Халықтың кедейшілік деңгейімен күресудегі мемлекеттік реттеу әдістері
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым минстрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Түлекбаева Қ. Н.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
Алматы 2021
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
"Менеджмент" кафедрасы
Қорғауға жіберілген___________
Кафедра меңгерушісі ___________
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
атты тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
Орындаған: Қ. Н. Түлекбаева
Ғылыми жетекші: Ж. О. Тумбай
Норма бақылаушы:
Алматы 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 1. ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...5 1.1.Кедейшілік деңгейін реттеудің мемлекеттік саясаттағы қажеттілігі мен алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.2. Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3. Халықтың кедейшілік деңгейімен күресудегі мемлекеттік реттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БАРЫСЫНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 2.1. Мемлекеттік саясаттағы кедейшіліктің негізгі көрсеткіштерін талдау ... ..
2.2. Кедейшіліктің пайда болуының негізгі себептерін талдау ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Кедейшілік деңгейі және оны төмендету шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТА КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1. Кедейшілік деңгейін реттеудің шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Кедейшілік деңгейін мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының алға қойған негізгі мақсаттарының бірі Қазақстан халқының өмір сүру стандарттары мен сапасын әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне дейін арттыру болып табылады.
Бүгінгі таңда кедейшілік деңгейін реттеуде мемлекет тарапынан қолдау білдіру кез келген ел үшін басты міндет болып табылады, себебі бұл деңгей елдің әлеуметтік саласының қаншалықты дамып жатқандығының дәлелі.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай айырмашылық бар. Елдегі қарым-қатынастардың дамуы барысында кедейшілікпен байланысты сұрақтардың барлығы қазіргі таңда өзекті болып отыр.
Ел экономикасына төнетін қатерлер, шикізат секторына тәуелділік, сыртқы қарыздардың өсуі, көлеңкелі экономиканың проблемалары, демографиялық жағдайдағы құқықтық, экономикалық сауаттылықтың деңгейінің жетіспеуі сияқты түрлі мәселелер мен себептер осы дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауға, оның өзіндік мақсаттары мен міндеттері, өзектілігін анықтауға өз ықпалын тигізді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты елдегі кедейшілік деңгейіне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның көрсеткіштерін төмендетудің ғылыми негізделген жүйесін зерттеу, теориялық және әдіснамалық деректердің негізінде оңтайлы жолдарды анықтау болып табылады. Осы қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтап көрсетеді: кедейшілік мәселелеріне қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып білу, "кедейшілік", "ең төменгі күн көріс деңгейі" және т.б. түсініктердің мазмұнын ашу және оларға анықтама беру және әр түрлі құралдардың тиімділігін практикалық мысалдармен дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Кедейшілік деңгейін реттеудің мемлекеттік саясаттағы қажеттілігі мен алғышарттары.
Бүгінде кедейлік кез-келген мемлекетте өзекті проблемаға айналатынын бәрі біледі. Кедейлік бұл басқару органдарының назарын қажет ететін маңызды мәселелердің бірі. Қазақстандағы кедейлік әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени-психологиялық және табиғи себептерге байланысты. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында халықтың өмір сүру деңгейін арттыру проблемасын шешу Қазақстан Республикасын нығайтудың маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Кедейлік түсінігі бұрыннан адамзаттың ең өзекті және аз зерттелген мәселесі болып есептеледі. Кеңестік ғылыми әдебиеттерде "кедейшілік" ұғымы болмаған, өйткені оны жоғарғы билік мойындамаған, сондықтан барлық зерттеулер жабық түрде болды. Қазақстанда кедейлік мәселелері әлеуметтік салада тәуелсіздік алғаннан кейін зерттеле бастаған. Оған екі жағдай себеп болды. Біріншісі субъективті себеп - кеңестік идеологияның жойылуы. Екіншісі объективті себеп - әлеуметтік-экономикалық реформалардың басталуының әлеуметтік-экономикалық дифференциациясына алып келуі. Соған байланысты халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде реформалар жасалынып, көптеген заңдар мен бағдарламалар қабылданды, соның әсерінен кедейлік деңгейі 90 - жылдардың соңына дейін жоғары деңгейде болды.
Кедейлік дегеніміз - күрделі құбылыс, оның әлеуметтік-экономикалық және мәдени психологиялық терең тамырлары бар. Кедейлік уақытпен кеңістікке қарай салыстырмалы, пропорционалды болып келеді. Кедейлікке баға беру мен өлшеуді әр елдің дамуындағы тарихи жайттарды ескеру арқылы жүргізу керек.
Кедейліктің негізгі себептері жұмыссыздық пен төмен жалақы болып саналады. Нарықтағы жағдай жұмыспен қамту ауқымының ұлғаюына және кірістердің ұлғаюына қарамастан кедейліктің төмендеуіне ықпал ете алмайды.
Қазақстанда кедейшілік деңгейі, әдетте, табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесімен айқындалады. Ең төменгі күнкөріс деңгейі - бұл өмір сүру үшін қажет деп саналатын және ең төменгі тұтыну себетіне енгізілген тауарлар мен қызметтердің құнын өлшейтін кірістер мен шығыстардың объективті белгіленген деңгейі.
Шын мәнінде әлемде ол абсолюттік кедейліктің критерийі ретінде пайдаланылады да, кедейшілік шегі деп аталады. Себебі адамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруға жарамды ең төменгі табыс деңгейі деген ұғымды білдіреді. Қазақстанда да күнкөріс минимумы абсолютті кедейлік деңгейін өлшеу үшін қолданылады. Алайда кедейлік экономикалық теңсіздікпен тығыз байланысты, өйткені қоғамның барлық жіктерінің әл - ауқаты деңгейіндегі контексттен қаралуы қажет.
Қазақстанда кедейшіліктің жағдайы, экономикалық дамыған елдердегі кедейшіліктің жағдайынан айырмашылығы бар екенін білеміз. Осыған байланысты аргументтер жеткілікті, солардың бір-екеуін келтірейін. Біріншіден, Қазақстанда жалақының кешіктірілуінен, басқа да әлеуметтік көмектерге қол жеткізе алмауынан, қосымша қаражаттың жоқтығынан (тіпті олар болса да, қалған күндерге, елдегі инфляцияның өте жоғары қарқыны жиналған қаражатты жеткізбейді) босқындықта жүрген адамдар категориясы өте үлкен. Екіншіден, кедейлердің сапалық жағын (білімі, мамандық дайындығы) басқа мемлекеттермен салыстыра қарағанда ерекшеленеді. Қазақстандағы кедейлердің құрамы мамандандырылған жұмысшылардан, білімді қызметкерлерден, жоғары білімді интеллигенциядан және еңбекке жарамды халықтар бөлімінен тұрады. Яғни, бұл адамдар жағдай жасалынған жағдайда экономикалық дамуды тек қолданылып отыратын емес, керісінше өз үлестерін тигізе алатын адамдар тобы болып есептелінеді.
Әр түрлі елдердің кедейшіліктері әлеуметтік-экономикалық жағынан да демографиялық жағынан да бір-бірімен ерекшеленеді. Соның ішінде біздің еліміздің де кедей таптарының өзіндік айырмашылығы бар. Олар құрылымына байланысты, жасына, аймақтық ерекшелігіне, экологиялық, климаттық жағдайына байланысты ерекшеленеді.
Кедейшілікті еңсеру және халықтың өмір сүру деңгейін арттыру Қазақстан алға қойған стратегиялық мақсаттардың бірі болып табылады. Жоғарыда айтқанымдай, кедейлік мемлекеттің экономикалық әлсіздігін көрсетеді және саяси тұрақсыздықтың басты себепшісі болып табылады. Ел дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттің әлеуметтік саясатының маңызды бағыттарының бірі кедейлік деңгейін төмендету болып табылады. Адам әлеуетінің даму әлеуетіне сәйкес кедейлік-бұл қалыпты өмірді қамтамасыз ететін мүмкіндіктердің болмауы. Кедейліктің нақты анықтамасы жоқ және оны өлшеу ақауларды анықтаудағы қиындықтармен, осы құбылысты бағалаудың болмауымен және толық жиналған мәліметтермен байланысты. Кедейлік деңгейін сандық өлшеу және халықтың аса экономикалық тұрғыдан осал топтарын анықтау әлеуметтік көмек жүйесін тиімді қамтамасыз етуге ұмтылатын кез келген мемлекеттің аса маңызды міндеті болып табылады.
Кедейлік деңгейінің азаюы экономика мен әлеуметтік салада болып жатқан өзгерістердің нәтижелеріне, сондай-ақ олардың өмір сүру деңгейіне, жұмыспен қамтылуына және әртүрлі жеңілдіктердің құрылымына қалай әсер ететініне байланысты. Жалпы ішкі өнімнің тұрақты өсуі мен жалақы мен еңбек өнімділігінің өсуі көптеген елдерді кедейліктен шығарған тарихи шыңның маңызды бөлігіне айналды.
Экономикалық өсу әрдайым жылдамдықтың немесе алға жылжудың толық болмауының, кедей топтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін сапаның және құрылымның жеткіліксіздігінің салдарынан кедей адамдар санының жойылуына әкелмеді. Бұл, егер оған адам әлеуетін дамыту процесін кеңейтуге және жұмыспен қамтуды ұлғайтуға бағытталған мемлекеттік қаражат кіретін болса, кедейліктің азаюына айтарлықтай ықпал етеді. Егер өмір сүру деңгейіне әсер етпейтін қаражат мемлекеттік басқару қорларына немесе халықаралық қарызды өтеуге бағытталса, өсу кедейліктің деңгейіне әсер етпейді.
Кедейлердің мүдделерін ескеретін экономикалық саясаттың негізгі міндеті - халықты жұмыспен қамту болып табылады. Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру - бұл тек экономикалық қажеттілік қана емес, сонымен қатар жеке тұлғаны қалыптастыру үшін қоғамдық өмірге қатысу тәсілі, бастапқы және әлеуметтік орта. Белгіленген салықтар бойынша жеңілдіктер құрылымы жұмыссыздарды жұмыспен қамтуға ынталандыруы керек. Нарықтық экономика үшін қажетті әлеуметтік қорғау жүйесімен алмастырылмаған ұзақ мерзімді әлеуметтік қамсыздандыру саясаты. Сондықтан қазір қарт адамдардың, жұмыссыз мүгедектердің және жалғызбасты аналардың әлеуметтік жағдайын жақсарту өте маңызды. Маңызды мәселелердің бірі әлеуметтік жағдайлардың жалпы жүйесін қысқарту және жеңілдіктерді қайта бөлу болып табылады. Жалпыға бірдей әлеуметтік стандартқа қол жеткізу шеңберін аймақтағы адам әлеуетінің даму әлеуетінен ауытқудың алдын алу үшін маңызды бөлімге айналдыру үшін күш салу қажет.
Осылайша, республикадағы кедейлік тұрақтылықпен сипатталады және өсіп келеді. Оған қарсы күрес жаһандық жағдайларды, сондай-ақ саяси қолдауды қажет етеді. Ол келесі шарттарға негізделуі керек: біріншіден, ол кедейлердің мүддесі үшін экономикалық өсуге негізделуі керек, әсіресе ресурстары шектеулі аймақтарда, ауылдық аймақтарда, екіншіден халықтың кедейлікпен күресу қабілетін нығайту және осы мақсатта тиісті саясат пен ұйымдастырушылық өзгерістерді дамыту, кедейлердің әлеуетіне қажетті экономикалық активтерге қол жеткізу мүмкіндігін белгілеу.
Бүгінгі таңда жалпы кедейлікпен күрестің негізгі факторы жұмыспен қамтуды арттыру болып табылады. Жұмыссыздықтың өсуі байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты арттырады. Жұмыссыздық кедейліктің негізгі себебі болып табылады. Осыған байланысты нарықтық экономика жағдайында ең маңызды және өзекті мәселе жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау болып табылады. Жұмыссыздарды қорғаудың маңызды нысаны олардың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады. Республикада жұмысқа орналастырудың маңызды міндеті жұмысқа орналастыру болып табылады, сондықтан жұмыс орындары жетіспеген кезде ескі кәсіп сапасының өзгеруінде және жаңа кәсіптер пайда болған кезде жұмыссыздарды қажетті маманға қайта даярлау, өз бизнесін ұйымдастыру және кәсіпкерлікке оқыту бірінші орын алады.
Өнеркәсіптің ірі және орта салалары бүкіл өңірлік экономиканың дамуында маңызды рөл атқарады. Олар жұмыссыз халықты жұмыспен қамтамасыз етудегі негізгі үлесті құрайды және экономикалық өсу мен өндірістің қажетті көзі болып табылады. Халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бойынша жұмыс орындарының көп санын құру елдегі жұмыссыздықтың айтарлықтай қысқаруына және кедейліктің болмауына әкеледі.
Қазіргі таңда халықтың мұндай мемлекетке тәуелділігін төмендетудегі әлеуметтік қорғаудың рөлі зор. Әлеуметтік қорғау жүйесі біркелкі емес қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуді қамтиды. Әр түрлі елдер "әлеуметтік қорғау"ұғымын әр түрлі түсінеді. Көптеген дамыған елдерде "әлеуметтік қорғау" термині үкімет ұйымдастыратын әлеуметтік бағдарламалар мен мұқтаждарға ақшалай және заттай түрде бөлінетін құжаттарға қатысты қолданылады. Жалпы халықты әлеуметтік қорғау-бұл адамдардың өмір сүруіне қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін шаралар жүйесі.
Кедейлік қоғам өмірінің барлық салаларына әсер етеді; оны болдырмау үшін кедейліктің негізгі себептеріне назар аудару керек. Әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, әлеуметтік қақтығыстар, қылмыс, дискриминация, шындықты қабылдамау сияқты қоғамдағы көптеген проблемалар осы кедейліктен туындайды.
Бүгінде Қазақстанда халықты кедей деп жіктейтін жалпы қабылданған нақты өлшемдер жоқ және елдегі кедейлік деңгейін анықтау кезінде орта деңгейдегі халықтың табысы туралы ақпараттың болмауы қиын. Кедейліктің негізін анықтау қажеттілігі елдегі бай және кедей адамдар арасындағы айырмашылықты анықтау және кедейлікті жою үшін қолданылатын күш қай аймаққа бағытталуы керек екенін көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген өзекті проблеманы шешу үшін елдегі кедейлік деңгейін төмендету жөніндегі басымдықтарды айқындау қажет. Қазіргі нарықтық экономикалық жағдайда кедейлерге әлеуметтік көмек көрсету бағдарламаларын белсенді түрде іске асыру қажет. Бүгінде Қазақстан басқа елдер сияқты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінде әлеуметтік саясаттың негізгі шараларын қолданады.
Елде бұрыннан қалыптасқан әлеуметтік қамсыздандыру саясаты, нарықтық экономика үшін қажетті әлеуметтік қорғау жүйесі әлі жеткілікті түрде алмастырылмаған, сондықтан қазіргі уақытта қарт адамдардың, жұмыссыз мүгедектердің және жалғызбасты аналардың әлеуметтік жағдайлары өте нашар, әсіресе ауылдық аймақтарда. Бұл мемлекет халқының осал топтары тұтастай алғанда тең әлеуметтік деңгеймен қамтамасыз етілуге тиіс екендігі маңызды мәселе болып табылады.
Мемлекет тарапынан кедейліктің аймақтық ерекшеліктеріне, оны одан әрі күрделендіруге үлкен орын беріледі, өйткені бұл проблемамен күресу шаралары өте баяу. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың Жолдауларының бірінде саясат пен бизнес елдің күрделі проблемаларын шешуде бірдей функцияны атқаратыны айтылған. Бүгінгі таңда елде жұмыс істей алмайтын адамдарға қамқорлық жасаудың орнына, біз олардан зардап шегетіндерді жиі кездестіреміз.
1.2. Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері
Өмір сүру сапасы - бұл өмір сүру деңгейінен гөрі кең ұғым. Онда шарттар мен еңбек шартын ұсыну сипаты, білім деңгейі, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік қорғау жүйесі және т.б. белгіленеді. Қазіргі уақытта көп жағдайда өмір сүру сапасын анықтау тәсілдері бар. Алайда, өмір сапасы сөзсіз даму категориясы ретінде қарастырылады, ал кейбір қоғамдарда ол әлеуметтік бағдардан тәуелсіз уақыт кезеңімен байланысты құбылыстың мәнін анықтауға деген көзқарастармен әр түрлі мазмұнмен толтырылады. Бұл тұжырымда өмір сапасының санатын анықтауда әртүрлі діни талдаулар, талдау көрсеткендей, тұтас, тұрақты қабылданатын және бірыңғай бекітілген анықтаманы құру мүмкіндігін жоққа шығарғанын атап өткен жөн. Бұл дәлел халықтың өмір сүру сапасын жан-жақты зерттеуге арналған көптеген еңбектерде анықтаманың болмауына байланысты болды, ол әлі күнге дейін сол әлеуметтік-экономикалық тенденциялар мен термин шеңберіндегі міндеттемелерді түсінуді біріктіреді. Бір жағынан, "өмір сапасы" ұғымы тұтастай алғанда адам мен қоғам өміріндегі барлық тенденцияларды қамтамасыз етеді, екінші жағынан, ғылыми дәлелдерсіз өмір сапасының көрсеткіштері халықтың өмір сүру процесінің тар бөлігін ғана қамтиды. Сонымен бірге өмір сүру сапасын адамның өмірлік қажеттіліктерінің белгілі бір жиынтығы, жұмыс уақытының өміршеңдігін сипаттайтын жұмыс пен мүгедектік жиынтығы ретінде қарастыруға болады, тұтастай алғанда еңбек қызметі аспектісімен бірге. Қазіргі заманғы экономикалық "өмір сүру сапасы" сөзі "өмір сүру деңгейі" ұғымымен толықтырылады және материалдық тауарлар мен қызметтерді тұтыну деңгейін ғана емес, сонымен бірге рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруды, адам денсаулығын, өмір сүру ұзақтығын, қоршаған ортаны, жан жайлылығын, адамдардың өмір сүру сапасын сақтайтын әлеуметтік-экономикалық категориямен анықталады. Олардың өмір сүру деңгейіне ғана емес, сонымен бірге олардың әлеуметтік жайлылық сезіміне де айтарлықтай әсер етеді. Ол адамдардың нақты әлеуметтік жағдайдағы қажеттіліктерін қанағаттандыру көрсеткіштерімен анықталады және олардың физикалық және психикалық тұрақтылығына, жеке басының еркіндігі мен шығармашылық мүмкіндіктеріне кепілдік бермейді.
Өмір сүру сапасын арттырудың үш негізгі жолы бар:
1) халықтың әлеуметтік маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру;
2) жеке тұлғаның құндылық бағдарларын түзету, адамның ақылға қонымды қажеттіліктерін қалыптастыру;
3) халықтың қажеттіліктерін арттыру.
Алда тұрған ондықтың аса маңызды міндеті - Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғауды нығайту болып табылады.
Ел халқының өмір сүру сапасын жақсарту біздің қолымызда екені анық. Бұл жолда көптеген проблемалар бар, бірақ олардан шығу жолдары айқын. Бұл жобада мен Қазақстандағы өмірді жақсартуға кедергі келтіретін кейбір мәселелерді қарастырамын. Олар:
:: Жұмыссыздық деңгейі;
:: Медициналық білім;
:: Жемқорлық;
:: Қарт адамдардың өмірі;
:: Халықтың орташа жалақысы
Жұмыссыздық - бұл өндірісте жұмыс істегісі келетін еңбекке қабілетті халықтың жұмыспен қамтылуының болмауы. Жұмыспен қамтудың болмауы өндірістің тиімділігін арттыратын, сонымен қатар жұмыс күшінің бір бөлігін босатуға мүмкіндік беретін немесе оның құрылымы мен сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми-техникалық прогрестің нәтижесі болуы мүмкін. Дағдарыс кезінде экономикадағы нарықтық жұмыссыздық артып келеді. Нарық болмаған жағдайда жұмыссыздықтың өсуінің себебі - өндіргіш күштерді бөлудегі мемлекеттің дұрыс емес құрылымдық саясаты болуы.
Сыбайлас жемқорлық - қоғамның дамуына кедергі келтіретін тосқауыл. Сыбайлас жемқорлық - бұл тез арада жоюды талап ететін, адамды танымдық қасиеттерден айыратын және салауатты дамуға теріс әсер ететін құбылыс. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты мәселелерді түбегейлі шешпей, мемлекеттік басқару жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес. Қазіргі қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси - құқықтық проблемалары арасында басты мәселелердің бірі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі шаралар болып табылады. Оның маңыздылығына бірнеше себептер бар. Дамушы елде жалпы халықтың пайда болуы, жеңілдіктермен қарым-қатынас, жанжалдар мен әшкерелеу, Үкіметке халық алдында нұқсан келтіреді. Жалпы алғанда, бұл экономикалық дамуды тежейді және болашақ әлеуметтік-экономикалық және саяси тәртіпке теріс әсер етеді.
Келесі мәселені жиі қарастырылмайтын мәселе деп айта аламыз. Бірақ оны солға жылжыту дұрыс емес . Біздің еліміздегі қарт адамдар - ... жалғасы
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Түлекбаева Қ. Н.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
Алматы 2021
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
"Менеджмент" кафедрасы
Қорғауға жіберілген___________
Кафедра меңгерушісі ___________
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
атты тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
Орындаған: Қ. Н. Түлекбаева
Ғылыми жетекші: Ж. О. Тумбай
Норма бақылаушы:
Алматы 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4 1. ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...5 1.1.Кедейшілік деңгейін реттеудің мемлекеттік саясаттағы қажеттілігі мен алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51.2. Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3. Халықтың кедейшілік деңгейімен күресудегі мемлекеттік реттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БАРЫСЫНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 2.1. Мемлекеттік саясаттағы кедейшіліктің негізгі көрсеткіштерін талдау ... ..
2.2. Кедейшіліктің пайда болуының негізгі себептерін талдау ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Кедейшілік деңгейі және оны төмендету шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТА КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДІҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1. Кедейшілік деңгейін реттеудің шетелдік тәжірибесі және оны Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Кедейшілік деңгейін мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының алға қойған негізгі мақсаттарының бірі Қазақстан халқының өмір сүру стандарттары мен сапасын әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің деңгейіне дейін арттыру болып табылады.
Бүгінгі таңда кедейшілік деңгейін реттеуде мемлекет тарапынан қолдау білдіру кез келген ел үшін басты міндет болып табылады, себебі бұл деңгей елдің әлеуметтік саласының қаншалықты дамып жатқандығының дәлелі.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Қазақстан өңірлерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайларында айтарлықтай айырмашылық бар. Елдегі қарым-қатынастардың дамуы барысында кедейшілікпен байланысты сұрақтардың барлығы қазіргі таңда өзекті болып отыр.
Ел экономикасына төнетін қатерлер, шикізат секторына тәуелділік, сыртқы қарыздардың өсуі, көлеңкелі экономиканың проблемалары, демографиялық жағдайдағы құқықтық, экономикалық сауаттылықтың деңгейінің жетіспеуі сияқты түрлі мәселелер мен себептер осы дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауға, оның өзіндік мақсаттары мен міндеттері, өзектілігін анықтауға өз ықпалын тигізді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты елдегі кедейшілік деңгейіне мемлекет тарапынан қолдау көрсету мен оның көрсеткіштерін төмендетудің ғылыми негізделген жүйесін зерттеу, теориялық және әдіснамалық деректердің негізінде оңтайлы жолдарды анықтау болып табылады. Осы қойылған мақсат жұмыстың келесі міндеттерін анықтап көрсетеді: кедейшілік мәселелеріне қолдау көрсету мен оның деңгейін төмендетумен байланысты теориялық сұрақтарды оқып білу, "кедейшілік", "ең төменгі күн көріс деңгейі" және т.б. түсініктердің мазмұнын ашу және оларға анықтама беру және әр түрлі құралдардың тиімділігін практикалық мысалдармен дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ХАЛЫҚТЫҢ КЕДЕЙШІЛІК ДЕҢГЕЙІН РЕТТЕУДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Кедейшілік деңгейін реттеудің мемлекеттік саясаттағы қажеттілігі мен алғышарттары.
Бүгінде кедейлік кез-келген мемлекетте өзекті проблемаға айналатынын бәрі біледі. Кедейлік бұл басқару органдарының назарын қажет ететін маңызды мәселелердің бірі. Қазақстандағы кедейлік әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени-психологиялық және табиғи себептерге байланысты. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында халықтың өмір сүру деңгейін арттыру проблемасын шешу Қазақстан Республикасын нығайтудың маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Кедейлік түсінігі бұрыннан адамзаттың ең өзекті және аз зерттелген мәселесі болып есептеледі. Кеңестік ғылыми әдебиеттерде "кедейшілік" ұғымы болмаған, өйткені оны жоғарғы билік мойындамаған, сондықтан барлық зерттеулер жабық түрде болды. Қазақстанда кедейлік мәселелері әлеуметтік салада тәуелсіздік алғаннан кейін зерттеле бастаған. Оған екі жағдай себеп болды. Біріншісі субъективті себеп - кеңестік идеологияның жойылуы. Екіншісі объективті себеп - әлеуметтік-экономикалық реформалардың басталуының әлеуметтік-экономикалық дифференциациясына алып келуі. Соған байланысты халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде реформалар жасалынып, көптеген заңдар мен бағдарламалар қабылданды, соның әсерінен кедейлік деңгейі 90 - жылдардың соңына дейін жоғары деңгейде болды.
Кедейлік дегеніміз - күрделі құбылыс, оның әлеуметтік-экономикалық және мәдени психологиялық терең тамырлары бар. Кедейлік уақытпен кеңістікке қарай салыстырмалы, пропорционалды болып келеді. Кедейлікке баға беру мен өлшеуді әр елдің дамуындағы тарихи жайттарды ескеру арқылы жүргізу керек.
Кедейліктің негізгі себептері жұмыссыздық пен төмен жалақы болып саналады. Нарықтағы жағдай жұмыспен қамту ауқымының ұлғаюына және кірістердің ұлғаюына қарамастан кедейліктің төмендеуіне ықпал ете алмайды.
Қазақстанда кедейшілік деңгейі, әдетте, табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесімен айқындалады. Ең төменгі күнкөріс деңгейі - бұл өмір сүру үшін қажет деп саналатын және ең төменгі тұтыну себетіне енгізілген тауарлар мен қызметтердің құнын өлшейтін кірістер мен шығыстардың объективті белгіленген деңгейі.
Шын мәнінде әлемде ол абсолюттік кедейліктің критерийі ретінде пайдаланылады да, кедейшілік шегі деп аталады. Себебі адамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруға жарамды ең төменгі табыс деңгейі деген ұғымды білдіреді. Қазақстанда да күнкөріс минимумы абсолютті кедейлік деңгейін өлшеу үшін қолданылады. Алайда кедейлік экономикалық теңсіздікпен тығыз байланысты, өйткені қоғамның барлық жіктерінің әл - ауқаты деңгейіндегі контексттен қаралуы қажет.
Қазақстанда кедейшіліктің жағдайы, экономикалық дамыған елдердегі кедейшіліктің жағдайынан айырмашылығы бар екенін білеміз. Осыған байланысты аргументтер жеткілікті, солардың бір-екеуін келтірейін. Біріншіден, Қазақстанда жалақының кешіктірілуінен, басқа да әлеуметтік көмектерге қол жеткізе алмауынан, қосымша қаражаттың жоқтығынан (тіпті олар болса да, қалған күндерге, елдегі инфляцияның өте жоғары қарқыны жиналған қаражатты жеткізбейді) босқындықта жүрген адамдар категориясы өте үлкен. Екіншіден, кедейлердің сапалық жағын (білімі, мамандық дайындығы) басқа мемлекеттермен салыстыра қарағанда ерекшеленеді. Қазақстандағы кедейлердің құрамы мамандандырылған жұмысшылардан, білімді қызметкерлерден, жоғары білімді интеллигенциядан және еңбекке жарамды халықтар бөлімінен тұрады. Яғни, бұл адамдар жағдай жасалынған жағдайда экономикалық дамуды тек қолданылып отыратын емес, керісінше өз үлестерін тигізе алатын адамдар тобы болып есептелінеді.
Әр түрлі елдердің кедейшіліктері әлеуметтік-экономикалық жағынан да демографиялық жағынан да бір-бірімен ерекшеленеді. Соның ішінде біздің еліміздің де кедей таптарының өзіндік айырмашылығы бар. Олар құрылымына байланысты, жасына, аймақтық ерекшелігіне, экологиялық, климаттық жағдайына байланысты ерекшеленеді.
Кедейшілікті еңсеру және халықтың өмір сүру деңгейін арттыру Қазақстан алға қойған стратегиялық мақсаттардың бірі болып табылады. Жоғарыда айтқанымдай, кедейлік мемлекеттің экономикалық әлсіздігін көрсетеді және саяси тұрақсыздықтың басты себепшісі болып табылады. Ел дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттің әлеуметтік саясатының маңызды бағыттарының бірі кедейлік деңгейін төмендету болып табылады. Адам әлеуетінің даму әлеуетіне сәйкес кедейлік-бұл қалыпты өмірді қамтамасыз ететін мүмкіндіктердің болмауы. Кедейліктің нақты анықтамасы жоқ және оны өлшеу ақауларды анықтаудағы қиындықтармен, осы құбылысты бағалаудың болмауымен және толық жиналған мәліметтермен байланысты. Кедейлік деңгейін сандық өлшеу және халықтың аса экономикалық тұрғыдан осал топтарын анықтау әлеуметтік көмек жүйесін тиімді қамтамасыз етуге ұмтылатын кез келген мемлекеттің аса маңызды міндеті болып табылады.
Кедейлік деңгейінің азаюы экономика мен әлеуметтік салада болып жатқан өзгерістердің нәтижелеріне, сондай-ақ олардың өмір сүру деңгейіне, жұмыспен қамтылуына және әртүрлі жеңілдіктердің құрылымына қалай әсер ететініне байланысты. Жалпы ішкі өнімнің тұрақты өсуі мен жалақы мен еңбек өнімділігінің өсуі көптеген елдерді кедейліктен шығарған тарихи шыңның маңызды бөлігіне айналды.
Экономикалық өсу әрдайым жылдамдықтың немесе алға жылжудың толық болмауының, кедей топтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін сапаның және құрылымның жеткіліксіздігінің салдарынан кедей адамдар санының жойылуына әкелмеді. Бұл, егер оған адам әлеуетін дамыту процесін кеңейтуге және жұмыспен қамтуды ұлғайтуға бағытталған мемлекеттік қаражат кіретін болса, кедейліктің азаюына айтарлықтай ықпал етеді. Егер өмір сүру деңгейіне әсер етпейтін қаражат мемлекеттік басқару қорларына немесе халықаралық қарызды өтеуге бағытталса, өсу кедейліктің деңгейіне әсер етпейді.
Кедейлердің мүдделерін ескеретін экономикалық саясаттың негізгі міндеті - халықты жұмыспен қамту болып табылады. Жұмыспен қамту және жұмысқа орналастыру - бұл тек экономикалық қажеттілік қана емес, сонымен қатар жеке тұлғаны қалыптастыру үшін қоғамдық өмірге қатысу тәсілі, бастапқы және әлеуметтік орта. Белгіленген салықтар бойынша жеңілдіктер құрылымы жұмыссыздарды жұмыспен қамтуға ынталандыруы керек. Нарықтық экономика үшін қажетті әлеуметтік қорғау жүйесімен алмастырылмаған ұзақ мерзімді әлеуметтік қамсыздандыру саясаты. Сондықтан қазір қарт адамдардың, жұмыссыз мүгедектердің және жалғызбасты аналардың әлеуметтік жағдайын жақсарту өте маңызды. Маңызды мәселелердің бірі әлеуметтік жағдайлардың жалпы жүйесін қысқарту және жеңілдіктерді қайта бөлу болып табылады. Жалпыға бірдей әлеуметтік стандартқа қол жеткізу шеңберін аймақтағы адам әлеуетінің даму әлеуетінен ауытқудың алдын алу үшін маңызды бөлімге айналдыру үшін күш салу қажет.
Осылайша, республикадағы кедейлік тұрақтылықпен сипатталады және өсіп келеді. Оған қарсы күрес жаһандық жағдайларды, сондай-ақ саяси қолдауды қажет етеді. Ол келесі шарттарға негізделуі керек: біріншіден, ол кедейлердің мүддесі үшін экономикалық өсуге негізделуі керек, әсіресе ресурстары шектеулі аймақтарда, ауылдық аймақтарда, екіншіден халықтың кедейлікпен күресу қабілетін нығайту және осы мақсатта тиісті саясат пен ұйымдастырушылық өзгерістерді дамыту, кедейлердің әлеуетіне қажетті экономикалық активтерге қол жеткізу мүмкіндігін белгілеу.
Бүгінгі таңда жалпы кедейлікпен күрестің негізгі факторы жұмыспен қамтуды арттыру болып табылады. Жұмыссыздықтың өсуі байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты арттырады. Жұмыссыздық кедейліктің негізгі себебі болып табылады. Осыған байланысты нарықтық экономика жағдайында ең маңызды және өзекті мәселе жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау болып табылады. Жұмыссыздарды қорғаудың маңызды нысаны олардың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады. Республикада жұмысқа орналастырудың маңызды міндеті жұмысқа орналастыру болып табылады, сондықтан жұмыс орындары жетіспеген кезде ескі кәсіп сапасының өзгеруінде және жаңа кәсіптер пайда болған кезде жұмыссыздарды қажетті маманға қайта даярлау, өз бизнесін ұйымдастыру және кәсіпкерлікке оқыту бірінші орын алады.
Өнеркәсіптің ірі және орта салалары бүкіл өңірлік экономиканың дамуында маңызды рөл атқарады. Олар жұмыссыз халықты жұмыспен қамтамасыз етудегі негізгі үлесті құрайды және экономикалық өсу мен өндірістің қажетті көзі болып табылады. Халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бойынша жұмыс орындарының көп санын құру елдегі жұмыссыздықтың айтарлықтай қысқаруына және кедейліктің болмауына әкеледі.
Қазіргі таңда халықтың мұндай мемлекетке тәуелділігін төмендетудегі әлеуметтік қорғаудың рөлі зор. Әлеуметтік қорғау жүйесі біркелкі емес қоғамның барлық мүшелері үшін ең төменгі өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуді қамтиды. Әр түрлі елдер "әлеуметтік қорғау"ұғымын әр түрлі түсінеді. Көптеген дамыған елдерде "әлеуметтік қорғау" термині үкімет ұйымдастыратын әлеуметтік бағдарламалар мен мұқтаждарға ақшалай және заттай түрде бөлінетін құжаттарға қатысты қолданылады. Жалпы халықты әлеуметтік қорғау-бұл адамдардың өмір сүруіне қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін шаралар жүйесі.
Кедейлік қоғам өмірінің барлық салаларына әсер етеді; оны болдырмау үшін кедейліктің негізгі себептеріне назар аудару керек. Әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, әлеуметтік қақтығыстар, қылмыс, дискриминация, шындықты қабылдамау сияқты қоғамдағы көптеген проблемалар осы кедейліктен туындайды.
Бүгінде Қазақстанда халықты кедей деп жіктейтін жалпы қабылданған нақты өлшемдер жоқ және елдегі кедейлік деңгейін анықтау кезінде орта деңгейдегі халықтың табысы туралы ақпараттың болмауы қиын. Кедейліктің негізін анықтау қажеттілігі елдегі бай және кедей адамдар арасындағы айырмашылықты анықтау және кедейлікті жою үшін қолданылатын күш қай аймаққа бағытталуы керек екенін көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген өзекті проблеманы шешу үшін елдегі кедейлік деңгейін төмендету жөніндегі басымдықтарды айқындау қажет. Қазіргі нарықтық экономикалық жағдайда кедейлерге әлеуметтік көмек көрсету бағдарламаларын белсенді түрде іске асыру қажет. Бүгінде Қазақстан басқа елдер сияқты әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінде әлеуметтік саясаттың негізгі шараларын қолданады.
Елде бұрыннан қалыптасқан әлеуметтік қамсыздандыру саясаты, нарықтық экономика үшін қажетті әлеуметтік қорғау жүйесі әлі жеткілікті түрде алмастырылмаған, сондықтан қазіргі уақытта қарт адамдардың, жұмыссыз мүгедектердің және жалғызбасты аналардың әлеуметтік жағдайлары өте нашар, әсіресе ауылдық аймақтарда. Бұл мемлекет халқының осал топтары тұтастай алғанда тең әлеуметтік деңгеймен қамтамасыз етілуге тиіс екендігі маңызды мәселе болып табылады.
Мемлекет тарапынан кедейліктің аймақтық ерекшеліктеріне, оны одан әрі күрделендіруге үлкен орын беріледі, өйткені бұл проблемамен күресу шаралары өте баяу. Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың Жолдауларының бірінде саясат пен бизнес елдің күрделі проблемаларын шешуде бірдей функцияны атқаратыны айтылған. Бүгінгі таңда елде жұмыс істей алмайтын адамдарға қамқорлық жасаудың орнына, біз олардан зардап шегетіндерді жиі кездестіреміз.
1.2. Өмір сүру сапасын арттырудың негізгі қағидаттары, басымдықтары, мақсаты мен міндеттері
Өмір сүру сапасы - бұл өмір сүру деңгейінен гөрі кең ұғым. Онда шарттар мен еңбек шартын ұсыну сипаты, білім деңгейі, тұрғын үймен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік қорғау жүйесі және т.б. белгіленеді. Қазіргі уақытта көп жағдайда өмір сүру сапасын анықтау тәсілдері бар. Алайда, өмір сапасы сөзсіз даму категориясы ретінде қарастырылады, ал кейбір қоғамдарда ол әлеуметтік бағдардан тәуелсіз уақыт кезеңімен байланысты құбылыстың мәнін анықтауға деген көзқарастармен әр түрлі мазмұнмен толтырылады. Бұл тұжырымда өмір сапасының санатын анықтауда әртүрлі діни талдаулар, талдау көрсеткендей, тұтас, тұрақты қабылданатын және бірыңғай бекітілген анықтаманы құру мүмкіндігін жоққа шығарғанын атап өткен жөн. Бұл дәлел халықтың өмір сүру сапасын жан-жақты зерттеуге арналған көптеген еңбектерде анықтаманың болмауына байланысты болды, ол әлі күнге дейін сол әлеуметтік-экономикалық тенденциялар мен термин шеңберіндегі міндеттемелерді түсінуді біріктіреді. Бір жағынан, "өмір сапасы" ұғымы тұтастай алғанда адам мен қоғам өміріндегі барлық тенденцияларды қамтамасыз етеді, екінші жағынан, ғылыми дәлелдерсіз өмір сапасының көрсеткіштері халықтың өмір сүру процесінің тар бөлігін ғана қамтиды. Сонымен бірге өмір сүру сапасын адамның өмірлік қажеттіліктерінің белгілі бір жиынтығы, жұмыс уақытының өміршеңдігін сипаттайтын жұмыс пен мүгедектік жиынтығы ретінде қарастыруға болады, тұтастай алғанда еңбек қызметі аспектісімен бірге. Қазіргі заманғы экономикалық "өмір сүру сапасы" сөзі "өмір сүру деңгейі" ұғымымен толықтырылады және материалдық тауарлар мен қызметтерді тұтыну деңгейін ғана емес, сонымен бірге рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруды, адам денсаулығын, өмір сүру ұзақтығын, қоршаған ортаны, жан жайлылығын, адамдардың өмір сүру сапасын сақтайтын әлеуметтік-экономикалық категориямен анықталады. Олардың өмір сүру деңгейіне ғана емес, сонымен бірге олардың әлеуметтік жайлылық сезіміне де айтарлықтай әсер етеді. Ол адамдардың нақты әлеуметтік жағдайдағы қажеттіліктерін қанағаттандыру көрсеткіштерімен анықталады және олардың физикалық және психикалық тұрақтылығына, жеке басының еркіндігі мен шығармашылық мүмкіндіктеріне кепілдік бермейді.
Өмір сүру сапасын арттырудың үш негізгі жолы бар:
1) халықтың әлеуметтік маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру;
2) жеке тұлғаның құндылық бағдарларын түзету, адамның ақылға қонымды қажеттіліктерін қалыптастыру;
3) халықтың қажеттіліктерін арттыру.
Алда тұрған ондықтың аса маңызды міндеті - Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғауды нығайту болып табылады.
Ел халқының өмір сүру сапасын жақсарту біздің қолымызда екені анық. Бұл жолда көптеген проблемалар бар, бірақ олардан шығу жолдары айқын. Бұл жобада мен Қазақстандағы өмірді жақсартуға кедергі келтіретін кейбір мәселелерді қарастырамын. Олар:
:: Жұмыссыздық деңгейі;
:: Медициналық білім;
:: Жемқорлық;
:: Қарт адамдардың өмірі;
:: Халықтың орташа жалақысы
Жұмыссыздық - бұл өндірісте жұмыс істегісі келетін еңбекке қабілетті халықтың жұмыспен қамтылуының болмауы. Жұмыспен қамтудың болмауы өндірістің тиімділігін арттыратын, сонымен қатар жұмыс күшінің бір бөлігін босатуға мүмкіндік беретін немесе оның құрылымы мен сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми-техникалық прогрестің нәтижесі болуы мүмкін. Дағдарыс кезінде экономикадағы нарықтық жұмыссыздық артып келеді. Нарық болмаған жағдайда жұмыссыздықтың өсуінің себебі - өндіргіш күштерді бөлудегі мемлекеттің дұрыс емес құрылымдық саясаты болуы.
Сыбайлас жемқорлық - қоғамның дамуына кедергі келтіретін тосқауыл. Сыбайлас жемқорлық - бұл тез арада жоюды талап ететін, адамды танымдық қасиеттерден айыратын және салауатты дамуға теріс әсер ететін құбылыс. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты мәселелерді түбегейлі шешпей, мемлекеттік басқару жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес. Қазіргі қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси - құқықтық проблемалары арасында басты мәселелердің бірі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі шаралар болып табылады. Оның маңыздылығына бірнеше себептер бар. Дамушы елде жалпы халықтың пайда болуы, жеңілдіктермен қарым-қатынас, жанжалдар мен әшкерелеу, Үкіметке халық алдында нұқсан келтіреді. Жалпы алғанда, бұл экономикалық дамуды тежейді және болашақ әлеуметтік-экономикалық және саяси тәртіпке теріс әсер етеді.
Келесі мәселені жиі қарастырылмайтын мәселе деп айта аламыз. Бірақ оны солға жылжыту дұрыс емес . Біздің еліміздегі қарт адамдар - ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz