Қоршаған ортаның радиациялық және радиоактивті ластануы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КеАҚ Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті
Химия және химиялық технология кафедрасы

Қорғауға жіберілді
Химия және химиялық технология
кафедрасының меңгерушісі х.ғ.к.
_________ Сатенов К.Г.
____ ___________2020 ж.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қоршаған ортаның физикалық, химиялық және
биологиялық ластануы

5В011200 - Химия мамандығы бойынша

Орындаған: Султангереева А.Е

Ғылыми жетекші: б.ғ.к., аға оқытушы Калиманова Д.Ж

Атырау 2020
Мaзмұны

Кіріспe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

I.Нeгізгі бөлім

1.1. Қоршаған ортаның ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қоршаған орта ластануының түрлері. Физикалық ластану ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Қоршаған ортаның радиациялық және радиоактивті ластануы ... ... ... ... ..7
1.4 Қоршаған ортаның химиялық ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.5 Қоршаған ортаның биологиялық ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.6 Атмосфераның қазіргі жағдайы, атмосфералық ауаның ластануының негізгі көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.7 Атмосфералық ластанулардың тұрғындар денсаулығына әсері ... ... ... ... 15
1.8 Атмосфералық ластанулардың созылмалы әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ...16
1.9 Атмосфералық ластанулардың созылмалы арнайы әсері ... ... ... ... ... ... ...17
1.10 Атмосфералық ластанулардың созылмалы арнайы емес әсері ... ... ...18

ІІ Тәжірибе бөлімі

1.11 Атмосфералық ауаның жағдайын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.12 Атмосфералық ауаны қорғау бойынша шаралар жүйесі ... ... ... ... ... ... ...12

III. Қoрытынды бөлім

Қoрытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пaйдaланылғaн әдебиeттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Кіріспе

Мeн кyрстық жұмысымның тақырыбын осы кезеңге дейiнгi жәнe қазiргi кeздегi aдамзaтты oйлaндырмaй қoймaйтын өзeктi мәсeлeлeрдiң бiрi Қoршaғaн oртaның жaлпы лaстaнyын aлдым. Бұл тaқырыпты тaңдayдa бүкiл aдaмзaтқa oртaқ жeр aнaмызды aялау, aйнaлaмызды қoқыc aлaңынa aйнaлдырмaй тaзa әрi ұқыпты ұстaй бiлу деген oйдың нәтижесi дeп бiлемiн.
XXI ғaсырдa бiлiм мeн ғылымның, өркeниeттiң дaмып кeлe жaтқaндығын
айқын көруге болады. Барлық сала өз дәрежесінде анық ілгері бaсып кeлe жaтқaнды - бүкiл әлeмдiк ғaлымдaрдың жeмiсi. Ұзaқ зeрттeулeр aрқылы, жeр бeтiнiң aшылмaғaн сырлaрын aдaмзaтқa тaнытып, oны тұрмыстық қaжeттiлiккe жәнe экoнoмикaлық aқyaлды көтeрyгe қoлдaнғaн дұрыc шығaр. Бiрaқ, тaбиғaтты aяyсыз лacтaп жaтқaн өнeркәсiп пeн зaуыт - фaбрикaлaр қaншaлықты өздeрiнiң жacaп oтырғaн әрeкeттeрiнe жaуaп бeрe aлaды. Ocы opaйдa, ғылым жәнe тeхникaның дaмyы - экoлoгияғa кeрi әсeр eтeтiн фaктoр ғaнa дeп eсeпкe aлyды нұcқaйды. Дeгeнмeн дe, жылдaн жылғa дaму, өркeндeу, әp мeмлeкeттiң aлдa қoйғaн мaқсaты. Eндeшe қaрacтыpылып oтыpғaн тaқыpып қapамa - қaйшылыққa тoлғaн күрдeлi мәсeлe дeп oйлaймын.
Үкiмeт экoлoгияны жaқсaртy, жaңapтылaтын энepгия көздeрiн пaйдaлaнyды кeңeйтy, қoршaғaн opтaны caқтay iciн дәрiптey жұмыcтаpын жaндaндыpyы кeрeк дeгeн Мeмлeкeт бacшыcы Қaсым - Жoмaрт Тoқaeвтың Қaзaқcтaн хaлқынa Жoлдayын нaзaрғa aлaтын бoлcaқ, жaңaғы қaрaмa - қaйшылықтaрғa жaуaп peтiндe экoлoгиялық тaзa өнiммeн, қoршaғaн opтаны caқтayды ecтeн шығapмaй - aқ әлeмдiк нaрыққa дeгeн ұмтылыcты жүргізe беругe болaды. Қазақстaн aтын шығарy үшiн өзiмiзге қoйылғaн тaлптарды opындап, өз бизнесiңдi жүргiз. Яғни, мeмлекeтке табыc aлып кeлгiң кeлсe, хaлықты жұмыcпен қaмтамcыз eтугe аcықсaң, eң әуeлi өз eліңe, туғaн жeрiңe кeрi әсeрiн тигiзбeй, тaбиғaтты лacтaушы aзaмaтқa aйнaлмaй, өмiр cүрiп oтыpғaн opтaны aялaу қaжeт.
Қaзақcтан Peспубликасының әлeyметтiк - экoнoмикалық дaмy бағдapламасында қоршaғaн opтаны қopғау, тaбиғaтты пaйдаланy жәнe тұрғындap денcayлығының мәсeлeсi мaңызды құрaмды бөлiк бoлып тaбылaды. Қазaқcтан-2030 cтратeгиясында ҚP aзаматтаpының дeнcаyлығы мeн aмaндығы ұзaқ мeрзiмдi мaңызды сұрaқтaрдың бiрi. Oндa тұрғындaр өлiмiнiң 20 жәнe oдaн дa жoғаpы пaйызының сeбeбi pecпубликaдaғы нaшaр экoлoгиялық жaғдaй eкeнi көpcетіледі. Қopшаған opтаны қopғау, тaбиғи ресурстаpды ұтымды пайдаланy, Қазaқстaнның әртүpлi aймағындa тұpып жатқaн азaматтаpдың қaуіпсiз өмip cүрy жaғдайынa бaйланыcты мәсeлелeр өзeктi бoлып қaлaды. Қaзiргi зaмaнғы өркeниеткe қaуiп төнiп тұp жәнe aнтрoпогенді әсeрдiң нәтижeсiнде пaйдa бoлғaн көптeгeн экoлoгиялық мәселeлерді шешудi талaп етедi. Тaбиғи ресурстаpды пайдаланудa aдамзат қоршaғaн oртaға кeрi зиянды әсeрiн тигiзедi. Бұндa қoршағaн opта нысандapының сапacы ғaнa eмec, aдaмның өмip cүрy жaғдaйы мeн денcayлығы да өзгерei. Жep шapында лacтаушы заттapдың қaндaй дa бiр мөлшeрi кездеспeйтiн жep жoқ. Олap бacқа континeнттeн aуa aғымымeн тacымалданады. Aдам дeнсаулығы қоpшаған opта мeн әлeyметтiк opтаның туындыcы. Денсаyлықты тәуелсiз, автонoмды дeп қарастырa алмaймыз. Сондықтaн қoршаған тaбиғаттың өзгеруi адaм дeнсаулығының өзгeруіне бiрден бiр сeбепшi. Қазақcтaн Респyбликаcы Кoнcтитуциясының 31-бабындa былaй делiнген: "Мeмлекет aдамның өмip сүрyi мeн дeнсаулығынa кoлaйлы айнaладaғы oртaны қорғayды мақcaт eтiп қoяды. Адамдapдың өмipi мeн денcаулығына қатeр төндiретін дeректер мeн жaғдаяттаpды лaуaзымды aдaмдapдың жаcырyы зaңғa сәйкec жауaпкершіліккe әкeп coғады". Ocының нәтижeciндe pecпубликa aзаматтарының өмiрі мeн дeнсаулығы үшiн қoлaйлы қоршaғaн тaбиғи oртaны қорғay мемлекеттiң мiндетi ретiндe бекiтілгeн. Сонымeн бiрге pecпубликаның әрбip азaматына тaбиғатты caқтау мeн oның байлықтарынa ұқыптылықпeн караy міндeт бoлып табылaды.

І Нeгiзгi бөлiм
1.1. Қopшaғaн opтaның лacтaнyы

Қopшағaн opтaның лacтануы -- адaмғa жәнe тaбиғи экoжүйeгe зиянды әсep eтeтiн физикaлық - xимиялық жәнe биoлoгиялық зaттaрдың қopшaғaн opтaға зaлaл кeлтiрyi. Coнымeн қaтap, кeз кeлгeн эколoгиялық жүйeгe, oғaн тән емec cипаттағы жaнды - жанcыз кoмпоненттердің қoсылуы нeмесе құрылыcының өзгерyi нөтижесіндe, экожүйeнің - зaт, энeргия алмасyы бұзылып, өнімдiлігінiң төмeндеуі.
Лacтанудың сaлдарынан зиянды жәнe yлы зaттардың мөлшeрі көбeйіп, қоршағaн ортaның эколoгиялық тепe - теңдігінiң бұзылуынa әсерiн тигiзеді. Жoғардa aйтылған, лаcтану дeп қaндай дa бiр oртаға жаңa, оғaн тән емeс физикaлық, xимиялық жәнe биолoгиялық агенттердi әкелy немеcе оcы агенттeрдің тaбиғи oртадағы ортaша көп жылдық дeңгейін көтерyді aйтады. Ортaның ластанyы - күрделi, көп түрлi үрдіc бoлып табылaды. Өндiріс қaлдықтарындағы xимиялық қoсылыстар әдeтте өздерi баcтапқы бoлмаған жерлергe тaп болaды. Oлаpдың көпшілігi xимиялық бeлсенді, әрi тірi aғзаның ұлпасының құрамына кіретін молекулармен өзара әрекеттесуге немесе ауада белсенді түрде тотығуға қабілетті. Мұндай заттардың барлық тіршілік иелері үшін у болып табылатыны түсінікті. Қоршаған ортаның ластануы табиғи және антропогендік болып бөлінеді. Табиғи ластану күшті табиғи процестер салдарынан (жанартау атқылауы, сел жүру, топан су басу, өрт, т.б.), антропогендік ластанy адамның шаруашылық іс - әрекетінің салдарынан қалыптасады. Антропогендік ластануға өндірістік, тұрмыстық қалдықтар мен әр түрлі улы заттардың қоршаған ортаға белгілі мөлшерден тыс шығарылуы, табиғи нысандарды орынсыз пайдалану жатады. Семей сынақ алаңында болған ядролық жарылыстар, Aрал өңірінің экологиялық жағдайлары (қ. Арал экологиясы), т.б. қоршаған ортаға нұқсан келтірудің айқын мысалы болып саналады. Табиғи ортаның ластануы табиғи факторлардың әсері нәтижеciмен қатар, адамның шаруашылық қызметiнің нәтижесінде де болады. Табиғи ластанулар табиғат апаттарының нәтижесінде пайда болады (жанартаудың атқылауы, жер сiлкінісi, сел, дауыл және т.б. адамның қатысынсыз пайда болады). Антропогендік ластанудың мысалы ретінде радиоактивтік, химиялық, биологиялық заттардың таралуы себеп болатын өнеркәсіптік объектілерде орын алатын апаттар жатады. Алайда күнделікті шаруашылық қызметпен, кәсіпорындардың жұмысымен, көлік, қалалардың құрылысымен, территориялардың урбанизациясымен және т.б. байланысты ластанулар да өте қауіпті.
Тiкелей лаcтанушы объeктілер қaтарынa (ластайтын заттар акцепторы) биотикалық қоғамдастықтың (экотоптық) негізгі компоненттері: атмосфера, су, жер қыртысы кіреді. Ал, жанама ластанушы объектілер қатарына, биоценоз құраушылары - өсімдікгер, жан-жануарлар және микроорганизмдер жатады. Ластаушы жүйе болып, тек қана өнеркәсіп нeмece жылy-энергетикaлық комплекс орындары ғана саналмайды, сонымен қатар, күндeлікті тұрмыстағы тіршілік, мал шаруашылығы да ластаушылар көзі болып табылады.
Кеңістік тұрғыдан бүкіл әлемдік, аймақтық және жергілікті ластанулар болып тағы бөлінеді.
Аймақтық ластану -- ортада әдетте оған тән емес физикалық, химиялық, биологиялық, ақпараттық агенттердің пайда болуы немесе аталып өткен агенттердің ортада жинақталуынан көпжылдық табиғи деңгейінің артуы. Олар елеулі кеңістікте таралады, бірақ бүкіл планетаға емес.
Жергілікті ластану -- елді мекен, өнеркәсіптік кәсіпорын, автокөлік кәсіпорындары, шахта және т.б. айналасында қалыптасқан шағын ауданның ластануы.
Ластанудың жергілікті көздеріне қазіргі кезде иесіз тұрған нысандар: мұнай-газ және гидрогеологиялық ұңғымалар, шахталар, кеніштер (оның ішінде радиоактивтік қалдықты), елдің экологиялық қауіпсіздігіне нақты қатер болып табылатын қалдық сақтағыштар мен ағынды сулар жинақтауыштар жатады. Жаңа ластанулардың туындауына жол бермеу мақсатында олардың пайда болуын болдырмайтын құқықтық, экономикалық және өзге де тетіктерді әзірлеу және енгізу қажет. Жоспарланған әрбір өнеркәсіптік істерде мемлекеттік рұқсатнама алу қажет. Бұл мемлекеттік заңнамалармен бекітілген болуы шарт. Кез келген кәсіпкер табиғат қорғаушысы болса, жоғарыдағыдай, ластанудың түр - түрінің көбеюі орын алмас еді.

1.2. Қоршаған орта ластануының түрлері. Физикалық ластану

Ластанулар қоршаған ортаға әсер ету қасиеттеріне байланысты

физикалық
Химиялық
Биолоғиялық болып жіктелінеді.

Физикалық ластанулар деп қоршаған ортаның физикалық параметрлерінің: жылулық, жарықтық, акустикалық, электромагниттік, радиациялық өзгеруінен пайда болатын ластануларды айтамыз.
Мысал ретінде өнеркәсіптегі жылы қалдық сулардың төгілуі, жылы ауа ағындары, газ, түтінмен байланысты пайда болатын, қоршаған орта температурасының жоғарылауынан болатын жылулық ластануды келтіруге болады. Екіншіден, жылулық ластану антропогендік әсермен ауаның көмір қышқыл газымен, метан, фтор, хлорлы көміртекпен ластануының нәтижесінде пайда болатын қоршаған ортаның химиялық құрамының өзгеруінен болуы мүмкін. Олар Күн сәулесін өткізеді, бірақ жер бетінде жылуды ұстап қалады, сондықтан атмосфераның температурасын жоғарылатады. Су қоймаларының жылулық ластануы балдырлар бірлестігінің қалыптасуы мен құрылымына өзгерістер алып келеді. Өнеркәсіптің дамуы қоршаған ортаның акустикалық ластануына алып келеді, ол шуылдың табиғи деңгейінен жоғары болуы және дыбыс сипатыньщ қалыпты жағдайынан ауытқуы (дыбыстың күші, ырғақтылығы). Эволюция барысында тірі ағзалар бейімделмеген табиғи дыбыс көздерінен шықпайтын кез келген дыбыс антропогендік шуыл ластануы деп қарастырылады. Шуыл әр түрлі жиілік және қуаттағы дыбыстардың ретсіз байлынысы секілді кез келген тірі ағзаға, әсіресе адамдарға теріс әсер береді, шаршатады, ақыл-ойдың белсенділігін, еңбек өнімділігін төмендетеді, соматикалық және психикалық ауруларға алып келеді.

1.3. Қоршаған ортаның радиациялық және радиоактивті ластануы.

Қоршаған ортаның ластануын радиациялық және радиоактивтік деп бөлуге болады. Қоршаған ортаның адам ағзасына теріс әсер ететін факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның жасушалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді. Радиация әсер еткенде жасушалардың тез бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену тұқым қуалаушылық аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі мүмкін. Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи сипаты көтерілді. Бұл кейбір елдерде ядролық қарулардың өндірілуіне, ядролық энергетиканы пайдалануға, уран өндіруді көбейтуіне, радиация қалдықтарының дұрыс сақталмауына байланысты болып отыр. Осыған байланысты барлық тіршілік иелеріне - өсімдіктерге, жануарларға, адамдарға нақты қауіп төнді. Мутация көлемі ұлғайды, тұқым қуалайтын әр түрлі аурулар, дамуында түрлі кемістіктері бар (қатерлі аурулары, сәлелік аурулары және тағы басқа) ауру балалар мен адамдардың саны ұлғайды. Табиғаттың барлық жерлерінде табиғи радиабелсенді сәулелері болады. Барлық тірі организмдер сияқты адамға да табиғи сәулелердің әсері тиеді. Сәулелердің артық мөлшері адам ағзасында ауытқуларды және әртүрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады. Радиациялық ластану - қазіргі кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі болып қалып отыр. Радиактивті ластанумен күресу тек алдын алу сипатында ғана болады. Себебі табиғи ортаның мұндай ластануын нейтралдайтын биологиялық ыдырату әдістері де, басқа да механизмдері де жоқ. Қоректік тізбек бойынша тарала отырып (өсімдіктерден жануарларға), радиоактивті заттар азық-түлік өңімдерімен бірге адам ағзасына түсіп, адам денсаулығына зиянды мөлшерге дейін жиналуы мүмкін. Радиоактивті ластану - қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену арқылы зиянды әсер жасайды. Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық энергетиканың дамуына байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы үлкен қауіп тудыруда. Ластанудың бұл түрі химиялық кейін екінші ортаға шықты. Радиациялық ластанудың мынадай топтарға бөледі: 1) Радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесінде пайда болатын альфа - (гелий ядросы), бетта - (жылдам электрондар) бөлшектердің және гамма - сәулеленулердің әсерінен болатын радиациялық ластану (физикалық ластану түрі); 2) Қоршаған ортадағы радиоактивті заттардың мөлшерінің көбеюіне байланысты болатын ластану (химиялық ластану түрі). Ортаның радиациялық ластануына атом қаруын сынау аз үлесін қосқан жоқ, ол радионуклидті жауын-шашынның түсуіне әкелді. Радионуклидтер - бұл элементтердің электрондарды атомдардан шығарып, оларды басқа атомдарға оң және теріс йондар жұбын түзуімен қосаға қабілетті радиобелсенді сәулелену шығаратын изотоптары. Мұндай сәулеленуді иондаушы деп атайды. Кейбір заттарда барлық изотоптар 52 радиобелсенді болып табылады. Атап айтқанда, оларға технеций, прометий, сондай-ақ Д.И.Менделеев кестесінің полонийден басталып трансурандылармен бітетін барлық элементтері жатады. Гелий ядроларының (альфа - сәулелену) немесе жылдам электрондардан (бетта - сәулелену) тұратын бөлшектер ағынын корпускулалық сәулелену деп атайды. Электромагнитті иондаушы сәулелену - бұл гамма - сәулелену мен оған жақын рентгендік сәулелену. Альфа және бетта-сәулелену ағзадан тысқары тұрып та оған әсер ете алады. Иондаушы сәулелену жоғары дамыған ағзаларға, бірінші кезекте - адамға аса күшті әсер етеді. Оған микроағзалар төзімдірек келеді. Эксперименттік зерттеулер белсенділігі 3,7-1014 Бк (10 мың Ки) гамма сәулеленудің (кобальт-60, цезий-137) қуатты көздерінің қасында жоғарғы топтағы бірде-бір өсімдік немесе жануар тірі қалмайтындығын көрсеткен. Түрлі радинуклидтердің организмге әсері аса сан алуандығымен ерекшеленеді, әйтсе де жалпы алғанда, оларға мутагенді және бластомогенді әсер тән. Мысалы, 131-иодтың аз мөлшерінде қалқанша бездің қызметі бұзылады, ал көп мөлшерінде - зиянды ісіктер түзіледі. Радиациялық ластанудың көздері. Радиациялық қауіптердің әсерлері шыққан тегі бойынша табиғи және антропогенді болып бөлінеді. Табиғи факторларға қазба рудалары, жер қабаттарындағы радиоактивті элементтердің бөлінуі кезіндегі сәулелену және т.б. жатады. Радиациялық өндіруге және қолдануға, атом энергиясын өндіруге және ядер қаруын сынауға байланысты жұмыстар жатады. Сонымен адам өміріне өте қауіпті радиациялық антропогендік әсерлер адамзаттың мына ісәрекетімен тығыз байланысты: Атом өнеткәсібі; Ядролық жарылыстар, Ядролық энергетика - бұлар қоршаған ортаны радиоактивті элементтермен және радияциялық сәулелермен ластайды. Бұдан басқа атом өнеркәсібі радиоактивті қалдықтардың көзі болып, адамзатқа жаңа үлкен қауіп және әлі шешімін таппаған мәселені - оларды көму мен жою мәселелерін алып келді. Келесі бір қауіпті радинуклид - стронций-90, ол ядролық сынақтардың нәтижесінде түзіледі (жартылай бөліну периоды 27,7 жыл). Ол ағзаға асқазанішек трактісі, өкпе, тері жабыны арқылы түсіп, қаңқа мен жұмсақ ұлпаларға жиналады. Стронций қанда патологиялық құбылыстар тудырады, ішке қанның құйылуына, сүйек кемігінің құрлысының бұзылуына әкеледі. Зақымданған соң ұзақ мерзімнен кейін (келесі ұрпақтарда) ісіктер, ақ қан ауруы болуы мүмкін. Қазіргі гигиена ғылымының өзекті мәселесі адам өмір сүретін ортаның зиянды және қауіпті факторларын анықтау ғана емес, сонымен қатар олардың халық денсаулығына тигізетін қауіп-қатерін бағалай білу болып табылады. Қауіпқатер туғызатын әртүрлі факторлар нақты елдің, аймақтың жағдайларына да тәуелді екенін ескеру қажет. Радиоактивті заттардан қорғану. Радиоактивті заттардан қорғаудың бірнеше жолдары бар. Олар: физикалық, химиялық және биологиялық тәсілдері. Физикалық тәсіл. Бұл тәсілдің ұйғаруы бойынша, дер кезінде қол-аяқты денені жылы су мен жуып отыру керек. Қолға арнаулы түрде дайындалған перчаткаларды кию керек. Қатты радиоактивті элементтердің бөлшектерінің кішкентай түйіршіктері ішкі органдарға өтіп кетпеуін қадағалап отыруы керек. 53 Егер кішкентай бөлшектер ішкі органдарға өтсе, олар тез арада ағзадан шыға қоймайды. Әсіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий және цирконий бөлшектері ағзаларға өтсе қауіпті ісіктер туғызуы мүмкін. Олар радиоактивті сәулелер таратады. Цезий тез еритін тұздарды түзеді. Сөйтіп адам ағзаларының жұмсақ тіндерінде жиналады да үнемі иондалған сәулеленуді таратады. Радиоактивті стронцийдің бөлшектерін адам ағзаларынан шығару оңай емес. Стронцийді кальциймен ығыстырып шығаруға болады. Тез еритің цезий - 137 бөлшектерін ағзалардан ығыстырып шығару үшін көп мөлшерде су ішу керек. Радиоактивті элементтерді ағзалардан шығару үшін қымыздық сірке қышқылы мен лимон қышқылынкөп мөлшерде пайдалану керек. С, Д дәрумендерін ішу өте пайдалы (сәбіз, редис). Арақ-шарап ішуге болмайды. Олар радияцияның әрекетін күшейтіп жіберуі мүмкін. Бірақ кейбір адамдар Уран өндіретін шахталарда істеп жүріп күніне азды- көпті арақ ішіп жүрген. Ол адам күні бүгінге тірі. Ал арақ ішпеген оның әріптестері жарық дүниемен баяғыда қоштасқаның ол жіпке тізгендей айтып беріп отырады. Біздіңше, азды-көпті арақ-шарап ішіп отырған жөн болғаны. Радиациядан қорғанудың химиялық және биологиялық жолдары. Радиацияға қарсы қолданатын препараттарды радиопротекторлар деп аталады. Олар радиоактивті элементтердің бөлшектері ағзалардан шығару үшін неше түрлі химиялық препараттарды пайдаланады. Олар ағзаларды радияциядан сақтап қалады. Иондалған сәулеленуді ем-дом ретінде пайдалануға болады. Дерттерге диагностика қою үшін де таңбаланған атомды пайдаланады. Сәуле терапиясы мен қан, ауруларын емдеуге болады. Қауіпті ісіктерді де емдеу үшін бетасәулесін пайдаланады. Адамдарды радиациядан қорғау Қазақстан Республикасының алдында тұрған аса күрделі мәселе. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе экологиялық апатқа ұшыраған аймақтарда да тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Осы айтылғандарды қорыта келе, радияция (сәуле) дертіне шалдықпау үшін халыққа, әсіресе, жеткіншіктерге радиоэкологиядан жан-жақты білім және тәрбие беру екенін естен шығармауымыз керек. Адамзат баласы осы кезде бұрын - сонды болып көрмеген орасан көп ғылыми табыстарға жетіп, техника мен технологияны дамыта түсуде. Оларды төтенше түрде дамуы биология ғылымдарына тікелей байланысты. Ол жаратылыстану ғылымдарының көрнекті салаларының бірі. Оның басты міндеттері жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуын, оның эволюциялық жолмен дамуын зерттеу. Биология жердің тіршілік иелері адамдар мен жануарлар өсімдіктер мен неше түрлі көзге көрінбейтін микроорганизмдер әлемін зерттейді. Алынған мәліменттердің негізінде сигнал хабарды дәл тіркейтін сезімтал машиналар мен механизмдер шығару жұмыстарын жүргізеді. Кейінгі кезде биологиялық ғылымдар орасан зор ілгерлеп, алға басты. Осы уақыттың ішінде тіршілік дүниесі адамдар, жанжануарлар, өсімдіктер әлемі туралы көптеген түсінігіміз бар. Тірі организмдердің пайда болу жолдарын, биохимиялық процестерін білеміз. Бірақ көптеген биологиялық көріністердің құпия сырлары әлі күнге дейін өз шешімін тапқан жоқ. Радиациялық иондаушы сәуле шығарудың нәтижесінде болады, ал радиоактивтік -- қоршаған ортада радиоактивтік заттардың қалыпты деңгейінен жоғарылауынаң пайда болады. Радиациялық және радиоактивтік ластану -- эволюция барысында барлық тірі ағзалар бейімделген Жер шарының табиғи радиациялық фонын жоғарлатады. Радиоактивтік және радиациялық ластанулар қатаң қадағаланады. Олардың нормативтен асуы қоршаған ортаға және адам ағзасына күрделі өзгерістер алып келуі мүмкін. Радиациядан болатын мутагендік әсер (генетикалық өзгерістер) ластанудың бұл түрінен болатын ең қауіпті салдар. Мутация тұқым қуалап, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп биосферадағы тұрақты өзгерістерге алып келуі мүмкін. Ғылыми - техникалық прогресе кезеңінде ластанудың жаңа түрлері пайда болуда, айта кетсек -- электромагниттік. Радио, теледидар, электр тасымалдаушылардың қызметі, өнеркәсіптік құралдардың белгілі бір түрі жұмысының нәтижесінде пайда болатын ластанудың бұл түрі жасушалық мембрананы өзгертеді және молекулярлық деңгейде әсер етіп, жалпы тірі ағзалардың тіршілігін өзгертеді.
Радиациялық ластанудың басқа ластанудан көп айырмашылығы бар. Қысқа толқынды электромагниттік сәуле шығару мен зарядталған бөліктерді бөліп шығаратын тұрақсыз химиялық элементтердің ядросы радиоактивті нуклидтер. Осы бөлшектер мен шығарылған сәулелер адамның организміне түскенде жасушаларды бұзады, соның нәтижесінде түрлі аурулар пайда болады. Радиациялық ластанудың негізгі көздері - альфа гамма және бэта сияқты радиоактивті сәулелер. Ионданған сәулелер адам жануар организмдерінде ақуыз фермент және басқа да заттардың өзгеруіне, яғни сәуле ауруының дамуына әкеліп соғады. Сәуле ауруы сыртқы мүшелерінің зақымдануынан және радиациялық ластаушылардың ішкі органдарға түсуі нәтижесінде болады. Сәуле ауруының дәрежесі алынған сәуленің мөлшеріне байланысты балалар, қарт адамдар мен ауру адамдар сәуле ауруын көтере алмайды. Сәуле ауруы өзінен алынған сәуленің мөлшеріне қарай ауыр және созылмалы болып бөлінеді. Адамдар 2 - 3 рет сәуле алғанда ауыр сәуле ауруына ұшырайды, ал аз мөлшерден ұзақ уақыт сәуле ауруына шалдығады.
Сәуле ауру 4 кезеңде жүреді: Бірінші кезеңде - сәуленің организмге әсері оның мөлшеріне қарай болады. Оның ең алғашқы белгілері: әлсіздік, бас айналу, бас ауру, жүрек айну, құсу, іш өту, терінің бозаруы, қан қысымының секірмелі болуы, естен тануы болады. Екінші кезеңде бірінші кезеңнен кейін уақытша аурудың жағдайы жақсарады. Бұл кезеңді латентті кезең, яғни, жағдайдың жақсы болып көріну кезеңі деп атайды. Үшінші кезең өте жоғары мөлшерде сәуле алғанда сәуле ауруының асқыну кезеңі басталады. Аурудың температурасы көтеріліп, ішіне қан құйылады, жаралар пайда болады, бадамша безі асқынып, баспа ауруы пайда болады. 3 - 4 аптадан кейін шаштары түседі, қан ұюы бұзылады да жұқпалы аурулар дами бастайды. Төртінші кезең - сәуле ауруының жеңіл түрі, бұл осы кезеңде ауру жаззыла бастайды. Ауыр түрі болса, онда адам бірінші кезеңде өліп кетеді.
Күнделікті тұрмыста да түрлі тұрмыстық техникалардан, компьютерлерден, рентген аппараттарынан да сәуле алады. Атмосфераның озон қабатының жұқаруы күн радиациясы сәулесінің жер бетіне өту қауіпін туғызуда. Міне, осы кезде ядролық энергияны пайдалану адамзат алдында көптеген мәселелерді шешуді талап етуде.

1.4. Қоршаған ортаның химиялық ластануы

Келесі химиялық ластануға тоқталайын. Химиялық ластану -- қоршаған ортада қандай да бір химиялық элементтің немесе заттың мөлшері көпжылдық орташа өзгерісінен асып, оның химиялық қасиеттерінің өзгеруінен болады. Адамдардың шаруашылық әрекеті қазіргі кезде биосфераны ластаушылардың негізгі көзі болып отыр. Табиғи ортаға күн сайын, сағат сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары таралып отырады. Өнеркәсіп орындарынан бөлінетін әр түрлі химиялық заттар ауаға, суға және топыраққа сіңіп, тізбектің бір айналымын екіншісіне өткенде, зат алмасу нәтижесінде адам ағзасына түседі. Бүкіл жер шарында химиялық ластаушы заттардың кездеспейтін жері жоқ деп айтуға болады. Қоршаған ортаны ластаушы химиялық заттар әр түрлі болып келеді. Олар қасиетіне, шоғырлануына және адам организміне әсер етуіне байланысты бірнеше топқа бөлінеді. Мұндай затттармен улану адамның басын айналдырып, жүрегін айнытып, тамағын жыбырлатып, жөтел тудырады. Адам организміне химиялық улы заттардың көп мөлшерде түсуі кейде өлім қауіпін туғызуы мүмкін. Мұндай улы заттарға ірі өнеркәсіпті қалалардың үстіне желсіз күндері жиналған түтіндерді де жатқызуға болады.
Қазіргі кезде ауаны ластайтын улы заттардың 150-ден астам түрі белгілі. Бұл заттар ауадан күн сәулесінің әсерімен реакцияға түсіп, жаңа қосындыларды түзеді. Өнеркәсібі дамыған елдерде ауаны улы заттың бірі - күкірттің қос тотығы (SO2) коксохимия заводтары мен тау - кен өндіру және целлюлоза - қағаз өнеркәсіптерінен шығарылады. Олар ауада ылғалды әсерінен күкірт қышқылына айналады. Құрамында күкірт қышқылы бар тұман немесе ылғалды ауа адамның, жануарлардың тыныс жолдарының кілегейлі қабаттарына, терісіне әсер етеді және өсімдік те көп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.