Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Ф.7.04-08
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Спатай Шахизада Әлжанқызы
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, азаптау, қорқыту, ұрып-соғу,) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Шымкент, 2020
Ф.7.04-09
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. Ақшатаева Ж.Б.
20 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, азаптау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мамандығы 5В030100 - Құқықтану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған Ш.Ә. Спатай
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы Г.Д. Мейркулова
Шымкент, 2020
Ф.7.04-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.АУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы
Мамандығы: 5В030100 - Құқықтану
Бекітемін
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының меңгерушісі
_____________ Акшатаева Ж.Б.
2019 ж.
Д и п л о м ж ұ м ы с т ы (ж о б а н ы) о р ы н д а у ғ а
Т А П С Ы Р М А № ____
Студент Спатай Шахизада ЮМ-16-1 к 1_______
аты-жөні тобы
Жұмыстың (жоба) тақырыбы Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Университет бойынша № 2019 ж. бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі 10. 04. 2020
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Дипломдық жұмыстағы (жобадағы) өңдеуге жататын мәселелер тізімі
Қазақстан-2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты Жолдауы. Астана қаласы. 2012 жыл 14 желтоқсан.
ҚР Қылмыстық кодексі Алматы. 2015 ж
ҚР Жоғарғы Сот Пленумы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарда соттардың қолдануы туралы қаулысы № 7 23.12.2015 ж (№11 қаулы 20.12.2015ж)
Жеке тапсырма: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
№
Бөлімдері
Кеңесшінің АЖТ,қолы
1
2
3
1
Кіріспе
Мейркулова Г.Д.
2
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Мейркулова Г.Д.
3
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
Мейркулова Г.Д.
4
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Мейркулова Г.Д.
5
Қорытынды
Мейркулова Г.Д.
6
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Мейркулова Г.Д.
Ұсынылған негігі әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы 11 мамыр 2014 № 1. Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы
2 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы. Егемен Қазақстан. 2015. 18 наурыз.
3 ҚР Жоғарғы Сотының №20 нормативтік қаулысы, 2014 жылғы 30 сәуір. Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы. - Алматы: ТОО Баспа, 2014. - 150-164-66.
Тапсырманың берілген күні ___________20 ж.
Дипломдық жобаның ғылыми жетекшісі: Мейркулова Г.Д.
Тапсырма орындауға алған студент: Спатай Ш.Ә.
Ф.7.04-11
Дипломдық (жобаны) жұмысты орындау
КҮН ТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Студент Спатай Шахизада ЮМ-16 -1к1
аты-жөні тобы
Мамандығы: 5В030100 - Құқықтану
Жұмыстың (жоба) тақырыбы: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
№
Бөлімдері
Орындау %
Орындау мерзімі
Тапсырма берілген уақыт
Тапсырманы орындау мерзімі
Кеңес беруші қолы
1
Кіріспе
10%
05.01.2020
24.01.2020
17.01.2020
2
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
25%
20.01.2020
20.01.2020
07.02.2020
3
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
40%
25.02.2020
28.03.2020
25.03.2020
4
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
70%
27.03.2020
27.03.2020
25.03.2020
5
Қорытынды
100%
10.04.2020
11.04.2020
14.04.2020
Жобаның (жұмыстың) ғылыми жетекшісі Мейркулова Г.Д.
(қолы) (аты-жөні)
Бітіруші түлек Спатай Ш.Ә.
(қолы) (аты-жөні)
Нормабақылау: Жарлықапова Г.
(қолы) (аты-жөні)
Нормативтік сілтемелер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Қазақстан, 1995.
2 Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы 11 мамыр 2007 № 1Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы
3 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы. Егемен Қазақстан. 1995. 18 наурыз.
4 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №23 нормативтік қаулысы, 2014 жылғы 20 сәуір. Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы. - Алматы: ТОО Баспа, 2014. - 150-164-66.
5 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №20 нормативтік қаулысы, 2001 жылғы 13 желтоқсан. Жазаны
6 Қазақстан Республикасының 05.05.2018 ж. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне қылмысқа қарсы күрес мәселелер бойынша өзгерістер мен толықтырулар туралы Заңы Егемен Қазақстан, 12.05.2018.
7 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №18 нормативтік қаулысы, 2015 жылғы 13 желтоқсан Соттардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстық істерді қарау практикасы туралы. - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының бюллетені, 2001. №12.
8 Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 20 қыркүйектегі №949 жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының құқықтық саясат Тұжырымдамасы -Алматы: жеті жарғы 2012. - 56-бет.
9 ҚР Жоғарғы Сотының пленумдары 2011-2015 ж
10 ҚР Соттарының қылмыстық істерге қатысты қаулылары 2010-2015ж
11 ҚР Жоғарғы Сот Пленумы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарда соттардың қолдануы туралы қаулысы №7 23.12.2016 ж (№11 қаулы 20.12.2016 ж)
Қысқартулар мен белгілеулер
ҚР
Қазақстан Республикасы
ІІД
ішкі істер департаменті
ҚРҚК
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі
АЕК
айлылық есептік көрсеткіш
БҒМ
Білім және ғылым министірлігі
БҰҰ
Біріккен ұлттар ұйымы
ҚР ІІМ
Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігі
ҰҚК
Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті
ТМД
Тәуелсіз мемлекеттер достығы
Анықтамалар:
Қинау- яғни жәбірленушіге күш көрсету арқылы тәнге психикаға күйзеліс келтіру мақсатында зорлықты әрект жасау немесе әрекетсіздік көрсету, сондай-ақ салдарға алып келмейтін ұзақ уақыт күйзеліске түсіру
Денсаулық - адамның басты байлығы, бірақ қазіргі кезде зорлықты қылмыстар, әсіресе қинау кең етек алып барады сондықтан да бұл мәселе мемлекетті толғандыруға тиіс
Зорлықты қылмыстар - ошақ басында немесе кездейсоқ, табысты жасалумен қатар алдын ала ойластырылып, карулы топ құрылып, қинаудың қатыгез тәсілдері қолданылып та жасалуда.
Адамға зорлықты ықпал көрсету дегеніміз - оны өзінің" ырқына қайшы келетін қандай да бір әрекетке мәжбүрлеу
Сылтау дегеніміз - адамның жасалатын әрекетке; нанымы, соған субъективтік ынтасы, онда кісі мұқтаждығын қанағаттандырумен байланыста болатын қозғаушы күш бар
Қылмыскерлікті зерделеу -- талдау, тану мен бағалаудың бір-тұтас екендігін көрсетеді. Тану процесінде зерттеуші қылмыскерлік туралы нақты мәліметтер алады, оны суретке түсіреді десе де болады.
Қылмысқа қатысушылықтың - қылмыстық құқық бойынша қылмысқа қатысушылық-бұл екі немесе одан көп адамдардың қасақана түрде қасақана қылмыстарды жасауы болып табылады
Қылмысқа қатысу - ұғымы қылмыстық әрекеттің ерекше нысаны ретінде қарастырылады. Өйткені қылмысты бұл нысанда істеудің жеке дара қылмыс жасаумен салыстырғанда қауіптілік дәрежесі, келтіретін залалы анағұрлым зор
Қылмысқа қатысушылық формасы - бұл екі және одаи көп адамдардың қасақана әрекеттері қандай жолдармен біртұтас қылмыстық қосылатының көрсететін, кінәлілердін өзара әрекеттері әдістсрінің сыртқы жағы
Қылмысқа қатысу формасы - бұл өзара әекеттерінің тәсілдері және келісім дәрежесі бойынша ажыратылатын бірнеше адамдардың қылмыс жасау кезіндегі бірлескен әрекеттерінің түрлері
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту) жалпы сипаттамасы
1.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау,қинау, қорқыту) ұғымының белілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, қинау, қорқыту) қылмыстық құқықтық сипаттамасы
2.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың объективтік белгілерінін қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қинаудың субъективтік белгілерінін қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Қинаудың саралаушы белгілерінің сипаттамасы..
2.4 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту) алдын алу және одан сақтандыру ... ... ... ... ... ... . ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Ғылыми проблеманың қазіргі жағдайын бағалау: Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады. Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ. Бұл қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады.
Тақырыптың зерттеу өзектілігі: Құқық қорғау органдарының отбасы жағдайдағы қинау, ұрып-соғуды алдын-алуда ішкі істер органдары арнайы құзырлы мемлекеттiк басқару органы немесе атқарушы-басқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында құқыққорғау органдарының ішінде отбасында немесе ортасында орын алатын жағдайда яғни, аталмыш қылмыстармен күрес жүргізі алдын-алу ішкі істер органдарының ауқымды жұмыс жүргізіп отыруы ұрып соғу, қинау т.б қылмыстардың алдын алуда ішкі істер органдарының жұмысын жүзеге асырауда.
Жалпы құқық қорғау органдары осы қылмыстылықты алдын-алуда жүзеге асырылыуы арнайы нормативтік актілерде қарастырылған яғни, ішкі істер органдарының жалпы қылмыстылықты алдын-алудағы негізгі рөлі бір қатар заң актілерінде көрініс тапқан.
Ішкі істер органдыры басқада құқық қорғау органдырымен алдын-алу шараларына арнайы криминологиялық деңгейде жүзеге асырады ол дегеніміз бір жағынан ішкі істер органдарының қызметкерлерімен жүргізілетін профилактикалық арнайы жұмыс жүргізу кримогендік факторларға тікелей ықпал етеді әр түрлі деңгейдегі алдын-алу шаралары оның ішінде рейдтер, процессуалдық тәсілдер арқылы қоғамдық қауіпсіздікті қорғауда техникалық құралдарды пайдалана отырып іс-шараларды өткізудің нәтижесі бірқатар тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстық әрекеттердің бейтараптандыруға өзінің оң ісерін беріп отыр
Зерттеудің объектісі: Ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері арқылы тән зардабына немесе психикалық зардап шегуге ұшырату, егер бұл іс-әрекет денсаулыққа ауыр немесе ауырлығы орташа зиян келтіру құқықбұзушылық кәмелетке толмаған адамға немесе кiнәлi адамға дәрменсiз күйде екенi көрінеу белгiлi не кiнәлi адамға материалдық немесе өзгедей тәуелдi адамға, сол сияқты ұрланған не кепiл ретiнде қолға түсiрілген адамға қатысты да отбасында немесе ортасы (оқу орын, аула, т.б)
Әлуметтік қайшылықтар ушыққан, әртүрлі дағдарысты жағдайлар орын алған кездерде жеке адамдар арасында қақтығыстар туындайды.
Бұл қақтығыстар өндірісте, оқу орындарында, әсіресе тұрмыста, демалыс орындарында жилейді. Бұлардың кейбірі ауыр қылмыстарға алып келеді. Қинауды криминалдық зорлықтан бөлек зерттеуге болмайды, себебі бұлардың екеуі де зорлықты қылмыстар.
Күшіндегі қылмыстық заңнама қинау, азаптау ұғымын ашпайды, тек оны факт ретінде көрсетеді және оны "өмір мен денсаулық үшін қауіпті" немесе "қауіпсіз" деп бөледі
Зерттеудің әдісі: Қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады. Сонымен қатар қылмыстық құқық бұзушылықтардың жөніндегі, ғалымдардың еңбектері мен зерттеу ғылыми еңбектер оның ішінде отандық криминологияда қылмыстылығын анықтау барысындағы кешенді ғылыми жұмыстар мен криминологияда қолданбалы ғылыми, теориялық, арнаулы зерттеулер мен Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) ұғымының белілері және алдын алу бағытындағы халықаралық құқықтық нормалар мен құқық қолданудағы теориялық және сот іс-тәжірибесіндегі материалдар құрайды
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) осы қылмыстық әрекетке барушы (тұлға) қылмыскердің жеке басы проблемасы қылмыстылы бастау көзін зерделеуші және қылмыстық іс-әр тетіктерінің элементтері қалай өзара әрекеттеседі сұраққа жауап іздеуші ғалымдардың назарын аудару. Ұдайы ұрып-соғу, қинаудың себептілігін анықтау мен алдын алу жолдарын қарастыру.
Қылмыстық іс-әрекет тетіктерін түсіну үшін қылмыс жасаған адамның ерекшеліктерін жан-жақты зерделеу керек Адам - қоғамдық қатынастардың нәтижесі және нысаны емес, белсенділік көрсететін субъект, онда ерік бостандығы және тандау мүмкіндігі бар, ол өз әрекетін жағдайға қарай өзгерте алады, реттеп отырады.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, қинау пен агрессивтік қасиет - адамға айуандардан мұраға қалған табиғи қасиет (қинау,зорлықшыл) жалпы, қоғамға пайда келтіретін оң: қоғамға зиян келтіретін теріс деп бөлуге болады, сонда құқық нормасында қарастырылған занды, әкімшілік және қылмыстық заңдарда тыйым салынған заңсыз деп бөлу арқылы
Осы қойылған мақсатқа сәйкес зерттеу барысында келесідей міндеттерді орындау алға қойылды;
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) қылмыстарды криминологиялық санат ретінде қарастыру:
- ұдайы ұрып-соғып қинағаны үшін жауапкершілік туындауының себеп салдарын зерделеу;
- бұл қылмыстық құрамның денсаулыққа қарсы қылмыстар жүйесіндегі орны мен рөлін анықтау;
- сондай-ақ бұл нормалар мен оларды қолдану түсініктеме берумен байланысты проблеммаларды зерделеу;
Осы қойылған мақсатқа сәйкес зерттеу барысында мынадай міндеттерді шешуге талпыныс жасалды:
- қылмыстың дербес құрамы деп танылып (ұдайы ұрып-соғу қинау, қорқыту үшін жауапкершіліктің ауырлататын-жеңілдететін мән жағдайларын анықтау;
- ұдайы ұрып-соғу мен қинау, қорқыту (азаптау) әрбір саралаушы белгілерінің орны мен рөлін анықтау, бұл әрекеттің саралаушы турлерін толықтыру туралы ұсыныстар енгізу
Қинағаны үшін жауапкершілік туралы заңнаманы жетілдіру жөнінде ұсыныстар даярлау, бұл қылмысты саралаудың неғұрлым даулы мәселелерін ашып, оны шешудің жолдарын белгілеу.
Ғылыми зерттеудің жаңалығы: Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады.
Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ.
- Айыптының әрбір нақты жағдайындағы пиғылына қарай ұрып-соғуды қинаудан ажырату дұрыс. (Айыптының ойы: не ұзақ уақыт күйзелту немесе бір-екі рет ұрып қоя салу) анықтау арқылы әрекетін саралау барысында қолдану;
- Ұдайы ұрып-соғу, қинау кезде зорлықты әрекеттің екінші формасы ретінде қолдану (психикаға қысым жасау) болуы мүмкіндігін анықтау арқылы қылмыстық әрекетін анықтау.
Күш көрсету арқылы тәнге және психикалық зорлық (немесе деген одағайға қарамастан) өзара тығыз байланыста болады, ол айыптының санасынан шықпайды.
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында, егер ұдайы ұрып-соғу немесе өзге зорлықты әрекет тән және қинау қарастырылған
Қинау 110-баптың 2-ші тармағындағы (4-тармақшасындағы азаптауды қолдану арқылы) осы аталмыш тармақшаны жеке бап ретінде Қылмыстық кодексте қылмыстық белгілерімен егізілсе деген көз қарастамыз.
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту Қылмыстык-құқықтық ұғымда қылмастар жалпы белгілермен сипатталады, сондықтан оларды бір топқа біріктіріліп кеткен болатын, қылмысты саралау барысында қарама қайшылық болмасада әрекеттері әр түрлі болғандықтан бір шама мәселелер мен сұрақтардың туындауы мүмкін.
Келесі бір тоқталып кететін жайт ол Бұл қылмыстардың ортақтығы мен ұқсастығы олардың жасалу тәсілінің бірдейлігімен, атап айтқанда, басқа адамға зорлық жасаумен сипатталады
Зерттеу барысында қылмыстылығынан туындайтын себептерді анықтап, саясаттану, әлеуметтік, психологиялық, криминологиядағы байланыс себептерін мен құқыққа қарсы нысандарының пайда болуын сипаттайтын іргелі ғылыми жұмыстар жоқ; құқық қорғау органдарының аталған қылмыстың алдын алу және онымен күресуде жүйелі ғылыми негізде жетілдірілген ұсыныстарда мардымсыз.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу барысында жасалынған ұсыныстар мен әдістер, шешімдер:
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық заңнамалардың нормаларын өзгертулер мен толықтыруда және сәйкестеуде нақтылуда қолдануы мүмкін;
Зерттеудің нысаны ретінде ұдайы ұрып-соғу, қинау (азаптау) сияқты қылмыстық қастандықтан азаматтардың денсаулығын қорғауды жүзеге асыру көзделген қоғамдық қатынастар жиынтығы алынады.
Зерттеудін нормативтік базасын отандық қылмыстық, қылмыстық-іс жүргізу, әкімшілік және қылмыстық-атқарушылық заңнамасы, адамдардың қылмыстылығымен күрес мәселесін реттейтін заңдар мен ведомостволық нормативтік-құқықтык актілер, бірқатар шетелдердің қылмыстық зандарды, адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселесіне қатысты халықаралық-құқықтық актілер құрайды
Жұмыс белгілеулер мен қысқартулардан, кіріспеден, жеті бөлімшені құрайтын екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс көлемі 46-бет
1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, ұрып-соғу, қинау, қорқыту) жалпы сипаттамасы
1.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
Ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері арқылы тән зардабына немесе психикалық зардап шегуге ұшырату, егер бұл іс-әрекет денсаулыққа ауыр немесе ауырлығы орташа зиян келтіру құқықбұзушылық кәмелетке толмаған адамға немесе кiнәлi адамға дәрменсiз күйде екенi көрінеу белгiлi не кiнәлi адамға материалдық немесе өзгедей тәуелдi адамға, сол сияқты ұрланған не кепiл ретiнде қолға түсiрілген адамға қатысты;
- екi немесе одан да көп адамға қатысты;
-кiнәлi адамға жүктiлiк жағдайда екенi көрінеу белгiлi әйелге қатысты;
- азаптауды қолдану арқылы;
- жалдау бойынша;
-әлеуметтiк, ұлттық, нәсiлдiк, дiни өшпендiлiк немесе араздық уәжі бойынша жасалған ҚР қылмыстық кодекс 115-бап. Қорқыту, Өлтiрумен немесе денсаулыққа ауыр зиян келтiрумен, сол сияқты қорқытудың іске асатынына қауiптенудің жеткiлiктi негiздері болған кезде адамның жеке басына өзгедей ауыр күш қолданумен не мүлiктi өртеп жоюмен, жарылыс жасаумен немесе өзге жалпы қауiптi тәсiлмен қорқыту
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұдайы ұрып-соғу 110-бап, қорқыту 115-бап та қарастырылған, Қылмыстык-құқықтық ұғымда қылмастар жалпы белгілермен сипатталады, сондықтан оларды бір топқа біріктіруге болады. Бұл қылмыстардың ортақтығы мен ұқсастығы олардың жасалу тәсілінің бірдейлігімен, атап айтқанда, басқа адамға зорлық жасаумен сипатталады [40. 13 б.].
Әлуметтік қайшылықтар ушыққан, әртүрлі дағдарысты жағдайлар орын алған кездерде жеке адамдар арасында қақтығыстар туындайды.
Бұл кақтығыстар өндірісте, оқу орындарында, әсіресе тұрмыста, демалыс орындарында жилейді. Бұлардың кейбірі ауыр қылмыстарға алып келеді. Қинауды криминалдық зорлықтан бөлек зерттеуге болмайды, себебі бұлардың екеуі де зорлықты қылмыстар.
Күшіндегі қылмыстык заңнама "зорлық" қинау ұғымын ашпайды, тек оны факт ретінде көрсетеді және оны "өмір мен денсаулық үшін қауіпті" немесе ".қауіпсіз" деп бөледі [25,125 б.],
Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады. Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ.
Бұл қылмыс адамға қарсы жасалатын басқа зорлықты қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, адам ұрлау (125-бап), бостандықтан заңсыз айыру (126-бап) сияқты қылмыстар жасағанда айыпты өзіне көрсетілген қарсылықты басу үшін жәбірленушіні ұрып-сабайды, оның жанына бататындай басқа да зорлықты әрекеттер жасайды.
ҚР Жоғарғы сотының 11.05.2007 жылғы Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы жасалынатын кейбір қылмыстарды саралау туралы № 11 қаулысына сәйкес адам денесінің анатомиялық бүтіндігін заңсыз бұзу органның бүлінуіне немесе оның қалыпты жұмысын бұзылуына алып келген өзге әрекеттер адам денсаулығы зиян келтіру болып саналады [27. 94 б.].
Адамға қинау - зорлықты ықпал көрсету дегеніміз - оны өзінің" ырқына қайшы келетін қандай да бір әрекетке мәжбүрлеу - дейді А.А. Пионтковский [28.45 б.]. Зерттеу барысын көбіне бопсалаушылықпен байланысты тапсырысты - қинау болатындығы анықталды. Сол себепті қинауды қоғамға аса қауіпті қылмыстар қатарына жатқызу керек.
Бірқатар авторлар ұрып-соғу мен қинауды ұқсас қылмыстар деп санайды [29. 94 б.].
Бұл қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады.
Адамның денесіне жарақат салып қана емес, оны басқадай жолмен де - шымшылап, шашын жұлып, сырт қарағанда ешқандай анатомиялық өзгеріс көрінбейтінде тәсілдермен де жан ауыртуға болады. Р.Д. Шараповты айтуынша, патологиялық күйге түсіріп адам денсаулығын зиян келтіргенде оның жанына ауыртпашылық батады екен [30.32 б.].
Айыптының әрбір нақты жағдайындағы пиғылына қарай ұрып-соғуды қинаудан ажыратқан дұрыс. Айыптының ойы: не ұзақ уақыт күйзелту немесе бір-екі рет ұрып қоя салу.
Сонымен қатар, азаптаған кезде зорлықты әрекеттің екінші формасы - психикаға қысым жасау болуы мүмкін. Күш көрсету арқылы тәнге және психикалық зорлық (немесе деген одағайға қарамастан) өзара тығыз байланыста болады, ол айыптының санасынан шықпайды.
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында, егер ұдайы ұрып-соғу немесе өзге зорлықты әрекет тән және қинау қарастырылған.
Жан күйзелісін тудырса, бірақ ҚК-тің 111-баптарында көрсетілген салдарға алып келмесе, яғни денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірмесе, ондай әрекеттер қинау деп саналады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 110-бабы қинау не басқадай зорлықты әрекеттің салдарынан тән күйзелсе болғаны соны қинау деп саралады. Мұндай пікір құқық қолдану практикасында да болды. Бұл қылмыстың қоғамға қауіптілігі сонда - ол жәбірленушіге тән және жан күйзелісін келтіре отырып, оның денсаулығына елеулі зиян жасайды.
Ожегов қинау сөзіне адамды өте қатыгездікпен қинау деп түсініктеме береді [31. 176 б.].
Аса қатыгездік, келемеждеу, қорлау, қинау ұғымдары арқылы әрекет бағаланады, бұлар бірін-бірі толықтыратын ұғымдар, - дейді С.В. Расторопов [32. 87 б.].
Аса қатыгездікке айыптының жәбірленушіге қатысты ерекше тәсілін қолданғандығы жатады. Ол кең түсінік, оған қинау да кіреді. Жанға бататындай етіп неше қайтара қинау деп саналады.
Р.Д. Шараповтың пікірінше, қинау дегеніміз - адамның адамның денесіне тигізіп оған жанға бататындай әсер ету (шымшу, шаншу, күйдіру, тоқпен құлату), сондай-ақ нерв жүйесін күйзелту [33. 14 б.].
Ал П. Константиновтың анықтамасы бойынша, қинау дегеніміз- артына ешқандай салдар қалдырмайтындай етіп ұрып-соғу және өзгедей зорлықты әрекеттер арқылы адамды әдейі жан және тән күйзелісіне ұшырату. И. Самолюк қинауды жәбірленушіге тән және жан күйзелісін келтіру денсаулыққа қасақана қастандық жасау, - деп санайды [34.27 б.].
Күшіндегі қылмыстық заңнамада ұрып-соғу ұғымын беретін зорлықты әрекеттің ұдайы қайталануы қинаудың міндетті белгісі болып табылады.
Ресейдің 1960 жылғы Кодексіне берілген түсініктемеде қинау- ұдайы, яғни неше қайтара ұрып-соғу, денеге жарақат салу не адамның жан-тәнін едәуір күйзелтетіндей
Басқадай зорлықты әрекеттер (суық, қараңғы жерге қамап кою, ашықтыру және т.б.) жасау делінген [35. 56 б.].
А.Д. Тартаковскийдің пікірінше, тек ұдайы жасалған, зорлыкты әрекет ғана тән және жан күйзелісін күшейтетін қинауға алып келеді [36. 35-39 б.].
Соттардың қарау практикасы туралы қаулысында қинауға жәбірленушіні ұдайы (екі реттен көп) ұрып-соғу не оны аса күйзелетіндей пиғылдың болғандығын көрсететін зорлықты әрекеттің жасалуы деп анықтама берілген.
Сонымен, қинаудың екі белгісі бар:
1) ұдайы қинау;
2) күш көрсету арқылы тәнге немесе психикалық күйзеліске ұшырату.
Қинау ұдайы болу үшін ондай әрекет бір адамға, қатысты неше қайтара (кемінде үш рет) жасалуы тиіс [37. 233 б.].
П.Константиновтың пікірінше, ұрып-соғудың ұдайы болуы үшін үш және одан көп рет жасалған ондай әрекеттің қысқа мерзімде жасалуы міндетті емес [38. 154 б.].
Ұдайылық белгісі бар қинауға сипаттама беру үшін жәбірленушінің жанына батқан қинаудың әрбір, эпизодтарының арасында қанша уақыт өтуге тиіс екендігі туралы мәселенің басын ашу керек.
Айыптының әрекетін ұдайы деп саралауга негіз болатын эпизодтардың арасында қылмыстық жауапқа тарту мерзімі ескіргені болса, денеге жеңіл жарақат түсірген қинау деп саналмайды [39. 168 6.].
Қинаудың ұдайылығын қинауға қатысты алатын болсақ, ол қандай да бір зорлықты әрекеттердің жәй неше рет қайталануы емес мұнда айыптының жәбірленушіні күйзелту мақсатында жасаған зорлықты әрекеттері өзара байланыстағы, біртұтас жүйені құруга тиіс.
Сондықтан да үш және одан көп рет жасалған зорлықты әрекеттердің барлығы бірдей қинау ретінде сараланбайды. Қинау көбіне ұқсас, біртекті, бір пиғылмен жасалатын бірнеше әрекеттерден тұратындықтан, оны жалғасқан қылмыстар қатарына жатқызган жөн.
И.П. Портновтың ойынша, қинау деп санау үшін қинау эпизоттарының арасында, жәбірленуші алдынғыдан әлі айыға қоймағандай аз уақыт (күн, апта) болуға тиіс [40. 194 6.].
Ал, P. А. Базаровтың жәбірленушіні ұрып-соғу фактілерінің арасында ұзақ уақыт өткенмен, егер олардың өзара байланыстылығы болса, сот практикасы мұндай қылмысты қинау құрамы бар деп санайтындығына назар аударады [41. 23 б.].
Қылмыс құрамы болуы үшін барлық эпизодтардың іштей өзара байланысты екендігі, олар қылмыскердің жәбірленушіге күйзеліс келтіруді ойлаған пиғылынан туындайтындығы дәлелденуге тиіс [42. 116 б.].
Кейбір жағдайда бір жолғы жеңіл дене жарақатының адамның күйзелісін тудырады (мысалы, денені күйдіру), оны қинау деп саралау керек, - дейді Н.И. Загородников [43.4 6.]. Қинау кезіндегі күйзеліс бір рет ұрып-сабағаннан өзгеше. Соған байланысты ұдайылық белгісін қинау ұғымымен қамтылмайтын зорлықты әрекеттер деп қана қарау керек.Г. Караевтың пікірінше, ұдайы болу үшін бір пиғылмен жасалған әрекеттер саны үштен кем болмауға тиіс және олардың әрқайсында заңда көрсетілген қылмыстық құрам белгілері болуға тиіс[44. 25 6.].
Біздің қарастырып отырған қылмыста қинаудың үш құрамы болуга тиіс. Ұдайылық терминінің толықтай ашылмауы бұл қылмысты саралауда қиындық тудырып отыр, содан. барып қинау сот пен тергеу органдарының саралау практикасынан шығып қалуда, - дейді Т.Г. Даурова [45. 95 б.].
ҚК-тің 110-бабының қазіргі редакциясына қатысты алатын болсақ қинауда сандық белгімен қатар (кемінде үш рет) сапалық мазмұн да болуға тиіс, ол жәбірленушінің жанын да, тәнін де күйзелтетін әрекеттерден көрініс табады. Қинаудың мұндай сапалық мазмұны екінші белгіге жатады.
Біздің пікірімізше, ұдайылық белгісін қинау ұғымынан алып тастау керек. Әңгіме ұрып-соғудың бір, екі немесе үш қайтара жасалғандығында емес, жәбірленушіге ұзақ уақыт күш көрсету арқылы тәнге және психикаға қысым арқылы күйзеліске түсіру мақсатындағы пиғылда.
Бұл айыптының әрекетін, жөні болса да, болмаса да қинау деп саралаудан сақтандырады. И.П. Портновтың да ұстанымы осындай [46. 66 б.].
Автордың пікірінше, үздік-үздік эпизодтардың жиынтығы емес, біраз уақытқа созылған үздіксіз қылмыстық әрекет ғана қинау болады.
Егер күйзеліс тез өте шықса, онда ол, қинауға жатпайды.
Практика көрсетіп отырғандай, қылмыскерлер жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірумен шектелмейді, оны қинауға, күйзелтуге, жанын, тәнін ауыртуға ұмтылады. Олар қоғам үшін аса қауіпті қатыгездік мінез танытады [47. 224 б.].
ҚК-нің 110-бабында қинау ұдайы ұрып-соғу және басқа да зорлықты әрекеттер арқылы жасалады делінген, бірақ ол әрекеттердің мазмұны қылмыстык заңда ашылмаған.
Қылмыстық-құқықтық әдебиетте өзге де зорлықты әрекеттерге адам жанын ауыртатын неше кайтара немесе ұзақ уақытқа созылатын әрекеттер (ұру, соғу, шымшылау, тістелеу, отқа күйдіру және т.б.), сондай-ақ ашықтыру, шөлдету, денсаулыққа зиянды жерде ұстау жатады [48. 234 б.].
П. Константиновтың пікірінше, зорлықты әрекеттерге тек күш көрсету ғана емес дәрі-дәрмек немесе өзгедей зиянды нәрселер ішкізіп адамның ішкі органдарын жарақаттау да жатады. Мұндай препараттарды зорлап немесе алдап бергендігінің бұл жерде маныздылығы жоқ [49, 9 5.].
Қинаудың құрамы болу үшін. - дейді П. Константинов, - мұндай препарат жәбірленушіге күйзелту мақсатында берілуі тиіс. А.Д. Тартаковский психикалық қысым жасау тәсілдерін де өзге зорлықты әрекеттер қатарына жатқызады Зерттеушінің пікірінше, қинау ұғымынан ұрып-соғудың ұдайы болу белгісін ғана емес, өзге де зорлықты әрекеттер фразасын да алып тастау керек, оның орнына зорлықты әрекеттер немесе әрекетсіздік сөздерін қолданған жөн[50,123.].
1.2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Құқық қорғау органдарының отбасы жағдайдағы қинаалдын-алуда ішкі істер органдары арнайы құзырлы мемлекеттiк басқару органы немесе атқарушы-басқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында құқыққорғау органдарының ішінде тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстармен күрес жүргізі алдын-алу ішкі істер органдарының ауқымды жұмыс жүргізіп отыруы тұрмыстық жағдайда жасалатын қылмыстардың алдын алуда ішкі істер органдарының жұмысын жүзеге асырауда[35,б.90].
Жалпы құқық қорғау органдары қылмыстылықты алдын-алуда жүзеге асырылыуы арнайы нормативтік актілерде қарастырылған яғни, ішкі істер органдарының жалпы қылмыстылықты алдын-алудағы негізгі рөлі бір қатар заң актілерінде көрініс тапқан.
Ішкі істер органдыры басқада құқық қорғау органдырымен алдын-алу шараларына арнайы криминологиялық деңгейде жүзеге асырады ол дегеніміз бір жағынан ішкі істер органдарының қызметкерлерімен жүргізілетін профилактикалық арнайы жұмыс жүргізу кримогендік факторларға тікелей ықпал етеді әр түрлі деңгейдегі алдын-алу шаралары оның ішінде рейдтер, процессуалдық тәсілдер арқылы қоғамдық қауіпсіздікті қорғауда техникалық құралдарды пайдалана отырып іс-шараларды өткізудің нәтижесі бірқатар тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстық әрекеттердің бейтараптандыруға өзінің оң ісерін беріп отыр[34,б.11]. Ал, екінші жағынан Ішкі істер органдарының тұрмыстық жағдайдағы қылмыстылықпен күрес жүргізу іс-шараларының нәтижесінде ол тиісті мемлекеттік органдарды қылмыс жөнінде жалпы ақпараттармен толығымен қамтамасыз етуде қандайда бір қылмыстылық оның ішінде жеңіл немесе ауыр түрлерімен, отбасылық-тұрмыстық жағдайда орын алған қылмыстық әрекеттерді түбегейлі жоюда немесе толығымен бейтараптандыруда жақын, туған-туыс немесе дос тұлғалар мен қоғамдық органдардың, мекемелердің жұмысын қоғамдағы көп жағдайда отбасылық-тұрмыстық жағдайда орын алып жатқан қылмыстарды жоюға немесе алдын-алу шараларын жүргізіп олармен күрес жүргізуді қалыптастыру қажеттілігі туындап отыр.
Сонымен қатар ішкі істер органдарының қызметкерлері өз құзыреттеріндегі шегіндегі тұрмыстық жағдайда орын алған қылмыстар жөнінде қылмыстардың себеп-салдарын, тенденциясын, факторын, динамикасын оның орын алып отырған аумағын орнын үнемі талдауды қажет етеді. Ал құқық қорғау органдарынан алған ақпараттарды негізінде мемлекеттік үкімет билігі аталмыш қылмыстарға қатысты қандайда кешенді бағдарлама әзірлеп өздері сол қылмысты алдын-алуда жүзеге асырылуында ат салыса отырып іс-шараларға белсенді араласа, қатыса отырып оның жүзеге асырылуымен нақты нәтиже шығаруға ықпалдасады[35,б.89].
Сонымен қатар ішкі істер органдары Отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қылмыстарды қоғамдық бірлестіктермен мемлекеттік орнадардыңда ынтымақтаса отырып алдын-алудаіс-шара өткізуді жоспарлап алдын-ала бағдарламалар әзірлеп оған бәрлесе отырып белсенділік таныта отырып қылмысты жоюға әр орна немесе қоғамдық бірлесьіктер өз тарапынан отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтың алдын алуда оны болдырмауға жәрдемдессе және ведомства аралық іс-шараларға қатысуға яғни, отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен күресуде ішкі ведомствалардың жұмыстарын үйлестіре отырып қылмыстылықтың алдын-алуда нәтижелі іс-шаралар өткізілуі арасында отбасылық-тұрмыстық саладағы қылмыстылықты жоюға қол жеткізуге мүмкіндіктер туады[53,б.80].
Ішкі істер органдары отбасылық-тұрмыстық саладағы жиі орын алатын қылмыстылықтың алдын-алуда қылмыстың нақты түрлерімен ол қылмысқа барушы тұлға контингентерін анықтап алу арқылы олармен бөлек-бөлек әр-қайсысымен профилактикалық жұмыс жүргізе отырып жұмыс жасайды.
Ішкі істер органдырының іс-қимыл жүргізу құзыреті кең яғни, әкімшілік-құқықтық актілерге сәйкес жүзеге асырылытын іс-қимылдардың өте ауқымды әр-түрлі бағыттағы қылмыстылықты өткізе беруге құқықылы.
Қылмысты анықтау немесе тергеу аппараты бірнеше процессуалдық тәсіл іс-шаралар қолдануда қылмыстылықтың себебін анықтау немесе тергеу немесе оны жоюда жұмысты жүзеге асыры алады.
Ішкі істер органдарының қызметкерлеріне отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстарымен күресуде нақты міндеттемелер алған.Сонымен қатар Ішкі істер органдарының отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда қоғамдық бұқаралық ақпараттармен үнемі біресе отырып күресу алдын-алу мақсатында жұмыстарын үйлестіреді[54,б.47].
Ал, отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда оның ішінде аса ауыр қылмыстарды болдыртпау барысында участкілік полиция қызметкері жеке өз участкісінде жан-жалға жақын отбасылық-тұрмыстық саладағы ұрыс-керіс немесе ерлі-зайыптылардың ұрып-соғу жиі болып тұратын отбасында олармен жеке дара іс-шара өткізу мақсатында үнемі әңгіме өткізу немесе әкімшілік құқықтық іс-қимыл жүргізуді, қоғамдық тәртіпті сақтау пункітерінің белсенділерінің көмегімен аула, көше т.б. жерлерде орын алатын қылмыстар.
Oның ішінде тұрмыстық жағдайда жасалатын қылмыстарды алдын-алуда көше кеңесі (көше комитеті) рөлі зор яғни, ол көше комитеті өз аула, көшесінде тұратын отбасылық-тұрмыстық саладағы ұрыс-керіс немесе ерлі-зайыптылардың төбелесі мен жан-жалы жиі орын алатыны мәлім болғандықтан яғни, оның нәтижесі кримиогендік ситуацияның туындау салдарынан алдын-алу күнделікті тәрбиелік мәні бар іс-шараны өткізу арқылы отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда нәтижелі болуы мүмкін[54,б.41].
Ішімдікке жақын отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастағы азаматтарға сыйламаушылық көрсетіп, былапыт сөйлеу, қорлап тиісу, кемсіту, үй заттарын бүлдіру қирату және жеке тұрғын үй немесе пәтер шегінде олардың тыныштығын үнемі жан-жал шығарып мазасын алу кей жағдайда оның аяғы ауыр қылмыстардың болуына септігін тигізуі және осындай жағдай жасөспірімдердің теріс ықпалын тигізіп тәрбие көрмеген жасөспірімдерде ұсақ-түйек қылмыстық әрекеттреге баруы мүмкіндігін алдын алу барыснды құқық қорғау органдарымен бірлесе отырып ішкі істер органдарының оның ішінде участкілік полиция үнемі жүйелі түрде алдын-алу шараларын өткізетін болас жұмыс жемісті болар еді.
Сонымен қатар, Жергiлiктi органдардың шешiмдерiн орындауда құқық қорғау iсi бойынша басқарманың актiлерiн жасауға құқы бар. Олардың құқық қорғаудiк қатынасты әкiмшiлiк - құқықтық реттеуге қатысу бағыты осында байқалады[55,б.32].
Аталмыш қылмыстылықты алдын-алуда әкімшілік жауаптылыққа тарту осындай жұмысты көп жақты әр түрлі аспектілерді қамти отырып отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қайшы іс-әрекеттерді алдын-алуда өд ықпалын тигізіп негізгі рөль атқарады[56,б.83].
Сонымен тұрмыстық-отбасылық саладағы құқықбұзушылық жөнінде айтылса, адамның араласу ортасынан тұрмыстық жағдайда, отбасындағы демалысын өткізу оның көзқарасын, дүниетанымын, ой-өрісін, адамның рухани сұранысы мәдениеттілігі оның жұмыспен айналысуы немесе қоғамдық жұмыстармен араласуы немесе қызметі және білім деңгейіде өз кқрінісін табады. Осындай жағдайда яғни, отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қарама-қайшылықтың туындаған жағдайда көбіне келеңсіз жағымсыз жағдайды туындатып тіптен отбасында-тұрмыстық жағдайда қылмыстылықтың туындауының да бірден бір себебі.
Мұндай жағдайлар орын алатын отбасында жиі кездесетін жан-жалдарды алдын алу мақсатында профилактика жүргізу акимяттардың жергілікті жерде жұмыс жүргізілсе сонымен қатар әр мекемеде де профилактикалық жұмыстар жүргізілетін болса әр жұмыскердің мінез-құлқын қаншалықты ішімдікке жақындағын байқаған сәттен онымен профилактикалық жұмыс жүргізілетін болса жоғарыда аталған келеңсіз жағдайлардың орын алмауы тосқауыл болар еді. Өндірісте жұмыс жасайтын адамдар ішімдікті дәстүрге айналдыруын қадағалап оны жоюда жұмыс жүргізу[57,б.47].
Бұл орайда алып өндіріс орындарда аса ауыр қара жұмыспен айналысатын адамдарға біздің қоғамымызға керек қарапайым жұмыскердің жұмысын бағалау, көтермелеу оның ауыр жұмысын қоғамда ескеру және қара жұмыскердің ауыр жұмысын бағалай отырып оған сенім білдіру және қоғамда жұмыскерлерге деген көз қарасты қалыптастыру арқылы аса ауыр өндірістерде ер-азаматтардың жұмыс орындарында дәстүрлі ішімдікке жол бермеу мақсатында жұмыс жүргізілсе[57,б.43].
Құқықтық нормалар - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мемлекет тарапынан белгiленген немесе санкцияланған және мiндеттi ережесi қорғалынған тәртiп.Құқықтық нормалары.
тұлғалардың, қоғамның және мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi, анықтайды және қорғайды, олар құқық субъектiлерiнiң арақатынасын iстерiн тиiмдi қолдануға бағытталған [59,б.38].
Қазақстан Республикасында құқық қорғау iсi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен Қазақстан Республикасы Президентiнiң және Үкiметiнiң актiлерiмен басқа да Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдарының өз құзырының шегiндегi Құқық қорғаудiк Кодекс қарастырылған актiлерiмен реттеледi.
Aмбулаториялық ем алып жүргендігі немесе қандай да бір себептермен ем алмай жүргендігі қылықтарын Ішкі істер органдары бақылауға алады.
Мас күйіндегі адамның қылмыс жасауына немесе сондай күйдегі адамға қатысты қылмыс жасалуына тосқауыл болу үшін алдымен мас күйінде туындайтын дау-дамайдың агрессивті мінез көрсетіп жүрген адамдарды Ішкі істер органдарының қызметкерлері айықтыру мекемесіне орналастырады, заңда белгіленген тиісті әкімшілік шара қолданады[60,б.78-79].
Бұл шара ондай адамдарды қылмыс жасаудан да, не виктимдік себепті қылмыстан жәбір шегуден де сақтап қалады.
Егер ішкі істер органдарының қызметкерлері бірудің мас болып отбасының, әйелінің немесе көшілерінің берекесін алып жатқандығы жайында хабар алсымен оны ішкі істер органдарына жеткізсе, қылмыстың бетін қайтарар еді. Азаматтардың кейде қылмыстың жасалуына себеп болатын виктимдік жүріс-тұрысының алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Спатай Шахизада Әлжанқызы
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, азаптау, қорқыту, ұрып-соғу,) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В030100 - Құқықтану
Шымкент, 2020
Ф.7.04-09
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. Ақшатаева Ж.Б.
20 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, азаптау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мамандығы 5В030100 - Құқықтану
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған Ш.Ә. Спатай
Ғылыми жетекшісі
аға оқытушы Г.Д. Мейркулова
Шымкент, 2020
Ф.7.04-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.АУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Қылмыстық құқық және криминология кафедрасы
Мамандығы: 5В030100 - Құқықтану
Бекітемін
Қылмыстық құқық және криминология
кафедрасының меңгерушісі
_____________ Акшатаева Ж.Б.
2019 ж.
Д и п л о м ж ұ м ы с т ы (ж о б а н ы) о р ы н д а у ғ а
Т А П С Ы Р М А № ____
Студент Спатай Шахизада ЮМ-16-1 к 1_______
аты-жөні тобы
Жұмыстың (жоба) тақырыбы Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Университет бойынша № 2019 ж. бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі 10. 04. 2020
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Дипломдық жұмыстағы (жобадағы) өңдеуге жататын мәселелер тізімі
Қазақстан-2050 стратегиясы - қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты Жолдауы. Астана қаласы. 2012 жыл 14 желтоқсан.
ҚР Қылмыстық кодексі Алматы. 2015 ж
ҚР Жоғарғы Сот Пленумы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарда соттардың қолдануы туралы қаулысы № 7 23.12.2015 ж (№11 қаулы 20.12.2015ж)
Жеке тапсырма: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАНЫҢ МАЗМҰНЫ
№
Бөлімдері
Кеңесшінің АЖТ,қолы
1
2
3
1
Кіріспе
Мейркулова Г.Д.
2
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Мейркулова Г.Д.
3
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
Мейркулова Г.Д.
4
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Мейркулова Г.Д.
5
Қорытынды
Мейркулова Г.Д.
6
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Мейркулова Г.Д.
Ұсынылған негігі әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы 11 мамыр 2014 № 1. Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы
2 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы. Егемен Қазақстан. 2015. 18 наурыз.
3 ҚР Жоғарғы Сотының №20 нормативтік қаулысы, 2014 жылғы 30 сәуір. Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы. - Алматы: ТОО Баспа, 2014. - 150-164-66.
Тапсырманың берілген күні ___________20 ж.
Дипломдық жобаның ғылыми жетекшісі: Мейркулова Г.Д.
Тапсырма орындауға алған студент: Спатай Ш.Ә.
Ф.7.04-11
Дипломдық (жобаны) жұмысты орындау
КҮН ТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Студент Спатай Шахизада ЮМ-16 -1к1
аты-жөні тобы
Мамандығы: 5В030100 - Құқықтану
Жұмыстың (жоба) тақырыбы: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту, ұрып-соғу) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
№
Бөлімдері
Орындау %
Орындау мерзімі
Тапсырма берілген уақыт
Тапсырманы орындау мерзімі
Кеңес беруші қолы
1
Кіріспе
10%
05.01.2020
24.01.2020
17.01.2020
2
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
25%
20.01.2020
20.01.2020
07.02.2020
3
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
40%
25.02.2020
28.03.2020
25.03.2020
4
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
70%
27.03.2020
27.03.2020
25.03.2020
5
Қорытынды
100%
10.04.2020
11.04.2020
14.04.2020
Жобаның (жұмыстың) ғылыми жетекшісі Мейркулова Г.Д.
(қолы) (аты-жөні)
Бітіруші түлек Спатай Ш.Ә.
(қолы) (аты-жөні)
Нормабақылау: Жарлықапова Г.
(қолы) (аты-жөні)
Нормативтік сілтемелер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Қазақстан, 1995.
2 Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы 11 мамыр 2007 № 1Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы
3 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Президентінің қаулысы. Егемен Қазақстан. 1995. 18 наурыз.
4 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №23 нормативтік қаулысы, 2014 жылғы 20 сәуір. Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы. - Алматы: ТОО Баспа, 2014. - 150-164-66.
5 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №20 нормативтік қаулысы, 2001 жылғы 13 желтоқсан. Жазаны
6 Қазақстан Республикасының 05.05.2018 ж. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне қылмысқа қарсы күрес мәселелер бойынша өзгерістер мен толықтырулар туралы Заңы Егемен Қазақстан, 12.05.2018.
7 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының №18 нормативтік қаулысы, 2015 жылғы 13 желтоқсан Соттардың сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстық істерді қарау практикасы туралы. - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының бюллетені, 2001. №12.
8 Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 20 қыркүйектегі №949 жарлығымен мақұлданған Қазақстан Республикасының құқықтық саясат Тұжырымдамасы -Алматы: жеті жарғы 2012. - 56-бет.
9 ҚР Жоғарғы Сотының пленумдары 2011-2015 ж
10 ҚР Соттарының қылмыстық істерге қатысты қаулылары 2010-2015ж
11 ҚР Жоғарғы Сот Пленумы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты реттейтін заңдарда соттардың қолдануы туралы қаулысы №7 23.12.2016 ж (№11 қаулы 20.12.2016 ж)
Қысқартулар мен белгілеулер
ҚР
Қазақстан Республикасы
ІІД
ішкі істер департаменті
ҚРҚК
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі
АЕК
айлылық есептік көрсеткіш
БҒМ
Білім және ғылым министірлігі
БҰҰ
Біріккен ұлттар ұйымы
ҚР ІІМ
Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігі
ҰҚК
Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті
ТМД
Тәуелсіз мемлекеттер достығы
Анықтамалар:
Қинау- яғни жәбірленушіге күш көрсету арқылы тәнге психикаға күйзеліс келтіру мақсатында зорлықты әрект жасау немесе әрекетсіздік көрсету, сондай-ақ салдарға алып келмейтін ұзақ уақыт күйзеліске түсіру
Денсаулық - адамның басты байлығы, бірақ қазіргі кезде зорлықты қылмыстар, әсіресе қинау кең етек алып барады сондықтан да бұл мәселе мемлекетті толғандыруға тиіс
Зорлықты қылмыстар - ошақ басында немесе кездейсоқ, табысты жасалумен қатар алдын ала ойластырылып, карулы топ құрылып, қинаудың қатыгез тәсілдері қолданылып та жасалуда.
Адамға зорлықты ықпал көрсету дегеніміз - оны өзінің" ырқына қайшы келетін қандай да бір әрекетке мәжбүрлеу
Сылтау дегеніміз - адамның жасалатын әрекетке; нанымы, соған субъективтік ынтасы, онда кісі мұқтаждығын қанағаттандырумен байланыста болатын қозғаушы күш бар
Қылмыскерлікті зерделеу -- талдау, тану мен бағалаудың бір-тұтас екендігін көрсетеді. Тану процесінде зерттеуші қылмыскерлік туралы нақты мәліметтер алады, оны суретке түсіреді десе де болады.
Қылмысқа қатысушылықтың - қылмыстық құқық бойынша қылмысқа қатысушылық-бұл екі немесе одан көп адамдардың қасақана түрде қасақана қылмыстарды жасауы болып табылады
Қылмысқа қатысу - ұғымы қылмыстық әрекеттің ерекше нысаны ретінде қарастырылады. Өйткені қылмысты бұл нысанда істеудің жеке дара қылмыс жасаумен салыстырғанда қауіптілік дәрежесі, келтіретін залалы анағұрлым зор
Қылмысқа қатысушылық формасы - бұл екі және одаи көп адамдардың қасақана әрекеттері қандай жолдармен біртұтас қылмыстық қосылатының көрсететін, кінәлілердін өзара әрекеттері әдістсрінің сыртқы жағы
Қылмысқа қатысу формасы - бұл өзара әекеттерінің тәсілдері және келісім дәрежесі бойынша ажыратылатын бірнеше адамдардың қылмыс жасау кезіндегі бірлескен әрекеттерінің түрлері
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту) жалпы сипаттамасы
1.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау,қинау, қорқыту) ұғымының белілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, қинау, қорқыту) қылмыстық құқықтық сипаттамасы
2.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың объективтік белгілерінін қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қинаудың субъективтік белгілерінін қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Қинаудың саралаушы белгілерінің сипаттамасы..
2.4 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, қорқыту) алдын алу және одан сақтандыру ... ... ... ... ... ... . ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Ғылыми проблеманың қазіргі жағдайын бағалау: Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады. Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ. Бұл қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады.
Тақырыптың зерттеу өзектілігі: Құқық қорғау органдарының отбасы жағдайдағы қинау, ұрып-соғуды алдын-алуда ішкі істер органдары арнайы құзырлы мемлекеттiк басқару органы немесе атқарушы-басқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында құқыққорғау органдарының ішінде отбасында немесе ортасында орын алатын жағдайда яғни, аталмыш қылмыстармен күрес жүргізі алдын-алу ішкі істер органдарының ауқымды жұмыс жүргізіп отыруы ұрып соғу, қинау т.б қылмыстардың алдын алуда ішкі істер органдарының жұмысын жүзеге асырауда.
Жалпы құқық қорғау органдары осы қылмыстылықты алдын-алуда жүзеге асырылыуы арнайы нормативтік актілерде қарастырылған яғни, ішкі істер органдарының жалпы қылмыстылықты алдын-алудағы негізгі рөлі бір қатар заң актілерінде көрініс тапқан.
Ішкі істер органдыры басқада құқық қорғау органдырымен алдын-алу шараларына арнайы криминологиялық деңгейде жүзеге асырады ол дегеніміз бір жағынан ішкі істер органдарының қызметкерлерімен жүргізілетін профилактикалық арнайы жұмыс жүргізу кримогендік факторларға тікелей ықпал етеді әр түрлі деңгейдегі алдын-алу шаралары оның ішінде рейдтер, процессуалдық тәсілдер арқылы қоғамдық қауіпсіздікті қорғауда техникалық құралдарды пайдалана отырып іс-шараларды өткізудің нәтижесі бірқатар тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстық әрекеттердің бейтараптандыруға өзінің оң ісерін беріп отыр
Зерттеудің объектісі: Ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері арқылы тән зардабына немесе психикалық зардап шегуге ұшырату, егер бұл іс-әрекет денсаулыққа ауыр немесе ауырлығы орташа зиян келтіру құқықбұзушылық кәмелетке толмаған адамға немесе кiнәлi адамға дәрменсiз күйде екенi көрінеу белгiлi не кiнәлi адамға материалдық немесе өзгедей тәуелдi адамға, сол сияқты ұрланған не кепiл ретiнде қолға түсiрілген адамға қатысты да отбасында немесе ортасы (оқу орын, аула, т.б)
Әлуметтік қайшылықтар ушыққан, әртүрлі дағдарысты жағдайлар орын алған кездерде жеке адамдар арасында қақтығыстар туындайды.
Бұл қақтығыстар өндірісте, оқу орындарында, әсіресе тұрмыста, демалыс орындарында жилейді. Бұлардың кейбірі ауыр қылмыстарға алып келеді. Қинауды криминалдық зорлықтан бөлек зерттеуге болмайды, себебі бұлардың екеуі де зорлықты қылмыстар.
Күшіндегі қылмыстық заңнама қинау, азаптау ұғымын ашпайды, тек оны факт ретінде көрсетеді және оны "өмір мен денсаулық үшін қауіпті" немесе "қауіпсіз" деп бөледі
Зерттеудің әдісі: Қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады. Сонымен қатар қылмыстық құқық бұзушылықтардың жөніндегі, ғалымдардың еңбектері мен зерттеу ғылыми еңбектер оның ішінде отандық криминологияда қылмыстылығын анықтау барысындағы кешенді ғылыми жұмыстар мен криминологияда қолданбалы ғылыми, теориялық, арнаулы зерттеулер мен Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) ұғымының белілері және алдын алу бағытындағы халықаралық құқықтық нормалар мен құқық қолданудағы теориялық және сот іс-тәжірибесіндегі материалдар құрайды
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) осы қылмыстық әрекетке барушы (тұлға) қылмыскердің жеке басы проблемасы қылмыстылы бастау көзін зерделеуші және қылмыстық іс-әр тетіктерінің элементтері қалай өзара әрекеттеседі сұраққа жауап іздеуші ғалымдардың назарын аудару. Ұдайы ұрып-соғу, қинаудың себептілігін анықтау мен алдын алу жолдарын қарастыру.
Қылмыстық іс-әрекет тетіктерін түсіну үшін қылмыс жасаған адамның ерекшеліктерін жан-жақты зерделеу керек Адам - қоғамдық қатынастардың нәтижесі және нысаны емес, белсенділік көрсететін субъект, онда ерік бостандығы және тандау мүмкіндігі бар, ол өз әрекетін жағдайға қарай өзгерте алады, реттеп отырады.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, қинау пен агрессивтік қасиет - адамға айуандардан мұраға қалған табиғи қасиет (қинау,зорлықшыл) жалпы, қоғамға пайда келтіретін оң: қоғамға зиян келтіретін теріс деп бөлуге болады, сонда құқық нормасында қарастырылған занды, әкімшілік және қылмыстық заңдарда тыйым салынған заңсыз деп бөлу арқылы
Осы қойылған мақсатқа сәйкес зерттеу барысында келесідей міндеттерді орындау алға қойылды;
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұрып-соғу, қорқыту) қылмыстарды криминологиялық санат ретінде қарастыру:
- ұдайы ұрып-соғып қинағаны үшін жауапкершілік туындауының себеп салдарын зерделеу;
- бұл қылмыстық құрамның денсаулыққа қарсы қылмыстар жүйесіндегі орны мен рөлін анықтау;
- сондай-ақ бұл нормалар мен оларды қолдану түсініктеме берумен байланысты проблеммаларды зерделеу;
Осы қойылған мақсатқа сәйкес зерттеу барысында мынадай міндеттерді шешуге талпыныс жасалды:
- қылмыстың дербес құрамы деп танылып (ұдайы ұрып-соғу қинау, қорқыту үшін жауапкершіліктің ауырлататын-жеңілдететін мән жағдайларын анықтау;
- ұдайы ұрып-соғу мен қинау, қорқыту (азаптау) әрбір саралаушы белгілерінің орны мен рөлін анықтау, бұл әрекеттің саралаушы турлерін толықтыру туралы ұсыныстар енгізу
Қинағаны үшін жауапкершілік туралы заңнаманы жетілдіру жөнінде ұсыныстар даярлау, бұл қылмысты саралаудың неғұрлым даулы мәселелерін ашып, оны шешудің жолдарын белгілеу.
Ғылыми зерттеудің жаңалығы: Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады.
Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ.
- Айыптының әрбір нақты жағдайындағы пиғылына қарай ұрып-соғуды қинаудан ажырату дұрыс. (Айыптының ойы: не ұзақ уақыт күйзелту немесе бір-екі рет ұрып қоя салу) анықтау арқылы әрекетін саралау барысында қолдану;
- Ұдайы ұрып-соғу, қинау кезде зорлықты әрекеттің екінші формасы ретінде қолдану (психикаға қысым жасау) болуы мүмкіндігін анықтау арқылы қылмыстық әрекетін анықтау.
Күш көрсету арқылы тәнге және психикалық зорлық (немесе деген одағайға қарамастан) өзара тығыз байланыста болады, ол айыптының санасынан шықпайды.
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында, егер ұдайы ұрып-соғу немесе өзге зорлықты әрекет тән және қинау қарастырылған
Қинау 110-баптың 2-ші тармағындағы (4-тармақшасындағы азаптауды қолдану арқылы) осы аталмыш тармақшаны жеке бап ретінде Қылмыстық кодексте қылмыстық белгілерімен егізілсе деген көз қарастамыз.
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту Қылмыстык-құқықтық ұғымда қылмастар жалпы белгілермен сипатталады, сондықтан оларды бір топқа біріктіріліп кеткен болатын, қылмысты саралау барысында қарама қайшылық болмасада әрекеттері әр түрлі болғандықтан бір шама мәселелер мен сұрақтардың туындауы мүмкін.
Келесі бір тоқталып кететін жайт ол Бұл қылмыстардың ортақтығы мен ұқсастығы олардың жасалу тәсілінің бірдейлігімен, атап айтқанда, басқа адамға зорлық жасаумен сипатталады
Зерттеу барысында қылмыстылығынан туындайтын себептерді анықтап, саясаттану, әлеуметтік, психологиялық, криминологиядағы байланыс себептерін мен құқыққа қарсы нысандарының пайда болуын сипаттайтын іргелі ғылыми жұмыстар жоқ; құқық қорғау органдарының аталған қылмыстың алдын алу және онымен күресуде жүйелі ғылыми негізде жетілдірілген ұсыныстарда мардымсыз.
Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу барысында жасалынған ұсыныстар мен әдістер, шешімдер:
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық заңнамалардың нормаларын өзгертулер мен толықтыруда және сәйкестеуде нақтылуда қолдануы мүмкін;
Зерттеудің нысаны ретінде ұдайы ұрып-соғу, қинау (азаптау) сияқты қылмыстық қастандықтан азаматтардың денсаулығын қорғауды жүзеге асыру көзделген қоғамдық қатынастар жиынтығы алынады.
Зерттеудін нормативтік базасын отандық қылмыстық, қылмыстық-іс жүргізу, әкімшілік және қылмыстық-атқарушылық заңнамасы, адамдардың қылмыстылығымен күрес мәселесін реттейтін заңдар мен ведомостволық нормативтік-құқықтык актілер, бірқатар шетелдердің қылмыстық зандарды, адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселесіне қатысты халықаралық-құқықтық актілер құрайды
Жұмыс белгілеулер мен қысқартулардан, кіріспеден, жеті бөлімшені құрайтын екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс көлемі 46-бет
1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (азаптау, ұрып-соғу, қинау, қорқыту) жалпы сипаттамасы
1.1 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (ұрып-соғу, қинау, қорқыту) ұғымының белілері
Ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері арқылы тән зардабына немесе психикалық зардап шегуге ұшырату, егер бұл іс-әрекет денсаулыққа ауыр немесе ауырлығы орташа зиян келтіру құқықбұзушылық кәмелетке толмаған адамға немесе кiнәлi адамға дәрменсiз күйде екенi көрінеу белгiлi не кiнәлi адамға материалдық немесе өзгедей тәуелдi адамға, сол сияқты ұрланған не кепiл ретiнде қолға түсiрілген адамға қатысты;
- екi немесе одан да көп адамға қатысты;
-кiнәлi адамға жүктiлiк жағдайда екенi көрінеу белгiлi әйелге қатысты;
- азаптауды қолдану арқылы;
- жалдау бойынша;
-әлеуметтiк, ұлттық, нәсiлдiк, дiни өшпендiлiк немесе араздық уәжі бойынша жасалған ҚР қылмыстық кодекс 115-бап. Қорқыту, Өлтiрумен немесе денсаулыққа ауыр зиян келтiрумен, сол сияқты қорқытудың іске асатынына қауiптенудің жеткiлiктi негiздері болған кезде адамның жеке басына өзгедей ауыр күш қолданумен не мүлiктi өртеп жоюмен, жарылыс жасаумен немесе өзге жалпы қауiптi тәсiлмен қорқыту
Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың (қинау, ұдайы ұрып-соғу 110-бап, қорқыту 115-бап та қарастырылған, Қылмыстык-құқықтық ұғымда қылмастар жалпы белгілермен сипатталады, сондықтан оларды бір топқа біріктіруге болады. Бұл қылмыстардың ортақтығы мен ұқсастығы олардың жасалу тәсілінің бірдейлігімен, атап айтқанда, басқа адамға зорлық жасаумен сипатталады [40. 13 б.].
Әлуметтік қайшылықтар ушыққан, әртүрлі дағдарысты жағдайлар орын алған кездерде жеке адамдар арасында қақтығыстар туындайды.
Бұл кақтығыстар өндірісте, оқу орындарында, әсіресе тұрмыста, демалыс орындарында жилейді. Бұлардың кейбірі ауыр қылмыстарға алып келеді. Қинауды криминалдық зорлықтан бөлек зерттеуге болмайды, себебі бұлардың екеуі де зорлықты қылмыстар.
Күшіндегі қылмыстык заңнама "зорлық" қинау ұғымын ашпайды, тек оны факт ретінде көрсетеді және оны "өмір мен денсаулық үшін қауіпті" немесе ".қауіпсіз" деп бөледі [25,125 б.],
Соңғы кездері денсаулыққа қарсы қылмыс деп танылатын қинау үшін көзделген қылмыстық жауапкершілік проблемасына заң әдебиетінде назар аударыла бастады. Осы уақытқа дейін қылмыстық құқық теориясында заң шығарушылық және құқық қолдану практикасының талабын қанағаттандыратындай, қинауды басқа зорлықты қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретіндей бірыңғай неше ауқымды ұғым жоқ.
Бұл қылмыс адамға қарсы жасалатын басқа зорлықты қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, адам ұрлау (125-бап), бостандықтан заңсыз айыру (126-бап) сияқты қылмыстар жасағанда айыпты өзіне көрсетілген қарсылықты басу үшін жәбірленушіні ұрып-сабайды, оның жанына бататындай басқа да зорлықты әрекеттер жасайды.
ҚР Жоғарғы сотының 11.05.2007 жылғы Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы жасалынатын кейбір қылмыстарды саралау туралы № 11 қаулысына сәйкес адам денесінің анатомиялық бүтіндігін заңсыз бұзу органның бүлінуіне немесе оның қалыпты жұмысын бұзылуына алып келген өзге әрекеттер адам денсаулығы зиян келтіру болып саналады [27. 94 б.].
Адамға қинау - зорлықты ықпал көрсету дегеніміз - оны өзінің" ырқына қайшы келетін қандай да бір әрекетке мәжбүрлеу - дейді А.А. Пионтковский [28.45 б.]. Зерттеу барысын көбіне бопсалаушылықпен байланысты тапсырысты - қинау болатындығы анықталды. Сол себепті қинауды қоғамға аса қауіпті қылмыстар қатарына жатқызу керек.
Бірқатар авторлар ұрып-соғу мен қинауды ұқсас қылмыстар деп санайды [29. 94 б.].
Бұл қылмыстық-құқықтық нормалардың мазмұны мен құрылымына тән зандылықтарды, бұл қылмыстық құрамды басқа қылмыстар құрамдарынан ажырататын критерийлер мұндай әрекеттер үшін жауапкершілік көзделген заңдарды даму үрдісін және оларды ары қарай жетілдіруді мүмкіндіктерін анықтау қинау ұғымы проблемасының мән болып табылады.
Адамның денесіне жарақат салып қана емес, оны басқадай жолмен де - шымшылап, шашын жұлып, сырт қарағанда ешқандай анатомиялық өзгеріс көрінбейтінде тәсілдермен де жан ауыртуға болады. Р.Д. Шараповты айтуынша, патологиялық күйге түсіріп адам денсаулығын зиян келтіргенде оның жанына ауыртпашылық батады екен [30.32 б.].
Айыптының әрбір нақты жағдайындағы пиғылына қарай ұрып-соғуды қинаудан ажыратқан дұрыс. Айыптының ойы: не ұзақ уақыт күйзелту немесе бір-екі рет ұрып қоя салу.
Сонымен қатар, азаптаған кезде зорлықты әрекеттің екінші формасы - психикаға қысым жасау болуы мүмкін. Күш көрсету арқылы тәнге және психикалық зорлық (немесе деген одағайға қарамастан) өзара тығыз байланыста болады, ол айыптының санасынан шықпайды.
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасында, егер ұдайы ұрып-соғу немесе өзге зорлықты әрекет тән және қинау қарастырылған.
Жан күйзелісін тудырса, бірақ ҚК-тің 111-баптарында көрсетілген салдарға алып келмесе, яғни денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірмесе, ондай әрекеттер қинау деп саналады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 110-бабы қинау не басқадай зорлықты әрекеттің салдарынан тән күйзелсе болғаны соны қинау деп саралады. Мұндай пікір құқық қолдану практикасында да болды. Бұл қылмыстың қоғамға қауіптілігі сонда - ол жәбірленушіге тән және жан күйзелісін келтіре отырып, оның денсаулығына елеулі зиян жасайды.
Ожегов қинау сөзіне адамды өте қатыгездікпен қинау деп түсініктеме береді [31. 176 б.].
Аса қатыгездік, келемеждеу, қорлау, қинау ұғымдары арқылы әрекет бағаланады, бұлар бірін-бірі толықтыратын ұғымдар, - дейді С.В. Расторопов [32. 87 б.].
Аса қатыгездікке айыптының жәбірленушіге қатысты ерекше тәсілін қолданғандығы жатады. Ол кең түсінік, оған қинау да кіреді. Жанға бататындай етіп неше қайтара қинау деп саналады.
Р.Д. Шараповтың пікірінше, қинау дегеніміз - адамның адамның денесіне тигізіп оған жанға бататындай әсер ету (шымшу, шаншу, күйдіру, тоқпен құлату), сондай-ақ нерв жүйесін күйзелту [33. 14 б.].
Ал П. Константиновтың анықтамасы бойынша, қинау дегеніміз- артына ешқандай салдар қалдырмайтындай етіп ұрып-соғу және өзгедей зорлықты әрекеттер арқылы адамды әдейі жан және тән күйзелісіне ұшырату. И. Самолюк қинауды жәбірленушіге тән және жан күйзелісін келтіру денсаулыққа қасақана қастандық жасау, - деп санайды [34.27 б.].
Күшіндегі қылмыстық заңнамада ұрып-соғу ұғымын беретін зорлықты әрекеттің ұдайы қайталануы қинаудың міндетті белгісі болып табылады.
Ресейдің 1960 жылғы Кодексіне берілген түсініктемеде қинау- ұдайы, яғни неше қайтара ұрып-соғу, денеге жарақат салу не адамның жан-тәнін едәуір күйзелтетіндей
Басқадай зорлықты әрекеттер (суық, қараңғы жерге қамап кою, ашықтыру және т.б.) жасау делінген [35. 56 б.].
А.Д. Тартаковскийдің пікірінше, тек ұдайы жасалған, зорлыкты әрекет ғана тән және жан күйзелісін күшейтетін қинауға алып келеді [36. 35-39 б.].
Соттардың қарау практикасы туралы қаулысында қинауға жәбірленушіні ұдайы (екі реттен көп) ұрып-соғу не оны аса күйзелетіндей пиғылдың болғандығын көрсететін зорлықты әрекеттің жасалуы деп анықтама берілген.
Сонымен, қинаудың екі белгісі бар:
1) ұдайы қинау;
2) күш көрсету арқылы тәнге немесе психикалық күйзеліске ұшырату.
Қинау ұдайы болу үшін ондай әрекет бір адамға, қатысты неше қайтара (кемінде үш рет) жасалуы тиіс [37. 233 б.].
П.Константиновтың пікірінше, ұрып-соғудың ұдайы болуы үшін үш және одан көп рет жасалған ондай әрекеттің қысқа мерзімде жасалуы міндетті емес [38. 154 б.].
Ұдайылық белгісі бар қинауға сипаттама беру үшін жәбірленушінің жанына батқан қинаудың әрбір, эпизодтарының арасында қанша уақыт өтуге тиіс екендігі туралы мәселенің басын ашу керек.
Айыптының әрекетін ұдайы деп саралауга негіз болатын эпизодтардың арасында қылмыстық жауапқа тарту мерзімі ескіргені болса, денеге жеңіл жарақат түсірген қинау деп саналмайды [39. 168 6.].
Қинаудың ұдайылығын қинауға қатысты алатын болсақ, ол қандай да бір зорлықты әрекеттердің жәй неше рет қайталануы емес мұнда айыптының жәбірленушіні күйзелту мақсатында жасаған зорлықты әрекеттері өзара байланыстағы, біртұтас жүйені құруга тиіс.
Сондықтан да үш және одан көп рет жасалған зорлықты әрекеттердің барлығы бірдей қинау ретінде сараланбайды. Қинау көбіне ұқсас, біртекті, бір пиғылмен жасалатын бірнеше әрекеттерден тұратындықтан, оны жалғасқан қылмыстар қатарына жатқызган жөн.
И.П. Портновтың ойынша, қинау деп санау үшін қинау эпизоттарының арасында, жәбірленуші алдынғыдан әлі айыға қоймағандай аз уақыт (күн, апта) болуға тиіс [40. 194 6.].
Ал, P. А. Базаровтың жәбірленушіні ұрып-соғу фактілерінің арасында ұзақ уақыт өткенмен, егер олардың өзара байланыстылығы болса, сот практикасы мұндай қылмысты қинау құрамы бар деп санайтындығына назар аударады [41. 23 б.].
Қылмыс құрамы болуы үшін барлық эпизодтардың іштей өзара байланысты екендігі, олар қылмыскердің жәбірленушіге күйзеліс келтіруді ойлаған пиғылынан туындайтындығы дәлелденуге тиіс [42. 116 б.].
Кейбір жағдайда бір жолғы жеңіл дене жарақатының адамның күйзелісін тудырады (мысалы, денені күйдіру), оны қинау деп саралау керек, - дейді Н.И. Загородников [43.4 6.]. Қинау кезіндегі күйзеліс бір рет ұрып-сабағаннан өзгеше. Соған байланысты ұдайылық белгісін қинау ұғымымен қамтылмайтын зорлықты әрекеттер деп қана қарау керек.Г. Караевтың пікірінше, ұдайы болу үшін бір пиғылмен жасалған әрекеттер саны үштен кем болмауға тиіс және олардың әрқайсында заңда көрсетілген қылмыстық құрам белгілері болуға тиіс[44. 25 6.].
Біздің қарастырып отырған қылмыста қинаудың үш құрамы болуга тиіс. Ұдайылық терминінің толықтай ашылмауы бұл қылмысты саралауда қиындық тудырып отыр, содан. барып қинау сот пен тергеу органдарының саралау практикасынан шығып қалуда, - дейді Т.Г. Даурова [45. 95 б.].
ҚК-тің 110-бабының қазіргі редакциясына қатысты алатын болсақ қинауда сандық белгімен қатар (кемінде үш рет) сапалық мазмұн да болуға тиіс, ол жәбірленушінің жанын да, тәнін де күйзелтетін әрекеттерден көрініс табады. Қинаудың мұндай сапалық мазмұны екінші белгіге жатады.
Біздің пікірімізше, ұдайылық белгісін қинау ұғымынан алып тастау керек. Әңгіме ұрып-соғудың бір, екі немесе үш қайтара жасалғандығында емес, жәбірленушіге ұзақ уақыт күш көрсету арқылы тәнге және психикаға қысым арқылы күйзеліске түсіру мақсатындағы пиғылда.
Бұл айыптының әрекетін, жөні болса да, болмаса да қинау деп саралаудан сақтандырады. И.П. Портновтың да ұстанымы осындай [46. 66 б.].
Автордың пікірінше, үздік-үздік эпизодтардың жиынтығы емес, біраз уақытқа созылған үздіксіз қылмыстық әрекет ғана қинау болады.
Егер күйзеліс тез өте шықса, онда ол, қинауға жатпайды.
Практика көрсетіп отырғандай, қылмыскерлер жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірумен шектелмейді, оны қинауға, күйзелтуге, жанын, тәнін ауыртуға ұмтылады. Олар қоғам үшін аса қауіпті қатыгездік мінез танытады [47. 224 б.].
ҚК-нің 110-бабында қинау ұдайы ұрып-соғу және басқа да зорлықты әрекеттер арқылы жасалады делінген, бірақ ол әрекеттердің мазмұны қылмыстык заңда ашылмаған.
Қылмыстық-құқықтық әдебиетте өзге де зорлықты әрекеттерге адам жанын ауыртатын неше кайтара немесе ұзақ уақытқа созылатын әрекеттер (ұру, соғу, шымшылау, тістелеу, отқа күйдіру және т.б.), сондай-ақ ашықтыру, шөлдету, денсаулыққа зиянды жерде ұстау жатады [48. 234 б.].
П. Константиновтың пікірінше, зорлықты әрекеттерге тек күш көрсету ғана емес дәрі-дәрмек немесе өзгедей зиянды нәрселер ішкізіп адамның ішкі органдарын жарақаттау да жатады. Мұндай препараттарды зорлап немесе алдап бергендігінің бұл жерде маныздылығы жоқ [49, 9 5.].
Қинаудың құрамы болу үшін. - дейді П. Константинов, - мұндай препарат жәбірленушіге күйзелту мақсатында берілуі тиіс. А.Д. Тартаковский психикалық қысым жасау тәсілдерін де өзге зорлықты әрекеттер қатарына жатқызады Зерттеушінің пікірінше, қинау ұғымынан ұрып-соғудың ұдайы болу белгісін ғана емес, өзге де зорлықты әрекеттер фразасын да алып тастау керек, оның орнына зорлықты әрекеттер немесе әрекетсіздік сөздерін қолданған жөн[50,123.].
1.2 Жеке адамдарға қарсы қылмыстық құқықбұзушылықтың алдын алудағы құқық қорғау органдарының рөлі
Құқық қорғау органдарының отбасы жағдайдағы қинаалдын-алуда ішкі істер органдары арнайы құзырлы мемлекеттiк басқару органы немесе атқарушы-басқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасында құқыққорғау органдарының ішінде тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстармен күрес жүргізі алдын-алу ішкі істер органдарының ауқымды жұмыс жүргізіп отыруы тұрмыстық жағдайда жасалатын қылмыстардың алдын алуда ішкі істер органдарының жұмысын жүзеге асырауда[35,б.90].
Жалпы құқық қорғау органдары қылмыстылықты алдын-алуда жүзеге асырылыуы арнайы нормативтік актілерде қарастырылған яғни, ішкі істер органдарының жалпы қылмыстылықты алдын-алудағы негізгі рөлі бір қатар заң актілерінде көрініс тапқан.
Ішкі істер органдыры басқада құқық қорғау органдырымен алдын-алу шараларына арнайы криминологиялық деңгейде жүзеге асырады ол дегеніміз бір жағынан ішкі істер органдарының қызметкерлерімен жүргізілетін профилактикалық арнайы жұмыс жүргізу кримогендік факторларға тікелей ықпал етеді әр түрлі деңгейдегі алдын-алу шаралары оның ішінде рейдтер, процессуалдық тәсілдер арқылы қоғамдық қауіпсіздікті қорғауда техникалық құралдарды пайдалана отырып іс-шараларды өткізудің нәтижесі бірқатар тұрмыстық жағдайда орын алатын қылмыстық әрекеттердің бейтараптандыруға өзінің оң ісерін беріп отыр[34,б.11]. Ал, екінші жағынан Ішкі істер органдарының тұрмыстық жағдайдағы қылмыстылықпен күрес жүргізу іс-шараларының нәтижесінде ол тиісті мемлекеттік органдарды қылмыс жөнінде жалпы ақпараттармен толығымен қамтамасыз етуде қандайда бір қылмыстылық оның ішінде жеңіл немесе ауыр түрлерімен, отбасылық-тұрмыстық жағдайда орын алған қылмыстық әрекеттерді түбегейлі жоюда немесе толығымен бейтараптандыруда жақын, туған-туыс немесе дос тұлғалар мен қоғамдық органдардың, мекемелердің жұмысын қоғамдағы көп жағдайда отбасылық-тұрмыстық жағдайда орын алып жатқан қылмыстарды жоюға немесе алдын-алу шараларын жүргізіп олармен күрес жүргізуді қалыптастыру қажеттілігі туындап отыр.
Сонымен қатар ішкі істер органдарының қызметкерлері өз құзыреттеріндегі шегіндегі тұрмыстық жағдайда орын алған қылмыстар жөнінде қылмыстардың себеп-салдарын, тенденциясын, факторын, динамикасын оның орын алып отырған аумағын орнын үнемі талдауды қажет етеді. Ал құқық қорғау органдарынан алған ақпараттарды негізінде мемлекеттік үкімет билігі аталмыш қылмыстарға қатысты қандайда кешенді бағдарлама әзірлеп өздері сол қылмысты алдын-алуда жүзеге асырылуында ат салыса отырып іс-шараларға белсенді араласа, қатыса отырып оның жүзеге асырылуымен нақты нәтиже шығаруға ықпалдасады[35,б.89].
Сонымен қатар ішкі істер органдары Отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қылмыстарды қоғамдық бірлестіктермен мемлекеттік орнадардыңда ынтымақтаса отырып алдын-алудаіс-шара өткізуді жоспарлап алдын-ала бағдарламалар әзірлеп оған бәрлесе отырып белсенділік таныта отырып қылмысты жоюға әр орна немесе қоғамдық бірлесьіктер өз тарапынан отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтың алдын алуда оны болдырмауға жәрдемдессе және ведомства аралық іс-шараларға қатысуға яғни, отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен күресуде ішкі ведомствалардың жұмыстарын үйлестіре отырып қылмыстылықтың алдын-алуда нәтижелі іс-шаралар өткізілуі арасында отбасылық-тұрмыстық саладағы қылмыстылықты жоюға қол жеткізуге мүмкіндіктер туады[53,б.80].
Ішкі істер органдары отбасылық-тұрмыстық саладағы жиі орын алатын қылмыстылықтың алдын-алуда қылмыстың нақты түрлерімен ол қылмысқа барушы тұлға контингентерін анықтап алу арқылы олармен бөлек-бөлек әр-қайсысымен профилактикалық жұмыс жүргізе отырып жұмыс жасайды.
Ішкі істер органдырының іс-қимыл жүргізу құзыреті кең яғни, әкімшілік-құқықтық актілерге сәйкес жүзеге асырылытын іс-қимылдардың өте ауқымды әр-түрлі бағыттағы қылмыстылықты өткізе беруге құқықылы.
Қылмысты анықтау немесе тергеу аппараты бірнеше процессуалдық тәсіл іс-шаралар қолдануда қылмыстылықтың себебін анықтау немесе тергеу немесе оны жоюда жұмысты жүзеге асыры алады.
Ішкі істер органдарының қызметкерлеріне отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстарымен күресуде нақты міндеттемелер алған.Сонымен қатар Ішкі істер органдарының отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда қоғамдық бұқаралық ақпараттармен үнемі біресе отырып күресу алдын-алу мақсатында жұмыстарын үйлестіреді[54,б.47].
Ал, отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда оның ішінде аса ауыр қылмыстарды болдыртпау барысында участкілік полиция қызметкері жеке өз участкісінде жан-жалға жақын отбасылық-тұрмыстық саладағы ұрыс-керіс немесе ерлі-зайыптылардың ұрып-соғу жиі болып тұратын отбасында олармен жеке дара іс-шара өткізу мақсатында үнемі әңгіме өткізу немесе әкімшілік құқықтық іс-қимыл жүргізуді, қоғамдық тәртіпті сақтау пункітерінің белсенділерінің көмегімен аула, көше т.б. жерлерде орын алатын қылмыстар.
Oның ішінде тұрмыстық жағдайда жасалатын қылмыстарды алдын-алуда көше кеңесі (көше комитеті) рөлі зор яғни, ол көше комитеті өз аула, көшесінде тұратын отбасылық-тұрмыстық саладағы ұрыс-керіс немесе ерлі-зайыптылардың төбелесі мен жан-жалы жиі орын алатыны мәлім болғандықтан яғни, оның нәтижесі кримиогендік ситуацияның туындау салдарынан алдын-алу күнделікті тәрбиелік мәні бар іс-шараны өткізу арқылы отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықпен немесе қылмыстардың алдын-алуда нәтижелі болуы мүмкін[54,б.41].
Ішімдікке жақын отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастағы азаматтарға сыйламаушылық көрсетіп, былапыт сөйлеу, қорлап тиісу, кемсіту, үй заттарын бүлдіру қирату және жеке тұрғын үй немесе пәтер шегінде олардың тыныштығын үнемі жан-жал шығарып мазасын алу кей жағдайда оның аяғы ауыр қылмыстардың болуына септігін тигізуі және осындай жағдай жасөспірімдердің теріс ықпалын тигізіп тәрбие көрмеген жасөспірімдерде ұсақ-түйек қылмыстық әрекеттреге баруы мүмкіндігін алдын алу барыснды құқық қорғау органдарымен бірлесе отырып ішкі істер органдарының оның ішінде участкілік полиция үнемі жүйелі түрде алдын-алу шараларын өткізетін болас жұмыс жемісті болар еді.
Сонымен қатар, Жергiлiктi органдардың шешiмдерiн орындауда құқық қорғау iсi бойынша басқарманың актiлерiн жасауға құқы бар. Олардың құқық қорғаудiк қатынасты әкiмшiлiк - құқықтық реттеуге қатысу бағыты осында байқалады[55,б.32].
Аталмыш қылмыстылықты алдын-алуда әкімшілік жауаптылыққа тарту осындай жұмысты көп жақты әр түрлі аспектілерді қамти отырып отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қайшы іс-әрекеттерді алдын-алуда өд ықпалын тигізіп негізгі рөль атқарады[56,б.83].
Сонымен тұрмыстық-отбасылық саладағы құқықбұзушылық жөнінде айтылса, адамның араласу ортасынан тұрмыстық жағдайда, отбасындағы демалысын өткізу оның көзқарасын, дүниетанымын, ой-өрісін, адамның рухани сұранысы мәдениеттілігі оның жұмыспен айналысуы немесе қоғамдық жұмыстармен араласуы немесе қызметі және білім деңгейіде өз кқрінісін табады. Осындай жағдайда яғни, отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы қарама-қайшылықтың туындаған жағдайда көбіне келеңсіз жағымсыз жағдайды туындатып тіптен отбасында-тұрмыстық жағдайда қылмыстылықтың туындауының да бірден бір себебі.
Мұндай жағдайлар орын алатын отбасында жиі кездесетін жан-жалдарды алдын алу мақсатында профилактика жүргізу акимяттардың жергілікті жерде жұмыс жүргізілсе сонымен қатар әр мекемеде де профилактикалық жұмыстар жүргізілетін болса әр жұмыскердің мінез-құлқын қаншалықты ішімдікке жақындағын байқаған сәттен онымен профилактикалық жұмыс жүргізілетін болса жоғарыда аталған келеңсіз жағдайлардың орын алмауы тосқауыл болар еді. Өндірісте жұмыс жасайтын адамдар ішімдікті дәстүрге айналдыруын қадағалап оны жоюда жұмыс жүргізу[57,б.47].
Бұл орайда алып өндіріс орындарда аса ауыр қара жұмыспен айналысатын адамдарға біздің қоғамымызға керек қарапайым жұмыскердің жұмысын бағалау, көтермелеу оның ауыр жұмысын қоғамда ескеру және қара жұмыскердің ауыр жұмысын бағалай отырып оған сенім білдіру және қоғамда жұмыскерлерге деген көз қарасты қалыптастыру арқылы аса ауыр өндірістерде ер-азаматтардың жұмыс орындарында дәстүрлі ішімдікке жол бермеу мақсатында жұмыс жүргізілсе[57,б.43].
Құқықтық нормалар - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мемлекет тарапынан белгiленген немесе санкцияланған және мiндеттi ережесi қорғалынған тәртiп.Құқықтық нормалары.
тұлғалардың, қоғамның және мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi, анықтайды және қорғайды, олар құқық субъектiлерiнiң арақатынасын iстерiн тиiмдi қолдануға бағытталған [59,б.38].
Қазақстан Республикасында құқық қорғау iсi Қазақстан Республикасының заң актiлерiмен Қазақстан Республикасы Президентiнiң және Үкiметiнiң актiлерiмен басқа да Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдарының өз құзырының шегiндегi Құқық қорғаудiк Кодекс қарастырылған актiлерiмен реттеледi.
Aмбулаториялық ем алып жүргендігі немесе қандай да бір себептермен ем алмай жүргендігі қылықтарын Ішкі істер органдары бақылауға алады.
Мас күйіндегі адамның қылмыс жасауына немесе сондай күйдегі адамға қатысты қылмыс жасалуына тосқауыл болу үшін алдымен мас күйінде туындайтын дау-дамайдың агрессивті мінез көрсетіп жүрген адамдарды Ішкі істер органдарының қызметкерлері айықтыру мекемесіне орналастырады, заңда белгіленген тиісті әкімшілік шара қолданады[60,б.78-79].
Бұл шара ондай адамдарды қылмыс жасаудан да, не виктимдік себепті қылмыстан жәбір шегуден де сақтап қалады.
Егер ішкі істер органдарының қызметкерлері бірудің мас болып отбасының, әйелінің немесе көшілерінің берекесін алып жатқандығы жайында хабар алсымен оны ішкі істер органдарына жеткізсе, қылмыстың бетін қайтарар еді. Азаматтардың кейде қылмыстың жасалуына себеп болатын виктимдік жүріс-тұрысының алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz