Төлді бөлшектеп кесу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлы-техникалық университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Төлді бөлшектеп кесу

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2021ж.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Негізгі бөлім
1.1 Фетотомия және оның көрсетілімдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Операция мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары ... ... ... ... ... .. ... .20
1.3 Төл мацерациясы, этиологиясы және профилактикасы ... ... ... ... ... . ... ... .25
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

Кіріспе
Ветеринарлық акушерлігі және гинекология - жыныстық процестердің, ұрықтандырудың буаздықтың, туудың, туғаннан кейінгі кезеңнің қалыпты жағдай және патологиялары, жаңа туған төл ауруларының, сондай-ақ бедеуліктің, қолдан ұрықтандырудың және эмбрионды көшіріп, қондыру мәселелері бойынша студенттерге теориялық біліммен қатар тәжірибе жүзінде үйрету.
Пәнді оқып үйрену студенттердің анатомия, генетика, гистология және эмбриология, физиология, биоорганикалық және биологиялық химия, ветеринарлық латын терминологиясы, мал азықтандыру, мал шаруашылығы патологиялық физиология, фармакология, микробиология және иммунология, вирусология, оперативті хирургия, ветеринарлық гигиена, клиникалық диагностикалау рентгенмен, жалпы және аумақты хирургия бойынша білім алуына негізделген.
Гинекологиялық ауруларға диагноз қою үшін міндетті түрде сарпайды, қынап кіре берісін, қынап, жатыр мойыны, жатыр тармақтары, түтіктері мен жұмыртқалықтарды зерттейді.
Сарпай мен қынап кіре берісін қолмен ұстап, ашып көреді. Қынапты зерттеу үшін қынап айнасын қолданады және оған жарық беретін қондырғы орнатады. Қынап, қынап кіреберісі мен шүртекейдің төңірегіне қарағанда оның кілегей қабығы ісінген қабығы ісінген бе, түсі өзгерген бе, құрғақ немесе ылғалды ма, жара, күлдіреуіктер, абцесстер, ұсақ түйіндер жоқ па, жиналған жалқаяқ бар ма, ауырсына ма, осының бәріне көңіл бөлу керек.
Аналық жыныс безінің көлемі, сыртқы пішіні, тығыздығы, температурасы, күлдіреуіктер немесе фолликулдің, сары дененің болуы, ісінуі, ұстағанда малдың ауырсынуы, жұмыртқалықтың әртүрлі физиологиялық немесе патологиялық жағдайларына байланысты өзгеріп отырады.
Мал шаруашылығын қарқындатудың бірден - бір дұрыс жолы - малды өз төлінен өсіру болып табылады. Бірақ, оған жыл сайынғы жүздеген мың аналық бас малдың қысыр қалуы үлкен зиянды әсерін тигізіп отыр.
Буаздық кезінде көбінесе мына төмендегі аурулар кездеседі: буаздықтың ісігі, буаз малдың жатып қалуы, невропатия, гепатопатия, эклампсия, остеомоляция, қынаптың түсуі, жатырдың қан кетуі, мезгілсіз толғақ, жатыр жарығы, жатырдың бұралуы, іш тастау, жатырдан тыс буаздық, т.с.с.
Буаз малдың ісінуі деп буаз малдың туар алдында бір ай шамасы бұрын артқы аяқтарында, құрсағының астыңғы жағында пайда болған ісіктерді айтады. Аурудың себептері біршама көп. Ең алдымен жемшөптің құнарсыздығы, жетіспеуі, буаз малдың күнделікті серуенге шықпауы, жүрек, бүйрек аурулары. Соның салдарынан қан айналу жүйесі әлсіреп, қан тамырларының ішкі қысымы артып,қанның сұйық бөлігі қан тамырларының сыртынана сүзіліп шығады. Көбінесе тері астылық ұлпаға сіңіп жинала береді де, үлкен болып жайылған ісіктерге айналады.
Бұл ісіктер ауырмайды, бармақпен басып көргенде терең шұңқырлар қалады. Мұндай мал тез шаршайды, ентігеді. Ісінген жерлері бір нәрсеге соғылып зақымданса тез іріңдеп кетеді. Мұндай ісіктер көбінесе мал туғаннан кейін 5-10 күннің ішінде өздігінен жазылып кетеді.
Малдың қысыр қалуы шаруашылыққа орасан зор экономикалық зиян келтіреді, ол негізінен алынуға тиісті төл басының кемуі мен сүттің 30-35% - ға төмендеп кетуінен құралады, одан басқа қысыр малды емдеуге, бағып - күтуіне, жем - шөпке кеткен шығын қосылады [1,3].
Фетотомия - төлді кесу және оны жатырдан бөліктеп шығару.Бұл әдісті қолданады егер төл өте үлкен болып жамбасқа сыймаған кезде.Төлдің жекелеген мүшелерін жыныс органдарынан алып шығару мақсатында тілу және кесіп алу.
Фетотомия бұл жатыр ішіндегі өлген төлді кесіп бөлшектеп, мүшелеп шығару.Бұл операция көбінесе ірі қарада жамбас қуысы төлдің көлеміне сәйкес келмегенде, төлдің дене мүшелерін түзету мүмкін болмағанда ,төлдің позициясы дұрыс болмаған жағдайда жасалады.
Курстық жұмыстың мақсаты - төлді бөлшектеп кесу, этиологиясы және профилактикасы зерттеу.

1 Негізгі бөлім
1.1 Фетотомия және оның көрсетілімдері

Фетотомияны өткізу үшін төменгі ережелерді сақтаған дұрыс:
Фетотомия тек өлі төлге жасалады,егер төл тірі болса оны кіндігін үзіп немесе жасырын пышақпен күре тамырын кесу арқылы өлтіреді.
Төлдің сыртқа жақын жатқан дене мүшелеріне тұзақ салып бекітіп-байлап алады.Фетотомия жасауға қолданылатын аспаптардың бәрі залалсыздандырғыш ерітінділердің ішінде жатады.
Төлді тудырғанда тартып шығару мүмкіндігі болмаса тездетіп анасының құрсағы мен жатырын кесуге(кесарт тілігі) немесе төлді бөлшектеп алуға(фетотомия) кірісу қажет.
Төлді бөлшектеп кесу кезінде құралдарды,аспаптарды қолдану қолдың бақылауымен жүргізіледі

Өлі төлдің басына жасалатын операция
Бұл операцияны төлдің басын орнына келтіре алмағанда, ісініп кеткенде жасайды.Фетотомдық араны төлдің мойнынан өткізіп, аралап төлдің басын кеседі. Төлдің басы сыртқа шыққанан кейін терісі мен етін пышақпен кесіп, басты ажыратып алады.
Төлдің басын бөліп алғаннан кейін бірінші атлант мойын омыртқасына жіп өткізіп әрі қарай итеріп жіберіп,аяқтарын тартып шығаруға әрекет жасайды.

Алдыңғы аяқтарын кесіп алу
Төлдің алдыңғы аяғын бүгіліп қалғанда қайта орнына келтіре алмаған кезде кесіп фетотомия жасайды. Ол үшін төлдің алдыңғы аяғының буындарына фетотом арасын өткізіп кесіп алады.Егер иық буынынан кесетін болса, ең алдымен жабық пышақтың көмегімен терісін, тері астындағы фасцияларды кесіп, кесілген жерге фетотом арасын орналастырып, буыннан аралап, алдыңғы аяқты жауырынмен бірге тартып алады.

Артқы аяқтарын кесіп алу
Төл жамбасымен келгенде, аяқтары бүгілмей дұрыс орналасапаған кезде артқы аяқтарын буынынан кесіп алуға тура келеді.Ол үшін жабық пышақтың көмегімен жамбас - ортан жілік буынының тұсынан терісін кесіп-тіліп ,тіліктің үстінен фетотом арасын өткізіп алып, аралап, артқы аяғын кесіп, ажыратып алып шығады.

Кеуде қуысын қоршаған сүйектердің көлемін кішірейту үшін алдымен басын, аяқтарын кесіп алады.Одан кейін жауырынның тұсынан жасырын пышақтың көмегімен терісін,бұлшық еттерін соңғы қабырғаға дейін кесіп,терісін ірегішпен ажыратады, бұлшық еттерімен қоса қабырға арасындағы қуысқа өткір ілмекті өткізіп,ең соңғы қабырғадан бастап омыртқалардан барлық қабырғаларды сөгіп ажыратады

1.2. Операция мәні
Ветеринариялық акушериядағы негізгі босандыру операциялары фетотомия мен кесар тілігін жасау болып табылады.Мұндай жатыр мойынының таралуының бұзылуы сияқты операциялар тәжірибеде сирек қолданылады.
Фетотомия (fetotomia) латынның fetus - ұрық және tome - кесу,жарып алу.
Фетотомия - патологиялық тууда қолданылатын ,ірі жануарларға жасалатын , әсіресе олардың өмірін сақтап қалу үшін қолданылатын операцияның бірі.
Операция ұрықтың бөлінуінен және оның туған төлдің жарып алу бөліктерден шығарылуынан тұрады. Кішкентай төлдерле жамбас және ұрық көлемі арасындағы сәйкессіздіктер,дұрыс емес позицияларды түзеу мүмкін еместігі,ұрықтың позициясы және ұрық деформациясы сирек болып табылады.Бұл операцияны көбінесе өлі төлдерге жасайды,ал тірі төлдерге сирек жасалады.Тірі төл операциядан бұрын жансыздандырып өлтіріледі,кеуде қуысын тіліп,мойын мен жамбас бөліктерін ашып,миын бұзады.Фетотомия үшін көрсеткіш ұрықтың мөлшері мен кейбір ұрықтың деформациялары және ұрықтың дұрыс позициясын түзетудің мүмкін еместігі арасындағы айырмашылық болып табылады.
Операцияны туған мал ағзасы әлсіреген кезде және қабыну процестерінсіз туған кезде табысты жүзеге асыруға болады.Акушерге қажетті құралдар жиынтығы болуы керек, фетотомия әдістерімен танысып, асептикалық және антисептикалық ережелерді қатаң сақтау керек.

Көмекші аспаптар:(Лингорстын,Цвиктің тұзақ өткізгіштері)
Төлді итеруге және тартуға арналған аспаптар: акушерлік балдақтар,көз ілмектері,ұсақ төлдерге арналған қысқыштар,арнайы акушерлік жіптер.
Фетотомияға арналған аспаптар:жасырын пышақтар,сақина тәрізді пышақтар,ілмек пышақтар ,теріні кесуге апналған пышақ,ара,фетотомдар,№1,2 модельді шапқылар,теріні ірегіштер және т.б.
Акушерлік көмек көрсетудің негізгі мақсаты: төл мен енесінің өмірін сақтау,сонымен қатар мал өнімділігін және көбею қабілетін арттыру.Акушер үстіне алжапқыш ,жеңқап аяғына етік киеді.Оның қолы алдын ала дайындалып қолданылатын құралдар залалсыздандырылған болу қажет.Тууға көмек көрсету кезінде жағымсыз иісті дәрілік препараттарды (карбол қышқылы,лизол,креолин) пайдалануға болмайды.
Фетотомияның екі негізгі әдісі бар: ашық,бір сатылы, жабық немесе екі сатылы(тері астындағы).Ашық процедура барысында фетотомияның кескіш бөлігі ұрықтың беті мен жатырдың қабырғасына кіреді.Операция кезінде туған малдың мүшесін жарақаттап,акушердің қолын жарақаттап алуы да мүмкін.Сонымен қатар бұл әдіс қарапайым болып табылады және арнайы құралдар болмаған кезде скальпель және өткір пышақпен орындалуы мүмкін.
Тері астылық әдіс.
Жабық әдіс екі кезеңде жүзеге асырылады: біріншіден, аяқтарындағы немесе төлдің басында теріні бірінші рет дайындауға болады,содан кейін туған мал төлі фетотома арқылы ампутацияланады;Фототомның кесу бөлігі төлдің терісі арқылы жабылады.
Операция орындалу үшін арнайы құрал- саймандар қажет( тері пышақ, шпатель), олар туатын малға қауіпсіз болып табылады.Дегенмен бұл әдіс төлдің бір бөлігі алынып тасталынған жағдайда(басы,аяғы) туу жолымен шығады.Мысалы,жабық әдіс төлдің аяқ, иық, жамбас бөліктеріне қолданылмайды.
Төлдің басының кішіреюі.Операцияны басы жетілмеген төлдерге, жамбас шұңқырының бұзылушылығында,туу жолының тарлығында, төлдің алдыңғы аяқтарының дұрыс орналаспауында,бастың тамыры мен басқа да аномалияларда жүргізіледі.
Алдымен,төлдің басын көзге арналған арқан ілмектермен бекітеді,содан кейін операция орындалады.Төлдің басын кішірейту жалпы акушерлік кескішпен жүргізіледі.Төлдің ауыз қуысына кіргізіп қолдың бақылауымен жоғары жақтың палатиндік процестеріне бағытталады.Өскінді тұтқасы бар кескіш шапқымен ұрып, сүйек ұлпасын бұзады.Кескіштің басы әр түрлі бағытқа бұрылады.Осыдан кейін басын шығаруға болады.
Көлденең бас диаметрі зигомикалық аралықтармен бөлінеді.Акушерлік кескішпен екі жақты белгіленген бет сүйегінің зигоматикалық жағы кесіледі.Кескіштің позицисы төлдің бас терісі арқылы басқарылады.Төл басының биіктігін төмендету сүйек ұлпасының көз орбиталары арасында бас сүйегінің түбін кескішпен кесу арқылы орындалады.Ең алдымен тері кескішпен немесе Афанасьевтің пышағымен орбиталар аралығындағы теріні жартыай тәрізді кескін жасайды, содан кейін кескіш қолдың бақылауымен кескіннің орнына кескіш қашау және балғаның соққысымен сүйектері соққыға ұшырайды.Төлдің басының биіктігін сонымен қатар төменгі жағының бұзылуымен кішірейтуге болады.Операцияны екі жолмен жүргізуге болады.Алғашқы жағдайда дененің төменгі жағын кескішпен кесу арқылы.Осыдан кейін сақиналы пышақпен тіс түбірі жағына қарай бағытталып шайнау және мойын бұлшықеттері кесіледі.
Дәлелденген бас ампутациясы.
Бұл операция иық түйісінде немесе салыстырмалы түрде үлкен басы бар,дұрыс орналасатын аяқтардағы карпальдық буындарда болғанда,форельді форсингпен жүзеге асырылады.
Бас сүйек перфорациясы.Төлдің бас бөлігіне көрсетіледі.Трокарьмен немесе ілмекті пышақпен жасалады, алдын ала терінің кесілуінен бас сүйегінің үстіңгі ауытқу аймағында және басы ілмекпен немесе циклмен бекітілген.
Ашық әдісті операция.Төлдің салыстырмалы түрде үлкен басы арқасында пішінделген пішінді аралық ілмектермен бекітіледі.Туу жолына фетотомның орнатылған сым арасы енгізіліп, одан кейін төлдің басына кигізіп ,сосын мойнына ауыстырады.Содан кейін бас ілмекпен немесе Афанасьевтің екі ілмегімен бекітіліп,сымның қозғалысымен ампутация жүргізіледі.Төлдің басы ілмекке бекітілген арқандарды тарту арқылы туу жолынан шығарылады.Төл жатырдан алдыңғы аяқтары мен кесілген мойын қалдықтары бекітілген екі ілмектермен шығарылады.
1.Крикоид пышағы арқылы иықтың үстіңгі бөлігінде тері мен бұлшықеттер скапхоидты шеміршектен жоғары кеседі.Содан кейін кесу шеміршек аралығы мен кеуде жасушасының аралығында ілмек пышақ пен кесу жүргізіліп,арқан шынжыр сақинасына немесе шынжыр пышаққа байланады.Бұдан кейін бірнеше араның қозғалысымен аяқтарын бөледі.
2.Кеуде қуысының алды мен артқы жағынан тері арқылы терең кесіп үлкен шұңқыр жасайды.Шұңқыр арқылы шынжыр немесе сым араны өткізіп қолдарын бөледі.Қалған бұзылмаған бұлшықеттері крицидтік пышақпен кесіледі.
Екі кезеңді операция.Кеуде буындарын иыққа қосқанда көз ілмекпен бекітіп, Афанасьев ілмегімен немесе арқан ілмекпен бекітіледі және вульвадан тыс туу жолынан шығарылады.Содан кейін анатомиялық пышақпен басының екі жағынан, басынан денесінің төменгі жағына дейін, кесу сызығы құлақтарының алдынан және көз аймағының артынан өтетіндей кеседі.
Көзге арналған ілмек шырышты қабыққа салынып, арқанмен тартылады,басын мойынмен байланыстыратын бұлшықеттер пышақпен кесіледі.Тері жамылғыларында бастың ампутациясы аяқталғаннан кейін,акушерлік арқан өткізіліп,тігу циклімен жалғанады.Содан кейін төл жатырға жылжытылып,бүктелген кеуде аяқтарын түзулейді, олардың үстіне тартылып кесілген мойын қалдықтарымен сыртқа шығарылады.

Басын бөлшектеп кесіп алуы

Төлдің фетотомиялық операция арқылы шығарылуы
Төлдің кеуде бөлігін кесу
Бұл операция төлдің басын аяқтарын кесіп алғаннан кейін жүргізіледі.Кеуде көлемін кішірейту үшін жауырыннан қабырғаға дейін бұлшық еттерді кеседі.Оларды ірегішаен ажыратып , қабырға арасымен өткір ілмекті өткізіп барлық қабырғаларды сөгіп алады.Содан кейін кеуде бөлігі ешқандай қиындықсыз алынады.

Кеуде бөлігін кесу

Буаздықтың патологиялары

Буаздық ұрғашы малдың организмінде өте күрделі өзгерістер туғызады. Әрбір органның қызметі ауырлап оған күш түсе бастайды, бұрынғы ескі аурулар қозады. Бағу күтімі, азықтануы нашар болса, мал буаздықты көтере алмай ауруға шалдығады.
Кейде, тіпті барлық жағдайы дұрыс бола тұрып та буаз мал ауруға шалдығады. Оның себебі организм буаздықты қаламайды,оған қарсы реакция туғызады. Мұндай ауруларды буаздықтың токсикозы деп атайды.
Сөйтіп, ұрғашы малдың организмінде буаздық, туу және туғаннан кейінгі кезеңдерде пайда болған ауруларды акушерлік аурулар деп атайды.
Буаздық кезінде көбінесе мына төмендегі аурулар кездеседі: буаздықтың ісігі, буаз малдың жатып қалуы, невропатия, гепатопатия, эклампсия, остеомоляция, қынаптың түсуі, жатырдың қан кетуі, мезгілсіз толғақ, жатыр жарығы, жатырдың бұралуы, іш тастау, жатырдан тыс буаздық, т.с.с.
Буаз малдың ісінуі деп буаз малдың туар алдында бір ай шамасы бұрын артқы аяқтарында, құрсағының астыңғы жағында пайда болған ісіктерді айтады. Аурудың себептері біршама көп. Ең алдымен жемшөптің құнарсыздығы, жетіспеуі, буаз малдың күнделікті серуенге шықпауы, жүрек, бүйрек аурулары. Соның салдарынан қан айналу жүйесі әлсіреп, қан тамырларының ішкі қысымы артып,қанның сұйық бөлігі қан тамырларының сыртынана сүзіліп шығады. Көбінесе тері астылық ұлпаға сіңіп жинала береді де, үлкен болып жайылған ісіктерге айналады.
Бұл ісіктер ауырмайды, бармақпен басып көргенде терең шұңқырлар қалады. Мұндай мал тез шаршайды, ентігеді. Ісінген жерлері бір нәрсеге соғылып зақымданса тез іріңдеп кетеді. Мұндай ісіктер көбінесе мал туғаннан кейін 5-10 күннің ішінде өздігінен жазылып кетеді.
Буаздықтың ісігін туғанға дейін күнделікті уқалап, сылап сипайды, малды серуенге шығарады, сұйық азыққа азайтып сапалы пішенмен азықтандырады. Кейде венаға хлорлы кальцийдің 100-150 мл 10%- дық ерітіндісін құяды.
Буаз- көтерем. Буаз мал тууға 1.5-2 ай қалғанда аяғына тұра алмай жатып қалады. Ауру көбінесе сиырларда қыстың күндері кездеседі. Аурудың нақтылы себептері әлі анықталған жоқ. Дегенмен малдың жемшөптен қысылуы, серуенге шықпауы, суыққа шалдығуы әсер етуі мүмкін.
Алғашқы кезде сиыр жүргендн теңселгендігі байқалады, кейіннен жатып тұруы қиындап, бір жерден екінші жерге сүйретіліп жылжиды. Жемшөпке тәбеті бұрынғыдай, дене қызуы да қалыптағы жағдайда. Туғанға дейін шыдаса, туғаннан кейін бір- екі аптаның ішінде тұрып кетуі ықтимал. Ал енді көп жатып қалса асқорыту органдарында атония, тимпания болып, жатқан жағы тесіліп, ақыры интоксикациядан немесе септицемиядан өледі [1,2,3].

Малды аман сақтап қалу үшін рационға оңай қорытылатын, витаминдері минералды заттары, ақ заты көп азықтарды кіргізеді, олар балық майы, сәбіз, құрғақ көк пішен. Малдың жатқан жері құрғақ болуы тиіс. Үсті басын, жан басын уқалап, сүртіп 2-3 рет аударып тұрады. Венаға 100-150 мл хлорлы кальцийдің 10%-дық,200-300 мл глюкозаның 20%-дық ерітінділерін және кофейнді қосып жібереді.
Жатыр жарығы. Буаз малдың құрсақ көгеті соққы әсерінен жыртылып, жатыр пайда болған тесік арқылы тері астына шығып кетеді. Бұл ауру көбінесе сиырларда, биеде, ешкіде кездеседі. Бір бүйірі немесе құрсағының астыңғы жағы бұлтиып шығып тұрады. Ұстап,түртіп көргенде ішіндегі жиналған шарана суы, кейде төлдің дене мүшелерін сеземіз. Уақыт өткен сайын жатыр тері астына ығысып,сыртынана қарағанда ісіктің көлемі ұлғая береді. Бірақ бұл потология төлдің өсіп, дамуына аса көп әсерін тигізе қоймайды. Малдың жалпы жағдайы да өзгермейді, тек туу кезінде мал өздігінен туа алмай көп қиналып, төл тұншығып өліп кетуі мүмкін.
Аурудың емдеу әдісі табылған жоқ, тек төлді туған кезінде тартып шығару керек, қажет болса кесарь операциясын жасайды.
Жатырдың бұралуы көбінесе сиырларда кездеседі. Бұл потологияның мәні жатыр өз осьінен 180-3600-қа айналып кетеді. Буаздықтың мерзімі асқан сайын жатыр ұзара түседі де оны бекітіп ұстап тұрған шарбының әлі жетпей, мал құлағанда, арықтан қарғып өткенде жатыр оп оңай өз осьінен айналып кетеді. Сондықтан да буаздықтың екінші жартысына ауған малды қуалап айдауға, биік қырдан төмен қарай түсіруге, тар есіктен сығылыстырып шығаруға болмайды.
Жатыр онша көп бұралмаса оның қан тамырлары қысылмайды, буаздық үзілмей аяғына дейін дұрыс жүре береді. Ал енді толығымен бір айналып түссе, онда ішіндегі төл тұншығып өледі [1,2,4].
Жатыры бұралған малдың алғашқы кезде жалпы жағдайы өзгермейді. Кейіннен түйнек болған сияқты мал мазасыздана береді,күшенеді бірақ ешқандай қағанақ қабықтары шықпайды. Қынаптың кілегейлі қабығының қатпарлары жатырдың бұралған жағына қарай тартылып тұрады.
Тік ішекке қол салып жатырдың бұралып тұрғанын оңай анықтауға болады,оның бір жақ шарбысы тартылып, екінші жағы бос жатады.Жатыр 3600-қа бұралса, көп кешікпей ақ оның қабырғасында некроз басталады да жатыр қынаптан бөлініп түседі.
Бұралған жатырды қалпына келтіру үшін,тік ішек арқылы жатырды кері бұрау керек,ол мүмкін болмаса малды тегіс жерге жығып оны арқасынан жатырдың бұралған жағына жылдам аудару қажет. Егер аталған әдіс нәтиже бермесе малдың артқы аяқтарын қоса байлап, 0.5-1 м биіктікке іліп қояды. Мал ары бері булқылдағанда жатыр орнына келуі мүмкін. Осы жоғары да аталған әдістер нәтиже бермесе кесарь операциясын жасайды.
Қынаптың айналып түсуі буаздықтың соңына қарай, көбінесе сиыр мен ешкіде қыстың күндері немесе ерте көктемде кездеседі. Жемшөптің жетіспеуінен малды серуенге шығармауы салдаынан ол арықтап әлсірейді, қынаптың артындағы дәнекер тоқыма тозып,жоқ болады, оған қосымша құрсақ қуысындағы қынаптың босаңсыған қабырғасын сыртқа қарай ығысытырп шығара бастайды. Сөйтіп,қынап қабырғасы бұлтиып жыныс саңылауынан сыртқа шығып тұрады.
Алғашқы кезде қынап жартылай ғана түседі, тек үстіңгі қабырғасы ғана айналып,жұдырықтай болып, қызарып шығып тұрады. Сиыр орнынан түре келгенде түскен қынабы қайтып орнына барып көрінбей қалады. Бірақ уақыт өткен сайын ауру одан сайын асқына береді де, қынаптың толық түсуіне айналады, тіпті жатыр мойнына да көрініп тұрады.
Қынаптың түскен бөлігі күнге кеуіп, жарылып топырақ, зәр нәжіспен ластанып қабынады, ісінеді, мал күйзеліске түседі. Қынаптың кілегейлі қабығы қарайып, шіріп өлі ұлпаға айналады, мал нәжіс зәр шығарғанда қиналады. Ауру ұзаққа созылса мал сепсистен, немесе басқа асқынуждан өліп кетуі мүмкін.
Емдеудің негізгі мақсаты: қынапты орнына салу және қайтып айналмайтындай етіп бекіту.
Бұл операция оңай болуы үшін сиырға бірінші құйрық омыртқасы тұсынан төменгі сакральді анестезия жасайды. Қынапты орнына салған соң, жыныс ернеулерін екі - үш жерден тігіп бекітіп қояды.
Аборттар.Буаздықтың мезгілінен бұрын, ерте үзілуін аборт деп атайды. Аборт шаруашылыққа үлкен экономикалық зиян келтіреді: жоспар бойынша аламыз деп үміттеніп отырған төл алынбай қалады, өнімділігі төмендейді, мініс жылқы жұмысқа жарамайды, азып тозып өліп қалуы мүмкін. Аборттың салдарынан мал ұзақ уақытқа бедеу қалуы мүмкін.
Іш тастау деген ұғым аборттың бір түрі ғана, аборттың нәтижесі әртүрлі. Атап айтқанда, төл ыдырап, сіңіп жоқ болып кетуі, төл құрғап, кеуіп, қатып қалуы, іріп шіруі, өлі немесе тірі бірақ жетілмей тууы мүмкін.
Іш тастау деп жетілмеген қызыл щақалақ өлі төлдің түсуін айтады. Аборт барлық мал түрінде кездеседі.
Аборттың жіктелуі
1.Мезгіліне қарай: ерте болған аборт, кеш болған аборт.
2.Клиникалық көрінуіне қарай:
-толық аборт
-жартылай аборт
-үйреншікті аборт
-жасырыне аборт (эмбриональді аборт)
3.Түріне қарай:
-жұқпайтын аборт
-жұқпалы аборт (індеттік, инвазиялық)
4.Ақырғы нәтижесіне қарай:
-ыдырап сіңіп кетуі
-іріп шіруі
-түсік
-шала туу
-мацерациялануы
-мумификациялануы.
Буаздықтың бірінші жартысында, бір айдың ішінде болған абортты ерте болған аборт, ал екінші жартысында, соңғы айларда болған абортта кеш болған аборт немесе шала туу деп те атай береді.
Көп төлді малдың ішіндегі барлық төлі өліп қалса толық аборт,бір екеуі өліп өалғандары аман есен ай күніне жетіп туса жартылай аборт дейді.
Ұрғашы малдың жыл сайын буаздықтың белгілі бір мерзіміне жеткенше іш тастап кетуін үйреншікті аборт дейді.
Буаздықтың ерте мезгілінде аборт болып төл ыдырап сіңіп кетіп,ешқандай клиникалық белгілері байқалмаса, оны жасырын аборт дейді.
Әрбір аборт болған малды, оның малын мұқият тексеру керек. Себебі, жұқпалы аборт басқа малға жұғып тез арада таралып кетуі мүмкін.
Шаруашылықта көбінесе жұқпайтын аборт кездеседі. Оның негізгі себебі буаз малды дұрыс азықтандырмау, бағып күтімінің нашарлығы, қорқып үркуі, соққы тиюі, қаңсырау, улану, өкпе, жүрек, бауыр, жатыр аурулары мен төлдің даму процесінің бұзылуы, т.с.с факторлар.
Дұрыс азықтандырмаудан болған аборт деп жем шөптің жетіспеуінен, шіріген, көгерген жем шөпті жеп уланудан, аш қарынға мұз болып қатып қалған азық жеуден,салқын су ішуден, рационда А,Е,Д витаминдері мен ақзаттар, көмірсулар, макро және микро элементтерінің жетіспеуінен, іш кептіретін, шық түскен, қырау тұрған көк шөпті жегендіктен болған абортты айтады.
Зақымданудан болған аборттар деп мал сүзіскенде, тебіскенде, сүрініп құлағанда, тар қақпадан қысылып сығылып шыққанда,ұзақ жолға қуалап айдағанда,тік ішек арқылы тексергенде жатырды немесе жұмыртқалықтағы сары денені езіп жібергенде, мал бір нәрседен қатты үркіп қорыққанда болған абортты айтады.
Жасырын аборт көбінесе рационның құнарсыздығынан немесе жатырдың ауруларынан, төл қабықтарына індеттің түсуінен, уланудан болады. Кейде эндокриндік бездердің гармондарының жетіспеуінен де болады. Аборт болған мал қайтадан күйлейді.Тік ішек арқылы тексергенде буаздықтың бұрынғы білінген белгілері байқалмайды.
Індеттік және инвазиялық аборт деп көбінесе бруцеллез, паратиф, хламидиоз, кампилобактериоз, трихомоноз, токсоплазмос ауруларынан болған абортты айтады. Диагнозды лабораторияда төлді,қағарын,қынап ішіндегі сұйықты тексеру арқылы қояды. Кампилобактериоз, трихомоноз болған сиырлардың қынабы қабынып, шөркетей төңірегінде ұсақ қызыл қоңыр түсті түйіндер болады.
Шала туған төл деп буаздықтың соңына жетпей, ерте туған төлді айтады. Сиырда 7-8 айлығында туа береді. Егер төлдің үстіне түгелдей жүн шығып, емізік соратындай қабілеті болса, онда төлді аман алып қалуға болады.Төлдің үстіне құрғатып,жылы орап,жиі емізікпен жылы уыз беріп отыру керек.
Түсік деп үстінде жүні жоқ, өлі туған төлді айтады. Көп жағдайда буаздықтың қай мезгілінде аборт болғанын анықтау қажет болады. Оның негізгі принципі түсіктің ұзындығын, салмағын өлшейді, денесінің жүн шыққан жерлерін қарайды [2,3,4].

1.3 Туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары

Туа алмаған малға көмек көрсету. Малдың өздігінен туа алмау себебі толғақтың әлсіз болуынан, жатыр мойынның толық ашылмауынан, жамбас қуысының тарлығынан, сондай-ақ төлдің теріс келуінен болады.
Әлсіз толғақ көбінесе буаз малдың күтімі нашарлап, арықтағанда қысты күні және ерте көктемде болады. Мұндай жағдайда шығып келе жатқан төлдің көрініп тұрған мүшелерінен ұстап алып, күшке салмай жайлап тартып шығару керек.
Кейде жатырдың өзін қынап арқылы немесе тік ішек арқылы қолмен жайлап сипап көргенде жатырдың жиырылып - серпілу күші бұрынғы қалпына жетіп, толғақ күшейеді.
Төлдің теріс келуі. Малдың буаз кезінде серуенге шықпағанынан болады. Көбінесе кездесетін жағдай - төлдің басы бір жағына қайырылып қалады немесе алдынғы аяқтары бүгіліп қалады. Кейде төл жамбас қуысына көлденең тұрып қалып, не болмаса аударылып түсуі де мүмкін. Төлдің жатырда жамбас қуысында қалай жатқанын қолды қынапқа салып, төлдің мүшелерін ұстап білу арқылы анықтайды.
Төлдің бүгіліп, қайырылып қалған мүшелерін тузету үшін көлденең келген немесе аударылып түскен төлді оңғару үшін оны ептеп кейін итеріп, жатыр ішінде түзетеді. Туа алмай жатқан малға көмек көрсеткенде мына төмендегі ережелерді сақтау керек:
1. Акушерлік көмек сол төлдейтін малдың жамбас сүйектерінің орналасу және төлдің дене кұрылысының ерекшеліктеріне негізделу керек;
2. Акушерлік көмектің мақсаты - енесі мен төлін бірдей қауіптен құтқару;
3. Төлді тек қана малдың күшенген кезінде тарту керек;
4. Төлдің бүгінгі - қайырылып қалған мүшелерін жатырдың ішінде түзету керек. Ол үшін төлді жамбас қуысынан жатырға итеріп түсіреді;
5. Төлді жатырға итеріп түсіру оңай болу үшін жатырға бірнеше литр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.