Желтоқсан көтерілісінің құрбандары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам
ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№3 -Семестрлік жұмыс
Қазақстанның қазіргі заман тарихы пәні
Тақырыбы:Желтоқсан құрбандары: Қ.Рысқұлбеков,Е.Сыпатаев, Л.Асанова
Мамандығы: 6В06102-Ақпараттық жүйелер
Орындаған: Әділетхан Дильназ Айдынқызы
Тобы: Иск-20-2
Тексерген: Қабдушев Болат Жоламанұлы
_____________ _________________ ____________2020ж
(бағасы) (қолы)

Алматы 2020

Мазмұны:
1.Желтоқсан оқиғасының хронологиясы және болу себептері
2. Көтеріліс туралы көз қарастар
3. Желтоқсан көтерілісінің құрбандары
Кіріспе
"Біз қазақ деген мал баққан елміз, бірақ, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз, елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз, ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз" - дейді Қазыбек би. Бұл даналық нақылдардан "ешкімге соқтықпай жай жатқан елді" ежелден құт-береке тілеп, бейбітшілік аңсаған ел екенін көреміз. Бірақ, "Тамырсыз ағаш, тарихсыз халық болмайды". Біз оның бар айы-қуанышымен, жеңіс-жеңілісімен бірдей қабылдауымыз керек. Себебі, ол - тұтас құбылыс. Халқымыз өзінің қалыптасу жолында талай қилы-қилы белдерді асып, тар жол, тайяқтарды кешті. Сонау сақтардың әйел патшасы Томиристен соңғы хан Кенесарыға дейін, Мұстафа Шоқай мен Әлихан Бөкейхановтардан Қайрат, Ләззаттарға дейін, қанша рет ұлан-қайыр дала азаттықты аңсаған алты алаштың айбынды ұранына куә боп, қанша рет "елім-ай" деп, тер төккен халықтың мұңы мен зарына ортақ болды.
"Біз - қазақ, ежелден азаттық аңсаған" демекші, бірде қайғылы, шерлі, бірде азат, айбынды, рухты тарихымыздағы әрбір оқиға, әрбір қанды шайқас - азатыққа жасалған бір қадам.
Орыс империясының екі басты самұрығы біздің даламызға екі жүзбен келіп қонды. Бірі жан-жағына білім шашып, нұрын төксе, бір басы жан-жағына от бөркіп, жалмады. Адам өміріндегі ең ыстық, ең жақын нәрсе - Отан. Осы дәуірде, әсіресе өызыл империяның қол астындағы жетпіс жылда, Отан гей анаа айналып, тұтас бір халық, тамырынан айырылып, ақырып, жоғалып кете жаздады. Ресей бізді, тіпті, қарусыз-ақ жер бетінен шіруге айналды. Бірақ, бұл кезде де халқымызды ауырын көтерер Қайрат, Ләззат сынды азаматтар табылды. "Өжет адам өлімді жеңеді. Еліңді сүйсең, ерлік істейсің". Қазақ жастары жылдар өте өзінің жеттілігімен, қайтпас қайсар рухымен дегеніне жетті. Ғасырлар бойы қазақ даласында болған әрбір оқиға, әрбір шайқас - тәуелсіздікке жасалған бір қадам. Осындай кішкене қадымдармен, бірақ оқ жолмен, азаттық жолымен қазақ елі армандаған мақсатына келе жаттық. Желтоқсан оқиғасы осы бір "сотыпалы" сопатаы ең соңғы ірі адым болды. "Мың өліп мың тірілген", енді тәуелсіз қазақ өзінің алғашқы демін желтоқсан құзырымен алды.
Ал 1986 жылы "Желтоқсан оқиғасы" тәуелсіздікті, азаттықты, демократиялық жаңғырудың бастауы болды. Ол жас жігіттер ар-намыс пен елдік рух жолында талап еткен күш-қайнарыны тоғысқан шағы еді. Ел мен ұлтты тәуелсіздік рухын қорғау үшін бас көтерген желтоқсанды жігіттер мен қыздарды бұл қадамы шын мәнінде ерлік еді. Міне, осы қанды оқиғадан кейін бес жыл өткен соң, Қазақстан тәуелсіздік туын тікті.

Қазақ КСР-інде 1986 Жылғы Желтоқсан оқиғасы кезеңінде қылмыстық істер бойынша сотталғандарға қолданылған шаралар" жөніндегі комиссия Республика прокуратурасымен ұсынылған мәліметтер бойынша кітапқа 99 адамнан тұратын тізім енгізілді.
"Бүгін желтоқсан айында ғана" тәуелсіздіктің алғашқы қарлығаштары" деп аталған жастарды еске алу сәнге айналды. Сондықтан" Желтоқсан-86 - Тәуелсіздік Қырандары" республикалық халық батырлары қозғалысының төрағасы Гүлбахрам Жүніс Президентке желтоқсан халқын мәңгі есте қалдыру мақсатында хат жолдады", - деп жазады басылым. "Біз өз өмірлерін еліміздің болашағы үшін қиған Халық Қаһарманы Ербол Сыпатаевқа, Ләззат Асановаға, Сабира Мұхаметжановаға және Кенжегүл Молданазароваға атақ беруді ұсынамыз. Желтоқсан көтерілісінің барлық жауынгерлері "Қазақстанның Құрметті азаматы - тәуелсіздік үшін күрескер" бірыңғай атағына лайық, делінген хатта.
Көтеріліс хронологиясы.
17 желтоқсанда таңғы сағат 8 - де Л.И. Брежнев қалалық алаңында (Қазіргі Республика алаңы) саяси тәуелсіздікті талап ететін ұрандармен 300-ге жуық адам жиналды, ал кешке көтерілісшілер саны 20 мыңға жетті. Бірақ бүлікшілердің талаптары қанағаттандырылды және" бұзақыларды" мәжбүрлеп тарату үшін алаңға құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен әскери күштердің арнайы тобы шығарылды. КСРО ІІМ бұйрығы негізінде дайындалған "Ворынь-86" операциясына сәйкес көтеріліс аяусыз басылды.
18 желтоқсанда алаңда қайта топтасатын көтерілісшілерге қарсы армия күштері қолданылды. Қалған бүлікші топтарды ығыстыру үшін арнайы жедел топтар, милициялар мен полиция бөлімшелері құрылып, қала көшелеріне жіберілді.
19 желтоқсанда бұл әскери күштер қаланың әртүрлі бөліктерінде қайтадан өнер көрсететін 6 топты басып алып, таратып жіберді. Алаңдағы көтерілісшілер жойылғаннан кейін ішкі істер бөлімдеріне 2401 адам жеткізілді (барлығы 8,5 мың адам ұсталды, оның ішінде Алматы түрмесіне сыймағаны үшін қала сыртына шығарылғандар). Желтоқсан көтерілісі құрбандарының арасында Е.Сыпатаев, с. Мұхаметжанова, қ. Молданазарова, қ. Рысқұлбеков, М. Әбдіқұлов, Л. Асанова сияқты ержүрек қазақ жігіттері бар.
19-23 желтоқсан аралығында Жезқазған, Талдықорған, Көкшетау, Қарағанды, Арқалық, Павлодар, Жамбыл, Талғар, Сарқан және т.б. қалаларда, сондай-ақ Сарыөзек, Шамалған, Шелек елді мекендерінде наразылықтар мен митингілер жалғасты.
Хат авторы бұл ұсынысты көптеген азаматтар қолдайтынын айтады. "Біздің ұсынысымыз жоғарыда айтылғандармен расталады. Атап айтқанда, депутаттар Серік Сейдуманов, Қуаныш Сұлтанов, Камал Бұрханов желтоқсандықтарға Халық Қаһарманы атағын беру дұрыс деген пікірін білдірді. Президент сондай-ақ хабардар болды бұл мәселеге. Біз бұған қуаныштымыз", - деді Гүлбахрам Жүніс. Бүгінгі таңда ұйым жоғарыда аталған азаматтардың барлық құжаттарын Президент Әкімшілігі жанындағы марапаттау бөліміне тапсырды. Желтоқсан көтерілісінің 28 жылдығына орай биыл 50 жасқа толған Ербол Сыпатаевқа Халық қаһарманы атағы беріледі деген үміт бар. "Біз бұл атақ Желтоқсан көтерілісінің 30 жылдығында берілсе де, қалған азаматтарға ризамыз",-дейді қозғалыс төрағасы.
Алдымен мен олардың аттарын баспасөз беттерінде жарияладым. Бірақ мен қырыққа жуық адамды кездестіргенде, мен жазғандарыма қанағаттанбадым және тізім маған толық емес болып көрінді.
Біз 99 адамның екеуі - қ.Рысқұлбеков пен М. Әбдіқұлов өлім жазасына кесілгенін, содан кейін олардың істері қайта қаралып, 20 жылға бас бостандығынан айыруға ауыстырылғанын, алдымен бір адам - т. Тәшенов - 15 жыл, екеуі - ж. Тайжұмаев пен Қ. Күзембаев - 14 жыл, екеуі - 8 жыл, үшеуі - 7 жыл, төртеуі-алты жыл, жиырма екі адам 5 жылға сотталғанын көреміз.
Шындыққа апаратын жол қиын және қауіпті. Нәтижесінде, сергелденнен бес жыл өткен соң, сотталған және әртүрлі жазаларға ие болған азаматтар ақталды. Савицкийді өлтірді деп айыпталған Қайрат Рысқұлбеков те ақталды. Сіз тілді тістеп, кеш кешірім сұрайсыз. Республика Жоғарғы Сотының 1992 жылғы 21 ақпанда өткен, жәбірленушілер ақталған пленумы кешігіп келді. "Мен білмеймін, - деді ол, - бірақ мен білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін, білмеймін.
Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, Желтоқсан оқиғасында зардап шеккендердің саны 83 адамды құрады, олардың 82-і - Қазақстан азаматтары және біреуі-Башқұртстан азаматы. Олар №2, №4, №5 Қалалық клиникалық ауруханаларға, Денсаулық сақтау министрлігінің 4-ші Бас басқармасының Орталық шұғыл медициналық көмекке, Қалалық орталық клиникалық ауруханаға, Алматы облыстық ауруханасына, хирургия институтына жатқызылды. Қақтығыс барысында бас сүйек пен ми аймағында 44 адам жарақат алды. Бұл не деген сөз? Жауынгерлер, милициялар мен милициялар өздерінің қаруларымен, негізінен қорғансыз жемдерімен қатты соққыға жығылды. Ауруханаға түскендердің арасында ми мен жұлынның, жақ сүйектерінің, қабырғалардың, аяқ-қолдардың, бет пен ауыздың жарақаттары бар. Политехникалық институттың студенті Н.Садықов кеудесіне пышақпен көптеген жарақаттармен жараланған. Мүйізді миы бар 21 адам өмір бойы мүгедек болып қалмайды деп кім айта алады.
Госпитализациясыз амбулаториялық медициналық көмек алған адамдардың саны 286 адамды құрайды, оның ішінде 281 Қазақ, 5 басқа ұлт өкілдері - түрлі жарақаттармен. Алдымен олар қорқып, қашып кетті, содан кейін тұрып, дәрігерге барды, олардың арасында 20 адам болды. Көбісі басынан жарақат алды. Осылайша, дүрбелеңнің құрбандары-ұрып-соғылған, оқшауланған, сотталған, жұмыстан шығарылған, партиядан, комсомолдан шығарылған барлық жастар. Әділетсіздіктің ащы дәмін татып, олар "бөтен баспакша" күйінде болды, бастапқыда олар еш жерде, ешкімнен қорғаныс таба алмады.
Қазіргі уақытта бұл трагедияның орны қандай? Жалпы, Декембристердің мақсаты-демократиялық мемлекет болу. Ғасырлар бойы бұл біздің ата-бабаларымыз қол жеткізе алмайтын тәуелсіздікке қол жеткізу болды. Желтоқсан оқиғалары қазақстандықтар үшін ұмытылмас, ауыр және қайғылы. Алайда, "желтоқсан партиясы" қазақстандықтар мен депутат М.Шахановтың күшімен құрылды, декембристердің көптеген тізімдері жасалды және мемлекет оларды ақтады. Осыған байланысты мемлекет тарапынан:
1.В 1991 жыл, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә.Назарбаев "1986 Жылғы Желтоқсан оқиғасы кезінде Алматыда барлық кінәсіз адамдар ақталды.
2. 17 желтоқсан-Қазақстан Республикасының жаңару күні.
3.Қазақстан Республикасы Президентінің қ. н. Рысқұлбековті жоғары ерекшелік белгісі - "Халық Қаһарманы "атағымен"1986 Жылғы Желтоқсан оқиғасы кезінде республиканың бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы азаматтық ерлігі үшін Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбековті қаза тапқан адамды жоғары ерекшелік белгісі-" Халық Қаһарманы "атағымен және" Алтын Жұлдыз " айырым белгісімен наградтау туралы Жарлығы
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев 1996 жылғы 9 желтоқсан.
4. В 2006 жылы Алматыда Желтоқсан оқиғасының 20 жылдығына орай декабристерге арналған ескерткіш ашылды.
Әңгіме желтоқсан айындағы құрбандық шалу мен Қайратқа көрсетілген абыройдың басын ғана беру туралы болып отыр. Бүгін сіз Желтоқсан құрбандары атағына ие болған мектептер, аудандар мен көшелердің аттарын жиі кездестіре аласыз. Осы азаматтарды оңалтуға үлкен үлес қосқан М.Шаханов бастаған қазақ зиялыларының үлесі зор екенін айтқым келеді.
Желтоқсан көтерілісі оқиғалары 1986 жылғы 16-19 желтоқсан аралығында жалғасты. Наразылықтар 17 желтоқсанда таңертең студенттік демонстрация Брежнев алаңынан (Қазіргі Республика алаңы) ҚКП ОК ғимаратына өткен мыңдаған қатысушыларды жинады. Нәтижесінде қалаға Ішкі әскерлер мен ОМОН күштері кірді, бүкіл қала бойынша тәртіпсіздіктер басталды. Келесі күндері наразылықтар Шымкент, Талдықорған және Қарағандыға тарады.
Бірақ бұл 1986 жылғы 17-18 желтоқсанда Брежнев алаңында қазақ жастарының бейбіт шеруінің қанды оқиғасы болды. Олар" ұлтшыл, маскүнем"деп айыпталды. Алаңдағы жастарды тоқтату үшін алматылық қызметкерлерге көмекке милиция қызметкерлері тартылды: Фрунзеден 100 адам, Ташкенттен 300 адам, Челябинскіден 203 адам, Новосибирскіден 203 адам, Свердловскіден 225 адам, Тбилисиден 450 адам. Жастарға қарсы "бұрқасын-86"жоспары бойынша іс-шаралар әзірленді. Жас адамдар үшін өрт сөндіру машиналары суық сумен атуды тоқтатпай, адамдарға қарсы арнайы дайындықтан өткен иттерді қойды. Шеруде барлығы 8500 адам ұсталды. Көпшілігі-студент жастар.
Манаш Қозыбаев 1986 Жылғы Желтоқсан көтерілісін жұмбақ құбылыс ретінде бағаласа, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өзінің "ғасырлар тоғысында" атты еңбегінде: "1986 Жылғы Желтоқсан оқиғасы қазақ жастарының санасының қаншалықты өскенін көрсетеді. Олар халықты 100 жылға жуық казармалық тәртіпте ұстаған тоталитарлық жүйенің алдында бірінші болған жоқ. Жастар өз халқының атынан бұдан былай кез келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімін қорлауға жол бермейтінін ашық айтты".
"Желтоқсан эпопеясы" деректі романының алғашқы кітабында көрнекті қазақ жазушысы, қоғам қайраткері Мұхтар Шаханов 1986 Жылғы Желтоқсан көтерілісіне баға берді. Алматыда ұлтшыл элементтермен қамтылған мектеп оқушыларының жастар тобы көшелерге шығып, Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің шешіміне наразылық білдірді. "Желтоқсан оқиғаларындағы" маңызды сәттерді есте сақтау маңызды дейді. "Бұл жергілікті екі элитаға (қазақ және орыс) қарсы алғашқы жаппай наразылық болды. Демонстранттар жақсы ұйымдастырылған және олардың басшылары ұсталғаннан кейін де өз орындарында қалуы үшін бағаланған".
Желтоқсан көтерілісін жалпылау және қайта бағалау кезіндегі басты қиындық - "желтоқсан оқиғалары" іргелі ғылыми деңгейде зерттелмейді. Әрине, өз бетінше оқып, мақалалар жазатын тарихшы ғалымдар бар, бірақ іргелі монографиялық зерттеулер әлі туылмаған. Осыған байланысты біз желтоқсанның мәртебесін анықтау және тарихи бағалау мәселесінде кідіреміз. Сондықтан да біз Желтоқсан көтерілісінің тарихы іргелі ғылыми нысанға айналуы тиіс деген мәселені алға қойып отырмыз. Бұл-бір орында тұрмайтын негізгі мәселе.
Ол үшін не істеу керек? Желтоқсан феноменін зерделеу, ұлттық дүниетаным тұрғысынан жаңа байлам жасау және оны бағалау үшін мемлекет оған өзі тапсырыс беруі тиіс. Басқаша айтқанда, тарихшылар мемлекеттік тапсырыспен жұмыс істеуі керек. Әлемдік тәжірибеде бұған мысалдар көп. Мысалы, Германия, Франция, Ресей тарихын қараңыз, барлығы академиялық тұрғыдан түбегейлі зерттелген, мемлекеттік тапсырыс негізінде жинақталған. Яғни, мемлекет оған қаражат бөлуі керек. Кез-келген іргелі зерттеудің соңы қаржыға байланысты. Қаржысыз үлкен, іргелі істер аяқталмай қалуы мүмкін. Кеңес дәуірінде жазылған, мемлекеттік сыйлыққа ие болған 5 томдық оқиға да мемлекеттің қолдауымен дүниеге келді. Бұл бір нәрсе.
Екіншіден, жақында Алаш қозғалысының тарихы жөнінде 5 томдық кітап жарық көрді. Авторлардың айтуынша, бұл томдарды шығару оңай болған жоқ. Кедергілер, қарсылықтар болды. Осыған байланысты оған тарихи маңызы бар көптеген құжаттар енген жоқ. Себебі оған кедергі келтіретін белсенділер көп болды. Сол сияқты, желтоқсан айындағы шындықты жазуға, құжаттарды жариялауға кедергі келтіретіндер аз емес. Міне, осындай кедергілерді жою үшін мемлекеттің қолдауы қажет. Егер мемлекет бұл мәселеде қолдау көрсетпесе, шындықты ашуға мүмкіндік бермесе, зерттеушілерге мұрағаттағы құпия құжаттарға қол жеткізу қиынға соғады. Ал КГБ мұрағатында Желтоқсан көтерілісіне байланысты көптеген адамдардың көз алдында жатқан құнды құжаттар мен қағаздар шашыраңқы болғанына күмән жоқ.
Осы құжаттар зерттеушілердің қолына міндетті түрде түсуі керек. Содан кейін ғана "Желтоқсан оқушысының" ісі егжей-тегжейлі зерттелуде, қорытылды, бағаны берілді, ұлттық тарихымыздан оның тиісті орнын алды. Қысқасы, билет пен тарихи ғалымдардың арасында өзара бірлескен, түсіндірме, үйлесім болмай, іс онға баспайды. Ендеше, ұлт тарихының бір іргелі бөлімі ретінде Желтоқсан ұлттық-азаттық көтерілісін өз деңгейінде зерттеп, зерделеу үшін осы мемлекеттік тапсырма берілуі керек деп есептейміз.
Тағы да Желтоқсан ... тағы да, біз кейіпкерлерімізді еске алатын сәт.
1986 жылы желтоқсанда алаңға шығып, Кеңес өкіметіне наразылық білдіріп, жастар бұл азаттыққа шөлдеді. Шынында да, Желтоқсан көтерілісі бізді азат ету күнінің жақындағанын сезінетін оқиға болды. Желтоқсаннан кейін Кеңес елінің әртүрлі бұрыштарында әртүрлі толқулар болғанын және, ақырында, 5 жылдан кейін қызыл Империя ыдырағанын бәрі біледі. Тарихи әділеттілік немесе кездейсоқтық па?
Желтоқсан көтерілісінде КОКП ОК қаулысымен "Қазақ ұлтшылдығының көрінісіне" баға беріліп, көтеріліске қатысқан азаматтар қуғын-сүргінге ұшырады. Қазақ жастарының КСРО-ның тоталитарлық, отарлық саясатына қарсы азаттық күресі маңызды тарихи оқиға болды.
Шын мәнінде, біз кез келген мәселеге орыстардың көзімен қарап, бағалауға бейімделіп кеткен халықпыз. Бұл көзқарастың қалыптасып кеткен сондайсы, тілді қазіргі сыртқы жағдайлар тұрмақ, ішкі мәселенің өзіне солтүстік көршінің көзімен үн қосып, талдау жасауға ұмтылып тұрамыз. Неге? Себебі бізде ұлттық көзқараспен қарап, талдау жасаудың әдіснамасы мен ғылыми негізі әлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.