Жауынбай Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану
SILКWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТI
Байболова Айгерім АбдуманапқызыСКЖ-102-81
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Білім беру жүйесіндегі жаңатехнологиялардың теориялық негіздері
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы
мен әдiстемесiмамандығы
Шымкент, 2020
SILKWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Бастауышты оқыту педагогикасы
мен әдістемесікафедрасы
Қорғауға жіберілді:
2020 ж.
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к. Исманова Р.Ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Білім беру жүйесіндегі жаңатехнологиялардың теориялық негіздері
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы
мен әдістемесімамандығы бойынша
Орындаған Байболова А. А.
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
Бақылау нормасы: Ашимова М.А.
Шымкент, 2020
SILKWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Педагогикалықфакультеті
5В010200 Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесімамандығы
Бастауышты оқыту педагогикасы мен әдістемесі кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі:
п.ғ.к. Р.Ж.Исманова
2019 ж.
Диплом жұмысын (жобасын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
4-курс, СКЖ-102-81 Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы, күндізгі оқу бөлім студенті Байболова Айгерім Абдуманапқызы
1.Диплом жұмысының (жоба) тақырыбы: Білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың теориялық негіздері
____ _________ 20__ж. № ________ ректордың бұйрығымен бекітілген.
2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: ____ __________ 20____ ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер (заңдар, әдеби дереккөздер, лабораториялық-өндірістік мәліметтер)
Педагогика және психология, әдіснама, әдістеме саласындағы ғалымдардың, тәжірибелі мектеп мұғалімдерінің қатысыменБілім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың теориялық негіздеріжайлы қағидалары, жеке іс-тәжірибелері.
4. Диплом жұмысын (жоба) дайындауға арналған сұрақтар тізімі:
1.Білім беру жүйесінің басты сипаты
2.Саралап оқыту технологиясы.
3.Дамыта оқыту технологиясы.
4.Деңгейлеп оқыту технологиясы.
5.Ақпараттық технологиялар.
5.Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
1.Назарбаев Н. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан халқына жолдауы.
Астана. 2007 ж. 28 ақпан.
2.Шаталов В. Ф. Баршаны да, әркімді де оқыта білейік. Педагогикалық
ізденіс.- А.:- 166 б.
3. Өстеміров К.,Айтбаева А.Б.Қазіргі білім беру технологиялары. Алматы.2006 ж.
4.Айтбаева А.Б. Білім берудегі жаңа технологиялар. Алматы. 2011 ж.
5.Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. - Алматы: Кітап, 2000. - 87б.
6.Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. Алматы. 2004 ж. 208 б.
7. Жұмыстың (жобаның) бөлімдері бойынша кеңес беруші және жұмыстың
дайындау кестесі
Тараулар, бөлімдер атауы, №
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырма
ны алған мерзім
Тапсырма берілді
(қолы)
Тапсырма қабылданды (қолы)
1.1Білім беру жүйесінің басты сипаты
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
қараша,
2019
1.2Саралап оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
қараша,
2019
1.3 Дамыта оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
желтоқсан,
2019
2.1. Деңгейлеп оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
ақпан,
2020
2.2 Ақпараттық техноло-гиялар.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
наурыз
2020
Қорытынды
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
сәуір,
2020
Пайдаланылған әдебиеттер
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
сәуір,
2020
8. Диплом жұмысын (жоба) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыстың кезеңдерін орындау мерзімі
Ескерту
1
Диплом жұмысының (жоба) тақырыбын бекіту
қараша,
2019
2
Диплом жұмысының (жоба) дайындау үшін материалдар жинақтау
қараша,
2019
3
Диплом жұмысының (жоба) теориялық бөлімін дайындау (тарау 1)
желтоқсан, 2019
4
Диплом жұмысының (жоба) аналитикалық бөлімін дайындау (тарау 2)
қаңтар, ақпан,
2020
Практика кезінде
5
Диплом жұмысының (жоба) толық мәтінінің қолжазба нұсқасын аяқтау
сәуір, 2020
6
Диплом жұмысының (жоба) алдын ала қорғауға ұсыну
сәуір,2020
Практикадан кейін
7
Диплом жұмысының (жоба) рецензияға ұсыну
сәуір,2020
8
Диплом жұмысының (жоба) аяқталған нұсқасын (ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиясымен) ұсыну
сәуір,2020
9
Диплом жұмысының (жоба) қорғау
мамыр, 2020
МАК кестесіне сәйкес
Жұмыстың (жобаның) жетекшісі__________ п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
Тапсырма берілген күні _________________ 2019 ж.
Студент тапсырманы қабылдады __________ Байболова А. А.
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім беру жүйесінің басты сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Саралап оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Дамыта оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.4 Ойын элементтері арқылы оқушылардың танымдық белсенділіктерін арт-
тыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2ДЕҢГЕЙЛІК ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА БІЛІКТІЛІККЕ ҚОЛ ЖЕТЕДІ
2.1 Деңгейлеп оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.2 Ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Қашықтан білім беру жүйесінің негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Сын тұрғысынан ойлау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
3.1Жауынбай Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
3.2Білім беру жүйесіндегі оқытудың инновациялық технологияларын пайдалану ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясы жолдауында, 1999 жылдың маусымында қабылданған Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасында кuрсетілгендей қоғамның эканомикалық және әлеуметтік жағынан ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудіңұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл - ой қорын жинау сияқты мақсаттарды кuздейді. Ол Қазақстан республикасы жарияланған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделін әр адамға таңдау бойынша білім беру моделіне кuшуге негізделген.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі елеулі uзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы uзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа кuзқарас, жаңаша қарым - қатынас пайда болды.Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудыңәдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттіңғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. ¤йткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін кuтеруге дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс - әрекеттің нәтижесі болып табылады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру оқу - тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияны ендіру міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың uзара ортақтұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, uздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, uзін-uзі жетілдіріп, uсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің uзін-uзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына кuмектеседі.Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялықәдістерін пайдалану оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі - Англиядан шыққан оқытудың интерактивті әдісі. Интерактивті әдіс - диалогтықәдіс, нәтижесінде сабаққа қатысушылар бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді:
Жұмыстың мақсаты:Орта мектептің химиякурсын оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді қолданып, оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру және оқушылардың пәнге деген белсенділігін арттыру.
Жұмыстың актуальдылығы және теориялық, практикалық маңыз- дылығы:
Бұл тақырыптың оқыту үрдісінде актувльдылығы өте жоғары. Қазіргі оқыту үрдісінде ескі оқыту әдістемелерімен оқыту жақсы нәтиже бермейді. Сондықтан оқыту үрдісінде жаңа технологияларды : модульдік, саралап, деңгейлеп, дамыта оқыту технологияларын қолдану жақсы нәтиже беретінін көрсетті. Өз сабақтарымда саралап, деңгейлеп, дамыта оқыту технологиясын қолданып, оқушыларды биология пәніне қызықтыра білдім. Оқушылардың білуге ынтасы артып, шығармашылығыжоғарылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
Жаңа технологияны соның ішінде Ж.Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын биология сабақтарында қолданып, бұл технологияның оқушы-
лардың білімін көтеруде, ой-өрісінің дамуына, пәнге қызығушылығы мен шығармашылық ізденуінің жоғарылауына зор әсері бар екендігін іс жүзінде дәлелдеу.
Жұмыстың құрылымы:
Диплом жұмысы 50 бетке жазылған. Жұмыста кіріспе, әдістемелік бөлім және зерттеудің нәтижесі көрсетілген. сабақтардың әдістемелік талдамалары беріліп, мектепте іс жүзінде осы сабақтар өткізілген.Жаңа технологияның дәстүрлі технологиядан айырмашылығы, оның нәтижесінің жоғарылығы көрсетілген. Жұмысқа 40 әдебиеттер пайдаланылған.
1БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім беру жүйесінің басты сипаты
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі - асқақтаған күмбездер де, ғимараттар да, экономикалық жағдай да емес, білімді де білікті, іскер де, де белсенді адамдар. Біздің балаларымыз білімі жоғары жұмысшылар мен фирмалар, инженерлер, банкирлер және өнер қайраткерлері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен биржалардың иелері болады (Қазақстан -2030 бағдарламасы). Әрине, келешектің иесі - жастар. Жастар өзініңата - анасынан гөрі заманына көбірек ұқсас келеді. (И.С.Кони). Сондықтан қоғам талабына сай, сол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз. Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техниканың деңгейі де, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі. Осыған орай маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктерді қажет етеді. Ондай мүмкіншілік тек білім арқылы келеді [1].Білім беру саласында жаћандану да бірқатар үрдістермен сипатталады.Гордон Драйден мен Джанет Востың "Білім беру революциясы " кітабында (2003ж) білім беру саласында осы заманғы әлемнің көптеген елдеріне тән проблема тамаша баяндалған: "Әлем сондайлық жедел өзгеруде, ал білім жүйесі сондайлық оралымсыз да жігерсіз, ол бейнебір уақыттың торына түсіп қалғандай, әлдеқашан аяқталған өткен дәуірге қызмет көрсетуін жалғастырып келеді." Бұл біздің атымызға айтылған секілді.
Білім ақпараттыққоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім, инновациялар мен оларды нақты қолданудыңәдістері барған сайын пайда көзі ретінде кuрінуде.
Экономикалық дамудың жаңа тұрпаты қызметкерлер үшінөuз өмірінде бірнеше рет мамандығын ауыстыру, uз біліктілігін үнемі арттыру қажеттілігін туғызады. Білім беру саласы ақпараттыққоғамда экономикалық саламен елеулі түрде астасады, ал білім беру қызметі ақпараттыққоғамның экономикалықдамуының аса маңызды құрамдасына, артта қалушылықты еңсерудің факторына айналады.
Білім беру ұғымының-зі uзгеруде және кеңеюде. Білім беру барған сайын кuп ретте мектепте және тіпті жоғары оқу орнында оқумен бірдей түсінілуден қалады.
Жеке тұлғаны функционалдықәзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу жүріп жатыр. Жаңа тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді, ол әрбір нақты адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді.
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге ие болуда. Жақсы жазу қарттыққа дейінгі тыныш та қамсыз өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам қызметініңтүрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі тән. Бүгінде тіпті жоғары білімнің өзі көпке жетпейді.
Дженерал Моторс корпорациясының президенті бұл туралы былай дейді: "Бізге төрт және тіпті алты жылдық емес, қырық жылдық білімі бар мамандар қажет."
Ақыр соңында, білім берудің халықаралық интеграциясы жүріп жатыр. Білім беруді дамытудың маңызды белгісі оның жаћандылығы болып табылады. Бұл белгі осы заманғы әлемде интеграциялықүдерістердің орын алуын, қоғамдық uмірдің түрлі саласында мемлекеттер арасындағы интенсивті uзара ықпалдастықты бейнелейді. Білім беру ұлттық басымдық категориясынан әлемдік басымдық категориясына uтуде.
Аталған үрдістер Қазақстанда ғылым мен білім беру жүйесін дамытудағы негізгі бағыттарды анықтауы тиіс.
Білім беру жүйесі реформасының орталық буыны осы заманғы ақпараттық технологиялар мен білім беру үдерістерін жаппай ендіру болуы тиіс. Бұл кезеңде негізгі назарды оқытушыларды қайта даярлау мен біліктілігін арттыру қажеттігіне аударған жuн. Бұған қоса оқу бағдарламаларын олардыңхалықарарлық стандарттар мен осы заманғы әлемнің талаптарына сәйкестігі тұрғысынан қайта қарастыру керек.
Бәсекеге қабілеттілік мәселесі - бұл, ең алдымен, сапа мәселесі.
Қандайлық жақсы және кәсіби болса-дағы бір де бір оқытушы егер оқушының өзі білімге ұмытылмаса, егер оқушының uзі кәсіби, жоғары білікті маман болғысы келмесе, оны ештеңеге үйрете алмайды.
Білім - қоғамды әлеуметтік, мәдени - ғылыми прогреспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең жоғары құндылық. Оның ең негізгі қызметі - адамның менталитетін, адамгершілігін, творчествалыққабілетін қалыптастыру, дамыту. Осыған орай егеменді еліміз өзінің дамуының ең басты алғы шарты - білім беру жүйесінің Білім ғасырындағы міндеті мен мазмұнын айқындап берді [3].
Білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесініңүздіксіздігі, оқу мен тәрбиенің бірлігі, білім беруді басқарудың демократиялық сипаты,білімнің, ғылымның және uндірістің интеграциялануы, ақпараттануы, оқушыларды кәсіптік бағдарлау, білім беруді саралау,ізгілендіру,гуманитарландыр у және т.б. - білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принцптері.Сонымен қатар Қазақстан Республикасыныңғылым және ғылыми - техникалық саясат тұжырымдамасында да ғылымды демократияландыру, интеграциялау, инновациялық процестің білім, ғылым саласында кеңөріс алуы да атап көрсетілген [4].
Білім жүйесін дамыту стратегиясының басты мақсаты - ұлттық білім моделін жасау. Ұлттық білім үлгісінің негізгі бағыты - адамды қоғамның ең негізгі құндылығы ретінде тану, оныңқоғамдағы орны мен рөліне, әлеуметтік жағдайына, психикалық даму ерекшелігіне мән беру, сол арқылы оның рухани жан - дүниесінің байуына, саяси кuзқарасының, творчествалық еркіндігі мен белсенділігінің, кәсіби іскерлігініңқалыптасуына жағдай жасау, мүмкіндік беру. Яғни, ХХI ғасырдың маманы - жаратылыстану мен гуманитарлықғылымдар бойынша ой - uрісі кең, жан - дүниесі бай, ұлттық менталитеті жоғары, кәсіби білікті маман, адамдармен дұрыс қарым - қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен санасатын, кез - келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын,жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда белгілі бір рuл атқаратын,қайталанбайтын дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі - жоғары білімде. ¤йткені жоғары білім - үздіксіз білім беру жүйесінің шешуші тетігі. Сондықтан білімгерді тек маман ретінде ғана қарамай, оны uз қоғамының азаматы, жеке тұлға, келешектің иесі, тірегі ретінде тану, соған мүмкіндік жасау қажет [5].
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық uмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде. Атап айтқанда:
Есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл - ой дамытатын оқуға кuшу;
Білімнің статистикалықүлгісінен ақыл - ой әрекетінің динамикалыққұрылым жүйесіне кuшу;
Оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп,
саралап оқыту бағдарламасына кuшу.
Кез - келген елдің экономикалыққуаты, халқның uмір сүру деңгейінің жоғарлылығы,дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі экономика, ғылым және мәдениеттіңқарқанды дамуының екендігін кuрсетіп отыр.Ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз [6].
1.2 Саралап оқыту технологиясы
Білімді даралап, саралап берудің басты бір бағыттарының бірі - дарынды, талантты балалар мен жас uспірімдерді оқыту. Кейінгі кезде мұндай uзекті мәселеге әлемдік педагогикалыққызығушылық бары байқалады. Соның бір айғағы ретінде жоғарғы қабілетті Еуропалық ассоциация құрылды. Ассоцацияның басты мақсаты - дарынды балаларды зерттеу, қолдау және мадақтау. Мұндай саясат Қазақстанда да жүріп жатыр. ( Болашақ бағдарламасы, Дарын орталығы.) Ғалымдардың есептеуі бойынша әрбір жас ерекшелігіне байланысты топта 3 пайызға дейін өте талантты оқушылар болады. Бірақ олардың барлығы мадақтала бермейді. Дүние жүзінде болып жатқан мұндай құбылыстан Қазақстан да қалыс қалып отырған жоқ. Ел Президенті Н.Ә.НазарбаевтыңҚазақстан халқына жолдауында Біздің балаларымыз біліктілігі жоғары мамандар болады, оларға жағдай жасау керек делінген. Танымал француз педагогы дұрыс атап кuрсеткеніндей: "Оқыту, дегеніміз - екі есе оқу". Шын мәнінде, мұғалімдердіңүздіксіз оқу және дайындалуынсыз жақсы нәтиже күтуге болмайды. Сондықтан да үстіміздегі жылдан бастап оқытушылар uздері оқытатын пәнге қатысты білім деңгейі бойынша тестіден uткізіледі. ¤йткені тек солардың біліктілігі - білім жүйесіндегі нақты анықтауыш. Егер сuзде, істе, әрбір әрекетте сенімділік пен нақтылық болмаса, онда кuз алдаудың орын алары сuзсіз. Ал мұғалім қызметіндегі кuз алдау орын толмас uкінішке ұрындырады. Себебі ол - бұл дүниедегі еңқұнды материалмен жұмыс істейтін тұлға.
Бүгінгі ұлдарымыз бен қыздарымыз жылдар жылжып uткен кезде қандай болатыны тікелей оқытушыға байланысты. Сондықтан да билік - қоғам - мұғалім үш бұрышы ырғақты, түсіністікпен жұмыс істеп, жалпыұлттық мүддеге қызмет етуі тиіс. Осы тұрғыдан алғанда бүгінгі Қазақстанның оқытушысы жан-жақты, терең білімді тұлға болуы керек. "Бір салада құнсыз болған адам келесі бір салада айтарлықтай нәтижеге қол жеткізуі мүмкін емес" деп Мераб Мамардашвили бекерге айтпаған. Бұл, әсіресе, әлемнің бәсекелестікке қабілетті 50 елінің сапында болуды мақсат тұтқан біздің жас мемлекетіміздің білім беру жүйесі үшін ерекше маңызды. ¤йткені білімді жастарсыз, талантты топ-менеджерлерсіз мақсат еткен биік асуды алу мүмкін емес. Ал оларды даярлау еліміздің мектептері мен жоғары оқу орындарына жүктелген.
Данышпан ұстаз Ыбырай Алтынсарин бұдан ғасырдан астам уақыт бұрын "Бір Аллаға сыйынып, кел, балалар, оқылық" деген екен. Бұл сuзді бүгін қайталаушы біздер жас бүлдіршіндерге: "мемлекет сендердің жақсы білім алуларыңа қолайлы жағдай туғызды, енді сіздер сол қамқорлыққа жақсы оқуларыңызбен жауап беріңіздер" демекпіз. ¤йткені білімділер ғана бар мақсатына жетеді[7].
Республикада Дарын ғылыми - практикалық орталығы құрылған. Мақсаты - еліміздегі талантты да дарынды балаларды тауып, сапалы білім беру. Кuптеген авторлық мектептер, гимназиялар, лицейлер және жекеменшік мектептер ашылуда. Ең таңдаулы жастар шет елге оқуға жіберіліп тұрады. Балаларды саралап оқытуда тестік жүйе кеңінен тарап келеді. Білім беру саласында әлемде болып жатқан үрдіске қосылуымыздың uзі егемендік алуымызбен тікелей байланысты. Саралап оқыту идеясы әлемде 30 - жылдардан басталса, Қазақстан мектептері үшін инновациялық (жаңаша) бастамалардың оң нәтижелері аз зерттеліп отыр
Саралап оқытудың басты бағытының бірі - толықтыра оқыту, яғни үлгерімі тuмен оқушыларға қосымша педагогикалық күш жұмсау. Толықтыра оқыту дегеніміз - үлгермеушілікті жою мақсатында uзіндік бағдарламамен оқыту.
Мектепшілік саралап оқытуда елеулі жетістіктерге жету үшін мынандай мақсаттар қою керек:
:: нақтылы бағдарлама жасау:
:: педагогикалықұжым білім беру мен оқытуда саралаудың теориясы мен
әлем педагогикасының іс - тәжірибесімен қаруланған болуы;
:: материалдық базаның жеткілікті болуы [8].
Қазақстан мектептерінің осы бағытта қандай жетістіктерінің толық зерттелмегенімен, аз - кем жұмыстар істелініп жатыр деуге толық негіз бар. Сондай - ақҚазақстанда білім берудің мемлекеттік емес саласы да кеңейе түсуде. Қазіргі таңда мемлекеттік емес мектептерде 15 мың бала оқып жүр. Білім жuніндегі қызмет рыногы құрылды, кез келген рынок сияқты ол да бәсекелестік заңдарымен дамып келеді. Білім туралы жаңа заң, Білім атты мемлекеттік бағдарлама, осы көкейкесті мәселе бойынша бірқатар маңызды шешімдер қабылданады. Осы арқылы білім беру жүйесін нарықұстанымдарының талаптарын ескерте отырып дамытуға жаңаша жағдайлар жасалды.
Саралап (дифференциалды) оқытудың тағдыры:
* Мектептік оқулықтарға;
* әдістемелік оқу құралдарына;
* ұстаздардың білімі мен шығармашылықпен еңбек етулеріне;
* шәкірттердің даярлықтарына, талаптарына;
* оқыту әдістемесінің жүзеге асырылуына байланысты
Мектептерде үздік, дарынды оқушылар бар, олардыңүміт талабын, бағдарын дамытуда саралай оқыту - бүгінгі күннің алға қойған міндетін шешудің негізгі жолы. Саралай оқыту екі кезеңнен тұрады:
:: дайындық кезең;
:: негізгі кезең.
Дайындық кезеңнің басты міндеттерінің бірі - шәкірттер ішінен талантты, дарындыларды тауып, олардыңқабілеттерін дамыту, білімге құштарлығын қанағаттандырып, белсенділіктерін арттыру.
Негізіг кезең - оқушыны ынталандыратын пәндерді айқындап, ондағы оқуға қажеттілерді тереңдете оқытуға назар аудару. Қазіргі кезде жарияланған бағдарламалар ішінен оқушы талғамына сай келетін түрін таңдап алу қажет.
Таңдап алынған бағдарламаға сай әрбір пәндерге бөлінетін сағат пайдалы әсер коэффициенті жоғары дәрежеге жеткізе еңбек етуді мықтап ойластырған жuн. Бұл арада мұғалім оқулықтар, оқу құралдары, зертхана, кабинет жабдықтарын кеңінен пайдаланып, уақытпен санаспай, шәкірт уақытын аялап, жалықпай, жауапкершілікпен еңбектенсеғана көздегенмақсат жүзеге асады[9].
1.3Дамыта оқыту технологиясы
Бұл технология - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының uзін - uзі uзгертуші субьект дәрежесінде кuтерілуі кuзделіп , оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалынады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы:кuздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рuлі мен атқаратын қызметінде, әдіс - тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерініңәрекеттестік ерекшеліктерінде, олардыңқарым - қатынас сипатында, танып - білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде, т.б 8].
Әлемдік педагогиканың, кuбінесе, жүгінетіні - Л.С.Выготскийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің кuптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады. Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ оны жалпы білім беретін мектептерде іске асыру кuптеген қиындықтар тудыруда.¤йткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологиялар кuбіне дербестік сипатта, сондықтан кез келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр.
Дамыта оқыту - білім беру мекемесініңәрбір сабақта, күнделікті қарым - қатынаста,мектепте және мектептен тыс істе асырылатын uзекті мақсаты, сонымен қатар, болашақты болжаған оқушы тұлғасын uзіндік жетілдіруіне, uзіндік қалыптасуына жеткізетін амал.Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне оныңқалыптасуына, біртұтастығына және бuлек бuліктеріне (сезімділік, зерде, ерік, құндылықтар, білімділік және тәжірибе, т.б) поэзитивті uзгерістер енеді Даму дегеніміз - материалдық және идеялық объективтілердіңқайтымсыз, нақты бағытталған, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды uзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынаста ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсе, регрестік түрі келбетінде тұрады.
Прфессор Б.Д.Элькониннің пікірі бойынша дамыта оқыту жүйесімен білім алған балалардың дүниеге деген кuзқарастары терең және көріп - білудің жаңа тәсілін игергендері көзге түседі, яғни дүниеге және оны тану үрдісі баланың сол үрдіспен толық шұғылдану және қызығу таныту жағдайында пайда болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын не қалыптастыру, яғни дамыта оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы білім берудің жүйесін қалыптастыру. В.С.Лазаре ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес , ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, педагогтерді ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлауқажет.
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім - сабақүрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын uзінше дәлелдей білуге үйретіледі.Әр оқушы uз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес.Дегенмен,әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылау үйренеді [14].
Осындай негізде құрылған іс - әрекеттер бір - бірімен тығыз байланысты: Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету жолдарын ашу мақстақа жету үрдісі (әрекет, операциялар), нәтижесін шығару. Сонымен, жалпылап айтқандап, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі тuмендегідей:
:: оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;
:: оқыту үрдісінде оқушының теориялық және uнімділік ой құрастыру әрекеттерін, танымдыққабілеттерін белсендіру;
:: оқушылардың танымдыққызығуларын, оқуға деген мотивациясын дамыту;
:: оқу материалын игеруде және іс - әрекеттерінде жете ұғынуға талпындыру;
:: белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын, серіктестігін ұйымдастыру;
:: кuбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
:: оқушылардың uзіндік жұмыстарының ізденісті - зерттеу түрлерін ұйымдастыру;
:: оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
:: оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі кuлемді (стандартқа сейкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
:: дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
:: жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық жаттығулар, зейін, ес, ойлау жәнеп т.б. дамыту жаттығулары ).
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім беру жүйесінде де оқушы дамуына жәрдемдесетін кейбір қажетті қасиеттер бар. Олар:
:: мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобына мұғалімдер мен оқушылардың күш - жігерлерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын тілектестік жұмыс жағдайын қалыптастыру;
:: оқушы мен мұғалімніңқарым - қатынасы (uзара сыйласу, түсіну, әрекеттестік ұстанымымен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы );
:: оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс - әрекеттер оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдайымен, оқыту материалының деңгейімен анықталуы;
:: оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті бірітінділеушіліктің болуы (оқыту жылдарына байланысты, нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т.б. ) ;
:: оқу материалы бuлек - бuлек пәндерге бuлінуі және соған қоса кіріктірілген курстардың да болуы (табиғаттану,әлеуметтік ғылымдар, қоршаған орта және т.б. ) ;
:: оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігінп тудырып, қабілеттерінің жан - жақты дамуына ынталандыруы кuздеген әр түрлі әдіс - тәсілдерінің кеңқолданылуы (диалог - сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас, іскерлік ойын сабақтары, т.б. ) ;
:: оқушылар әжептеуір уақыт аралығында мысалы, (бір, не бірнеше жыл) белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз санды топтар қалыптасып уақытша (бір, не бірнеше сабаққа) қызыметтесуінің мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
:: балалардың эмоционалды - сезімділік және абстрактілігі, логикалық ой құрастырылуын дамытуға ықпал етілуі;
:: үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей естен шығармай, жалпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір оқушыныңқажеттіліктері мен қызығуларының ескерілуі;
:: оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердіңүйлесімді қосылуы;
:: оқушылардың танымдыққызығуын арттырып және білім алу нәтижелерін жүйелі талдаудан өткізіп, бағалауы;
:: оқушыларидың өздерінің жетістіктерін uздеріне талдатып, uздік бағалау әрекеттерініңұйымдастырылуы [10].
Қазіргі біздің елдің мектептерінде осындай бірталай баптары игерілу үстінде. Олар: мектептерде өзіндік басқару ұйымдары, топтық жұмыс істеу әдістері мен түрлері, таңдап оқитын курстардыңсаныныңкuбеюі, т.б. Осыныңбарлығын іске асыру үшін кәсіби шеберлігін шыңдауға шаршамайтын, ұсаздықпен жалықпайтын, танымгер, uз ісіне құштар, яғни демократиялықәулеті жете дамыған мұғалім қажет. Бала ұрпақты баулу,тәрбиелеу - аға ұрпақтың мойнына жүктелетін тарихи парыз, игілікті уәзипа - деп, ақылшы ақын М.Әлімбаев айтқандай, әрбір еремек адамның сана - сезіміне салмақты орын алуы тектік қорымызды сақтауға жетелеуші алғы шарт болып табылады [16].
1.4 Ойын элементтері арқылы оқушылардың танымдық белсенді- ліктерін арттыру жолдары
Бүгiнгi таңда жалпы бiлiм беретiн орта мектеп жаңа қоғам мектебi, болашақ мектебi, яғни саналы халықтық мәдениетке бағытталған, баланың жеке басының дамуына, жеке тұлға болып қалыптасуына жағдай жасайтын, бәсекеге қабiлеттi, елдiң ертеңi болатын жас ұрпақты өсiрiп, дамытатын мектеп болуы тиiс. Жалпы орта білім беретін мектептерде үлгерімі төмен оқушылардың елу пайызы психикалық дамуы тежелген ПДТ балалардың құрайтындығы бүгінгі күні ғылыми түрде дәлелденіп отыр. К. С. Лебединская, В. И. Лубовской, т. б дефектологтар зерттеулерінде балалардың жас мөлшері бірдей болғанымен, психикалық дамуы әртүрлі, яғни интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмейтіндігін ерекше атап көрсетілген[12].
Психикалық дамуының негiзгi бұзылыстары интеллектуалды даму деңгейi, яғни, зейiнi, есте сақтауы, ойлауы, кеңiстiктi бағдарлауы төмен болып келедi. Осы себептерге байланысты психикасы дамуы тежелген (ПДТ) балалардың оқу үлгерiмi төмен болады. Бұл балалардың оқуға үлгермеушiлiгi жетi - сегiз жастан анық байқалады. Оның негiзгi белгiлерi: сабаққа белсендiлiгi байқалмайды, берiлген тапсырмаларды үлкендердiң көмегiнсiз дұрыс орындай алмайды, сыныптастарымен аз араласады, өз ойын ашық айта алмайды, оқу мен жазу, есептеулерде көп қателер жiбередi, тез шаршағыш, зейiнi тұрақсыз болады өз өзiн төмен бағалауы; қоршаған ортаға сенбеушiлiкпен қарауы; өз күшiне деген сенiмсiздiгi.
Психикалық дамуы тежелген балаларды оқыту - түзету процесiнде әдiстемелiк нұсқауларды дұрыс және жоғары деңгейде ұйымдастырып, төмендегі жұмыс түрлеріне көңіл бөлу керек:
- Жалпы білім беру циклі сабақтарында, сондай - ақ арнайы оқыту кезінде әр баламен жеке жұмыс жүргізу;
♦ Түрліше әдіс, тәсілдермен қажудың алдын алу, яғни, ақыл - ой мен тәжірибелік жұмыстарды алмастырып отыру;
♦ Қызықты және әсемделген дидактикалық заттарды дайындау, көрнекіліктің түрліше әдіс тәсілдерін қолдану;
♦ Баланың білім алу іскерлігін барынша белсенді етіп, олардың сөйлеуін дамытатын және оқу іскерлігіне қажетті дағдыны қалыптастыру әдістерін қолдану;
♦ Дайындық (оқу бағдарламаның нақты бір бөлігін меңгеруге) жұмыстарын жүргізу және қоршаған орта жайлы білімдерін кеңейтуді қамтамасыз ету;
♦ Оқуда және оқудан тыс кездерде баланың барлық іскерлігінің түрін дер кезінде, қажетті жағдайға сәйкес үздіксіз түзетілуіне көңіл аудару.
Қазіргі кездегі ТДО сынып оқушыларын оқыту мен тәрбиелеу үдерісіне көптеген жаңа тәсілдер енгізіліп жатыр. Соның ішіндегі ең бір маңызды да қолайлы тәсіл - ойын арқылы баланың психикасы мен ойлау қабілетін дамыту. Сондай - ақ, оқушылардың оқу материалдарын жақсы қабылдауына әсерін тигізетін тиімді әдістердің бірі - ойын. Ойын - баланы адамгершілікке тәрбиелеудің бірден - бір жолы. ҰОҚ ойын мен ойын тәсілдерін енгізу оқуды қызықты етіп, балалардың сергек болуына, оқу материалын қабылдау барысындағы кездесетін қиындықтарды жеңуіне жағымды әсер етеді. Ойын - оқушыға білім мен тәрбие беру әдістерінің тиімді амалдарының бірі. Сонымен қатар, ТДО сынып оқушыларына қолданылатын ойындарға олардың дене бітімінің қалыптасуына арналған ойындар, қимыл ойындары, сөйлеу, шешендігін, тілін дамыту ойындарды жатқызуға болады.
Педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес ойын түрлері:Білім беретін ойындар Тәрбиелейтін ойындар 3. Дамытатын ойындар 4. Жеке тұлғаны әлеуметтен- діретін ойындар. 5. Диагностикалық ойындар
Баланы оқуға қызықтыру және дамыту мақсатында, қоршаған ортамен байланысын нығайту үшін күнделікті сабақ алдында ашықтық, сенімділік деңгейін, эмоционалдық еркіндігін және ұжымда бірауыздылық орнатуға жағдай жасайтын жұмыстар жүргізген жөн. Психологиялық ойын - жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай - күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады. Адамдардың бiр бiрiмен қарым - қатынасы өте күрделi процесс. Қоршаған адамдармен қарым - қатынас жасауда қиындық көретiн балалар, бiрiншiден ұжымға бейiмделуiнде, бiлiмдi меңгеруiне кедергi болады.
Сиқырлы сөздер ойыны
Мұғалім кез - келген өтінішті айтады, ал оқушы оны әдепті түрде айтуы керек. Мысалы: Айнаш, дәптерді бер. Айнаш, өтінемін дәптерді берші. Дамыту ойындары - баланың танымдық және ерік - эмоциялар сферасын дамытуғабағытталғанісәрекет.
Дамыту ойындардың маңыздылығы оқушылардың ынта - ьқыласын есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп, білім, білік, дағдыны қалыптастыру. Дамыту ойындарға қойылатын бipiншi талап - оқушының танымдық әрекетін, қызығушылығын дамыту.
Танымдық ойындардың да түрлері көп. Мысалы, сөз жүмбақ, сөз тізбек, кроссворд,ребус, викторина, психологиялық жаттығулар, логикалық есептер, тренинг, тест, т. б. Танымдық ойындар жас ерекшеліктеріне қарай күрделене түседі. Адам бойындағы қызығушылығын, қабілеттерін арттыруға, білімін шыңдауда танымдық ойындардың алар орны ерекше. Адамның танымы биіктеген сайын, дүниеге көзқарасы да кеңейе түседі.Дидактикалық ойынның негізгі мақсаты баланы қызықтыра отырып, жаңа ҰОҚ немесе өткен материалды берік меңгерту болып табылады.
Дидактикалық ойындар барысында балалардың есте сақтау, көру, сезіну, қабылдау, ойлау, сөйлеу процестері дамып, заттарды пішініне, көлеміне қарай іріктеуге әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Оқушылардың қызығушылықтарын туғызатын, ойын әрекетінің ең негізгі түрінің бірі - дидактикалық ойындар.Оқыту тәжірибесінде дидактикалық ойындардың бірнеше түрі қалыптасқан. Атап айтқанда, түзете - дамыта оқыту сыныптарда төмендегі ойын түрлері жиі пайданылады Қай әріпті жоғалттым, Қай буынды жоғалттым, Бос торкөзді толтыр, Қызықты торкөз, Сөйлем қуаласпақ, Тыныс белгісін тап, Екі - екіден жұпта, Кім тапқыр, Сөз ойла - тез ойла, Ойлан, тап, Кім шапшаң?, Қай дыбыстан басталады, Қағып алып, жауабын айт, Сиқырлы сандық.
Сюжеттік - рөлдік ойын - бұл өмірлік жағдайлардың белгілі бір мінез - құлық немесе эмоционалдық жақтарын меңгеру ниетінде алдын - ала бөлінген рөлдер арқылы қатысушы топтардың сахналап ойнауы. Рөлдік ойындар шағын топтарда (3 - 5 қатысушы) жүргізіледі. Қатысушылар карточка арқылы (тақтада, қағаз парақтарда және т. б.) тапсырма алады, рөлдерді бөледі, жағдайды ойнайды және барлық топқа ұсынады (көрсетеді). Оқытушы балалардың мінез - құлқын ескере отырып рөлді өздері бөледі.
Түзете - дамыта оқыту сыныптарында сергіту ойындарын өткізудің маңызы зор. Олар - оқушылардың шаршамауына, демалуына әсер етеді.
Ал сөйлемейтін балалармен жұмыстануда мынадай үлгідегі кестені көбіне қолданамын.
Ұйымдастырылған оқу қызметі
1. Бейімділік қозғау салушылық: (сенсорлық бөлмеге кіргізіп, сабаққа даярлау)
2. Ұйымдастырушылық ізденушілік
- Балалар, біз бүгін ғарышқа саяхат жасаймыз. Бірақ ғарышкерлердің бірнеше міндеттері бар екен. Егер сол міндеттерді орындасақ біз ғарышта боламыз.
3. Тыныс алу және артикуляциялық жаттығу.
- Алдымен ғарышқа ұшар алдында біз терең тыныс алу керекпіз.
- Ал айтындаршы ғарышқа немен ұшады? Зымыранмен
- Ал ендеше қолдарына зымыранды алып, ғарышқа бірге ұшайық.
1- Жақын ұшады.
2- Алыс ұшады.
- Міне біз ғарышқа да келдік. (сенсорлы бөлме қосылады)
- Сендер қалай ойлайсыңдар, ғарышкерлер қалай су ішеді - түтікше, тамақтанады - астыңғы жақты қозғау? Тағамдары қандай дәмді екен! - тәтті тосап. Ал олар қалай қуанады? - жымию
- Ал енді сендер нағыз ғарышкерсіңдер? Сендер ғарышта зымыранмен ұшып бара жатсыңдар. ал зымыранды сырттарынан қарасаңдар ол неге ұқсайды? Оны қалай жасар едіңдер? (қолдарын жоғары көтеру- зымыран бейнесін жасау)
- Ал енді жан - жақтарыңа қараңдар? Не көріп тұрсыңдар аспанда?
Ай, жұлдыздар және күн.
- Олар сендерге тапсырмалар дайындап қойыпты, соларды орындап көрейік.
- 1- жұлдыз: Алғашқы ғарышкерді ата.
- 2- ай: қазір қандай жыл мезгілі? Сипаттап бер.
- 3-күн: күннің түсі мен пішіні қандай?
Сиқырлы әріптер мен пішіндер
- Сендер енді тағы тапсырманы орындап көріндер.
- Анель мына сиқырлы әріптерден ғарышкер деген сөзді жазады
- Дамир мен Зульфия сиқырлы пішіндерде зымыранды құрастырады.
Фонематикалық ойын.
- Осымен ғарышқа саяхатымыз аяқталды. Біз жерге оралдық. Жер бетінде әр түрлі дыбыстар шығып жатыр гой. Олар ненің дыбыстары екен? Ендеше балалар(дефектологпен бірге) сол дыбыстарды мына саусақ бояулармен бейнелеп көрейік.
- Мұқият дыбыстарды тыңдаймыз.
- Мынау ненің дыбысы? (әтеш )
- Субояқпен салады.
- Мынау ненің дыбысы? (күшік)
- Субояқпен салады.
- Мынау ненің дыбысы? (мысық)
- Субояқпен салады.
-Балалар,кім айтады?Бұл қандай жануарлар екен?
-Ия,үй жануарлары.
- Ал осылардың қайсысы ғарышқа үшты?
- Әтеш қалай ұшады?
- Жарайсындар балалар, бүгінгі ғарышқа саяхатымыз сәтті өткенті.
Қорытындылай келе,балалардың белсенді іс - рекеті дамытудағы ойындар, жаттығулар, еркін ойындар, танымдық тапсырмалар арқылы балалардың бастамашылығын, байқампазды-ғын,белсенділігін, даралығын, дарындылығын,қабілетін, шығармашылығын дамыта отырып бала бойына құзырлылықтарың қалыптасуында: мейірімділік, инабаттылық, сұлулық, жақсылық, еркіндікке дағдыларын таба білу. Ойын - оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыратын құрал. Оларды жалықтырмай әр түрлі ойын ұйымдастыру арқылы мен ҰОҚ қызықты өткізуге тырысамын.
Мұғалім оқушыларға түзете оқу - тәрбие үрдісінде түрлі ойындарды пайдаланып, олардың танымдық белсенділігін арттыратындай тапсырмалар беріп отырса, онда оқушылардың оқуға деген ынтасы артып, танымдық үрдістері мен психологиялық қасиеттерін дамытып, психикалық дамуы тежелген балаларды өз жасындағы балалардың даму деңгейiне жеткiзуге болады.
2ДЕҢГЕЙЛІК ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА БІЛІКТІЛІККЕ ҚОЛ ЖЕТЕДІ
2.1Деңгейлеп оқыту технологиясы
ХХ ғасырдың аяқ кезіндегі педагогикалық ой - тұжырымдардағы
гуманизм идеялары,еркін білім беру, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту үшін мектептің алдында оқытудың және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның дамуына мектеп ортасында қолайлы жағдай жасау қажеттілігі туындайды. Мектептің педагогикалыққұрылымда негізгі құндылық - оқушы және оның жеке тұлғасы. Педагогика ғылымының докторы, Ж.Қараевтың деңгейлік оқыту жүйесі туралы іліміне сүйеніп, әр пән бойынша деңгейлік тапсырмалар дайындауға болады. ¤йткені қазіргі экономикалық жағдай оқушының жаңа үрдістерін талап етуде. Сондықтан ғылыми ізденіс барысында педагогика саласындағы оқытудың деңгейлік жүйесі оқушылаға ғылым негізін меңгертудің негізі тиімді жолы болып табылады. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі - оқушылардың сабақ барысында бірнеше деңгейде жұмыс жасай алатындығында. Сонымен бірге қазіргі жаңа технологиямен оқыту барысында компьютерлер мен оларды басқарушы алгоритмдер біздіңқоғамымыздың маңызды бuлігіне айналды. Олай дейтініміз, бүгінгі таңдағы жаңадан шығып жатқан электронды оқулықтар оқушының жаңаша оқытылуын, жаңа оқу әдістерін, жаңа мазмұнды қажет етеді.
Оқулықтардың жаңа технологиясының бірі - жалпы білім беретін мектептерде әр пәнді деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту болып табылады. Оқушыларды деңгейге бuліп оқытуға бола ма, оныңқандай тиімділігі бар, деңгейге бөліп оқытудың өзіндік ерекшеліктері қандай және жеке тұлға тәрбиелеуде қандай кuмегі бар деген сауалдарға тоқталсақ, деңгейге бuліп оқыту кезінде оқушылардың тәжірибелік - теориялық дайындығын, оқуға деген ынтасын, дара қасиетін әлеуметтік - психологиялық танымал, сұранымын ескеру талап етіледі. Сондықтан да тиімді дәрежеге жету үшін оқушының білім мен деңгейіне байланысты жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру қажет [18].
Қазіргі базалық білім беру - жеткілікті білімнің төменгі шегі. Мұғалім баланы оқыту барысында оқушыға тақпақ жаттатып, ережелерді оқытып, жаттығулар орындатып әр түрлі жұмыстар жүргізеді. Оны талап етеді. Ол мұғалім үшін қиын жұмыс емес. Оқушы мұғалімнің айтқанын кітаптан оқып, тақпақты жаттап (тіпті ол оны қызықтырмаса да) ережені айтып беруі мүмкін. Бірақ, оқушы сол оқыған материалдың ішкі дүниесін түсінді ме, ол туралы әрі қарай өздігінен іздене ме, өз тарапынан жаңа пікір қоса ала ма, uмірде іске асыра ма, міне негізгі мәселе осында жатыр.
Мектеп оқушыларының білім деңгейінің кuрсеткішін тuмендегідей бағалауға болады: I деңгей (тuмен) - эпизодтық. Білімді жаңа жағдайға кuшіру мұғалім кuмегімен жүзеге асырылады; II деңгей - түсініктерді жүйелеу деңгейі. 70 % ғылыми ұғымдарды саналы түрде анықтайды; III - деңгей (жоғары) бастапқы ғылыми ұғымға өту (ауысу) деңгейі деп белгілейді [13].
Деңгейлік тапсырмалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Байболова Айгерім АбдуманапқызыСКЖ-102-81
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Білім беру жүйесіндегі жаңатехнологиялардың теориялық негіздері
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы
мен әдiстемесiмамандығы
Шымкент, 2020
SILKWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Бастауышты оқыту педагогикасы
мен әдістемесікафедрасы
Қорғауға жіберілді:
2020 ж.
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к. Исманова Р.Ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Білім беру жүйесіндегі жаңатехнологиялардың теориялық негіздері
5В010200 - Бастауышта оқыту педагогикасы
мен әдістемесімамандығы бойынша
Орындаған Байболова А. А.
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
Бақылау нормасы: Ашимова М.А.
Шымкент, 2020
SILKWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Педагогикалықфакультеті
5В010200 Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесімамандығы
Бастауышты оқыту педагогикасы мен әдістемесі кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі:
п.ғ.к. Р.Ж.Исманова
2019 ж.
Диплом жұмысын (жобасын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
4-курс, СКЖ-102-81 Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы, күндізгі оқу бөлім студенті Байболова Айгерім Абдуманапқызы
1.Диплом жұмысының (жоба) тақырыбы: Білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың теориялық негіздері
____ _________ 20__ж. № ________ ректордың бұйрығымен бекітілген.
2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: ____ __________ 20____ ж.
3. Жұмысқа бастапқы деректер (заңдар, әдеби дереккөздер, лабораториялық-өндірістік мәліметтер)
Педагогика және психология, әдіснама, әдістеме саласындағы ғалымдардың, тәжірибелі мектеп мұғалімдерінің қатысыменБілім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың теориялық негіздеріжайлы қағидалары, жеке іс-тәжірибелері.
4. Диплом жұмысын (жоба) дайындауға арналған сұрақтар тізімі:
1.Білім беру жүйесінің басты сипаты
2.Саралап оқыту технологиясы.
3.Дамыта оқыту технологиясы.
4.Деңгейлеп оқыту технологиясы.
5.Ақпараттық технологиялар.
5.Ұсынылған негізгі әдебиеттер:
1.Назарбаев Н. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан халқына жолдауы.
Астана. 2007 ж. 28 ақпан.
2.Шаталов В. Ф. Баршаны да, әркімді де оқыта білейік. Педагогикалық
ізденіс.- А.:- 166 б.
3. Өстеміров К.,Айтбаева А.Б.Қазіргі білім беру технологиялары. Алматы.2006 ж.
4.Айтбаева А.Б. Білім берудегі жаңа технологиялар. Алматы. 2011 ж.
5.Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. - Алматы: Кітап, 2000. - 87б.
6.Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. Алматы. 2004 ж. 208 б.
7. Жұмыстың (жобаның) бөлімдері бойынша кеңес беруші және жұмыстың
дайындау кестесі
Тараулар, бөлімдер атауы, №
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырма
ны алған мерзім
Тапсырма берілді
(қолы)
Тапсырма қабылданды (қолы)
1.1Білім беру жүйесінің басты сипаты
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
қараша,
2019
1.2Саралап оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
қараша,
2019
1.3 Дамыта оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
желтоқсан,
2019
2.1. Деңгейлеп оқыту технологиясы.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
ақпан,
2020
2.2 Ақпараттық техноло-гиялар.
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
наурыз
2020
Қорытынды
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
сәуір,
2020
Пайдаланылған әдебиеттер
п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
сәуір,
2020
8. Диплом жұмысын (жоба) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыстың кезеңдерін орындау мерзімі
Ескерту
1
Диплом жұмысының (жоба) тақырыбын бекіту
қараша,
2019
2
Диплом жұмысының (жоба) дайындау үшін материалдар жинақтау
қараша,
2019
3
Диплом жұмысының (жоба) теориялық бөлімін дайындау (тарау 1)
желтоқсан, 2019
4
Диплом жұмысының (жоба) аналитикалық бөлімін дайындау (тарау 2)
қаңтар, ақпан,
2020
Практика кезінде
5
Диплом жұмысының (жоба) толық мәтінінің қолжазба нұсқасын аяқтау
сәуір, 2020
6
Диплом жұмысының (жоба) алдын ала қорғауға ұсыну
сәуір,2020
Практикадан кейін
7
Диплом жұмысының (жоба) рецензияға ұсыну
сәуір,2020
8
Диплом жұмысының (жоба) аяқталған нұсқасын (ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиясымен) ұсыну
сәуір,2020
9
Диплом жұмысының (жоба) қорғау
мамыр, 2020
МАК кестесіне сәйкес
Жұмыстың (жобаның) жетекшісі__________ п.ғ.д., Қуанышбаева З.Б.
Тапсырма берілген күні _________________ 2019 ж.
Студент тапсырманы қабылдады __________ Байболова А. А.
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім беру жүйесінің басты сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Саралап оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Дамыта оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.4 Ойын элементтері арқылы оқушылардың танымдық белсенділіктерін арт-
тыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2ДЕҢГЕЙЛІК ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА БІЛІКТІЛІККЕ ҚОЛ ЖЕТЕДІ
2.1 Деңгейлеп оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.2 Ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.3 Қашықтан білім беру жүйесінің негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Сын тұрғысынан ойлау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ
3.1Жауынбай Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
3.2Білім беру жүйесіндегі оқытудың инновациялық технологияларын пайдалану ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясы жолдауында, 1999 жылдың маусымында қабылданған Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасында кuрсетілгендей қоғамның эканомикалық және әлеуметтік жағынан ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудіңұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл - ой қорын жинау сияқты мақсаттарды кuздейді. Ол Қазақстан республикасы жарияланған білім беру басымдылығына, жалпыға білім беру моделін әр адамға таңдау бойынша білім беру моделіне кuшуге негізделген.
Қазіргі кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі елеулі uзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы uзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа кuзқарас, жаңаша қарым - қатынас пайда болды.Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттерінің бірі - оқытудыңәдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттіңғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. ¤йткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін кuтеруге дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс - әрекеттің нәтижесі болып табылады. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру оқу - тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияны ендіру міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастырудың uзара ортақтұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, uздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, uзін-uзі жетілдіріп, uсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің uзін-uзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына кuмектеседі.Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялықәдістерін пайдалану оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі - Англиядан шыққан оқытудың интерактивті әдісі. Интерактивті әдіс - диалогтықәдіс, нәтижесінде сабаққа қатысушылар бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді:
Жұмыстың мақсаты:Орта мектептің химиякурсын оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді қолданып, оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру және оқушылардың пәнге деген белсенділігін арттыру.
Жұмыстың актуальдылығы және теориялық, практикалық маңыз- дылығы:
Бұл тақырыптың оқыту үрдісінде актувльдылығы өте жоғары. Қазіргі оқыту үрдісінде ескі оқыту әдістемелерімен оқыту жақсы нәтиже бермейді. Сондықтан оқыту үрдісінде жаңа технологияларды : модульдік, саралап, деңгейлеп, дамыта оқыту технологияларын қолдану жақсы нәтиже беретінін көрсетті. Өз сабақтарымда саралап, деңгейлеп, дамыта оқыту технологиясын қолданып, оқушыларды биология пәніне қызықтыра білдім. Оқушылардың білуге ынтасы артып, шығармашылығыжоғарылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
Жаңа технологияны соның ішінде Ж.Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын биология сабақтарында қолданып, бұл технологияның оқушы-
лардың білімін көтеруде, ой-өрісінің дамуына, пәнге қызығушылығы мен шығармашылық ізденуінің жоғарылауына зор әсері бар екендігін іс жүзінде дәлелдеу.
Жұмыстың құрылымы:
Диплом жұмысы 50 бетке жазылған. Жұмыста кіріспе, әдістемелік бөлім және зерттеудің нәтижесі көрсетілген. сабақтардың әдістемелік талдамалары беріліп, мектепте іс жүзінде осы сабақтар өткізілген.Жаңа технологияның дәстүрлі технологиядан айырмашылығы, оның нәтижесінің жоғарылығы көрсетілген. Жұмысқа 40 әдебиеттер пайдаланылған.
1БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім беру жүйесінің басты сипаты
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі - асқақтаған күмбездер де, ғимараттар да, экономикалық жағдай да емес, білімді де білікті, іскер де, де белсенді адамдар. Біздің балаларымыз білімі жоғары жұмысшылар мен фирмалар, инженерлер, банкирлер және өнер қайраткерлері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен биржалардың иелері болады (Қазақстан -2030 бағдарламасы). Әрине, келешектің иесі - жастар. Жастар өзініңата - анасынан гөрі заманына көбірек ұқсас келеді. (И.С.Кони). Сондықтан қоғам талабына сай, сол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз. Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техниканың деңгейі де, оны басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі. Осыған орай маман қызметінің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер мен жаңа мүмкіншіліктерді қажет етеді. Ондай мүмкіншілік тек білім арқылы келеді [1].Білім беру саласында жаћандану да бірқатар үрдістермен сипатталады.Гордон Драйден мен Джанет Востың "Білім беру революциясы " кітабында (2003ж) білім беру саласында осы заманғы әлемнің көптеген елдеріне тән проблема тамаша баяндалған: "Әлем сондайлық жедел өзгеруде, ал білім жүйесі сондайлық оралымсыз да жігерсіз, ол бейнебір уақыттың торына түсіп қалғандай, әлдеқашан аяқталған өткен дәуірге қызмет көрсетуін жалғастырып келеді." Бұл біздің атымызға айтылған секілді.
Білім ақпараттыққоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім, инновациялар мен оларды нақты қолданудыңәдістері барған сайын пайда көзі ретінде кuрінуде.
Экономикалық дамудың жаңа тұрпаты қызметкерлер үшінөuз өмірінде бірнеше рет мамандығын ауыстыру, uз біліктілігін үнемі арттыру қажеттілігін туғызады. Білім беру саласы ақпараттыққоғамда экономикалық саламен елеулі түрде астасады, ал білім беру қызметі ақпараттыққоғамның экономикалықдамуының аса маңызды құрамдасына, артта қалушылықты еңсерудің факторына айналады.
Білім беру ұғымының-зі uзгеруде және кеңеюде. Білім беру барған сайын кuп ретте мектепте және тіпті жоғары оқу орнында оқумен бірдей түсінілуден қалады.
Жеке тұлғаны функционалдықәзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту тұжырымдамасына көшу жүріп жатыр. Жаңа тұжырымдама білім берудің даралық сипатын көздейді, ол әрбір нақты адамның мүмкіндіктерін және оның өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі дамытуға қабілеттілігін ескеруге мүмкіндік береді.
Үздіксіз білім беру, ересектердің білім алуы барған сайын үлкен мәнге ие болуда. Жақсы жазу қарттыққа дейінгі тыныш та қамсыз өмірдің кепілі болғанына көп уақыт өте қойған жоқ. Соңғы онжылдықтарға адам қызметініңтүрлі салаларындағы технологиялар мен білімнің жаңару жеделдігі тән. Бүгінде тіпті жоғары білімнің өзі көпке жетпейді.
Дженерал Моторс корпорациясының президенті бұл туралы былай дейді: "Бізге төрт және тіпті алты жылдық емес, қырық жылдық білімі бар мамандар қажет."
Ақыр соңында, білім берудің халықаралық интеграциясы жүріп жатыр. Білім беруді дамытудың маңызды белгісі оның жаћандылығы болып табылады. Бұл белгі осы заманғы әлемде интеграциялықүдерістердің орын алуын, қоғамдық uмірдің түрлі саласында мемлекеттер арасындағы интенсивті uзара ықпалдастықты бейнелейді. Білім беру ұлттық басымдық категориясынан әлемдік басымдық категориясына uтуде.
Аталған үрдістер Қазақстанда ғылым мен білім беру жүйесін дамытудағы негізгі бағыттарды анықтауы тиіс.
Білім беру жүйесі реформасының орталық буыны осы заманғы ақпараттық технологиялар мен білім беру үдерістерін жаппай ендіру болуы тиіс. Бұл кезеңде негізгі назарды оқытушыларды қайта даярлау мен біліктілігін арттыру қажеттігіне аударған жuн. Бұған қоса оқу бағдарламаларын олардыңхалықарарлық стандарттар мен осы заманғы әлемнің талаптарына сәйкестігі тұрғысынан қайта қарастыру керек.
Бәсекеге қабілеттілік мәселесі - бұл, ең алдымен, сапа мәселесі.
Қандайлық жақсы және кәсіби болса-дағы бір де бір оқытушы егер оқушының өзі білімге ұмытылмаса, егер оқушының uзі кәсіби, жоғары білікті маман болғысы келмесе, оны ештеңеге үйрете алмайды.
Білім - қоғамды әлеуметтік, мәдени - ғылыми прогреспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең жоғары құндылық. Оның ең негізгі қызметі - адамның менталитетін, адамгершілігін, творчествалыққабілетін қалыптастыру, дамыту. Осыған орай егеменді еліміз өзінің дамуының ең басты алғы шарты - білім беру жүйесінің Білім ғасырындағы міндеті мен мазмұнын айқындап берді [3].
Білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесініңүздіксіздігі, оқу мен тәрбиенің бірлігі, білім беруді басқарудың демократиялық сипаты,білімнің, ғылымның және uндірістің интеграциялануы, ақпараттануы, оқушыларды кәсіптік бағдарлау, білім беруді саралау,ізгілендіру,гуманитарландыр у және т.б. - білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принцптері.Сонымен қатар Қазақстан Республикасыныңғылым және ғылыми - техникалық саясат тұжырымдамасында да ғылымды демократияландыру, интеграциялау, инновациялық процестің білім, ғылым саласында кеңөріс алуы да атап көрсетілген [4].
Білім жүйесін дамыту стратегиясының басты мақсаты - ұлттық білім моделін жасау. Ұлттық білім үлгісінің негізгі бағыты - адамды қоғамның ең негізгі құндылығы ретінде тану, оныңқоғамдағы орны мен рөліне, әлеуметтік жағдайына, психикалық даму ерекшелігіне мән беру, сол арқылы оның рухани жан - дүниесінің байуына, саяси кuзқарасының, творчествалық еркіндігі мен белсенділігінің, кәсіби іскерлігініңқалыптасуына жағдай жасау, мүмкіндік беру. Яғни, ХХI ғасырдың маманы - жаратылыстану мен гуманитарлықғылымдар бойынша ой - uрісі кең, жан - дүниесі бай, ұлттық менталитеті жоғары, кәсіби білікті маман, адамдармен дұрыс қарым - қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен санасатын, кез - келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын,жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда белгілі бір рuл атқаратын,қайталанбайтын дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі - жоғары білімде. ¤йткені жоғары білім - үздіксіз білім беру жүйесінің шешуші тетігі. Сондықтан білімгерді тек маман ретінде ғана қарамай, оны uз қоғамының азаматы, жеке тұлға, келешектің иесі, тірегі ретінде тану, соған мүмкіндік жасау қажет [5].
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық uмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпаратты қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен баий түсуде. Атап айтқанда:
Есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл - ой дамытатын оқуға кuшу;
Білімнің статистикалықүлгісінен ақыл - ой әрекетінің динамикалыққұрылым жүйесіне кuшу;
Оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп,
саралап оқыту бағдарламасына кuшу.
Кез - келген елдің экономикалыққуаты, халқның uмір сүру деңгейінің жоғарлылығы,дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі экономика, ғылым және мәдениеттіңқарқанды дамуының екендігін кuрсетіп отыр.Ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз [6].
1.2 Саралап оқыту технологиясы
Білімді даралап, саралап берудің басты бір бағыттарының бірі - дарынды, талантты балалар мен жас uспірімдерді оқыту. Кейінгі кезде мұндай uзекті мәселеге әлемдік педагогикалыққызығушылық бары байқалады. Соның бір айғағы ретінде жоғарғы қабілетті Еуропалық ассоциация құрылды. Ассоцацияның басты мақсаты - дарынды балаларды зерттеу, қолдау және мадақтау. Мұндай саясат Қазақстанда да жүріп жатыр. ( Болашақ бағдарламасы, Дарын орталығы.) Ғалымдардың есептеуі бойынша әрбір жас ерекшелігіне байланысты топта 3 пайызға дейін өте талантты оқушылар болады. Бірақ олардың барлығы мадақтала бермейді. Дүние жүзінде болып жатқан мұндай құбылыстан Қазақстан да қалыс қалып отырған жоқ. Ел Президенті Н.Ә.НазарбаевтыңҚазақстан халқына жолдауында Біздің балаларымыз біліктілігі жоғары мамандар болады, оларға жағдай жасау керек делінген. Танымал француз педагогы дұрыс атап кuрсеткеніндей: "Оқыту, дегеніміз - екі есе оқу". Шын мәнінде, мұғалімдердіңүздіксіз оқу және дайындалуынсыз жақсы нәтиже күтуге болмайды. Сондықтан да үстіміздегі жылдан бастап оқытушылар uздері оқытатын пәнге қатысты білім деңгейі бойынша тестіден uткізіледі. ¤йткені тек солардың біліктілігі - білім жүйесіндегі нақты анықтауыш. Егер сuзде, істе, әрбір әрекетте сенімділік пен нақтылық болмаса, онда кuз алдаудың орын алары сuзсіз. Ал мұғалім қызметіндегі кuз алдау орын толмас uкінішке ұрындырады. Себебі ол - бұл дүниедегі еңқұнды материалмен жұмыс істейтін тұлға.
Бүгінгі ұлдарымыз бен қыздарымыз жылдар жылжып uткен кезде қандай болатыны тікелей оқытушыға байланысты. Сондықтан да билік - қоғам - мұғалім үш бұрышы ырғақты, түсіністікпен жұмыс істеп, жалпыұлттық мүддеге қызмет етуі тиіс. Осы тұрғыдан алғанда бүгінгі Қазақстанның оқытушысы жан-жақты, терең білімді тұлға болуы керек. "Бір салада құнсыз болған адам келесі бір салада айтарлықтай нәтижеге қол жеткізуі мүмкін емес" деп Мераб Мамардашвили бекерге айтпаған. Бұл, әсіресе, әлемнің бәсекелестікке қабілетті 50 елінің сапында болуды мақсат тұтқан біздің жас мемлекетіміздің білім беру жүйесі үшін ерекше маңызды. ¤йткені білімді жастарсыз, талантты топ-менеджерлерсіз мақсат еткен биік асуды алу мүмкін емес. Ал оларды даярлау еліміздің мектептері мен жоғары оқу орындарына жүктелген.
Данышпан ұстаз Ыбырай Алтынсарин бұдан ғасырдан астам уақыт бұрын "Бір Аллаға сыйынып, кел, балалар, оқылық" деген екен. Бұл сuзді бүгін қайталаушы біздер жас бүлдіршіндерге: "мемлекет сендердің жақсы білім алуларыңа қолайлы жағдай туғызды, енді сіздер сол қамқорлыққа жақсы оқуларыңызбен жауап беріңіздер" демекпіз. ¤йткені білімділер ғана бар мақсатына жетеді[7].
Республикада Дарын ғылыми - практикалық орталығы құрылған. Мақсаты - еліміздегі талантты да дарынды балаларды тауып, сапалы білім беру. Кuптеген авторлық мектептер, гимназиялар, лицейлер және жекеменшік мектептер ашылуда. Ең таңдаулы жастар шет елге оқуға жіберіліп тұрады. Балаларды саралап оқытуда тестік жүйе кеңінен тарап келеді. Білім беру саласында әлемде болып жатқан үрдіске қосылуымыздың uзі егемендік алуымызбен тікелей байланысты. Саралап оқыту идеясы әлемде 30 - жылдардан басталса, Қазақстан мектептері үшін инновациялық (жаңаша) бастамалардың оң нәтижелері аз зерттеліп отыр
Саралап оқытудың басты бағытының бірі - толықтыра оқыту, яғни үлгерімі тuмен оқушыларға қосымша педагогикалық күш жұмсау. Толықтыра оқыту дегеніміз - үлгермеушілікті жою мақсатында uзіндік бағдарламамен оқыту.
Мектепшілік саралап оқытуда елеулі жетістіктерге жету үшін мынандай мақсаттар қою керек:
:: нақтылы бағдарлама жасау:
:: педагогикалықұжым білім беру мен оқытуда саралаудың теориясы мен
әлем педагогикасының іс - тәжірибесімен қаруланған болуы;
:: материалдық базаның жеткілікті болуы [8].
Қазақстан мектептерінің осы бағытта қандай жетістіктерінің толық зерттелмегенімен, аз - кем жұмыстар істелініп жатыр деуге толық негіз бар. Сондай - ақҚазақстанда білім берудің мемлекеттік емес саласы да кеңейе түсуде. Қазіргі таңда мемлекеттік емес мектептерде 15 мың бала оқып жүр. Білім жuніндегі қызмет рыногы құрылды, кез келген рынок сияқты ол да бәсекелестік заңдарымен дамып келеді. Білім туралы жаңа заң, Білім атты мемлекеттік бағдарлама, осы көкейкесті мәселе бойынша бірқатар маңызды шешімдер қабылданады. Осы арқылы білім беру жүйесін нарықұстанымдарының талаптарын ескерте отырып дамытуға жаңаша жағдайлар жасалды.
Саралап (дифференциалды) оқытудың тағдыры:
* Мектептік оқулықтарға;
* әдістемелік оқу құралдарына;
* ұстаздардың білімі мен шығармашылықпен еңбек етулеріне;
* шәкірттердің даярлықтарына, талаптарына;
* оқыту әдістемесінің жүзеге асырылуына байланысты
Мектептерде үздік, дарынды оқушылар бар, олардыңүміт талабын, бағдарын дамытуда саралай оқыту - бүгінгі күннің алға қойған міндетін шешудің негізгі жолы. Саралай оқыту екі кезеңнен тұрады:
:: дайындық кезең;
:: негізгі кезең.
Дайындық кезеңнің басты міндеттерінің бірі - шәкірттер ішінен талантты, дарындыларды тауып, олардыңқабілеттерін дамыту, білімге құштарлығын қанағаттандырып, белсенділіктерін арттыру.
Негізіг кезең - оқушыны ынталандыратын пәндерді айқындап, ондағы оқуға қажеттілерді тереңдете оқытуға назар аудару. Қазіргі кезде жарияланған бағдарламалар ішінен оқушы талғамына сай келетін түрін таңдап алу қажет.
Таңдап алынған бағдарламаға сай әрбір пәндерге бөлінетін сағат пайдалы әсер коэффициенті жоғары дәрежеге жеткізе еңбек етуді мықтап ойластырған жuн. Бұл арада мұғалім оқулықтар, оқу құралдары, зертхана, кабинет жабдықтарын кеңінен пайдаланып, уақытпен санаспай, шәкірт уақытын аялап, жалықпай, жауапкершілікпен еңбектенсеғана көздегенмақсат жүзеге асады[9].
1.3Дамыта оқыту технологиясы
Бұл технология - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының uзін - uзі uзгертуші субьект дәрежесінде кuтерілуі кuзделіп , оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалынады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы:кuздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рuлі мен атқаратын қызметінде, әдіс - тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерініңәрекеттестік ерекшеліктерінде, олардыңқарым - қатынас сипатында, танып - білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде, т.б 8].
Әлемдік педагогиканың, кuбінесе, жүгінетіні - Л.С.Выготскийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің кuптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады. Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ оны жалпы білім беретін мектептерде іске асыру кuптеген қиындықтар тудыруда.¤йткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологиялар кuбіне дербестік сипатта, сондықтан кез келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр.
Дамыта оқыту - білім беру мекемесініңәрбір сабақта, күнделікті қарым - қатынаста,мектепте және мектептен тыс істе асырылатын uзекті мақсаты, сонымен қатар, болашақты болжаған оқушы тұлғасын uзіндік жетілдіруіне, uзіндік қалыптасуына жеткізетін амал.Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне оныңқалыптасуына, біртұтастығына және бuлек бuліктеріне (сезімділік, зерде, ерік, құндылықтар, білімділік және тәжірибе, т.б) поэзитивті uзгерістер енеді Даму дегеніміз - материалдық және идеялық объективтілердіңқайтымсыз, нақты бағытталған, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды uзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынаста ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсе, регрестік түрі келбетінде тұрады.
Прфессор Б.Д.Элькониннің пікірі бойынша дамыта оқыту жүйесімен білім алған балалардың дүниеге деген кuзқарастары терең және көріп - білудің жаңа тәсілін игергендері көзге түседі, яғни дүниеге және оны тану үрдісі баланың сол үрдіспен толық шұғылдану және қызығу таныту жағдайында пайда болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын не қалыптастыру, яғни дамыта оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы білім берудің жүйесін қалыптастыру. В.С.Лазаре ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес , ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, педагогтерді ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлауқажет.
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім - сабақүрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын uзінше дәлелдей білуге үйретіледі.Әр оқушы uз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес.Дегенмен,әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылау үйренеді [14].
Осындай негізде құрылған іс - әрекеттер бір - бірімен тығыз байланысты: Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету жолдарын ашу мақстақа жету үрдісі (әрекет, операциялар), нәтижесін шығару. Сонымен, жалпылап айтқандап, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі тuмендегідей:
:: оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;
:: оқыту үрдісінде оқушының теориялық және uнімділік ой құрастыру әрекеттерін, танымдыққабілеттерін белсендіру;
:: оқушылардың танымдыққызығуларын, оқуға деген мотивациясын дамыту;
:: оқу материалын игеруде және іс - әрекеттерінде жете ұғынуға талпындыру;
:: белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын, серіктестігін ұйымдастыру;
:: кuбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
:: оқушылардың uзіндік жұмыстарының ізденісті - зерттеу түрлерін ұйымдастыру;
:: оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
:: оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі кuлемді (стандартқа сейкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
:: дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
:: жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық жаттығулар, зейін, ес, ойлау жәнеп т.б. дамыту жаттығулары ).
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім беру жүйесінде де оқушы дамуына жәрдемдесетін кейбір қажетті қасиеттер бар. Олар:
:: мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобына мұғалімдер мен оқушылардың күш - жігерлерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын тілектестік жұмыс жағдайын қалыптастыру;
:: оқушы мен мұғалімніңқарым - қатынасы (uзара сыйласу, түсіну, әрекеттестік ұстанымымен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы );
:: оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс - әрекеттер оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдайымен, оқыту материалының деңгейімен анықталуы;
:: оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті бірітінділеушіліктің болуы (оқыту жылдарына байланысты, нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т.б. ) ;
:: оқу материалы бuлек - бuлек пәндерге бuлінуі және соған қоса кіріктірілген курстардың да болуы (табиғаттану,әлеуметтік ғылымдар, қоршаған орта және т.б. ) ;
:: оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігінп тудырып, қабілеттерінің жан - жақты дамуына ынталандыруы кuздеген әр түрлі әдіс - тәсілдерінің кеңқолданылуы (диалог - сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас, іскерлік ойын сабақтары, т.б. ) ;
:: оқушылар әжептеуір уақыт аралығында мысалы, (бір, не бірнеше жыл) белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз санды топтар қалыптасып уақытша (бір, не бірнеше сабаққа) қызыметтесуінің мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
:: балалардың эмоционалды - сезімділік және абстрактілігі, логикалық ой құрастырылуын дамытуға ықпал етілуі;
:: үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей естен шығармай, жалпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір оқушыныңқажеттіліктері мен қызығуларының ескерілуі;
:: оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердіңүйлесімді қосылуы;
:: оқушылардың танымдыққызығуын арттырып және білім алу нәтижелерін жүйелі талдаудан өткізіп, бағалауы;
:: оқушыларидың өздерінің жетістіктерін uздеріне талдатып, uздік бағалау әрекеттерініңұйымдастырылуы [10].
Қазіргі біздің елдің мектептерінде осындай бірталай баптары игерілу үстінде. Олар: мектептерде өзіндік басқару ұйымдары, топтық жұмыс істеу әдістері мен түрлері, таңдап оқитын курстардыңсаныныңкuбеюі, т.б. Осыныңбарлығын іске асыру үшін кәсіби шеберлігін шыңдауға шаршамайтын, ұсаздықпен жалықпайтын, танымгер, uз ісіне құштар, яғни демократиялықәулеті жете дамыған мұғалім қажет. Бала ұрпақты баулу,тәрбиелеу - аға ұрпақтың мойнына жүктелетін тарихи парыз, игілікті уәзипа - деп, ақылшы ақын М.Әлімбаев айтқандай, әрбір еремек адамның сана - сезіміне салмақты орын алуы тектік қорымызды сақтауға жетелеуші алғы шарт болып табылады [16].
1.4 Ойын элементтері арқылы оқушылардың танымдық белсенді- ліктерін арттыру жолдары
Бүгiнгi таңда жалпы бiлiм беретiн орта мектеп жаңа қоғам мектебi, болашақ мектебi, яғни саналы халықтық мәдениетке бағытталған, баланың жеке басының дамуына, жеке тұлға болып қалыптасуына жағдай жасайтын, бәсекеге қабiлеттi, елдiң ертеңi болатын жас ұрпақты өсiрiп, дамытатын мектеп болуы тиiс. Жалпы орта білім беретін мектептерде үлгерімі төмен оқушылардың елу пайызы психикалық дамуы тежелген ПДТ балалардың құрайтындығы бүгінгі күні ғылыми түрде дәлелденіп отыр. К. С. Лебединская, В. И. Лубовской, т. б дефектологтар зерттеулерінде балалардың жас мөлшері бірдей болғанымен, психикалық дамуы әртүрлі, яғни интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмейтіндігін ерекше атап көрсетілген[12].
Психикалық дамуының негiзгi бұзылыстары интеллектуалды даму деңгейi, яғни, зейiнi, есте сақтауы, ойлауы, кеңiстiктi бағдарлауы төмен болып келедi. Осы себептерге байланысты психикасы дамуы тежелген (ПДТ) балалардың оқу үлгерiмi төмен болады. Бұл балалардың оқуға үлгермеушiлiгi жетi - сегiз жастан анық байқалады. Оның негiзгi белгiлерi: сабаққа белсендiлiгi байқалмайды, берiлген тапсырмаларды үлкендердiң көмегiнсiз дұрыс орындай алмайды, сыныптастарымен аз араласады, өз ойын ашық айта алмайды, оқу мен жазу, есептеулерде көп қателер жiбередi, тез шаршағыш, зейiнi тұрақсыз болады өз өзiн төмен бағалауы; қоршаған ортаға сенбеушiлiкпен қарауы; өз күшiне деген сенiмсiздiгi.
Психикалық дамуы тежелген балаларды оқыту - түзету процесiнде әдiстемелiк нұсқауларды дұрыс және жоғары деңгейде ұйымдастырып, төмендегі жұмыс түрлеріне көңіл бөлу керек:
- Жалпы білім беру циклі сабақтарында, сондай - ақ арнайы оқыту кезінде әр баламен жеке жұмыс жүргізу;
♦ Түрліше әдіс, тәсілдермен қажудың алдын алу, яғни, ақыл - ой мен тәжірибелік жұмыстарды алмастырып отыру;
♦ Қызықты және әсемделген дидактикалық заттарды дайындау, көрнекіліктің түрліше әдіс тәсілдерін қолдану;
♦ Баланың білім алу іскерлігін барынша белсенді етіп, олардың сөйлеуін дамытатын және оқу іскерлігіне қажетті дағдыны қалыптастыру әдістерін қолдану;
♦ Дайындық (оқу бағдарламаның нақты бір бөлігін меңгеруге) жұмыстарын жүргізу және қоршаған орта жайлы білімдерін кеңейтуді қамтамасыз ету;
♦ Оқуда және оқудан тыс кездерде баланың барлық іскерлігінің түрін дер кезінде, қажетті жағдайға сәйкес үздіксіз түзетілуіне көңіл аудару.
Қазіргі кездегі ТДО сынып оқушыларын оқыту мен тәрбиелеу үдерісіне көптеген жаңа тәсілдер енгізіліп жатыр. Соның ішіндегі ең бір маңызды да қолайлы тәсіл - ойын арқылы баланың психикасы мен ойлау қабілетін дамыту. Сондай - ақ, оқушылардың оқу материалдарын жақсы қабылдауына әсерін тигізетін тиімді әдістердің бірі - ойын. Ойын - баланы адамгершілікке тәрбиелеудің бірден - бір жолы. ҰОҚ ойын мен ойын тәсілдерін енгізу оқуды қызықты етіп, балалардың сергек болуына, оқу материалын қабылдау барысындағы кездесетін қиындықтарды жеңуіне жағымды әсер етеді. Ойын - оқушыға білім мен тәрбие беру әдістерінің тиімді амалдарының бірі. Сонымен қатар, ТДО сынып оқушыларына қолданылатын ойындарға олардың дене бітімінің қалыптасуына арналған ойындар, қимыл ойындары, сөйлеу, шешендігін, тілін дамыту ойындарды жатқызуға болады.
Педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес ойын түрлері:Білім беретін ойындар Тәрбиелейтін ойындар 3. Дамытатын ойындар 4. Жеке тұлғаны әлеуметтен- діретін ойындар. 5. Диагностикалық ойындар
Баланы оқуға қызықтыру және дамыту мақсатында, қоршаған ортамен байланысын нығайту үшін күнделікті сабақ алдында ашықтық, сенімділік деңгейін, эмоционалдық еркіндігін және ұжымда бірауыздылық орнатуға жағдай жасайтын жұмыстар жүргізген жөн. Психологиялық ойын - жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай - күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады. Адамдардың бiр бiрiмен қарым - қатынасы өте күрделi процесс. Қоршаған адамдармен қарым - қатынас жасауда қиындық көретiн балалар, бiрiншiден ұжымға бейiмделуiнде, бiлiмдi меңгеруiне кедергi болады.
Сиқырлы сөздер ойыны
Мұғалім кез - келген өтінішті айтады, ал оқушы оны әдепті түрде айтуы керек. Мысалы: Айнаш, дәптерді бер. Айнаш, өтінемін дәптерді берші. Дамыту ойындары - баланың танымдық және ерік - эмоциялар сферасын дамытуғабағытталғанісәрекет.
Дамыту ойындардың маңыздылығы оқушылардың ынта - ьқыласын есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп, білім, білік, дағдыны қалыптастыру. Дамыту ойындарға қойылатын бipiншi талап - оқушының танымдық әрекетін, қызығушылығын дамыту.
Танымдық ойындардың да түрлері көп. Мысалы, сөз жүмбақ, сөз тізбек, кроссворд,ребус, викторина, психологиялық жаттығулар, логикалық есептер, тренинг, тест, т. б. Танымдық ойындар жас ерекшеліктеріне қарай күрделене түседі. Адам бойындағы қызығушылығын, қабілеттерін арттыруға, білімін шыңдауда танымдық ойындардың алар орны ерекше. Адамның танымы биіктеген сайын, дүниеге көзқарасы да кеңейе түседі.Дидактикалық ойынның негізгі мақсаты баланы қызықтыра отырып, жаңа ҰОҚ немесе өткен материалды берік меңгерту болып табылады.
Дидактикалық ойындар барысында балалардың есте сақтау, көру, сезіну, қабылдау, ойлау, сөйлеу процестері дамып, заттарды пішініне, көлеміне қарай іріктеуге әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Оқушылардың қызығушылықтарын туғызатын, ойын әрекетінің ең негізгі түрінің бірі - дидактикалық ойындар.Оқыту тәжірибесінде дидактикалық ойындардың бірнеше түрі қалыптасқан. Атап айтқанда, түзете - дамыта оқыту сыныптарда төмендегі ойын түрлері жиі пайданылады Қай әріпті жоғалттым, Қай буынды жоғалттым, Бос торкөзді толтыр, Қызықты торкөз, Сөйлем қуаласпақ, Тыныс белгісін тап, Екі - екіден жұпта, Кім тапқыр, Сөз ойла - тез ойла, Ойлан, тап, Кім шапшаң?, Қай дыбыстан басталады, Қағып алып, жауабын айт, Сиқырлы сандық.
Сюжеттік - рөлдік ойын - бұл өмірлік жағдайлардың белгілі бір мінез - құлық немесе эмоционалдық жақтарын меңгеру ниетінде алдын - ала бөлінген рөлдер арқылы қатысушы топтардың сахналап ойнауы. Рөлдік ойындар шағын топтарда (3 - 5 қатысушы) жүргізіледі. Қатысушылар карточка арқылы (тақтада, қағаз парақтарда және т. б.) тапсырма алады, рөлдерді бөледі, жағдайды ойнайды және барлық топқа ұсынады (көрсетеді). Оқытушы балалардың мінез - құлқын ескере отырып рөлді өздері бөледі.
Түзете - дамыта оқыту сыныптарында сергіту ойындарын өткізудің маңызы зор. Олар - оқушылардың шаршамауына, демалуына әсер етеді.
Ал сөйлемейтін балалармен жұмыстануда мынадай үлгідегі кестені көбіне қолданамын.
Ұйымдастырылған оқу қызметі
1. Бейімділік қозғау салушылық: (сенсорлық бөлмеге кіргізіп, сабаққа даярлау)
2. Ұйымдастырушылық ізденушілік
- Балалар, біз бүгін ғарышқа саяхат жасаймыз. Бірақ ғарышкерлердің бірнеше міндеттері бар екен. Егер сол міндеттерді орындасақ біз ғарышта боламыз.
3. Тыныс алу және артикуляциялық жаттығу.
- Алдымен ғарышқа ұшар алдында біз терең тыныс алу керекпіз.
- Ал айтындаршы ғарышқа немен ұшады? Зымыранмен
- Ал ендеше қолдарына зымыранды алып, ғарышқа бірге ұшайық.
1- Жақын ұшады.
2- Алыс ұшады.
- Міне біз ғарышқа да келдік. (сенсорлы бөлме қосылады)
- Сендер қалай ойлайсыңдар, ғарышкерлер қалай су ішеді - түтікше, тамақтанады - астыңғы жақты қозғау? Тағамдары қандай дәмді екен! - тәтті тосап. Ал олар қалай қуанады? - жымию
- Ал енді сендер нағыз ғарышкерсіңдер? Сендер ғарышта зымыранмен ұшып бара жатсыңдар. ал зымыранды сырттарынан қарасаңдар ол неге ұқсайды? Оны қалай жасар едіңдер? (қолдарын жоғары көтеру- зымыран бейнесін жасау)
- Ал енді жан - жақтарыңа қараңдар? Не көріп тұрсыңдар аспанда?
Ай, жұлдыздар және күн.
- Олар сендерге тапсырмалар дайындап қойыпты, соларды орындап көрейік.
- 1- жұлдыз: Алғашқы ғарышкерді ата.
- 2- ай: қазір қандай жыл мезгілі? Сипаттап бер.
- 3-күн: күннің түсі мен пішіні қандай?
Сиқырлы әріптер мен пішіндер
- Сендер енді тағы тапсырманы орындап көріндер.
- Анель мына сиқырлы әріптерден ғарышкер деген сөзді жазады
- Дамир мен Зульфия сиқырлы пішіндерде зымыранды құрастырады.
Фонематикалық ойын.
- Осымен ғарышқа саяхатымыз аяқталды. Біз жерге оралдық. Жер бетінде әр түрлі дыбыстар шығып жатыр гой. Олар ненің дыбыстары екен? Ендеше балалар(дефектологпен бірге) сол дыбыстарды мына саусақ бояулармен бейнелеп көрейік.
- Мұқият дыбыстарды тыңдаймыз.
- Мынау ненің дыбысы? (әтеш )
- Субояқпен салады.
- Мынау ненің дыбысы? (күшік)
- Субояқпен салады.
- Мынау ненің дыбысы? (мысық)
- Субояқпен салады.
-Балалар,кім айтады?Бұл қандай жануарлар екен?
-Ия,үй жануарлары.
- Ал осылардың қайсысы ғарышқа үшты?
- Әтеш қалай ұшады?
- Жарайсындар балалар, бүгінгі ғарышқа саяхатымыз сәтті өткенті.
Қорытындылай келе,балалардың белсенді іс - рекеті дамытудағы ойындар, жаттығулар, еркін ойындар, танымдық тапсырмалар арқылы балалардың бастамашылығын, байқампазды-ғын,белсенділігін, даралығын, дарындылығын,қабілетін, шығармашылығын дамыта отырып бала бойына құзырлылықтарың қалыптасуында: мейірімділік, инабаттылық, сұлулық, жақсылық, еркіндікке дағдыларын таба білу. Ойын - оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыратын құрал. Оларды жалықтырмай әр түрлі ойын ұйымдастыру арқылы мен ҰОҚ қызықты өткізуге тырысамын.
Мұғалім оқушыларға түзете оқу - тәрбие үрдісінде түрлі ойындарды пайдаланып, олардың танымдық белсенділігін арттыратындай тапсырмалар беріп отырса, онда оқушылардың оқуға деген ынтасы артып, танымдық үрдістері мен психологиялық қасиеттерін дамытып, психикалық дамуы тежелген балаларды өз жасындағы балалардың даму деңгейiне жеткiзуге болады.
2ДЕҢГЕЙЛІК ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА БІЛІКТІЛІККЕ ҚОЛ ЖЕТЕДІ
2.1Деңгейлеп оқыту технологиясы
ХХ ғасырдың аяқ кезіндегі педагогикалық ой - тұжырымдардағы
гуманизм идеялары,еркін білім беру, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту үшін мектептің алдында оқытудың және тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның дамуына мектеп ортасында қолайлы жағдай жасау қажеттілігі туындайды. Мектептің педагогикалыққұрылымда негізгі құндылық - оқушы және оның жеке тұлғасы. Педагогика ғылымының докторы, Ж.Қараевтың деңгейлік оқыту жүйесі туралы іліміне сүйеніп, әр пән бойынша деңгейлік тапсырмалар дайындауға болады. ¤йткені қазіргі экономикалық жағдай оқушының жаңа үрдістерін талап етуде. Сондықтан ғылыми ізденіс барысында педагогика саласындағы оқытудың деңгейлік жүйесі оқушылаға ғылым негізін меңгертудің негізі тиімді жолы болып табылады. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі - оқушылардың сабақ барысында бірнеше деңгейде жұмыс жасай алатындығында. Сонымен бірге қазіргі жаңа технологиямен оқыту барысында компьютерлер мен оларды басқарушы алгоритмдер біздіңқоғамымыздың маңызды бuлігіне айналды. Олай дейтініміз, бүгінгі таңдағы жаңадан шығып жатқан электронды оқулықтар оқушының жаңаша оқытылуын, жаңа оқу әдістерін, жаңа мазмұнды қажет етеді.
Оқулықтардың жаңа технологиясының бірі - жалпы білім беретін мектептерде әр пәнді деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту болып табылады. Оқушыларды деңгейге бuліп оқытуға бола ма, оныңқандай тиімділігі бар, деңгейге бөліп оқытудың өзіндік ерекшеліктері қандай және жеке тұлға тәрбиелеуде қандай кuмегі бар деген сауалдарға тоқталсақ, деңгейге бuліп оқыту кезінде оқушылардың тәжірибелік - теориялық дайындығын, оқуға деген ынтасын, дара қасиетін әлеуметтік - психологиялық танымал, сұранымын ескеру талап етіледі. Сондықтан да тиімді дәрежеге жету үшін оқушының білім мен деңгейіне байланысты жұмысты ғылыми түрде ұйымдастыру қажет [18].
Қазіргі базалық білім беру - жеткілікті білімнің төменгі шегі. Мұғалім баланы оқыту барысында оқушыға тақпақ жаттатып, ережелерді оқытып, жаттығулар орындатып әр түрлі жұмыстар жүргізеді. Оны талап етеді. Ол мұғалім үшін қиын жұмыс емес. Оқушы мұғалімнің айтқанын кітаптан оқып, тақпақты жаттап (тіпті ол оны қызықтырмаса да) ережені айтып беруі мүмкін. Бірақ, оқушы сол оқыған материалдың ішкі дүниесін түсінді ме, ол туралы әрі қарай өздігінен іздене ме, өз тарапынан жаңа пікір қоса ала ма, uмірде іске асыра ма, міне негізгі мәселе осында жатыр.
Мектеп оқушыларының білім деңгейінің кuрсеткішін тuмендегідей бағалауға болады: I деңгей (тuмен) - эпизодтық. Білімді жаңа жағдайға кuшіру мұғалім кuмегімен жүзеге асырылады; II деңгей - түсініктерді жүйелеу деңгейі. 70 % ғылыми ұғымдарды саналы түрде анықтайды; III - деңгей (жоғары) бастапқы ғылыми ұғымға өту (ауысу) деңгейі деп белгілейді [13].
Деңгейлік тапсырмалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz