Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Ардақханұлы А.
Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес ұйымдастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В04103 (5B050800) - Есеп және аудит
Қызылорда, 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы ... . 6
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес
ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Мемлекеттік мекмелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес
жүргізудіңхалықаралық тәжірибесі мен ондағы мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... .. 22
2 МЕМЛЕКЕТТІК КІРІСТЕР БАСҚАРМАСЫ, ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІНДЕ ЕСЕПТІЛІКТІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.1 Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есептіліктің ХҚЕС-на сәйкес
құрамы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.2 Мемлекеттік мекемелердегі ХҚЕС-на сәйкес қаржылық есептілікті
құру тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3 Бюджеттік есепке алу мен есептіліктің ұлттық жүйесіне қоғамдық
сектордың ХҚЕС-ын енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУШІЛІК НЕГІЗІНДЕ МЕМЛЕКЕТТІК
МЕКЕМЕНІҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Мемлекеттік мекмелердегі бухгалтерлік баланс көрсеткіштерін талдау
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Мемлекеттік мекемелердің кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ...
3.3 Қаржылық есептіліктегі ақша қаражаттары қозғалысының талдауы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Біздің қоғам негізінен немесе көбінесе капитализм қағидаттарына сәйкес өмір сүреді. Бұл дегеніміз не? Бұл дегеніміз -- адамдар барлық жағынан пайда іздейді және алынған пайданы тұрақты еткісі келеді, ал бір нәрсені тұрақты ету үшін оны жүйелеу керек. Жүйелеу үшін біз өзімізге ыңғайлы жолды іздейміз. Ірі компаниялар үшін пайда -- бұл кіріс және оның мейлінше көп болғаны. Кірістің көп болуы, көптеген инвесторларды тартуды қажет етеді. Осыдан инвесторлардың қызығушылығын қанағаттандыратын, оларға керек нәрсені көрсететін айна туралы қажеттілік туындайды. Дәл осы тұста ХҚЕС-на (халықаралық қаржылық есептілік стандарттары) таңдау түседі. Яғни, ХҚЕС ірі компаниялар үшін ең ыңғайлы жол және сол айна болып табылады. Я, менің пайымдауым аздап философиялық тұрғыға өтіп кеткен секілді, егерде практикалық немесе ғылыми тұрғыдан пайымдасақ, халықаралық қаржылық есептілік стандарттары шетелдік компаниялардың қаржылық есептерін жасау үшін қаржылық және экономикалық операциялардың негізгі түсініктерін анықтайды. Осы стандарттардың арқасында әлемдік тәжірибеде әртүрлі компаниялар арасындағы қаржылық есептіліктің салыстырмалылығы қамтамасыз етіледі және әртүрлі сыртқы пайдаланушылар үшін есептік ақпараттың қол жетімділігін, есептік ақпараттың әлемдік ауқымда қол жетімділігін қамтамасыз етеді.
Әлемнің барлық аймақтарында өсіп келе жатқан саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайында мен бір нәрсе анық деп санаймын: бухгалтерлік есептің бірыңғай стандарттары бүгінде бұрынғыдан да құнды. ХҚЕС осы мақсатқа жету жолындағы маңызды қадам болып табылады.
Халықаралық есеп стандарттарын қолданумен қаржылық есептілікті шоғырландыру жағдайында фирмалар әлемнің әртүрлі бөліктерінде жұмыс істейтінін және бұл капиталды тарту шығындарын азайтуға мүмкіндік беретінін ескере отырып, шетелдік компаниялардың өз есептілігін дайындауға кететін уақыты мен шығындары азаяды. Капиталдың нарықтық бағасы перспективалы қайтарым және тәуекелдер сияқты факторлармен сипатталады. Әдетте, кейбір тәуекелдер шынымен де компаниялардың қызметіне тән, бірақ ақпараттың жетіспеушілігімен және инвестициялардың қайтарымы туралы нақты ақпаратты білмей анықталатын тәуекелдер де бар. Ақпараттық жетіспеушіліктің тән себебі-капиталды сақтай отырып, оны көбейтетін белгілі бір стандартталған қаржылық есептіліктің болмауы. Сондықтан инвесторлардың көпшілігі ақпараттың ашықтығы олардың тәуекелдерін азайтады деп сеніп, төменгі кіріс алуға дайын.
Әлемде мүлдем абсолютті мінсіз нәрсені кездестіру екіталай. Сол сияқты ХҚЕС-да мінсіз емес. ХҚЕС негізгі және маңызды артықшылықтарын көрсетпей, кемшіліктерден бастау әділетсіз болар еді. Халықаралық стандарттар әртүрлі елдердің бизнес субъектілерінің қаржылық есептілігін түсіндіру тәсілдерін жақындастыруға және унификациялауға бағытталған. Мысалы, мұндай стандарттар жалпы салаларда жұмыс істейтін әртүрлі мәдениеттердің бизнес өкілдерінің қаржылық жағдайына бірдей перспективадан қарауға мүмкіндік береді. Бірыңғай стандарттар әртүрлі компаниялар қызметінің нәтижелерін неғұрлым тиімді бағалауға және салыстыруға мүмкіндік береді. Менің ойымша, ХҚЕС - бүкіл әлемдегі қаржы мамандарының бірыңғай унификацияланған қарым-қатынас тілі.
Халықаралық стандарттар қатаң ережелер мен іс-әрекетке қатысты нақты нұсқаулардан аулақ бола отырып, есеп беруге сәйкес келетін бағыттар мен принциптерді ұсынады. Бұл бизнес субъектілеріне икемді болуға мүмкіндік береді және жоғары маневрлікті қамтамасыз етеді, бұл нормалар мен ережелердің өзектілігін тез жоғалтқан кезде үнемі өзгеріп тұратын ортада өте маңызды.
Енді кемшіліктеріне назар аударайық. ХҚЕС-ың стандарттарымен жұмыс жасай отырып, біз іс жүзінде белгілі бір кемшіліктерге тап боламыз:
бұрын әзірленген стандарттарға өзгерістер мен интерпретациялардың үлкен көлемі, ауыстыратын стандарттарды енгізу;
терминологияны әртүрлі түсіну;
барлық сұрақтар стандарттарда жазыла бермейді;
Құжаттарға енгізілетін өзгерістер ретроспективті өзгерістерді зерделеуге, талдауға, енгізуге, жүргізуге байланысты үлкен шығындарды талап етеді.
Терминдердің әртүрлі түсіндірмелері трансформация процесін қиындатады және салық және бухгалтерлік заңнаманың ерекшеліктерін ғана емес, сонымен бірге халықаралық стандарттарға назар аударуды ескере отырып, шарттар жасасу кезінде ерекше назар аударуды қажет етеді.
Бірақ ХҚЕС қаншалықты мінсіз болмаса да, ол бізге ауадай қажет. Сондай-ақ ХҚЕС даму үстінде, жылдан жылға жақсаруда. Сондықтан да болашақта оның қаржылық есептілікте рөлі өте зор.
Барлық ХҚЕС-н пайдаланушылар секілді, мемлекеттік секторларға да қаржылық есептілікті реттейтін стандарттар қажет және бұл үшін ХҚЕС жөніндегі кеңес қоғамдық секторлар үшін халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын әзірледі.
Тақырыптың өзектілігі - өз меншігін басқаруда мемлекет экономикалық және саяси функцияларды біріктіреді, меншікті қоғамдық мүдделерді жүзеге асыруда саяси құрал ретінде пайдаланады. Сондықтан мемлекеттік меншік бақылауды қажет етеді. Барлық осы факторларды ескере отырып, қоғамдық сектордағы ХҚЕС өз өзектілігін жоғалтпайтынына сенімдімін.
Басқа секторлармен, қоғамдық секторлардың мақсаттарында айырмашылық туындайды. Көптеген қоғамдық сектор ұйымдарының негізгі мақсаты - инвесторлардың капиталына пайда мен кіріс әкелудің орнына қоғамға қызмет көрсету. Демек, мұндай ұйымдардың қызмет нәтижелері қаржылық жағдай туралы есеп, Қаржылық қызмет нәтижелері туралы есеп және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп негізінде ғана ішінара бағалануы мүмкін. Сондықтан да, қоғамдық сектор ұйымдары үшін келесідей сұрақтарды бағалау мақсатында көмек болатын ақпараттар қажет:
ұйым пайдаланушыларға өз қызметтерін рационалды және тиімді түрде көрсете ме;
қазіргі уақытта болашақ шығындар үшін қол жетімді ресурстар және оларды пайдалануға қандай шарттар мен шектеулер жатады;
салық төлеушілерге ағымдағы қызметтерді төлеу бойынша болашақ жүктеме қаншалықты өзгерді;
өткен жылмен салыстырғанда ұйымдардың қызмет көрсету қабілеті нашарладыма немесе жақсардыма;
Үкімет, әдетте, кең өкілеттіктерге ие, оның ішінде заңды талаптарды белгілеу, өзгерту және орындау мүмкіндігі бар. Жалпы, қоғамдық сектор ұйымдары құру механизмдерімен де, жұмыс істеу тәсілдерімен де айтарлықтай ерекшеленеді.
Дипломдық жобаның мақсаты ХҚЕС-ның теориялық мәселелерін зерделеу, қоғамдық секторлар үшін ХҚЕС-ын талдау және қорыту болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
ХҚЕС-ның теориялық негіздерін зерттеу;
Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің ерекщеліктерін ажырату;
ҚСХҚЕС-ың құрылымына талдау жасау;
Мемлекеттік мекемелер үшін қаржыдық есетіліктің маңызын бағалау және анализдеу;
Зерттеу пәні - мемлекеттік мекемелер (қоғамдық секторлар) жүйесіндегі халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тиімділігі және тәуекелділігі.
Зерттеу нысаны - қоғамдық секторлардағы халықаралық қаржылық есептілік стандарттары.
Зерттеу әдісі - осы дипломдық жұмыста жоғарыда көрсетілген тақырыптарды ерекшеліктерді ашып көрсету үшін ақпаратты жинау және талдау әдісі қолданылады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМДАРЫ.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы
Қаржылық нарықтар глобализацияланған кезде және транснационалдық корпорациялар пайда болған кезде ұлттық есеп жүйелерін және атап айтқанда, бухгалтерлік есепті басқа елдердің есеп жүйелерімен үйлестіру сияқты мәселелер туындайды. Яғни бұл дегеніміз, бухгалтерлік есеп дәстүрлі түрде бизнес қарым-қатынас тілі деп аталады. Кәсіптің интернационалдануы оның қарым-қатынас тілінің тура мағынада интернационалдануын қажет ететіндігі анық. Белгілі бір бизнес қауымдастықта қатысушылар сөйлесетін ұлттық тілді таңдау әдетке айналғандықтан, бизнес жүйелерді интеграциялау барысында барлық қатысушыларға түсінікті ережелерді анықтау қажет екендігі анықталды, оған сәйкес бизнес байланыс үшін қажетті құжаттар жасалады.
Осы факторлар халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын құруға негізгі себеп болып табылады.
Алдымен, қаржылық есеп дегеніміз не? - деген сұраққа жауап беріп кетейік:
Қаржылық есеп - бұл компанияның іскерлік қызметі және қаржылық жағдайыны жайлы мәліметтердің құрылымды түрде ұсынылуы. Қаржылық есептіліктің басты мақсаты - пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және экономикалық шешімдер қабылдау үшін қажет қаржылық ақпараттарды кең ауқымды түрде қөрсету. Бұл тапсырманы орындау үшін қаржылық есеп беру активтер, міндеттемелер,меншікті капитал, кірістер мен шығыстар (пайда мен залалды қоса), ақша ағыны сияқты құжаттарды қамтиды. Өтініштерде көрсетілген материалдар қаржылық есептілікке, пайдаланушыларға экономикалық болжам жасауға көмектеседі, кәсіпорынның пайда жинау қабілетін ұлғайтады.
Халықаралық қаржылық есептілк стандарттары келесідей құжаттарды қамтиды:
1. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының негізгі тұжырымдамаларына (ережелеріне) кіріспе;
2. Қаржылық есепті дайындау мен ұсынудың негізгі ережелері;
3. Стандарттар;
4. Түсініктемелер;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының негізгі ережелеріне кіріспе Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары кеңесі қызметінің мақсаттары мен процедураларын анықтайды, сонымен қатар халықаралық стандарттарды қолдану тәртібін белгілейді.
Қаржылық есептілікті ұсыну мен дайындаудың негізгі ережелері сыртқы пайдаланушылар үшін қаржылық есептілікті дайындау мен ұсынудың негізін сипаттайды. Олар қаржылық есеп берудің мақсаттары, есеп беру ақпараттарының пайдалылығын анықтайтын сапалық сипаттамалар, анықтамалар, қаржылық есептіліктің элементтерін тану және өлшеу тәртібі, капитал мен капиталды қолдау ұғымы сияқты мәселелерді шешеді. Принциптер стандарт болып табылмайды және оны алмастырмайды. Бұл құжат: ХҚЕС Комитетіне (IASB, бұрын IASC ретінде) - жаңа стандарттарды әзірлеуге және қолданыстағы стандарттарды қайта қарауға; ұлттық стандарттау органдары - ұлттық стандарттар бойынша жұмыста; қаржылық есептілікті дайындаушылар үшін - ХҚЕС-ын қолдану кезінде және стандарттар әлі қабылданбаған мәселелер бойынша есептерді дайындау тәртібін анықтау кезінде; аудиторлар - қаржылық есептіліктің ХҚЕС-на сәйкес немесе сәйкес еместігі туралы пікір қалыптастыру кезінде жеңілдіктер жасау үшін арналған.
ХҚЕС - қаржылық есептілікті дайындау мен ұсынудағы қоғамдық мүдделерді реттейтін жүйе.
ХҚЕС Комитетінде де, кәсіби бухгалтерлік ұйымдарда да ХҚЕС-ын барлық жерде қолдануға немесе сақтауға өкілеттіктері(мандаттары) жоқ. Бұл стандарттар дүниежүзіндегі әр түрлі реттеуші ұйымдардың қаржылық есептілік ережелерін үйлестірудің маңыздылығын мойындауына, оларды ХҚЕС Комитетінің қызметін қолдауға, сондай-ақ бухгалтерлердің, аудиторлардың, қаржы менеджерлерінің кәсіби көз жеткізуіне байланысты қолданылады.
Стандарттар қаржылық есептілікті жасауға арналған, олар пайдаланушылар үшін компания туралы қаржылық ақпараттың негізгі көзі болып табылады.
ХҚЕС бойынша түсіндірулерді IFRIC (ағыл. International Financial Reporting Interpretations Committee) дайындайды және IASB (ағыл. International Accounting Standards Board) кеңесі қабылдайды. 1-суретте IASB-ның қызметі көрсетілген (Research - зерттеу, standard-setting - стандарттарды белгілеу, implementation - жүзеге асыру, maintenance - қызмет көрсету).
Сурет 1. Халықаралық қаржылық есеп стандарттары кеңесінің қызметі.
Олар түсініксіз немесе анық емес шешімдерді қамтитын стандарттардың ережелерін түсіндіреді.
Олар стандарттардың біркелкі қолданылуын қамтамасыз етеді және ХҚЕС-на сәйкес дайындалған қаржылық есептіліктің салыстырмалылығын арттырады. Түсіндіруге арналған сұрақтар, әдетте, қолданыстағы стандарттарды қолдануға байланысты, практикалық бағыты бар және стандарттарды пайдаланушылар үшін үлкен қызығушылық тудыратын сұрақтар болып табылады.
ХҚЕС-ын 1973 жылы құрылған Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары жөніндегі комитет - IASС әзірледі. Комитет бастапқыда 10 елдің кәсіби бухгалтерлік ұйымдары арасындағы келісім нәтижесінде құрылды. 1983 жылдан бастап Халықаралық бухгалтерлер федерациясының мүшелері болып табылатын барлық кәсіби бухгалтерлік ұйымдар IASС мүшелері болды.
Халықаралық стандарттар кеңестік сипатқа ие және елдер оларды пайдалану туралы өздері шешім қабылдай алады. Бірақ ХҚЕС іс жүзінде әлемдегі (американдық және континентальды) ең дамыған есеп жүйелерін есепке алудың жалпыланған практикасы болғандықтан, олардың көшірмелері көбінесе ұлттық бухгалтерлік есеп тәжірибесіне кері әсерін тигізуі мүмкін екендігі анық.
Халықаралық стандарттарға көшудің іргелі негізі қаржылық есеп беруді жасау мен дайындаудың жалпы принциптерін мойындау болып табылады.
Қаржылық есеп беруді құру және дайындау принциптері жеке құжат ретінде тұжырымдалған. Бұл құжат стандарт емес және міндетті талаптар мен ұсыныстарды қамтымайды. Егер стандарттардың кез-келген ережелері Принциптерге қайшы келсе, стандарт ережелері қолданылады. Сонымен бірге, IASB пікірі бойынша сәйкессіздіктер болашақ стандарттарды әзірлеу және қолданыстағы стандарттарды қайта қарау кезінде біртіндеп азаяды.
Принциптерге сәйкес қаржылық есептіліктің мақсаты - қаржылық жағдай, операция нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпарат беру. Бұл ақпарат экономикалық шешімдер қабылдау кезінде пайдаланушылардың кең ауқымына қажет.
Принциптер қаржылық есептілігін пайдаланушыларына инвесторлар, қызметкерлер, несие берушілер, жеткізушілер және басқа да сауда несие берушілері, сатып алушылар, үкіметтер мен олардың органдары және қоғамды жатқызады.
Мақсаттардан басқа, тұжырымдамалық негіз қаржылық есеп беруді құрудың жалпы принциптерін, қаржылық есептіліктің жеке элементтерін тану және өлшеу ережелерін анықтайды.
Халықаралық стандарттардың жалпы принциптерін 2 топқа болуге болады:
1) Негізгі болжамдар:
а) есептеу әдісі - шаруашылық операциялары ақшаны және олардың баламаларын алу немесе төлеу түрінде емес, оларды орындау кезінде есепке алынады. Операциялар болған есепті кезеңде есепке алынады.
Бұл принцип болашақ міндеттемелер мен болашақ ақша ағындары туралы объективті ақпарат алуға мүмкіндік береді, яғни. кәсіпорынның болашақ нәтижелерін болжауға мүмкіндік береді. Алынуға жарияланған қаражаттың бір бөлігінің мүмкін түспеуі есепті кезеңнің қаржылық нәтижелерін төмендету
арқылы күмәнді қарыздар бойынша резервтің уақтылы есептелуімен түзетілуі мүмкін;
б) Қызметтің үздіксіздігі - компания өз қызметін алдағы уақытта да жалғастырады. Компания қызметін тоқтатуды немесе айтарлықтай қысқартуды көздемейтіндіктен, оның активтері жойылу шығындарын есептемегенде олардың бастапқы құны бойынша көрсетіледі. Егер олай болмаса, қаржылық есептілік басқа негізде жасалуы керек және сол негіз ашылуы керек;
2) Ақпараттың сапалық сипаттамалары:
a) түсініктілік - берілген ақпаратқа тән мағынаны берумен байланысты. Қаржылық есептілікте ақпарат пайдаланушыларға түсінікті түрде берілуі керек. Сонымен бірге қолданушы осы ақпаратты түсіндіре білуі және оны шешім қабылдауда қолдана білуі керек.
б) орындылық - яғни қаржылық есептілікті пайдаланушылар үшін ақпараттың пайдалылығы, олардың негізінде белгілі шешімдер қабылданады.
в) маңыздылық - бұл берілген объектінің немесе оқиғаның салыстырмалы маңыздылығы. Бұл алшақтық немесе қате есептеу пайдаланушылар қабылдаған шешімдерге әсер етуі мүмкін болған кезде көрінеді.
г) сенімділік - ақпарат сенімді болып табылады, егер пайдаланушылар үміт арта алатын немесе ақылға қонымды түрде күткен нәрсені шынайы түрде көрсете алатын болса. Ақпарат сенімді болу үшін транзакциялар мен басқа оқиғалардың шынайы көрінісін беруі керек.
д) бейтараптылық - есеп беру белгілі бір пайдаланушыға арналмаған, өйткені шешім қабылдауға белгілі бір әсері тиюі мүмкін, яғни объективті болуы керек дегенді білдіреді.
е) парасаттылық (консерватизм) - бұл сенімсіздік жағдайында есептеулерде қажет болатын үкім шығарудағы сақтық. Яғни бухгалтер кіріс пен активке қарағанда шығыстар мен міндеттемелерді тануға дайын болуы керек.
ж) мәннің формаға қарағанда басымдығы - бұл бухгалтер тек осы қызметтің құқықтық формаларын ғана емес, кәсіпорынның экономикалық қызметінің мәні мен экономикалық шындығын көрсетуі керек дегенді білдіреді.
и) салыстырмалылық - кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметінің
тенденцияларын анықтау үшін әр кезеңдегі қаржылық есептілігін салыстыру мүмкіндігі.
к) уақыттылық - қаржылық есептілікті ұсынудың негізсіз кідірісі есептіліктің өзектілігін жоғалтуына әкелуі мүмкін.
л) ақпараттың толықтығы - қаржылық есептілікте пайдаланушының осы есепті түсінуі үшін қажетті барлық тиісті ақпараттың болуын болжайды және пайдаланушыны адастыру мүмкіндігін болдырмауға тиіс.
м) әділеттілік - қаржылық есептілікте елеулі қателіктер мен ауытқулардың болмауын болжайды.
ХҚЕС (IFRS) принциптері қаржылық есептіліктің сапалық сипаттамаларын қолдану кезінде белгілі бір шектеулерге ие болатындығын анықтайды, оларды дайындау кезінде оларды толық ескеру қажет.
Біріншіден, орындылық пен сенімділік сияқты сипаттамалардың өзара әрекеттесуіндегі шектеулер есеп берудің шамадан тыс кідірісі көп жағдайда оның сенімділігінің жоғарылауына әкеледі, бірақ сонымен бірге өзектілігін жоғалтуға әкеп соқтырады.
Екіншіден, пайда мен шығындар арасындағы тепе-теңдік ақпараттан алынған пайда оны алуға кететін шығындардан аспауы керек дегенді білдіреді. Істердің басым көпшілігінде қарама-қарсы жағдай ақпараттың орындылығын жоғалтуға әкеледі.
Үшіншіден, есептіліктің сапалық сипаттамалары арасында компромисс орнату үшін көп жағдайда қаржылық есеп берудің барлық сапалық сипаттамаларын сақтай отырып және олардың арасындағы тепе-теңдікті сақтай отырып, қаржылық есепті құру тапсырмасын қалай орындауға болатындығы туралы кәсіби пікірге ие болу қажет.
ХҚЕС принциптеріне сәйкес қаржылық есептіліктің құрылымы келесі негізгі элементтерден тұрады:
- бухгалтерлік баланс (Balance Sheet);
- пайда мен шығындар туралы есеп (Income Statement);
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп (Cash Flow Statement);
- меншікті капитал қозғалысы туралы есеп (Charges in Equity Statement);
- есеп саясаты және түсіндірме материалы (Accounting Policies).
Стандарттардың әрқайсысы белгілі бір құрылымға ие, ол көп жағдайда келесі элементтерді қамтиды:
- белгілі бір стандартпен қамтылған бухгалтерлік есеп салаларын, оның мақсаттары мен міндеттерін анықтайтын кіріспе;
- негізгі ұғымдарды ашып көрсету және оларды түсіндіру;
- стандарттың жеке сипаттамаларын ашатын жеке ережелер, яғни, әдістемелік мәселелерді сипаттау және оларды шешу жолдары;
- қаржылық есептілікте және оған ескертпелерде тікелей ашылатын ақпараттың мөлшерін белгілейтін талаптар;
- күшіне енген күн, яғни, стандарт немесе оның жекелеген ережелері күшіне енетін кезеңнің көрсеткіші.
Негізгі элементтерді келесідей ақпараттарды қамтуы керек.
Қаржылық жағдай туралы есеп (баланс)
Қаржылық жағдай туралы есеп, кем дегенде, келесі жолдарды қамтуы керек:
а) негізгі құралдар;
б) инвестициялық жылжымайтын мүлік;
в) материалдық емес активтер;
г) қаржылық активтер (д), и) және к)) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
д) үлестік қатысу әдісі бойынша есепке алынған инвестициялар;
е) биологиялық активтер;
ж) резервтер;
и) сауда және басқа дебиторлық берешек;
к) ақша қаражаттары және олардың баламалары;
л) сатуға арналған ретінде жіктелген активтердің және 5 ХҚЕС сәйкес сатуға арналған деп жіктелген шығарылу топтарына кіретін активтердің жалпы сомасы және тоқтатылған операциялар;
м) сауда және басқа кредиторлық берешек;
н) ережелер;
п) қаржылық міндеттемелер (м) және н) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
р) Пайдаға салынатын салықтар 12 ХҚЕС-ында (IAS) анықталған ағымдағы салық міндеттемелері мен активтері;
с) 12 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемелері және кейінге қалдырылған салық активтері;
т) 5 ХҚЕС (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген шығару тобына енгізілген міндеттемелер;
у) меншікті капиталда ұсынылған бақыланбайтын үлестер;
ф) бас компанияның иелеріне жататын шығарылған капитал және резервтер.
Ұйым қаржылық жағдай туралы есепте қосымша жолдарды, тақырыптар мен аралық қорытындыларды ұсынуы, егер мұндай ұсыну ұйымның қаржылық жағдайын түсінуге қатысты болса.
Пайда мен залалдар туралы есеп
Пайда мен залал туралы есепте (жиынтық кіріс туралы есеп), пайда мен залалдан басқа, келесі көрсеткіштер көрсетілуі тиіс:
а) пайда немесе залал;
б) басқа жиынтық кіріс;
в) кезеңдегі жиынтық кіріс, пайда немесе залал мен басқа жиынтық табыстың жиынтығы ретінде.
Егер ұйым пайда мен залал туралы жеке есепті ұсынса, онда ол кірістер мен шығыстар бөлімін жиынтық кіріс туралы есепке қоспайды.
Пайда мен залал және басқа жиынтық кіріс бөлімдерінен басқа, ұйым кезең ішіндегі кірістер мен шығыстар мен басқа жиынтық кірістердің орналастырылуын көрсететін келесі жолдарды ұсынуы керек:
а) кезең үшін пайда немесе залал:
1) бақыланбайтын мүдделер және
2) бас организацияның иелеріне.
б) мыналарға жататын кезеңдегі жиынтық кіріс:
1) бақыланбайтын мүдделер және
2) бас иелеріне.
Егер ұйым пайда мен залал туралы ақпаратты бөлек есепте ұсынса, онда
а) тармақшасында талап етілетін ақпарат осы есепте ұсынылуы керек.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп келесі ақпаратты қамтиды:
а) бас меншік иелеріне және бақыланбайтын үлестерге жататын жиынтықты бөлек көрсете отырып, кезең ішіндегі жиынтық кіріс;
б) меншікті капиталдың әрбір құрамдас бөлігі үшін 8 IAS Халықаралық стандартына сәйкес танылған ретроспективті қолдану немесе ретроспективті түзету әсерлері;
в) меншікті капиталдың әрбір құрамдас бөлігі үшін кезеңнің басындағы және кезеңнің аяғындағы баланстық құнын салыстыру, нәтижесінде пайда болатын өзгертулерді бөлек ашып көрсетеді:
1) пайда мен залал;
2) басқа жиынтық кіріс;
3) меншік иелерінен жарналарды бөлек ұсыну және меншік иелеріне үлестерді бөлу, сондай-ақ еншілес ұйымдардағы бақылаудың жоғалуына әкеп соқпайтын үлестердің өзгеруі сияқты иелермен операциялар.
Ақшалай қаражаттардың қозғалысының есебі
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат қаржылық есептілікті пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттары мен олардың баламаларын құру қабілетін және оның осы ақша ағындарын пайдалану қажеттіліктерін бағалауға негіз береді. 7 (IAS) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты ұсынуға және ашуға қойылатын талаптарды белгілейді.
Түсініктемелер (ескертулер)
Түсініктемеде:
а) қаржылық есептілікті жасау негіздері және 117 - 124-тармақтарға сәйкес қолданылатын нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ұсыну;
б) қаржылық есептіліктің кез-келгенінде көрсетілмеген ХҚЕС талап ететін ақпаратты ашуға;
в) қаржылық есептіліктің кез-келгенінде көрсетілмеген, бірақ олардың кез-келгенін түсіну үшін маңызды ақпарат беруі керек.
Ұйым ескертулерді мүмкіндігінше тәртіппен ұсынады. Қаржы жағдайы туралы есепте және пайда немесе шығын және басқа жиынтық кіріс туралы есепте, сондай-ақ меншікті капиталдағы және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерде келтірілген әрбір тармақ үшін ұйым кез-келген байланысты ақпаратты өзара сілтеме жасауы керек ескертулерде көрсетілген.
ХҚЕС негіздерін теориялық тұрғыдан зерттей отырып, келесі қорытындылар жасауға болады:
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары компаниялардың есеп беруін дайындауға кететін шығындарын азайтуға ғана емес (әсіресе әртүрлі елдерде жұмыс істейтін кәсіпорындардың қаржылық есептілігін шоғырландыру жағдайында), сонымен бірге капиталды тарту (жинау) шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.
Капиталдың нарықтық бағасы екі негізгі фактормен анықталатыны белгілі: ұзақ мерзімді кірістер мен тәуекелдер. Кейбір тәуекелдер шынымен де компаниялардың қызметіне тән, бірақ сонымен бірге ақпараттың жетіспеушілігінен, инвестиция қайтарымы туралы нақты ақпараттың болмауынан туындайтын тәуекелдер де бар.
Ақпараттың жеткіліксіздігінің себептерінің бірі - капиталды сақтай отырып, оны көбейтетін стандартталған қаржылық есептіліктің болмауы. Себебі инвесторлар ақпаратты көбірек ашу олардың тәуекелдерін төмендететінін біле отырып, сәл төмен кірістер алуға дайын.
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес ұйымдастырудың ерекшеліктері
Мемлекеттік басқару секторының субъектілері - халыққа құқықтық білім беру органдары және олар құрған мекемелер - салық төлеушілерден, халықаралық және ұлттық ұйымдардан, кредиторлардан және т.б. азаматтарға және басқа алушыларға қызмет көрсету мақсатында әртүрлі ресурстарды (тауарлармен қамтамасыз ету) алады. Бұл субъектілер, бөлінген ресурстарды тиімді және рационалды пайдалану жауапкершілігін, осы ресурстарды бөлген яғни, заңнамалық органдардың, жалпы қоғамның алдында өз мойындарына алады.
Жалпы мемлекеттік сектордың субъектілері де, оларды ресурстармен қамтамасыз етушілер де, сектордың қызметтерін (тауарларын) алушылар да ұсынылған ресурстарды пайдалану нәтижелері туралы ақпаратқа мұқтаж. Мұндай ақпарат пайдаланушыларға жүйелі, түсінуге ыңғайлы түрде ұсынылуы керек, және оны ұсыну тәсілдерінің бірі жалпы мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігі болып табылады.
Жалпы үкіметтің басшылығы, сондай-ақ олар есеп беретін заң шығарушы органдар өздерінің қарамағына берілген ресурстардың дұрыс және тиімді тиімді пайдаланылатындығын көрсететін ақпарат қажет. Сондай-ақ, олар болашақта жалпы үкімет тарапынан қанша қызмет көрсетілетіні және бұл үшін қанша ресурстар қажет болатындығы туралы ақпараттан пайда табады.
Жалпы мемлекеттік секторға ресурстар міндетті түрде де - салық төлеушілермен де, ерікті түрде де - несие берушілермен, ұлттықтан жоғары және ұлттық қаржыландыру ұйымдарымен қамтамасыз етіледі.
Шешімдер қабылдау және ресурстарды алушыларға есеп беру қағидатын жүзеге асыру үшін ресурстарды жеткізушілерге және олардың өкілдеріне мыналар қажет:
- есеп беру кезеңінде алынған ресурстарды мақсатты пайдалану арқылы ұйым өз мақсаттарына қаншалықты жетеді;
- ұйым ағымдағы шығындарды қандай көздерден қаржыландырады - ағымдағы кезеңде салық төлеушілерден жиналған қаражаттан немесе қарызға алынған қаражатттан;
- болашақта ұйымды қаржыландыруды ұлғайту немесе азайту қажет пе, егер ұлғайса, қосымша ресурстардың қандай көздері болуы мүмкін.
Несие берушілерге ұйым активтерінің өтімділігін бағалауға және қарыздың толық көлемде және келісілген мерзімде қайтарылатындығын растауға мүмкіндік беретін ақпарат қажет. Грант берушілерге қаражаттың белгілі бір мақсаттарға қаншалықты экономды, тиімді жұмсалатынын бағалау үшін ақпарат қажет.
Салық төлеушілер қаражаттың ерікті жеткізушілері болып табылмайды және болашақта жалпы үкіметке ресурстар беру-бермеу туралы шешім қабылдай алмайды. Алайда, олар заң шығарушы органға өз өкілдерін таңдағанда шешім қабылдауға құқылы және бұл шешімдер мемлекеттік сектордағы ресурстардың бөлінуіне әсер етуі мүмкін.
Халықаралық деңгейде осындай есептерді дайындау және ұсыну пайдаланушыларға Қоғамдық сектордың халықаралық қаржылық есеп стандарттарында (ҚСХҚЕС) (International Public Sector Accounting Standards - IPSAS) қарастырылады, ал өз кезегінде Халықаралық бухгалтерлер федерациясы (International Federation of Accountants - IFAC) көмегімен Халықаралық кеңесте шығарылатын қоғамдық сектордың халықаралық қаржылық есеп стандарттары болып табылады(International Public Sector Accounting Standards Board, бұрын Қоғамдық сектор комитеті).
Стандарттар - ҚСХҚЕС кеңесімен белгіленген қаржылық есептіліктің ресми талаптары. ҚСХҚЕС кеңесінің пікірінше, стандарттардың қолданылуы және осы қосымшаның есептілігінде ашылуы бүкіл әлемдегі мемлекеттік сектор ұйымдарының жалпы мақсаттағы қаржылық есептілігінің сапасының және мемлекеттік сектордағы ұйымдар туралы ақпараттың салыстырмалылығының айтарлықтай жақсаруына әкеледі. Бұл сондай-ақ үкіметтердің ресурстарды бөлу туралы шешімдері туралы хабардар болуына әкеледі, сонымен бірге үкіметтің ашықтығы мен есептілігін арттырады.
ҚСХҚЕС мемлекеттік сектор субъектілерінің жалпы мақсаттағы қаржылық есептілігіне қолданылады. ҚСХҚЕС коммерциялық сектордағы жеке бизнестің стандарттарын қолдануы керек мемлекеттік кәсіпорындар қолданбайды.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілік дегеніміз - белгілі бір ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық ақпаратты сұрату мүмкіндігі жоқ пайдаланушыларға шығарылатын есептер. Мұндай пайдаланушылар, мысалы, азаматтар, сайлаушылар және олардың өкілдері және қоғамның басқа мүшелері.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілікті толықтыруға, мекемелер мен ұйымдар басқа пайдаланушыларға, мысалы, үкіметтерге, заң шығарушы органдарға және басқа қадағалаушы субъектілерге қаржылық есептілікті дайындауы мүмкін, олар өздерінің нақты ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін дайындалған қаржылық есептілікті талап етуі мүмкін. Бұл қаржылық есеп беру арнайы мақсаттағы қаржылық есептілік деп аталады. ҚСХҚЕС арнайы қаржы есептілігін жасау кезінде мүмкіндігінше ҚСХҚЕС қолдануға кеңес беретіндігін қосуға болады.
ҚСХҚЕС Басқармасы стандарттардың екі түрін шығарады: есептеу әдісі бойынша қолданылатын ҚСХҚЕС және бухгалтерлік есепте кассалық негізде қолданылатын ҚСХҚЕС.
Есеп беруді кассалық негізде құрудағы негізгі қаржылық есеп - бұл ақшалай түсімдер мен төлемдер туралы есеп беру. Қолма-қол ақшаны есепке алуға арналған ҚСХҚЕС ұйымдардың негізгі қаржылық есептілігі ақшалай негізде жасалған кезде оларды есептеу әдісі бойынша ерікті түрде ашуға шақырады.
Есептеу негізінде жасалған мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігіне мыналар кіреді:
- қаржылық жағдай туралы есеп;
- кірістер туралы есеп;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
- таза активтердің капиталдың өзгеруі туралы есеп;
- аталған есептерге түсініктемелер.
Осылайша, жалпы мақсаттағы қаржылық есеп беру, есеп беру күніндегі үкіметтердің немесе басқа мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық жағдайын, сондай-ақ қаржылық нәтижелерді, ақша ағындарын және есепті кезеңдегі таза активтердің өзгеруін ашып көрсетеді.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілікке мемлекеттік сектор субъектілерінің келесі аспектілері туралы қаржылық емес ақпарат кіреді, мысалы:
- есепті кезеңдегі ресурстарды жинауға және пайдалануға рұқсат беретін бюджеттің және басқа заңнамалық актілердің қабылдануына сәйкес ресурстарды пайдаланудың үнемділігі, тиімділігі және тиімділігі кіретін сервистік қызметтің (тауарларды ұсынудың) нәтижелері;
- болашақта қызметтер көрсетудің (тауарларды ұсынудың) жоспарлары мен мақсаттары, оның ішінде қызметтердің (тауарлардың) күтілетін көлемі және осы жоспарларды орындау және мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізу үшін қажетті ресурстар көзі.
Мемлекеттік сектор субъектісінің қаржылық жағдайы туралы ақпарат пайдаланушыларға ұйымның қарамағында болатын және болашақта қызмет көрсету үшін пайдаланылуы мүмкін ресурстардың көлемін және қажеттілігін анықтауға мүмкіндік береді
есеп беру күніндегі қосымша ресурстардағы тақырып. Бұл ақпарат мыналар туралы пайымдаулар жасау үшін пайдалы:
- тақырыпты ресурстарды басқарудың тиімділігі;
- болашақтағы қызметтерді жоспарлау бойынша ұсынуға қол жетімді ресурстардың қаншалықты жеткілікті екендігі;
- ұйымға қажет болашақ ақша ағындарының мөлшері
ағымдағы қажеттіліктерді жабу және болашақта қызмет көрсету.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық нәтижелері туралы ақпарат кәсіпорынның өз ресурстарын экономикалық тұрғыдан қалай басқаратындығы және оларды мақсатына жету үшін тиімді пайдаланатындығы туралы пайымдаулар жасауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік сектор субъектісінің қаржылық нәтижесін тек артықшылықты немесе тапшылықты (пайда немесе залал) көрсету арқылы жеткілікті түрде бағалауға болмайды, оны бағалау үшін, сонымен қатар:
- есепті кезеңде ресурстардың жұмсалу мақсаттары;
- есеп беру кезеңінде қызметтерді ұсынудың тиімділігі;
- есепті кезеңдегі ресурстардың мөлшері мен құрамының өзгеруі.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат ұйымның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалауға мүмкіндік береді. Бұл ұйымның ағымдағы кезеңде ақша қаражаттарын тарту және пайдалану тәсілдерін, соның ішінде қарыз алу және қайтару, активтер, мысалы негізгі құралдар сатып алу және сату тәсілдерін көрсетеді.
Сонымен қатар, бюджеттің рөлі мемлекеттік сектор субъектілері үшін өте маңызды. Мемлекеттік сектордың бюджеттері жарияланады және олар туралы ақпарат көптеген адамдарға қол жетімді. Кәсіпорындардың өз бюджеттерін сыртқы пайдаланушыларға қол жетімді етуі өте сирек кездеседі.
Дүние жүзінде қабылданған бюджет, заң шығарушы орган мемлекеттік қаржыны жұмсауға бақылауды жүзеге асыра алатын негізгі әдіс болып саналады және мемлекеттік сектор субъектілері мен олардың басшылығының есеп беру қағидаты жүзеге асырылады. Бюджет пайдаланушыларға нақты шығындарды жоспарланған шығындармен салыстыру және есепті кезеңдегі тапшылықты немесе профицитті бағалау үшін қажет ақпаратты ұсынады. Бұл ақпарат мемлекеттік сектор ұйымдарының қаржылық мақсаттарына қаншалықты сай келетіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, нақты көрсеткіштерді бюджеттік көрсеткіштермен салыстыру қаржылық нәтижелер туралы ақпарат береді және ұйымдарға заң шығарушы органдар мен жалпы қоғам алдында есеп беруге мүмкіндік береді. Бюджеттік ақпараттың маңыздылығын ескере отырып, ҚСХҚЕС бюджеттік ақпаратты жекелеген есеп түрінде немесе есеп беруді түсіндіру бөлігі ретінде мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігінің бөлігі ретінде ұсынуды көздейді.
Есептеу негізінде жасалған қаржылық есептілік ҚСХҚЕС-на сәйкес келеді, егер әр стандарттың барлық талаптары орындалса ғана.
2021 жылғы жағдай бойынша қаржылық есептіліктің 42 мемлекеттік секторының халықаралық стандарттары және ақшалай негізде қалыптасқан жеке есептілік стандарты жарияланды. Стандарттардың тізімі 1-ші кестеде көрсетілген. Стандарттардың атаулары автордың аудармасында келтірілген.
Кесте 1. ҚСХҚЕС-ың тізімі
№
Стандарттың аталуы (ағыл.)
Стандарттың аталуы (қаз.)
IPSAS 1
PRESENTATION OF FINANCIAL STATEMENTS
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІ ҰСЫНУ
IPSAS 2
CASH FLOW STATEMENTS
АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕР
IPSAS 3
ACCOUNTING POLICIES, CHANGES IN ACCOUNTING ESTIMATES AND ERRORS
ЕСЕП САЯСАТЫ, БУХГАЛТЕРЛІК БАҒАЛАРДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ЖӘНЕ ҚАТЕЛЕР
IPSAS 4
THE EFFECTS OF CHANGES IN FOREIGN EXCHANGE RATES
ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМДАРДЫҢ ӨЗГЕРУІНІҢ ЫҚПАЛЫ
IPSAS 5
BORROWING COSTS
ҚАРЫЗДАР БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР
IPSAS 6
CONSOLIDATED AND SEPARATE FINANCIAL
STATEMENTS
ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ЖЕКЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 7
INVESTMENTS IN ASSOCIATES
ҚАУЫМДАСҚАН КОМПАНИЯЛАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
IPSAS 8
INTRESTS IN JOINT VENTURES
БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
IPSAS 9
REVENUE FROM EXCHANGE TRANSACTIONS
БИРЖАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДАН ТҮСКЕН ТҮСІМ
IPSAS 10
FINANCIAL REPORTING IN HYPERINFLATIONARY ECONOMIES
ГИПЕРИНФЛЯЦИЯ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
1-кестенің жалғасы
IPSAS 11
CONSTRUCTION CONTRACTS
ҚҰРЫЛЫС КЕЛІСІМШАРТТАРЫ
IPSAS 12
INVENTORIES
ҚОРЛАР
IPSAS 13
LEASES
ЖАЛҒА АЛУ
IPSAS 14
EVENTS AFTER THE REPORTING DATE
ЕСЕПТІ КҮННЕН КЕЙІНГІ ОҚИҒАЛАР
IPSAS 15
FINANCIAL INSTRUMENTS: DISCLOSURE AND
PRESENTATION
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: АҚПАРАТТЫ АШУ ЖӘНЕ ҰСЫНУ
IPSAS 16
INVESTMENT PROPERTY
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ МЕНШІК
IPSAS 17
PROPERTY, PLANT, AND EQUIPMENT
НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР
IPSAS 18
SEGMENT REPORTING
САРАЛАНЫМ ЕСЕПТІЛІГІ
IPSAS 19
PROVISIONS, CONTINGENT LIABILITIES AND CONTINGENT ASSETS
РЕЗЕРВТЕР, ШАРТТЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ШАРТТЫ АКТИВТЕР
IPSAS 20
RELATED PARTY DISCLOSURE
БАЙЛАНЫСТЫ ТАРАПТАР ТУРАЛЫ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 21
IMPAIRMENT OF NON-CASH-GENERATING ASSETS
АҚШАЛАЙ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ҚҰНСЫЗДАНУЫ
IPSAS 22
DISCLOSURE OF FINANCIAL INFORMATION ABOUT THE GENERAL GOVERNMENT SECTOR
МЕМЛЕКЕТТІК СЕКТОР ТУРАЛЫ ҚАРЖЫЛЫҚ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 23
REVENUE FROM NON-EXCHANGE TRANSACTIONS (TAXES AND TRANSFERS)
БИРЖАДАН ТЫС ОПЕРАЦИЯЛАРДАН ТҮСКЕН КІРІСТЕР (САЛЫҚТАР МЕН АУДАРЫМДАР)
IPSAS 24
PRESENTATION OF BUDGET INFORMATION IN FINANCIAL STATEMENTS
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТЕ БЮДЖЕТТІК АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ
1-кестенің жалғасы
IPSAS 25
EMPLOYEE BENEFIT
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БЕРІЛЕТІН ЖӘРДЕМАҚЫ
IPSAS 26
IMPAIRMENT OF CASH-GENERATING ASSETS
АҚША ҚАРАЖАТЫН ГЕНЕРАЦИЯЛАЙТЫН
АКТИВТЕРДІҢ ҚҰНСЫЗДАНУЫ
IPSAS 27
AGRICULTURE
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
IPSAS 28
FINANCIAL INSTRUMENTS: PRESENTATION
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: ҰСЫНУ
IPSAS 29
FINANCIAL INSTRUMENTS: RECOGNITION AND MEASUREMENT
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: ТАНУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
IPSAS 30
FINANCIAL INSTRUMENTS: DISCLOSURE
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 31
INTANGIBLE ASSETS
МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР
IPSAS 32
SERVICE CONCESSION ARRANGEMENTS: GRANTOR
ҚЫЗМЕТТЕР БОЙЫНША КОНЦЕССИЯЛЫҚ КЕЛІСІМДЕР: ҚҰҚЫҚ БЕРЕТІН ТҰЛҒА
IPSAS 33
FIRST-TIME ADOPTION OF ACCRUAL BASIS INTERNATIONAL PUBLIC SECTOR ACCOUNTING STANDARDS (IPSASs)
АЛҒАШ РЕТ ЕСЕПТЕУ ӘДІСІ НЕГІЗІНДЕ ҚОҒАМДЫҚ СЕКТОРДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ СТАНДАРТТАРЫ ҚАБЫЛДАНДЫ
IPSAS 34
SEPARATE FINANCIAL STATEMENTS
ЖЕКЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 35
CONSOLIDATED FINANCIAL STATEMENTS
ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 36
INVESTMENTS IN ASSOCIATES AND JOINT VENTURES
ҚАУЫМДАСҚАН ЖӘНЕ БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
1-кестенің жалғасы
IPSAS 37
JOINT ARRANGEMENTS
БІРЛЕСКЕН ІС-ШАРАЛАР
IPSAS 38
DISCLOSURE OF INTERESTS IN OTHER ENTITIES
БАСҚА ҰЙЫМДАРДАҒЫ ҚАТЫСУ ҮЛЕСТЕРІ ТУРАЛЫ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 39
EMPLOYEE BENEFITS
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ ТӨЛЕМДЕР
IPSAS 40
PUBLIC SECTOR COMBINATIONS
ҚОҒАМДЫҚ СЕКТОР КОМБИНАЦИЯЛАРЫ
IPSAS 41
FINANCIAL INSTRUMENTS
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ
IPSAS 42
SOCIAL BENEFITS
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘРДЕМАҚЫЛАР
ҚСХҚЕС стандарттарының көпшілігі коммерциялық секторға арналған халықаралық ұйым стандарттарымен бірдей мәселелерді шешеді, басқа стандарттар мемлекеттік секторға тән.
Мемлекеттік сектордың нақты мәселелерін қарастыратын стандарттарға мыналар кіреді:
- 21 ҚСХҚЕС Қолма-қол емес қозғалысқа келтіретін активтердің құнсыздануы (IPSAS 21 Impairment of Non-Cash Generated Assets);
- 22 ҚСХҚЕС Жалпы мемлекеттік сектор туралы ақпарат (IPSAS 22 Disclosure of information about the General
Government Sector);
- 23 ҚСХҚЕС Айырбастау операцияларынан алынған кірістер (салықтық түсімдер мен аударымдар) (IPSAS 23 Revenue from Non-Exchange Transactions
(Taxesand Transfers);
- 24 ҚСХҚЕС Қаржылық есеп беруде бюджеттік ақпаратты ұсыну (IPSAS 24 Presentation of Budget Information in Financial
Statements).
ҚСХҚЕС есептеу әдісіні басқа стандарттары коммерциялық ұйымдар үшін халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына негізделген, бірақ оларды толығымен қайталамайды, бірақ мемлекеттік секторға тән мәселелерді қамтиды.
Керісінше, коммерциялық сектор ұйымдары үшін бірқатар ХҚЕС IAS стандарттарының ережелері және оларға түсіндірулер мемлекеттік секторға арналған халықаралық стандарттарда көрініс таппайды, өйткені олар активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар сияқты операцияларға қатысты немесе мемлекеттік органдарда өте сирек кездеседі. Мысалы, мұндай стандарттарға ХҚЕС 2 Акцияларға негізделген төлем (IFRS 2 Share-based Payment), ХҚЕС 3 Бизнес бірлестіктері (IFRS 3 Business Combinations), ХҚЕС 12 Табысқа салынатын салықтар (IAS 12 Income Taxes), ХҚЕС 33 Акцияға пайда (IAS 33 Earnings per Share) кіреді.
Кейбір ХҚЕС стандарттары уақыт факторына байланысты ҚСХҚЕС стандарттарында әлі көрсетілмеген. ХҚЕС қабылдау мен ұқсас ҚСХҚЕС қабылдау арасындағы кезең орта есеппен 5 жылды құрайды.
Осылайша, ҚСХҚЕС стандарттарын екі үлкен топқа бөлуге болады: бухгалтерлік есеп пен есеп беру мәселелерін коммерциялық және мемлекеттік секторларға арналған стандарттар және тек мемлекеттік секторға тән мәселелерді қамтитын стандарттар.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің ерекшелігі ең алдымен олардың қызметінің сипатына байланысты, оның басты мақсаты пайда табу емес, қоғамға белгілі бір қызметтер мен тауарлар беру. Бұл дегеніміз, мемлекеттік сектордағы операциялардың көп бөлігі айырбастан тыс операциялар болып табылады, яғни тауарлар мен қызметтер қоғам мүшелеріне өтеусіз немесе ең аз, символдық өтемақы түрінде ұсынылады. Бұған қоса, мемлекеттік сектор субъектілерінің операциялары міндетті болып табылады, олар міндетті түрде жүзеге асырылады: мысалы, мемлекеттік заңды тұлғалардың салықтық түсімдерді алуы, салықтық түсімдер немесе алынған трансферттер есебінен қаржыландырылатын қызметтер (бірінші кезекте әлеуметтік салада). басқа ұйымдардан және т.б. Осылайша, мемлекеттік сектор ұйымдары үкіметтердің саяси еркіне сәйкес пайда жинайды және бөледі, бірақ оны жасамайды.
Жеке секторда, керісінше, мәмілелердің көпшілігі ерікті айырбас операциялары болып табылады, яғни бір ұйым активтер мен қызметтерді алатын және контрагентке шамамен бірдей құнын беретін операциялар.
Жеке сектордағы ұйымдардан айырмашылығы, мемлекеттік сектор субъектілерінің болуы олардың табысты қаншалықты табатындығына немесе оны мүлдем жасайтындығына байланысты емес. Осыған байланысты, мемлекеттік сектор ұйымдарының жетістігін олардың есеп беру күніндегі қаржылық жағдайы мен есепті кезеңдегі қаржылық нәтижелерін талдау арқылы ішінара бағалауға болады.
Мемлекеттік сектор стандарттарының тағы бір ерекшелігі - коммерциялық сектордан активтер мен міндеттемелерді танудың әртүрлі өлшемдері. Егер коммерциялық сектор субъектілері үшін актив өткен оқиғалар нәтижесінде бақыланатын ресурстар ретінде танылса және болашақта субъектіге экономикалық тиімділіктің өсуіне әкелетін болса, мемлекеттік сектор субъектілері үшін актив болашақта экономикалық пайда немесе қызмет әлеуетінің артуы күтілетін ресурс. Тиісінше, мемлекеттік сектор субъектілерінің міндеттемесі - бұл өткен оқиғалардан туындайтын қарыз, оның шешілуі экономикалық пайда немесе қызмет әлеуеті бар ресурстардың кетуіне әкеледі.
Мемлекеттік сектордағы қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының негізіндегі принциптер мен тәсілдерді, сондай-ақ ҚСХҚЕС басқа елдердің қолдану тәжірибесін мемлекеттік сектор субъектілері үшін ұлттық бухгалтерлік есеп пен есептілік стандарттарын жетілдіру процесінде пайдалануға болады.
Бұл жағдайда ҚСХҚЕС қолдану тиімді болып табылады, өйткені стандарттар әлемнің әр түрлі елдерінің үздік тәжірибелерін ескере отырып жасалған және қазіргі кезде дамыған елдерде де оларды толық немесе ішінара қолдану тәжірибесі жинақталған (Жаңа Зеландия, Австралия, АҚШ) және дамушы елдерде де (Перу, Румыния).
Халықаралық бухгалтерлер федерациясы, ХВҚ мен Дүниежүзілік банктің сарапшылары ҚСҚЕХС қабылдаудың келесі артықшылықтарын атап көрсетеді:
- ұлттық қаржы жүйесінің ашықтығын арттыру;
- активтерді басқару процедураларын, әсіресе негізгі құралдарды айтарлықтай жақсарту;
- қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелерге бақылауды жетілдіру;
- ұлттық қаржы жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін мамандардың біліктілігін арттыру;
- ұлттық ресурстардың, оның ішінде еңбек ресурстарының тиімділігін арттыру.
Жалпы мемлекеттік ұйымдардың есеп беру реформасын жүзеге асырудың тәсілдерін әзірлеу кезінде есеп беру жүйесін жетілдірудің мүмкін жолдарын талдау қажет, оның ішінде:
- ҚСХҚЕС ұлттық стандарттар ретінде толық қабылдау;
- ҚСХҚЕС негізінде біздің ұлттық стандарттарымызды әзірлеу.
Екінші әдіс әлдеқайда мақсатты болып көрінеді, өйткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Ардақханұлы А.
Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес ұйымдастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В04103 (5B050800) - Есеп және аудит
Қызылорда, 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы ... . 6
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес
ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Мемлекеттік мекмелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес
жүргізудіңхалықаралық тәжірибесі мен ондағы мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... .. 22
2 МЕМЛЕКЕТТІК КІРІСТЕР БАСҚАРМАСЫ, ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІНДЕ ЕСЕПТІЛІКТІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.1 Мемлекеттік мекемелердегі қаржылық есептіліктің ХҚЕС-на сәйкес
құрамы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
2.2 Мемлекеттік мекемелердегі ХҚЕС-на сәйкес қаржылық есептілікті
құру тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3 Бюджеттік есепке алу мен есептіліктің ұлттық жүйесіне қоғамдық
сектордың ХҚЕС-ын енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУШІЛІК НЕГІЗІНДЕ МЕМЛЕКЕТТІК
МЕКЕМЕНІҢ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Мемлекеттік мекмелердегі бухгалтерлік баланс көрсеткіштерін талдау
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Мемлекеттік мекемелердің кірістері мен шығыстарын талдау ... ... ... ... ...
3.3 Қаржылық есептіліктегі ақша қаражаттары қозғалысының талдауы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Біздің қоғам негізінен немесе көбінесе капитализм қағидаттарына сәйкес өмір сүреді. Бұл дегеніміз не? Бұл дегеніміз -- адамдар барлық жағынан пайда іздейді және алынған пайданы тұрақты еткісі келеді, ал бір нәрсені тұрақты ету үшін оны жүйелеу керек. Жүйелеу үшін біз өзімізге ыңғайлы жолды іздейміз. Ірі компаниялар үшін пайда -- бұл кіріс және оның мейлінше көп болғаны. Кірістің көп болуы, көптеген инвесторларды тартуды қажет етеді. Осыдан инвесторлардың қызығушылығын қанағаттандыратын, оларға керек нәрсені көрсететін айна туралы қажеттілік туындайды. Дәл осы тұста ХҚЕС-на (халықаралық қаржылық есептілік стандарттары) таңдау түседі. Яғни, ХҚЕС ірі компаниялар үшін ең ыңғайлы жол және сол айна болып табылады. Я, менің пайымдауым аздап философиялық тұрғыға өтіп кеткен секілді, егерде практикалық немесе ғылыми тұрғыдан пайымдасақ, халықаралық қаржылық есептілік стандарттары шетелдік компаниялардың қаржылық есептерін жасау үшін қаржылық және экономикалық операциялардың негізгі түсініктерін анықтайды. Осы стандарттардың арқасында әлемдік тәжірибеде әртүрлі компаниялар арасындағы қаржылық есептіліктің салыстырмалылығы қамтамасыз етіледі және әртүрлі сыртқы пайдаланушылар үшін есептік ақпараттың қол жетімділігін, есептік ақпараттың әлемдік ауқымда қол жетімділігін қамтамасыз етеді.
Әлемнің барлық аймақтарында өсіп келе жатқан саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайында мен бір нәрсе анық деп санаймын: бухгалтерлік есептің бірыңғай стандарттары бүгінде бұрынғыдан да құнды. ХҚЕС осы мақсатқа жету жолындағы маңызды қадам болып табылады.
Халықаралық есеп стандарттарын қолданумен қаржылық есептілікті шоғырландыру жағдайында фирмалар әлемнің әртүрлі бөліктерінде жұмыс істейтінін және бұл капиталды тарту шығындарын азайтуға мүмкіндік беретінін ескере отырып, шетелдік компаниялардың өз есептілігін дайындауға кететін уақыты мен шығындары азаяды. Капиталдың нарықтық бағасы перспективалы қайтарым және тәуекелдер сияқты факторлармен сипатталады. Әдетте, кейбір тәуекелдер шынымен де компаниялардың қызметіне тән, бірақ ақпараттың жетіспеушілігімен және инвестициялардың қайтарымы туралы нақты ақпаратты білмей анықталатын тәуекелдер де бар. Ақпараттық жетіспеушіліктің тән себебі-капиталды сақтай отырып, оны көбейтетін белгілі бір стандартталған қаржылық есептіліктің болмауы. Сондықтан инвесторлардың көпшілігі ақпараттың ашықтығы олардың тәуекелдерін азайтады деп сеніп, төменгі кіріс алуға дайын.
Әлемде мүлдем абсолютті мінсіз нәрсені кездестіру екіталай. Сол сияқты ХҚЕС-да мінсіз емес. ХҚЕС негізгі және маңызды артықшылықтарын көрсетпей, кемшіліктерден бастау әділетсіз болар еді. Халықаралық стандарттар әртүрлі елдердің бизнес субъектілерінің қаржылық есептілігін түсіндіру тәсілдерін жақындастыруға және унификациялауға бағытталған. Мысалы, мұндай стандарттар жалпы салаларда жұмыс істейтін әртүрлі мәдениеттердің бизнес өкілдерінің қаржылық жағдайына бірдей перспективадан қарауға мүмкіндік береді. Бірыңғай стандарттар әртүрлі компаниялар қызметінің нәтижелерін неғұрлым тиімді бағалауға және салыстыруға мүмкіндік береді. Менің ойымша, ХҚЕС - бүкіл әлемдегі қаржы мамандарының бірыңғай унификацияланған қарым-қатынас тілі.
Халықаралық стандарттар қатаң ережелер мен іс-әрекетке қатысты нақты нұсқаулардан аулақ бола отырып, есеп беруге сәйкес келетін бағыттар мен принциптерді ұсынады. Бұл бизнес субъектілеріне икемді болуға мүмкіндік береді және жоғары маневрлікті қамтамасыз етеді, бұл нормалар мен ережелердің өзектілігін тез жоғалтқан кезде үнемі өзгеріп тұратын ортада өте маңызды.
Енді кемшіліктеріне назар аударайық. ХҚЕС-ың стандарттарымен жұмыс жасай отырып, біз іс жүзінде белгілі бір кемшіліктерге тап боламыз:
бұрын әзірленген стандарттарға өзгерістер мен интерпретациялардың үлкен көлемі, ауыстыратын стандарттарды енгізу;
терминологияны әртүрлі түсіну;
барлық сұрақтар стандарттарда жазыла бермейді;
Құжаттарға енгізілетін өзгерістер ретроспективті өзгерістерді зерделеуге, талдауға, енгізуге, жүргізуге байланысты үлкен шығындарды талап етеді.
Терминдердің әртүрлі түсіндірмелері трансформация процесін қиындатады және салық және бухгалтерлік заңнаманың ерекшеліктерін ғана емес, сонымен бірге халықаралық стандарттарға назар аударуды ескере отырып, шарттар жасасу кезінде ерекше назар аударуды қажет етеді.
Бірақ ХҚЕС қаншалықты мінсіз болмаса да, ол бізге ауадай қажет. Сондай-ақ ХҚЕС даму үстінде, жылдан жылға жақсаруда. Сондықтан да болашақта оның қаржылық есептілікте рөлі өте зор.
Барлық ХҚЕС-н пайдаланушылар секілді, мемлекеттік секторларға да қаржылық есептілікті реттейтін стандарттар қажет және бұл үшін ХҚЕС жөніндегі кеңес қоғамдық секторлар үшін халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын әзірледі.
Тақырыптың өзектілігі - өз меншігін басқаруда мемлекет экономикалық және саяси функцияларды біріктіреді, меншікті қоғамдық мүдделерді жүзеге асыруда саяси құрал ретінде пайдаланады. Сондықтан мемлекеттік меншік бақылауды қажет етеді. Барлық осы факторларды ескере отырып, қоғамдық сектордағы ХҚЕС өз өзектілігін жоғалтпайтынына сенімдімін.
Басқа секторлармен, қоғамдық секторлардың мақсаттарында айырмашылық туындайды. Көптеген қоғамдық сектор ұйымдарының негізгі мақсаты - инвесторлардың капиталына пайда мен кіріс әкелудің орнына қоғамға қызмет көрсету. Демек, мұндай ұйымдардың қызмет нәтижелері қаржылық жағдай туралы есеп, Қаржылық қызмет нәтижелері туралы есеп және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп негізінде ғана ішінара бағалануы мүмкін. Сондықтан да, қоғамдық сектор ұйымдары үшін келесідей сұрақтарды бағалау мақсатында көмек болатын ақпараттар қажет:
ұйым пайдаланушыларға өз қызметтерін рационалды және тиімді түрде көрсете ме;
қазіргі уақытта болашақ шығындар үшін қол жетімді ресурстар және оларды пайдалануға қандай шарттар мен шектеулер жатады;
салық төлеушілерге ағымдағы қызметтерді төлеу бойынша болашақ жүктеме қаншалықты өзгерді;
өткен жылмен салыстырғанда ұйымдардың қызмет көрсету қабілеті нашарладыма немесе жақсардыма;
Үкімет, әдетте, кең өкілеттіктерге ие, оның ішінде заңды талаптарды белгілеу, өзгерту және орындау мүмкіндігі бар. Жалпы, қоғамдық сектор ұйымдары құру механизмдерімен де, жұмыс істеу тәсілдерімен де айтарлықтай ерекшеленеді.
Дипломдық жобаның мақсаты ХҚЕС-ның теориялық мәселелерін зерделеу, қоғамдық секторлар үшін ХҚЕС-ын талдау және қорыту болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
ХҚЕС-ның теориялық негіздерін зерттеу;
Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есептің ерекщеліктерін ажырату;
ҚСХҚЕС-ың құрылымына талдау жасау;
Мемлекеттік мекемелер үшін қаржыдық есетіліктің маңызын бағалау және анализдеу;
Зерттеу пәні - мемлекеттік мекемелер (қоғамдық секторлар) жүйесіндегі халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тиімділігі және тәуекелділігі.
Зерттеу нысаны - қоғамдық секторлардағы халықаралық қаржылық есептілік стандарттары.
Зерттеу әдісі - осы дипломдық жұмыста жоғарыда көрсетілген тақырыптарды ерекшеліктерді ашып көрсету үшін ақпаратты жинау және талдау әдісі қолданылады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМДАРЫ.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы
Қаржылық нарықтар глобализацияланған кезде және транснационалдық корпорациялар пайда болған кезде ұлттық есеп жүйелерін және атап айтқанда, бухгалтерлік есепті басқа елдердің есеп жүйелерімен үйлестіру сияқты мәселелер туындайды. Яғни бұл дегеніміз, бухгалтерлік есеп дәстүрлі түрде бизнес қарым-қатынас тілі деп аталады. Кәсіптің интернационалдануы оның қарым-қатынас тілінің тура мағынада интернационалдануын қажет ететіндігі анық. Белгілі бір бизнес қауымдастықта қатысушылар сөйлесетін ұлттық тілді таңдау әдетке айналғандықтан, бизнес жүйелерді интеграциялау барысында барлық қатысушыларға түсінікті ережелерді анықтау қажет екендігі анықталды, оған сәйкес бизнес байланыс үшін қажетті құжаттар жасалады.
Осы факторлар халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын құруға негізгі себеп болып табылады.
Алдымен, қаржылық есеп дегеніміз не? - деген сұраққа жауап беріп кетейік:
Қаржылық есеп - бұл компанияның іскерлік қызметі және қаржылық жағдайыны жайлы мәліметтердің құрылымды түрде ұсынылуы. Қаржылық есептіліктің басты мақсаты - пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және экономикалық шешімдер қабылдау үшін қажет қаржылық ақпараттарды кең ауқымды түрде қөрсету. Бұл тапсырманы орындау үшін қаржылық есеп беру активтер, міндеттемелер,меншікті капитал, кірістер мен шығыстар (пайда мен залалды қоса), ақша ағыны сияқты құжаттарды қамтиды. Өтініштерде көрсетілген материалдар қаржылық есептілікке, пайдаланушыларға экономикалық болжам жасауға көмектеседі, кәсіпорынның пайда жинау қабілетін ұлғайтады.
Халықаралық қаржылық есептілк стандарттары келесідей құжаттарды қамтиды:
1. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының негізгі тұжырымдамаларына (ережелеріне) кіріспе;
2. Қаржылық есепті дайындау мен ұсынудың негізгі ережелері;
3. Стандарттар;
4. Түсініктемелер;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының негізгі ережелеріне кіріспе Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары кеңесі қызметінің мақсаттары мен процедураларын анықтайды, сонымен қатар халықаралық стандарттарды қолдану тәртібін белгілейді.
Қаржылық есептілікті ұсыну мен дайындаудың негізгі ережелері сыртқы пайдаланушылар үшін қаржылық есептілікті дайындау мен ұсынудың негізін сипаттайды. Олар қаржылық есеп берудің мақсаттары, есеп беру ақпараттарының пайдалылығын анықтайтын сапалық сипаттамалар, анықтамалар, қаржылық есептіліктің элементтерін тану және өлшеу тәртібі, капитал мен капиталды қолдау ұғымы сияқты мәселелерді шешеді. Принциптер стандарт болып табылмайды және оны алмастырмайды. Бұл құжат: ХҚЕС Комитетіне (IASB, бұрын IASC ретінде) - жаңа стандарттарды әзірлеуге және қолданыстағы стандарттарды қайта қарауға; ұлттық стандарттау органдары - ұлттық стандарттар бойынша жұмыста; қаржылық есептілікті дайындаушылар үшін - ХҚЕС-ын қолдану кезінде және стандарттар әлі қабылданбаған мәселелер бойынша есептерді дайындау тәртібін анықтау кезінде; аудиторлар - қаржылық есептіліктің ХҚЕС-на сәйкес немесе сәйкес еместігі туралы пікір қалыптастыру кезінде жеңілдіктер жасау үшін арналған.
ХҚЕС - қаржылық есептілікті дайындау мен ұсынудағы қоғамдық мүдделерді реттейтін жүйе.
ХҚЕС Комитетінде де, кәсіби бухгалтерлік ұйымдарда да ХҚЕС-ын барлық жерде қолдануға немесе сақтауға өкілеттіктері(мандаттары) жоқ. Бұл стандарттар дүниежүзіндегі әр түрлі реттеуші ұйымдардың қаржылық есептілік ережелерін үйлестірудің маңыздылығын мойындауына, оларды ХҚЕС Комитетінің қызметін қолдауға, сондай-ақ бухгалтерлердің, аудиторлардың, қаржы менеджерлерінің кәсіби көз жеткізуіне байланысты қолданылады.
Стандарттар қаржылық есептілікті жасауға арналған, олар пайдаланушылар үшін компания туралы қаржылық ақпараттың негізгі көзі болып табылады.
ХҚЕС бойынша түсіндірулерді IFRIC (ағыл. International Financial Reporting Interpretations Committee) дайындайды және IASB (ағыл. International Accounting Standards Board) кеңесі қабылдайды. 1-суретте IASB-ның қызметі көрсетілген (Research - зерттеу, standard-setting - стандарттарды белгілеу, implementation - жүзеге асыру, maintenance - қызмет көрсету).
Сурет 1. Халықаралық қаржылық есеп стандарттары кеңесінің қызметі.
Олар түсініксіз немесе анық емес шешімдерді қамтитын стандарттардың ережелерін түсіндіреді.
Олар стандарттардың біркелкі қолданылуын қамтамасыз етеді және ХҚЕС-на сәйкес дайындалған қаржылық есептіліктің салыстырмалылығын арттырады. Түсіндіруге арналған сұрақтар, әдетте, қолданыстағы стандарттарды қолдануға байланысты, практикалық бағыты бар және стандарттарды пайдаланушылар үшін үлкен қызығушылық тудыратын сұрақтар болып табылады.
ХҚЕС-ын 1973 жылы құрылған Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары жөніндегі комитет - IASС әзірледі. Комитет бастапқыда 10 елдің кәсіби бухгалтерлік ұйымдары арасындағы келісім нәтижесінде құрылды. 1983 жылдан бастап Халықаралық бухгалтерлер федерациясының мүшелері болып табылатын барлық кәсіби бухгалтерлік ұйымдар IASС мүшелері болды.
Халықаралық стандарттар кеңестік сипатқа ие және елдер оларды пайдалану туралы өздері шешім қабылдай алады. Бірақ ХҚЕС іс жүзінде әлемдегі (американдық және континентальды) ең дамыған есеп жүйелерін есепке алудың жалпыланған практикасы болғандықтан, олардың көшірмелері көбінесе ұлттық бухгалтерлік есеп тәжірибесіне кері әсерін тигізуі мүмкін екендігі анық.
Халықаралық стандарттарға көшудің іргелі негізі қаржылық есеп беруді жасау мен дайындаудың жалпы принциптерін мойындау болып табылады.
Қаржылық есеп беруді құру және дайындау принциптері жеке құжат ретінде тұжырымдалған. Бұл құжат стандарт емес және міндетті талаптар мен ұсыныстарды қамтымайды. Егер стандарттардың кез-келген ережелері Принциптерге қайшы келсе, стандарт ережелері қолданылады. Сонымен бірге, IASB пікірі бойынша сәйкессіздіктер болашақ стандарттарды әзірлеу және қолданыстағы стандарттарды қайта қарау кезінде біртіндеп азаяды.
Принциптерге сәйкес қаржылық есептіліктің мақсаты - қаржылық жағдай, операция нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы ақпарат беру. Бұл ақпарат экономикалық шешімдер қабылдау кезінде пайдаланушылардың кең ауқымына қажет.
Принциптер қаржылық есептілігін пайдаланушыларына инвесторлар, қызметкерлер, несие берушілер, жеткізушілер және басқа да сауда несие берушілері, сатып алушылар, үкіметтер мен олардың органдары және қоғамды жатқызады.
Мақсаттардан басқа, тұжырымдамалық негіз қаржылық есеп беруді құрудың жалпы принциптерін, қаржылық есептіліктің жеке элементтерін тану және өлшеу ережелерін анықтайды.
Халықаралық стандарттардың жалпы принциптерін 2 топқа болуге болады:
1) Негізгі болжамдар:
а) есептеу әдісі - шаруашылық операциялары ақшаны және олардың баламаларын алу немесе төлеу түрінде емес, оларды орындау кезінде есепке алынады. Операциялар болған есепті кезеңде есепке алынады.
Бұл принцип болашақ міндеттемелер мен болашақ ақша ағындары туралы объективті ақпарат алуға мүмкіндік береді, яғни. кәсіпорынның болашақ нәтижелерін болжауға мүмкіндік береді. Алынуға жарияланған қаражаттың бір бөлігінің мүмкін түспеуі есепті кезеңнің қаржылық нәтижелерін төмендету
арқылы күмәнді қарыздар бойынша резервтің уақтылы есептелуімен түзетілуі мүмкін;
б) Қызметтің үздіксіздігі - компания өз қызметін алдағы уақытта да жалғастырады. Компания қызметін тоқтатуды немесе айтарлықтай қысқартуды көздемейтіндіктен, оның активтері жойылу шығындарын есептемегенде олардың бастапқы құны бойынша көрсетіледі. Егер олай болмаса, қаржылық есептілік басқа негізде жасалуы керек және сол негіз ашылуы керек;
2) Ақпараттың сапалық сипаттамалары:
a) түсініктілік - берілген ақпаратқа тән мағынаны берумен байланысты. Қаржылық есептілікте ақпарат пайдаланушыларға түсінікті түрде берілуі керек. Сонымен бірге қолданушы осы ақпаратты түсіндіре білуі және оны шешім қабылдауда қолдана білуі керек.
б) орындылық - яғни қаржылық есептілікті пайдаланушылар үшін ақпараттың пайдалылығы, олардың негізінде белгілі шешімдер қабылданады.
в) маңыздылық - бұл берілген объектінің немесе оқиғаның салыстырмалы маңыздылығы. Бұл алшақтық немесе қате есептеу пайдаланушылар қабылдаған шешімдерге әсер етуі мүмкін болған кезде көрінеді.
г) сенімділік - ақпарат сенімді болып табылады, егер пайдаланушылар үміт арта алатын немесе ақылға қонымды түрде күткен нәрсені шынайы түрде көрсете алатын болса. Ақпарат сенімді болу үшін транзакциялар мен басқа оқиғалардың шынайы көрінісін беруі керек.
д) бейтараптылық - есеп беру белгілі бір пайдаланушыға арналмаған, өйткені шешім қабылдауға белгілі бір әсері тиюі мүмкін, яғни объективті болуы керек дегенді білдіреді.
е) парасаттылық (консерватизм) - бұл сенімсіздік жағдайында есептеулерде қажет болатын үкім шығарудағы сақтық. Яғни бухгалтер кіріс пен активке қарағанда шығыстар мен міндеттемелерді тануға дайын болуы керек.
ж) мәннің формаға қарағанда басымдығы - бұл бухгалтер тек осы қызметтің құқықтық формаларын ғана емес, кәсіпорынның экономикалық қызметінің мәні мен экономикалық шындығын көрсетуі керек дегенді білдіреді.
и) салыстырмалылық - кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен қызметінің
тенденцияларын анықтау үшін әр кезеңдегі қаржылық есептілігін салыстыру мүмкіндігі.
к) уақыттылық - қаржылық есептілікті ұсынудың негізсіз кідірісі есептіліктің өзектілігін жоғалтуына әкелуі мүмкін.
л) ақпараттың толықтығы - қаржылық есептілікте пайдаланушының осы есепті түсінуі үшін қажетті барлық тиісті ақпараттың болуын болжайды және пайдаланушыны адастыру мүмкіндігін болдырмауға тиіс.
м) әділеттілік - қаржылық есептілікте елеулі қателіктер мен ауытқулардың болмауын болжайды.
ХҚЕС (IFRS) принциптері қаржылық есептіліктің сапалық сипаттамаларын қолдану кезінде белгілі бір шектеулерге ие болатындығын анықтайды, оларды дайындау кезінде оларды толық ескеру қажет.
Біріншіден, орындылық пен сенімділік сияқты сипаттамалардың өзара әрекеттесуіндегі шектеулер есеп берудің шамадан тыс кідірісі көп жағдайда оның сенімділігінің жоғарылауына әкеледі, бірақ сонымен бірге өзектілігін жоғалтуға әкеп соқтырады.
Екіншіден, пайда мен шығындар арасындағы тепе-теңдік ақпараттан алынған пайда оны алуға кететін шығындардан аспауы керек дегенді білдіреді. Істердің басым көпшілігінде қарама-қарсы жағдай ақпараттың орындылығын жоғалтуға әкеледі.
Үшіншіден, есептіліктің сапалық сипаттамалары арасында компромисс орнату үшін көп жағдайда қаржылық есеп берудің барлық сапалық сипаттамаларын сақтай отырып және олардың арасындағы тепе-теңдікті сақтай отырып, қаржылық есепті құру тапсырмасын қалай орындауға болатындығы туралы кәсіби пікірге ие болу қажет.
ХҚЕС принциптеріне сәйкес қаржылық есептіліктің құрылымы келесі негізгі элементтерден тұрады:
- бухгалтерлік баланс (Balance Sheet);
- пайда мен шығындар туралы есеп (Income Statement);
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп (Cash Flow Statement);
- меншікті капитал қозғалысы туралы есеп (Charges in Equity Statement);
- есеп саясаты және түсіндірме материалы (Accounting Policies).
Стандарттардың әрқайсысы белгілі бір құрылымға ие, ол көп жағдайда келесі элементтерді қамтиды:
- белгілі бір стандартпен қамтылған бухгалтерлік есеп салаларын, оның мақсаттары мен міндеттерін анықтайтын кіріспе;
- негізгі ұғымдарды ашып көрсету және оларды түсіндіру;
- стандарттың жеке сипаттамаларын ашатын жеке ережелер, яғни, әдістемелік мәселелерді сипаттау және оларды шешу жолдары;
- қаржылық есептілікте және оған ескертпелерде тікелей ашылатын ақпараттың мөлшерін белгілейтін талаптар;
- күшіне енген күн, яғни, стандарт немесе оның жекелеген ережелері күшіне енетін кезеңнің көрсеткіші.
Негізгі элементтерді келесідей ақпараттарды қамтуы керек.
Қаржылық жағдай туралы есеп (баланс)
Қаржылық жағдай туралы есеп, кем дегенде, келесі жолдарды қамтуы керек:
а) негізгі құралдар;
б) инвестициялық жылжымайтын мүлік;
в) материалдық емес активтер;
г) қаржылық активтер (д), и) және к)) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
д) үлестік қатысу әдісі бойынша есепке алынған инвестициялар;
е) биологиялық активтер;
ж) резервтер;
и) сауда және басқа дебиторлық берешек;
к) ақша қаражаттары және олардың баламалары;
л) сатуға арналған ретінде жіктелген активтердің және 5 ХҚЕС сәйкес сатуға арналған деп жіктелген шығарылу топтарына кіретін активтердің жалпы сомасы және тоқтатылған операциялар;
м) сауда және басқа кредиторлық берешек;
н) ережелер;
п) қаржылық міндеттемелер (м) және н) тармақшаларында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
р) Пайдаға салынатын салықтар 12 ХҚЕС-ында (IAS) анықталған ағымдағы салық міндеттемелері мен активтері;
с) 12 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемелері және кейінге қалдырылған салық активтері;
т) 5 ХҚЕС (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген шығару тобына енгізілген міндеттемелер;
у) меншікті капиталда ұсынылған бақыланбайтын үлестер;
ф) бас компанияның иелеріне жататын шығарылған капитал және резервтер.
Ұйым қаржылық жағдай туралы есепте қосымша жолдарды, тақырыптар мен аралық қорытындыларды ұсынуы, егер мұндай ұсыну ұйымның қаржылық жағдайын түсінуге қатысты болса.
Пайда мен залалдар туралы есеп
Пайда мен залал туралы есепте (жиынтық кіріс туралы есеп), пайда мен залалдан басқа, келесі көрсеткіштер көрсетілуі тиіс:
а) пайда немесе залал;
б) басқа жиынтық кіріс;
в) кезеңдегі жиынтық кіріс, пайда немесе залал мен басқа жиынтық табыстың жиынтығы ретінде.
Егер ұйым пайда мен залал туралы жеке есепті ұсынса, онда ол кірістер мен шығыстар бөлімін жиынтық кіріс туралы есепке қоспайды.
Пайда мен залал және басқа жиынтық кіріс бөлімдерінен басқа, ұйым кезең ішіндегі кірістер мен шығыстар мен басқа жиынтық кірістердің орналастырылуын көрсететін келесі жолдарды ұсынуы керек:
а) кезең үшін пайда немесе залал:
1) бақыланбайтын мүдделер және
2) бас организацияның иелеріне.
б) мыналарға жататын кезеңдегі жиынтық кіріс:
1) бақыланбайтын мүдделер және
2) бас иелеріне.
Егер ұйым пайда мен залал туралы ақпаратты бөлек есепте ұсынса, онда
а) тармақшасында талап етілетін ақпарат осы есепте ұсынылуы керек.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп келесі ақпаратты қамтиды:
а) бас меншік иелеріне және бақыланбайтын үлестерге жататын жиынтықты бөлек көрсете отырып, кезең ішіндегі жиынтық кіріс;
б) меншікті капиталдың әрбір құрамдас бөлігі үшін 8 IAS Халықаралық стандартына сәйкес танылған ретроспективті қолдану немесе ретроспективті түзету әсерлері;
в) меншікті капиталдың әрбір құрамдас бөлігі үшін кезеңнің басындағы және кезеңнің аяғындағы баланстық құнын салыстыру, нәтижесінде пайда болатын өзгертулерді бөлек ашып көрсетеді:
1) пайда мен залал;
2) басқа жиынтық кіріс;
3) меншік иелерінен жарналарды бөлек ұсыну және меншік иелеріне үлестерді бөлу, сондай-ақ еншілес ұйымдардағы бақылаудың жоғалуына әкеп соқпайтын үлестердің өзгеруі сияқты иелермен операциялар.
Ақшалай қаражаттардың қозғалысының есебі
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат қаржылық есептілікті пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттары мен олардың баламаларын құру қабілетін және оның осы ақша ағындарын пайдалану қажеттіліктерін бағалауға негіз береді. 7 (IAS) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты ұсынуға және ашуға қойылатын талаптарды белгілейді.
Түсініктемелер (ескертулер)
Түсініктемеде:
а) қаржылық есептілікті жасау негіздері және 117 - 124-тармақтарға сәйкес қолданылатын нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ұсыну;
б) қаржылық есептіліктің кез-келгенінде көрсетілмеген ХҚЕС талап ететін ақпаратты ашуға;
в) қаржылық есептіліктің кез-келгенінде көрсетілмеген, бірақ олардың кез-келгенін түсіну үшін маңызды ақпарат беруі керек.
Ұйым ескертулерді мүмкіндігінше тәртіппен ұсынады. Қаржы жағдайы туралы есепте және пайда немесе шығын және басқа жиынтық кіріс туралы есепте, сондай-ақ меншікті капиталдағы және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептерде келтірілген әрбір тармақ үшін ұйым кез-келген байланысты ақпаратты өзара сілтеме жасауы керек ескертулерде көрсетілген.
ХҚЕС негіздерін теориялық тұрғыдан зерттей отырып, келесі қорытындылар жасауға болады:
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары компаниялардың есеп беруін дайындауға кететін шығындарын азайтуға ғана емес (әсіресе әртүрлі елдерде жұмыс істейтін кәсіпорындардың қаржылық есептілігін шоғырландыру жағдайында), сонымен бірге капиталды тарту (жинау) шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.
Капиталдың нарықтық бағасы екі негізгі фактормен анықталатыны белгілі: ұзақ мерзімді кірістер мен тәуекелдер. Кейбір тәуекелдер шынымен де компаниялардың қызметіне тән, бірақ сонымен бірге ақпараттың жетіспеушілігінен, инвестиция қайтарымы туралы нақты ақпараттың болмауынан туындайтын тәуекелдер де бар.
Ақпараттың жеткіліксіздігінің себептерінің бірі - капиталды сақтай отырып, оны көбейтетін стандартталған қаржылық есептіліктің болмауы. Себебі инвесторлар ақпаратты көбірек ашу олардың тәуекелдерін төмендететінін біле отырып, сәл төмен кірістер алуға дайын.
1.2 Мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есепті ХҚЕС-на сәйкес ұйымдастырудың ерекшеліктері
Мемлекеттік басқару секторының субъектілері - халыққа құқықтық білім беру органдары және олар құрған мекемелер - салық төлеушілерден, халықаралық және ұлттық ұйымдардан, кредиторлардан және т.б. азаматтарға және басқа алушыларға қызмет көрсету мақсатында әртүрлі ресурстарды (тауарлармен қамтамасыз ету) алады. Бұл субъектілер, бөлінген ресурстарды тиімді және рационалды пайдалану жауапкершілігін, осы ресурстарды бөлген яғни, заңнамалық органдардың, жалпы қоғамның алдында өз мойындарына алады.
Жалпы мемлекеттік сектордың субъектілері де, оларды ресурстармен қамтамасыз етушілер де, сектордың қызметтерін (тауарларын) алушылар да ұсынылған ресурстарды пайдалану нәтижелері туралы ақпаратқа мұқтаж. Мұндай ақпарат пайдаланушыларға жүйелі, түсінуге ыңғайлы түрде ұсынылуы керек, және оны ұсыну тәсілдерінің бірі жалпы мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігі болып табылады.
Жалпы үкіметтің басшылығы, сондай-ақ олар есеп беретін заң шығарушы органдар өздерінің қарамағына берілген ресурстардың дұрыс және тиімді тиімді пайдаланылатындығын көрсететін ақпарат қажет. Сондай-ақ, олар болашақта жалпы үкімет тарапынан қанша қызмет көрсетілетіні және бұл үшін қанша ресурстар қажет болатындығы туралы ақпараттан пайда табады.
Жалпы мемлекеттік секторға ресурстар міндетті түрде де - салық төлеушілермен де, ерікті түрде де - несие берушілермен, ұлттықтан жоғары және ұлттық қаржыландыру ұйымдарымен қамтамасыз етіледі.
Шешімдер қабылдау және ресурстарды алушыларға есеп беру қағидатын жүзеге асыру үшін ресурстарды жеткізушілерге және олардың өкілдеріне мыналар қажет:
- есеп беру кезеңінде алынған ресурстарды мақсатты пайдалану арқылы ұйым өз мақсаттарына қаншалықты жетеді;
- ұйым ағымдағы шығындарды қандай көздерден қаржыландырады - ағымдағы кезеңде салық төлеушілерден жиналған қаражаттан немесе қарызға алынған қаражатттан;
- болашақта ұйымды қаржыландыруды ұлғайту немесе азайту қажет пе, егер ұлғайса, қосымша ресурстардың қандай көздері болуы мүмкін.
Несие берушілерге ұйым активтерінің өтімділігін бағалауға және қарыздың толық көлемде және келісілген мерзімде қайтарылатындығын растауға мүмкіндік беретін ақпарат қажет. Грант берушілерге қаражаттың белгілі бір мақсаттарға қаншалықты экономды, тиімді жұмсалатынын бағалау үшін ақпарат қажет.
Салық төлеушілер қаражаттың ерікті жеткізушілері болып табылмайды және болашақта жалпы үкіметке ресурстар беру-бермеу туралы шешім қабылдай алмайды. Алайда, олар заң шығарушы органға өз өкілдерін таңдағанда шешім қабылдауға құқылы және бұл шешімдер мемлекеттік сектордағы ресурстардың бөлінуіне әсер етуі мүмкін.
Халықаралық деңгейде осындай есептерді дайындау және ұсыну пайдаланушыларға Қоғамдық сектордың халықаралық қаржылық есеп стандарттарында (ҚСХҚЕС) (International Public Sector Accounting Standards - IPSAS) қарастырылады, ал өз кезегінде Халықаралық бухгалтерлер федерациясы (International Federation of Accountants - IFAC) көмегімен Халықаралық кеңесте шығарылатын қоғамдық сектордың халықаралық қаржылық есеп стандарттары болып табылады(International Public Sector Accounting Standards Board, бұрын Қоғамдық сектор комитеті).
Стандарттар - ҚСХҚЕС кеңесімен белгіленген қаржылық есептіліктің ресми талаптары. ҚСХҚЕС кеңесінің пікірінше, стандарттардың қолданылуы және осы қосымшаның есептілігінде ашылуы бүкіл әлемдегі мемлекеттік сектор ұйымдарының жалпы мақсаттағы қаржылық есептілігінің сапасының және мемлекеттік сектордағы ұйымдар туралы ақпараттың салыстырмалылығының айтарлықтай жақсаруына әкеледі. Бұл сондай-ақ үкіметтердің ресурстарды бөлу туралы шешімдері туралы хабардар болуына әкеледі, сонымен бірге үкіметтің ашықтығы мен есептілігін арттырады.
ҚСХҚЕС мемлекеттік сектор субъектілерінің жалпы мақсаттағы қаржылық есептілігіне қолданылады. ҚСХҚЕС коммерциялық сектордағы жеке бизнестің стандарттарын қолдануы керек мемлекеттік кәсіпорындар қолданбайды.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілік дегеніміз - белгілі бір ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық ақпаратты сұрату мүмкіндігі жоқ пайдаланушыларға шығарылатын есептер. Мұндай пайдаланушылар, мысалы, азаматтар, сайлаушылар және олардың өкілдері және қоғамның басқа мүшелері.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілікті толықтыруға, мекемелер мен ұйымдар басқа пайдаланушыларға, мысалы, үкіметтерге, заң шығарушы органдарға және басқа қадағалаушы субъектілерге қаржылық есептілікті дайындауы мүмкін, олар өздерінің нақты ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін дайындалған қаржылық есептілікті талап етуі мүмкін. Бұл қаржылық есеп беру арнайы мақсаттағы қаржылық есептілік деп аталады. ҚСХҚЕС арнайы қаржы есептілігін жасау кезінде мүмкіндігінше ҚСХҚЕС қолдануға кеңес беретіндігін қосуға болады.
ҚСХҚЕС Басқармасы стандарттардың екі түрін шығарады: есептеу әдісі бойынша қолданылатын ҚСХҚЕС және бухгалтерлік есепте кассалық негізде қолданылатын ҚСХҚЕС.
Есеп беруді кассалық негізде құрудағы негізгі қаржылық есеп - бұл ақшалай түсімдер мен төлемдер туралы есеп беру. Қолма-қол ақшаны есепке алуға арналған ҚСХҚЕС ұйымдардың негізгі қаржылық есептілігі ақшалай негізде жасалған кезде оларды есептеу әдісі бойынша ерікті түрде ашуға шақырады.
Есептеу негізінде жасалған мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігіне мыналар кіреді:
- қаржылық жағдай туралы есеп;
- кірістер туралы есеп;
- ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
- таза активтердің капиталдың өзгеруі туралы есеп;
- аталған есептерге түсініктемелер.
Осылайша, жалпы мақсаттағы қаржылық есеп беру, есеп беру күніндегі үкіметтердің немесе басқа мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық жағдайын, сондай-ақ қаржылық нәтижелерді, ақша ағындарын және есепті кезеңдегі таза активтердің өзгеруін ашып көрсетеді.
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептілікке мемлекеттік сектор субъектілерінің келесі аспектілері туралы қаржылық емес ақпарат кіреді, мысалы:
- есепті кезеңдегі ресурстарды жинауға және пайдалануға рұқсат беретін бюджеттің және басқа заңнамалық актілердің қабылдануына сәйкес ресурстарды пайдаланудың үнемділігі, тиімділігі және тиімділігі кіретін сервистік қызметтің (тауарларды ұсынудың) нәтижелері;
- болашақта қызметтер көрсетудің (тауарларды ұсынудың) жоспарлары мен мақсаттары, оның ішінде қызметтердің (тауарлардың) күтілетін көлемі және осы жоспарларды орындау және мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізу үшін қажетті ресурстар көзі.
Мемлекеттік сектор субъектісінің қаржылық жағдайы туралы ақпарат пайдаланушыларға ұйымның қарамағында болатын және болашақта қызмет көрсету үшін пайдаланылуы мүмкін ресурстардың көлемін және қажеттілігін анықтауға мүмкіндік береді
есеп беру күніндегі қосымша ресурстардағы тақырып. Бұл ақпарат мыналар туралы пайымдаулар жасау үшін пайдалы:
- тақырыпты ресурстарды басқарудың тиімділігі;
- болашақтағы қызметтерді жоспарлау бойынша ұсынуға қол жетімді ресурстардың қаншалықты жеткілікті екендігі;
- ұйымға қажет болашақ ақша ағындарының мөлшері
ағымдағы қажеттіліктерді жабу және болашақта қызмет көрсету.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық нәтижелері туралы ақпарат кәсіпорынның өз ресурстарын экономикалық тұрғыдан қалай басқаратындығы және оларды мақсатына жету үшін тиімді пайдаланатындығы туралы пайымдаулар жасауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік сектор субъектісінің қаржылық нәтижесін тек артықшылықты немесе тапшылықты (пайда немесе залал) көрсету арқылы жеткілікті түрде бағалауға болмайды, оны бағалау үшін, сонымен қатар:
- есепті кезеңде ресурстардың жұмсалу мақсаттары;
- есеп беру кезеңінде қызметтерді ұсынудың тиімділігі;
- есепті кезеңдегі ресурстардың мөлшері мен құрамының өзгеруі.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат ұйымның өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалауға мүмкіндік береді. Бұл ұйымның ағымдағы кезеңде ақша қаражаттарын тарту және пайдалану тәсілдерін, соның ішінде қарыз алу және қайтару, активтер, мысалы негізгі құралдар сатып алу және сату тәсілдерін көрсетеді.
Сонымен қатар, бюджеттің рөлі мемлекеттік сектор субъектілері үшін өте маңызды. Мемлекеттік сектордың бюджеттері жарияланады және олар туралы ақпарат көптеген адамдарға қол жетімді. Кәсіпорындардың өз бюджеттерін сыртқы пайдаланушыларға қол жетімді етуі өте сирек кездеседі.
Дүние жүзінде қабылданған бюджет, заң шығарушы орган мемлекеттік қаржыны жұмсауға бақылауды жүзеге асыра алатын негізгі әдіс болып саналады және мемлекеттік сектор субъектілері мен олардың басшылығының есеп беру қағидаты жүзеге асырылады. Бюджет пайдаланушыларға нақты шығындарды жоспарланған шығындармен салыстыру және есепті кезеңдегі тапшылықты немесе профицитті бағалау үшін қажет ақпаратты ұсынады. Бұл ақпарат мемлекеттік сектор ұйымдарының қаржылық мақсаттарына қаншалықты сай келетіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, нақты көрсеткіштерді бюджеттік көрсеткіштермен салыстыру қаржылық нәтижелер туралы ақпарат береді және ұйымдарға заң шығарушы органдар мен жалпы қоғам алдында есеп беруге мүмкіндік береді. Бюджеттік ақпараттың маңыздылығын ескере отырып, ҚСХҚЕС бюджеттік ақпаратты жекелеген есеп түрінде немесе есеп беруді түсіндіру бөлігі ретінде мемлекеттік сектор субъектілерінің қаржылық есептілігінің бөлігі ретінде ұсынуды көздейді.
Есептеу негізінде жасалған қаржылық есептілік ҚСХҚЕС-на сәйкес келеді, егер әр стандарттың барлық талаптары орындалса ғана.
2021 жылғы жағдай бойынша қаржылық есептіліктің 42 мемлекеттік секторының халықаралық стандарттары және ақшалай негізде қалыптасқан жеке есептілік стандарты жарияланды. Стандарттардың тізімі 1-ші кестеде көрсетілген. Стандарттардың атаулары автордың аудармасында келтірілген.
Кесте 1. ҚСХҚЕС-ың тізімі
№
Стандарттың аталуы (ағыл.)
Стандарттың аталуы (қаз.)
IPSAS 1
PRESENTATION OF FINANCIAL STATEMENTS
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІ ҰСЫНУ
IPSAS 2
CASH FLOW STATEMENTS
АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕР
IPSAS 3
ACCOUNTING POLICIES, CHANGES IN ACCOUNTING ESTIMATES AND ERRORS
ЕСЕП САЯСАТЫ, БУХГАЛТЕРЛІК БАҒАЛАРДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ЖӘНЕ ҚАТЕЛЕР
IPSAS 4
THE EFFECTS OF CHANGES IN FOREIGN EXCHANGE RATES
ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМДАРДЫҢ ӨЗГЕРУІНІҢ ЫҚПАЛЫ
IPSAS 5
BORROWING COSTS
ҚАРЫЗДАР БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР
IPSAS 6
CONSOLIDATED AND SEPARATE FINANCIAL
STATEMENTS
ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ЖЕКЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 7
INVESTMENTS IN ASSOCIATES
ҚАУЫМДАСҚАН КОМПАНИЯЛАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
IPSAS 8
INTRESTS IN JOINT VENTURES
БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
IPSAS 9
REVENUE FROM EXCHANGE TRANSACTIONS
БИРЖАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДАН ТҮСКЕН ТҮСІМ
IPSAS 10
FINANCIAL REPORTING IN HYPERINFLATIONARY ECONOMIES
ГИПЕРИНФЛЯЦИЯ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
1-кестенің жалғасы
IPSAS 11
CONSTRUCTION CONTRACTS
ҚҰРЫЛЫС КЕЛІСІМШАРТТАРЫ
IPSAS 12
INVENTORIES
ҚОРЛАР
IPSAS 13
LEASES
ЖАЛҒА АЛУ
IPSAS 14
EVENTS AFTER THE REPORTING DATE
ЕСЕПТІ КҮННЕН КЕЙІНГІ ОҚИҒАЛАР
IPSAS 15
FINANCIAL INSTRUMENTS: DISCLOSURE AND
PRESENTATION
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: АҚПАРАТТЫ АШУ ЖӘНЕ ҰСЫНУ
IPSAS 16
INVESTMENT PROPERTY
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ МЕНШІК
IPSAS 17
PROPERTY, PLANT, AND EQUIPMENT
НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР
IPSAS 18
SEGMENT REPORTING
САРАЛАНЫМ ЕСЕПТІЛІГІ
IPSAS 19
PROVISIONS, CONTINGENT LIABILITIES AND CONTINGENT ASSETS
РЕЗЕРВТЕР, ШАРТТЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ШАРТТЫ АКТИВТЕР
IPSAS 20
RELATED PARTY DISCLOSURE
БАЙЛАНЫСТЫ ТАРАПТАР ТУРАЛЫ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 21
IMPAIRMENT OF NON-CASH-GENERATING ASSETS
АҚШАЛАЙ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ҚҰНСЫЗДАНУЫ
IPSAS 22
DISCLOSURE OF FINANCIAL INFORMATION ABOUT THE GENERAL GOVERNMENT SECTOR
МЕМЛЕКЕТТІК СЕКТОР ТУРАЛЫ ҚАРЖЫЛЫҚ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 23
REVENUE FROM NON-EXCHANGE TRANSACTIONS (TAXES AND TRANSFERS)
БИРЖАДАН ТЫС ОПЕРАЦИЯЛАРДАН ТҮСКЕН КІРІСТЕР (САЛЫҚТАР МЕН АУДАРЫМДАР)
IPSAS 24
PRESENTATION OF BUDGET INFORMATION IN FINANCIAL STATEMENTS
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТЕ БЮДЖЕТТІК АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ
1-кестенің жалғасы
IPSAS 25
EMPLOYEE BENEFIT
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БЕРІЛЕТІН ЖӘРДЕМАҚЫ
IPSAS 26
IMPAIRMENT OF CASH-GENERATING ASSETS
АҚША ҚАРАЖАТЫН ГЕНЕРАЦИЯЛАЙТЫН
АКТИВТЕРДІҢ ҚҰНСЫЗДАНУЫ
IPSAS 27
AGRICULTURE
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
IPSAS 28
FINANCIAL INSTRUMENTS: PRESENTATION
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: ҰСЫНУ
IPSAS 29
FINANCIAL INSTRUMENTS: RECOGNITION AND MEASUREMENT
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: ТАНУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
IPSAS 30
FINANCIAL INSTRUMENTS: DISCLOSURE
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ: АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 31
INTANGIBLE ASSETS
МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР
IPSAS 32
SERVICE CONCESSION ARRANGEMENTS: GRANTOR
ҚЫЗМЕТТЕР БОЙЫНША КОНЦЕССИЯЛЫҚ КЕЛІСІМДЕР: ҚҰҚЫҚ БЕРЕТІН ТҰЛҒА
IPSAS 33
FIRST-TIME ADOPTION OF ACCRUAL BASIS INTERNATIONAL PUBLIC SECTOR ACCOUNTING STANDARDS (IPSASs)
АЛҒАШ РЕТ ЕСЕПТЕУ ӘДІСІ НЕГІЗІНДЕ ҚОҒАМДЫҚ СЕКТОРДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕСЕПКЕ АЛУ СТАНДАРТТАРЫ ҚАБЫЛДАНДЫ
IPSAS 34
SEPARATE FINANCIAL STATEMENTS
ЖЕКЕ ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 35
CONSOLIDATED FINANCIAL STATEMENTS
ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІК
IPSAS 36
INVESTMENTS IN ASSOCIATES AND JOINT VENTURES
ҚАУЫМДАСҚАН ЖӘНЕ БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАРҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
1-кестенің жалғасы
IPSAS 37
JOINT ARRANGEMENTS
БІРЛЕСКЕН ІС-ШАРАЛАР
IPSAS 38
DISCLOSURE OF INTERESTS IN OTHER ENTITIES
БАСҚА ҰЙЫМДАРДАҒЫ ҚАТЫСУ ҮЛЕСТЕРІ ТУРАЛЫ АҚПАРАТТЫ АШУ
IPSAS 39
EMPLOYEE BENEFITS
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ ТӨЛЕМДЕР
IPSAS 40
PUBLIC SECTOR COMBINATIONS
ҚОҒАМДЫҚ СЕКТОР КОМБИНАЦИЯЛАРЫ
IPSAS 41
FINANCIAL INSTRUMENTS
ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫ
IPSAS 42
SOCIAL BENEFITS
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘРДЕМАҚЫЛАР
ҚСХҚЕС стандарттарының көпшілігі коммерциялық секторға арналған халықаралық ұйым стандарттарымен бірдей мәселелерді шешеді, басқа стандарттар мемлекеттік секторға тән.
Мемлекеттік сектордың нақты мәселелерін қарастыратын стандарттарға мыналар кіреді:
- 21 ҚСХҚЕС Қолма-қол емес қозғалысқа келтіретін активтердің құнсыздануы (IPSAS 21 Impairment of Non-Cash Generated Assets);
- 22 ҚСХҚЕС Жалпы мемлекеттік сектор туралы ақпарат (IPSAS 22 Disclosure of information about the General
Government Sector);
- 23 ҚСХҚЕС Айырбастау операцияларынан алынған кірістер (салықтық түсімдер мен аударымдар) (IPSAS 23 Revenue from Non-Exchange Transactions
(Taxesand Transfers);
- 24 ҚСХҚЕС Қаржылық есеп беруде бюджеттік ақпаратты ұсыну (IPSAS 24 Presentation of Budget Information in Financial
Statements).
ҚСХҚЕС есептеу әдісіні басқа стандарттары коммерциялық ұйымдар үшін халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына негізделген, бірақ оларды толығымен қайталамайды, бірақ мемлекеттік секторға тән мәселелерді қамтиды.
Керісінше, коммерциялық сектор ұйымдары үшін бірқатар ХҚЕС IAS стандарттарының ережелері және оларға түсіндірулер мемлекеттік секторға арналған халықаралық стандарттарда көрініс таппайды, өйткені олар активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар сияқты операцияларға қатысты немесе мемлекеттік органдарда өте сирек кездеседі. Мысалы, мұндай стандарттарға ХҚЕС 2 Акцияларға негізделген төлем (IFRS 2 Share-based Payment), ХҚЕС 3 Бизнес бірлестіктері (IFRS 3 Business Combinations), ХҚЕС 12 Табысқа салынатын салықтар (IAS 12 Income Taxes), ХҚЕС 33 Акцияға пайда (IAS 33 Earnings per Share) кіреді.
Кейбір ХҚЕС стандарттары уақыт факторына байланысты ҚСХҚЕС стандарттарында әлі көрсетілмеген. ХҚЕС қабылдау мен ұқсас ҚСХҚЕС қабылдау арасындағы кезең орта есеппен 5 жылды құрайды.
Осылайша, ҚСХҚЕС стандарттарын екі үлкен топқа бөлуге болады: бухгалтерлік есеп пен есеп беру мәселелерін коммерциялық және мемлекеттік секторларға арналған стандарттар және тек мемлекеттік секторға тән мәселелерді қамтитын стандарттар.
Мемлекеттік сектор субъектілерінің ерекшелігі ең алдымен олардың қызметінің сипатына байланысты, оның басты мақсаты пайда табу емес, қоғамға белгілі бір қызметтер мен тауарлар беру. Бұл дегеніміз, мемлекеттік сектордағы операциялардың көп бөлігі айырбастан тыс операциялар болып табылады, яғни тауарлар мен қызметтер қоғам мүшелеріне өтеусіз немесе ең аз, символдық өтемақы түрінде ұсынылады. Бұған қоса, мемлекеттік сектор субъектілерінің операциялары міндетті болып табылады, олар міндетті түрде жүзеге асырылады: мысалы, мемлекеттік заңды тұлғалардың салықтық түсімдерді алуы, салықтық түсімдер немесе алынған трансферттер есебінен қаржыландырылатын қызметтер (бірінші кезекте әлеуметтік салада). басқа ұйымдардан және т.б. Осылайша, мемлекеттік сектор ұйымдары үкіметтердің саяси еркіне сәйкес пайда жинайды және бөледі, бірақ оны жасамайды.
Жеке секторда, керісінше, мәмілелердің көпшілігі ерікті айырбас операциялары болып табылады, яғни бір ұйым активтер мен қызметтерді алатын және контрагентке шамамен бірдей құнын беретін операциялар.
Жеке сектордағы ұйымдардан айырмашылығы, мемлекеттік сектор субъектілерінің болуы олардың табысты қаншалықты табатындығына немесе оны мүлдем жасайтындығына байланысты емес. Осыған байланысты, мемлекеттік сектор ұйымдарының жетістігін олардың есеп беру күніндегі қаржылық жағдайы мен есепті кезеңдегі қаржылық нәтижелерін талдау арқылы ішінара бағалауға болады.
Мемлекеттік сектор стандарттарының тағы бір ерекшелігі - коммерциялық сектордан активтер мен міндеттемелерді танудың әртүрлі өлшемдері. Егер коммерциялық сектор субъектілері үшін актив өткен оқиғалар нәтижесінде бақыланатын ресурстар ретінде танылса және болашақта субъектіге экономикалық тиімділіктің өсуіне әкелетін болса, мемлекеттік сектор субъектілері үшін актив болашақта экономикалық пайда немесе қызмет әлеуетінің артуы күтілетін ресурс. Тиісінше, мемлекеттік сектор субъектілерінің міндеттемесі - бұл өткен оқиғалардан туындайтын қарыз, оның шешілуі экономикалық пайда немесе қызмет әлеуеті бар ресурстардың кетуіне әкеледі.
Мемлекеттік сектордағы қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының негізіндегі принциптер мен тәсілдерді, сондай-ақ ҚСХҚЕС басқа елдердің қолдану тәжірибесін мемлекеттік сектор субъектілері үшін ұлттық бухгалтерлік есеп пен есептілік стандарттарын жетілдіру процесінде пайдалануға болады.
Бұл жағдайда ҚСХҚЕС қолдану тиімді болып табылады, өйткені стандарттар әлемнің әр түрлі елдерінің үздік тәжірибелерін ескере отырып жасалған және қазіргі кезде дамыған елдерде де оларды толық немесе ішінара қолдану тәжірибесі жинақталған (Жаңа Зеландия, Австралия, АҚШ) және дамушы елдерде де (Перу, Румыния).
Халықаралық бухгалтерлер федерациясы, ХВҚ мен Дүниежүзілік банктің сарапшылары ҚСҚЕХС қабылдаудың келесі артықшылықтарын атап көрсетеді:
- ұлттық қаржы жүйесінің ашықтығын арттыру;
- активтерді басқару процедураларын, әсіресе негізгі құралдарды айтарлықтай жақсарту;
- қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелерге бақылауды жетілдіру;
- ұлттық қаржы жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін мамандардың біліктілігін арттыру;
- ұлттық ресурстардың, оның ішінде еңбек ресурстарының тиімділігін арттыру.
Жалпы мемлекеттік ұйымдардың есеп беру реформасын жүзеге асырудың тәсілдерін әзірлеу кезінде есеп беру жүйесін жетілдірудің мүмкін жолдарын талдау қажет, оның ішінде:
- ҚСХҚЕС ұлттық стандарттар ретінде толық қабылдау;
- ҚСХҚЕС негізінде біздің ұлттық стандарттарымызды әзірлеу.
Екінші әдіс әлдеқайда мақсатты болып көрінеді, өйткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz