Коммерциялық банктердің сыртқыэкономикалық қызметтері
Ф.7.03-03
Тайбек Ж.Қ.
Дүйсенбекұлы А.Ж.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналған
дәрістер жинағы
Шымкент 2018 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Тайбек Ж.Қ.
Дүйсенбекұлы А.Ж.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналған
Дәрістер жинағы
Оқу түрі: күндізгі, кешкі және сырттай
Шымкент 2018 ж
ӘОЖ 336.025 (075.5)
Құрастырған: э.ғ.к., аға оқытушы Тайбек Ж.Қ. Қаржы кафедрасы
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының студентері үшін күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналғандәрістер жинағы
Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ 2018 ж.76 бет.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының студентері үшін дәрістер жинағы Банк ісі пәнінің бағдарламасына және оқу жоспары талаптарына сәйкес құрастырылған.
Қысқаша аннотация. Дәрістер жинағында экономикадағы банктердің қызметтері мен экономиканы реттеу жағдайы баяндалып, теориялық аспектілерді қамтиды, және студенттерге ҚР-ғы банк жүйесі және соңғы халықаралық банктік сферасындағы жағдайлармен хабардар етеді.
Дәрістер жинағында әрбір тақырыптың негізгі мазмұны, тақырыптары қарастырылған.
Пікір жазғандар:
1.Э.ғ.к. Бизнес және коммерцияландыру кафедрасының доценті Ибраимова С.С.
2.Э.ғ.к. Қаржы кафедрасының доценті Мауленкулова Г.Е.
Қаржы кафедрасы мәжілісінде қаралды және баспаға ұсынылды
(Хаттама №___ __ ________2018 ж.) және
Экономика және қаржы факультетінің әдістемелік комиссиясында қаралды және баспаға ұсынылды
(Хаттама №___ _ ________2018 ж.)
М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ Әдістемелік кеңесінде қаралды және баспаға ұсынылды. Хаттама №___ __ ________2018 ж.
(C) М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2018 ж.
Шығарылымға жауапты: Тайбек Ж.Қ.
Мазмұны
Кіріспе
6
1 тақырып. Коммерциялық банктер және олардың қазіргі таңдағы қызметтерінің ерекшеліктері. ҚР-дағы банктердің қызметтерінің құқықтық негіздері
7
2 тақырып. Коммерциялық банктерді құру мен олардың қызмет ету ерекшеліктері және олардың қызметтерінің негізгі шарты.
11
3 тақырып. Коммерциялық банктердің қызметін макроэкономикалық реттеудің мәні мен мазмұны.
17
4 тақырып. Банктік ресурстарды қалыптастыру көздері. Пассивтік операциялар. Банктің меншікті капиталын басқару.
21
5 тақырып. Коммерциялық банктердің депозиттік портфелі: оны қалыптастыру мен басқару. ҚР салымдарды кепілдендіру жүйесі. Оны қалыптастыру мен даму.
27
6 тақырып. Банктік ресурстардың депозиттік емес көздері мен банктер аралық несиелік ресурстар.
33
7 тақырып. Коммерциялық банктердің сыртқыэкономикалық қызметтері. Коммерциялық банктердің құнды қағаздармен операциялары
36
8 тақырып. Коммерциялық банктердің активтік және и активтік емес операциялары. Несиелендіру жүйесі және оның негізгі элементтер
38
9 тақырып. Несиелеуді ұйымдастыру және қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалау. Банктік ссудалардың қайтарымдылыығын қамтамасыз етудің формалары мен түрлері.
43
11 тақырып. Коммерциялық банктердің лизингтік, трасталық, факторингтік, форфейтингтік операциялары
57
12 тақырып. Есеп-айырысу, кассалық және комиссиондық қызметтер. Валюталық операциялар және валюталық тәуекелдерді минимизациялау әдістері.
Коммерциялық банктердің баланстан тыс операциялары.
62
13 тақырып. Банктік менеджмент және банктік маркетинг
64
14 тақырып. Коммерциялық банктің өтімділігін және төлем қабілеттілігін басқару
66
15 тақырып. Коммерциялық банктердің қаржылық нәтижелерін талдау. Банктік бақылау.
71
Білім алушылардың білімін бағалау өлшемдері
73
Әдебиеттер
74
Кіріспе
Коммерциялық банктер - жеке клиенттердің (ағымдағы есепті жүргізу, коммерциялық несиелерді ұсыну және т.б.) салымдары түрінде тартылған негізгі түрде ақша капиталдары мен сақталған ақша есебінен барлық саладағы кәсіпорындар үшін әмбебап банкілік операцияларды жүзеге асыратын кредиттік мекемелер; кредиттік жүйенің негізгі звеносы.
Қазіргі кезде барлық елдердің экономикасында коммерциялық банктердің орны мен ролі ерекше, бүгінде дамыған елдерде коммерциялық банктер өз тұтынушыларына үш жүзден астам қызмет түрін ұсынады.
Банктік қызметтерін дамыту қазіргі кезде ерекше дамып келеді, бұрынғы негізгі банктік қызметтерден өзге олардың өз ерекшеліктері де бар:
Біріншіден коммерциялық банктер ақшамен байланысты қызметтерді әртүлі формада көрсетеді (қолма-қол, қолма-қолсыз есеп айырысу).
Екіншіден материалды емес қызметтер мүліктік келісім-шарттар негізінде мәнге ие болады.
Үшіншіден банк қызметтерінің көпшілігі бір қатар мерзімді қажет етеді: келісім-шарт әдетте бір актімен бітпейді, тұтынушы мен банк арасында тығыз байланыстар қалыптасады.
Дамыған елдерде банктер өз тұтынушыларына үш жүзден астам қызмет түрін ұсынады.
Қызметтер ассортименті толығымен қалыптасқан деп есептелінеді сандықтан нарықа жаңа өнім шығару көп шығын қажет етеді және ол нарықтағы әсерін бәсекелестердің жылдам арекеті себебінен төмендейді.
Қазіргі таңда Қазақстандық банктердың қызметтер көлемі мұнша кең емес бірақ күнделікті өсуде.
Банктік ұсынатын қызметтерін өткізу мәселесі өте спецификалы олар өнеркәсіптегідей, банктік маркетингте көп орын алмайды.
Банктердің қызметтерінің осындай қасиеттері тұтынушылардан белгілі бір дәрежеде мәдениетті талап етеді, ол қызмет мазмұнын ұғынып, сенім қалыптастыруы шарт[2].
Банктік қызметтер немесе өнімдер, тауарлар арасында үш деңгей көрінеді:
* Банктердің негізі өнім (қызмет);
* Банктердің шынайы өнімдері;
* Банктердің кеңейтілген өнімдері.
Алғашқы деңгей - негізгі өнім немесе ассортимент; несиелеу, қаржы салымы қызметтері, есептеу қызметтері, валюталық операциялар және т.б.
Жалпы нарықтық экономикада банк қызметтерін өткізудің келесі каналдары бар:
1. Өзіндік өткізу каналдары-өткізудің негізгі формасы:
- банктің бас бөлімшесі
- банктің стационарлық және қозғалмалы бөлімдері, филиалдары;
- автоматтандырылған құралдар арқылы алу. Көп ретте банк-сатушы мен сатып алушы тікелей қарым қатынысқа түсетін тікелей алу қолданылады.
2. Өткізудің меншікті емес каналдары: қоластындағы фирмалар, өзге банктер, сақтандыру компаниялары мен тұрғын ұй құрылысы өндірістері қаржыларының қатыстырылуы.
Қазіргі нарықтың даму кезінде банктік нарық-әлдебір өнім не қызметті тұтынушы шынайы не потенциалдын тұтынушылардың қосындысы. Тауар-ақшалы айналым элементі ретінде ол өндіруші мен сатушы арасын байланыстырады. Басқаша айтқанда банк өз тауарларын айналымға түсіру үшін ғана жасайды.
Дәріс кешенінде барлық тақырыптар бойынша түсініктер беріліп, әрбір тақырыптың мазмұны ашылған.
1 тақырып. Коммерциялық банктер және олардың қазіргі таңдағы қызметтерінің ерекшеліктері. ҚР-дағы банктердің қызметтерінің құқықтық негіздері.
1.Коммерциялық банктердің мәні.
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
3. Коммерциялық банктердің базалық функциялары. Банктердің типтері. Ұйымдастыру принциптері мен басқару құрылымы.
4.ҚР-дағы ЕДБ-дің қызметінің заңдық негіздері.
5.ҚР ЕБД-нің жалпы сипаттамалары. ҚР-дағы банк қызметтерін реттейтін заңдық және нормативтік құжаттар.
6.ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы Заң, ҚР Ұлттық банкі туралы Заңы.
1.Коммерциялық банктердің мәні. Коммерциялық банктер - жеке клиенттердің (ағымдағы есепті жүргізу, коммерциялық несиелерді ұсыну және т.б.) салымдары түрінде тартылған негізгі түрде ақша капиталдары мен сақталған ақша есебінен барлық саладағы кәсіпорындар үшін әмбебап банкілік операцияларды жүзеге асыратын кредиттік мекемелер; кредиттік жүйенін негізгі звеносы.
Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізінде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған сондықтан коммерциялық банк деген атауға ие болды. Бірақ, өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономикалық өзге де салаларына қызмет көрсете бастағандықтан, да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсету олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200 - ге жуық әралуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір операциялардан түсетін пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің коммерциялық банктері несие жүйесінің негізгі операциялық буыны болып қалуы кездей-соқтық емес. Олар өзгермелі ақша-несие нарығының жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда қабылданған "ҚР Ұлттық банкі" және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін немесе екінші деңгейдегі банктерді білдіреді. Олар банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғаларға кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
Жалпы коммерциялық банктердің құру негіздері немесе тұтастай банктік жүйе економикалық ақталған (қысқа және ұзақ мерзімді жоспарда) қаржы ресурстарын бөлуді қамтамасыз етуді, бәсекелестік қатынасты, жекешелендіруді, бағаны құру және баға пропорциясын төмендетпей, қата ынталандыруға бейімделген[13]. 2015 жылдың 1-ші қаңтарына банк жүйесінің құрылымы төмендегідей болды, кесте 1.
Кесте 1- Банк секторының құрылымы
Банк секторының құрылымы
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2015
2016
Екінші деңгейдегі банктердін саны, с.і:
47
44
32
34
35
34
33
35
-- жарғылық капиталға 100% мемлекеттің қатысуымен
1
2
2
2
1
1
1
1
ЕДБ-дің филиалдар саны
418
400
368
355
385
418
324
352
Есеп айырысу-кассалық бөлімшелер саны
964
1020
1005
1023
1106
1312
1489
2028
ЕДБ-дің шетелдегі өкілдіктерінің саны
5
7
9
10
11
17
22
17
ҚР-ғы бейрезидент-банктердің өкілдіктерінің саны
15
12
13
20
18
18
23
26
Кастодиандық қызмеггі жүргізуге арналаған лицензиясы бар банктер саны
10
10
10
10
9
11
9
10
Қазіргі кезде коммерциялық банктік спектр ақша-несие саясатын белгілі дәрежеде қалыпты ұстап тұру, жеке алғанда мемлекеттік бюджет тапшылығының бақылаусыз қалуына бөгет жасау және гиперинфляциялық процестерді айналдыру керек[13].
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
Банктер халықаралық тауар қозғалысы қызметін, тікелей және портфельді инвестициялар, жұмыс күштерін қамтамасыз ете отырып, ұлттық валютаның айналымдылығына өтуге көмектесе отырып экономиканы ашу үшін жағдай жасаулары керек.
Банкирлік анықтамасы бойынша тек қаржылық тәртіпті сақтап қоймай, сонымен бірге клиентураны ақшаны есептеуді үйрету, ал соңында - шаруашылық өмірдің қатысушыларының тез шешім қабылдағыш, экономикалық ойлауды дамыту керек.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл, олардың сандық жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні бүгінге дейін банктеріміздің саны біртіндеп азаюда, әрине бүл құбылысты, олардың интенсивттік немесе сапалық өсуімен байланыстыруға болады.
3. Коммерциялық банктердің базалық функциялары. Банктердің типтері. Ұйымдастыру принциптері мен басқару құрылымы.
Қазіргі кездегі банктер клиенттерге әртүрлі қызмет түрлерін көрсететін шаруашылық субъектілерімен үзеңгілес ерекше кәсіпорын.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктері ҚҰБ-нің лицензиясы негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты нысаны бар және онда коммерциялық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін лицензияның дамыған шетелдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы банк кызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді, мысалға, инвестициялық, ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады және т.б. Қазақстандық банктер бағалы кағаздар нарығында да тікелей қатысуға толық құқылы.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
* брокерлік -- мемлекетгің бағалы қағаздарымен;
* дилерлік -- мемлекеттің және өзге де бағалы қағаздармен;
* кастодиандық;
* клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне ҚҰБ-нен жекелеген және кешенді (бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
6.ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы Заң, ҚР Ұлттық банкі туралы Заңы.
Банктің филиалы -- филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін банктік операцияларды жүзеге асыруға кұқылы және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, занды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме.
Банк жүйесін ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге, бөлімшелері бар банктерге және банктік топтарға бөлуге болады. Көптеген елдерде банк жүйесінің бір типі берілген, ал Қазақстанда дамымаған түрдегі банктік ұйымдардың барлық түрлері бар.
Ұлттық банктің рұқсатымен банктер Қазақстан Республикасы аумағында және одан тысқары жерлерде банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін - Ұлттық банкінің келесі бір хабарлауымен ашады.
Банк филиалы - бұл бас банктің берген құқықтары шегіде банктік операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген қаражаттар мен өкілеттіліктер шегінде қызмет етеді.
Банк өкілдігі - депозит тартудан басқа бір банктік операцияларды орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс жасайтын заңды тұлға болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг, факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға мамандандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді.
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы және соған сәйкес операциялары орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады. Сондықтан да банктің бір - екі бөлімшесі болатын болса, онда орталақтан басқаруды жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу, бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліссіз болмауға тиіс.
2 тақырып. Коммерциялық банктерді құру, олардың қызмет ету ерекшеліктері және олардың қызметтерінің негізгі шарты. Банктерді ашуға Ұлттық банктің рұқсаты және банктік операцияларды лицензиялаудың тәртібі. Коммерциялық банктердің қызметін реттейтін пруденциалдық нормативтер.
1.ҚР аумағында коммерциялық банктерді ашу тәртібі.
2.Банк қызметтерін ашуға және банктік операцияларды лицензиялауға рұқсат беру ерекшеліктері. ЕДБ-ді консервациялау тәртібі.
3.ЕДБ-ді ерікті және мәжбүрлеп тарату. ЕДБ-дің ҚР Ұлттық банкімен және ҚБК-мен өзара қарым-қатынастары.
4.ҚР пруденциальдық нормативтер жүйесі.
1. 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР-ның заңына сәйкес Қазақстан Республикасында банкті ашу немесе оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1) Банк ашуға рұқсат алу;
2) Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге лицензия алу.
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке түлға ашуға кұқылы.
Бірінші кезеңде, банк ашушы банк ашуға рұқсат алу өтінішін береді және оған қоса төмендегідей құжаттарды тапсырады:
:: рұқсат алу үшін беретін өтініші;
:: құрылтайшылар Келісім шарты (түп нұсқа);
:: банктің жарғысы (түп нұсқа);
:: банк жарғысын қабылдау жене банк органын сайлау туралы хаттама;
:: қүрылтайшылар туралы мәліметтер;
:: қүрылтайшылардың соңғы екі есептік жылдағы бухгалтерлік балансы (заңды түлғалар үшін);
:: құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
:: егер бір немесе одан да көп кұрылтайшылары ҚР-ның резиденті болмаса, ондай жағдайда сол мемлекеттегі тиісті мемлекеттік немесе банктерді қадағалау органынан жазбаша келісім кажет; егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым банк ретінде кайта құрылса, онда: оның жарғысы, құрылтайшылық шарты, соңғы есептік мерзімге жасалған бухгалтерлік балансы, ұйымның қаржылық жағдайы туралы аудиторлық қорытынды;
:: банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын түлғалар туралы меліметтер, оның ішінде: банк төрағасы мен бас бухгалтерінің банк жүйесінде кемінде - үш жыл, ал олардың орынбасарларының кемінде екі жыл, банк филиалының бірінші жетекшісі мен бас бухгалтерінің кемінде - бір жылдық еңбек тәжірибесі болуы жене т.с.с;
:: жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу кұрылымы (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан кұрылатын банктің ішкі аудит кызметі туралы ережесі (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан қүрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары, оның ішінде болу керек: банк қызметінің стратегиясы, бағыттары мен ауқымы, қар-жылық болашағы (есеп айырысу балансы, бастапқы қаржылық (операциондық) үш жылға арналған пайда жене зиян туралы есебі,
маркетинг жоспары (банк клиенттерін қалыптастыру), еңбек ресурстарын қалыптастыру жоспары;
:: тапсырылған бизнес-жоспарына сәйкес дайындық шаралары туралы құрылтайшылардың есебі;
:: нотариалды түрде куеландырылған, кұрылтайшылардың атынан өтініш беруге құзіретінің барлығын растайтын құжаты;
:: баска банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы меліметтер.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш үш ай әрі кеткенде алты ай мерзімі ішінде өкілетті органда қаралады.
Қаржылық қадағалау агенттігі банк ашуға рүқсат беру өтініштердің есебін жүргізеді.
Екінші кезеңде, жаңадан құралатын банк ҰБ дан рұқсат берген күннен бастап, бір ай ішінде ҚР Әділет министрлігінде банк мемлекеттік тіркеуге алынады. Оған, Қаржылық қадағалау агенттігінің банк ашуға берген рұқсатын және оның келісімімен расталған құрылтайшылық құжаттарын тапсырады.
Үшінші кезеңде, банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Қаржылық кадағалау агенттігінен лицензия алады.
Лицензия алу үшін мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап, бір жылға дейін мыналарды орындауға тиіс:
- ұйымдастырушылық-гпехникалық шараларды орындау, оның ішінде: Yenлттык банктің нормативтік талаптарына сәйкес бөлмелерді және кұрал-жабдықтарды дайындау, тиісті біліктілігі бар кызметкерлерді кабылдау;
- жарияланган жаршпъщ капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды орын-дағандығьн растайтын кұжатты беруге тиіс. Өтінішті берген уакыттан бастап, бір ай ішінде Қаржылық қадағалау агенттігі қарайды.
Лицензияның мерзімі шектелмейді жене онда банктің жүргізетін барлық операциялар тізімі көрсетіледі.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
- брокерлік - мемлекеттің бағалы кағаздарымен;
- дилерлік - мемлекеттің жене өзге де бағалы қағаздармен;
- кастодиандық;
- клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне Қаржылық қадағалау агенттігінен жекелеген жене кешенді (бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ-кассаларын, сондай-ақ еншілес банктерін аша алады.
Банктің жарғысы қолданыстағы заңнамаларда көрсетілген мәліметтерден басқа міндетті түрде мыналарды қамтуы тиіс:
1. банктің толық және қысқартылған атауы;
2. банк қорларын пайдаланудың түрлері мен тәртібі туралы мәліметтер;
3. банк органдарының шешім қабылдау тәртібі;
Заңды тұлға немесе жеке тұлға банк ашуға рұқсат беру жөнінде уәкілетті органға өтініш жасауға құқылы. Өтініш қазақ немесе орыс тілінде беріледі және онда өтініш берушінің мекен - жайы көрсетілуі тиіс. Өтінішке мына құжаттар қоса тіркеледі:
1. жаңадан құрылатын банктің құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғы, жарғы қабылдау мен банк органдарын тағайындау хаттамасы;
2. құрылтайшылар туралы жалпы мәліметтер, құрылтайшы заңды тұлғалардың соңғы екі есеп беру күніндегі қаржылық есептілігі, құрылтайшының қаржы жағдайының сәйкестігі туралы аудиторлық ұйымның есебі;
3. банк заңнамаларының талаптарына сәйкес банктің басшы қызметкерлері лауазымына тағайындау үшін ұсынылатын адамдар туралы мәліметтер;
4. жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі жөніндегі ереже;
5. жаңадан құрылатын банктің несие клиенті жөнінде ереже;
6. жаңадан құрылатын банктің қызмет стратегиясын, қызметінің бағыты мен ауқымын ашып корсететін бизнес жоспары, қаржылық перспективасы (бюджет, есеп балансы, алғашқы үш қаржы жылындағы пайда мен зияндар есебі, маркетинг жоспары, еңбек ресурстарын тарту жоспары);
7. ұсынылған бизнес жоспарына сәйкес құрылтайшылар өткізген әзірлік шаралары жөніндегі есеп;
8. өтініш берушінің құрылтайшылар атынан өтініш беруге өкілеттігін растайтын нотариалдық не өзге заңды түрде куәландырылған құжат.
Уәкілетті орган банкті ашуға рұқсат беру туралы қажетті шешімдерді қабылдау үшін қосымша ақпаратты немесе құжаттарды сұрауы мүмкін.
Банкті ашуға рұқсат беру туралы өтініш өтінішті қабылдаған күннен бастап алты ай ішінде қаралады.
Уәкілетті орган өтініш берушіні қабылданған шешім туралы хабардар етеді. Ол хабарлама өтініште көрсетілген мекен-жайға жіберіледі.
2 .ҚР Азаматтық кодексінің 45-бабына сәйкес заңды тұлғаны қайта құру (біріктіру, қосу, бөлу, өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің және меншік иесі уәкілдік берген органның, құрылтайшыларының шешімі бойынша, сондай-ақ заңды тұғаның құрылтай құжатқа уәкілдік берген органның құрылтайшының шешімі бойынша, не болмаса заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі бойынша жүргізіледі.
Тауарларға немесе қызметтерге ақы төлеуде сатып алушы чектік несие карточкаларын пайдалана отырып,өзінің депозитінен сатушының шотына сатып алу соммасын аударуға және қолма-қол түрінде беруге бұйрық береді.
Сонымен,ақша нарығы дегеніміз - Ұлттық несие және депозит жиынтығы,Орталық банк ,коммерциялық банктер мен қаржы институттары қысқа мерзімді несие беру операцияларын жасайды.
2.Мемлекеттің монетарлық саясаты - мынадай 2 бағытта жүргізіледі:
1.Ұзақ мерзімді (толық жұмысбастылық)
2.Қысқа мерзімді (айналымдағы ақша массасының белгілі бір деңгейін қолдау,сондай-ақ есептік ставкамен банк резервтерін арттыру)
Монетарлық саясатты жүргізуші болып елдің Орталық банкі табылады,ал обьектісі болып ақша нарығындағы сұраныс пен ұсыныс табылады.
Ақшаға сұраныс проценттік ставкамен номиналды табыс арасындағы тікелей байланысты білдіреді.
Көптеген жылдар бойы экономистер арасында ақша-несие саясатының тұтастай ел экономикасының әсері туралы таластар жүргізілуде.Бұл таластар 2 концепцияны білдіреді:
1.Жаңа Кейнсиандық концепция.
2.Монетарлық концепция.
Кейнсиандықтар ақша-несие саясатын салық-бюджет саясатымен салыстырғанда экономиканың жалпы жағдайлары ақша ұсынысына тәуелді деп көрсетеді.
2.Қазақстан Ұлттық Банкіне депозитке енгізілген,соның ішінде тартылған қаражаттың мерзімі,көлемі және түрлері бойынша саралау мүмкіндігін қоса алғанда ең төменгі міндетті резервтер нормативі.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және сату бойынша ашық нарықтағы операциялар.
4.Банктерге несиелер беру.
5.Валюта нарығындағы интервенсиялар.
6.Ресми есептеудің дисконттық ставкасы.
7.Ерекше жағдайда кредиттік операциялардың кейбір түрлерінің деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі беретін кредиттер бойынша сыйақы ставкалары.Қазақстан Ұлттық Банкі қайта қаржыландырудың ресми ставкасын,сондай-ақ олар жүргізетін операциялар бойынша басқа да сыйақы ставкаларын белгілейді.
Ақша нарығының жалпы жай-күйіне несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа,инфляция мен инфляциялық күтулер деңгейіне қарай қаржыландырудың ресми ставкасы белгіленеді.
Қазақстан Ұлттық Банкі сыйақы ставкасы саясатын мемлекттік ақша-несие саясатын жүзеге асыру шеңберіндегі сыйақының нарықтық ставкаларына ықпал ету үшін пайдаланады.
Резервтік талаптар.Банктер беретін кредиттер көлемін реттеу мақсатында банктің өз міндеттемелері бойынша төлемсіздік қаупін төмендету,сондай-ақ банктің салымшылары мен акционерлерінің мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Ұлттық Банкі резервтік талаптар тетігін пайдаланады.Резервтік талаптар нормативі банктің алдындағы міндеттерді қоспағанда міндеттемелердің жалпы соммасын проценттер ретінде есептеледі.
Ашық нарықтағы операциялар.
Ашық нарықтағы операциялар - деп қайталама нарықта ақша жиынтығының көлемін реттеуді айтады.
Қазақстан Ұлттық Банкі ашық нарықтағы операцияларды қазынашылық вексельдерін,мемлекеттік облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу-сату жолымен жүзеге асырады.
Ресми есептеу ставкасы.Қазақстан Ұлттық Банкі ресми есептеу ставкасына сәйкес коммерциялық вексельдерді қайта есепке алуды жүзеге асырады.
3 тақырып. Коммерциялық банктердің қызметін макроэкономикалық реттеудің мәні мен мазмұны.
1.Макродеңгейде банктік операцияларды реттеудің қажеттілігі.
2.Ақша-несиелік саясат және оның институционалдық негіздері. Ақша-несие саясатының типтері, сипаттары, әдістері.
3.Ақша-несиелік саясаттың сипаттамалары, құралдары: ашық нарықтағы операциялар және есеп мөлшерлемелерінің өзгерістері.
4.Қазіргі жағдайда Ұлттық банктің алдындағы ақша-несие саясатын жүргізудегі проблемалар.
1.Макродеңгейде банктік операцияларды реттеудің қажеттілігі.
Банктің жарғылық қоры қапдай көздерден қалыптасқанына қарай бапк туралы заңдарда олар мемлекеттік, лсеке, акционерлік, аралас және шетелдік боп жіктеледі. Банктерді акционерлік формада ұйымдастырудың ерекшелігі мен артықшылығы неде? Шаруашылык серіктестіктері мен акционерлік қогамдар туралы заңға сәйкес, біріншіден, акционерлік қоғам - бүкіл заңды тұлға. Онда құрылтайшының (акционерлік қоғамның қатысушылары құрылтайшылар деп аталады) меншік құкығы Ұлттык банктің лицензиясы негізінде шығарылған ак-циялармен айғақталады. Акционерлердің үлесі мен банктің табысы сатып алынган акциялардың санына тікелей теуелді болады. Акционердің жауапкершілігі сатып алынған акцияның сомасы-мен ғана шектеледі. Банк таратылған жағдайда немесе банкротқа ұшырағанда барлық талапхаттар (претензия) жекелеген акционерлерге емес, банкке ұсыиылады, яғни банктен талап етіледі.
Акционерлердің банкті баскару бойынша жауапкершілігі басқарманы сайлаумен және жылдық жиналыста банк саясатының мәселелері бойынша дауыс берумен шектеледі.
Банкті акционерлік емес формада (үлестік жеке форма) ұйымдастыру катысушылардың құқығын растайтын кандай да бір формалдық айғақты қажет етпейді.
Бұл аталмыш кемшіліктерге карамастан банктерді акционерлік формада ұйымдастыру - нарықтық економикада ең тиімді ері баламалы жол болып табылады жене нарықтық экономикасы дамыған барлык елде банктердіц көбісі акционерлік компаниялар немесе корпорация формасындаұйымдастырылган.
Банктердің Ұлттық банкпен жене Қазақстан Республикасы Агенттігімен өзара қарым-қатынасы Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік қызмет туралы заңның 41-51 баптарыман, сондай-ақ, ҚР ҚР Ұлттық банкісі туралы заңының 61-64 баптарымен анықталатын принциптердің негізінде құрылады.
Ұлттық банк пен агенттік өз қызметінде бүкіл банк жүйесінің ақша-несие жүйесін нығайту әрі дамыту мүддесінде калыпты жұмыс істеуіне ықпалын тигізеді, банктерді олардың қызметіме катысты мәселелер бойынша нормативтік құжаттармен уақтылы қамтамасыз етеді, банк жүйесіне кадрларды дайындауға қатысады және банктердің жұмысына әдістемелік көмек көрсетеді.
Ұлттык банк заңда кадрастырылған жағдайларда ғана болмаса, банктін оперативтік қызметіне араласа алмайды. Оның реттеуші әрі бақылаушы қызметтері Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы заңымен шектелген.
Банктердің қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың несие берушілері мен клиенттерінің мүдделерін қорғау, сондай-ақ, ақша айналымын нығайту мақсаттарында Ұлттық банк пен Агенттік дербес күн сайынғы балансты белгілейді. Банктер мен олардың филиалдары орындауға міндетті бұл экономикалық нормативтер, сонымен бірге, еншілес банктер мен банк бірлестіктеріне де қолданылады.
Ұлттык банк пен Агенттік кез келген уақытта өзінің өкілеттілігіне сәйкес тиісті мәселелерді банктерге барып тексере алады.
Банктерде пруденциялық нормативтердің бұрмаланғаны анықталған жағдайда Агенттік бұрмалауды жоюдың мерзімін және басқа да шарттарын белгілейді.
Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк кызметі туралы заңға сәйкес Ұлттық банк пен Агенттіктіц пруденциялық іюрмативтері меи нормативтік актілері жиі бұрмалангап жағдайда, олардың белгіленген банк операцияларын пормативтерге сейкес өткізудің мерзімі меп өзге шарттары орындалмаған жағ-дайда, есепшіліктер берілмегенде иемесе күмәнді есепшіліктерді ұсынганда жене жыл қорытымдысын залалмен аяктаған жағдайда Ұлттык банк пен Агенттік банк құрылтайшыларының алдына банктің қаржылық тұрғыдан сауығуы бойынша шараларды өткізу турасында, оның басшылыгыы ауыстыру туралы, банктерді қайта кұру немесе тарату жөнінде мәселе кояды. Әрі мынадай санкцияларды қолдамуы мүмкін:
1) заңмен белгіленген ақшалай айыппұл ендіріп алу;
2) Ұлттык банкте орналастырылган резервтік қордағы дебитор-банктің берешегін есептен шығару;
3) осы заңның 42 бабында карастырылған жекелеген нормативтерді өзгерту;
4) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы занда қарастырылған жағдайда банкті уақытша басқару;
5) банк операцияларының кейбір түрлеріне қатысты лицензияны қайтарып алу;
6) банктердің заңсыз әрекеттері нәтижесінде алынган табысты бюджетке алу.
Банктердегі бухгалтерлік есептіц ережесі, есепшіліктің жене өзге де материалдардың көлемі мен сипатын Ұлттық банк белгілейді.
Клиенттермен жүргізілетін жұмыс әр түрлі келісімшарттарды бекітудің негізінде қүрылады: есеп айырысу, кассалык жене несиелік кызмет көрсетулер, бірлескен қызмет, депозит шоттарын ашу әрі жүргізу және т.б. туралы келісімшарттар.
Клиенттердің ағымдағы әрі есеп айырысу шоттарын ашу жене олар бойынша операцияларды жүзеге асыру есеп айырысу мен кассалық-есеп айырысу қызметтері туралы келісімшарттың негізіде жүргізіледі.
Есеп айырысу қызметін көрсету жөніндегі келісімшартта есеп айырысу немесе ағымдағы шотты ашудың шарты және олар бойынша операцияларды жүзеге асырудыц шарты керсетіледі. Кассалық-есеп айырысу қызметін көрсету туралы келісімшартта бүдан баска кассалык операцияны жүргізудің тәртібі реттеледі. Есеп айырысу тәртібі кұжаттардың белгіленген мерзімде өту кепілдігін қамтамасыз етуі керек.
Орындауға жатпайтын банктік операциялар орындау бары-сындағы банктердің материалдық жауапкершілігі де осы келісімшартта айтылатын болады.
Орындауға жатпайтын банктік операциялар жүзеге асырылған жағдайда банк пен клиент Қазақстан Республикасының Парламенті бекіткен Қазақстан Республикасындағы қолма-қол ақшасыз есеп айырысудыц тәртібін бұзғаны үшін салынатын экономикалық санкциялар туралы ережеге сәйкес жауап береді.
Банк пен клиеиттің бірлескен қызметі жүзеге асырылатын болса, бірлескен кызмет туралы келісімшарт бекітіледі. Онда тараптардың құқықтары мен міндеттері, олардың арасында пайданы белудің әрі қаржыландырудыц тәртібі айтылады.
Клиентті нссиелеу банк пен клиент арасымда бекітілген несие келісімшарты негізінде жүзеге асырылады.Бұл келісімшарт ссуданы берудің және өтеудің мерзімін, шарты мен тәртібін, тараптардың құқықтары мен міндеттерін, ссуда бойынша кепілдікті және пайыздық мөлшерлемені реттейді.
Барлық аталмыш келісімшарттар банктің клиентпен өзара қарым-қатынасының сипатын анықтайды.
Келісімшарттар олардың арасында болатын келіссөздердің, бір-бірінің қызметін алдын ала мұқият зерделеудің нетижесінде бекітіледі. Банк нақты әдістеме бойынша, көбінесе өтімділік, айланымдылық, қаражатты тарту жене пайдалылык секілді негізгі төрт көрсеткішке сүйеніп, серік-тесінің қаржылық жағдайы мен несие қабілеттілігін талдайды.
Жоғарыда аталған келісімшарттар банктің бастамасымен жене клиенттің бастамасымеп де бұзылуы мүмкін. Бекітілген келісімшарттың бұзудың тәртібі мен шарты айтьілатын болады.
Келісімшартардың бұзылуына мыналар себепкер болуы мүмкін: тараптардың өз міндеттемесін орындамауы, өз міндеттемесін орындаудың мүмкін еместігі, тараптардың өз міндеттемесін теріс пайдалану жене т.б.
Депозиттермен жүргізілетін ағымдағы економикалық жұмыс банктің пассивтерді басқару бойынша қызметінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Ол банк клиенттерінің шоты бойынша қаражатгың қозғалысын талдауды жене ең өтімді де-позиттер тобын өтімділігі аз депозиттер тобына түрлендірудін мүмкіндіктерін аиықтауды үйғарады.
Мұндай талдау банкке сенімсіз клиенттерді және төлем тәртібін бұзушыларды анықтауга мүмкіндік береді. Банкке мұндай ақпарат осы клиентке оныц несиеге мұқтаждығы анықталған жағдайда несие берудің мәселесіп шешу барысында қажет болады.
Банк клиентпен келісе отырып, баланысты несие бөліміне берудің мерзімі мен тәртібі және қарыз алушының өзгеге де есепшілік формаларын белгілейді. Әрі осылардыц негізіидс клиенттің қаржылық жағдайын жеие оның несиеге қабілеттілігін талдайды. Банктер несиенің уақтылы қайтарылуыи қамтамасыз етуі үшін банк іс-тәжірибесінде қабылдағаи формада, кепілзаттарды, кепілгерлікті және міндеттемені кабылдайды.
Жеке түлғалардың салым ақшалары мен шоттары бойынша анықтамалар өз клиенттерінен басқа сот пен тергеу орындарының өкілдеріне олардың өндірісіндегі іс бойынша беріледі.
Салымшылардың мүддесін қорғау мақсатында банктер депозиттерді ұжымдық тұргыдан сақтандыруды жүзеге асырады. Қазақстанда осы мақсатта жеке тұлғалар депозиттің әлеуметтік сақтандыру қоры кұрылды.
Салым ақшалардың сактандыру жүйесі банктің төлем қабілетсіздігі орын алған жағдайда немесе банк банкротқа ұшырағын жағдайда салым ақша иесінің тіркелмеген сомаларга дейін барлық салым ақшасы бойынша залалдың орнын толтыруға кепілдік беруі керек.
Банктер мен олардың құрылтайшылар арасында пайда болған барлық дау-дамай немесе клиенттермен арадағы талас Қазақстан Республикасы заңына сәйкес соттәртібімен шешіледі
2004 жылдың қаңтар айынан бастап, ҚР екінші деңгейдегі банктері қаржы нарығын жене қаржылың ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі ҚР ҰБ лицензиясынегізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар жене онда коммерциялык банктердің айналысатын кызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін лицензияныц дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҰБ-ның екінші деңгейдегі банктерді ашуға берген рұқсаты мынадай негіздерге байланысты қайтарып алуы мүмкін:
- банк тарпынан өз еркімен қайта құрылу немесе таралуы туралы шешім қабылдау;
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің қабылдануы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл ішінде банк қызметіне байланысты жалған меліметтердің болуы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылдан астам уақытқа дейін банк операцияларын жүргізу лицензиясын алмаған жағдайда;
- банк заңдылықтарында, сол сиякты жарғысында көрсетілмеген опе-рацияларды жүзеге асыруы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылға дейін жа-рияланған жарғылық қордың сомасын төлемеуі;
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тежірибелер сияқ-ты жарияланған жарғылық капиталдың төленген жарғылуқ төленген капиталдан айырмашылығы болады. Қазақстандағы банктік заңдарға сейкес банкті тіркеуге алу үшін жарияланған жарғылық кордың 50%-дан кем емес бөлігі акция, облигация, ақшалай қаражат, бағалы металдар немесе басқа да материалды бағалылықтар мен (ғимарат, техникалар, автокөлік) төленуге тиіс. Ал қалған сомасы, яғни 50%-ға жуығы жыл бойына салынуға тиіс.
Жарияланған жарғылық қордың 50%-ның ақшалай түрдегі сомасы сол банктің корреспонденттік шотына түсіріліп, ал материалдық бағалықтары бірлескен түрде бағалануына байланысты банкті құрупіы акционерлердің жалпы-жиналысындағы акті бойынша қабылданады.
4 тақырып.Банктік ресурстарды қалыптастыру көздері.Пассивтік операциялар. Банктің меншікті капиталын басқару.
1.Банктік ресурстарды қалыптастырудың маңызы мен ерекшеліктері.
2.Ресурстардың көздері.
3.Коммерциялық банктердің меншікті, тартылған, және қарыз қаражаттары. Банктердің пассивтерін классификациялау.
4.Банктің меншікті капиталы, оның негізгі функциялары, банк капиталын қалыптастыру әдістері.
5.Меншікті капиталды қалыптастырушы элементтері. Бірінші және екінші капиталдың түсінігі. Базалық және қосымша капитал.
1.Банктік ресурстарды қалыптастырудың маңызы мен ерекшеліктері.
Базель келісіміне сәйкес, банктің капиталы екі деңгейге бөлінеді: І деңгейлі капитал және ІІ деңгейлі капитал.
І деңгейлі капиталға: қарапайым акциялар, бөлінбеген пайда, сол сияқты еншілес компаниялардың бақылаусыз пакеті шегерілген материалдық емес негізгі капитал шамасы жатады.
ІІ деңгейлі (қосымша) капиталға: ссудалар бойынша зияндарды жабуға арналған резервтер, мерзімсіз артықшылығы бар акциялар қосылған екінші дәрежелі қарыздар жатады.
Базель келісімінің бекіткен нормативтік коеффициентіне сәйкес, екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеуде қолданылатын, пруденциялық нормативтер қатарында банк капиталының жеткіліктілігі коеффициентін белгілейді.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаржаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөледі:
- депозитік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос акшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың ер түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік опе-рациялық негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Демек, коммерциялық банктер ерекше бір кесіпорын ретінде делдалдық қызметке байланысты, банктік ресурстар нарығында ақшалай ресурстарды сатып ала отырып, оны қажет ететін кәсіпорынға, ұйымға жене халыққа сатып отырады.
2. Банк ресурстары -- бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптсақан және барльқ активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға базытталатын банктің меншікті және тартылган қаражаттары.
Нарықтық қатынастарға өту барысында банк ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар катарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік коры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Yenлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы кара-жаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операция-ларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды қүндылықтаржатады.
Коммерциялық банктер ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, ембебаптығы жене қызметінің ерекшеліктеріне кадрай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1) Банктің меншікті капиталы.
2) Банктің заемдық және тартылган қаражаттары.
Банк тәжірибесінде жарғылық капитал түріндегі (қор) банктің резервтік капи - талы банкті құрудың алғашқы сатысындағы міндеттілігі болып табылады. Банктердің өндірістік кәсіпорындардан айырмпшылығы-оларда ресурстар сұранымының 15 бөлігі ал, өндірістік кәсіпорындарда 23-тен жоғары резервтік капитал есебінен жабылады.
Банктің резервтік капиталы банк жұмысының тұрақтылығы мен оның тиімділігін қолдауда ерекше маңызға ие. Осы мақсатта банктің меншікті капиталы мынадай қызметтер атқарады:
* қорғаныс қызметі;
* шұғыл қызметі;
* реттегіш қызметі;
* айналым қызметі.
Банктің меншікті капиталының капиталының қорғаныс қызметі - банктің салым иелеріне жәрдем ақы төлеу мүмкіндігі ғана емес, сол сияты ағымдағы табыс болмаған жағдайда зияндарды жабуға қызмет етуін сипаттайды. Сондықтан да, оның азаюы банктің банкротқа ұшырауына жол береді. Қорғаныс қызметі - резервтік капиталдың ең басты қызметі болып табылады.
Банк капиталының шұғыл қызметі қорғаныс қызметіне қарағанда екінші дәрежелік маңызға ие болып табылады. Оперативті қызметі жер, ғимарат, құрал-жабдықтар алуға қажетті резервтік қаражаттарды жұмылдыруды, сондай-аұ көзге көрінбейтін зияндар жағдайына байланысты резервтер құруды сипаттайды. Бұл қаржы ресурстарының көздері әсіресе, банк қызметінің басталуы үшін маңызды. Кейіннен бұл қаражаттардың бір бөлігі ұзақ мерзімді активтерге және әртүрлі резервтерді құруға жұмсалады.
Сөйтіп банк резервтік капитал, есебінен банк жабылған жағдайда салымшыларға өтемақы төлей алады, сондай-ақ өзінің төлем төлеу қабілетін қамтамасыз ете алады.
Банктің резервтік капиталының келесі атқарылымы реттеушілік болып табылады. Ол мемлекет және қоғамның банктердің іс жүзіндегі заңдар мен ережелерге сай тұрақты қызмет көрсетуіне мүдделі екеніне байланысты.
Резервтік капиталдың қалыптасу ережесімен белгіленетіндері:
Банк қызметін жүргізу құқығына лицензия алу үшін жарғылық капиталдың төменгі көлемі;
Бір қарыз алушының кредиттік сомасының шегі;
Банк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тайбек Ж.Қ.
Дүйсенбекұлы А.Ж.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналған
дәрістер жинағы
Шымкент 2018 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Тайбек Ж.Қ.
