ІІО құқықтық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі
М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты

ІІО әкімшілік қызметі кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: ІІО құқықтық негіздері

Орындаған:
303-топ курсанты
Қатардағы полиция А.А.Амантаева

Тексерген:
ІІО ӘҚ кафедрасының
профессоры
полиция подполковнигі А.С. Махмутов

Ақтөбе,2021ж
Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫ
1.1 Құқық қорғау органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Ішкі істер органдарының құқықтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ. Құқықтың түсінігі, мəні, қағидалары жəне функциялары
2.1 Құқықтың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Құқықтың нысаны, құқықтың нормасы, құқықтық қатынастар ... ... ... ... 16
2.3 Құқық нормасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26

КІРІСПЕ

Өткен 2012 жылы Қазақстан Республикасының Президенті - Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаетың Назарбаев Университетіндегі Қазақстан білім қоғамы жолында атты интерактивті дəрісін барлық жастар, студенттер, ұстаздар қауымы зор ықыласпен тыңдады. Бұл дəрістыңдаушылардың барлығына да үлкен серпін беріп, келешекке деген зор сенімді ұялатты, жастардың болашағына жол ашты. Дүниенің кілті, жетістіктің негізі білім, ғылым екендігін айғақтай отырып, Ел Президенті жастарға, алдағы уақытта олардың атқаратын міндеттерін де саралап берді. Қазақстанның өсіп-өркендеуінің кілті жастарда. Ел дамуының жаңа кезеңі мен тəуелсіздігіміздің үшінші он жылдығында білімді, тəрбиелі, өнегелі жастарды қалыптастыру тəуелсіз мемлекетіміздің өркен жаюының негізі екендігін де Елбасы баса айтты. Президент дəрісінде елімізде құқықтық білімді, құқықтық білімді, құқықтық сана мен тəрбиені, одан əрі өмір талабына сай жетілдіру қажеттілігі баса айтылды. Конституцияға сəйкес Қазақстан Республикасы демократиялық зайырлы, əлеуметтік, құқықтық мемлекет. Құқықтық мемлекеттің негізі атқаратын қызметі қоғамдық өмірдің барлық салаларын заң, əділетті құқық нормасымен ретке келтіру, басқару, қызмет көрсету салаларында заң талаптарын басты басшылыққа ала отырып, адам, қоғам, мемлекет мүддесіне адал қызмет атқару болып табылады. Өйткені, құқықтық норма-əділет жолы, адам, қоғам, мемлекет мүддесінің үйлестірушісі, заңдылық пен демократияның даму негізі. Осыған орай, Президент дəрісінде Қазақстанның өркендеуі, гүлденуі, дүние жүзінде алдыңғы қатарлы мемлекет санатында көрініу үшін құқықтық сауаттылықты, тəрбиені, сананы жетілдіру қажеттілігіне басты назар аударылғаны баршаға аян. Еліміздің əрбір азаматы өз құқығын, бостандықтарын, міндеттерін білуі тиіс, əрбір азамат құқық нормаларын, заңдылық талаптарын берік ұстануы керек. Сонда ғана мемлекетіміз саяси, экономикалық, əлеуметтік тұрғыдан дамып, тəртіп нығаяды. Құқықтық сана, құқықтық мəдениет жəне құқықтық тəрбие əрбір азаматтың қалыптасуының, өсіп-жетілуінің басты қағидасына айналуы тиіс. Құқықтық сана дегеніміз-тұлғаның қолданыстағы немесе қабылданатын құқық нормаларына деген көзқарастары мен сезімдерінен, оларға тиісінше баға беру мүмкіндіктерінің жиынтығы болып табылады.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден,екі бөлімнен,қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫ
1.1 Құқық қорғау органдары
Қоғам дегеніміз -- адамдар мен олардың ұйымдары арасындағы қарым-қатынастардың өте күрделі жүйесі. Мемлекет арнаулы органдар арқылы қоғамды басқарады, көпшілік бұқара үшін маңызы бар мәселелерді шешеді және қоғамдағы тәртіпті қамтамасыз етеді. Мемлекеттің түрлі органдары бар, олар өздерінің тікелей биліктік міндеттерін атқаруда өзара тығыз байланыста және бір-біріне бағынышта болады. Мемлекеттік органдар арасында құқық қорғау органдары айрықша орын алады. Олар қоғамдағы құқықтық тәртіп пен заңдылықты қамтамасыз етеді. Құқық қорғау органдарына: сот, прокуратура, Ішкі істері органдары, Ұлттық қауіпсіздік, Әділет органдары, Кедендік бақылау органдары, жемқорлық және басқа кәсіби қылмыстармен күрес органдары жатады.Құқық қорғау органдары жүйесі заңдылық кағидасы негізінде әрекет етеді. Заңдылық -- бұл қоғамдық қатынастарға қатысушылардың құқық нормаларын қатаң, бұлжытпай орындау және сақтау қағидаты, әдісі мен тәртібі. Заңдылықтың мәні -- құқық қорғаушы органдардың құқықтық нормаларды адал, жауапкершілікпен сақтауында, орындауында, пайдалана және қолдана білуінде. Заңдылық, ең алдымен, осы органдардың заң негізінде және оның шеңберінде мемлекеттік және қоғамдық істерді басқаруға белсенді қатысуларын көздейді.
Заңдылық табиғатын түсіну үшін оның негізгі қағидаттарын анықтап алу қажет. Заңдылық қағидаттары -- бұл заңдылықтың мазмұнын бейнелейтін негізгі идеялар, бастаулар. Оларға жататындар:
-- Жалпыға бірдейлік қағидаты. Заңдылықтың жалпыға бірдейлігі жағдайына, шеніне және дәрежесіне қарамай, жалпы жұртқа және әрбір адамға бірдей міндеттілігі. Заң алдында жұрттың бәрі бірдей жәнө бәрі де оған бағынуы тиіс, керісінше болған жағдайда жауапкершіліктен ешкім кашып құтыла алмайды.
-- Бірлік қағидаты. Заңдылық бірлігінің мәні. Бұл талап елдің бүкіл аумағына таралады.
-- Заңның үстемдік қағидаты. Ол дегеніміз -- мемлекеттің өмір сүруі лауазым иелерінің өздерінің міндеттері мен құқықтарын қатаң іске асыруы арқылы тек заң негізінде ғана жүзеге асырылуы тиістігін білдіреді. Мемлекет құқық Корғау органдарының қызметкерлеріне өз ұйғарымы бойынша еркін әрекет етуге, өз дегенімен шешім шығаруға, қандай да бір себептермен заңды орындап не орындамауына жол бермейді.
-- заңдылықты іске асырудың тұрақтылық қағидаты. Заңдылықты іске асырудың тұрақтылығы кез келген заң бұзушылықтың кімнің тарапынан болғандығына қарамастан оның жолы кесілетіндігін, заңды бұзғаны үшін жауапкершіліктен құтылмайтындығын білдіреді.
-- Заңдылық пен мақсатқа лайықтылықты қарсы қоюға болмайтындық қағидаты. Жоғары мүдделер, халық талабы, мораль (өнеге) талабы деген желеулермен заңылықтан кез келген кері шегініс қоғамның тұрақсыздығына әкеліп соқтырады, құқықтық нигилизмнің (немқұрайлықтың) өсуіне жағдай жасайды. Егер заң ескіріп, оны пайдалану орынды болмай қалса, онда оны тек заң арқылы белгіленген рәсімге сәйкес өзгерту, толықтыру қажет, Заң өзгеріс енгізілгенге дейін өмір сүреді, әрекет етеді. Бұрынгылар заң қатал болса ғана заң (Dura lex, sed lex) деп бекер айтпаған.
-- Заңдылық пен мәдениеттілік қағидаларының байланыстылығы. Мәдениеттіліктен ада заңдылық туралы әңгіме болуы да мүмкін емес: тұтас алғанда қоғамның, жекелеген азаматтардың мәдени деңгейі жоғары болған сайын, заңдылықтың да деңгейі жоғары болады.
Басқа бір құқықтық құбылыс -- құқықтық тәртіп заңдылығымен байланысты. Құқықтық тәртіп -- бұл заң мен құқыққа негізделген қоғамдық қатынастардың тәртіптілік жай-күйі. Бұл құқықтық талаптарды іске асырудың құқықтық нормаларды, яғни заңдылықты сақтаудың, орындаудың түпкі нәтижесі. Заңдылық -- талап, құқықтық тәртіп -- осы талаптарды орындау тәжірибесі. Құқықтық реттеудің мақсаты құқықтық тәртіп, нақ осыған қол жеткізу үшін өзге де нормативтік құқықтық актілер шығарылады, заңнаманы жетілдіру жүзеге асырылады, заңдылықты нығайту жөніндегі шаралар жүргізіледі. Құқықтық тәртіп пен заңдылық арасында бір-біріне тікелей тәуелділік бар: заңдылықтың нығайтылу құқықтық тәртіпті нығайтады, ал бұған керісінше, егер заңдылық бұзылса, онда құқықтық тәртіп те іле-шала бұзылады.
Құқық қорғау қызметі кез келген тәсілмен ғана емес, ықпал етудің заңдық шараларын қолданудың көмегімен жүзеге асырылады. Олардың қатарына заңмен белгіленетін мемлекеттік мәжбүрлеу және жазалау шараларын жатқызуға болады. Мемлекеттік мәжбүрлеудің төрт түрі белгілі:
1) қылмыстық-құқықтық (қылмыс жасаған жағдайда)
2) азаматтық-құықтық (қылмыстық жауапкершілікке әкеліп соқтырмайтын мүліктік зиян келтірілген жағдайда);
3) әкімшілік-құқықтық (әкімшілікке теріс қылық жасау; мысалы, ұсақ бұзақылық, қоғамдық орындарда алкогольді ішімдіктер ішу);
4) тәртіптік (өзінің еңбек ету және басқа міндеттерін атқармау немесе оларға салдыр-салақ қарау).
Заң құқық қорғау органдарынан заңның немесе өзге де құқықтық актілердің белгіленген тапсырмаларына ғана сәйкес келетін заң жөнімен ықпал ету шараларын қолдануды талап етеді. Егер заң бойынша суық қаруды сақтау тәртібін бұзғаны үшін айыппұл түріндегі санкция қарастырылған болса, әкімшілік жолымен тұтқынға алуды қолдануға болмайды. Құқық қорғау қызметі белгілі бір тәртіптің аясында орындалады. Мысалы, қылмыстық, әкімшілік немесе тәртіптік жазалау шараларын қолдану шегін қажетті тексерулер жүргізбей тұрып айқындауға болмайды.
Қазаң революциясы жеңгеннен кейінгі алғашқы кезеңде 1917 жылғы 22- қарашадағы №1 Сот туралы декретпен бұрынғы сот органдары, адвокатура, сот тергеушілері мен прокурорлық қадағалау институттары таратылды. Билікті өз қолына алғаннан кейін жұмысшылар мен шаруалар, жергілікті жағдайларға жəне революциялық тəжірибеге жүгініп əртүрлі əскери құрамалар құрды, олар Кеңестердің толықтай билігін қамтамасыз етті, қоғамдық тəртіпті қорғады. Ол құрамдардың негізін Қызыл гвардия отрядтары құрады. Бірақ өмірреволюциялық заңдылық пен елдегі тəртіпті ұстап тұратын тұрақты, штаттық органдар құру қажеттігін көрсетті. Контрреволюциямен, тонаушылықпен, саботажбен жəне басқа қауіпті қылмыстармен күресу мақсатында губерндік жəне қалалық Кеңестер сайлайтын революциялық трибуналдар құрылды. Пролетарлық милиция ұйымдастыруды заңдастырған алғашқы акті Ішкі істер халық комиссариатының 28 қазаң (11 қараша) 1917 ж. Кеңес үкіметінің уəкілдігімен шыққан қаулысы болды. Онда жұмысшы жəне солдат депутаттары кеңесінің жұмысшы милиция отрядтарының құуы көзделді, олар Қызыл гвардияның РСФСР халық комиссарлары кеңесі автономиялық Қырғыз (Қазақ) социалистік Кеңес Республикасы туралы декрет шығарды, ол Қазақ халқының кеңестік мемлекеттігінің бастауы болды. 1919 жылғы қыркүйекте Қырғыз өлкесі Ревкомның ішкі істер бөлімі құрылды. 1919 жылғы қазаңда бұл бөлімнің құрамында Қырғыз өлкесінің жұмысшы шаруа милициясының басқармасы құрылды, ол 1920 жылдың 8 тамызына дейін тұрды, одан кейін ол (Қазақ) АССР - ның милициясы басқармасы болып қайта құрылды. Барлық ірі қалаларда қылмыстықіздестіру бөлімшелері ұйымдастырылды. Кеңес милициясы шиеленіскен тап күресі жағдайында қалыптасты. Милицияның құрылымын, қызметінің формалары мен əдістерін əрі қарай жетілдіру КСРО ОАК-нің 1934 жылғы 10 маусымдағы Қаулысының негізінде КСРО Ішкі істер Халық комиссариатын құрумен байланысты, оның қарамағына ұлттық қауіпсіздік органдары мен милиция кірді. 1941 жылғы ақпанда КСРО Ішкі істер халық комиссариаты екіге: Ішкі істер халық комиссариаты жəне Ұлттық қауіпсіздік халық комиссариаты болып бөлінді. Мұндай құрылымдық өзгерістер одақтық жəне автономдық республикаларында да, өлкелер м ен облыстардың да ішкі істер органдары болды. Соғыстан кейінгі жылдары милицияға бұрынға майдангерлер, жұмысшылар, қызметкерлер келді, олар еңбек ұжымдарының, жастардың алдыңғы қатарлы өкілдері еді. 1959 жыдың 2 наурызында СОКП орталық коммитеті мен КСРО министрлер кеңесі Елдегі қоғамдық тəртіпті қорғауға еңбекшілердің қатысулары туралы Қаулы қабылдады, онда жұмысшыларды, қызметкерлерді, жалпы жұртшылықты, құқық бұзушылықтан сақтандыру жəне социалистік тұрмыс ережелерін нығайту жөніндегі жұмыстарға тартудың жаңа формалар регламенттелді. Көрсетілген кезеңде жолдастық соттардың , басқа да ерікті ұйымдардың, құқықтары мен міндеттері кеңейді. Кеңес милициясының тарихы түгелдей мемлекет тарихының бір бөлігі. Қазіргі кезде Ішкі істер органдары қызметінің құқықтық қызметін Республика Конституциясы, 1995 жылғы желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдары туралы №2707 Заң, басқа да құқықтық-нормативтік актілер, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттар құрайды. [2, 9 б.] ҚР Ішкі Істер органдары ҚР заңдарына сйкес анықтау, алдын ала тергеу мен жедел іздестіру қызметін, сондай-ақ қоғамдық тəртіпті сақтау мен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне қылмыстық жəне өзге де табылады. ІІО атқарушы билік органдарының жүйесіндегі орны мыналармен анықталады:
1) ІІО қоғамдық қауіпсіздікті, соның ішінде төтенше немесе əскери жағдай ахуалында қамтамасыз етуді ұйымдастырады жəне практикада іске асырады;
2) ішкі істер органдары басқару функциясымен қатар алдын ала тергеу, анықтама жəне əкімшілік өндірісті жүзеге асырады;
3) ІІО кең көлемде əкімшілік-қадағалаушылық функцияларға ие;
4) ІІО мемлекеттік қызмет өзіне тəн ерекшеліктерге ие;
5) ІІО өздерінің функцияларын басқа да атқарушы билік органдарымен үздіксіз əрекеттестікпен жүзеге асырады;
6) ІІО қарауына жататын мəселелер бойынша халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады.
Ішкі Істер органдарына мынадай негізгі міндеттер жүктелген:
1) қоғамдық тəртіпі қорғау жəне қоғамдық қауіпсіздікті, соың ішінде төтенше немесе əскери жағдай ахуалында қамтамасыз ету;
2) заңдарда белгіленген өздерінің құзыреті шегінде алдын ала тергеу, анықтама мен əкімшілік іс жүргізуді жүзеге асыру;
3) сотталғандарды қылмыстық атқару жүйесінің мекемелерінде ұстаудың жəне əкімшілік жолмен қамауға алынғадарды ұстау орындарында құқықтық тəртіп пен режимді қамтамасыз ету;
4) өз құзыретінің шегінде жол қозғалысы қаіпсіздігін қамтамасыз етуді мемлекеттік бақылау мен қадағалау;
5) паспорт жəне виза беру жұмысын жүргізу, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғалардың ҚР аумағында болу тəртібін сақтауын бақылау; 6) өзге де мемлекеттік органдармен бірлесіп, оның ішінде төтенше жағдайлар кезінде карантиндік, санитарлық жəне табиғатты қорғау органдарына сұғанақ аңшылыққа қарсы күресуде жəрдем көрсету;
7) ҚР заңдарына сəйкес лицензиялық жəне рұқсат етушілік қызметті жүзеге асыру;
8) қылмыстар мен əкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау, жолын кесу, қылмыстарды ашу жəне тыю, тергеу, сондай-ақ қылмысткерлерді іздестіру;
9) қылмыстық жазалар мен əкімшілік жазалау шараларын қолдану; 10) кəмелетке толмағандардың қараусыздығы мен құқық бұзушылығын өрт ауіпсіздігін қамтамасыз етуде жəрдем көрсету;
12) мемлекеттік жəне өзге де объектілерді, жеке тұлғаларды күзету, қамауға алынғандар мен сотталғандарды айдап апару, террорзм актілерінің жолын кесу, кепілге алынғандарды бостатуға қатысу;
13) соғыс уақытында ҚР аумақтық қорғаныс жүйесінде жекелеген міндеттерді орындау;
14) ІІО қарауына жататын мəселелер бойынша халықаралық ыгтымақтастықты жүзеге асыру.
ҚР ІІО құқықтық негіздеріне мыналар жатады:
1) ҚР Конституциясы мен заңдары;
2) өзге де нормативті-құқықтық актілер;
3) ҚР халықаралық шарттық жəне өзге де міндеттемелері;
4) ҚР Конституциялық Кеңесінің жəне Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары;
5) ҚР ІІМ туралы, ҚР ІІО қатардағы жəне басшы құрамдағы адамдардың қызмет атқаруы туралы Республика Үкіметі бекіткен Ереже. [3
ҚР Президенті-ҚР Үкіметі - ҚР ІІМОблыстардың, республикалық маңызы бар қала мен республика астанасының, көліктегі оған бағынатын ішкі істер басқармалары- қалалық, аудандық, желілік ішкі істер органдары. ҚР ІІМ негізгі міндеттері:
1) ішкі істер органдарының қоғамдық тəртіп пен қоғамдық қауіпсіздікті қорғау, қылдмыстар мен əкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алу, жолын кесу, қылмыстарды ашу мен тергеу, қылмыскерлерді іздестіру, ылаңкестік актідердің жолын кесу қатысу жəне тағы басқа осындай сипаттағы тиімді жұмыстардың істелуін ұйымдастыру;
2) республикадағы оперативтік жағдайды талдау жəне болжау, заңдылық пен құқықтық тəртіпті нығайту жөнінде шешімдерді əзірлеу;
3) қылмысқа қарсы күрестің нысандары мен əдістерін жетілдіру
4) ішкі істер органдарының құрылымын жетілдіру, қызметтері мен бөлімшелері арасында жəне өзге де құқық қорғау органдарымен, министрліктермен жəне ведомствовалрмен өзара іс - қимылын жақсарту жөнінде шаралар əзірлеу;
5) ішкі істер органдарының қызметін материалдық - техникалық, қаржылық, сондай - ақ ақпараттық құралдармен қамтамасыз ету;
6) Министрлікке ҚР заңына сəйкес жүктелінетін өзге де міндеттер; жəне ІІМ тікелей бағынатын өзге де бөлімшелер; 2) Əкімшілік полиция: - учаскелік инспекторлар қызметі; - кəмелетке толмағандар ісі жөніндегі учаскелік инспекторлар қызметі; - сақшылық қызмет; - лицензиялық жəне рұқсат ету жүйесі; - табиғат қорғау жəне мал дəрігерлік полиция; - төл құжаттық қызмет; - жол полициясы бөлімшелері; - ішкі істер органдарының арнаулы мекемелері; 3) Əскери - тергеу органдары: -əскери - тергеу департаменті; -əскери -- тергеу басқармалары; -тергеу, жедел іздестіру, жедел - техникалық жəне өзге де бөлімшелерден тұратын гарнизон бойынша бөлімдер; - ІІМ əскери полициясы. [3] Əрине қандай да болмасын органдар алдымен бір жүйеге келтірілген болуы керек тек сонда ғана заңдылықты жүзеге асыру мүмкін болары сөзсіз.

1.2 Ішкі істер органдарының құқықтары

Ішкі істер органдарының көптеген міндеттерінің ішінен негізгі құқықтарын бөліп алуға болады. Атап айтқанда, оларға мына міндеттер жатады: [3] - Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандығын заңсыз озбырлықтан қорғау; - Қоғамдық тəртіпті қорғау жəне қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, оның мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың көмегіне сүйеніп жəне ұйымдармен азаматтарды өз еркімен қатыстырып та; - Қылмыстардың алдын-алу, жолын кесу, оларды айқындау жəне ашу; - Əкімшілік құқық бұзушылықтың алдын алу, жолын кесу жəне айқындау; - Қазақстан Республикасының Жедел іздестіру қызметі туралы Заңына сəйкес қылмыстардың алдын алуға, оларды айқындауға жəне ашуға ішкі істер органдарының жүйесінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, сондай-ақ ішкі істер органдарының уақытша ұстау изоляторларында тиісті режимді сақтауға бағытталған іс шаралар жүргшізу. Ішкі істер органдарының жедел-іздестіру ісшараларын жүзеге асыруға құқылы бөлімшелер мен қызметкерлер тізбесін ішкі істер министрі бекітеді; - Алдын-ала тергеу, анықтау жүргізеді;
денсаулығын, ар-намысын, қадір-қасиетін жəне мүлкін қорғауға қатысты шаралар қабылдайды; - Қылмыс жасаған, анықтау, тергеуден жəне соттан бой тасалаған, қылмыстық немесе əкімшілік жазаңы өтеуден жалтарған, хабар-ошарсыз кеткен адамдарға іздеу жарялайды; - Зңда белгіленген тəртіпте жедел іздестіру жəне тосқауыл қою қылмыс жасаған адамдарды ұстау операциялар жүргізеді жіне мұндай операцияларды өзге құқық қорғау органдары немесе арнайы мемлекеттік органдар жүргізгшенде көмектеседі; - Іздестіру салғанда, тергеу жəне басқа əрекеттер жүргізгенде соттың ұйғарымын, судъяның қаулысын, прокурордың, тергеушінің жəне аныктаушының жазбаша тапсырмасын орындайды; - əкімшілік жазаларды орындайды, əкімшілік қамауға алынған адамдардың енбекпен айналысуын қамтамасыз етеді; - прокурордың азаматтарды, лауазымды адамдарды мəжбүрлеп алып келу туралы қаулысын орындайды жəне прокурордың басқа да тапсырмалары мен талаптарын орындайды; - апаттардың, өрттердің, табиғи апаттардың жəне басқа төтенше жагғдайлардың зардабын жойғанда қоғамдық тəртіп пен қаіпсіздікті қамтамасыз етеді; - заңсыз озбырлыктан, окиғалардан жəне ауыр жағдайлардан зардап шеккен жəне өздерінің өмірі мен денсаулығына кауіпті дəрменсіз не басқадай күйдегі азаматтарға көмек керсетеді; - жол козғалысы ережесінің жəне жол қозалысының кауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты өзге нормативтік актілердің сақталуын бақылайды; мемлекеттік тіркеудің жəне есепке алудың тəртібін анықтайды; жеңіл жəне жүк автомобилыдері мен автобустарға, олардың негізінде жасалған автомобилыдерге, мотоциклдер мен моторолыдерге, олармен бірге қозғалатын тіркемелерге есеп жургізіп, мемлекеттік тіркеу жасау, оларға мемлекеттік техникалық тексеру жургізу, оларды пайдаланатын, олардың ішінде сенімхатпен пайдаланатын адамдарды есепке .алып тіркеу, бұл адамдардан емтихан қабылдап, олардың автомобиль, мотоцикл, трамвай айдауына құқық беретін куəліктер беру, жол қозғалысын басқару; - мемлекеттік өртке қарсы кызмет органдарына меншіктің барлық формаларындағы обыектілерде өрт кауіпсіздігінің жайын бақылауда көмек керсету;
- ішкі істер органдарының құзыретіне байланысты заңдарга сəйкес лицензиялар мен рұқсаттар беру; - мемлекеттік маңыздылығы бар объектілерді жəне тузеу мекемелерін күзету; ұйымдарды күзету жағдайын бақылау; - кай жерден болмасын жаппай тəрттсіздікті тыюға қатысу, əскери карауыл астынан қашып кеткен сотталғандарга іздеу салу; - ұсталған, камалған жəне сотталған адамдарды күзету жəне конвоймен алып журу; - маскүнемдікпен, нашакорлыкпен, уыткұмарлыкпен жəне ВИЧ-пен ауыратын адамдарды шакырғанда өз ерюмен келмеген жағдайда, денсаулық сақтау мекемелеріне мəжбурлеп алып келу; - тиісті мемлекеттегі органдар мен лауазымды адамдардың карамағына өткізгенге дейін иесіз мүгедектер мен қоймалардың сақталуын қамтамасыз ету жөнінде тез шара қабылдау; табылған жəне ішкі істер органдарына өткізілген құжаттардың, заттардың, құндылыктардың жəне басқа мүліктің сақталуын қамтамасыз ету, олардың иелеріне қайтарылуына не белгіленген тəртіпте іске асуына шара колдану; - бас бостандығынан айыру орындарынан жəне жабық типтегі арнайы оқу орындарынан босанып шыққан; заң бойынша қылмыстык жауапкершілік жүктеуге болатын жасқа жетпей қылмыс жасаған; ішімдік, есірткі жəне уытты заттар қолданатын; əкімшілік жаза қолдану қарастырылған басқа да құқық бұзушылық жасаған кəмелетке толмағандар арасында қылмыскерліктің алдын алу мақсатына ықпал ету шараларын қолдану, оларға есеп жүргізу;
- құқық тəртібін қорғау жеңілдеп міндеттердің шешілуін қамтамасыз ететін мамандандырылған есеп, ақпараттық жүйе, оның əкімшілік қадағалауға алынған адамдарды, қайталануы жауапкершілікті ауырлататын əкімшілік құқық бұзушылық жасағандарды есепке алатын жүйесін құру, оны пайдалану; есепте тұрған адамдардың жүріс-тұрысын бақылау; - егер тез арада оқшаулау керек болса, он сегіз жасқа толмаған жəне қылмыс жасаған, сондай-ақ арнайы оқу-тəрбие мекемелеріне жіберілетін кəмелетке толмағандарды ұстау жəне оларды заңда белгіленген тəртіпте уақытша оқшаулау, бейімдеу жəне сақтау орталықтарына орналастыру; - үш жас пен он сегіз жас аралығындағы қараусыз қалған балалар мен жасөспірімдерді, сондай-ақ ата-ананың немесе оларды алмастыратын адамдардың қамқорынсыз қалғандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу жəне ақтау орталықтарына жеткізу жəне сонда ұстау. Кейін қамқоршы органдардың қарамағына өткізу; - қоғамдық орындарда мас болып жүрген, адамдық қадір-қасиет пен қоғамдық өнегені қорлаушы, төңірегіндегілерге не өзіне зиян келтіруі мүмкін адамдарды жəне қоғамдық тəртіп бұзғандарды солармен бірге тұратындардың арызы бойынша арнайы медицина мекемесіне не ішкі істер органдарының кезекші бөліміне жеткізу; - есірткі заттардың, жүйкеге əсер ететін заттардың, прекурсорлардың айналымы саласындағы қызметкерлеріне заңға сəйкес лицензия беру жəне оларды бақылау; - нашакорлықпен жəне есірткі бизнесімен күрес жөніндегі аймактық комисияның қызметін үйлестіру жəне оған қатысты бағдарламаның орындалуын бақылау; - есірткі заттардың, жүйкеге əсер ететін заттардың. жəне прекурсорлардың айналымы мен олардың заңсыз айналымы жəне қолданылуына қарсы тұру саласында халықаралық ынтымақтастық орнату
- ішкі істер органдарының алдында тұрған міндеттердің ауқымдылығы жəне маңыздылығы оларға соған парапар өкілеттік беруді керек етеді. Мысалы, ішк істер органдары ондай уəкілеті берілген лауазымды адамдары аркылы: - азаматтардан қоғамдық тəртіп пен қоғамдық кауіпсіздіктің сақталуын, құқыққа қайшы əрекеттерді жəне ішкі істер органдарының өз жүзеге асыруына кедергі болатын əрекеттерді тоқтатуын талап етуге, ол талаптарды орындамаған жағдайда тиісті мəжбүрлеу шараларын қолдануға; - қылмыс жəне əкімшілік құқық бұзушылық жасады деп күдік туғызған азаматтардың жеке басты куəлендіретін құжаттарын жəне де орындалуын бақылау ішкі істер органдарына жүктелген ереженің сақталуын тексеру үшін қажетті басқа да құжаттарды тексеруге; - тіптен, өзшең жүргізуіне жатпайтын болса да, жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыстар туралы арыздар мен хабарларды қарауға, оларды тіркеуге, олардың жолын кесу, ашу, қылмыс жасағандарды ұстау жəне қоғамға қауіпті зардаптарды болдырмау мақсатында тез шара қолдануға; - қылмыстарды айқындау, жолын кесу, ашу жəне тергеу кездерінде басқа органдарға, ұйымдарға жəне лауазымды адамдарға орындалуы міндетті тапсырмалар беруге; - азаматтарды іс жүргізіліп жаткан материалдар мен қылмыстык істер бойынша ішкі істер органдарына шақыруға, олардан түсінік, олардың көшірмелерін алуға, жауап алуға, шақыруға дəлелді себептерсіз келмеген адамдарды мəжбүрлеп алдыруға; - заңда белгіленген тəртіпте əкімшілік іс жургізуге, хаттама толтыруға, əкімшілік жаза беруге, құқық бұзушыларға жеткізуге, əкімшілік жолмен ұстауға, үсті-басын қарап шығуға, заттарын, құжаттарын алуға; - құқық бұзушылық жасаған əскери кызметшілерді ұстауға, оларды əскери коменданттарға, əскери бөлім командирлеріне не-месе əскери комиссарларға апарып тапсыруға.

ІІ. Құқықтың түсінігі, мəні, қағидалары жəне функциялары
2.1 Құқықтың түсінігі

Жалпы "құқық" ұғымының мағынасын терең ашу үшін, оның түсінігін, белгілерін, түрлерін, қағидаларын жəне осы құқықтың атқаратын қызметіне тоқталу қажет. Құқықтың түсінігі туралы заңгер ғалымдардың көзқарасын ескере, мəнін, астарын ашу, толық ұғындыра отырып жеткізе білу - басты мақсат. Жалпы өмірде адам əр түрлі əлеуметтік қатынастарға түседі. Қарымқатынас нəтижесінде адамдар арасында өзара əрекеттестік қалыптасады, түсіністік пайда болады, қамқорлық жасау жəне көмек беру жүзеге асады. Қоғамдық қатынастар əлеуметтік нормалар арқылы реттеледі, олардың арасында құқық нормалары ерекше орын иеленеді. Құқық нормалары заңдар мен нормативті құқықтық актілерде көрініс табады. Жалпы адамзаттық құндылықтар жəне əділеттілік, ізгілік, теңдік, бостандық идеялары құқықтың негізі болып табылады. Сонымен, құқық дегеніміз -- мемлекет арқылы камтамасыз етілетін, əділеттілік туралы адамдардың көзқарастарынан көрініс табатын, жалпыға бірдей міндетті нормалардың жиынтығы. Құқық - мемлекеттің қуатты құралы. Құқық ұғымы туралы заңгер ғалымдар түрлі пікірлер қалдырған. Сонау Рим заңгерлері, орта ғасырдағы заңгерлер түрлі пікірлер қалдырған болса, қазіргі замандағы ғалымдар осы құқықтың мəн - мағынасын ашып, зерделеу үстінде. Целъса, Павла, Ульпиана, Модестина, Папиниана, Гая сынды Рим заңгерлерінің құқық түсінігін қалыптастыруда өзіндік орындары бар. Рим заңгерлерінің бірі Цельс: "құқық дегеніміз шындық пен қайырылымдылықтың өнері(jus est ars boni et aequi)",- деп пайымдаған болса, Ульпиан: құқық зерттеуші адам алдымен jus сөзінің қайдан шыққандығын білуі тиіс, құқық ұғымы (Otjustitia) осыдан сөзден бастау алады (мағынасы: шындық, əділдік)...,-деген екен. Беделді заңгерлердің бірі Павел: құқық ұғымы не əділетті болса, соны білдіреді жəне ол табиғаттан беріледі, - деп түсінік қалыптастырған. Ғалымдардың тұжырымдарына қарай отырып, құқық сөзін əділеттік сөзімен тығыз байланыстыруға да болады. Осыған байланысты, Ибраева Алуа Саламатқызы жəне Сапарғалиев Ғайрат Сапарғалиұлы жазған "Мемлекет жəне құқық теориясы " кітабында құқықтың үш алтын тірегі бар деп жазылған. Олар: имандылық, өмірдің материалдық жағдайлары жəне мемлекет. Осылардың мазмұнын аша отырып, жалпы құқық түсінігі имандылыққа, əдептілікке негізделеді. Имандылықтың өзі адамдардың арасын өзара реттейтін бір күш болып табылады. Имандылық арға, ұятқа, жұртшылықтың пікіріне сүйенеді. Ал имандылықтан құқық нəр алады. Имандылық əділетсіздікті, жауыздықты, зорлық-зомбылықты, ұрлық жəне басқа да қылықтарды айыптайды, ал құқықта теріс қылықтарға тыйым салады. Ал келесі алтын тірегі, жоғарыда аталып өтілгендей, өмірдің материалдық жағдайлары. Өмірдің материалдық жағдайлары, яғни адамның өмір сүруі өндірісіне байланысты. Өндіріс нəтижелі болу үшін оның дамуына жағдай жасау керек, бұл тек мемлекеттің қолынан келеді. Мемлекет болса тұлғаға меншік құқығын береді. Мемлекет құқықты қабылдайды, қамтамасыз етеді, қорғайды, жəне олардың жүзеге асырылуына жағдай жасайды.
Құқыққа сан алуан түсінік беруге болады. Құқықты бірнеше мағынада қарастыруға болады. Құқық мораль, өнеге, дін нормалары тұрғысынан адамның мінез-құлқының бостандығы түрінде көрінеді. Мұнда адам əдет-ғұрып, мораль негізінде оның ресми құқыққа сай келе ме, жоқ па, оған қарамастан іс-əрекет жасау мүмкіншілігі құқығына ие болады. Бұл жерде құқық заңмен жəне мемлекетпен байланыста болмайды, тікелей қоғам арқылы қамтамасыз етіліп, қорғалады. Бұл құқықтың жалпы əлеуметтік мағынасын ашады. Құқық мемлекетпен қабылданатын жəне қорғалатын, жалпыға ортақ нормалардың жиынтығы болып табылады. Бұл нормалар адамның жүрістұрысы мен мінез-құлқы ережелерінен тұрады. Ол ережелер рұқсат ететін жəне тиым салатын нормаларды қамтиды. Құқық заң, түрлі қаулылар мен жарлықтар түрінде болады. Бұл құқықтың заңды мағынасын ашады. Құқық мемлекет секілді қоғам дамуының нəтижесі болып табылады. Заң тұрғысынан құқық мемлекетпен ұйымдастырылған қоғамда барлық қоғамдық қатынастарды реттейтін негізгі нормативтік реттеуші болып танылады. Құқық қоғамның мемлекеттік еркін білдіреді. Құқық бір топ не таптың ғана мүддесін емес, керісінше барлық қоғамның мүддесін қорғауға бағытталған. Құқық мемлекетпен белгіленеді жəне қорғалады. Сонымен, құқық - бүкіл қоғамның еркін білдіретін, мемлекетпен белгіленетін жəне қорғалатын, қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, 20 жалпыға бірдей міндетті, формальді анықталған заң нормаларының жүйесі болып табылады. Құқықтың мынадай белгілері бар: 1) құқықтың еріктік сипаты - құқық адамдардың саналы, ерікті қызмет етуінің нəтижесі. Бірақ кез келген ерік құқық бола бермейді, тек мемлекеттен жəне қоғамның көптеген мүшелерінен туындайтын ерік қана құқық бола бастайды. 2) құқықтың жалпыға бірдей міндеттілігі - құқық барлығына, барлық азаматтарға, лауазым иелеріне, мемлекеттік органдарға жəне қоғамдық ұйымдарға бірдей міндетті болып табылады. 3) құқықтың мемлекетпен тығыз байланыста болуы - құқық мемлекетсіз, ал мемлекет құқықсыз өмір сүре алмайды. Құқық мемлекетпен қабылданады жəне қорғалады. Құқықты қолданатын мемлекет жəне ол құқық арқылы жазалау шараларын қолданады. 4) құқықтың нормативтілігі - құқық заң нормаларынан тұрады жəне ол барлық қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, ал заң нормаларында жүріс-тұрыс жəне мінез-құлық ережелері орналасқан. 5) құқықтың жүйелілігі - заң нормалары бірі-бірінсіз қызмет ете алмайтындай бір жүйеге келтірілген жəне бірі-бірімен тығыз байланыста болады. 6) құқықтың формальді анықтылығы - заң нормалары қатаң белгіленген жəне ресми нысанда бекітілген болады. Олар заңдарда, жарлықтарда жəне өзге де құқықтық актілерде көрініс табады. Құқықтың түпкілікті заңдылықтарын білдіретін қасиеттерін білу үшін құқықтың мəнін ашу қажет. Қай заманда болсын əрбір құқық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.