Сиыр жасының сүт өнімділігіне әсері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
5
Анықтамалар
6
Белгілер мен қысқартулар
7
Кіріспе
8
1
Негізгі бөлім
10
1.1
Қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділік қасиеттері
10
1.2
Қара-ала тұқымы сиырларының сүт құрамы және сапасы
16
1.3
Сиыр жасының сүт өнімділігіне әсері
19
1.4
Зерттеу жургізу әдістемесі мен материалдары
21
1.4.1
Ижевский ӨК-гі табиғи-климаттық жағдай және шаруашылық туралы сипаттама
21
1.4.2
Зерттеу әдістемесі
25
1.5
Зерттеу нәтижелері
29
1.5.1
Ижевский қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділік қасиеттері
29
1.5.2
Ижевский қара-ала тұқымы сиырларының сүт құрамы және сапасы
34
2
Ижевский ӨК қара ала тұқымы сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсеріне байланысты экономикалық тиімділігі
42
3
Қоршаған ортаны қорғау
45
4
Еңбек қорғау
50
Қорытындылар
55

Нормативтік сілттемелер

Бұл дипломдық жұмыста келесі нормативтік сілттемелер қолданылған:

ҚР СТ 1324-2010 Ішуге арналған сүт. Жалпы техникалық шарттар.
ҚР СТ 1483-2005 Сиыр сүті. Сүт құрамы мен тығыздығы көрсеткіштерін анықтау бойынша сынау әдістері.
ҚР СТ 1733-2007. Сүт және сүт өнімдері.
ҚР СТ 2005-2010 Сүт және сүтті өңдеу өнімдері. Технологиялық нұсқаулықтар. Рәсімдеу, құрылымына және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.
ҚР СТ 2019-2010 Сүт және сүтті өндеу өнімдері. Терминдер мен анықтамалар.
ҚР СТ ИСО 1736-2009 Сүт және сүт өнімдері. Майдың құрамын анықтау.
ҚР СТ ИСО 488-2009 Сүт. Құрамында майдың болуын анықтау.
ГОСТ 26809-86 Сүт және сүт өнімдері. Қабылдау ережелері, әдістері.
ГОСТ 3622-68 Сүт және сүттен жасалатын өнімдер. Дәмін таңдау және оларды сынаққа дайындау.
ГОСТ 3623-73 Сүт және сүт қышқылды өнімдер. Пастеризацияны анықтау әдістері.
ГОСТ 3624-67 Сүт және сүт қышқылды өнімдер. Қышқылдылығын анықтау әдістері.
ГОСТ 3626-73 Сүт және сүт қышқылды өнімдері. Дымқыл және құрғақ заттарды анықтау әдісі.
ГОСТ 5867-90 Сүт және сүт өнімдері. Майлылығын анықтау әдістері; ГОСТ 9225-84 Сүт және сүт өнімдері. Микробиологиялық әдістері;

Анықтамалар

Бұл дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылған:

Сүт - сүтқоректі жануарлардың сүт безінде лактация кезеңінде түзілетін сұйық зат.
Сүт бездері - жануарларда сүт түзетін қос без.
Сүттілік - мал өнімділігінің бір түрі, малдың беретін сүтінің шамасы.
Сүт өнімділігі - сауым маусымында алынатын сүттің мөлшері.
Сүт құрамы - сүтте кездесетін минералды заттар жиындығы.
Сүт ақуызы - сүт сапасының маңызды көрсеткіші.
Сүт майлылығы - сүттің сапасын сипаттайтын, өнімділігінің басты көрсеткіші.
Соматикалық жасушалар - бұл сүт бездерінің ауру жұқтыру жағдайында сүтте көп мөлшерде көбейетін ақ қан түйіршіктері.
Сауу мауысымы - малдың желінінде сүт түзіліп, сауылатын мерзімі.
Селекция - адам үшін пайдалы қасиеттері бар жануарлардың жаңа тұқымдарын, өсімдіктер сорттарын, микроорганизмдер штаммдарын жасау және қолданыстағыларын жақсарту әдістері туралы ғылым.
Сүт безінің қабынуы - ол ауру тудыратын факторлардың әсеріне жауап беретін ағзаның күрделі реакциясы болып табылады.
Қызмет көрсету-сиырдың төлінен келесі ұрықтандыруға дейінгі кезең
Лактациялық қисық - бұл тәуліктік саууды және лактация айларын есепке ала отырып, сиырдан сүт алу динамикасының графикалық бейнесі
Тұқым - жалпы шығу тегі бар және ұрпағына берілетін ерекше экстерьерлік-конституционалды және шаруашылық жағынан пайдалы белгілері бар бір түрдегі үй жануарларының тұрақты тобы

Белгілер мен қысқартулар

Бұл дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар қолданылған:

г - грамм
кг -- килограмм
л - литр
мл - миллилитр
мм - миллиметр
т.б. - тағы басқа
т.с.с. -- тағы сол сияқты
а.ө-аз ықтық өлшем
см-сантиметр
млн.- миллион
ҚМСҚ- - құрғақ майсыздандырылған сүт қалдығы
ӨК- өндірістік кооператив
УЗКМ-1 - устройство зоотехнического контроля молока

Кіріспе

Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Назарбаев 2018 жылғы Қазақстан халқына Қазақстандықтардың әл ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру атты жолдауында: Агроөнеркәсіп кешенінің әлеуетін толық іске асыру керек, - деп айтқан. Негізгі міндет - еңбек өнімділігін және қайта өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын 2022 жылға қарай 2,5 есе көбейту керек деген. Мемлекеттік қолдаудың барлық шараларын елімізге заманауи агротехнологияларды ауқымды түрде тартуға бағыттау қажет.
Біз икемді әрі ыңғайлы стандарттарды енгізу арқылы және ауыл шаруашылығы саласындағы беделді шетелдік мамандарды - тарту арқылы саланы басқарудың үздік тәжірибесін пайдалануымыз керек.
Ауыл кәсіпкерлеріне шаруашылық жүргізудің жаңа дағдыларын үйрету үшін жаппай оқыту жүйесін қалыптастырған жөн деп айтқан [1].
Еліміздің жер байлығы, табиғи-климаттық ерекшеліктері ірі қара шаруашылығын өркендетуге аса қолайлы, таптырмас орта.
Қазіргі уақытта ірі қара шаруашылығы саласында үлкенд-кішілі шаруа қожалықтары мен фермерлердің құрылып, жұмыс істеуі мен техникалық-материалдық жағдайларының жақсы деңгейде болуы, алынатын өнімдердің және сатып алу бағаларының қол жетімді және өзіндік құнның жоғары болуына байланысты бұл сала қарқынды дамуда. Сонымен қатар әлеуметтік-экономикалық жағдайлар мен әлемдегі болып жатқан күрделі экономикалық дағдарыстар мен өзгерістерге байланысты агроөнеркәсіп кешенін дамыту және халықты азық түлікпен қамтамасыз ету, сондай-ақ қаржылық дағдарысқа қарсы мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, олардың ойдағыдай іске асуына алғы шарттар жасалып жатыр. Өткен жылдарда осы саланы дамытып, ет, сүт өнімін молайтып, сапаны жақсарту мақсатында шетелдерден жоғары өнімді және асыл тұқымды малдар әкелінді [2,3].
Еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде отандық сүтті мал шаруашылығы мемлекеттің азық - түліктік тәуелсіздігін қамтамасыз етіп, бәсекеге қабілетті болуы үшін жоғары өнімді мал басына негізделуі тиіс. Сүтті мал шаруашылығы адамдардың жоғары құнды тамақ өнімдеріне деген қажеттіліктерін қанағаттандыруда және тағамдық өнеркәсіпті малдан шығатын шикізатпен қамсыздандыруда маңызды рөл атқарады [4].
Қазақстан Республикасының АӨК-де, оның ішінде сүтті мал шаруашылығында оң өзгерістер байқалады. Сиырлардың сүт өнімділігін жай ғана арттырып қоймай, сүт сапасын да жоғарылату қажет. Заманауи әдістер мен құрылғылар азықтардың химиялық құрамының көрсеткіштері бойынша малды азықтандырудағы және денсаулығындағы олқылықтарды анықтауға мүмкіндік береді [5].
Мал шаруашылығының маңызды өнімдерінің бірі - сүт, ол тамақ құндылығы бойынша мал шаруашылығы өнімдері арасында бірінші орын алады [4].
Жұмыстың мақсаты - қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсерін зерттеу болып табылады.
Жұмысты орындау үшін келесі негізгі міндеттер қойылды:
- сиырлардың сүт өнімділігін анықтау;
- сүт құрамын (ақуыз, май мөлшері) зерттеу;
- сүт құрамындағы соматикалық жасушалар мөлшерін анықтау;
- сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсерін талдау;
- Ижевский ӨК қара ала тұқымы сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсеріне байланысты экономикалық тиімділігін есептеу.

1 Негізгі бөлім

Қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділік қасиеттері

Сүт - бұл ағза үшін қоректік және биологиялық құндылығы бойынша, сіңімділігі мен мән - маңызы бойынша бірегей өнім. Оның өнім ретіндегі құндылығы ақуыз бен оның фракцияларының мөлшерімен, сүт майының жоғарғы нәрлілігімен, дәрумендер мен минералды заттардың болуымен анықталады. Алайда сүт тұтынушы үшін қауіпсіз болған жағдайда, яғни қауіпті бактериялары жоқ, антибактериялық дәрмектерсіз болғанда сапалы болып есептеледі. Сүт шаруашылығының тиімділігі негізінен үш факторға байланысты: олар азықтандыру, технология және селекция. Бұл өзара байланысты факторлардың әрқайсысының әсер ету шектері бар [6].
Сүт өнімділігі мал тұқымының шаруашылық және биологиялық ерекшеліктерін сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып саналады.
Е.В. Щеглов, В.В. Попов [7] сүт өнімділігіне сиырлардың жасы айтарлықтай әсер етеді деп санаған. Біздің зерттеулерімізде құнажындардың сауымы толық жастағы сиырлардың сауымының 75 - 80%, екінші рет бұзаулаған сиырлардың 80 - 90% құрады, яғни жасы ұлғайған сайын сиырлардың сауымы бірте - бірте азайды. Сүттің майлылығы сиыр жасының ұлғайғанымен, орташа есеппен өзгеріссіз де, кейбір сиырларда өсіп, кейбір сиырларда төмендеді, біразында қандай да бір заңдылықсыз өзгеріп отырды, ал жекелеген сиырларда тұрақты болып қалды. Жалпы табынның және әрбір сиырдың сүт өнімділігі азықтандыру мен азық өнімдерінің сапасына, малды күту технологиясына, малдың тұқымы мен физиологиялық жағдайына тәуелді болды [4].
Сиырлардың сүт өнімділігі - бұл сауым маусымында алынатын сүттің мөлшері мен сапасына байланысты. Сиырлардың сүт бездеріне қанмен түскен заттардан сүт пайда болады. Сүт өнімділік тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын факторлардың әсеріне тәуелді болып келеді. Оларға сиырлардың тұқымы, азықтандыру және бағу жағдайы, жасы және басқа факторлар жатады. І сауым маусымы бойынша сүт өнімділігі көбінесе сиыр ағзасының ұрықтануға қаншалықты дайын екендігіне байланысты. Егер жасы 16-18 айға толмаған, тірілей салмағы ересек сиыр салмағының 70% жетпеген қашарларды ұрықтандырсақ, төліміз әлсіз болып, сиырдың сүт өнімділігі төмен болады. І және ІІ сауым маусымы бойынша сүт өнімділік ересек сиырлардың көрсеткішінен төмен болады. Әдетте І сауым маусымы бойынша көрсеткіш сақа сиырлардың сауым маусымы бойынша сүт өнімділігінің -75% құрайды, ал ІІ сауым маусымы бойынша - 85% [8].
Сиырдың дене бітімі олардың өнімділік бағытына (сүт, ет) байланысты болады. Сүт бағытындағы сиырдың денесі ұзын, сүйегі салыстырмалы түрде жіңішке, терісі жұқа, жұмсақ, түгі жылтыр, қарыны кең, басы мен мойыны ұзын, құрсағы мен желіні үлкен болады. Қара-ала тұқым сиырларының сүт ақуызы 3,5-3,5%, оның ішінде: Орта орыс бұтағы бойынша - 3,4%, Сібір бұтағы бойынша - 1,5%, Орал бұтағы бойынша - 3,4%, Литва тұқымдық тобы - 3,4%, Эстон тұқымдық тобы - 3,3%, Львов тұқымдық тобы - 3,4%. Тегене тәріздес не-месе тостаған тәріздес желін индексі 43-45%. Сақа сиырлардың тірілей сал-мағы 540-550 кг. Дене бітімі мықты, шоқтығының биіктігі 130-132 см, кеудесі-нің кеңдігі 45-47 см, тереңдігі 68-70 см, денесінің қиғаш ұзындығы 150-160 см, кеуде орамы 192-202 см, жіліншік орамы 19 см. Еттілігі жақсы. Бұқашығының тәуліктік қосымша салмағы 990-1000 г. Тұқыммал кітабына жазылған бір туған сиырлар 490-570 кг, екі туғаны 501-550 кг, үш туғаны 539-570 кг тартады. Ұлы Отан соғысының алдында Швециядан әкелінген белгілі аталық із бұқаларымен Эстонияның қара-ала сиырларын будандастырып, сүті майлы аталық із бұқалары шығарылды [9].
Сүттің негізгі сапалы көрсеткіштері ретінде оның құрамындағы ақуызы, майы және құрғақ майысыздандырылған сүттің қалдыктары (ҚМСҚ) саналады.
Сүттің құрамында ақуыздың болуы малдың тұқымына, оның жеке ерекшеліктеріне, сондай-ақ бірқатар факторлар әсер етеді: сиырдың жасы, сауылым кезеңі, буаздылық, азықтану және күтілу жағдайы, сауылуы, беретін өнім деңгейі, бұзаулау мезгілі және т.б. әсер етеді. Осыдан барып осы ықпалдардың әсер етуі жағдайы сүттің майлылығына әсер ету жағдайымен ұқсас. Сүттегі май мен ақуыз арасындағы байланыстан 0,3-тен 0,7 дейін кері емес корреляция байқалады. Сиыр сүтіндегі ақуыз деңгейі орташа есеппен 3,3%-ті, 2,5-5% дейінгі ауытқуларды құрайды [10].
Сүт өнімдері - бұл біздің күнделікті пайдаланатын тағам түрлерінің ішіндегі үйреншікті де, дағдылы, сонымен бірге аса құнды, тіпті теңдесі жоқ өнімдер деп айтуға болады. Сүт және кілегей, айран мен қатық, қаймақ және сүзбе, май мен ірімшік тағы басқа сүттен әзірленетін көптеген тағамдар біздің қорегіміздің ішінде маңызды орын алады [10].
Сиырдың сүт өнімділігі - мал шаруашылығын әрі қарай өсіру және пайдалану үшін негізгі экономикалық және асыл тұқымды сипаттамасы.
Ірі қара малдардың ішінде қара-ала сиыры сүт өнімділігінің жоғары болуына байланысты әлемнің көптеген елдерінде кең таралған. Қара-ала тұқымы сүтті бағыттағы сиырлардың арасында малдың саны бойынша симментал тұқымы сиырларынан кейін екінші орын алады.
Қара және қара-ала тұқымды сиырлар климаттық жағдайларға жақсы бейімделіп, жақсы денсаулыққа ие. Көптеген жасыл жайылымдық жем шөпті, сүрлемді және де пішенді пайдаланады. Әр түрлі ауа-райы климатына тез бейімделеді.
Ресейде және біздің елімізде қара-ала тұқымы барлық өңірлерінде өсіріледі [11].
Қара-ала - сүт бағытындағы тұқым. Голланд тұқымы мен одан тараған остфриз тұқымдарының бұқаларын жергілікті сиырмен ұзақ уақыт бойы өндіре будандастыру арқылы шығарылған. Жаңа тұқым ретінде 1959 ж. бекітілді. Қазақстанға тың игеру жылдары әкелінді. Қара-ала сиыр - сүтті мол беретін тұқым болып саналады, әрі етінің сапасы да жақсы. Жергілікті жерге тез бейімделеді.
Қазан революциясына дейін қара ала тұқым тек Балтық бойы республикаларында және Саратов губернияларында өсірілген.
Қара ала тұқымының ірі қара ішіндегі орны үлкен. 1925 жылы қара ала тұқым Кеңес Одағында жоспарлы тұқым болып қабылданды. 1930 жылдан бастап Германиядан, Нидерландиядан, Эстониядан, Швециядан әкеліне бастады. Содан былай жыл сайын мал басы көбейіп, әсіресе будандарының саны өсті. Мысалы, 1935 жылы 35475 бас болса, 1936 жылы 316400, 1951 жылы 1182000, 1965 жылы 216709, ал 1974 жылы 1196000 басқа жетті. Немесе 1974 жылдың өзінде жоспардағы тұқым малы ішіндегі үлесі 19% шамасында болды [6].
Қара ала сиыр дүние жүзінде де, оның ішінде Қазақстанда да ең көп тараған ірі қара тұқымы. Өте мол өнімді, дене бітімі жақсы мал. Сүйегі мықты, арқасы түзу, бөксесі кең, аяқтары түк, желіндері жақсы жетілген. Бұл Қазақстанда сүтті бағыттағы тұқымдар арасында төртінші орынды алады.
Алатау сиыры жергілікті қазақ және қырғыз ірі қарасын швиц, кастрома тұқымымен будандастыру жолымен шығарылған. Іле Алатауының табиғатына жақсы бейімделген, сүт және ет өнімділігі қатар ұштастырылған мол өнімді түқымдарға жатады деп есептеледі.
Қара ала ірі қарасы сүтті тұқымға жатқандықтан сүттілігі өте жоғары,
дене бітімі мықты, сырттан қарағанда әдемі және түсі қара - ала. Сиырларының
тірідей салмағы 550-650 кг, бұқаларының 850-950 кг, кейбір бұқалары 1100
кг жетеді, ұша шығымы 50-55%. Бұзауларының туғандағы тірідей салмағы үлкен (32-40 кг). Төлдерінің өсіп - дамуы жақсы, орташа тәулік салмағы 800-1000 кг дейін өседі. 15-16 айлық тайыншалары 420-480 кг жетеді. Асыл тұқымды мал зауыттарында сиырларының орташа сүттілігі 5500-6700 кг болса, майлылығы 3,8-4,0% аралығында, ал сүтінің белогі 3,15-3,40%. Аса сүтті сиырлары Ленинград облысы Петров асыл тұқымды мал зауытында шоғырланған. Бұл шаруашылықта 1986 жылы орташа әрбір 1100 бас сиырдан 6861 кг - нан сүт сауылса, оның майлылығы 3,92% жеткен.
Бұл тұқымның Волга ЕГП-339 атты сиырынан 305 күн ішінде 17517 кг
сүт сауып, оның майлылығы 4,2% жеткен, ал осы шаруашылықтың Россиянка атты сиырынан 1987 жылы 19162 кг сүт сауылған болатын. Қара ала ірі қара малы Одағымыздың қандай аймағында болмасын жақсы жерсінеді, қазіргі уақытта Украина, Беларусь, Өзбекстан, Қазақстан т.б. Республикаларда да шоғырланған.
Қара-ала тұқымды сиырлардың сүт өнімділік көрсеткіштері өте жақсы болып есептеленеді. Шығарылатын өнімнің сапасы жоғары деңгейде белгіленеді және көрсетілген сүттің мөлшері жеткілікті үлкен болғанына қарамастан, жоғалмайды [6].
Митяшова О. зерттеулері бойынша сүтті бағыттағы сиыр өсірудегі басты мақсат барынша аса жоғары сапалы сүт сауу. Сиырдың сүттілігі 305 күнде сауылған және тәулігіне ең көп шыққан сүт мөлшеріне қарай анықталады. Сондықтан сиырдың сауылу мерзімі қысқа болса, ондай сиырдың пайдасы аз. Сиырды сүттілігіне қарай сұрыптағанда оның сауылу кезеңінде шығатын сүтінің өзгеруіне де көңіл аударылады. Мысалы, кейбір сиырдың тәулігіне шығатын ең көп сүті сауын маусымының екінші айында сауылса, содан кейінгі айларда тез арада төмендейді, ал енді біреулерінің көрсеткіші бұған керісінше бірте-бірте көтеріліп, ал сауын маусымының соңғы айларында ғана төмендей бастайды. Сауын маусымында осының соңғысынан ғана мол сүт саууға болады. Сиырдың сүттілігі оның тұқымына, азықтандыру жағдайына, күтіміне, жасына, қоңдылығына, тірілей салмағына, сауылған мерзіміне және уақтылы саууына байланысты болып келеді деп есептеледі [12].
Ірі қара малдың голштин тұқымдары негізінен қара-ала түсте болады (60%). Осы түске байланысты олардың өнімділік және конституциялық ерекшеліктері туралы ғалымдар мен мамандардың ойлары әр түрлі. Көптеген зерттеушілер, қара-ала сиырды сүтті бағыттағы деп ой кеседі де, ал салмағы ауырлау қызыл-ала сиырды аралас бағытқа жатқызады. Қара-ала сиырға мамандандырылған Краснодар аймағының Прогресс колхозында жүргізілген зерттеушілер бұл мал тобына сүтті бағыттағы малдардың қасиеттері тән және олардың сүт өнімділігі қызыл-ала сиырларға қарағанда жоғары әрі сауын кезеңі ұзақтау. Сүттің майлылығы мен ақуызының көрсеткішінен де қара-ала сиыр жоғары болып, экономикалық жағынан тиімділігін көрсетті.Селекцияда жергілікті қара-ала сиырлардың өнімділік және нәсілдік қасиеттерін жетілдіру мақсатында негізінде шет елдік голштин тұқымды бұқаларды кеңінен қолданылады [13].
Б.Т.Тулебаев және Б.Т.Кадралиева Батыс Қазақстан облысының қара-ала тұқым сиырларымен жүргізілген зерттеулерінде, қара-ала тұқымының әр сиырынан 5363 сүт өндіріп, оның майлылығы 3,63% құрағандығын атап өтіп болады, олардың генетикалық потенциалын толық іске асыру үшін күтіп-бағу мәселесіне көңіл бөлу керектігін атаған болатын [13].
Көптеген ғалымдардың зерттеулері бойынша сүт өнімділігінің жоғарылауы нәтижесінде сервис кезеңінің ұзару үрдісі байқалады. Басқа ғалымдардың зерттеулеріне назар аударсақ сиыр бұзаулап оны қайта ұрықтандырғаннан кейін сүт өнімділігі белгілі мерзімге ғана жоғарылайды да, шарықтау шегіне жеткеннен кейін күрт төмендейді [14].
Сауын сиырдың сыртқы тұрқы созылыңқы, денесі сүйірлеу, бөксе жағы басым жетілген, желіндері үлкен, терілері жұқа болса сүті молдау болады. Мұндай сиырлардың басы кішілеу, нәзік, мойыны ұзын да жіңішке, арқасы түзу, си-рақтары жіңішке келеді.Oсыған орай сыртқы тұлғасының кемістіктерін де ескерген жөн. Ондай кемістіктердің ұрпақтарына да даруы мүмкін. Ол кемістіктерге малдың қайқы белдігі, тар бөкселік, тірсегінің кағысқаны, имек сирақтылығы, тобан аяқтығы, қисық желінділігі, теріс емшектігі және т.б. жатады [11].
Әлемнің көптеген елдерінде мал шаруашылығы өсіңкілік түрде дамып ке-леді, мал басы артып, өнім өндірісі ұлғайып келеді, үдемелі өндіріс технологиялары игеріліп келеді.
Сонымен қатар әлемде, халықтың азық-түлікке деген қажеттілігі жылдан жылға өсіп келеді. Біздің еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде отандық сүтті мал шаруашылығы мемлекеттің азық-түліктік қажеттілігін қамтамасыз етіп, бәсекеге қабілетті болуы үшін жоғары өнімді мал басына негізделгені жөн. Сүтті мал шаруашылығы адамдардың жоғары құнды тамақ өнімдеріне деген қажеттіліктерін қанағаттандыруда және тағамдық өнеркәсіпті малдан шығатын шикізатпен қамтамасыздандыруда маңызды рөл атқаратыны белгілі [15].

1.2 Қара-ала тұқымы сиырларының сүт құрамы және сапасы

Ұзақ уақыт бойы еліміздегі селекционерлер сиырдың сүт өнімділігін арттыруға және сүттің құрамында майдың мөлшерін арттыруға бағытталған. Сүттің басқа компоненттеріне, атап айтқанда, ақуыз, құрғақ заттар, СOMO, оларға тиісті көңіл бөлінген жоқ, дегенмен, бұл факторлар сүт өнімдерінің өнімділігі және сапасы мен азық құндылығына ықпал ететіні белгілі [13].
Сүттегі ең құндысы май, ақуыз, сүт қанты, минералдар негізіндегі құрғақ зат болып табылады, сонымен қатар биологиялық белсенді заттар болып келетін витаминдер, пигменттер, гормондар, ферменттер және иммундық организмдер аса құнды болып табылады. Сүттің химиялық құрамын сипаттау үшін құрғақ сүт қалдықтары - СОМО және лактоза ескеріледі. Адам ағзасында лактоза қуат рөлін атқарады және пайдалы микрофлораның дамуына қолайлы орта жасайды [16].
Жаңа сауылған сүттің дәмі жағымды, аздап тәтті, түсі ақшыл сары. Әрбір малдың сүтінің өзіне тән иісі бар. Оны жабық тұрған ыдысты ашқан уақытта сезуге болады. Консистенциясы бірқалыпты сұйық болады [17].
Судың массалық үлесі сиыр сүтінде 87,5% . Мұны айтып отырғанымыздың себебі су барлық орғандардың құрамына кіріп, онда әр түрлі қызмет атқарады. Сүт белогы табиғаттағы ең толық бағалы белок деп есептеледі. Организмде сүт белогы 100 пайызға дейін қорытылады, сіңімділігі 98 пайызға шейін барады. Сүт белогымен салыстырғанда өсімдік белогының сіңімділігі 70-80% қана болады.
Сүттің химиялық құрамы өте күрделі. Онда белоктар, липидтер, көмірсулар, минералды заттар және көп мөлшерде су болады. Биологиялық құндылығы жағынан сүт басқа азықтардан элдеқайда бағалы [18]. Оның құрамындағы казеин және лактоза сияқты заттар басқа өнімдерде кездеспейді.
Сүт белоктары казеинге және сүт сарысуының белоктарына бөлінеді. Казеин жалпы белок мөлшерінің 82%-ын құрайды. Сиыр сүті сарысуының белоктары альфа-лактоальбумин (3%), бета-лактоглобулин (10%), иммундық глобулиндер (2%), иммундық қасиеттері қан сарысуы альбуминіне үқсас альбумин (1%), альбумозопептондық фракция (2%) болып бөлінеді. Казеин -- құрылымы жағынан бір-біріне ұқсас, бірақ электрофорездік қасиеттері мен амин қышқылдық құрамына қарай ерекшеленетін бірнеше белоктың жиынтығы. Оның молекулалық массасы 19000-30000. Казеин альфа-, бета-, гамма- және каппаказеин болып бөлінеді. Жалпы казеин мөлшерінен бұл фракциялар тиісінше 50,30,5 жэне 15% кұрайды. Альфа-және бета-казеиндер құрамында фосфосериндік қалдық түрінде көп мөлшерде фосфаттар болады. Казеин кальций казеинатын түзу арқылы кальцийді қосып алады. Яғни, организм үшін өте қажетті екі элемент -фосфор мен кальций казеинмен қосылыс түрінде кездеседі. Сүт құрамында ерігіш казеинат -- кальций -- фосфаттық кешен орташа диаметрі 100 нм шамасындағы сфера пішінді мицелла түрінде бо-лады. Казеин үшінші деңгейлік құрылым құрмайды, сондықтан ас қорыту сөлдерінің протеолиздік ферменттерінің әрекетімен тез қорытылып, алмастырылмайтын амин қышқылдарының көзі ретінде пайдаланылады [19].
Қара-ала тұқымы сиырлары сүтінің физиялық-химиялық көрсеткіштері 1 кестеде көрсетілген.

1 кесте - Қара-ала тұқымы сиырлары сүтінің физиялық-химиялық көрсеткіштері

Көрсеткіштер
Қара-ала тұқымы
Құрғақ зат, %
12,54 +- 0,06
СОМО, %
8,45 +- 0,05
Майлылық, %
4,09 +- 0,06
Ақуыз, %
3,16 +- 0,05
Казеин, мг %
2,56 +- 0,08
Минералдық заттар, мг %
0,697 +- 0,004

1 кестеде көрсетілгендей, химиялық және сапалық сүт құрамының көрсеткіштерін зерттеу ағзадағы мүмкін боларлық нашарлауларды ғана емес, уақытылы қабылданған іс-шаралардан соң болатын жақсартуларды да айқындауға мүмкіндік береді. Сиырдың бақылау мәліметтері бойынша өнімді қасиеттері туралы, алатын рационның толыққандылығы туралы жорып қана емес, сондай-ақ соматикалық жасушалар саны бойынша өткізілген емдеу нәтижелерін көруге болады [20].

Сиыр жасының сүт өнімділігіне әсері

Сиырлардың сүт өнімділігіне бірқатар факторлар әсер етеді. Мысалы тұқымдық ерекшеліктері, жасы, тірі салмағы, азықтандырылуы, күтіп-бағылуы, сервис кезеңі, суалу кезеңі, сиырлардың сауу жиілігі мен техникасы, денсаулық жағдайы және жыл маусымы.
Сиырлардың сүт беру өнімділігі мөлшермен кең түрде 1000 кг-нан 25000 кг және одан да жоғары болады. Сиырдың сүт өнімділігі және сүттің құрамы көптеген ықпалдарға байланысты. Олар: жасы және физиологиялық жағдайы, азықтандырылуы мен күтіп-бағылуы, жыл мезгілдері және т.б. тұқымдық өзіндік ерекшеліктер, селекциялық жұмыстар тұқымды құрып жетілдіруді және малдың басқа да белгілерін дамытады. Осыған байланысты сүт бағытындағы ірі қара ет бағытындағымен салыстырғанда айтарлықтай үлкен сүт беруге қабілетті болады. Ірі қара тұқымының ішінде сүтті көп беретін сүттілігі мол және сүтінің құрамының майлылығымен өте жақсы сүт өнімін жоғары ет сапасымен сәйкестендіретін сүт және ет бағытындағы сиырлар бар.
Мөлшермен бір тұқымда және бір табында жоғары өнім беретін сиырларды ұтымды азықтандырғанда төмен өнім беретін сиырлардың сауылған сүттерінен 3-4 есе және одан да артық берген. Бұл үшін табындағы сауылған сүттің өзгергіштігі 20-25 пайызды құрайды. 1990 ж. В.Ф. Красота және басқалардың айтуынша, Волгоград облысының Молочное асылдандыру заводындағы қара ала тұқымына жататын Россия сиырын бірдей жағдай мен күтімде 305 күнгі сүт түзілуінен 3228-ден 11458 кг сүт алған [21].
Сүт өніміне бірден-бір ықпал ететін әсерлердің бірі малдың жасы. Бүкіл организмнің жалпы дамуы мен өсуіне байланысты, әсіресе сүт безі өсе түседі. Сүт өнімділігі жас ерекшеліктің жалпы заңдылығына байланысты, сауылым сүт белгілі-бір максималға дейін біркелкі өседі, сонан кейін ақырындап азая береді. Біздің елімізде өсірілетін сиыр тұқымының максималды сауылым сүті 4-6 сүт түзілуінде (лактацияда) байқалады. 1-і сүт түзілуден максималды (ең жоғарғы) сауылым сүтке дейінгі өнімділік мөлшермен 40-50%-ке өседі. Сауылым сүттін жасерекшелік өзгерісі малдың тұқымының ерекшелігіне, оның азықтануына, күтіп-бағылуына және т.б. байланысты. Сонымен. мысалы В.Ф. Красота және т.б. көрсеткендері бойынша қара ала тұқымына жататын сиырларды жеткіліксіз азықтандырған жағдайда, жоғары сауылым сүт VII-сүт түзілуіне сәйкес келеді. Бірінші төлдеген құнажыннан сауылған сүт 60-65% көлемін құрайды. Жақсы күтім жағдайында максималды сауылым сүт V- ші сүт түзілуінде алынған, бұл үшін бірінші төлдеген құнажын сүтінің көрсеткіші 75-77%-ды құраған. Сиырдың сүт өнімділігіне жас ерекшелік өзгергіштігінін заңдылығын оқып үйрену, әр тұқымға малдың өнімділігі және кластың асылдылық бағалылығына бонитировкалық балл беруіне сәйкес стандартты тағайындауға мүмкіндік береді. Әр жастағы сиырлардың беретін сүт өнімділін салыстырғанда да қолданылатын түзейтін коэффициенттер ойластырылып шығарылған. Мысалы: алғаш төлдеген құнажынның сауын сүтін жетілген сиырдың өніміне жеткізу үшін, оның сауылым сүтінің көлемін 1,33 коэффициентке, ал екінші төлдеген сиырдың көрсеткішін 1,11 коэффициентіне көбейту керек. Жеке малдардың жасе рекшелік өзгергіштігіндегі сауын сүті олардың жас ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі көлемде болады. Көптеген себептердің тағы бірі, жасы ұлғая келе сүт қалыптастырғыш негізгі мүше - желіннің көлемінің ұлғаятындығы.
Т.К.Бексейітовтан алынған мәліметтер бойынша далалық қызыл тұқымды сиырларының жасы ұлғая келе олардың сүт өнімділігі де артады екен, әрине осыған сәйкес олардың желіндерінің көлеміде сәйкесінше ұлғаяды. Сүт сауыны бірінші рет болып тұрған сиырлармен салыстырғанда толық жастағы сиырлардың желінің көлемі сауынға дейін 3,7%-ға артық болған, сауыннан кейін 2,6%-ға артық болған, осыған сәйкес желіннің ұзындығы 8,1% және 9,5%, желіннің ені 6,8% және 5,9%, желіннің тереңдігі 16,0% және 26,7% болған. Толық жастағы сиырлардың желіндерінің тартылуы 12,4%, ал бірінші сауылып отырған сиырларда 11,4%-ды құраған [21].

1.4 Зерттеу жүргізу әдістемесі мен материалдары

1.4.1 Ижевский ӨК-гі табиғи-климаттық жағдай және шаруашылық туралы мәлімет

Ижевский өндірістік кооперативі Қазақстанның солтүстік аймағында ірі қара мал өсіру шаруашылықтары арасында бедеулі рөл атқарады. Ижевский өндірістік кооперативі Ақмола облысы, Аршалы ауданында орналасқан.
Кооператив элиталы тұқым өсірумен айналысатын шаруашылықтар қатарына жатады. Соңғы жылдары құрама жем зауыты, сүтті-тауарлы ферма, жылқы фермасы, ет және сүт өңдеу цехтары жаңартылып, жаңа технологиялық қондырғылар орнатылды. Шаруашылықта қара ала тұқым сиырлары өсіріледі.
Шаруашылықтың географиялық орны мал өсіру үшін өте тиімді болып келеді және де қосымша азықтық дақылдарды өсіру үшін де оңтайлы. Климаты континенттік болып келеді, қысы суық, қары аз (20 см), ал жазы ыстық және құрғақ болып келеді. Қаңтар айындағы орташа температура - 17 -- 18 С, ал шілде айында 19 -- 20 С шамасында.
Шаруашылықта дәнді дақылдарды өсіреді, шаруашылық қарамағында сүт фермасы бар. Шаруашылыққа 17,5 мың га ауыл шаруашылығы алқаптары тиесілі, оның ішінде 13 мың га егістік.
ӨК "Ижевский"-де қазіргі таңда 1020 бас ірі қара мал, оның ішінде 387 бас сиыр. Шаруашылықта жалпы мал басынан (1020 бас), табындағы сиырлардың үлес салмағы 38% (387 бас) құрайды. Құнажын 18%, 1 жасқа дейінгі тайыншалар үлесі 20%, ал 1 жастан үлкен тайыншалар 15%, 1 жасқа дейінгі бұқашықтар 4%, бордақылаудағы ересек мал 1%-ды құраса, өсімтал тайшалар 4%-ды құрайды.
Зерттелетін шаруашылықтың жалпы жағдайын, соның ішінде жер ресурстарын қарастырайық. Оны 2 кестеден байқауға болады.

2 кесте ‒ Ауылшаруашылық жерлерінің аумағы мен құрылымы

Түрлері
Орташа мың., га

2017 ж
2018 ж
%
Барлығы
17,5
17,5
100
Соның ішінде: Егістік
12,5
13,5
74,3
Пішен
2,7
1,7
12,6
Жайылым жер
1,3
1,3
7,4
Басқа
1
1
5,7

2 кестеден көріп отырғанымыздай, жер аумағы 17,5 гектарды құрайды. Оның ішінде егістік жерлер орташа 13 га құрайды, яғни барлық аумақтың 74,3 %-на тиесілі. Жайылым жер орташа алғанда барлық аумақтың 1,3 га жерін алып отыр, яғни пайыз көрсеткішімен 7,4 құрайды. Пішен егілген жер 2,2 га алып отыр, яғни 12,6 % құрап тұр. Жер аумағының 74,3%-ын егістік жері алып жатыр, 12,6% пішен, жайылым жері 7,4% қамтиды.
Соңғы жылдары құрама жем зауыты, сүтті-тауарлы ферма, жылқы фермасы, ет және сүт өңдеу цехтары жаңартылып, жаңа технологиялық қондырғылар орнатылды. Шаруашылықта қара ала тұқым сиырлары өсіріледі (3,4 кесте).
3 кестеден көріп тұрғандай, IIІ буындағы сиырлардың үлесі 10% ғана, жануарлардың 80% -ы таза тұқымды және IV буындағы ұрпақ үлесі 10% құрайды. Оның ішінде бұқашықтар толығымен таза тұқымды болса, 1 жастан үлкен тайыншалардың таза тұқымы 85%, буданы 15%. Ал 1 жасқа дейінгі тайыншалардың таза тұқымы 87%, буданы 13%-ды құрайды. 90 жылдан бастап таза тұқымды жануарлардың жыл сайынғы өсімі 4 -7% құрады.

кесте - Табынның тұқымдық құрамы, %

Тұқымы
Сиырлар
Бұқашықтар
Тайыншалар

1 жастан үлкен
1 жасқа дейінгі
1 жастан үлкен
1 жасқа дейінгі
Таза тұқымды
80
100
100
85
87
Будан: IV ұрпақ
10
-
-
10
10
III ұрпақ
10
-
-
5
3
Барлығы:
100
100
100
100
100

кесте - Табынның класстық құрамы, %

Бағалау сыныбы
Сиырлар
Бұқашықтар
Тайыншалар

1 жастан үлкен
1 жасқа дейінгі
1 жастан үлкен
1 жасқа дейінгі
Элита-рекорд
53
65
70
58
52
Элита
30
35
30
37
45
I класс
16
-
-
3,5
2
класс
1
-
-
1,5
1
Барлығы:
100
100
100
100
100

4 кестенің келтірілген деректерінен, табынның сиырлары элита-рекорд - 53%, элита - 30%, тек 16%-ы сиыр-бірінші класс және тек 1% екінші классқа тиесілі. 1 жастан үлкен бұқашықтардың 65%-ы элита-рекорд, 35%-ы элита. Ал 1 жастан үлкен тайыншалардың 58%-ы элита-рекорд, 37%-ы элита, 3,5% І класс, 1,5%-ы ІІ классқа жатады.
Мал өнімділігін жоғарылату үшін азықта өтетін биохимиялық өзгерістерді мал организмінде жалғастырып, зат алмасуына қажетті бағытта ықпал еткізуді кездеу қажет. Жем-шөп қорын нығайтуды ондағы азық түрімен мөлшерін көбейтумен қатар, қолдағы бар азықты үнемді де физиологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді жұмсай білу керек. Азықтандыру нормасына сәйкестендіріп құрастырылған рацион азықтарымен саууға арналған сиырды тәулігіне 3 рет азықтандырған жөн, ал ертеңгісін және түсте жем мен шырынды азықтарды беріп, ірі азықтарды күні бойы салып қойған тиімді [22].
Азықтың құрамы мен қоректілігі, оның дымқылдығына және сақтаған орынның температурасына байланысты өзгеріп отырады. Дәнді азықтар мен диірмен қалдықтарын көгеріп шіруден қорғау үшін ең қолайлы ылғалдылық 13-14%, күнжара үшін 10-11% және пішен үшін 15-17%. Азықты қалыпты жағдайда сақтағанда пішен өзінің қоректілігін 8-10%, тамыр жемістілер 10% шамасында және сүрлем 18-20% шамасында жоғалтады [22].
Жоғары өнімді сауын сиырының энергияға қажеттілігі, әсіресе бұзаулағаннан кейінгі бастапқы айларда өте жоғары болады. Бұл уақытта рационның қоректік заттары сүт өндіруге кететін энергияны қамтамасыз ете алмайды да, мал өз ағзасындағы қорға жиналған қоректік заттарды пайдалана бастайды, сондықтан алғашғы 100 күн сауын уақытында мұндай мал тәулігіне 1,0 кг дейін салмақ жоғалтуы ықтимал [23].
Сиырға, әсіресе жас бұзауларға пішен тұнбасын береді. Пішен тұнбасын - өсімдік жаңадан гүлдене бастағанда ашық күндері жиналған аралас өсетін әр түрлі шөптен даярлауға болады. Көгерген, шаң басқан және улы өсімдік араласқан пішеннен тұнба жасауға болмайды (5 кесте).

кесте ‒ Мал шаруашылығының азықпен қамтамасыз етілуі

Мал азығының түрлері
Өндірілді тонна
Қажетті тонна
Қамтамасыз етілуі, %

2018 ж
2018 ж
2018 ж
Еркекшөп пішені
1145
1147
99,8
Арпа сабаны
3823
3821
97,5
Пішендеме
923
925
99,8
Құнарлы жем
866
865
100,1

5 кестеде көрсетілгендей азықпен қаматамасыз етілу шаруашылық бойынша өте жоғары, 97,5% -дан 100%-ға дейін ауытқиды, бұл азықтардың қанша мұқтаж болуы сонша өндірілуінің дәлелі.

1.4.2 Зерттеу әдістемесі

Дипломдық жұмыстың мақсаты - қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсерін зерттеу болып табылады.
Жұмысты орындау үшін келесі міндеттер қойылды:
- сиырлардың сүт өнімділігін анықтау;
- сүт құрамын (ақуыз, май мөлшері) зерттеу;
- сүт құрамындағы соматикалық жасушалар мөлшерін анықтау;
- сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсерін талдау;
- Ижевский ӨК қара ала тұқымы сиырлардың сүт өнімділігі мен сүт құрамына жасының әсеріне байланысты экономикалық тиімділігін есептеу.
Зерттеулер Ақмола облысының "Ижевский" өндірістік кооперативінің аумағында жүргізілді. Шаруашылықта зерттеу жүргізу үшін қара-ала тұқымды сиырлардың 3 тобы іріктелді. Бірінші топқа бірінші лактация (n=42), екінші топқа екінші лактация (n =40), үшінші топқа үш және одан жоғары лактация бойынша (n=54) сиыр енгізілді.
Қойылған міндеттерге сәйкес "Ижевский" ӨК жағдайында келесі көрсеткіштер қарастырылды:
- 305 күндік сауым маусымы бойынша сүт өнімділігі;
- сүт майы;
- сүт ақуызы;
- сүт құрамындағы соматикалық жасушалар мөлшері;
Сиырлардың сүт өнімін мұқиятты түрде есептеп отырады. Ай сайын әр сиырдың сүтін есептеу үшін бақылау жұмысын жүргізеді. Жалпы бір маусым ішінде (305) күнде сиырдың қанша сүт бергенін анықтау үшін 10 айлық сүтін есептейді. Сиырдың сүттілігін бағалау үшін, оның өмірлік сауу маусымының ішінде ең көп сүт берген сауынын есепке ала отырып, өмірлік сүтінің көрсеткішін де есепке алады. Сиырдың сүтін есептегенде тәулік ішінде беретін сүтіне көңіл бөлген жөн. Ал, бұл көрсеткіш сиыр желінінің көлемін көрсетеді..
Ақмола облысында Аршалы ауданында орналасқан Ижевский өндірістік кооперативі Қазақстанның солтүстік аймағында ірі қара мал өсіру шаруашылықтары арасында бедеулі рөл атқарады. Кооператив элиталы тұқым өсірумен айналысатын шаруашылықтар қатарында. Тәуелсіз Қазақстанда әлем стандарты бойынша салынған кооперативтерінің бірі.. Шаруашылықта қара ала тұқым сиырлары өсіріледі.
4 ай аралығында біз Ижевский ӨК-де айлық сауымдарға қатысқан болатынбыз. Сынамаларды жаңа туылған, ауру және де вакцина салынған сиырлардан басқа барлық бас сиырлардан алған. Орташа сынамалар 20 мл ыдыстарға жиналған. Одан кейін барлық сынамалар тоңазытқышқа салынып, Қазақ агротехникалық университетінің зертханасына жеткізілген және осы лабораторияда зерттелінген..
Әр-бір сауымнан кейін сауыншылар әртүрлі сиыр топтарынан алынған сүт мөлшерін күн сайын бекітіп отырған.
Сүтті бақылау ай сайынғы бақылау сауымдарын өткізу арқылы болатын. Бақылау сауымы кезінде УЗКМ-1 сүтті зоотехнологиялық бақылау құрылғысы қолданылды. Үлгілер тығыз қақпағы бар 20 мл ыдыстар арқылы жиналды.
Әрі қарай зерттеулер Клевер-2 сүттің сапасын анықтайтын анализатор көмегімен жасалған. Ал соматикалық жасушалар саны Соматос МИНИ кұралының көмегімен анықталған. Бұл анализаторлар сүттің майлылық үлесін, ақуыз үлесін және соматикалық жасушалардың мөлшерін анықтайды [22]. УЗКМ-1 қондырғысы 1 суретте көрсетілген.

1 Сурет - УЗКМ-1 қондырғысы

Бұл анализаторлар сүттің майлылық үлесін, ақуыз және соматикалық жасушалардың мөлшерін анықтайды. Сонымен қатар осы құрылғылардың дұрыс қолданылуын бақылау қажет, яғни қолдану алдында қыздыру, бөлімдерді периодты түрде жуу, құрылғы тегіс үстелде тұру қажет. Егер де сүт ашып кеткен жағдайда немесе қатқан болса көрсеткіштер қате болады. Клевер-2 және Соматос МИНИ сүт анализаторлары 2 суретте бейнеленген.

2 Сурет - Клевер-2 және Соматос МИНИ сүт анализаторлары

Клевер-2 шағын сүт анализаторы ООО НПП БИОМЕР жобаланып шығарылуда. Сүттің майлылығын анықтайтын құрылғы, сүт өнеркәсібі кәсіпорындарында, мал шаруашылығы кешендерінде, шаруашылықтарда, ғылыми-зерттеу зертханаларында кеңінен қолданылуда. Сүт немесе кілегейдің сапалық көрсеткіштерін өлшеу процесі 2,5 - 3,5 минутты құрайды.
Соматос мини вискозиметриялық сүт анализаторы сүт сапасын бақылауға және бақыланатын үлгідегі капиллярлық ағымның уақытымен өлшенген шартты тұтқырлыққа сүтдегі соматикалық клеткалардың санын анықтауға арналған. Анализатордың жұмыс істеу принципі "Мастоприм" препаратының су ерітіндісінің сүттегі соматикалық жасушалармен өзара әрекеттесуіне негізделген, нәтижесінде сүттің тұтқырлығы өзгереді. Сүт қоспасының ағу уақытына байланысты индикаторда сүтте ағу уақыты және соматикалық жасушалардың саны көрсетіледі.

1.5 Зерттеу нәтижелері

1.5.1 Ижевский ӨК өсірілетін қара-ала тұқымы сиырларының сүт өнімділік қасиетті

Зерттеу барысында сиырлардың сауымы, сүт майының мөлшері, ақуыз құрамы сияқты сүт өнімділігінің көрсеткіштеріне талдау жасалды.
Шаруашылықта сүтті есепке алу сүтті зоотехникалық бақылау құрылғысын (УЗКМ-1) қолдана отырып, ай сайынғы бақылау доктарының көмегімен жүргізілді. Сиырларды сауу АДМ-8 сауу аппаратының көмегімен жүзеге асырылды.
Шаруашылықта сиырлар қора-жайылым жүйесі мен байлап ұстау тәсілі бойынша ұсталынды. Ұстаудың байлау тәсілі жануарларға қызмет көрсетуде ыңғайлы, азықтандырудың қамтамасыз етілуі мен нормалануы, олардың физиологиялық жай-күйіне тұрақты және мұқият мониторинг жүргізу болып табылады. Жануарларды өндірісте қысқы уақытта қораларда ұстайды, ал жаз мезгілінде жайылымдарға шығарады. Бұл жүйе ағзаның табиғи резистенттілігін жоғары деңгейде ұстап тұруға мүмкіндік бере отырып, жануарлардың физиологиялық жай-күйіне барынша қалыпта ұстап тұруға мүмкіндік береді.
Әрбір сиыр қорада болады. Әрбір баған үшін дефекация аймағы (қи каналы), азықтандыру (екі басқа бір азықтандыру есебінен) және автосуарғыш қарастырылған. Әрбір сиырдың екі жақ құлағында жеке нөмірі көрсетілген биркалар бар, шаруашылықта сиырлардың сауылуы АДМ-8 сауу аппаратының көмегімен жүзеге асырылады.
Шаруашылықта еденнің қиға қарай еңісі болады. Қиды жинау көң қырғыш транспортерлердің көмегімен жүзеге асырылады. Көңнің сорғыға жақсы өтуі үшін оны сумен шаяды. Шаруашылықтағы қи өңдеуге ұшырамайды, оны өз алқаптарын тыңайту мақсатында егістікке апарады.
Жануарлардың өнімділігі шаруашылықтағы мал азығы базасының жай-күйіне толық байланысты.
"Ижевский" ӨК Жем базасы мынадай жемдерді құрайды: дәнді-түрлі шөпті пішен, жүгері сүрлемі, пішендеме, құнарландырылған жем және тамырлы жемістілер. Ауыл шаруашылығы малдарының ірі азықпен қамтамасыз етілуі 99,8%, концентрленген азықтармен қамтамасыз етілуі 100% құрайды.
Сиырлардың сүт өнімділігі - сауым маусымында алынатын сүттің мөлшері мен сапасына байланысты. Сиырлардың сүт бездеріне қанмен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.