Республикадағы азық - түлік қауіпсіздігінің қазіргі жағдайын талдау

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып жоспарлы экономикадан нарықтық экономикалы қоғам құруға бет құруы көптеген экономикалық, құқықтық және әлеуметтік реформалар арқылы жүзеге асырылды. Ауыл шаруашылығы - біздің мемлекет үшін өзекті салалардың бірі. «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты Қазақстан Республикасының Елбасы Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауынан - әлемдік халық саны өсуінің жоғары қарқыны азық-түлік проблемасын күрт шиеленістіріп отыр. Қазірдің өзінде әлемде ондаған миллион адам аштықтан зардап шегуде, миллиардқа жуық адам үнемі тамақ тапшылығын сезінуде. Азық-түлік өндірісіндегі революциялық өзгерістер болмаса, бұл қорқынышты сандар тек өсе береді. Біз үшін бұл қиындық үлкен мүмкіндіктер ұсынады. Біз қазірдің өзінде астық дақылдарының ірі экспорттаушыларының қатарындамыз. Бізде үлкен жасыл желектер бар және олар органикалық тамақ өнімдерін өндіре алады. Біз ауылшаруашылық өндірісінде сапалы серпіліс жасауға әбден қабілеттіміз. Ол үшін бізге мемлекеттік ойлаудың жаңа типі қажет.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты - Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік реттеу ерекшеліктерін анықтау үшін Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігініңбаға берудің теориялық және әдістемелік аспектілерін жасау. Қазақстанда азық-түлік проблемаларын анықтап, шешу бағыттарын ұсыну.

Жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттерді шешу көзделген:

-Азық-түлік қауіпсіздігі түсінігінің теориялық мазмұнын зерттеу, көзқарастарды жіктеу;

-Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін экономиканың агроэнеркәсіптік секторының жағдайын қарастыру.

• Азық-түлік тауарларының қол жетімділікке баға беру.
• Республикадағы азық-түлік қауіпсіздігінің қазіргі жағдайын талдау;

- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын мен төлем қабілеттілік деңгейін жоғарылату бойынша шаралар кешенін дайындау.

_ Азық-түлік қауіпсіздігін болашақта да нығайту жолдарын анықтау;

Жұмыстың зерттеу объектісі - Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жағдайларды қалыптастыру процесінде пайда болатын экономикалық қатынастар кешені болып табылады. Қазақстан Республикасы экономикасының агроэнеркәсіптік секторы алынған.

Зерттеу жұмысы кешенді, жүйелі талдау қағидаларына негізделе отырып, логикалық талдау, эксперттік бағалау, экономикалық талдау, бақылау, салыстыру, факторлық жүйелерді үлгілеу әдістерінің көмегімен жүргізілді.

Зерттеудің ақпараттық базасы- ғылыми әдебиеттерді зерттеу және талдау, Экономикалық талдауды қолдану, Қазақстан Республикасы және шетелдік тәжірибені зерттеу және қорыту, салыстыру, талдау.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы азық-түлік қауіпсіздігін талдаумен байланысты теориялық мәселелерді жүйелеумен байланысты.

Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік құндылығы

Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, 1 қосымшадан тұрады.

1 Теориялық бөлім. Азық-түлік қауіпсіздігін зерттеудің теориялық негіздері.

1. 1 Мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігінің түсінігі мен мәні

Азық-түлік қауіпсіздігі - бұл мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігінің элементі. Барлық адамдар кез-келген уақытта белсенді және салауатты өмір сүру үшін физикалық және экономикалық қол жетімді жеткілікті мөлшерде қауіпсіз тағамға ие болатын жағдайға ие. "Дүниежүзілік азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Рим декларациясында" (1996) кез-келген мемлекеттің тиісті тамақтану құқығына және аштықтан арылу құқығына сәйкес әр адамның денсаулығы үшін қауіпсіз және толыққанды тамақ өнімдеріне қол жеткізу құқығын қамтамасыз ету міндеті туралы айтылған.

Азық-түлік қауіпсіздігі мемлекеттің аграрлық және экономикалық саясатының басты мақсаттарының бірі болып табылады. Жалпы алғанда, ол кез-келген ұлттық азық-түлік жүйесінің идеалды күйге қозғалыс векторын құрайды. Бұл тұрғыда азық - түлік қауіпсіздігіне ұмтылу үздіксіз процесс болып табылады. Сонымен қатар, оған қол жеткізу үшін көбінесе даму басымдықтары мен аграрлық саясатты іске асыру тетіктері өзгереді.

«Азық-түлік қауіпсіздігі» түсінігінің анықтамасы

Википедия https://kk. vvikipedla. com/wiki/Food_security

Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз ауыл-шаруашылық өндірісінің дамуы үшін, сондай-ақ отандық өндірістер мен импорт арасындағы оптималды арақатынасты анықтау үшін азық-түліктің негізгі бөлігін материалдық, қаржылық, еңбек және әлеуметтік - экономикалық жағдайлар жасау есебінен ел ішінде өндіру. Кез келген елде азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің деңгейі мен сапасы ауыл шаруашылық жағдайы мен агроөнеркәсіптік кешенге байлынысты салалардың жағдайына тікелей байланысты болады. Зерттеулер көрсеткендей, ауыл-шаруашылық өндірісінің келесідегі жағдайы негізгі үрей туғызады: егістік өнімдері жағдайларының нашарлауы, ауыл-шаруашылық кәсіпорындарының материалдық-техникалық базаларының жетіспеушілігі; жермен және малмен айналысудың өнімділігінің төмен деңгейі; кейінгі жылдардағы табиғи-климаттық факторлардың жағымсыз үйлесуі (құрғақшылық, су тасқыны және т. б. ) ; астық мәдениетінің өнімділігінің қысқаруы және т. б.

Елдің азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін зерттеу, ғылыми негізделген нормалар бойынша негізгі тамақ өнімдеріне деген халықтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында, ел ішіндегі аграрлық өндірістің тиімділігін көтеруге бағытталған іс-шаралар кешенін жасау зерттеу тақырыбының өзектілігін және оның елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ғылыми-практикалық маңыздылығын анықтайды.

Aзық-түлiк қaуiпсiздiгi - бұл бiр жaғынaн әлемдiк нaрықтың конъюнкутрaсынaн тәуелсiз хaлықты ғылыми негiзделген пaрaметрлерге сәйкес мөлшерде aзық-түлiкпен тұрaқты қaмтaмaсыз ету кепiлдiгiн беретiн, екiншi жaғынaн, медицинaлық нормaлaр деңгейiнде тұтынуды қолдaу үшiн жaғдaйлaр жaсaлaтын экономикaның жaғдaйы [11, 253 б. ] . 11, 253Трошин A. С. Продовольственнaя безопaсность - основa обеспечения нaционaльной безопaсности. //Вестник нижегородского универститетa им. Н. И. Лобaчевского. - 2004. - №2. - С. 252-254. /www. vestnik. unn. ru/nomera

Aзық-түлiк қaуiпсiздiгi қaй елдiң болмaсын тәуелсiздiгiнiң, еркiн дaмуы мен хaлқының әлaуқaтының aртуының кепiлi болып тaбылaды. Бүгiнгi тaңдa aуылшaруaшылығын мемлекеттiк қолдaу aрқылы елiмiздiң aзық-түлiк қaуiпсiздiгiн қaмтaмaсыз етуге бaғыттaлғaн бiрқaтaр жұмыcтaр aтқaрылудa. Aуылшaруaшылығы өнiмдерiн өндiру, қaйтa өңдеу өнеркәсiбi экономикaның негiзгi бiр сaлaсы ғaнa емес, сонымен бiрге ол - aзық-түлiк қaуiпсiздiгiнiң де кепiлi.

1. 2 Азық-түлік қауіпсіздігінің деңгейін анықтаушы факторлар мен шарттар жүйесі

Азық-түлік қауіпсіздігі ұлттық қауіпсіздік жүйесіндегі маңызды басымдықтардың бірі болуы керек, өйткені сенімді азық-түлік қоры болмаса, ел басқа мемлекеттерден тәуелсіз бола алмайды.

Егер біз азық-түлік қауіпсіздігінің маңызды әлеуметтік аспектісін, яғни елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша барлық жұмыстар жүргізілетін аспектіні қарастыратын болсақ, онда барлық авторлар жалпыланған түрде ел халқының азық-түлік қауіпсіздігінің жай-күйін бағалау анықталады деген пікірмен келіседі:

• тұтынушылар үшін азық-түлік өнімдерінің физикалық қол жетімділігі, яғни бүкіл ел бойынша азық-түлік өнімдерінің төлем қабілетті сұранысқа сәйкес ассортиментте болуы;
• азық-түліктің экономикалық қол жетімділігі, яғни олардың әлеуметтік мәртебесі мен тұрғылықты жеріне қарамастан, барлық тұтынушылар үшін ең төменгі деңгейде қол жетімділігі;
• тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі, яғни оларда осы өнімді адам үшін жарамсыз немесе қауіпті ететін заттардың болмауы;
• тамақтану сапасы, яғни адамның жасына және қызмет саласына байланысты оған қажетті калория мен қоректік заттардың күнделікті тұтынылуы. Бұл ретте тамақтану сапасы құзыретті органдар ұсынған ұтымды нормаларға сәйкес келетін тағамдағы ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың, витаминдердің, макро және микроэлементтердің үйлесімімен де қамтамасыз етіледі.

Халықтың жоғарыда көрсетілген қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін елдің азық-түлік қауіпсіздігінің жалпылама өлшемі ретінде, оның халқын азық-түлікпен қамтамасыз етуге бағалау жүргізілетін белгілі бір белгінің сандық және сапалық шекті мәні ретінде бүкіл әлемде елдің азық-түліктің негізгі түрлерімен өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі және олардың ауыспалы қорларының деңгейі жылдық тұтынудың 15-20% - ын құрайды деп есептеледі.

В. В. Милосердовтың айтуынша, шекті деңгей отандық тауар өндірушілер есебінен азық - түліктің негізгі түрлерінің жалпы көлемінің кемінде 75-80 пайызын өндіру; халықтың калория мөлшері ұсынылатын деңгейі тәулігіне 3000 Ккал-дан төмен емес биологиялық толыққанды өнімді тұтынуы; тұтынудың жалпы көлемінің 20 пайызы деңгейінде азық-түлік қорларын құру болуы тиіс.

2015 жылғы 19 қарашада ТМД Үкімет Басшылары Кеңесінің шешімімен бекітілген ТМД - ға қатысушы мемлекеттердің азық-түлік қауіпсіздігін арттыру тұжырымдамасында елдің азық-түлік қауіпсіздігі деңгейін бағалаудың мынадай параметрлерінің кешені ұсынылған:

- тамақ өнімдерінің экономикалық қолжетімділік деңгейі-тамақтану шығындарының тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің барлық түрлеріне жиынтық шығындарға қатынасы;

- жекелеген тамақ өнімдері бойынша ішкі нарықтың әлеуетті сыйымдылығы-белгілі бір тамақ өнімін жан басына шаққандағы ұтымды халықтың орташа жылдық тұтынуы;

- Жекелеген тамақ өнімдері бойынша азық-түліктік Тәуелсіздік деңгейі - нақты тамақ өнімінің өзіндік өндірісі көлемінің осы өнімнің нақты тұтынылуына қатынасы;

- биологиялық сапа көрсеткіші-өмірлік маңызды қоректік заттар мен тамақ өнімінің 1 граммындағы энергияның құрамымен анықталатын тағамдық құндылық: энергетикалық құндылық, ақуыздар, майлар, көмірсулар;

- биологиялық қауіпсіздік көрсеткіші-тамақ өніміндегі рұқсат етілген деңгейден аспайтын зиянды ингредиенттердің құрамымен анықталады;

- целовек рационының тәуліктік тағамдық және энергетикалық құндылығы;

- әрбір жеке тамақ өнімін тұтынудың жеткіліктілік деңгейі; - мемлекеттік ресурстардағы астық қорларының жеткіліктілік деңгейі;

- таза ауыз су қорларының жеткіліктілік деңгейі;

- халықтың әртүрлі санаттары үшін азық-түліктің физикалық қолжетімділік деңгейі;

- елді азық-түлікпен жабдықтаудың және агроөнеркәсіптік және балық шаруашылығы кешендерін ресурстық қамтамасыз етудің импорттық жеткізілімдерге тәуелділік дәрежесі;

- Стратегиялық, жедел және ауыспалы азық - түлік қорларының нормативтік деңгейлерімен салыстырудағы мөлшері;

- отандық ауыл шаруашылығы және балық өнімдері мен азық-түліктің оны тұтынудың жалпы көлеміндегі және тауар ресурстарындағы үлесі;

- азық-түлік өнімдеріндегі физиологиялық қажеттіліктерді олардың қауіпсіздігін, азық-түлік және энергетикалық құндылығын ескере отырып қанағаттандыру дәрежесі;

- өндірілетін ауыл шаруашылығы және балық өнімдерінің, шикізат пен азық-түліктің ішкі нарықтың тауар ресурстарының жалпы көлеміндегі пайызбен көрсетілген үлес салмағы.

ТМД-ға мүше мемлекеттердің азық-түлік қауіпсіздігі дәрежесін кешенді бағалау ретінде ауылшаруашылық және балық өнімдерінің, шикізат пен азық-түліктің ішкі нарықтың тауар ресурстарының пайызбен көрсетілген жалпы көлеміне қатынасы қолданылады.

Азық-түлік қауіпсіздігі тұрғысынан елдің әлеуетінің деңгейін келесі бағыттар мен өлшемдер бойынша ескеру және бағалау қажет:

- өндірістік қуаттылықтың, жердің және еңбек ресурстарының болуымен бағаланатын ауылшаруашылығының өндірістік әлеуеті;

- қолда бар техника мен технологиялардың нақты сапасын, салалардың қаржылық-экономикалық жағдайын бағалай отырып, ауылшаруашылық өндірісінің даму деңгейі мен тұрақтылығы;

- бюджеттік қаржыландыруды және басқа көздерді қоса алғанда, отандық өндірістің ресурстармен қамтамасыз етілу дәрежесі;

- отандық ұйымдар шығаратын ауылшаруашылық өнімдері мен тамақ өнімдерінің сапасы;

- импорттың ауқымы, оның ішінде өз өндірісімен және халықтың азық-түлікке деген қажеттілігімен салыстыру;

- азық-түлік нарықтарының ашықтық дәрежесі және импорттық араласуға қарсы тұру тетігі;

- қоршаған ортаны ластау және тыйым салынған дәрі-дәрмектерді, технологияларды, оның ішінде ГМО-ны, өсу стимуляторларын, антибиотиктерді және т. б. қолдану тұрғысынан саланы жасылдандыру дәрежесі.

- тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі талаптарының заңнамаға, нормативтік актілер жүйесіне, мемлекеттің агроөнеркәсіптік саясатының бағыттарына және әлемдік тенденциялар мен стандарттарға сәйкестігі;

-Азық-түлік қауіпсіздігі үшін қауіптер.

Ауыл шаруашылығын дамыту тұрғысынан азық-түлік қауіпсіздігінің белгілі бір уақыт кезеңінде қол жеткізілген деңгейін келесі көрсеткіштерді қолдану арқылы бағалауға болады:

Белгілі бір уақыт кезеңінде ауыл шаруашылығын дамыту тұрғысынан азық-түлік қауіпсіздігінің қол жеткізілген деңгейін келесі көрсеткіштердің көмегімен бағалауға болады:

Жан басына шаққанда ауыл шаруашылығының негізгі өнімдерін өндіру. Осы көрсеткіштің көмегімен экономиканың осы секторындағы репродуктивті процестің даму динамикасын бағалауға болады.

Ауыл шаруашылығы өнімдерінің стандарттарға сәйкестігі, Қазақстан Республикасында ұсынылған тамақтану және халықаралық стандарттар. Осы стандарттарға сәйкес өндірістің сандық және сапалық құрылымы ұсынылуы керек ауыл шаруашылығы өнімінің жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету үшін халықтың жан басына шаққандағы тұтыну.

Негізгі қаржылық-экономикалық көрсеткіштер. Экспресс-бағалау үшін

ауыл шаруашылығы өндірісінің қаржылық-экономикалық

мемлекет пен аймақ деңгейінде келесі көрсеткіштерді пайдалануға болады:

Ауыл шаруашылығы өндірісінің қаржылық-экономикалық жай - күйін мемлекет пен өңір деңгейінде мынадай көрсеткіштерді пайдалануға болады: - Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының барлық қызметінен Сальдоланған нәтиже (пайда шығыннан шегеріледі) ; - пайдалы және залалды кәсіпорындар саны; - жалпы ауыл шаруашылығы өндірісінің, сондай-ақ өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығының рентабельділік деңгейі.

2 Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын талдау

2. 1 Кәсіпорынның ұйымдастыру-экономикалық сипаттамасы

2. 2 Қаржылық есептілік элементтері есебінің ұйымдастырылуы жәнеоның қаржылық жағдайды талдаудағы маңыздылығы

2. 3 Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасын талдау

3 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының көрсеткіштерін кешенді талдау негізінде оңтайлы шешімдер қабылдауды негіздеу

3. 1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайының көрсеткіштерін интегралдық бағалау

3. 2 Қаржылық есептілік негізінде қаржылық жағдайды бағалаудың қарама-қайшылықтары және оны шешу жолдары

Қорытынды

Зерттеу барысында жүргізілген жұмыстар шаруашылық субъектілерінің қаржылық жағдайын талдау мен оны болжаудың теориясын, әдіснамасын және тәжірибесін әрі қарай дамытуға ықпал ететін төмендегідей қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:

1. Кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдау мен оны болжау мәселесі жалпылама зерттелгенімен, отандық авторлардың еңбектерінде қаржылық тұрақтылық түсінігіне қатысты біркелкі көзқарас қалыптаспаған. Осы категорияға қатысты шетелдік және отандық еңбектерді зерттей келе келесідей қорытынды жасауға болады: кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайы - кәсіпорын қызметінің нәтижесін анықтаушы барлық өндірістік және шаруашылық факторлардың жиынтығын сәтті басқарудың нәтижесі. Қаржылық тұрақтылық кәсіпорын әрекет ететін экономикалық ортаның тұрақтылығымен де, кәсіпорынның өз қызметінің нәтижесімен, оның ішкі және сыртқы факторлардың өзгеруіне белсенді және тиімді жауап бере білуімен де байланысты деп айтуға болады.

2. Қаржылық жағдайды көрсеткіштердің арнайы жүйесі сипаттағанымен, олардың барлығы дерлік бірін-бірі толықтыратын, бір-біріне кері көрсеткіштер. Сол себепті топтағы негізгі көрсеткіштің мәнінің қойылатын талаптарға сәйкес келуі, міндетті түрде сол топтағы басқа көрсеткіштердің де мәндерінің талапқа сәйкес келуін негіздейді. Сол себепті кәсіби талдаушы үшін қаржылық тұрақтылықты сипаттаушы негізгі 1-көрсеткіштің мәнін білудің өзі жеткілікті, сол арқылы ол басқа көрсеткіштердің деңгейін бағалай алады.

3. Қаржылық есептілік нысандарының қол жетімділігі, ақпараттық және талдамалық құндылығына қарамастан, кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайына қаржылық есептілік негізінде баға беру кезінде қаржылық есептілікпен байланысты шарттылықтар, қарама-қайшылықтар, кемшіліктер бар екендігін ескеру қажет. Олардың негізгілері:

1) ақпараттың тек ақшалай өлшемде берілуі. Мұндай жағдай ақпараттың көлемі мен пайдалылығын шектейді, қосымша ақпарат көздеріне қажеттілікті арттырады;

2) қаржылық есептілік мәліметтерінің шектеулілігі. Қаржылық есептілікте көрсетілуі тиіс мәліметтерді жинақтау, қорытындылау барысында талдау үшін маңызды кейбір ақпарат көздері жоғалады;

3) қаржылық есептілікті дайындау сәтіндегі кейбір іс-әрекеттердің шартты сипаты;

4) активтер мен пассивтердің баланстық құнының олардың нақты нарықтық құнымен сәйкес келмеуі, активтердің әділ құнын анықтаудағы, бағалау міндеттемелерін қалыптастырудағы кәсіби пайымдаумен байланысты мәселелер;

5) ақша бірлігінің тұрақсыздығы. Ақшаның құнсыздануы жағдайында бірнеше жылдың құндық көрсеткіштерін динамикада салыстыру мүмкін емес, сол себепті оларды инфляция деңгейіне түзету керек.

Елімізде кәсіпорындардың қаржылық есептілігі негізінен салық салу мақсатына арналғанымен, қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшу үрдісі орын алған бұл ұстанымды әлемдік тәжірибеге сәйкес өзгертуге күш салып отыр.

4. Орын алуы мүмкін тәуекелді талдау мен бағалау, соның негізінде банкроттылықтың алдын-алу - басқару есебінің неғұрлым маңызды және күрделі бөлімдерінің бірі болып саналады. Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштерінің сан түрлілігіне, олардың деңгейі мен экономикалық мазмұнының өзгешеліктеріне байланысты кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен банкроттылығының ықтималдығына баға беруде қиындықтар туындайды. Осыған байланысты ғалым экономистер скорингтік талдау негізінде қаржылық тұрақтылыққа интегралдық бағаберуді ұсынады. Бұл әдістеменің мәні - бірнеше негізгі қаржылық-экономикалық көрсеткішке сүйене отырып, балдық жүйе негізінде кәсіпорындарды қаржылық тәуекел деңгейі бойынша жіктеуде.

Қолданылған әдебиеттер көзі

1. Дүйсембаев К. Ш. Қаржы есептілігін талдау: Оқулық. - Алматы: Экономика, 2011. - 348 б.

2. Абленов Д. О. Қаржылық аудит және талдау. Теория, әдіснама, практика: оқу құралы. -Алматы: Экономика, 2010. - 528 б.

3. Утибаев Б. С., Байдаков А. К. және басқ. Қаржылық есептілік және оның көрсеткіштерін талдау әдістемесі: оқулық. /С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ баспасы, 2019. - 335 б.

4. Азрилиян А. Н. Экономический и юридический словарь / Под. ред. А. Н. Азрилияна. - М. : Институт новой экономики, 2012. - 1012 с.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс