Салық міндеттемесін орындау мәні

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

"Бекітемін" Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары "___" _____2021 ж

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Салықтар бойынша міндеттемелердің есебі
Мамандығы: Есеп және аудит
Орындаған: Бақытжанқызы Т.
Жетекшісі: Ахунова Д. З.
Тобы: УА-903
Зерттеу пәні: Қаржылық есеп

Семей 2021 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
I ТАРАУ. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Салық міндеттемелерінің түсінігі және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Салық міндеттемесінің құқықтық негізі мен белгілері ... ... ... ... ... 6
1.3 Салық міндеттемесінің құқықтық табиғаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕСІН ОРЫНДАУ ҮШІН ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ НАҚТЫ НЕГІЗДЕРІ
2.1. Салық міндеттемесін орындау мәні
2.2 Салық міндеттемелерінің орындалуын негіздерін айқындау ... ... ... ... . 11
III. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕСІН ТОҚТАТУ ... ... ... ... ... ... ... .13

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..26

КІРІСПЕ
Міндеттеме-бұл адамдардың (борышкердің) басқа адамның (кредитордың) пайдасына белгілі бір әрекеттерді жасау міндеті: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар немесе белгілі бір әрекеттен бас тарту. Ал несие берушілер болса борышкерден өз міндеттемелерін орындауын талап етуге құқылы.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы Салық кодексін қабылдау кезінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кіріс министрлігі оның жобасын кеңінен қоғамдық талқылауға бастамашылық етті. Осы талқылау барысында шенеуніктер, кәсіпкерлер, заңгерлер және басқа да қоғам өкілдері арасында әртүрлі мәселелер бойынша қызу пікірталастар туындады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің жобасында "салық міндеттемесі" сияқты терминнің пайдаланылуын талқылау кезінде де қайшылықтар болған жоқ, өйткені бұл термин қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының қолданыстағы Салық кодексі негізделетін іргелі ұғым болып табылады.
Алғаш рет салық міндеттемесі ұғымының болуы идеясын Е. В. Порохов алға тартты. Сонымен бірге, салық міндеттемесі ұғымын тұжырымдай отырып, ол салық қатынастарының ерекшеліктерін ескере отырып, азаматтық-құқықтық міндеттеме ұғымын негізге алды.
Е. В. Пороховтың пікірінше, салық міндеттемесі, бір жағынан, салық төлеушінің мемлекеттің пайдасына салық төлеуге бағытталған барлық қажетті белсенді әрекеттерді жасау міндеті және екінші жағынан, мемлекеттің өз пайдасына салық төлеуді талап ету құқығы болып табылатын қатынас болып табылады. Ол сондай-ақ салық міндеттемесінің жария-құқықтық және біржақты сипаты, салық төлеушілердің белсенді іс-әрекеттер жасауы, жеделдігі, кезеңділігі және басқа да ерекшеліктері сияқты бірқатар ерекшеліктерін атап өтті.
Жұмыста корпоративтік табыс салығы, қосылған құн салығы, акциздер, әлеуметтік салық, жер салығы, көлік салығы, мүлік салығы және басқа да салық міндеттемелері сияқты салықтар бойынша міндеттемелер ашылады.

Курстық жұмыстың мақсаты: Салық міндеттемелері туралы сенімді әрі толық ақпараттар беру. Және де осы салық міндеттемелерінің бірқатар мәселелерін оның теориялық және құқықтық аспектісінде зерттеу болып табылады.

Курстық жұмыстың міндеті:
Қойылған мақсатқа мынадай міндеттерді шешу арқылы қол жеткізіледі:
- салық міндеттемелерінің түсінігі мен түрлерін анықтау және де бір-бірінен айырмашылықатырын айқындау;
- салық міндеттемесінің құрылымын зерттеу;
- салық міндеттемесінің орындалуын және тоқтатылу негіздерін зерделеу;
- мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін зерделеу;

Міндеттемелердің мақсаты: Міндеттемелердің мақсаты салық салу базасын дұрыс анықтау болып табылады.
Зерттеу пәні- Қаржылық есеп пәні бойынша салық міндеттемесін орындау үшін құқықтық және нақты негіздерін зерттеу.

Жұмыстың құрылымы: Бұл курстық жұмысымның құрылымы кіріспе бөлімнен, негізгі бөлімнен және оның бөлімшелерінен және де соңғы бөлімдер пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Ал осы курстық жұмысымды жазудағы дереккөздер Қазақстан Республикасының нормативтік және заңнамалық актілері, қазақстандық және шетелдік авторлардың оқулықтары мен оқу құралдары болып саналады.

I-ТАРАУ. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Салық міндеттемелерінің түсінігі және түрлері
Салық төлемдерін және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу тәртібі, әдетте, жыл сайын өзгерістер мен толықтыруларға ұшырайтын Қазақстан Республикасының Салық кодексімен реттеледі.
Бухгалтер мамандарына арналған мамандандырылған басылымдар ("Lem", ОКД, БИКО) қараша-желтоқсан айларында Қазақстан Республикасының Салық кодексін келесі жылға толықтыруларымен және өзгерістерімен шығарады. Сондай-ақ, республикалық және жергілікті бюджеттерге төленетін міндетті төлемдер кеден төлемдері, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер және табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін міндетті төлемдер мәселелерін қоспағанда, қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік-құқықтық актілермен белгіленеді және ол реттеледі.
Бірқатар кәсіпорындар бюджетпен әр түрлі төлемдер бойынша есеп айырысуды жүзеге асырады: корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы және де қосылған құн салығы, акциздер, әлеуметтік салық тағы да басқа салықтар. Бюджетпен есеп айырысуларды есепке алу 3100 "салықтар бойынша міндеттемелер"кіші бөлімі міндеттемелерінің шоттарында жүргізіледі.
Шоттардың кредиті бойынша айдың басындағы және аяғындағы берешектің қалдықтары және бюджет пайдасына есептелген сомалар көрсетіледі, ал дебет бойынша-бюджет алдындағы берешекті өтеу
Салық міндеттемесі-салық төлеушінің салық заңнамасына сәйкес мемлекет алдында туындайтын міндеттемесі, соған байланысты салық төлеуші салық органында тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімде ұсынуға және салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.
Мемлекеттің салық қызметі органы атынан салық төлеушіден оның салық міндеттемелерін толық көлемде орындауын талап етуге, ал олар орындалмаған немесе тиісінше орындалмаған жағдайда Салық кодексінде көзделген тәртіппен оларды қамтамасыз ету жөніндегі тәсілдерді және мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқығы бар.
Салық төлеушінің мемлекет алдындағы салық міндеттемесі:
салық органында тіркеу есебіне тұруға міндетті;
салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді айқындау;
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салық базасы мен салық ставкасын, салық және бюджетке төленуге жататын басқа да міндетті төлемдер сомасын негізге ала отырып есептеу;
салық есептілігін жасау және оны белгіленген тәртіппен және мерзімде салық қызметі органдарына табыс ету; салық заңнамасында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген және есепке жазылған сомаларын, сондай-ақ салық міндеттемесі орындалмаған жағдайда өсімпұлдар мен айыппұлдарды төлеуге.
Салық төлеушінің салық міндеттемесі туындайтын мүлік пен іс-әрекеттер салық салу объектілері және салық салуға байланысты объектілер болып табылады.
Яғни басқалай айтып түсіндіргенде, салық салу объектісі - бұл заңды факт (салық төлеушілердің әрекеті немесе оның мүліктерінің жағдайы), оның болуы салық міндеттемесінің пайда болуына негіз болады. Салық салу объектісіз салық төлеушіде салық міндеттемесі болмайды.
Салық салу объектісі және салық салуға байланысты объект салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемнің әрбір түрі бойынша Салық кодексінің ерекше бөліміне сәйкес айқындалады. Мысалы, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт қосылған құн салығы бойынша салық салу объектісі болып табылады.
Салық базасы салық салу объектісінің және салық салуға байланысты объектінің құндық, физикалық немесе өзге де сипаттамаларын білдіреді, олардың негізінде бюджетке төленуге жататын салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомалары айқындалады. Мысалы, қосылған құн салығы бойынша салық базасы ақшалай баламамен көрсетіледі, ал жер салығы бойынша салық базасы жер учаскесінің ауданы болып табылады, салық базасы гектармен және шаршы метрмен көрсетіледі.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе абсолютті сомамен белгіленіп отырады. Мысалға, қосылған құн салығы бойынша салық ставкасы - салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт құнының 15% бөлігі болып табылады. Ал салық кезеңі деп Салық Кодексінің ерекше бөлігіне сәйкес жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі түсініледі. Ол аяқталғаннан кейін салық базасы айқындалады және бюджетке төленуге жататын салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Мысалы, жер салығы бойынша салық кезеңі - күнтізбелік жыл. Әдетте, егер салық кодексінің өзі өзгеше белгілемесе, салық міндеттемесін (барлық көрсетілген әрекеттерді) орындауды салық төлеуші дербес жүзеге асырады. Мысалы, жеке табыс салығын төлеу бойынша өз міндеттемелерін орындау үшін салық төлеуші өз бетінше бір ғана іс - әрекетті орындайды-тіркеу есебіне тұрады, осы салық міндеттемесін орындау бойынша барлық қалған іс-әрекеттерді салық төлеуші үшін осындай жеке тұлғаға жалақы төлейтін заңды тұлғалар (жеке кәсіпкерлер) орындайды. Бұл заңды тұлға салық агенті деп аталады.
Салық кодексінде көзделген кейбір жағдайларда салық міндеттемесін орындау жөніндегі іс - әрекеттерді - салықтарды есептеуді салық қызметі органдары мен уәкілетті органдар жүзеге асырады. Мысалы, жеке тұлғалардың мүлік салығы бойынша - есептеуді салық органдары жүргізеді; радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеуді байланыс саласындағы уәкілетті орган (көлік және телекоммуникация министрлігі) жүргізеді; салықтық тексеру нәтижелері бойынша салық органы салықтарды есептеуді жүргізеді.
Салық міндеттемесін орындау үшін салық төлеушіге оның барлық құрамдас әрекеттерін жасау қажет болғанына қарамастан, заңнама салық міндеттемесін орындау сәтін соңғы әрекетпен - белгіленген тәртіппен және белгіленген мерзімде бюджетке есептелген және есептелген салық сомаларын төлеумен байланыстырады.
Салық міндеттемесі мынадай нысандарда орындалуы мүмкін (яғни салықтарды төлеу жүргізілуі мүмкін) :
қолма-қол ақшасыз нысанда, қолма-қол нысанда,
салық төлеушінің артық төленген салық сомасын есепке жатқызуды жүргізу жолымен. Яғни:
Салықтың осы түрі бойынша өсімпұлдар мен айыппұлдарды өтеу есебіне (төлеуші Н.);
- салықтардың басқа түрлері бойынша өсімпұлдар мен айыппұлдарды өтеу есебіне (өтініш бойынша берілгеннен кейін 10 жұмыс күні ішінде);
-салықтың басқа түрлері бойынша бересіні өтеу есебіне (өтініш бойынша); салықтардың осы және басқа түрлері бойынша алдағы төлемдер есебіне (өтініш бойынша).
Салық төлеушінің қолма-қол ақшасыз нысанда орындалатын салық міндеттемесі банктен немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымнан салықтар және басқа да міндетті төлемдер сомасына төлем тапсырмасының акцептін алған күннен бастап орындалды деп есептеледі.
Салық төлеушілердің қолма-қол нысандарында орындалатын салық міндеттемесі салық төлеушілерге көрсетілген сомаларды банкке немесе уәкілетті органдарға енгізген кездерден бастап орындалған болып есептеледі. Салық төлеушінің салық агенті орындайтын, салық төлеу жөніндегі салық міндеттемесі ол ұсталған күннен бастап орындалған болып есептелінеді.
Салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі салық міндеттемесі, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде және жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттардың ережелерінде заттай төлеу нысаны немесе шетел валютасымен төлеу көзделген жағдайларды қоспағанда, теңгемен орындалады.
Салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің әрбір түрі бойынша салық міндеттемесін орындау мерзімдері Салық кодексінде белгіленеді.
Яғни бұл ретте мерзімнің өтуі оның басталуы айқындалған нақты оқиғадан немесе заңды іс-әрекеттен кейін келесі күні басталады. Мерзім Салық кодексінде белгіленген кезеңнің соңғы күнінің соңында аяқталады. Егер мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге тура келсе, мерзім келесі жұмыс күнінің соңында аяқталады.
Мысал келтіретін болсам, көлік құралдарына салынатын салық бойынша салық кезеңі 1 жыл болып табылады және салық міндеттемесін орындау (салық төлеу) мерзімі тиісті жылдың 1 шілдесіне дейін белгіленеді. Осылайша, көлік салығы жылына 1 g келесі мерзімдерде жіберіледі: Салық кодексі жүктеген міндеттемеге сәйкес салық органы есептеген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы туралы - есептеу күнінен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей; салықтық тексеру нәтижелері бойынша салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, өсімпұлдардың есептелген сомасы туралы - салықтық тексеру актісі табыс етілген күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей; мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесінің орындалуын қамтамасыз ету бойынша қолданылатын шаралар туралы (салықтардың төленбеген сомасына өсімпұл есептеуді және басқа да міндеттемелерді қоспағанда). мерзімі өткеннен кейін): салық төлеушінің салық есептілігін оны тапсыру мерзімі өткеннен кейін 10 жұмыс күні ішінде табыс етпеуі, белгіленген төлеу мерзімі өткен күннен бастап 30 жұмыс күні өткен соң салық берешегін өтемеу, салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алудың қолданылатын шаралары туралы - мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдану басталғанға дейін бес жұмыс күнінен кешіктірмей; дебиторлардың банк шоттарындағы ақшадан өндіріп алуды өндіріп алу өтінішінің он жұмыс күнінен кешіктірмей өндіріп алу туралы; камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы - салық есептілігінде бұзушылықтар анықталған күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірмей; салық төлеушінің шағымын қарау нәтижелері бойынша салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің және өсімпұлдардың есептелген сомасы туралы - шағым бойынша шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей; салық заңнамасының бұзылуын жою туралы-олар анықталған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмеу шарт.

I ТАРАУ. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Салық міндеттемесінің құқықтық негізі мен белгілері
Салық міндеттемесі институты құқықтық ғылымды зерттеудің салыстырмалы түрде жаңа объектісі болып табылады. Әдетте әдебиетте салық міндеттемесі салық төлеушінің салық төлеу міндетімен байланысты. Сонымен бірге, салық міндеттемесі, тіпті материалдық салық қатынастарының көрінісі бола отырып, салық төлеушінің міндеттерінің кең спектрімен байланысты.
Демек, сонымен қатар, салық міндеттемесінде салық төлеуші мемлекет алдында борышкер ретінде ғана емес, сонымен бірге мемлекет белгілі бір уақытта салық төлеушінің борышкері ретінде әрекет етеді (дәлірек айтқанда, ол міндетті түрде болуы керек).
Салық міндеттемесін сипаттау. Е. В. Порохов оның келесі ерекшеліктерін атап өтті:
1) Салықтық қатынас көбінесе ақшалай болып табылады (яғни, мемлекетке салықтардан түсетін ақша пайда болады және бар);
2) мемлекет әрқашан салық міндеттемесіндегі уәкілетті тұлға ретінде әрекет етеді, мемлекет бұл міндеттемеге әрқашан нақты міндетті тұлғаларға - салық субъектілері немесе салық төлеу ауыртпалығын көтеретін және мемлекет белгілі бір уақытта өз пайдасына белсенді әрекеттер жасауды талап ете алатын басқа да міндетті тұлғаларға қарсы тұрады;
3) салық міндеттемесі әрқашан міндетті тұлғалардың белсенді іс-әрекеттер жасауымен сипатталады, нәтижесінде ақша қаражаты мемлекет кірісіне аударылады;
4) салық міндеттемесі әрқашан біржақты сипатта болады, өйткені салық субъектісі белсенді әрекеттерді жасау міндетін ғана атқарады және мемлекеттен өзіне қатысты қандай да бір қарсы белсенді әрекеттерді жасауды талап етуге құқығы жоқ, ал мемлекет салық субъектісінен өзінің пайдасына белсенді әрекеттер жасауды талап етуге құқылы. оның алдында ешқандай міндет жоқ;
5) салық міндеттемесі сипаты бойынша жариялы құқықтық болып табылады; салық міндеттемесі мемлекеттің бір тарапының бастамасы бойынша ғана туындайды және бұл үшін екінші тараптың - салық субъектісінің қандай да бір келісімі талап етілмейді, сол себептен де салық міндеттемесі біржақты биліктер сипатында болады;
6) салық міндеттемесі шұғыл болып табылады, яғни белгілі бір мерзім ішінде туындайды және бар болады және салық Заңында белгіленген күннен кешіктірілмей орындалуға тиіс;
7) салық міндеттемесі дүркін-дүркін туындайтын міндеттемелер санатына жатады.
Тиісінше, салық қатынастары (материалдық және ұйымдастырушылық) салықтық міндеттемелер материалдық және ұйымдастырушылық болып бөлінеді.
Айта кету керек, егер әдебиетте салық міндеттемелері тақырыбы көтерілсе, онда біз әрқашан салық төлеуші болып табылатын және мазмұны осы субъектінің салық төлеу міндеті болып табылатын материалдық салық қатынастарын айтамыз.
Сонымен бірге, теориялық тұрғыдан алғанда, ұйымдастырушылық салық қатынастары салық міндеттемесін де білдіреді. Айталық, салық агенті мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас ұйымдық салық қатынасы бола отырып, салық міндеттемесін білдіреді, оның мазмұны салық агентінің салық төлеушіден салық ұстау және осы соманы мемлекет кірісіне аудару міндеті болып табылады.
Ұйымдастырушылық салық қатынастары негізгі, материалдық салық қатынастары үшін көмекші болып табылады. Дегенмен, А.и. Худяков пен Г. М. Бродский дұрыс атап өткендей, олар салық салуда және салық жинауды қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.
Материалдық салықтық қатынастар сияқты, ұйымдастырушылық салықтық қатынастар міндетті болып табылады, өйткені олардың мазмұны бір субъектінің басқа объектінің пайдасына әрекет ету міндеттемесінің болуы болып табылады, ол тұтастай алғанда мемлекет немесе уәкілетті органдар атынан әрекет етеді.
Салық төлеушіге төленген кірістен салықты есептеуді, салық сомасын мемлекет кірісіне ұстап қалуды және аударуды жүзеге асыруға міндетті мемлекет пен салық агенттері арасында болатын ұйымдастырушылық салықтық қатынастар айқын Міндеттемелік сипатқа ие. Мемлекет пен банктер арасында қалыптасқан, салық төлеушінің төлем тапсырмасына сәйкес мемлекетке салық төлемінің салық заңнамасында белгіленген сомасын аударуды жүзеге асыруға міндетті ұйымдық қатынастар.
ҚР қолданыстағы Салық кодексі салық міндеттемесін былайша айқындайды:" салық төлеушінің салық заңнамасына сәйкес туындайтын мемлекет алдындағы міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған байланысты салық төлеуші салық органында тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімдерде ұсынуға және салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті". Бұл анықтама салық төлеушінің барлық міндеттерін қамтымаса да, А.и. Худяковтың және Г. М. Бродскийдің пікірінше, бұл салық міндеттемесінің мәні туралы нақты түсінік береді. Сондай-ақ, бұл жерде біз материалдық салық міндеттемесі туралы айтып отырғанымызды атап өткім келеді.
Материалдық салық қатынастарымен ұсынылған салық міндеттемесі әрқашан нақты, яғни. міндеттеменің тасымалдаушысы әрқашан салық төлеушінің құқықтық мәртебесі бар жеке тұлға немесе жеке тұлға болып табылады. Алайда, ұйымдастырушылық салық міндеттемесі де нақты. Материалдық салық міндеттемесі салықты белгілеген құқықтық актіге негізделеді, алайда оның пайда болуының тікелей себебі белгілі бір салық салу объектісіне ие болу түріндегі негізі ретінде саналады , осыған байланысты бұл тұлға салық төлеуші мәртебесін алады.
Салық міндеттемесінің мазмұны, оны орындау тәртібі мен мерзімдері тікелей салық заңнамасында айқындалады. Салық міндеттемесінің кейбір элементтері салық органдарымен шарт бойынша айқындалуы мүмкін жағдайлар ерекшелік болып табылады. Қолданыстағы салық заңнамасы мұны инвестициялық салық преференциялары туралы келісім-шартпен байланыстырады (ҚР Салық кодексінің 5-бөлімі).
Салық құқығы ғылым ретінде салық міндеттемесін оның құрамын айқындайтын мынадай элементтермен береді:
А) міндеттеме субъектілері;
б) міндеттеме объектісі;
в) міндеттеменің мазмұны.
Материалдық салық міндеттемесінің субъектілері (тараптары), бір жағынан, мемлекет және екінші жағынан, салық төлеуші болады. Мемлекет уәкілетті субъект ретінде, салық төлеуші міндетті субъект ретінде әрекет етеді.
Материалдық салық міндеттемесінің тағы бір ерекшелігі-мемлекет бір уақытта тиісті құқықтық актіні қабылдау арқылы салық белгілеген субъект және салық міндеттемесінің тарабы ретінде салық сомасын алуға құқығы бар субъект болып табылады. Міндеттемелер туралы ілімде әдетте міндеттеме қатысушысы сияқты фигура айтылады. Тараптар және үшінші тұлғалар салық міндеттемесінің қатысушылары болып табылады. Мемлекеттің салық өкілдері (салық қызметі органдары, салық агенттері және т.б.), салық төлеушінің салық өкілдері, банктер түріндегі салық делдалдары және басқа да тұлғалар міндеттемеде үшінші тұлға бола алады. Осылайша, салық міндеттемесінің тараптары әрқашан оның қатысушылары болып табылады, бірақ барлық қатысушылар осы міндеттеменің тарабы бола бермейді, яғни "салық міндеттемесінің қатысушысы" ұғымы "салық міндеттемесінің тарабы"ұғымынан кең. Үшінші тұлғалар үшін міндеттер туғызбайтын азаматтық міндеттемелерден айырмашылығы, салық міндеттемесі көптеген жағдайларда осындай міндеттерді тудырады.
Осылайша, табысты төлеу табыс төлеу көзі болып табылатын ұйымда немесе дара кәсіпкерде салық агенті ретінде әрекет ету міндеттерін туғызады, яғни олар салықты есептеуі, оны ұстап қалуы және мемлекет кірісіне аударуы тиіс. Салық төлеушіге қызмет көрсететін Банк салық төлеушінің тапсырмасына сәйкес салық сомасын аудару жөнінде мемлекет алдында жариялы-құқықтық міндет көтереді. Салық төлеушілердің кейбір санаттарының заңды өкілдері салықты өз өкілдерінің пайдасына төлеуге міндетті және т. б.
Бір уақытта бірнеше адамның тарап (несие беруші немесе борышкер) ретінде міндеттемеге қатысуына мүмкіндік беретін азаматтық заңнамадан айырмашылығы, салық заңнамасы бұл мәселеге қатаң түрде қарайды, салық міндеттемесі әрдайым нақты дербестендірілген: нақты салық төлеуші материалдық салық міндеттемесінің міндетті тарапы болып табылады.жеке тұлға (яғни белгілі бір заңды немесе жеке тұлға). Осыған байланысты салық міндеттемесі азаматтық-құқықтық міндеттемелердің көптеген түрлеріне тән үлестік, ортақ немесе қосалқы міндеттеме түрінде бола алмайды.
Салық міндеттемесінің объектісі міндетті субъект жасауға тиісті әрекеттер болып табылады. Сонымен, салық төлеуші салық есебіне тұруы керек: салық салу объектілерінің есебін жүргізу; салықтарды есептеу: салық есептілігін жасау; оны салық органдарына ұсыну; салық төлеу. Салық агенті салықты есептеуге, ұстауға және мемлекет кірісіне аударуға міндетті. Банк салықты салық кодексінде белгіленген мерзімде тиісті бюджеттік немесе басқа мемлекеттік шотқа және т. б. аударуы керек.
Материалдық салық міндеттемесінің объектісін салық объектісімен араластыруға болмайды. Егер салық төлеушінің белгілі бір әрекеттері материалдық салық міндеттемесінің объектісі болса, ең бастысы - мемлекетке салық төлеу затын беру, яғни салықты өзі төлеу, содан кейін салық объектісі, А.И. Худяковтың және Г. М. Бродскийдің пікірінше, заң салық міндеттемесінің пайда болуын байланыстыратын белгілі бір заңды факт болып табылады. Сонымен, корпоративті салық кезінде салық төлеушінің белгілі бір ақша сомасын мемлекет меншігіне беру жөніндегі әрекеттері салық міндеттемесінің объектісі болып табылады, ал табыс салығының объектісі осы салық төлеуші алған салық салынатын кірістің болуы сияқты заңды факт болып табылады.
Материалдық салық міндеттемесінің мәні салық төлемінің мәні болып табылады. Салықтың ақшалай түрінде белгілі бір ақша сомасы міндеттеменің нысаны ретінде әрекет етеді, ал заттай салықтар үшін - тектік белгілермен анықталған заттар түріндегі мүлік.
Ұйымдастырушылық салық міндеттемесінің мәні салық төлеуші жасауға міндетті әрекеттер болып табылады, яғни бұл жағдайда міндеттеменің мәні оның объектісімен сәйкес келеді. Материалдық салық міндеттемесінің затын салық затымен тең дәрежеде араластыруға болмайды.
Салық міндеттемесінің мәні-салық төлеуші мемлекетке (ақша немесе заттар) беруге міндетті; салық мәні-салық төлеуші салық төлеуі керек нәрсе. Сонымен, көлік құралдарына салынатын салық кезінде салық міндеттемесі салық төлемі болады-мемлекетке берілетін белгілі бір ақша сомасы, ал белгілі бір физикалық параметрлері бар көлік құралының өзі (қуаты, қозғалтқыш көлемі, орын саны және т.б.) салық нысаны болады.
Материалдық салық міндеттемесінің мазмұны мемлекеттің салық төлемі нысанасының меншігіне берілуін талап ету құқығы (мемлекеттің талап ету құқығы) және салық төлеушінің m беруді (салық төлеушінің борышын) жүзеге асыру міндеті, сондай-ақ салықтың осындай тұрғыдағы түрлеріне қатысты салық заңнамасында көзделген өзге де міндеттерді орындау болып табылады.
С. Г. Пепеляев жазғандай: "салық міндеттемесі біржақты болып табылады. Салық төлеу міндеттемесі қарсы қанағаттануға қарсы емес. Кредитордың (мемлекеттің) салық төлеуді талап ету құқығы келісімнің нәтижесі емес, билік талабы болып табылады" . Салықтың әр түрі өзінің салық міндеттемесін тудыратынын есте ұстаған жөн. Сондықтан бірнеше салықты төлеуші ретінде әрекет ететін тұлға (заңды немесе жеке) бірнеше салық міндеттемелерінің субъектісі болып табылады.
Салық төлеушінің міндеттерінің көлемі міндеттемені орындау тәсіліне байланысты. Осылайша, жеке тұлғалардан табыс салығын төлеу көзінен салық сомасын ұстап қалу жолымен төленетін табыс салығын төлеу кезінде салық төлеушінің міндеттері барынша азайтылған - салық міндеттемесін орындаумен байланысты барлық негізгі іс-әрекеттер (салық салу объектісін есепке алу, салық базасын есептеу, салық ставкасын қолдану, салық сомасын айқындау, оны мемлекет кірісіне аудару) салық агенті жүзеге асырады. Жалақы салығы кезінде салық салу объектілерін есепке алуды, салық базасын айқындауды және салық сомасын есептеуді мемлекеттің органдары жүзеге асырады.
Салық төлеушінің міндеттеріне салық органдары салық төлеушіге жіберген салықтық хабарлама негізінде белгіленген мерзімде салық төлеу кіреді. Мысалы, ұйымдардың пайдасына салық төлеу кезінде туындайтын салық міндеттемесінің мазмұны әлдеқайда кең. Мұнда салық төлеуші салықты есептеуге, декларациялауға және төлеуге байланысты барлық технологиялық шараларды дербес жүзеге асыруы керек.
Ұйымдастырушылық салық міндеттемесінің мазмұны үшінші тұлғалардың мемлекет пайдасына салық салу саласында белгілі бір әрекеттерді жасау міндеті және мемлекеттің осы әрекеттерді жасауды талап ету құқығы болып табылады.
Кез келген салық міндеттемесінің құқықтық негізі Салық кодексі, сондай-ақ салықтың осы түріне арналған басқа да нормативтік құқықтық актілер болып табылады. Алайда, салық міндеттемесінің пайда болуының негізі белгілі бір тұлғаның салық салу объектісін иеленуі түріндегі заңды факт болып табылады, нәтижесінде осы тұлға салық заңнамасының талаптарына сәйкес салық төлеуші мәртебесін алады.
Салық міндеттемесін орындау міндеттелген субъектінің (салық төлеушінің материалдық салық қатынасында) осы субъектінің міндетін құрайтын іс-әрекеттерді жасауы болып табылады. Осылайша, материалдық салық міндеттемесі белсенді түрдегі міндеттеме болып табылады: салық төлеуші бірқатар әрекеттерді орындауға міндетті, олардың ең бастысы салық төлеу болып табылады, ал салық органы тұлғасындағы мемлекет осы міндеттерді орындауды талап етуге құқылы.
Салық міндеттемесі белгілі бір әрекеттерден бас тарту талаптарына тән емес. Сондықтан әдебиеттерде салық міндеттемесі тек оң мазмұнға ие екендігі айтылған.
Салық міндеттемесін:
а) тиісті субъект:
б) толық көлемде;
в) салық заңнамасында белгіленген мерзімде;
г) салық заңнамасында белгіленген жерде;
л) салық заңнамасында көрсетілген тәсілмен;
е) салық заңнамасында белгіленген нысанда орындауға тиіс.
Негізінде, егер қолданыстағы Салық кодексінде өзгеше белгіленбесе, салық төлеуші салық міндеттемесін орындауды дербес жүзеге асырады. Сондықтан, жалпы ереже бойынша, салық төлеушінің өзі материалдық салық міндеттемесін орындаушы болады. Алайда, салық міндеттемесін орындаудың кейбір тәсілдері кезінде оны басқа (үшінші) тұлғалар толық немесе ішінара орындайтынын ескерген жөн.
Осылайша, салық төлеуші салық міндеттемесін орындауды осы міндеттемені орындаушы ретінде әрекет ететін өз өкіліне жүктеуге құқылы, алайда бұл салық төлеушіден осы міндеттемені орындамағаны, толық немесе уақтылы орындамағаны үшін жауапкершілікті алып тастамайды.
Материалдық салықтардың міндеттемелерін орындау үшін салық төлеуші немесе осы міндеттемені орындауға жауапты өзге тұлға Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген мынадай іс-әрекеттерді орындайды:
а) салық органында тіркеу есебіне тұрады;
б) салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді есепке алуды жүргізеді;
в) салық салу объектілерін, салық базасын және салық ставкасын негізге ала отырып, төленуге жататын салық сомаларын есептейді;
г) салық есептілігін жасайды және оны белгіленген тәртіппен және тиісті мерзімдерде салық қызметі органдарына табыс етеді;
д) салықтардың есептелген және есептелген сомаларын салық заңнамасында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде төлейді.
Салық міндеттемесі немесе оның жекелеген элементтері салық заңнамасында белгіленген мерзімде орындалуға тиіс.
Бұл әдетте салық есептілігін ұсыну мерзімдеріне және салықтың өзін төлеу мерзімдеріне қатысты. Осылайша, корпоративтік табыс салығы бойынша декларация тіркеу есебінің орны бойынша салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей беріледі. Осы салық бойынша түпкілікті есеп айырысу декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуге тиіс. Салық кодексі Салық төлеушінің салық міндеттемесін мерзімінен бұрын орындауға құқылы екенін белгілейді.
Салық міндеттемесін орындау мерзімдері өзгертілуі мүмкін. Салық төлеушінің негізделген өтініші негізінде Салық кодексінде белгіленген салықтарды (төлем көзінен ұсталатын салықтардан және акциздерден басқа) төлеудің мерзімін неғұрлым кеш, бірақ күнтізбелік жылдың он айынан аспайтын мерзімге ауыстыру салықтарды төлеу жөніндегі салық міндеттемесін орындау мерзімін өзгерту деп танылады.
Жалпы бұл ретте, негізді өтініш деп салық төлеушінің құжаттарды қоса бере отырып, салықтарды төлеу мерзімін ауыстыру себебін қамтитын салықтарды төлеу жөніндегі салық міндеттемесін орындау мерзімдерін өзгертуге арналған жазбаша өтініші түсініледі .
Салық төлеу мерзімінің өзгеруі қолданыстағы міндеттеменің күшін жоймайды және салық төлеу бойынша жаңа міндет туғызбайды. Республикалық бюджетке түсетін, сондай-ақ республикалық және жергілікті бюджеттер арасында бөлінетін салықтарды төлеу жөніндегі салық міндеттемесін орындау мерзімдерін өзгерту туралы шешімді Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен келісім бойынша уәкілетті мемлекеттік орган қабылдайды.
Жергілікті түрдегі бюджеттерге толық көлемде түсетін салықтарды төлеу бойынша, біршама салықтардың міндеттемелерін орындау мерзімдерін өзгерту туралы шешімдерді жергілікті атқарушы оргадармен келісім бойынша салық төлеушінің шешімдердің негізі есебінің орны бойынша салық органы қабылдайды (ЖТ. Қазақстан республикасының СК 42-бабы 1 және 2).
Қазақстан Республикасының Салық кодексіндегі тиісті баптан басқа, осы қатынастар "салық төлеушінің мүлкін кепілге салумен немесе банктің кепілдігімен салықтарды төлеу жөніндегі салық міндеттемесін орындау мерзімдерін өзгерту қағидаларымен"арнайы актімен регламенттеледі. Осы Ережелер салықтарға төлем жасау бойынша салық міндеттемелерін орындау мерзімдерін өзгерту Салық төлеушінің мүлкін кепілге қою арқылы немесе банктің кепілдігімен жүргізілетінін біржақты белгілейді.
Салықтарды төлеу бойынша салық міндеттемесін орындау мерзімдерін өзгерту туралы немесе салықтарды төлеу бойынша салық міндеттемесін орындау мерзімдерін өзгертуден бас тарту туралы шешім салық төлеушінің өтініші алынған күннен бастап 30 күннен кешіктірілмей қабылданады.
Салық кодексі Салық төлеушінің салық міндеттемесін мерзімінен бұрын орындауға құқылы екенін белгілейді. Салық төлеу бойынша салық міндеттемелерін орындау мерзімдері өзгертілуі мүмкін. Мерзім тоғыз айдан аспайтын мерзімге ауыстырылуы мүмкін. Салықтарды төлеу көзінен ұстап қалу жолымен, сондай-ақ акциздерді төлеу кезінде мерзімдерді ауыстыруға жол берілмейді.
Салық міндеттемесін төлемеу немесе салық сомасын толық төлемеу түрінде орындамаған кезде салық берешегі туындайды. Салық кодексіне сәйкес салық берешегі - бұл бересі сомасы, сондай-ақ өсімпұл мен айыппұлдардың төленбеген сомасы. Өз кезегінде бересі-бұл салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің мерзімінде есептелген және төленбеген сомалары. Салық міндеттемесін орындамау бересі мен өсімпұлды мәжбүрлеп өндіріп алу түрінде мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануға, сондай-ақ ақаулы салық төлеушіні белгіленген әкімшілік немесе қылмыстық жауаптылыққа тартуға әкеп соғады. Жалпы ереже бойынша салық төлеуші өзінің салық міндеттемелері бойынша жауап береді.
Алайда, кейбір жағдайларда осындай жауапкершілікке, яғни өзінің салық міндеттемесін орындауға қабілетсіз салық төлеушінің орнына салықты (тұрақсыздық айыбын) және өсімпұлды төлеуге өзге де тұлғалар тартылуы мүмкін. Салық кодексі салық салу саласындағы ескіру институтын енгізеді. Осыған байланысты Кодексте салық органы салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жыл ішінде есептелген салық сомасын есептей алады немесе қайта қарастыра алады деп белгіленген.
Салық төлеушіге келетін болсақ, ол артық төленген салық сомаларын есепке жатқызуды немесе осы сомаларды салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жыл ішінде қайтаруды талап етуге құқылы. Салық кодексі бұл мерзімдерді салық міндеттемесі бойынша талап қою мерзімдері деп атайды.
Салық есебін жүргізу және белгіленген салық есептілігін ұсыну салық міндеттемесін орындау элементі ғана емес, сонымен қатар салық төлемінің мөлшерін тиісті мөлшерде есептеудің алғышарты болып табылады. Салық кодексінде салық төлеушілер салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді есептеу әдісі бойынша айқындайтынын белгілейді, бұл ретте салық базасын есептеу әдісі кезінде кірістер мен шығыстар сатып алушының осы тауарларға, жұмыстарға немесе қызметтерге ақы төлеу уақытына қарамастан, салық төлеуші тауарларды берген (тиеп-жөнелткен), жұмыстарды орындаған, қызметтерді көрсеткен кезден бастап ескеріледі.
Есепке алудың салық құжаттамасы салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді айқындау үшін, сондай-ақ салық міндеттемесін есептеу үшін негіз болып табылатын бастапқы құжаттарды, бухгалтерлік есеп тіркелімдерін және өзге де құжаттарды білдіреді.
Салық есептілігі салық төлеуші салық органдарына табыс ететін салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпаратты қамтитын құжаттама болып табылады.

I ТАРАУ. САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.3 Салық міндеттемесінің құқықтық табиғаты
Салық заңнамасында "салық міндеттемесі" сияқты ұғымның болуы идеясы әлі күнге дейін біржақты түсіндірілмейді. Сонымен, қазіргі кезеңде, осы идеяға оң көзқараспен қатар, заңгер ғалымдар арасында осы тұжырымдаманың болу мүмкіндігін жоққа шығаратын өте маңызды ұстаным қалыптасып келгендігі рас.
Жалпы сол ұстаным туралы бірнеше пікірлерді қарастырып көретін болсам, мысал ретінде олар кейбір отандық және шетелдік заңгерлердің пікірлерін келтіргісі келеді. Сонымен, салық міндеттемелері мүлдем жоқ деген пікір айтылды.
Витрянский В.В. осыған байланысты былай деп жазады: "салық төлеушінің негізгі міндеті-салықты уақтылы және толық төлеу, ал салық органдары атынан мемлекет одан осы міндетті мүлтіксіз орындауды талап етуге және ол бұзылған жағдайда айыппұл түрінде шаралар қолдануға құқылы.
Бір мәселе бар, салық органдары арасында қалыптасқан құқықтық қатынастар міндеттеме ретінде таныла алмайды. Сонымен қатар, азаматтық заңнаманың нормалары салықтық және басқа да қаржылық қатынастарға қолданылмайды".
Басқа, шамамен осындай пікірді жетекші қазақстандық цивилист профессор М.К. Сүлейменов ұстанады, ол міндеттеме тек азаматтық-құқықтық санат болуы әбден мүмкін деп санайды. Осыған байланысты ол: "азаматтық-құқықтық институт сипатындағы міндеттемелер теориялары Рим Заңында дамыған, содан бері көптеген байыпты ғалымдар мен заң шығарушылардың ешқайсысы бұл категорияны біздің батыл салық салушыларымыздан басқа құқықтың басқа салаларының құқықтық қатынастарына таратуға тырыспады", - деп атап өтті.
А. И. Худяков пен Г. М. Бродскийдің көзқарасы бойынша, дәл осы жағдай мемлекет салық міндеттемесінің субъектілерінің бірі ретінде салық қатынастарының құрамына кірмейтіндігінің ең негізгі бір себептері болып табылады, осылайша оны салық төлеушілермен бірдей тең дәрежеде теңестіргісі келмейді.
Украиналық ғалым Н. П. Кучерявенко "салық міндеттемесі" ұғымына қатысты біршама аз сын айтады: "міндеттеме терминін императивті нормалармен реттелетін қатынастарда қолдану толығымен дәл емес сияқты. Міндеттеме субъектілердің теңдігінің белгілі бір қатынастарында дамитын диспозитивті әдістерді қолданатын шарттық қатынастарға тән болып келеді.
Салық қатынастары билік пен бағыну қағидаттарына негізделеді, мемлекет тарапынан билік нұсқамалары арқылы реттеледі. Сондықтан міндеттеме салық төлеушінің сөзсіз және басым сипаттағы міндеттер кешенінің табиғатын көрсетуі екіталай". Бұл мәселенің қарама-қарсы жағын жеткілікті зерттеместен бірден келісуге болмайды.
Худяков А.И., Порохов Е. В. және Бродский Г. М. сияқты отандық ғалымдар қолдаған бұл мәселеге қатысты тағы бір көзқарас біздің ойымызша әлдеқайда маңызды негізге ие бірқатар пікірлерге келеді.
Біріншіден, салықты белгілеу кезінде азаматтық-құқықтық емес, салықтық-құқықтық міндеттеме туындайды. Сол себептен де салық міндеттемелері туралы айтып өтетін болсам , бұл азаматтық заңдардың салық қатынастарына қолданылатындығын білдірмейді. Салық міндеттемесі азаматтық заңмен емес, салықпен реттеледі.
Екіншіден, "міндеттеме" термині азаматтық құқықтың "ерекше меншігі" деген пікір ештеңеге негізделмейді, егер құқық саласын қандай да бір терминологияны немесе қандай да бір институттарды пайдалануға міндеттейтін мұндай заңды түрде бекітілген "нұсқама" болмаса. Үшіншіден, белгілі бір тұжырымдаманы қолдану оның осы тұжырымдамамен анықталған құқықтық құрылымның мәнін қаншалықты дәл көрсететіндігімен анықталады.
Жалпы негізінен бұл тұрғыда "міндеттеме" ұғымы азаматтық-құқықтық қатынастар саласында ғана емес, сонымен қатар құқықтың басқа салаларында да қолданыла береді. Мысалы, "халықаралық міндеттемелерді сақтау" деген сөз өте қалыпты көрінеді, ешкім қарсылық білдірмейді және бәрі түсінеді, бірақ бұл азаматтық заңмен мүлдем түбегейлі байланысты емес.
Сондай-ақ, 1995 жылғы 24 сәуірдегі Заң күші бар ҚР Президентінің бұрын қолданыста ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.