Дүйсенбекұлы А.Ж.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналған
Дәрістер жинағы
Оқу түрі: күндізгі, кешкі және сырттай
Шымкент 2018 ж
ӘОЖ 336.025 (075.5)
Құрастырған: э.ғ.к., аға оқытушы Тайбек Ж.Қ. Қаржы кафедрасы
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының студентері үшін күндізгі, кешкі және сырттай оқу түрі бойынша студенттеріне арналғандәрістер жинағы
Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ 2018 ж.76 бет.
Банк ісі пәнінен 5В050900 Қаржы мамандығының студентері үшін дәрістер жинағы Банк ісі пәнінің бағдарламасына және оқу жоспары талаптарына сәйкес құрастырылған.
Қысқаша аннотация. Дәрістер жинағында экономикадағы банктердің қызметтері мен экономиканы реттеу жағдайы баяндалып, теориялық аспектілерді қамтиды, және студенттерге ҚР-ғы банк жүйесі және соңғы халықаралық банктік сферасындағы жағдайлармен хабардар етеді.
Дәрістер жинағында әрбір тақырыптың негізгі мазмұны, тақырыптары қарастырылған.
Пікір жазғандар:
1.Э.ғ.к. Бизнес және коммерцияландыру кафедрасының доценті Ибраимова С.С.
2.Э.ғ.к. Қаржы кафедрасының доценті Мауленкулова Г.Е.
Қаржы кафедрасы мәжілісінде қаралды және баспаға ұсынылды
(Хаттама №___ __ ________2018 ж.) және
Экономика және қаржы факультетінің әдістемелік комиссиясында қаралды және баспаға ұсынылды
(Хаттама №___ _ ________2018 ж.)
М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ Әдістемелік кеңесінде қаралды және баспаға ұсынылды. Хаттама №___ __ ________2018 ж.
(C) М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2018 ж.
Шығарылымға жауапты: Тайбек Ж.Қ.
Мазмұны
Кіріспе
6
1 тақырып. Коммерциялық банктер және олардың қазіргі таңдағы қызметтерінің ерекшеліктері. ҚР-дағы банктердің қызметтерінің құқықтық негіздері
7
2 тақырып. Коммерциялық банктерді құру мен олардың қызмет ету ерекшеліктері және олардың қызметтерінің негізгі шарты.
11
3 тақырып. Коммерциялық банктердің қызметін макроэкономикалық реттеудің мәні мен мазмұны.
17
4 тақырып. Банктік ресурстарды қалыптастыру көздері. Пассивтік операциялар. Банктің меншікті капиталын басқару.
21
5 тақырып. Коммерциялық банктердің депозиттік портфелі: оны қалыптастыру мен басқару. ҚР салымдарды кепілдендіру жүйесі. Оны қалыптастыру мен даму.
27
6 тақырып. Банктік ресурстардың депозиттік емес көздері мен банктер аралық несиелік ресурстар.
33
7 тақырып. Коммерциялық банктердің сыртқыэкономикалық қызметтері. Коммерциялық банктердің құнды қағаздармен операциялары
36
8 тақырып. Коммерциялық банктердің активтік және и активтік емес операциялары. Несиелендіру жүйесі және оның негізгі элементтер
38
9 тақырып. Несиелеуді ұйымдастыру және қарыз алушының несиеқабілеттілігін бағалау. Банктік ссудалардың қайтарымдылыығын қамтамасыз етудің формалары мен түрлері.
43
11 тақырып. Коммерциялық банктердің лизингтік, трасталық, факторингтік, форфейтингтік операциялары
57
12 тақырып. Есеп-айырысу, кассалық және комиссиондық қызметтер. Валюталық операциялар және валюталық тәуекелдерді минимизациялау әдістері.
Коммерциялық банктердің баланстан тыс операциялары.
62
13 тақырып. Банктік менеджмент және банктік маркетинг
64
14 тақырып. Коммерциялық банктің өтімділігін және төлем қабілеттілігін басқару
66
15 тақырып. Коммерциялық банктердің қаржылық нәтижелерін талдау. Банктік бақылау.
71
Білім алушылардың білімін бағалау өлшемдері
73
Әдебиеттер
74
Кіріспе
Коммерциялық банктер - жеке клиенттердің (ағымдағы есепті жүргізу, коммерциялық несиелерді ұсыну және т.б.) салымдары түрінде тартылған негізгі түрде ақша капиталдары мен сақталған ақша есебінен барлық саладағы кәсіпорындар үшін әмбебап банкілік операцияларды жүзеге асыратын кредиттік мекемелер; кредиттік жүйенің негізгі звеносы.
Қазіргі кезде барлық елдердің экономикасында коммерциялық банктердің орны мен ролі ерекше, бүгінде дамыған елдерде коммерциялық банктер өз тұтынушыларына үш жүзден астам қызмет түрін ұсынады.
Банктік қызметтерін дамыту қазіргі кезде ерекше дамып келеді, бұрынғы негізгі банктік қызметтерден өзге олардың өз ерекшеліктері де бар:
Біріншіден коммерциялық банктер ақшамен байланысты қызметтерді әртүлі формада көрсетеді (қолма-қол, қолма-қолсыз есеп айырысу).
Екіншіден материалды емес қызметтер мүліктік келісім-шарттар негізінде мәнге ие болады.
Үшіншіден банк қызметтерінің көпшілігі бір қатар мерзімді қажет етеді: келісім-шарт әдетте бір актімен бітпейді, тұтынушы мен банк арасында тығыз байланыстар қалыптасады.
Дамыған елдерде банктер өз тұтынушыларына үш жүзден астам қызмет түрін ұсынады.
Қызметтер ассортименті толығымен қалыптасқан деп есептелінеді сандықтан нарықа жаңа өнім шығару көп шығын қажет етеді және ол нарықтағы әсерін бәсекелестердің жылдам арекеті себебінен төмендейді.
Қазіргі таңда Қазақстандық банктердың қызметтер көлемі мұнша кең емес бірақ күнделікті өсуде.
Банктік ұсынатын қызметтерін өткізу мәселесі өте спецификалы олар өнеркәсіптегідей, банктік маркетингте көп орын алмайды.
Банктердің қызметтерінің осындай қасиеттері тұтынушылардан белгілі бір дәрежеде мәдениетті талап етеді, ол қызмет мазмұнын ұғынып, сенім қалыптастыруы шарт[2].
Банктік қызметтер немесе өнімдер, тауарлар арасында үш деңгей көрінеді:
* Банктердің негізі өнім (қызмет);
* Банктердің шынайы өнімдері;
* Банктердің кеңейтілген өнімдері.
Алғашқы деңгей - негізгі өнім немесе ассортимент; несиелеу, қаржы салымы қызметтері, есептеу қызметтері, валюталық операциялар және т.б.
Жалпы нарықтық экономикада банк қызметтерін өткізудің келесі каналдары бар:
1. Өзіндік өткізу каналдары-өткізудің негізгі формасы:
- банктің бас бөлімшесі
- банктің стационарлық және қозғалмалы бөлімдері, филиалдары;
- автоматтандырылған құралдар арқылы алу. Көп ретте банк-сатушы мен сатып алушы тікелей қарым қатынысқа түсетін тікелей алу қолданылады.
2. Өткізудің меншікті емес каналдары: қоластындағы фирмалар, өзге банктер, сақтандыру компаниялары мен тұрғын ұй құрылысы өндірістері қаржыларының қатыстырылуы.
Қазіргі нарықтың даму кезінде банктік нарық-әлдебір өнім не қызметті тұтынушы шынайы не потенциалдын тұтынушылардың қосындысы. Тауар-ақшалы айналым элементі ретінде ол өндіруші мен сатушы арасын байланыстырады. Басқаша айтқанда банк өз тауарларын айналымға түсіру үшін ғана жасайды.
Дәріс кешенінде барлық тақырыптар бойынша түсініктер беріліп, әрбір тақырыптың мазмұны ашылған.
1 тақырып. Коммерциялық банктер және олардың қазіргі таңдағы қызметтерінің ерекшеліктері. ҚР-дағы банктердің қызметтерінің құқықтық негіздері.
1.Коммерциялық банктердің мәні.
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
3. Коммерциялық банктердің базалық функциялары. Банктердің типтері. Ұйымдастыру принциптері мен басқару құрылымы.
4.ҚР-дағы ЕДБ-дің қызметінің заңдық негіздері.
5.ҚР ЕБД-нің жалпы сипаттамалары. ҚР-дағы банк қызметтерін реттейтін заңдық және нормативтік құжаттар.
6.ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы Заң, ҚР Ұлттық банкі туралы Заңы.
1.Коммерциялық банктердің мәні. Коммерциялық банктер - жеке клиенттердің (ағымдағы есепті жүргізу, коммерциялық несиелерді ұсыну және т.б.) салымдары түрінде тартылған негізгі түрде ақша капиталдары мен сақталған ақша есебінен барлық саладағы кәсіпорындар үшін әмбебап банкілік операцияларды жүзеге асыратын кредиттік мекемелер; кредиттік жүйенін негізгі звеносы.
Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізінде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған сондықтан коммерциялық банк деген атауға ие болды. Бірақ, өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономикалық өзге де салаларына қызмет көрсете бастағандықтан, да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсету олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200 - ге жуық әралуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір операциялардан түсетін пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің коммерциялық банктері несие жүйесінің негізгі операциялық буыны болып қалуы кездей-соқтық емес. Олар өзгермелі ақша-несие нарығының жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда қабылданған "ҚР Ұлттық банкі" және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін немесе екінші деңгейдегі банктерді білдіреді. Олар банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғаларға кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
Жалпы коммерциялық банктердің құру негіздері немесе тұтастай банктік жүйе економикалық ақталған (қысқа және ұзақ мерзімді жоспарда) қаржы ресурстарын бөлуді қамтамасыз етуді, бәсекелестік қатынасты, жекешелендіруді, бағаны құру және баға пропорциясын төмендетпей, қата ынталандыруға бейімделген[13]. 2015 жылдың 1-ші қаңтарына банк жүйесінің құрылымы төмендегідей болды, кесте 1.
Кесте 1- Банк секторының құрылымы
Банк секторының құрылымы
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2015
2016
Екінші деңгейдегі банктердін саны, с.і:
47
44
32
34
35
34
33
35
-- жарғылық капиталға 100% мемлекеттің қатысуымен
1
2
2
2
1
1
1
1
ЕДБ-дің филиалдар саны
418
400
368
355
385
418
324
352
Есеп айырысу-кассалық бөлімшелер саны
964
1020
1005
1023
1106
1312
1489
2028
ЕДБ-дің шетелдегі өкілдіктерінің саны
5
7
9
10
11
17
22
17
ҚР-ғы бейрезидент-банктердің өкілдіктерінің саны
15
12
13
20
18
18
23
26
Кастодиандық қызмеггі жүргізуге арналаған лицензиясы бар банктер саны
10
10
10
10
9
11
9
10
Қазіргі кезде коммерциялық банктік спектр ақша-несие саясатын белгілі дәрежеде қалыпты ұстап тұру, жеке алғанда мемлекеттік бюджет тапшылығының бақылаусыз қалуына бөгет жасау және гиперинфляциялық процестерді айналдыру керек[13].
2.Қазіргі таңда кәсіпорын ретіндегі банктердің сипатттамалары.
Банктер халықаралық тауар қозғалысы қызметін, тікелей және портфельді инвестициялар, жұмыс күштерін қамтамасыз ете отырып, ұлттық валютаның айналымдылығына өтуге көмектесе отырып экономиканы ашу үшін жағдай жасаулары керек.
Банкирлік анықтамасы бойынша тек қаржылық тәртіпті сақтап қоймай, сонымен бірге клиентураны ақшаны есептеуді үйрету, ал соңында - шаруашылық өмірдің қатысушыларының тез шешім қабылдағыш, экономикалық ойлауды дамыту керек.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл, олардың сандық жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні бүгінге дейін банктеріміздің саны біртіндеп азаюда, әрине бүл құбылысты, олардың интенсивттік немесе сапалық өсуімен байланыстыруға болады.
3. Коммерциялық банктердің базалық функциялары. Банктердің типтері. Ұйымдастыру принциптері мен басқару құрылымы.
Қазіргі кездегі банктер клиенттерге әртүрлі қызмет түрлерін көрсететін шаруашылық субъектілерімен үзеңгілес ерекше кәсіпорын.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктері ҚҰБ-нің лицензиясы негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты нысаны бар және онда коммерциялық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін лицензияның дамыған шетелдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы банк кызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді, мысалға, инвестициялық, ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады және т.б. Қазақстандық банктер бағалы кағаздар нарығында да тікелей қатысуға толық құқылы.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
* брокерлік -- мемлекетгің бағалы қағаздарымен;
* дилерлік -- мемлекеттің және өзге де бағалы қағаздармен;
* кастодиандық;
* клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне ҚҰБ-нен жекелеген және кешенді (бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
6.ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы Заң, ҚР Ұлттық банкі туралы Заңы.
Банктің филиалы -- филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін банктік операцияларды жүзеге асыруға кұқылы және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, занды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме.
Банк жүйесін ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге, бөлімшелері бар банктерге және банктік топтарға бөлуге болады. Көптеген елдерде банк жүйесінің бір типі берілген, ал Қазақстанда дамымаған түрдегі банктік ұйымдардың барлық түрлері бар.
Ұлттық банктің рұқсатымен банктер Қазақстан Республикасы аумағында және одан тысқары жерлерде банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін - Ұлттық банкінің келесі бір хабарлауымен ашады.
Банк филиалы - бұл бас банктің берген құқықтары шегіде банктік операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме. Банк филиалы заңды тұлға болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген қаражаттар мен өкілеттіліктер шегінде қызмет етеді.
Банк өкілдігі - депозит тартудан басқа бір банктік операцияларды орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен жұмыс жасайтын заңды тұлға болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг, факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға мамандандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді.
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы және соған сәйкес операциялары орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады. Сондықтан да банктің бір - екі бөлімшесі болатын болса, онда орталақтан басқаруды жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу, бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліссіз болмауға тиіс.
2 тақырып. Коммерциялық банктерді құру, олардың қызмет ету ерекшеліктері және олардың қызметтерінің негізгі шарты. Банктерді ашуға Ұлттық банктің рұқсаты және банктік операцияларды лицензиялаудың тәртібі. Коммерциялық банктердің қызметін реттейтін пруденциалдық нормативтер.
1.ҚР аумағында коммерциялық банктерді ашу тәртібі.
2.Банк қызметтерін ашуға және банктік операцияларды лицензиялауға рұқсат беру ерекшеліктері. ЕДБ-ді консервациялау тәртібі.
3.ЕДБ-ді ерікті және мәжбүрлеп тарату. ЕДБ-дің ҚР Ұлттық банкімен және ҚБК-мен өзара қарым-қатынастары.
4.ҚР пруденциальдық нормативтер жүйесі.
1. 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР-ның заңына сәйкес Қазақстан Республикасында банкті ашу немесе оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1) Банк ашуға рұқсат алу;
2) Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге лицензия алу.
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке түлға ашуға кұқылы.
Бірінші кезеңде, банк ашушы банк ашуға рұқсат алу өтінішін береді және оған қоса төмендегідей құжаттарды тапсырады:
:: рұқсат алу үшін беретін өтініші;
:: құрылтайшылар Келісім шарты (түп нұсқа);
:: банктің жарғысы (түп нұсқа);
:: банк жарғысын қабылдау жене банк органын сайлау туралы хаттама;
:: қүрылтайшылар туралы мәліметтер;
:: қүрылтайшылардың соңғы екі есептік жылдағы бухгалтерлік балансы (заңды түлғалар үшін);
:: құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
:: егер бір немесе одан да көп кұрылтайшылары ҚР-ның резиденті болмаса, ондай жағдайда сол мемлекеттегі тиісті мемлекеттік немесе банктерді қадағалау органынан жазбаша келісім кажет; егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым банк ретінде кайта құрылса, онда: оның жарғысы, құрылтайшылық шарты, соңғы есептік мерзімге жасалған бухгалтерлік балансы, ұйымның қаржылық жағдайы туралы аудиторлық қорытынды;
:: банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын түлғалар туралы меліметтер, оның ішінде: банк төрағасы мен бас бухгалтерінің банк жүйесінде кемінде - үш жыл, ал олардың орынбасарларының кемінде екі жыл, банк филиалының бірінші жетекшісі мен бас бухгалтерінің кемінде - бір жылдық еңбек тәжірибесі болуы жене т.с.с;
:: жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу кұрылымы (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан кұрылатын банктің ішкі аудит кызметі туралы ережесі (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан қүрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің өкілетті органымен бектілуі тиіс);
:: жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары, оның ішінде болу керек: банк қызметінің стратегиясы, бағыттары мен ауқымы, қар-жылық болашағы (есеп айырысу балансы, бастапқы қаржылық (операциондық) үш жылға арналған пайда жене зиян туралы есебі,
маркетинг жоспары (банк клиенттерін қалыптастыру), еңбек ресурстарын қалыптастыру жоспары;
:: тапсырылған бизнес-жоспарына сәйкес дайындық шаралары туралы құрылтайшылардың есебі;
:: нотариалды түрде куеландырылған, кұрылтайшылардың атынан өтініш беруге құзіретінің барлығын растайтын құжаты;
:: баска банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы меліметтер.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш үш ай әрі кеткенде алты ай мерзімі ішінде өкілетті органда қаралады.
Қаржылық қадағалау агенттігі банк ашуға рүқсат беру өтініштердің есебін жүргізеді.
Екінші кезеңде, жаңадан құралатын банк ҰБ дан рұқсат берген күннен бастап, бір ай ішінде ҚР Әділет министрлігінде банк мемлекеттік тіркеуге алынады. Оған, Қаржылық қадағалау агенттігінің банк ашуға берген рұқсатын және оның келісімімен расталған құрылтайшылық құжаттарын тапсырады.
Үшінші кезеңде, банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Қаржылық кадағалау агенттігінен лицензия алады.
Лицензия алу үшін мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап, бір жылға дейін мыналарды орындауға тиіс:
- ұйымдастырушылық-гпехникалық шараларды орындау, оның ішінде: Yenлттык банктің нормативтік талаптарына сәйкес бөлмелерді және кұрал-жабдықтарды дайындау, тиісті біліктілігі бар кызметкерлерді кабылдау;
- жарияланган жаршпъщ капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды орын-дағандығьн растайтын кұжатты беруге тиіс. Өтінішті берген уакыттан бастап, бір ай ішінде Қаржылық қадағалау агенттігі қарайды.
Лицензияның мерзімі шектелмейді жене онда банктің жүргізетін барлық операциялар тізімі көрсетіледі.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
- брокерлік - мемлекеттің бағалы кағаздарымен;
- дилерлік - мемлекеттің жене өзге де бағалы қағаздармен;
- кастодиандық;
- клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне Қаржылық қадағалау агенттігінен жекелеген жене кешенді (бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ-кассаларын, сондай-ақ еншілес банктерін аша алады.
Банктің жарғысы қолданыстағы заңнамаларда көрсетілген мәліметтерден басқа міндетті түрде мыналарды қамтуы тиіс:
1. банктің толық және қысқартылған атауы;
2. банк қорларын пайдаланудың түрлері мен тәртібі туралы мәліметтер;
3. банк органдарының шешім қабылдау тәртібі;
Заңды тұлға немесе жеке тұлға банк ашуға рұқсат беру жөнінде уәкілетті органға өтініш жасауға құқылы. Өтініш қазақ немесе орыс тілінде беріледі және онда өтініш берушінің мекен - жайы көрсетілуі тиіс. Өтінішке мына құжаттар қоса тіркеледі:
1. жаңадан құрылатын банктің құрылтай құжаттары: құрылтай шарты, жарғы, жарғы қабылдау мен банк органдарын тағайындау хаттамасы;
2. құрылтайшылар туралы жалпы мәліметтер, құрылтайшы заңды тұлғалардың соңғы екі есеп беру күніндегі қаржылық есептілігі, құрылтайшының қаржы жағдайының сәйкестігі туралы аудиторлық ұйымның есебі;
3. банк заңнамаларының талаптарына сәйкес банктің басшы қызметкерлері лауазымына тағайындау үшін ұсынылатын адамдар туралы мәліметтер;
4. жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі жөніндегі ереже;
5. жаңадан құрылатын банктің несие клиенті жөнінде ереже;
6. жаңадан құрылатын банктің қызмет стратегиясын, қызметінің бағыты мен ауқымын ашып корсететін бизнес жоспары, қаржылық перспективасы (бюджет, есеп балансы, алғашқы үш қаржы жылындағы пайда мен зияндар есебі, маркетинг жоспары, еңбек ресурстарын тарту жоспары);
7. ұсынылған бизнес жоспарына сәйкес құрылтайшылар өткізген әзірлік шаралары жөніндегі есеп;
8. өтініш берушінің құрылтайшылар атынан өтініш беруге өкілеттігін растайтын нотариалдық не өзге заңды түрде куәландырылған құжат.
Уәкілетті орган банкті ашуға рұқсат беру туралы қажетті шешімдерді қабылдау үшін қосымша ақпаратты немесе құжаттарды сұрауы мүмкін.
Банкті ашуға рұқсат беру туралы өтініш өтінішті қабылдаған күннен бастап алты ай ішінде қаралады.
Уәкілетті орган өтініш берушіні қабылданған шешім туралы хабардар етеді. Ол хабарлама өтініште көрсетілген мекен-жайға жіберіледі.
2 .ҚР Азаматтық кодексінің 45-бабына сәйкес заңды тұлғаны қайта құру (біріктіру, қосу, бөлу, өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің және меншік иесі уәкілдік берген органның, құрылтайшыларының шешімі бойынша, сондай-ақ заңды тұғаның құрылтай құжатқа уәкілдік берген органның құрылтайшының шешімі бойынша, не болмаса заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі бойынша жүргізіледі.
Тауарларға немесе қызметтерге ақы төлеуде сатып алушы чектік несие карточкаларын пайдалана отырып,өзінің депозитінен сатушының шотына сатып алу соммасын аударуға және қолма-қол түрінде беруге бұйрық береді.
Сонымен,ақша нарығы дегеніміз - Ұлттық несие және депозит жиынтығы,Орталық банк ,коммерциялық банктер мен қаржы институттары қысқа мерзімді несие беру операцияларын жасайды.
2.Мемлекеттің монетарлық саясаты - мынадай 2 бағытта жүргізіледі:
1.Ұзақ мерзімді (толық жұмысбастылық)
2.Қысқа мерзімді (айналымдағы ақша массасының белгілі бір деңгейін қолдау,сондай-ақ есептік ставкамен банк резервтерін арттыру)
Монетарлық саясатты жүргізуші болып елдің Орталық банкі табылады,ал обьектісі болып ақша нарығындағы сұраныс пен ұсыныс табылады.
Ақшаға сұраныс проценттік ставкамен номиналды табыс арасындағы тікелей байланысты білдіреді.
Көптеген жылдар бойы экономистер арасында ақша-несие саясатының тұтастай ел экономикасының әсері туралы таластар жүргізілуде.Бұл таластар 2 концепцияны білдіреді:
1.Жаңа Кейнсиандық концепция.
2.Монетарлық концепция.
Кейнсиандықтар ақша-несие саясатын салық-бюджет саясатымен салыстырғанда экономиканың жалпы жағдайлары ақша ұсынысына тәуелді деп көрсетеді.
2.Қазақстан Ұлттық Банкіне депозитке енгізілген,соның ішінде тартылған қаражаттың мерзімі,көлемі және түрлері бойынша саралау мүмкіндігін қоса алғанда ең төменгі міндетті резервтер нормативі.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және сату бойынша ашық нарықтағы операциялар.
4.Банктерге несиелер беру.
5.Валюта нарығындағы интервенсиялар.
6.Ресми есептеудің дисконттық ставкасы.
7.Ерекше жағдайда кредиттік операциялардың кейбір түрлерінің деңгейі мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу болып табылады.
Қазақстан Ұлттық Банкі беретін кредиттер бойынша сыйақы ставкалары.Қазақстан Ұлттық Банкі қайта қаржыландырудың ресми ставкасын,сондай-ақ олар жүргізетін операциялар бойынша басқа да сыйақы ставкаларын белгілейді.
Ақша нарығының жалпы жай-күйіне несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа,инфляция мен инфляциялық күтулер деңгейіне қарай қаржыландырудың ресми ставкасы белгіленеді.
Қазақстан Ұлттық Банкі сыйақы ставкасы саясатын мемлекттік ақша-несие саясатын жүзеге асыру шеңберіндегі сыйақының нарықтық ставкаларына ықпал ету үшін пайдаланады.
Резервтік талаптар.Банктер беретін кредиттер көлемін реттеу мақсатында банктің өз міндеттемелері бойынша төлемсіздік қаупін төмендету,сондай-ақ банктің салымшылары мен акционерлерінің мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Ұлттық Банкі резервтік талаптар тетігін пайдаланады.Резервтік талаптар нормативі банктің алдындағы міндеттерді қоспағанда міндеттемелердің жалпы соммасын проценттер ретінде есептеледі.
Ашық нарықтағы операциялар.
Ашық нарықтағы операциялар - деп қайталама нарықта ақша жиынтығының көлемін реттеуді айтады.
Қазақстан Ұлттық Банкі ашық нарықтағы операцияларды қазынашылық вексельдерін,мемлекеттік облигациялар мен басқа да бағалы қағаздарды сатып алу-сату жолымен жүзеге асырады.
Ресми есептеу ставкасы.Қазақстан Ұлттық Банкі ресми есептеу ставкасына сәйкес коммерциялық вексельдерді қайта есепке алуды жүзеге асырады.
3 тақырып. Коммерциялық банктердің қызметін макроэкономикалық реттеудің мәні мен мазмұны.
1.Макродеңгейде банктік операцияларды реттеудің қажеттілігі.
2.Ақша-несиелік саясат және оның институционалдық негіздері. Ақша-несие саясатының типтері, сипаттары, әдістері.
3.Ақша-несиелік саясаттың сипаттамалары, құралдары: ашық нарықтағы операциялар және есеп мөлшерлемелерінің өзгерістері.
4.Қазіргі жағдайда Ұлттық банктің алдындағы ақша-несие саясатын жүргізудегі проблемалар.
1.Макродеңгейде банктік операцияларды реттеудің қажеттілігі.
Банктің жарғылық қоры қапдай көздерден қалыптасқанына қарай бапк туралы заңдарда олар мемлекеттік, лсеке, акционерлік, аралас және шетелдік боп жіктеледі. Банктерді акционерлік формада ұйымдастырудың ерекшелігі мен артықшылығы неде? Шаруашылык серіктестіктері мен акционерлік қогамдар туралы заңға сәйкес, біріншіден, акционерлік қоғам - бүкіл заңды тұлға. Онда құрылтайшының (акционерлік қоғамның қатысушылары құрылтайшылар деп аталады) меншік құкығы Ұлттык банктің лицензиясы негізінде шығарылған ак-циялармен айғақталады. Акционерлердің үлесі мен банктің табысы сатып алынган акциялардың санына тікелей теуелді болады. Акционердің жауапкершілігі сатып алынған акцияның сомасы-мен ғана шектеледі. Банк таратылған жағдайда немесе банкротқа ұшырағанда барлық талапхаттар (претензия) жекелеген акционерлерге емес, банкке ұсыиылады, яғни банктен талап етіледі.
Акционерлердің банкті баскару бойынша жауапкершілігі басқарманы сайлаумен және жылдық жиналыста банк саясатының мәселелері бойынша дауыс берумен шектеледі.
Банкті акционерлік емес формада (үлестік жеке форма) ұйымдастыру катысушылардың құқығын растайтын кандай да бір формалдық айғақты қажет етпейді.
Бұл аталмыш кемшіліктерге карамастан банктерді акционерлік формада ұйымдастыру - нарықтық економикада ең тиімді ері баламалы жол болып табылады жене нарықтық экономикасы дамыған барлык елде банктердіц көбісі акционерлік компаниялар немесе корпорация формасындаұйымдастырылган.
Банктердің Ұлттық банкпен жене Қазақстан Республикасы Агенттігімен өзара қарым-қатынасы Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік қызмет туралы заңның 41-51 баптарыман, сондай-ақ, ҚР ҚР Ұлттық банкісі туралы заңының 61-64 баптарымен анықталатын принциптердің негізінде құрылады.
Ұлттық банк пен агенттік өз қызметінде бүкіл банк жүйесінің ақша-несие жүйесін нығайту әрі дамыту мүддесінде калыпты жұмыс істеуіне ықпалын тигізеді, банктерді олардың қызметіме катысты мәселелер бойынша нормативтік құжаттармен уақтылы қамтамасыз етеді, банк жүйесіне кадрларды дайындауға қатысады және банктердің жұмысына әдістемелік көмек көрсетеді.
Ұлттык банк заңда кадрастырылған жағдайларда ғана болмаса, банктін оперативтік қызметіне араласа алмайды. Оның реттеуші әрі бақылаушы қызметтері Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы заңымен шектелген.
Банктердің қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың несие берушілері мен клиенттерінің мүдделерін қорғау, сондай-ақ, ақша айналымын нығайту мақсаттарында Ұлттық банк пен Агенттік дербес күн сайынғы балансты белгілейді. Банктер мен олардың филиалдары орындауға міндетті бұл экономикалық нормативтер, сонымен бірге, еншілес банктер мен банк бірлестіктеріне де қолданылады.
Ұлттык банк пен Агенттік кез келген уақытта өзінің өкілеттілігіне сәйкес тиісті мәселелерді банктерге барып тексере алады.
Банктерде пруденциялық нормативтердің бұрмаланғаны анықталған жағдайда Агенттік бұрмалауды жоюдың мерзімін және басқа да шарттарын белгілейді.
Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк кызметі туралы заңға сәйкес Ұлттық банк пен Агенттіктіц пруденциялық іюрмативтері меи нормативтік актілері жиі бұрмалангап жағдайда, олардың белгіленген банк операцияларын пормативтерге сейкес өткізудің мерзімі меп өзге шарттары орындалмаған жағ-дайда, есепшіліктер берілмегенде иемесе күмәнді есепшіліктерді ұсынганда жене жыл қорытымдысын залалмен аяктаған жағдайда Ұлттык банк пен Агенттік банк құрылтайшыларының алдына банктің қаржылық тұрғыдан сауығуы бойынша шараларды өткізу турасында, оның басшылыгыы ауыстыру туралы, банктерді қайта кұру немесе тарату жөнінде мәселе кояды. Әрі мынадай санкцияларды қолдамуы мүмкін:
1) заңмен белгіленген ақшалай айыппұл ендіріп алу;
2) Ұлттык банкте орналастырылган резервтік қордағы дебитор-банктің берешегін есептен шығару;
3) осы заңның 42 бабында карастырылған жекелеген нормативтерді өзгерту;
4) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы занда қарастырылған жағдайда банкті уақытша басқару;
5) банк операцияларының кейбір түрлеріне қатысты лицензияны қайтарып алу;
6) банктердің заңсыз әрекеттері нәтижесінде алынган табысты бюджетке алу.
Банктердегі бухгалтерлік есептіц ережесі, есепшіліктің жене өзге де материалдардың көлемі мен сипатын Ұлттық банк белгілейді.
Клиенттермен жүргізілетін жұмыс әр түрлі келісімшарттарды бекітудің негізінде қүрылады: есеп айырысу, кассалык жене несиелік кызмет көрсетулер, бірлескен қызмет, депозит шоттарын ашу әрі жүргізу және т.б. туралы келісімшарттар.
Клиенттердің ағымдағы әрі есеп айырысу шоттарын ашу жене олар бойынша операцияларды жүзеге асыру есеп айырысу мен кассалық-есеп айырысу қызметтері туралы келісімшарттың негізіде жүргізіледі.
Есеп айырысу қызметін көрсету жөніндегі келісімшартта есеп айырысу немесе ағымдағы шотты ашудың шарты және олар бойынша операцияларды жүзеге асырудыц шарты керсетіледі. Кассалық-есеп айырысу қызметін көрсету туралы келісімшартта бүдан баска кассалык операцияны жүргізудің тәртібі реттеледі. Есеп айырысу тәртібі кұжаттардың белгіленген мерзімде өту кепілдігін қамтамасыз етуі керек.
Орындауға жатпайтын банктік операциялар орындау бары-сындағы банктердің материалдық жауапкершілігі де осы келісімшартта айтылатын болады.
Орындауға жатпайтын банктік операциялар жүзеге асырылған жағдайда банк пен клиент Қазақстан Республикасының Парламенті бекіткен Қазақстан Республикасындағы қолма-қол ақшасыз есеп айырысудыц тәртібін бұзғаны үшін салынатын экономикалық санкциялар туралы ережеге сәйкес жауап береді.
Банк пен клиеиттің бірлескен қызметі жүзеге асырылатын болса, бірлескен кызмет туралы келісімшарт бекітіледі. Онда тараптардың құқықтары мен міндеттері, олардың арасында пайданы белудің әрі қаржыландырудыц тәртібі айтылады.
Клиентті нссиелеу банк пен клиент арасымда бекітілген несие келісімшарты негізінде жүзеге асырылады.Бұл келісімшарт ссуданы берудің және өтеудің мерзімін, шарты мен тәртібін, тараптардың құқықтары мен міндеттерін, ссуда бойынша кепілдікті және пайыздық мөлшерлемені реттейді.
Барлық аталмыш келісімшарттар банктің клиентпен өзара қарым-қатынасының сипатын анықтайды.
Келісімшарттар олардың арасында болатын келіссөздердің, бір-бірінің қызметін алдын ала мұқият зерделеудің нетижесінде бекітіледі. Банк нақты әдістеме бойынша, көбінесе өтімділік, айланымдылық, қаражатты тарту жене пайдалылык секілді негізгі төрт көрсеткішке сүйеніп, серік-тесінің қаржылық жағдайы мен несие қабілеттілігін талдайды.
Жоғарыда аталған келісімшарттар банктің бастамасымен жене клиенттің бастамасымеп де бұзылуы мүмкін. Бекітілген келісімшарттың бұзудың тәртібі мен шарты айтьілатын болады.
Келісімшартардың бұзылуына мыналар себепкер болуы мүмкін: тараптардың өз міндеттемесін орындамауы, өз міндеттемесін орындаудың мүмкін еместігі, тараптардың өз міндеттемесін теріс пайдалану жене т.б.
Депозиттермен жүргізілетін ағымдағы економикалық жұмыс банктің пассивтерді басқару бойынша қызметінің маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Ол банк клиенттерінің шоты бойынша қаражатгың қозғалысын талдауды жене ең өтімді де-позиттер тобын өтімділігі аз депозиттер тобына түрлендірудін мүмкіндіктерін аиықтауды үйғарады.
Мұндай талдау банкке сенімсіз клиенттерді және төлем тәртібін бұзушыларды анықтауга мүмкіндік береді. Банкке мұндай ақпарат осы клиентке оныц несиеге мұқтаждығы анықталған жағдайда несие берудің мәселесіп шешу барысында қажет болады.
Банк клиентпен келісе отырып, баланысты несие бөліміне берудің мерзімі мен тәртібі және қарыз алушының өзгеге де есепшілік формаларын белгілейді. Әрі осылардыц негізіидс клиенттің қаржылық жағдайын жеие оның несиеге қабілеттілігін талдайды. Банктер несиенің уақтылы қайтарылуыи қамтамасыз етуі үшін банк іс-тәжірибесінде қабылдағаи формада, кепілзаттарды, кепілгерлікті және міндеттемені кабылдайды.
Жеке түлғалардың салым ақшалары мен шоттары бойынша анықтамалар өз клиенттерінен басқа сот пен тергеу орындарының өкілдеріне олардың өндірісіндегі іс бойынша беріледі.
Салымшылардың мүддесін қорғау мақсатында банктер депозиттерді ұжымдық тұргыдан сақтандыруды жүзеге асырады. Қазақстанда осы мақсатта жеке тұлғалар депозиттің әлеуметтік сақтандыру қоры кұрылды.
Салым ақшалардың сактандыру жүйесі банктің төлем қабілетсіздігі орын алған жағдайда немесе банк банкротқа ұшырағын жағдайда салым ақша иесінің тіркелмеген сомаларга дейін барлық салым ақшасы бойынша залалдың орнын толтыруға кепілдік беруі керек.
Банктер мен олардың құрылтайшылар арасында пайда болған барлық дау-дамай немесе клиенттермен арадағы талас Қазақстан Республикасы заңына сәйкес соттәртібімен шешіледі
2004 жылдың қаңтар айынан бастап, ҚР екінші деңгейдегі банктері қаржы нарығын жене қаржылың ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі ҚР ҰБ лицензиясынегізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар жене онда коммерциялык банктердің айналысатын кызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін лицензияныц дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҰБ-ның екінші деңгейдегі банктерді ашуға берген рұқсаты мынадай негіздерге байланысты қайтарып алуы мүмкін:
- банк тарпынан өз еркімен қайта құрылу немесе таралуы туралы шешім қабылдау;
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің қабылдануы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл ішінде банк қызметіне байланысты жалған меліметтердің болуы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылдан астам уақытқа дейін банк операцияларын жүргізу лицензиясын алмаған жағдайда;
- банк заңдылықтарында, сол сиякты жарғысында көрсетілмеген опе-рацияларды жүзеге асыруы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылға дейін жа-рияланған жарғылық қордың сомасын төлемеуі;
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тежірибелер сияқ-ты жарияланған жарғылық капиталдың төленген жарғылуқ төленген капиталдан айырмашылығы болады. Қазақстандағы банктік заңдарға сейкес банкті тіркеуге алу үшін жарияланған жарғылық кордың 50%-дан кем емес бөлігі акция, облигация, ақшалай қаражат, бағалы металдар немесе басқа да материалды бағалылықтар мен (ғимарат, техникалар, автокөлік) төленуге тиіс. Ал қалған сомасы, яғни 50%-ға жуығы жыл бойына салынуға тиіс.
Жарияланған жарғылық қордың 50%-ның ақшалай түрдегі сомасы сол банктің корреспонденттік шотына түсіріліп, ал материалдық бағалықтары бірлескен түрде бағалануына байланысты банкті құрупіы акционерлердің жалпы-жиналысындағы акті бойынша қабылданады.
4 тақырып.Банктік ресурстарды қалыптастыру көздері.Пассивтік операциялар. Банктің меншікті капиталын басқару.
1.Банктік ресурстарды қалыптастырудың маңызы мен ерекшеліктері.
2.Ресурстардың көздері.
3.Коммерциялық банктердің меншікті, тартылған, және қарыз қаражаттары. Банктердің пассивтерін классификациялау.
4.Банктің меншікті капиталы, оның негізгі функциялары, банк капиталын қалыптастыру әдістері.
5.Меншікті капиталды қалыптастырушы элементтері. Бірінші және екінші капиталдың түсінігі. Базалық және қосымша капитал.
1.Банктік ресурстарды қалыптастырудың маңызы мен ерекшеліктері.
Базель келісіміне сәйкес, банктің капиталы екі деңгейге бөлінеді: І деңгейлі капитал және ІІ деңгейлі капитал.
І деңгейлі капиталға: қарапайым акциялар, бөлінбеген пайда, сол сияқты еншілес компаниялардың бақылаусыз пакеті шегерілген материалдық емес негізгі капитал шамасы жатады.
ІІ деңгейлі (қосымша) капиталға: ссудалар бойынша зияндарды жабуға арналған резервтер, мерзімсіз артықшылығы бар акциялар қосылған екінші дәрежелі қарыздар жатады.
Базель келісімінің бекіткен нормативтік коеффициентіне сәйкес, екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеуде қолданылатын, пруденциялық нормативтер қатарында банк капиталының жеткіліктілігі коеффициентін белгілейді.
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаржаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады.
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы, тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөледі:
- депозитік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос акшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың ер түрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік опе-рациялық негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Демек, коммерциялық банктер ерекше бір кесіпорын ретінде делдалдық қызметке байланысты, банктік ресурстар нарығында ақшалай ресурстарды сатып ала отырып, оны қажет ететін кәсіпорынға, ұйымға жене халыққа сатып отырады.
2. Банк ресурстары -- бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптсақан және барльқ активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға базытталатын банктің меншікті және тартылган қаражаттары.
Нарықтық қатынастарға өту барысында банк ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар катарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік коры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Yenлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы кара-жаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операция-ларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды қүндылықтаржатады.
Коммерциялық банктер ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, ембебаптығы жене қызметінің ерекшеліктеріне кадрай ерекшеленеді.
Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:
1) Банктің меншікті капиталы.
2) Банктің заемдық және тартылган қаражаттары.
Банк тәжірибесінде жарғылық капитал түріндегі (қор) банктің резервтік капи - талы банкті құрудың алғашқы сатысындағы міндеттілігі болып табылады. Банктердің өндірістік кәсіпорындардан айырмпшылығы-оларда ресурстар сұранымының 15 бөлігі ал, өндірістік кәсіпорындарда 23-тен жоғары резервтік капитал есебінен жабылады.
Банктің резервтік капиталы банк жұмысының тұрақтылығы мен оның тиімділігін қолдауда ерекше маңызға ие. Осы мақсатта банктің меншікті капиталы мынадай қызметтер атқарады:
* қорғаныс қызметі;
* шұғыл қызметі;
* реттегіш қызметі;
* айналым қызметі.
Банктің меншікті капиталының капиталының қорғаныс қызметі - банктің салым иелеріне жәрдем ақы төлеу мүмкіндігі ғана емес, сол сияты ағымдағы табыс болмаған жағдайда зияндарды жабуға қызмет етуін сипаттайды. Сондықтан да, оның азаюы банктің банкротқа ұшырауына жол береді. Қорғаныс қызметі - резервтік капиталдың ең басты қызметі болып табылады.
Банк капиталының шұғыл қызметі қорғаныс қызметіне қарағанда екінші дәрежелік маңызға ие болып табылады. Оперативті қызметі жер, ғимарат, құрал-жабдықтар алуға қажетті резервтік қаражаттарды жұмылдыруды, сондай-аұ көзге көрінбейтін зияндар жағдайына байланысты резервтер құруды сипаттайды. Бұл қаржы ресурстарының көздері әсіресе, банк қызметінің басталуы үшін маңызды. Кейіннен бұл қаражаттардың бір бөлігі ұзақ мерзімді активтерге және әртүрлі резервтерді құруға жұмсалады.
Сөйтіп банк резервтік капитал, есебінен банк жабылған жағдайда салымшыларға өтемақы төлей алады, сондай-ақ өзінің төлем төлеу қабілетін қамтамасыз ете алады.
Банктің резервтік капиталының келесі атқарылымы реттеушілік болып табылады. Ол мемлекет және қоғамның банктердің іс жүзіндегі заңдар мен ережелерге сай тұрақты қызмет көрсетуіне мүдделі екеніне байланысты.
Резервтік капиталдың қалыптасу ережесімен белгіленетіндері:
Банк қызметін жүргізу құқығына лицензия алу үшін жарғылық капиталдың төменгі көлемі;
Бір қарыз алушының кредиттік сомасының шегі;
Банк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz