Сақтандыру шартының қолданылуы
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Еуразия Гуманитарлық институты
Заң пәндері кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сақтандыру шарты
5В030100 - Құқықтану мамандығы
Орындаған Арыстан К.Б., ЮКС 18-01 тобының студенті
НҰР-СҰЛТАН 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Еуразия Гуманитарлық институты
Заң пәндері кафедрасы
Қорғауға жіберу
Кафедра меңгерушісі
__ _________________ 2021
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сақтандыру шарты
5В030100 - Құқықтану мамандығы
Орындаған Арыстан К.Б., ЮКС 18-01 тобының студенті
Ғылыми жетекшісі Альмухамбетов Ж.Н.
НҰР-СҰЛТАН 2021
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1-тарау. Сақтандыру шартының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру шартының түсінігі, түрлері және нысаны ... ..8
1.2 Сақтандыру шартының мазмұны ... 14
1.3 Сақтандыру шартын жасасу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2-тарау. Сақтандыру шартын мерзімінен бұрын тоқтату, сақтандыру шартының жарамсыздағы ... 27
2.1 Сақтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 Сақтандыру шартының қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...29
2.3 Сақтандыру шартын мерзімінен бұрын тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3-тарау. Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін жетілдіру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Кіріспе
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Сақтандыру шартыдеп аталады. Осы мәселенің қазіргі таңдағы маңыздылығы зор.
Тақырыптың өзектілігі күнделікті болып жатқан мән-жайлар бойынша Қазақстан Республикасының азаматтарының сақтандыру мәселесіне көп бөлу керек, себебі өмірде жаза тайым оқиғалар, яғни, азаматтардың өміріне немесе денсаулығына зақым келтіреді. Қазіргі уақытта мүліктік сақтандыру нарығы өзінің белсенді өсу кезеңі. Ұлттық экономика нарықтық экономикаға көшкен кезде рельстер, әсіресе тұрақтылықты сақтау мәселесі өткір болды динамикасын нарығы. Сақтандырудың басты идеясы-бұл кепілдік қолайсыз салдарлар басталған кезде сақтандыру қатынастарының субъектісі сөз шығындарын толық өтеу мүмкіндігі бар, немесе кез келген жағдайда келтірілген залалды ішінара өтеу. Егер сіз тәжірибені ескеретін болсаңыз Батыс заңгерлері, бізде болмаған кезде не анықтауға болады өте қысқа мерзімде елеулі сілкіністер сақтандыру өзін қорғаудың басты аспектілерінің қатарында көрсетуге қабілетті болады белгілі бір мүлкі бар азаматтардың мүдделері.
Бірақ, соған қарамастан, олардың арасында көптеген айырмашылықтар бар Ресей мен батыс елдерінің сақтандыру нарықтары. Дамыған елдерде клиенттер көбінесе шағын сақтандыру компанияларымен өзара әрекеттеседі. Үлесі сақтандыру нарығында мұндай компаниялардың шамамен 90% - ы бар. Олар ұмтылады орынның ерекшеліктерін ескере отырып, клиентке ұнау және олардың мүмкіндіктері бар үлкен құрылымдарға қарағанда ставкаларды есептеу икемді. Үлкен сақтандыру компаниялар ірі корпорациялардың тәуекелдерін сақтандырумен айналысады, соның ішінде халықаралық деңгейде.
Бұл жұмыстың мақсаты - негізгі ережелерді зерттеу, әлеуметтік-құқықтық институт ретіндегі сақтандыру қатынастарының құқықтық проблемаларына, атап айтқанда мүліктік сақтандыруға қатысты.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
- сақтандырудың мәнін экономикалық сақтандырудың ерекше түрі ретінде ашу; қызмет,
- сақтандыру субъектілерінің құқықтық мәртебесін анықтау, объектілерді көрсету
сақтандыру мүддесі туындауы мүмкін азаматтық құқықтарды;
- мүліктік сақтандыру шарты туралы түсінік беру, оны ашу негізгі элементтер;
- мүліктік сақтандыруда шарттардың жекелеген түрлерін зерделеу,
қатысушылардың құқықтық жағдайы, құқықтары мен міндеттерінің құрамы мен мазмұны;
- қорытынды жасау, өзгерту және тоқтату тәртібін сипаттау
мүліктік сақтандыру шарты, Шартты іске асырудың құқықтық проблемаларын анықтау мүліктік сақтандыру бойынша ұсыныстар қалыптастыру; осының негізінде олардың шешімі болады.
Тақырыптың практикалық маңызы басқа мемлекеттермен салыстырмалы түрде қарастырсақ әрбір азамат өзін-өзі сақтандырған, ал біздің елде әрбір азаматтың міндетті сақтандырудан бөлек өзін-өзі сақтандырулары жоқ.
Дипломдық жұмысымның зерттеу объектісі әрбір адамзаттың өзін-өзі сақтандыру болып табылады және қоғамдық жұмыстар болып табылады. мүлікті сақтандыру туралы туындайтын қатынастар. Өз кезегінде зерттеу нысаны келісім болып табылады мүліктік сақтандыру, сондай-ақ нормативтік-құқықтық актілер, мүлікті сақтандыруды реттейтін зерттеу объектісі болып табылады. Сақтандыру объектісі "Сақтандыру шартының мәні мен объектісі және сақтандыру тәуекелі" ғылымда бар азаматтық құқық тұрғысынан объектінің және құқықтық қатынас объектісінің, объектінің және шарттың мәні сақтандыру шартының объектісі мен нысанасы және сақтандыру тәуекелі туралы шарттың функциясы туралы мәселе қаралады. Мысалы: ұғымдарының сұрақтары қарастырылады қолданылатын сақтандыру. Сақтандыру қызметі қызмет ретінде анықталады, нақты қаржылық қамтамасыз ету жүйесін құруға бағытталған па шарттардағы субъективті заңды маңызды қызығушылық азаматтық айналымның тұрақсыздығы. Әлеуметтік игілік нақты келісімшарт тараптарының қарым-қатынасы қандай төмендету тәуекелді іске асырудан туындаған субъектінің мүліктік саласын толықтыруға бағытталған қамтамасыз ету жүйесі. Бұл жүйе сақтандыру шартының объектісі болып табылады. Шарт, оның ішінде сақтандыру шарты мәніне қатысты қазіргі көзқарастарға толық көңіл бөлінбейтіні атап өтілді бұл құбылыстың табиғатының ерекшеліктері. Қызығушылық жоқ деп айтылады ол сақтандыру шартының объектісі де, мәні де бола алады. Шарттың талаптары даму мүмкіндігін азайтуға қатысты мүдделі тұлғаның мінез-құлқына қойылатын талаптарды белгілеуі мүмкін нақты тәуекел, бірақ қандай да бір жолмен қабілетті талаптар емес шарт жасасудың алғышарты болған қызығушылықты өзгерту сақтандыру. Міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру объектісі Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде айқындалады.Сақтанушының құқыққа қайшы мүліктік мүдделері сақтандыруға жатпайды.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен түрады.
Кіріспе бөлімінде сақтандыру қызметі мен сақтандыру шартының маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бірінші тарау үш параграфтан тұрады. Бұл тарауда сақтандыру шартының түсінгі, түрлері, нысаны, мазмұны туралы айтылады.
Екінші тарау сақтандыру шартының мерзімінен бұрын тоқтатылуы, оның жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау Қазақстан Республикасының сақтандыру шарты бойынша өзекті мәселелері туралы жазылған.
Қорытынды бөлімінде сақтандыру шартының сақтандыру қызметі аясындағы маңыздылығы ескеріле отырып, жұмысқа қысқаша қорытыды жасалады.
Қолданылған әдебиеттер тізімінде арнайы әдебиеттер мен жұмысты жазуда қолданылған нормативті-құқықтық актілер тізімі көрсетілен. Жұмысты жазу барысында құқық, заң, сақтандыру шарты, сақтандыру қоры, сақтандырушы, сақтандыру, сақтандырылушы, сақтандыру резерві және т.б. терминдер қолданыған.
Жалпы сақтандыру қызметі кез-келген өркениетті мемлекеттің шешуін табуы тиіс ең басты мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені қоғамдағы әлеуметтік жағдайдың дұрыс қалыптасуында сақтандыру қызметінің алатын маңыздылығы өте зор. Бұл қажеттіліктен Қазақстан да шет қалмауы тиіс. Сақтандырудың өзі кепілдік болып табылады және мемлекеттің, ұйымдар мен ұйымдардың мүліктік құқықтары мен азаматтардың. Ол мемлекеттік бюджетті қосымша төлемдерден босатады. сақтандыру жағдайларының басталуына байланысты жүктемелер. Осыдан жасауға болады заңнаманы жетілдіру олардың бірі болып табылады деген қорытынды ұлттық заңнама жүйесінің маңызды міндеттері. Сақтандыру - әлеуметтік-экономикалық қызметтің қажетті элементі болып табылады қоғамның негізі. (1, 20б)
Сақтандыру қызметінің дурыс жүзеге асырылуы үшін бұл қызметке мүдделі тараптардың арасында өзара сенімді келісім болуы керек. Және де бұл келісім құқықтық жағынан жоғары деңгейде қамтамасыз етілуі тиіс. Осы тұрғында сақтандыру қызметі сақтандыру шарты арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі таңда Қазақстанда сақтандыру шартының көптеген түрлері бар. Бұл жағдай сақтандыру қызметінің әлі күнге дейін дұрыс арнасына түспей, келеңсіз күй кешуде екендігін көрсетеді. Сақтандыру қызметінің бірден-бір көрінісі ретінде табылатын сақтандыру шартының құқықтық жағынан қажетті деңгейде қамтамасыз етілуі кезек күттірмейтін жағдай. Тек соңғы уақытта ғана бұл мәселе өз шешімін тапқан сияқты. Қоғамдағы ең басты қажеттіліктердің бірінің дұрыс жузеге асырылуының нысаны болып табылатын сақтандыру қызметінің маңызы, нарықтық жағдайда қалыптасу ерекшілігі және сақтандыру жартының осы қызмет аясындағы алатын орны, мазмұны, бұл шарттың жасалу, өзгертілу, тоқтатылу ерекшеліктері бұл тақырыпты жан-жақты игеремін деген кез-келген тұлға үшін маңызды. Осы сұрақтардың жауабы және бұл сұрақтармен байланысты басқа да мәселелер алдағы жұмыста кең тұрғыда, жан-жақты қарастырылады. Қазіргі уақытта сақтандыру жағдайларының басталу тәуекелдері олар өседі және әртүрлі табиғи апаттармен ғана байланысты емес мысалы, жер сілкінісі, су тасқыны, дауыл, сонымен қатар әр түрлі күрделі технологиялармен байланысты техногендік авариялар, әуе апаттары, автомобиль апаттары, мұнай төгілуі сияқты, Атом станцияларындағы авариялар. Мұндай оқиғалар әкелуі мүмкін адам денсаулығына қайтымсыз зиян келтіру, сондай-ақ банкроттық шегіне қою мемлекет бюджетіне салық беретін ірі компаниялар. Және негізгі идея сақтандыру тек осы жағдайлардың басталуынан болатын залалға бағытталған жағымсыз салдардың болашағы аз болды зиянды толық жабу(2, 5б).
Жұмыс Қазақстан Республикасың заңдарына анализ жасала отырып, ғылыми арнайы әдебиеттерді пайдалана отырып жазылады.
1. Сақтандыру шартының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру шартының түсінігі, түрлері және нысаны
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру төлемдерін төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесе оның пайдасына шарт жасалған өзге де тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгіленген соманың (сақтандыру сомасының) шегінде сақтандыру төлемдерін төлеуге міндеттенеді.
Жоғарыда берілген сақтандыру шартының түсінігіне терең мән беретін болсақ, онда бұл шарт қатынасқа түсуші екі жақ (тараптар) - сақтандырушы мен сақтанушының еркі мен ерік білдірунің негізінде жүзеге асады.
Әрине, сақтандыру шарты осы екі тараптың қатысумен жүзеге асады деген сөз емес, мұнда тараптармен қатар шартқа қатысушылар (пайда көруші - үшінші жақ) да құқықтық қатынасты" жанама субъектісі болып табылады. Олардың бұлай айтудың да себебі, шартты заңды деп табу үшін бастапқы рольде ойнамайды. Дегенмен, олардың қатысуының заңда белгілі бір тараптың жағында қарастырып кетеді. Мысалы, пайда көруші әрқашан сактанушының мүддесімен қатар жүреді. Сақтандыру жалпы алғанда сақтандыру шарты негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде сақтындару жүзеге асырылады. Сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде жүзеге асырылған жағдайда сақтанушылар қоғам мүшелері болғандықтан жағдайда сақтанушылар қоғам мушелері болғандықтан ортақ қор құрады. Сақтанушылардың сақтану оқиғасы әр мүшеге әр түрлі тууы мүмкін. Әрине мұндағы сақтану шартының мазмұныда басқаша болады. Дегенмен, сақтандыру шартының заңда көрсетілген мәнді пунктерінің барлық бөлігіне ортақ келісім болуы қажет. ҚР азаматтық кодексіне сай сақтанушы - бұл сақтандырушымен сақтандыру шартын жасасқан тұлға болып табылады. Сонымен қатар заңды тұлғалар мен азаматтар сақтанушылар бола алады. Сақтанушы сақтандырудың ерікті де, міндеті де түрлері бойынша сақтандырушыны таңғап алуға ерікті (ҚР АК 813-бап).
Өзіне қатысты сақтандыруды жүзеге асыратын тұлға - сақтандырылған адам деп танылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтанушы бір мезгілде сақтандырылған адам болып табылады.
Сақтандыру құқықтық қатынастарын қоғамдағы қатынастардың ішінде елеуі орын алатын, маңызы зор қатынас деп қарасақ, оның басым көпшілігі сақтандыру шарты бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан сақтандыру шартының мазмұны кеңірек зерттеп түсінген жон деп есептейміз. Ал, сақтандыру шартының мазмұны сақтандыру түрлеріне тікелей байланысы бар. Қазақстан Республикасының заңына сай (ҚР АК 805-бап) сақтандыру төмендегідей классификацияланады:
міндеттілік дәрежесі бойынша:
ерікті сақтандыру;
міндетті сақтандыру;
сақтандыру объектісі бойынша:
жеке сақтандыру
мүліктік болып бөлінеді.
Бұларға жеке-жеке тоқталып өтсек - Ерікті сақтандыру - бұл тараптардың еркін білдіруне орай жүзеге асырылатын сақтандыру. Ерікті сақтандырудың түрлері, шарттары мен тәртібі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді.
Ал міндетті сақтандыру белгілі бір принциптерді басшылыққа, негізге ала отырып жүзеге асырылады. Олардың көбі заң талаптарының негізінде, ал дені ұзақ жылдар бойында жүргізілген, сынақтан өтіп кәсіби дәрежеге жеткен сақтандыру ісінің дәстүрлі қағидалары ретінде Қалыптасады. Мәселен көптеген авторлардың көзқарастары бойынша міндетті сақтандыру аясында мына принциптер пайдаланылады:
заңда көзделуі және негізінде болуы;
нормативтілігі және жоспарлылығы;
ұзақ мерзімділігі және жалғаса беруі;
объектілердің толығымен қамтылуы және үзілмей сақтандырылуы;
сақтандыру өтемін және сақтандыру жарнасын төлеу міндеттілігі.
Осыларды аздапашып көрсетсек, олар мынадай көрініс табады: заңмен белгіленуі; заңда көзделген объектілерге міндетті сақтандаруыдық автоматтық түрде таралуы; міндетті сақтандырудын сақтандыру төлемдерінің енгізілгеніне қарамастан жүруі; міндетті сақтандыру мерзімінің шектелмеді; сақтандыру қамсыздандыруы нормаларының жан-жақты белгіленуі жіне т. б.
Міндетті сақтандыру заңда көзделген тиісті объектілер мен тәуекелерді сақтандыру міндеттілігі сақтанушыға жүктелетін сақтандыру нысаны болғандықтан, аталмыш принциптер де осыған сай болып табылады.
Міндетті сақтандырудың заңда тікелей көзделген бір түрі ауыл шаруашылығы өндірісін міндетті сақтандыруды жүргізудің тәртіптері мен шарттарын қарастырып өтейік.
Осы міндетті сақтандыруды жүзеге асыратын мемлекеттік сақтандыру ұйымының негізгі мақсаты егінді, көпжылдық екпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, қозғалатын және қозғалмайтын мүлікті, ауыл шаруашылығы өндірсінің өнімдері мен тауарларын қолайсыз табиғи - климат жағдайларынан, індеттерден және басқа табиғи апаттардан міндетті сақтандыруды қамтамасыз ету болып табылады.
Аталмыш сақтандыру мыналар жатады:
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен көпжылдық екпелерді" өнімі (табиғи пішендіктер мен жайылымдар өнімінен басқасы);
Көпжылдық жеміс-жидек екпелеріні" ағаштары мен бұталары;
6 айлық және одан ірі басты қой, ешкі, шошқа, 1 жастағы және одан да ірі қара мал, жылқы, түйелер;
үй-жайлар, ғимараттар, аяқталмаған күрделі құрылыс объектілері, ауыл шаруашылығы техникасы, көлік құралдары, өткізгіш (құралдар) құрылғылар, күш және жұмыс машиналары, балық аулау кемелері, ауыл шаруашылығы өндірісінің жабдықтары, материалдар мен өнімдер.
Заң актілеріне сәйкес пайдсына міндетті сақтандыру жүзеге асыруы тиіс болған адам, егер оның сақтандырылмағандығы белгілі болса, осы міндет жүктелген тұлғадан оны сот тәртібімен талап етуге құқығы бар.
Егер сақтандыру міндеті жүктелген тұлға оны жүзеге асырмаса немесе сақтандыру шартын заң актілерінде көзделмегенмен салыстырғанда сақтандырылғандардың жағдайын нашарлататындай жағдайда жасаған болса, бұл тұлға сақтандыру кезінде сақтандыру өтемі қандай талаптарда төленетін болса, сақтандырылғандардың алдында сондай талаптарда жауапты болады.
Сақтанушы ретінде оны жузеге асыруға міндетті тұлғалардың, сондай-ақ сақтандырушы ретінде іс-қимыл жасауға міндетті сақтандыру ұйымының сақтандырудан жалтаруы заң актілерінде көзделген жауаптылыққа әкеп соқтырады.
1. Сақтандыру шарты жазбаша нысанда:
1) тараптар бір құжат жасауы;
2) сақтанушыны бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтындырушы әзірлеген үлгілік шарттарға (сақтандыру ережелеріне) қосу;
3) сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру кәулігін (полисін, сертификатын және т.б.) беруі бойынша;
4) тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оны" барлық елеулі талаптары боыйнша келісімге қол жеткізгендігін құжатпен растауға мүмкіндіқ беретін өзге де әдіспен жасалады.
2. Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды не ол тараптардың келісімімен айқындалады.
3. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп соқтырады (ҚР АК 825-бап).
Сақтандыру шарты сақтанушы сақтандыру төлемін төлеген кезден бастап, ал оны бөліп-бөліп төлеу кезінде, егер шартта немесе мөндетті сақтандыру туралы заң актілерінде өзгеше көзделмесе, бірінші сақтандыру жарнасы төленген кезден бастап күшіне енеді және тараптар үшін міндетті болады. Осы сақтандыру шартының мазмұнында мыналар болуы тиіс:
сақтандырушының атауы, орналасқан жері және банктік реквизиттері;
сақтандырушының (егер ол жеке адам болса) тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса) және мекен-жайы немесе (егер ол заңды тұлға болса) оның атауы, оналасқан жері және банктік реквизиттері;
сақтандыру объектісін көрсету;
сақтандыру жағдайдын көрсету;
сақтандыру сомасы мен сақтандыру өтемінің мөлшері, оны төлеудің тәртібі мен мерзімдері;
сақтандыру төлемінің мөлшер, оны төлеуді" тәртібі мен мерзімдері;
шарттың қолданылу мерзімі;
егер олар сақтандыру қатынасына қатысушылар болса, сақтандырылған адам мен пайда алушы туралы көрсету.
Тараптардың келісімі бойынша шартқа өзге де талаптар енгізілуі мүмкін. Ал егер де сақтандыру шартында заң актілерінде көзделгендермен салыстырғанда сақтандырушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса, осы заң актісімен белгіленген ережелер қолданылады (ҚР АК 826-бап).
Осған байланысты мынаны айтуға болады: шарттың мәні туралы ережелер, зақдарда елеуі деп танылған немесе шарттардың осы түрі үшін қажетті ережелер, сондай-ақ бір тараптың мәлімдеуі бойынша кеісімге қол жеткізуге тиісті барлық ережелер елеулі ережелер болып табылады.
Тараптар арасында шарттың барлық елеуі ережелері бойынша тиісті жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге қол жеткен кезде шарт жасалды деп есептелінеді. Заң шығарушы жеке және мүмліктік сақтандырудың елеулі жағдайларын нақтыландырмай тек мына жәйттерді атап көрсеткен: жеке сақтандыруға - азаматтың өмірін, денсаулығын, еңбекке қабілеттілігін және т. б. мүдделерін (өзіне баланысты) жатады; мүмліктік тәуекелдерді, азаматтық - құқықтық жауапкершілікті және т. б. мүлікке байланысты мүдделерді сақтандыру жатады.
Сондықтан біздің ойымызша жеке сақтандыру кезінде жасалатын шарттарда мына келесідей: сақтандырылушы туралы; сақтандыру жағдайы туралы; сақтандыру (жағ) өтемінің көлемі туралы; шарттың жүру мерзімі туралы елеулі жайлар қамтылуы тиіс. Ал мүмліктік сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру объектісі; сақтандыру жағдайы; сақтандыру сомасы; сақтандыру өтемі; сақтандыру төлемі; шарттың жүру серзімі елеуі жайлар ретінде келісімде ескерілуі қажет.
Сақтандырушы өзінің қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге міндетті және оның ең төменгі шарттарына меншікті (меншігіндегі) капиталды мен сақтандыру резервтерінің қажетті мөлшерде болуы сақтандырушының жекелген шарт бойынша ең төменгі міндеттеме нормативін сақтауы және уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген сақталуға міндетті басқа нормалар мен лимиттерді орындауы жатады.
Сақтандырушының активтерінің көлемін анықтау әдісін уәкілетті мемлекеттік орган ҚР Ұлттық Банкі белгілейді. Сақтандырушының меншікті капиталы оның сақтандыру резервтері мен басқа да міндеттемелерінің (кредиторлық борышының) сомасын шығарып тастағаннан кейінгі барлық активтерінің құны ретінде белгіленеді. Сақтандыру резервтері сақтандыру төлемдері есебінен құралады.
Ал сақтандырушының жарғылық капиталы сақтандырушының өз қызметін қаржыландыруға және сақтандыру жағдайларына орай сақтандыру өтемдерін төлеуге арналады. Сақтандыру - бұл жеке немесе заңды тұлға зардап шеккен шығындарды көптеген адамдар арасында (сақтандыру жиынтығы) бөлу арқылы өтеу тәсілі. Залалдарды өтеу сақтандыру ұйымының (сақтандырушының) қарауындағы сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі. Сақтандырудың объективті қажеттілігі залалдардың, мысалы, дүлей зілзалалар сияқты, адамның мүлде бақылауында болмайтын қиратушы факторлардың салдарынан пайда болуымен шартталады. Мұндай жағдайда біреуден шығындарды өндіріп алу мүмкін емес және алдын-ала құрылған сақтандыру қоры залалды өтеу көзі бола алады. Экономикалық категория ретінде сақтандыру дегеніміз-ақшалай қаражаттың мақсатты қорларын қалыптастыру нысандары мен әдістерінің жиынтығын және оларды әртүрлі тәуекелдер кезінде зиянды өтеу үшін пайдалануды, сондай-ақ азаматтарға өмірлерінде белгілі бір оқиғалар болған кезде көмек көрсетуді қамтитын экономикалық қатынастар жүйесі. Ол, бір жағынан, бизнесті және адамдардың әл - ауқатын қорғаудың құралы, екінші жағынан, табыс әкелетін қызмет түрі ретінде әрекет етеді. Сақтандыру ұйымының пайда көздері-бұл сақтандыру қызметінен түскен кірістер, өндірістік және өндірістік емес қызмет объектілеріне уақытша бос қаражатты инвестициялаудан, кәсіпорындардың акцияларынан, банктік депозиттерден және т.б. соңғы уақытта елдің жетекші экономистері сақтандырудың экономикалық қаржы санатына кіретініне қарсы болды. Олар теориялық тұрғыдан сақтандырудың қолданылу аясын мұндай шектеу іс жүзінде сақтандыруды дұрыс бағаламауға жағдай жасайды деп мәлімдейді. Алайда бұл жерде сақтандырудың қаржымен белгілі бір ұқсастығы байқалады: сақтандыру кезінде мамандандырылған сақтандыру қорын қалыптастыру және пайдалану бойынша қайта бөлу қатынастары туындайды, бірақ сақтандырудағы құнның ақшалай нысанының қозғалысы сақтандыру жағдайының басталуы нәтижесінде залал келтіру ықтималдығының дәрежесіне бағынады.
Несиемен: сақтандыру қорының қаражаты қайтарылуға жатады, алайда, сақтандыру төлемдерінің осындай қайтарымдылығын сақтандырудың тән белгісі ретінде атай отырып, оның ең алдымен өмірді сақтандыруға жататынын есте ұстаған жөн - бұл жарналарды қайтару (жарналардың көп бөлігі сақтандыру жағдайы басталған кезде қайтарылады: Сақтандырылған тұлғаның белгілі бір мерзімге дейін өмір сүруі немесе ол қайтыс болған жағдайда) және оның міндетті сипаты болады. Бірақ мүліктік сақтандыру кезінде, жазатайым оқиғалардан және сақтандырудың басқа түрлерінен сақтандыру кезінде сақтандыру өтемінің төлемдері сақтандыру жағдайы басталған кезде және тиісті құжаттармен негізделген мөлшерде ғана жүзеге асырылады. Бұл төлемдердің экономикалық мазмұны сақтандыру төлемдерін қайтарудан өзгеше. Осы тұжырымдаманы қорытындылай келе, сақтандырудың оны "қаржы" және "несие" категорияларымен байланыстыратын белгілері бар деп айта аламыз, сонымен бірге экономикалық категорияның өзіне ғана тән функциялары бар, өзіне ғана тән рөл атқарады. Ақша қаражатының мамандандырылған сақтандыру қорын қалыптастыру. Бұл қор міндетті түрде де, ерікті түрде де құрылуы мүмкін. Осы функция арқылы уақытша бос қаражатты банктік және басқа коммерциялық құрылымдарға инвестициялау, жылжымайтын мүлікке қаражат салу, бағалы қағаздарды сатып алу және т.б. проблемалар шешіледі. Залалды өтеуге сақтандыру қорын қалыптастыруға қатысушы болып табылатын заңды және жеке тұлғалардың ғана құқығы бар. Осы функция арқылы ол сақтандыруды қорғаудың экономикалық қажеттілігінің объективті сипатын жүзеге асырады.
Сақтандыру жағдайының алдын алу және залалды азайту. Кең ауқымды шаралар кешені, оның ішінде дүлей зілзалалардың, жазатайым оқиғалардың теріс салдарларын болдырмау немесе азайту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру болжанып отыр. Осы функцияны іске асыру мақсатында сақтандырушы алдын алу іс-шараларының ерекше ақша қорын құрады. Қорды қалыптастыру көзі сақтандыру төлемдерінен аударымдар болып табылады. Қаржы категориясы өзінің мәнін, ең алдымен тарату функциясы арқылы білдіретіні белгілі. Бұл функция сақтандыруға тән функцияларда - тәуекелдік, сақтық және жинақтау, сондай - ақ бақылау функцияларында өзінің нақты, нақты көрінісін табады. Сақтандыру сақтандыру тәуекелінің дәрежесі мен салдарын азайту үшін сақтандыру қоры қаражатының бір бөлігін пайдалануға байланысты ескерту функциясына ие. Өмірді сақтандыруда сақтандыру санаты шартты сақтандыру сомаларын өмір сүру үшін сақтандыру шарттары бойынша жинақталған кезде несие санатына жақын болады. Өмір сүру үшін сақтандырудың көмегімен ақша сомасын үнемдеу қол жеткізілген отбасылық байлықты сақтандыру қажеттілігімен байланысты. Осылайша, сақтандыру жинақтау функциясына ие болуы мүмкін. Сақтандырудың бақылау функциясы осы санаттың сақтандыру қорының қаражатын қатаң мақсатты қалыптастыру мен пайдалану қасиетін білдіреді. Бұл функция жоғарыда көрсетілген сақтандырудың нақты функцияларынан туындайды және олармен бір уақытта нақты сақтандыру қатынастарында, сақтандыру жағдайында көрінеді. Бақылау функциясының талаптарына сәйкес сақтандыру операцияларының дұрыс жүргізілуіне қаржылық сақтандыру бақылауы жүзеге асырылады.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, екі теориядағы сақтандыру функциялары тек ұқсас емес, бірақ іс жүзінде бірдей екенін атап өткен жөн. Сонымен қатар, екі жақ та ерекше және маңызды функция ретінде ерекшеленеді - тәуекел. Бұл шешуші болып табылады, өйткені сақтандыру тәуекелі, зиянның ықтималдығы ретінде, зардап шеккен фермаларға немесе азаматтарға ақшалай көмек көрсету үшін сақтандырудың негізгі мақсатына тікелей байланысты. Тәуекел функциясының әрекеті аясында кездейсоқ сақтандыру оқиғаларының салдарына байланысты сақтандыруға қатысушылар арасында құнның ақшалай нысанын қайта бөлу орын алады.
Сақтандыру-қаржы жүйесінің үш саласының бірі. Сонымен бірге сақтандыру үшін экономикалық қатынастар материалдық және басқа шығындарды өтеуге байланысты кірістер мен жинақтарды қайта бөлу арқылы ғана сипатталады. Осылайша, сақтандыру меншіктің ақшалай формасының ықтималды қозғалысымен байланысты. Сақтандыру жағдайы орын алмауы да мүмкін. В. С. Белых, басты ерекшелігімен ерекшеленеді мүліктік сақтандыру сақтандыру қорғау объектісі (нысанасы) болып табылады. Мүлікті сақтандыру материалдық құндылықтардың барлық құндылықтарын қамтиды әлем. Жеке сақтандыру жеке материалдық емес игіліктерді (өмір мен адамдардың денсаулығы).(3, 253б)
1.2 Сақтандыру шартының мазмұны
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеуді және лицензиялауды ұйымдастыру және жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға және түрлерге бөлінеді. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі "өмірді сақтандыру" саласы және "жалпы сақтандыру"саласы бойынша жүзеге асырылады.
"Өмірді сақтандыру" саласы сақтандырудың ерікті нысанындағы мынадай сыныптарды қамтиды:
1) өмірді сақтандыру;
2) аннуитеттік сақтандыру;
3) өмірде белгілі бір оқиғаның басталуынан сақтандыру;
4) сақтандырушының инвестициялық кірісіне сақтанушының қатысуымен өмірді сақтандыру.
3. "Жалпы сақтандыру" саласы сақтандырудың ерікті нысанындағы мынадай сыныптарды қамтиды:
1) жазатайым оқиғалардан сақтандыру;
2) ауырған жағдайдан сақтандыру;
3) Автомобиль көлігін сақтандыру;
4) теміржол көлігін сақтандыру;
5) әуе көлігін сақтандыру;
6) су көлігін сақтандыру;
7) жүктерді сақтандыру;
8) автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
9) әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
10) су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
11) қарыздарды сақтандыру;
12) ипотекалық сақтандыру;
13) кепілдіктер мен кепілдемелерді сақтандыру;
14) басқа да қаржы шығындарынан сақтандыру;
15) сот шығындарын сақтандыру.
Сақтандырудың ерікті нысанында сақтандырудың жекелеген сыныбын (түрін) жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар, оның ішінде сақтандырудың жекелеген сыныптары (түрлері) шеңберіндегі пруденциялық нормативтер уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
Сақтандыру түрі сақтандыру шартын жасасу арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде сақтандыру ұйымы әзірлейтін және сақтанушыға ұсынатын сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті сақтандыру ережелері уәкілетті органмен келісілгеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Мазмұны мен шарттары Қазақстан Республикасының сақтандырудың міндетті түрін реттейтін заңнамалық актісінде айқындалатын міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып табылады.
Сақтандырудың ерікті нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны және оны жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді. Бұл дегеніміз, осы сынып бойынша лицензия алу сақтандыру ережелерін және лицензияланған актуарийдің міндетті қорытындысымен тарифтік ставкаларды есептеуді дайындау қажет. Актуарийлерді лицензиялауды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2001 жылы енгізді. Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі туралы Заңнамасының 19 бабында көзделгендей Актуарлық қызмет:
1) сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелер мөлшерлерін есептеу;
2) сақтанушыларға жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша берілетін қарыздардың мөлшерлерін айқындау;
3) сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша ірі мәміленің жасалғаны туралы актуарлық қорытынды жасау;
4) сақтандыру тарифтерін есептеу әдіснамасын және олардың экономикалық негіздемесін әзірлеу, сондай-ақ сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларының мөлшерлемелерін есептеу;
5) аннуитеттік сақтандыру және өмірді сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын және сақтандыру резервтерін бағалау үшін өмір сүру көрсеткіштерін талдау және жаңарту;
6) актуарлық есеп-қисаптар мәселелері бойынша консультациялық қызметтер көрсету және ұсынымдар беру;
7) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қаржылық тұрақтылығын және төлем қабілеттілігін бағалауға байланысты мәселелер;
8) тәуекелдерді және (немесе) тәуекелдердің болуына байланысты қаржылық міндеттемелерді талдау және сандық, қаржылық бағалау, сондай-ақ қаржылық тәуекелдерді басқару әдістерін әзірлеу және олардың тиімділігін бағалау бойынша қызметтер ұсынуды қамтиды.
3. Актуарийлік есептеулер мынадай негіздер бойынша:
1) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының бастамасы бойынша - бастамашылық актуарийлік есептеулер;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда - міндетті актуарийлік есептеулер жүргізіледі.
Сақтандыру түрі сақтандыру шартын жасасу арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде сақтандыру ұйымы әзірлейтін және сақтанушыға ұсынатын сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті сақтандыру ережелері уәкілетті органмен келісілгеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып табылады. Әрбір сыныптың міндетті сақтандыру нысанындағы мазмұны және оны жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар осы сақтандыру сыныбын реттейтін заңнамалық актімен белгіленеді.
Сақтандырудың міндетті түрлерін жүргізу үшін сақтандырудың рұқсат етілген сыныптары көрсетілген міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензиялар беріледі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда сақтандырудың бес міндетті түрі бар, олардың санын он - он екіге дейін жеткізу жоспарлануда.
Әрбір сақтандыру сыныбының мазмұны заңмен сипатталады.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі аяқталғанға дейін немесе сақтандыру шартында айқындалған жасқа дейін өмір сүрген жағдайларда сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбекке қабілеттілігінен айырылған (жасына байланысты, мүгедектігі бойынша, науқастануы бойынша), асыраушысының қайтыс болған, жұмыссыздық жағдайларында немесе сақтандырылушының жеке табыстарының төмендеуіне немесе одан айрылуына әкеп соғатын өзге де жағдайларда зейнетақы немесе рента түрінде мерзімді сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жазатайым оқиғадан және аурулардан сақтандыру сақтандырылушының қайтыс болуы, еңбек ету қабілетінен (жалпы немесе кәсіптік) айрылуы (толық немесе ішінара) немесе жазатайым оқиға немесе ауыру нәтижесінде сақтандырылушының денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайларда сақтандырылушының қосымша шығыстарының белгіленген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Медициналық сақтандыру дегеніміз-сақтандырылушының медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген медициналық қызметтерге жүгінуіне байланысты оның шығындарын ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленумен, пайдаланумен, оған билік етумен байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне оның бүлінуі немесе жойылуы, айдап әкетуді немесе ұрлауды қоса алғанда, келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Жүктерді сақтандыру жүкті тасымалдау тәсіліне қарамастан, жоғалтуды қоса алғанда, оның зақымдануы немесе жойылуы салдарынан жүкті иеленумен, пайдаланумен, оған билік етумен байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Мүлікті сақтандыру мүлікті қоспағанда, мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы салдарынан келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 810-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру көлік құралын пайдалануына байланысты үшінші тұлғаларға келтірілген залалды өтеу міндетіне байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру көлік құралын тасымалдаушы ретінде пайдалануына байланысты оның үшінші тұлғаларға келтірілген залалды өтеу міндетіне байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 812-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 811-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Жеке және мүліктік сақтандыру (ҚР АК 809-бап).
Азаматтық өмірін, денсаулығын, еңбекке қабілеттілігін және жуку басында байланысты өзге де мүдделерін сақтандыру жеке сақтандыруға жатады.
Жеке сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ақ шартта аталған басқа (сақтандырылған) адам сақтандырылған болуы мүмкін.
2. Муліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер мен азаматтық - құқықтық жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру мүліктік сақтандыруға жатады.
3. Мүлікті сақтандыру кезінде мүліктің жоғалуы (жойылуы) тәуекелі, жетіспеуі немесе бүлінуі және өзге де мүлікті игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.
4. Сақтаушының немесе пайда алушының мүліктерді сақтандыруға мүддесі болмаған жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
5. Азаматтық - құқықтық жауаптылықты сақтандыру қезенде, үшінші бір азамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдпрынан туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтіоілген зияндар үшін жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін сақтандырады.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәіпкерлік сақтанушы ретінде іс-қимыл жасайтын келісім-шарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерте байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттариның өзгеруінен болған залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті алмай қалу тәуекелі сақтандарылады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде сақтанушының өз жауаптылығы да, оындай жауаптылық жүктелуі мүмкін болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылығы сақтандырылған тұлға сақтандыру шартында атаяуы тиіс. Егер бұл тұлға шартта аталмаған болса, онда сақтанушының өз жауаптылығы сақтандырылған болып есептеледі.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру шарты зиян келтіруі мүмкін. Бұл жағдайда пайда алушы ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдаына жасалған болып есептеледі.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезіңде сақтанушының өзінің жауаптылық тәуекелі ғана сақтандырылуы мүмкін. Бұл талаптарға сәйкес келмейтін сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледі.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелі шартта оның талаптаррына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайзасына сақтандырылған болып есептеледі.
Мүлікті сақтандыру кезінде сақтанушы болып табылмайтын сақтандырылған адам бұл мүліктің сақталуына мүдделі болуға тиіс.
Өз еркімен сақтандыру кезінде адамдардың оның жеке басын немесе мүлкін сақтандыру жөніндегі қарсылығы шарт жасасудың мүмкін еместігіне, ал егер ол жасалып қойған болса-шарттың бұзылуына әкеп соғады.
Пайда алушы - сақтандыру шартына немесе міндетті сақтандыру туралы заң актілеріне сәйкес сақтандыру өтемін алушы болып табылатын тұлға.
Заңды тұлға да, азамат та пайда алушы бола алады. Пайда алушы жеке де, мүліктік те сақтандыру бойынша тағайындала алады.
Сақтандырудың міндетті түрі бойынша пайда алушы сақтандырудың осы түрін реттейтін заң актілерімен айқындалады, ерікті түрі бойынша оны сақтанушы тағайындайды. Егер пайда алушы сақтандыру шартында көрсетілмесе, ол сақтандырылған адам деп ұйғарылады.
Пайда алушының пайдасына мүліктік сақтандыру шарты пайда алушының аты немесе атауы көрсетілмей-ақ жасалуы мүмкін.
Мұндай шарт жасалған кезде сақтанушыға талап ету боыйша сақтандыру құжаты (полис, сақтандыру куәлігі және т.б.) берледі. Бұл жағдайда осы айтылған құжатты сақтандырушыға кім көрсетсе, сол пайда алушы деп танылады.
Сақтандыру сомасы - сақтандыру объектілері сақтандырылған адам және сақтандыру жағдай басталған кездегі сақтандырушы жауаптылығының мөлшері шартпен белгіленеді. Сақтандырудың міндетті түрлері кезінде олар сақтандыру жағдайы келтірген нақты залалды мөлшерінен кем болмауы керек. Мүлікті сақтандыру
кезінде сақтандыру сомасы шарт жасалған кездегі оның нақты құнынан сақтандыру құнынан артық бола алмайды. Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру кезінде сақтанушы кәсіпкерлік қызметтен сақтандыру жағдайы басталғанда күткендегідей шегуі мүмкін залалдар сақтандыру құны деп есептеледі.
Жеке сақтандыру шарттарында және азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру шарттарында сақтандару сомасы тарптарды" келісімімен айқындалады (ҚР АК 819-бап).
Сақтандыру жағдайы - басталған бойда сақтандыру шартты сақтандыру өтемдерімнің төленуін көздейтін оқиға.
Сақтандыру өтемі - сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру сомасы шегінде төлейтін ақша сомасы.
Сақтандыру өтемнің молшері шартпен белгіленеді. Сақтандырудың міндетті түрлері кезінде олар сақтандыру жағдайы келтірген олар сақтандыру жағдайы келтірген нақты зияның мөлшерінен кем бола алмайды (ҚР АК 820-бап).
Сақтандыру-қоғамдық қатынастардың ең көне категорияларының бірі. Болып саналады, бұл сақтандыру зародилось кезеңінде ыдырау первобытнообщинного сап болды кейіннен сөзсіз серігі қоғамдық өндіріс. Қоғамдық еңбек бөлінісінің, заттай алмасудың, мүлік теңсіздігінің, жеке меншіктің пайда болуы меншік иелерінің оны сақтағаны үшін, табиғи апаттарға, өрттерге, тонауға және экономикалық өмірдің басқа да күтпеген қауіптеріне байланысты жойылу немесе жоғалу мүмкіндігі үшін қорқыныш, "қорқыныш" тудырды.
Қоғамдық өндірістің қауіпті сипаты-әрбір меншік иесі мен тауар өндірушінің материалдық әл-ауқаты үшін алаңдаушылығының басты себебі. Осы негізде материалдық залалды оны мүдделі меншік иелері арасында ортақ орналастыру арқылы өтеу идеясы табиғи түрде пайда болды. Егер әрбір жеке меншік иесі залалды өз есебінен өтеуге тырысса, онда ол өз мүлкінің құнына тең материалдық немесе ақшалай резервтер құруға мәжбүр болады. Бұл айтарлықтай уақытты қажет етеді және құрылған құндылықтардың, еңбек өнімдерінің белгілі бір көлемін алаңдатуға байланысты адамдардың өмір сүру деңгейін, тиімділігін төмендетеді. Сонымен қатар, құрылған қорлар осындай қолайсыз Оқиғалармен жойылуы мүмкін.
Сонымен қатар, көпжылдық бақылауларға негізделген өмірлік тәжірибе шаруашылық жүргізуші субъектілерге екі маңызды қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Біріншіден, қолайсыз, жойқын оқиғалар уақыт пен кеңістікте кездейсоқ басталу сипатына ие, яғни.барлық меншік иелеріне бір уақытта және барлық жерде әсер етпейді, бірақ олардың аз ғана бөлігі. Екіншіден, мұндай төтенше, қолайсыз оқиғалардан келтірілген залал қайталанатын оқиғалар үшін де, зардап шеккен шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін де біркелкі емес. Мүдделі шаруашылықтардың саны көбінесе әртүрлі қауіптерден зардап шеккендердің санынан көп екендігі байқалды. Мұндай жағдайларда зиянның бірлескен орналасуы элементтердің және басқа да апаттардың салдарын тегістейді. Бұл ретте, шаруашылықтардың саны залалды орналастыруға неғұрлым көп қатысса, қаражаттың аз үлесі бір қатысушыға келеді. Осылайша сақтандыру пайда болды, оның мәні барлық мүдделі шаруашылық жүргізуші субъектілер, тұлғалар арасында ортақ бөлу негізінде стихиялық және басқа да кездейсоқ күйреу оқиғаларынан келтірілген залалды өтеу болып табылады.
Сақтандырудың бастапқы түрі оңай бөлінетін біртекті еңбек өнімдерінің - астық, жем-шөп, азық-түліктің басқа да түрлерінің қорларын құрумен және бөлумен байланысты заттай сақтандыру болды. Сақтандырудың бұл түрі маңызды рөл атқарды, бірақ сақтандырудың қолдану аясын оңай бөлінетін біртекті еңбек өнімдерінің шеңберімен едәуір шектеді.
Тауар-ақша қатынастарының дамуымен "сақтандыру қорын" ақшалай нысанда құру және бөлу (пайдалану) мүмкіндігі пайда болды. Мұндай қорды сақтандыру жағдайы басталғанға дейін "сақтандыру қоры"ретінде қалыптастыру мүмкін болды. Мұндай ақша қоры, ең алдымен, өзара сақтандыру үшін, залал сомасын оның қатысушылары әр сақтандыру жағдайынан кейін немесе экономикалық жылдың соңында бірлескен негізде өтеген кезде үлкен мүмкіндіктер тудырды. Капитализм жағдайында өзара сақтандыру сақтандыру ісінің дербес саласына айналуы заңды болды. Егер өзара сақтандыру кезінде ықтималдық теориясының көмегімен алдын ала есептелген сақтандыру қоры әлі қалыптаспаған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Еуразия Гуманитарлық институты
Заң пәндері кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сақтандыру шарты
5В030100 - Құқықтану мамандығы
Орындаған Арыстан К.Б., ЮКС 18-01 тобының студенті
НҰР-СҰЛТАН 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Еуразия Гуманитарлық институты
Заң пәндері кафедрасы
Қорғауға жіберу
Кафедра меңгерушісі
__ _________________ 2021
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Сақтандыру шарты
5В030100 - Құқықтану мамандығы
Орындаған Арыстан К.Б., ЮКС 18-01 тобының студенті
Ғылыми жетекшісі Альмухамбетов Ж.Н.
НҰР-СҰЛТАН 2021
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1-тарау. Сақтандыру шартының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру шартының түсінігі, түрлері және нысаны ... ..8
1.2 Сақтандыру шартының мазмұны ... 14
1.3 Сақтандыру шартын жасасу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2-тарау. Сақтандыру шартын мерзімінен бұрын тоқтату, сақтандыру шартының жарамсыздағы ... 27
2.1 Сақтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
2.2 Сақтандыру шартының қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...29
2.3 Сақтандыру шартын мерзімінен бұрын тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3-тарау. Қазақстан Республикасында сақтандыру қызметін жетілдіру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Кіріспе
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Сақтандыру шартыдеп аталады. Осы мәселенің қазіргі таңдағы маңыздылығы зор.
Тақырыптың өзектілігі күнделікті болып жатқан мән-жайлар бойынша Қазақстан Республикасының азаматтарының сақтандыру мәселесіне көп бөлу керек, себебі өмірде жаза тайым оқиғалар, яғни, азаматтардың өміріне немесе денсаулығына зақым келтіреді. Қазіргі уақытта мүліктік сақтандыру нарығы өзінің белсенді өсу кезеңі. Ұлттық экономика нарықтық экономикаға көшкен кезде рельстер, әсіресе тұрақтылықты сақтау мәселесі өткір болды динамикасын нарығы. Сақтандырудың басты идеясы-бұл кепілдік қолайсыз салдарлар басталған кезде сақтандыру қатынастарының субъектісі сөз шығындарын толық өтеу мүмкіндігі бар, немесе кез келген жағдайда келтірілген залалды ішінара өтеу. Егер сіз тәжірибені ескеретін болсаңыз Батыс заңгерлері, бізде болмаған кезде не анықтауға болады өте қысқа мерзімде елеулі сілкіністер сақтандыру өзін қорғаудың басты аспектілерінің қатарында көрсетуге қабілетті болады белгілі бір мүлкі бар азаматтардың мүдделері.
Бірақ, соған қарамастан, олардың арасында көптеген айырмашылықтар бар Ресей мен батыс елдерінің сақтандыру нарықтары. Дамыған елдерде клиенттер көбінесе шағын сақтандыру компанияларымен өзара әрекеттеседі. Үлесі сақтандыру нарығында мұндай компаниялардың шамамен 90% - ы бар. Олар ұмтылады орынның ерекшеліктерін ескере отырып, клиентке ұнау және олардың мүмкіндіктері бар үлкен құрылымдарға қарағанда ставкаларды есептеу икемді. Үлкен сақтандыру компаниялар ірі корпорациялардың тәуекелдерін сақтандырумен айналысады, соның ішінде халықаралық деңгейде.
Бұл жұмыстың мақсаты - негізгі ережелерді зерттеу, әлеуметтік-құқықтық институт ретіндегі сақтандыру қатынастарының құқықтық проблемаларына, атап айтқанда мүліктік сақтандыруға қатысты.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
- сақтандырудың мәнін экономикалық сақтандырудың ерекше түрі ретінде ашу; қызмет,
- сақтандыру субъектілерінің құқықтық мәртебесін анықтау, объектілерді көрсету
сақтандыру мүддесі туындауы мүмкін азаматтық құқықтарды;
- мүліктік сақтандыру шарты туралы түсінік беру, оны ашу негізгі элементтер;
- мүліктік сақтандыруда шарттардың жекелеген түрлерін зерделеу,
қатысушылардың құқықтық жағдайы, құқықтары мен міндеттерінің құрамы мен мазмұны;
- қорытынды жасау, өзгерту және тоқтату тәртібін сипаттау
мүліктік сақтандыру шарты, Шартты іске асырудың құқықтық проблемаларын анықтау мүліктік сақтандыру бойынша ұсыныстар қалыптастыру; осының негізінде олардың шешімі болады.
Тақырыптың практикалық маңызы басқа мемлекеттермен салыстырмалы түрде қарастырсақ әрбір азамат өзін-өзі сақтандырған, ал біздің елде әрбір азаматтың міндетті сақтандырудан бөлек өзін-өзі сақтандырулары жоқ.
Дипломдық жұмысымның зерттеу объектісі әрбір адамзаттың өзін-өзі сақтандыру болып табылады және қоғамдық жұмыстар болып табылады. мүлікті сақтандыру туралы туындайтын қатынастар. Өз кезегінде зерттеу нысаны келісім болып табылады мүліктік сақтандыру, сондай-ақ нормативтік-құқықтық актілер, мүлікті сақтандыруды реттейтін зерттеу объектісі болып табылады. Сақтандыру объектісі "Сақтандыру шартының мәні мен объектісі және сақтандыру тәуекелі" ғылымда бар азаматтық құқық тұрғысынан объектінің және құқықтық қатынас объектісінің, объектінің және шарттың мәні сақтандыру шартының объектісі мен нысанасы және сақтандыру тәуекелі туралы шарттың функциясы туралы мәселе қаралады. Мысалы: ұғымдарының сұрақтары қарастырылады қолданылатын сақтандыру. Сақтандыру қызметі қызмет ретінде анықталады, нақты қаржылық қамтамасыз ету жүйесін құруға бағытталған па шарттардағы субъективті заңды маңызды қызығушылық азаматтық айналымның тұрақсыздығы. Әлеуметтік игілік нақты келісімшарт тараптарының қарым-қатынасы қандай төмендету тәуекелді іске асырудан туындаған субъектінің мүліктік саласын толықтыруға бағытталған қамтамасыз ету жүйесі. Бұл жүйе сақтандыру шартының объектісі болып табылады. Шарт, оның ішінде сақтандыру шарты мәніне қатысты қазіргі көзқарастарға толық көңіл бөлінбейтіні атап өтілді бұл құбылыстың табиғатының ерекшеліктері. Қызығушылық жоқ деп айтылады ол сақтандыру шартының объектісі де, мәні де бола алады. Шарттың талаптары даму мүмкіндігін азайтуға қатысты мүдделі тұлғаның мінез-құлқына қойылатын талаптарды белгілеуі мүмкін нақты тәуекел, бірақ қандай да бір жолмен қабілетті талаптар емес шарт жасасудың алғышарты болған қызығушылықты өзгерту сақтандыру. Міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру объектісі Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде айқындалады.Сақтанушының құқыққа қайшы мүліктік мүдделері сақтандыруға жатпайды.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен түрады.
Кіріспе бөлімінде сақтандыру қызметі мен сақтандыру шартының маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бірінші тарау үш параграфтан тұрады. Бұл тарауда сақтандыру шартының түсінгі, түрлері, нысаны, мазмұны туралы айтылады.
Екінші тарау сақтандыру шартының мерзімінен бұрын тоқтатылуы, оның жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау Қазақстан Республикасының сақтандыру шарты бойынша өзекті мәселелері туралы жазылған.
Қорытынды бөлімінде сақтандыру шартының сақтандыру қызметі аясындағы маңыздылығы ескеріле отырып, жұмысқа қысқаша қорытыды жасалады.
Қолданылған әдебиеттер тізімінде арнайы әдебиеттер мен жұмысты жазуда қолданылған нормативті-құқықтық актілер тізімі көрсетілен. Жұмысты жазу барысында құқық, заң, сақтандыру шарты, сақтандыру қоры, сақтандырушы, сақтандыру, сақтандырылушы, сақтандыру резерві және т.б. терминдер қолданыған.
Жалпы сақтандыру қызметі кез-келген өркениетті мемлекеттің шешуін табуы тиіс ең басты мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені қоғамдағы әлеуметтік жағдайдың дұрыс қалыптасуында сақтандыру қызметінің алатын маңыздылығы өте зор. Бұл қажеттіліктен Қазақстан да шет қалмауы тиіс. Сақтандырудың өзі кепілдік болып табылады және мемлекеттің, ұйымдар мен ұйымдардың мүліктік құқықтары мен азаматтардың. Ол мемлекеттік бюджетті қосымша төлемдерден босатады. сақтандыру жағдайларының басталуына байланысты жүктемелер. Осыдан жасауға болады заңнаманы жетілдіру олардың бірі болып табылады деген қорытынды ұлттық заңнама жүйесінің маңызды міндеттері. Сақтандыру - әлеуметтік-экономикалық қызметтің қажетті элементі болып табылады қоғамның негізі. (1, 20б)
Сақтандыру қызметінің дурыс жүзеге асырылуы үшін бұл қызметке мүдделі тараптардың арасында өзара сенімді келісім болуы керек. Және де бұл келісім құқықтық жағынан жоғары деңгейде қамтамасыз етілуі тиіс. Осы тұрғында сақтандыру қызметі сақтандыру шарты арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі таңда Қазақстанда сақтандыру шартының көптеген түрлері бар. Бұл жағдай сақтандыру қызметінің әлі күнге дейін дұрыс арнасына түспей, келеңсіз күй кешуде екендігін көрсетеді. Сақтандыру қызметінің бірден-бір көрінісі ретінде табылатын сақтандыру шартының құқықтық жағынан қажетті деңгейде қамтамасыз етілуі кезек күттірмейтін жағдай. Тек соңғы уақытта ғана бұл мәселе өз шешімін тапқан сияқты. Қоғамдағы ең басты қажеттіліктердің бірінің дұрыс жузеге асырылуының нысаны болып табылатын сақтандыру қызметінің маңызы, нарықтық жағдайда қалыптасу ерекшілігі және сақтандыру жартының осы қызмет аясындағы алатын орны, мазмұны, бұл шарттың жасалу, өзгертілу, тоқтатылу ерекшеліктері бұл тақырыпты жан-жақты игеремін деген кез-келген тұлға үшін маңызды. Осы сұрақтардың жауабы және бұл сұрақтармен байланысты басқа да мәселелер алдағы жұмыста кең тұрғыда, жан-жақты қарастырылады. Қазіргі уақытта сақтандыру жағдайларының басталу тәуекелдері олар өседі және әртүрлі табиғи апаттармен ғана байланысты емес мысалы, жер сілкінісі, су тасқыны, дауыл, сонымен қатар әр түрлі күрделі технологиялармен байланысты техногендік авариялар, әуе апаттары, автомобиль апаттары, мұнай төгілуі сияқты, Атом станцияларындағы авариялар. Мұндай оқиғалар әкелуі мүмкін адам денсаулығына қайтымсыз зиян келтіру, сондай-ақ банкроттық шегіне қою мемлекет бюджетіне салық беретін ірі компаниялар. Және негізгі идея сақтандыру тек осы жағдайлардың басталуынан болатын залалға бағытталған жағымсыз салдардың болашағы аз болды зиянды толық жабу(2, 5б).
Жұмыс Қазақстан Республикасың заңдарына анализ жасала отырып, ғылыми арнайы әдебиеттерді пайдалана отырып жазылады.
1. Сақтандыру шартының жалпы сипаттамасы
1.1 Сақтандыру шартының түсінігі, түрлері және нысаны
Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру төлемдерін төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесе оның пайдасына шарт жасалған өзге де тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгіленген соманың (сақтандыру сомасының) шегінде сақтандыру төлемдерін төлеуге міндеттенеді.
Жоғарыда берілген сақтандыру шартының түсінігіне терең мән беретін болсақ, онда бұл шарт қатынасқа түсуші екі жақ (тараптар) - сақтандырушы мен сақтанушының еркі мен ерік білдірунің негізінде жүзеге асады.
Әрине, сақтандыру шарты осы екі тараптың қатысумен жүзеге асады деген сөз емес, мұнда тараптармен қатар шартқа қатысушылар (пайда көруші - үшінші жақ) да құқықтық қатынасты" жанама субъектісі болып табылады. Олардың бұлай айтудың да себебі, шартты заңды деп табу үшін бастапқы рольде ойнамайды. Дегенмен, олардың қатысуының заңда белгілі бір тараптың жағында қарастырып кетеді. Мысалы, пайда көруші әрқашан сактанушының мүддесімен қатар жүреді. Сақтандыру жалпы алғанда сақтандыру шарты негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде сақтындару жүзеге асырылады. Сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде жүзеге асырылған жағдайда сақтанушылар қоғам мүшелері болғандықтан жағдайда сақтанушылар қоғам мушелері болғандықтан ортақ қор құрады. Сақтанушылардың сақтану оқиғасы әр мүшеге әр түрлі тууы мүмкін. Әрине мұндағы сақтану шартының мазмұныда басқаша болады. Дегенмен, сақтандыру шартының заңда көрсетілген мәнді пунктерінің барлық бөлігіне ортақ келісім болуы қажет. ҚР азаматтық кодексіне сай сақтанушы - бұл сақтандырушымен сақтандыру шартын жасасқан тұлға болып табылады. Сонымен қатар заңды тұлғалар мен азаматтар сақтанушылар бола алады. Сақтанушы сақтандырудың ерікті де, міндеті де түрлері бойынша сақтандырушыны таңғап алуға ерікті (ҚР АК 813-бап).
Өзіне қатысты сақтандыруды жүзеге асыратын тұлға - сақтандырылған адам деп танылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтанушы бір мезгілде сақтандырылған адам болып табылады.
Сақтандыру құқықтық қатынастарын қоғамдағы қатынастардың ішінде елеуі орын алатын, маңызы зор қатынас деп қарасақ, оның басым көпшілігі сақтандыру шарты бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан сақтандыру шартының мазмұны кеңірек зерттеп түсінген жон деп есептейміз. Ал, сақтандыру шартының мазмұны сақтандыру түрлеріне тікелей байланысы бар. Қазақстан Республикасының заңына сай (ҚР АК 805-бап) сақтандыру төмендегідей классификацияланады:
міндеттілік дәрежесі бойынша:
ерікті сақтандыру;
міндетті сақтандыру;
сақтандыру объектісі бойынша:
жеке сақтандыру
мүліктік болып бөлінеді.
Бұларға жеке-жеке тоқталып өтсек - Ерікті сақтандыру - бұл тараптардың еркін білдіруне орай жүзеге асырылатын сақтандыру. Ерікті сақтандырудың түрлері, шарттары мен тәртібі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді.
Ал міндетті сақтандыру белгілі бір принциптерді басшылыққа, негізге ала отырып жүзеге асырылады. Олардың көбі заң талаптарының негізінде, ал дені ұзақ жылдар бойында жүргізілген, сынақтан өтіп кәсіби дәрежеге жеткен сақтандыру ісінің дәстүрлі қағидалары ретінде Қалыптасады. Мәселен көптеген авторлардың көзқарастары бойынша міндетті сақтандыру аясында мына принциптер пайдаланылады:
заңда көзделуі және негізінде болуы;
нормативтілігі және жоспарлылығы;
ұзақ мерзімділігі және жалғаса беруі;
объектілердің толығымен қамтылуы және үзілмей сақтандырылуы;
сақтандыру өтемін және сақтандыру жарнасын төлеу міндеттілігі.
Осыларды аздапашып көрсетсек, олар мынадай көрініс табады: заңмен белгіленуі; заңда көзделген объектілерге міндетті сақтандаруыдық автоматтық түрде таралуы; міндетті сақтандырудын сақтандыру төлемдерінің енгізілгеніне қарамастан жүруі; міндетті сақтандыру мерзімінің шектелмеді; сақтандыру қамсыздандыруы нормаларының жан-жақты белгіленуі жіне т. б.
Міндетті сақтандыру заңда көзделген тиісті объектілер мен тәуекелерді сақтандыру міндеттілігі сақтанушыға жүктелетін сақтандыру нысаны болғандықтан, аталмыш принциптер де осыған сай болып табылады.
Міндетті сақтандырудың заңда тікелей көзделген бір түрі ауыл шаруашылығы өндірісін міндетті сақтандыруды жүргізудің тәртіптері мен шарттарын қарастырып өтейік.
Осы міндетті сақтандыруды жүзеге асыратын мемлекеттік сақтандыру ұйымының негізгі мақсаты егінді, көпжылдық екпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, қозғалатын және қозғалмайтын мүлікті, ауыл шаруашылығы өндірсінің өнімдері мен тауарларын қолайсыз табиғи - климат жағдайларынан, індеттерден және басқа табиғи апаттардан міндетті сақтандыруды қамтамасыз ету болып табылады.
Аталмыш сақтандыру мыналар жатады:
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен көпжылдық екпелерді" өнімі (табиғи пішендіктер мен жайылымдар өнімінен басқасы);
Көпжылдық жеміс-жидек екпелеріні" ағаштары мен бұталары;
6 айлық және одан ірі басты қой, ешкі, шошқа, 1 жастағы және одан да ірі қара мал, жылқы, түйелер;
үй-жайлар, ғимараттар, аяқталмаған күрделі құрылыс объектілері, ауыл шаруашылығы техникасы, көлік құралдары, өткізгіш (құралдар) құрылғылар, күш және жұмыс машиналары, балық аулау кемелері, ауыл шаруашылығы өндірісінің жабдықтары, материалдар мен өнімдер.
Заң актілеріне сәйкес пайдсына міндетті сақтандыру жүзеге асыруы тиіс болған адам, егер оның сақтандырылмағандығы белгілі болса, осы міндет жүктелген тұлғадан оны сот тәртібімен талап етуге құқығы бар.
Егер сақтандыру міндеті жүктелген тұлға оны жүзеге асырмаса немесе сақтандыру шартын заң актілерінде көзделмегенмен салыстырғанда сақтандырылғандардың жағдайын нашарлататындай жағдайда жасаған болса, бұл тұлға сақтандыру кезінде сақтандыру өтемі қандай талаптарда төленетін болса, сақтандырылғандардың алдында сондай талаптарда жауапты болады.
Сақтанушы ретінде оны жузеге асыруға міндетті тұлғалардың, сондай-ақ сақтандырушы ретінде іс-қимыл жасауға міндетті сақтандыру ұйымының сақтандырудан жалтаруы заң актілерінде көзделген жауаптылыққа әкеп соқтырады.
1. Сақтандыру шарты жазбаша нысанда:
1) тараптар бір құжат жасауы;
2) сақтанушыны бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтындырушы әзірлеген үлгілік шарттарға (сақтандыру ережелеріне) қосу;
3) сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру кәулігін (полисін, сертификатын және т.б.) беруі бойынша;
4) тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оны" барлық елеулі талаптары боыйнша келісімге қол жеткізгендігін құжатпен растауға мүмкіндіқ беретін өзге де әдіспен жасалады.
2. Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды не ол тараптардың келісімімен айқындалады.
3. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп соқтырады (ҚР АК 825-бап).
Сақтандыру шарты сақтанушы сақтандыру төлемін төлеген кезден бастап, ал оны бөліп-бөліп төлеу кезінде, егер шартта немесе мөндетті сақтандыру туралы заң актілерінде өзгеше көзделмесе, бірінші сақтандыру жарнасы төленген кезден бастап күшіне енеді және тараптар үшін міндетті болады. Осы сақтандыру шартының мазмұнында мыналар болуы тиіс:
сақтандырушының атауы, орналасқан жері және банктік реквизиттері;
сақтандырушының (егер ол жеке адам болса) тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса) және мекен-жайы немесе (егер ол заңды тұлға болса) оның атауы, оналасқан жері және банктік реквизиттері;
сақтандыру объектісін көрсету;
сақтандыру жағдайдын көрсету;
сақтандыру сомасы мен сақтандыру өтемінің мөлшері, оны төлеудің тәртібі мен мерзімдері;
сақтандыру төлемінің мөлшер, оны төлеуді" тәртібі мен мерзімдері;
шарттың қолданылу мерзімі;
егер олар сақтандыру қатынасына қатысушылар болса, сақтандырылған адам мен пайда алушы туралы көрсету.
Тараптардың келісімі бойынша шартқа өзге де талаптар енгізілуі мүмкін. Ал егер де сақтандыру шартында заң актілерінде көзделгендермен салыстырғанда сақтандырушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса, осы заң актісімен белгіленген ережелер қолданылады (ҚР АК 826-бап).
Осған байланысты мынаны айтуға болады: шарттың мәні туралы ережелер, зақдарда елеуі деп танылған немесе шарттардың осы түрі үшін қажетті ережелер, сондай-ақ бір тараптың мәлімдеуі бойынша кеісімге қол жеткізуге тиісті барлық ережелер елеулі ережелер болып табылады.
Тараптар арасында шарттың барлық елеуі ережелері бойынша тиісті жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге қол жеткен кезде шарт жасалды деп есептелінеді. Заң шығарушы жеке және мүмліктік сақтандырудың елеулі жағдайларын нақтыландырмай тек мына жәйттерді атап көрсеткен: жеке сақтандыруға - азаматтың өмірін, денсаулығын, еңбекке қабілеттілігін және т. б. мүдделерін (өзіне баланысты) жатады; мүмліктік тәуекелдерді, азаматтық - құқықтық жауапкершілікті және т. б. мүлікке байланысты мүдделерді сақтандыру жатады.
Сондықтан біздің ойымызша жеке сақтандыру кезінде жасалатын шарттарда мына келесідей: сақтандырылушы туралы; сақтандыру жағдайы туралы; сақтандыру (жағ) өтемінің көлемі туралы; шарттың жүру мерзімі туралы елеулі жайлар қамтылуы тиіс. Ал мүмліктік сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру объектісі; сақтандыру жағдайы; сақтандыру сомасы; сақтандыру өтемі; сақтандыру төлемі; шарттың жүру серзімі елеуі жайлар ретінде келісімде ескерілуі қажет.
Сақтандырушы өзінің қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге міндетті және оның ең төменгі шарттарына меншікті (меншігіндегі) капиталды мен сақтандыру резервтерінің қажетті мөлшерде болуы сақтандырушының жекелген шарт бойынша ең төменгі міндеттеме нормативін сақтауы және уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген сақталуға міндетті басқа нормалар мен лимиттерді орындауы жатады.
Сақтандырушының активтерінің көлемін анықтау әдісін уәкілетті мемлекеттік орган ҚР Ұлттық Банкі белгілейді. Сақтандырушының меншікті капиталы оның сақтандыру резервтері мен басқа да міндеттемелерінің (кредиторлық борышының) сомасын шығарып тастағаннан кейінгі барлық активтерінің құны ретінде белгіленеді. Сақтандыру резервтері сақтандыру төлемдері есебінен құралады.
Ал сақтандырушының жарғылық капиталы сақтандырушының өз қызметін қаржыландыруға және сақтандыру жағдайларына орай сақтандыру өтемдерін төлеуге арналады. Сақтандыру - бұл жеке немесе заңды тұлға зардап шеккен шығындарды көптеген адамдар арасында (сақтандыру жиынтығы) бөлу арқылы өтеу тәсілі. Залалдарды өтеу сақтандыру ұйымының (сақтандырушының) қарауындағы сақтандыру қорының қаражатынан жүргізіледі. Сақтандырудың объективті қажеттілігі залалдардың, мысалы, дүлей зілзалалар сияқты, адамның мүлде бақылауында болмайтын қиратушы факторлардың салдарынан пайда болуымен шартталады. Мұндай жағдайда біреуден шығындарды өндіріп алу мүмкін емес және алдын-ала құрылған сақтандыру қоры залалды өтеу көзі бола алады. Экономикалық категория ретінде сақтандыру дегеніміз-ақшалай қаражаттың мақсатты қорларын қалыптастыру нысандары мен әдістерінің жиынтығын және оларды әртүрлі тәуекелдер кезінде зиянды өтеу үшін пайдалануды, сондай-ақ азаматтарға өмірлерінде белгілі бір оқиғалар болған кезде көмек көрсетуді қамтитын экономикалық қатынастар жүйесі. Ол, бір жағынан, бизнесті және адамдардың әл - ауқатын қорғаудың құралы, екінші жағынан, табыс әкелетін қызмет түрі ретінде әрекет етеді. Сақтандыру ұйымының пайда көздері-бұл сақтандыру қызметінен түскен кірістер, өндірістік және өндірістік емес қызмет объектілеріне уақытша бос қаражатты инвестициялаудан, кәсіпорындардың акцияларынан, банктік депозиттерден және т.б. соңғы уақытта елдің жетекші экономистері сақтандырудың экономикалық қаржы санатына кіретініне қарсы болды. Олар теориялық тұрғыдан сақтандырудың қолданылу аясын мұндай шектеу іс жүзінде сақтандыруды дұрыс бағаламауға жағдай жасайды деп мәлімдейді. Алайда бұл жерде сақтандырудың қаржымен белгілі бір ұқсастығы байқалады: сақтандыру кезінде мамандандырылған сақтандыру қорын қалыптастыру және пайдалану бойынша қайта бөлу қатынастары туындайды, бірақ сақтандырудағы құнның ақшалай нысанының қозғалысы сақтандыру жағдайының басталуы нәтижесінде залал келтіру ықтималдығының дәрежесіне бағынады.
Несиемен: сақтандыру қорының қаражаты қайтарылуға жатады, алайда, сақтандыру төлемдерінің осындай қайтарымдылығын сақтандырудың тән белгісі ретінде атай отырып, оның ең алдымен өмірді сақтандыруға жататынын есте ұстаған жөн - бұл жарналарды қайтару (жарналардың көп бөлігі сақтандыру жағдайы басталған кезде қайтарылады: Сақтандырылған тұлғаның белгілі бір мерзімге дейін өмір сүруі немесе ол қайтыс болған жағдайда) және оның міндетті сипаты болады. Бірақ мүліктік сақтандыру кезінде, жазатайым оқиғалардан және сақтандырудың басқа түрлерінен сақтандыру кезінде сақтандыру өтемінің төлемдері сақтандыру жағдайы басталған кезде және тиісті құжаттармен негізделген мөлшерде ғана жүзеге асырылады. Бұл төлемдердің экономикалық мазмұны сақтандыру төлемдерін қайтарудан өзгеше. Осы тұжырымдаманы қорытындылай келе, сақтандырудың оны "қаржы" және "несие" категорияларымен байланыстыратын белгілері бар деп айта аламыз, сонымен бірге экономикалық категорияның өзіне ғана тән функциялары бар, өзіне ғана тән рөл атқарады. Ақша қаражатының мамандандырылған сақтандыру қорын қалыптастыру. Бұл қор міндетті түрде де, ерікті түрде де құрылуы мүмкін. Осы функция арқылы уақытша бос қаражатты банктік және басқа коммерциялық құрылымдарға инвестициялау, жылжымайтын мүлікке қаражат салу, бағалы қағаздарды сатып алу және т.б. проблемалар шешіледі. Залалды өтеуге сақтандыру қорын қалыптастыруға қатысушы болып табылатын заңды және жеке тұлғалардың ғана құқығы бар. Осы функция арқылы ол сақтандыруды қорғаудың экономикалық қажеттілігінің объективті сипатын жүзеге асырады.
Сақтандыру жағдайының алдын алу және залалды азайту. Кең ауқымды шаралар кешені, оның ішінде дүлей зілзалалардың, жазатайым оқиғалардың теріс салдарларын болдырмау немесе азайту жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру болжанып отыр. Осы функцияны іске асыру мақсатында сақтандырушы алдын алу іс-шараларының ерекше ақша қорын құрады. Қорды қалыптастыру көзі сақтандыру төлемдерінен аударымдар болып табылады. Қаржы категориясы өзінің мәнін, ең алдымен тарату функциясы арқылы білдіретіні белгілі. Бұл функция сақтандыруға тән функцияларда - тәуекелдік, сақтық және жинақтау, сондай - ақ бақылау функцияларында өзінің нақты, нақты көрінісін табады. Сақтандыру сақтандыру тәуекелінің дәрежесі мен салдарын азайту үшін сақтандыру қоры қаражатының бір бөлігін пайдалануға байланысты ескерту функциясына ие. Өмірді сақтандыруда сақтандыру санаты шартты сақтандыру сомаларын өмір сүру үшін сақтандыру шарттары бойынша жинақталған кезде несие санатына жақын болады. Өмір сүру үшін сақтандырудың көмегімен ақша сомасын үнемдеу қол жеткізілген отбасылық байлықты сақтандыру қажеттілігімен байланысты. Осылайша, сақтандыру жинақтау функциясына ие болуы мүмкін. Сақтандырудың бақылау функциясы осы санаттың сақтандыру қорының қаражатын қатаң мақсатты қалыптастыру мен пайдалану қасиетін білдіреді. Бұл функция жоғарыда көрсетілген сақтандырудың нақты функцияларынан туындайды және олармен бір уақытта нақты сақтандыру қатынастарында, сақтандыру жағдайында көрінеді. Бақылау функциясының талаптарына сәйкес сақтандыру операцияларының дұрыс жүргізілуіне қаржылық сақтандыру бақылауы жүзеге асырылады.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, екі теориядағы сақтандыру функциялары тек ұқсас емес, бірақ іс жүзінде бірдей екенін атап өткен жөн. Сонымен қатар, екі жақ та ерекше және маңызды функция ретінде ерекшеленеді - тәуекел. Бұл шешуші болып табылады, өйткені сақтандыру тәуекелі, зиянның ықтималдығы ретінде, зардап шеккен фермаларға немесе азаматтарға ақшалай көмек көрсету үшін сақтандырудың негізгі мақсатына тікелей байланысты. Тәуекел функциясының әрекеті аясында кездейсоқ сақтандыру оқиғаларының салдарына байланысты сақтандыруға қатысушылар арасында құнның ақшалай нысанын қайта бөлу орын алады.
Сақтандыру-қаржы жүйесінің үш саласының бірі. Сонымен бірге сақтандыру үшін экономикалық қатынастар материалдық және басқа шығындарды өтеуге байланысты кірістер мен жинақтарды қайта бөлу арқылы ғана сипатталады. Осылайша, сақтандыру меншіктің ақшалай формасының ықтималды қозғалысымен байланысты. Сақтандыру жағдайы орын алмауы да мүмкін. В. С. Белых, басты ерекшелігімен ерекшеленеді мүліктік сақтандыру сақтандыру қорғау объектісі (нысанасы) болып табылады. Мүлікті сақтандыру материалдық құндылықтардың барлық құндылықтарын қамтиды әлем. Жеке сақтандыру жеке материалдық емес игіліктерді (өмір мен адамдардың денсаулығы).(3, 253б)
1.2 Сақтандыру шартының мазмұны
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеуді және лицензиялауды ұйымдастыру және жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға және түрлерге бөлінеді. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі "өмірді сақтандыру" саласы және "жалпы сақтандыру"саласы бойынша жүзеге асырылады.
"Өмірді сақтандыру" саласы сақтандырудың ерікті нысанындағы мынадай сыныптарды қамтиды:
1) өмірді сақтандыру;
2) аннуитеттік сақтандыру;
3) өмірде белгілі бір оқиғаның басталуынан сақтандыру;
4) сақтандырушының инвестициялық кірісіне сақтанушының қатысуымен өмірді сақтандыру.
3. "Жалпы сақтандыру" саласы сақтандырудың ерікті нысанындағы мынадай сыныптарды қамтиды:
1) жазатайым оқиғалардан сақтандыру;
2) ауырған жағдайдан сақтандыру;
3) Автомобиль көлігін сақтандыру;
4) теміржол көлігін сақтандыру;
5) әуе көлігін сақтандыру;
6) су көлігін сақтандыру;
7) жүктерді сақтандыру;
8) автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
9) әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
10) су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
11) қарыздарды сақтандыру;
12) ипотекалық сақтандыру;
13) кепілдіктер мен кепілдемелерді сақтандыру;
14) басқа да қаржы шығындарынан сақтандыру;
15) сот шығындарын сақтандыру.
Сақтандырудың ерікті нысанында сақтандырудың жекелеген сыныбын (түрін) жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар, оның ішінде сақтандырудың жекелеген сыныптары (түрлері) шеңберіндегі пруденциялық нормативтер уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
Сақтандыру түрі сақтандыру шартын жасасу арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде сақтандыру ұйымы әзірлейтін және сақтанушыға ұсынатын сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті сақтандыру ережелері уәкілетті органмен келісілгеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Мазмұны мен шарттары Қазақстан Республикасының сақтандырудың міндетті түрін реттейтін заңнамалық актісінде айқындалатын міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып табылады.
Сақтандырудың ерікті нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны және оны жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді. Бұл дегеніміз, осы сынып бойынша лицензия алу сақтандыру ережелерін және лицензияланған актуарийдің міндетті қорытындысымен тарифтік ставкаларды есептеуді дайындау қажет. Актуарийлерді лицензиялауды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2001 жылы енгізді. Қазақстан Республикасының Сақтандыру қызметі туралы Заңнамасының 19 бабында көзделгендей Актуарлық қызмет:
1) сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелер мөлшерлерін есептеу;
2) сақтанушыларға жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша берілетін қарыздардың мөлшерлерін айқындау;
3) сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша ірі мәміленің жасалғаны туралы актуарлық қорытынды жасау;
4) сақтандыру тарифтерін есептеу әдіснамасын және олардың экономикалық негіздемесін әзірлеу, сондай-ақ сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларының мөлшерлемелерін есептеу;
5) аннуитеттік сақтандыру және өмірді сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйлықақыларын және сақтандыру резервтерін бағалау үшін өмір сүру көрсеткіштерін талдау және жаңарту;
6) актуарлық есеп-қисаптар мәселелері бойынша консультациялық қызметтер көрсету және ұсынымдар беру;
7) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының қаржылық тұрақтылығын және төлем қабілеттілігін бағалауға байланысты мәселелер;
8) тәуекелдерді және (немесе) тәуекелдердің болуына байланысты қаржылық міндеттемелерді талдау және сандық, қаржылық бағалау, сондай-ақ қаржылық тәуекелдерді басқару әдістерін әзірлеу және олардың тиімділігін бағалау бойынша қызметтер ұсынуды қамтиды.
3. Актуарийлік есептеулер мынадай негіздер бойынша:
1) сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының бастамасы бойынша - бастамашылық актуарийлік есептеулер;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда - міндетті актуарийлік есептеулер жүргізіледі.
Сақтандыру түрі сақтандыру шартын жасасу арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде сақтандыру ұйымы әзірлейтін және сақтанушыға ұсынатын сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып, қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті сақтандыру ережелері уәкілетті органмен келісілгеннен кейін ғана жүзеге асыруға құқылы.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып табылады. Әрбір сыныптың міндетті сақтандыру нысанындағы мазмұны және оны жүргізу шарттары бойынша қосымша талаптар осы сақтандыру сыныбын реттейтін заңнамалық актімен белгіленеді.
Сақтандырудың міндетті түрлерін жүргізу үшін сақтандырудың рұқсат етілген сыныптары көрсетілген міндетті сақтандыру бойынша сақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензиялар беріледі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда сақтандырудың бес міндетті түрі бар, олардың санын он - он екіге дейін жеткізу жоспарлануда.
Әрбір сақтандыру сыныбының мазмұны заңмен сипатталады.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі аяқталғанға дейін немесе сақтандыру шартында айқындалған жасқа дейін өмір сүрген жағдайларда сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбекке қабілеттілігінен айырылған (жасына байланысты, мүгедектігі бойынша, науқастануы бойынша), асыраушысының қайтыс болған, жұмыссыздық жағдайларында немесе сақтандырылушының жеке табыстарының төмендеуіне немесе одан айрылуына әкеп соғатын өзге де жағдайларда зейнетақы немесе рента түрінде мерзімді сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жазатайым оқиғадан және аурулардан сақтандыру сақтандырылушының қайтыс болуы, еңбек ету қабілетінен (жалпы немесе кәсіптік) айрылуы (толық немесе ішінара) немесе жазатайым оқиға немесе ауыру нәтижесінде сақтандырылушының денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайларда сақтандырылушының қосымша шығыстарының белгіленген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Медициналық сақтандыру дегеніміз-сақтандырылушының медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген медициналық қызметтерге жүгінуіне байланысты оның шығындарын ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін жеке сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленумен, пайдаланумен, оған билік етумен байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне оның бүлінуі немесе жойылуы, айдап әкетуді немесе ұрлауды қоса алғанда, келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Жүктерді сақтандыру жүкті тасымалдау тәсіліне қарамастан, жоғалтуды қоса алғанда, оның зақымдануы немесе жойылуы салдарынан жүкті иеленумен, пайдаланумен, оған билік етумен байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Мүлікті сақтандыру мүлікті қоспағанда, мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы салдарынан келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 810-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру көлік құралын пайдалануына байланысты үшінші тұлғаларға келтірілген залалды өтеу міндетіне байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру көлік құралын тасымалдаушы ретінде пайдалануына байланысты оның үшінші тұлғаларға келтірілген залалды өтеу міндетіне байланысты тұлғаның мүліктік мүдделеріне келтірілген залалды ішінара немесе толық өтеу мөлшерінде сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 812-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 811-бабында көзделген жағдайларда сақтандыру төлемдерін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығын білдіреді.
Жеке және мүліктік сақтандыру (ҚР АК 809-бап).
Азаматтық өмірін, денсаулығын, еңбекке қабілеттілігін және жуку басында байланысты өзге де мүдделерін сақтандыру жеке сақтандыруға жатады.
Жеке сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзі, сондай-ақ шартта аталған басқа (сақтандырылған) адам сақтандырылған болуы мүмкін.
2. Муліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер мен азаматтық - құқықтық жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру мүліктік сақтандыруға жатады.
3. Мүлікті сақтандыру кезінде мүліктің жоғалуы (жойылуы) тәуекелі, жетіспеуі немесе бүлінуі және өзге де мүлікті игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.
4. Сақтаушының немесе пайда алушының мүліктерді сақтандыруға мүддесі болмаған жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
5. Азаматтық - құқықтық жауаптылықты сақтандыру қезенде, үшінші бір азамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдпрынан туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтіоілген зияндар үшін жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін сақтандырады.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәіпкерлік сақтанушы ретінде іс-қимыл жасайтын келісім-шарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерте байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттариның өзгеруінен болған залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті алмай қалу тәуекелі сақтандарылады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде сақтанушының өз жауаптылығы да, оындай жауаптылық жүктелуі мүмкін болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылығы сақтандырылған тұлға сақтандыру шартында атаяуы тиіс. Егер бұл тұлға шартта аталмаған болса, онда сақтанушының өз жауаптылығы сақтандырылған болып есептеледі.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру шарты зиян келтіруі мүмкін. Бұл жағдайда пайда алушы ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдаына жасалған болып есептеледі.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезіңде сақтанушының өзінің жауаптылық тәуекелі ғана сақтандырылуы мүмкін. Бұл талаптарға сәйкес келмейтін сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледі.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелі шартта оның талаптаррына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайзасына сақтандырылған болып есептеледі.
Мүлікті сақтандыру кезінде сақтанушы болып табылмайтын сақтандырылған адам бұл мүліктің сақталуына мүдделі болуға тиіс.
Өз еркімен сақтандыру кезінде адамдардың оның жеке басын немесе мүлкін сақтандыру жөніндегі қарсылығы шарт жасасудың мүмкін еместігіне, ал егер ол жасалып қойған болса-шарттың бұзылуына әкеп соғады.
Пайда алушы - сақтандыру шартына немесе міндетті сақтандыру туралы заң актілеріне сәйкес сақтандыру өтемін алушы болып табылатын тұлға.
Заңды тұлға да, азамат та пайда алушы бола алады. Пайда алушы жеке де, мүліктік те сақтандыру бойынша тағайындала алады.
Сақтандырудың міндетті түрі бойынша пайда алушы сақтандырудың осы түрін реттейтін заң актілерімен айқындалады, ерікті түрі бойынша оны сақтанушы тағайындайды. Егер пайда алушы сақтандыру шартында көрсетілмесе, ол сақтандырылған адам деп ұйғарылады.
Пайда алушының пайдасына мүліктік сақтандыру шарты пайда алушының аты немесе атауы көрсетілмей-ақ жасалуы мүмкін.
Мұндай шарт жасалған кезде сақтанушыға талап ету боыйша сақтандыру құжаты (полис, сақтандыру куәлігі және т.б.) берледі. Бұл жағдайда осы айтылған құжатты сақтандырушыға кім көрсетсе, сол пайда алушы деп танылады.
Сақтандыру сомасы - сақтандыру объектілері сақтандырылған адам және сақтандыру жағдай басталған кездегі сақтандырушы жауаптылығының мөлшері шартпен белгіленеді. Сақтандырудың міндетті түрлері кезінде олар сақтандыру жағдайы келтірген нақты залалды мөлшерінен кем болмауы керек. Мүлікті сақтандыру
кезінде сақтандыру сомасы шарт жасалған кездегі оның нақты құнынан сақтандыру құнынан артық бола алмайды. Кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру кезінде сақтанушы кәсіпкерлік қызметтен сақтандыру жағдайы басталғанда күткендегідей шегуі мүмкін залалдар сақтандыру құны деп есептеледі.
Жеке сақтандыру шарттарында және азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру шарттарында сақтандару сомасы тарптарды" келісімімен айқындалады (ҚР АК 819-бап).
Сақтандыру жағдайы - басталған бойда сақтандыру шартты сақтандыру өтемдерімнің төленуін көздейтін оқиға.
Сақтандыру өтемі - сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру сомасы шегінде төлейтін ақша сомасы.
Сақтандыру өтемнің молшері шартпен белгіленеді. Сақтандырудың міндетті түрлері кезінде олар сақтандыру жағдайы келтірген олар сақтандыру жағдайы келтірген нақты зияның мөлшерінен кем бола алмайды (ҚР АК 820-бап).
Сақтандыру-қоғамдық қатынастардың ең көне категорияларының бірі. Болып саналады, бұл сақтандыру зародилось кезеңінде ыдырау первобытнообщинного сап болды кейіннен сөзсіз серігі қоғамдық өндіріс. Қоғамдық еңбек бөлінісінің, заттай алмасудың, мүлік теңсіздігінің, жеке меншіктің пайда болуы меншік иелерінің оны сақтағаны үшін, табиғи апаттарға, өрттерге, тонауға және экономикалық өмірдің басқа да күтпеген қауіптеріне байланысты жойылу немесе жоғалу мүмкіндігі үшін қорқыныш, "қорқыныш" тудырды.
Қоғамдық өндірістің қауіпті сипаты-әрбір меншік иесі мен тауар өндірушінің материалдық әл-ауқаты үшін алаңдаушылығының басты себебі. Осы негізде материалдық залалды оны мүдделі меншік иелері арасында ортақ орналастыру арқылы өтеу идеясы табиғи түрде пайда болды. Егер әрбір жеке меншік иесі залалды өз есебінен өтеуге тырысса, онда ол өз мүлкінің құнына тең материалдық немесе ақшалай резервтер құруға мәжбүр болады. Бұл айтарлықтай уақытты қажет етеді және құрылған құндылықтардың, еңбек өнімдерінің белгілі бір көлемін алаңдатуға байланысты адамдардың өмір сүру деңгейін, тиімділігін төмендетеді. Сонымен қатар, құрылған қорлар осындай қолайсыз Оқиғалармен жойылуы мүмкін.
Сонымен қатар, көпжылдық бақылауларға негізделген өмірлік тәжірибе шаруашылық жүргізуші субъектілерге екі маңызды қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Біріншіден, қолайсыз, жойқын оқиғалар уақыт пен кеңістікте кездейсоқ басталу сипатына ие, яғни.барлық меншік иелеріне бір уақытта және барлық жерде әсер етпейді, бірақ олардың аз ғана бөлігі. Екіншіден, мұндай төтенше, қолайсыз оқиғалардан келтірілген залал қайталанатын оқиғалар үшін де, зардап шеккен шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін де біркелкі емес. Мүдделі шаруашылықтардың саны көбінесе әртүрлі қауіптерден зардап шеккендердің санынан көп екендігі байқалды. Мұндай жағдайларда зиянның бірлескен орналасуы элементтердің және басқа да апаттардың салдарын тегістейді. Бұл ретте, шаруашылықтардың саны залалды орналастыруға неғұрлым көп қатысса, қаражаттың аз үлесі бір қатысушыға келеді. Осылайша сақтандыру пайда болды, оның мәні барлық мүдделі шаруашылық жүргізуші субъектілер, тұлғалар арасында ортақ бөлу негізінде стихиялық және басқа да кездейсоқ күйреу оқиғаларынан келтірілген залалды өтеу болып табылады.
Сақтандырудың бастапқы түрі оңай бөлінетін біртекті еңбек өнімдерінің - астық, жем-шөп, азық-түліктің басқа да түрлерінің қорларын құрумен және бөлумен байланысты заттай сақтандыру болды. Сақтандырудың бұл түрі маңызды рөл атқарды, бірақ сақтандырудың қолдану аясын оңай бөлінетін біртекті еңбек өнімдерінің шеңберімен едәуір шектеді.
Тауар-ақша қатынастарының дамуымен "сақтандыру қорын" ақшалай нысанда құру және бөлу (пайдалану) мүмкіндігі пайда болды. Мұндай қорды сақтандыру жағдайы басталғанға дейін "сақтандыру қоры"ретінде қалыптастыру мүмкін болды. Мұндай ақша қоры, ең алдымен, өзара сақтандыру үшін, залал сомасын оның қатысушылары әр сақтандыру жағдайынан кейін немесе экономикалық жылдың соңында бірлескен негізде өтеген кезде үлкен мүмкіндіктер тудырды. Капитализм жағдайында өзара сақтандыру сақтандыру ісінің дербес саласына айналуы заңды болды. Егер өзара сақтандыру кезінде ықтималдық теориясының көмегімен алдын ала есептелген сақтандыру қоры әлі қалыптаспаған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz