Сасанидтер дәуірінің кодификациясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1 ЗЕРТТЕУДІҢ ТАРИХНАМАСЫ МЕН ӘДІСНАМАСЫ

0.1 Үнді-иран деректерін талдау мен жүйелеудің әдіснамасы
0.2 Үнді-иран деректерін археологиялық мәлімет ретінде қолданудың тарихнамасы

2 ҮНДІ-ИРАН ТІЛІНДЕГІ ДЕРЕКТЕР ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУІРІ
2.1 Үнді-иран тіліндегі деректердің тарихи маңызы
2.2 Қазақстанның қола дәуірі археологиялық мәліметтер бойынша

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ...
Қосымшалар

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы.
Қазақстанды археологиялық тұрғыда зерттеу, кейінгі уақытта тарихқа деген көзқарастың өзгеруі, тәуелсіздік алғаннан бергі отыз жылдың көлемінде көптеген тарихқа байланысты Халық тарих толқынында, Мәдени мұра, Рухани жаңғыру, Ұлы даланың жеті қыры сияқты бағдарламалар қолға алынды. Дегенмен де ол бағдарламалардағы зерттеулердің көпшілігі бағытты түрде зерттелгенмен де, бүкіл Қазақстан тарихын көне дәуірлерден бастап, қазіргі күнге дейін зерттеу өзектілігі әлі жоғала қойған жоқ. Сонымен қатар әлі кең көлемде зерттеуді талап ететін тақырыптар бар деп айтуға болады. Солардың қатарында Қазақстанның қола дәуірін айтып өтуге болады. Өйткені 1946 жылы Қ. И. Сәтбаевтың бастамасымен Ғылым академиясының құрылуы және Ә.Х. Марғұланның бастауымен үлкен академиялық зерттеулердің жүргізілуі Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ашылуына, Андронов мәдениетінің тереңірек зерттелуіне себеп болды. Осындай зерттеулердің басында К.А. Ақышов, Ә.М. Оразбаев, М.Қ. Қадырбаев сияқты ғалымдар жүрді. Дегенмен бұл ғалымдардың зерттеулері классикалық тұрғыдағы зерттеу болғанымен, ол зерттеулерді ары қарай дамыта зерттеу толықтай жалғасын тапқан жоқ. Әрине Орталық Қазақстан өңірлерін зерттеуде В.В. Варфоломеев, В.В. Евдокимов, И.А. Кукушкин, П.К. Ломов сияқты ғалымдар зерттеулер жүргізді, әлі де жүргізіп жатыр. Археологиялық тұрғыда материалдар жинақталып толығудың үстінде. Жалпы қола дәуірін зерттеуде бір жақты археологиялық қазба жұмысын жүргізумен сол қоғамның көрнісін толық ашу мүмкін емес, сондықтанда оны деректер арқылы сөйлету маңызды болып отыр. Деректер арқылы сөйлетудің маңыздылығында классикалық орыс ғалымдары Л.С. Клейн, А.Н. Сорокин, С.С. Черников, қазақ ғалымы Ә.Х. Марғұланның зерттеулерінде қола дәуірі жөнінде нақты жазба деректері болмаған мен, зерттеулерін үнді-иран деректері Авеста, Ригведа сияқты жазбалармен ішінара салыстыру кездеседі. Бірақ терең тұрғыда зерттеу қалыптасқан жоқ. Сондықтан осы бағытта зерттеулер жүргізу барысында біз үнді-иран тіліндегі Авеста, Ригведаның тікелей түпнұсқасын деректер алмасақта, аударма жасалған нұсқаларын Қазақстанның қола дәуірінің археологиялық зерттеулерімен сабақтастыра отырып, сол деректерде жазылған Еуразия даласында қандай тайпалардың өмір сүргендігі, қандай шаруашылықты меңгергені, қандай өзен-көлдердің аты аталғандығы, қандай қоғамдық өзгерістер болғандығын үнді-иран деректерінен алуға болады. Сол себепті осы деректер біз үшін өте маңызды болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Зерттеу жұмысының пәні және нысаны.
Зерттеу жұмысының мақсаты.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Зерттеу жұмысының теориялық және деректік негізі.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыс жазылу барысында қолданылған әдістер:
# Талдау жасау;
# Салыстыру әдісі;
# Жүйелілік;
# Ақпаратты сараптау;
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.
Зерттеу жұмысының хронологиясы.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі мен зерттеу әдістері.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тараудан және әр тарау екі тараушадан, қорытынды, қосымша мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЗЕРТТЕУДІҢ ТАРИХНАМАСЫ МЕН ӘДІСНАМАСЫ

1.1 Үнді-иран деректерін талдау мен жүйелеудің әдіснамасы
Авеста зороастрлықтардың ежелгі діни кітабы, адамдардың мінез-құлқының қайнар көзі, Орталық Азия мен Иранның ежелгі халықтарының ой-санасының, батылдығы мен қайырымдылығының ошағы ретінде сөзсіз біртұтас моральдық, құқықтық және діни кодекс болды. Сонымен қатар, Авеста ежелгі арийлердің мінез-құлқын анықтайтын, моральдық, құқықтық және діни нормаларға толы. Авестаны әлеуметтік норманың үш формасының қайнар көзі деп айта аламыз, сонымен қатар, олардың бірлігі мен өзара әсері оның жүріс-тұрыс кодексі және тарихи ескерткіш ретіндегі модерациясын ешқашан төмендетпейтін деңгейде.
Авеста - Орта Азия мен Иран халықтарының ең көне діни кітабы. Ол Бактрия, Согд, Хорезм, Фергана, Памир, Хорасан, Кавказдың бір бөлігі және Батыс Иранның басқа территорияларын мекендеген үндіеуропалықтардың діни мәтіндерінің жиынтығынан тұрады. Авестада діни гимндер, өлеңдер, Заратуштраның уағыздары және Ахура Мазда мен зұлым құдай Анхра Маню туралы аңыздар бар. Авеста атауы орта парсының арастак сөзінен шыққан, кейінірек awastay - негіз (немесе басқа түсіндірулер бойынша құру (конституция), тағайындау, мақтау және т.б.). Авеста бастапқыда ауызша түрде тараған. Ғалымдардың көпшілігі Заратуштра пайғамбарды (грекше - Зороастр) Авестаның авторы деп таниды. Бірақ ғылыми әдебиеттерде Авестаның белгілі бір бөліктерін басқа пайғамбарлардың айту мүмкіндігі туралы нұсқалар бар. Шығыстанушы И.С. Брагинский: Иран тайпалары тарихындағы ең ежелгі кезеңде Заратуштра есімімен пайғамбарлар, бәлкім, олардың ішіндегі ең асқақ біреуін ғана оқыды, мүмкін ғаттылар жырланған. Осы дереккөзді басып шығару және кодификациялау процесін ескере отырып, бұл бірегей ескерткіш бірнеше мыңжылдықтардың үнді-иран тайпаларының тарихын қамтиды деп айтуға болады. Авестаның ең ежелгі бөліктері Риг Веданың жазылу дәуірінен немесе одан да ерте басталған нұсқалары бар.
Аңыз бойынша, Авестаны жерге алғаш рет барлық құстардың көсемі - Каршипт құсы алып келген. Ізгі және жалғыз пайғамбары, адамдардың ең әділі - Спитама Заратуштра болған. Ол өзінің аянын Дайтиа өзенінің мөлдір суларына шомылу арқылы алады. Пайғамбар аян алған кезден бастап жер бетіндегі әлемнің жаңа дәуірі - Визаришн - жақсылық пен жамандықты бөлу дәуірі басталды.
Гректер сиқыршылардың қасиетті кітаптары туралы білді (Зороастризмді жақтаушылар ежелгі уақытта осылай аталған). Авестаның қасиетті тізімдерінің бірін Персеполистегі Александр Македонский сарбаздары өртеп жіберген деген аңыз бар. Авеста туралы рим жазушысы және тарихшысы Плинийде хабарлаған .
Авеста кітаптарының ішінде Заратуштраның (Заратуштра) жазбалары ерекше көзге түседі. Қазіргі Бельгия ғалымы Ж.Д.Гийемен өзінің Заратуштраның әнұранының аудармасының кіріспесінде былай деп жазады: Азияның барлық ұлдарының ішінен Батысты бірінші болып асырап алған Заратуштра болды. Оның ілімдері Грецияны Мәсіхтің ілімдері қабылданғанға дейін төрт ғасыр бұрын байытты. Заратуштра Платонға бұрыннан белгілі болған. Будда мен Конфуцийдің дауыстары Еуропаға жету үшін өте ұзақ уақыт қажет болды, сондықтан Заратуштра ... батыста ежелгі азиялық даналықты ұсынған жалғыз адам болды . Авестаның кейбір ережелерінің іздерін Ескі өсиет кітаптарынан табуға болады деген пікір де бар.
Авеста ежелгі иран тілдерінің бірінде жазылған, оның нақты локализациясы анықталмаған. Мәтін иран тілінің солтүстік диалектілерінің бірінде жазылған деп болжам бар. Бұл ескерткіш негізгі екі нұсқада бізге жеткен. Біріншісі үш бөлімнен тұратын дұғалар жинағы: Вендидат, Висперед және Ясна. Бұл кітаптардың мәтіндері ретсіз орналасқан, бірақ бұл тәртіп канонизацияланған. Екінші басылым - сол кітаптардың жинағы, бірақ басқа тәртіпте орналасқан, ғибадат кезінде оқуға емес, жүйелі зерттеуге бейімделген. Бұл нұсқада мәтін орта ғасырлық парсы тіліндегі пахлави алфавитімен жазылған түсіндірме аудармасымен бірге жүреді. Бұл түсіндірме аударма Zend деп аталады. Сондықтан екінші нұсқа Зенд-Авеста деп аталады.
Х-ХІ ғғ. зерттеуші Әбу Райхан Бирунидің мәліметі бойынша, Авеста Дарийдің кезінде арнайы иленген теріге алтын әріптермен жазылған. Араб тарихшысы Абуали Маскуя ар-Рази: "Заратуштра пайғамбарлық қызметті Каянид патшасы Гуштасптың кезінде бастаған (Виштаспа). Заратуштра ілімі 12 мың былғары параққа алтын әріптермен жазылған"дейді. Кейбір авторлар Динкардқа сілтеме жасай отырып, Виштаспа Каянидтің кезінде Авестаны жүйелеу мүмкіндігі туралы айтады. В.Г.Графский Авестаны жазбаға түсіруі туралы былай деп жазады: Авеста - бұл зороастризмнің қасиетті мәтіндерінің жиынтығы, оның жинақталуы дәстүрлі түрде Заратуштраның өмірінің соңына, яғни ұстазының өсиеттерін оның шәкірті Джамаспа жазып алған кез. Алайда, Авестаны бекіту зороастризмді Мидияда, содан кейін Персияда ресми мойындағаннан кейін ғана басталды және оның алғашқы жазбаша нұсқасы Ахеменидтер әулеті билігінің (б.з.д. 550-350 жж.) соңғы дәуірлеріне жатады. Авестаның алтын әріптермен 12 мың былғары параққа жазылғандығы туралы Иран зерттеушісі М.Рошшодта растайды. И.С.Брагинский Авестаны Ахеменидтік Дарий жағынан бекіту нұсқасын қолдай отырып, оны Шиздегі қазынашылықта және мемлекеттік мұрағатта сақталғаны туралы пікірін білдіреді. Брагинский сонымен қатар Аршакидтер мен Сасанидтер дәуіріндегі кодификациялау туралы айтады. Авестаның былғары парақтардағы алтын жазбаларынан ештеңе қалмаған. Бірақ Авестаның кейінгі жазылған нұсқалары сақталды. Жалпы, Авестаны бекіту және кодификациялау тарихын кезеңдер бойынша жіктейтін болсақ, онда ол төрт кезеңге бөлінеді:
1. Виштаспа Каянид дәуірінің кодификациясы, Зороастрдың өмірінің соңында.
2. Гректер өртеген Ахеменидтер дәуірінің кодификациясы.
3. Аршакидтер дәуірінің кодификациясы (I-III ғғ.).
4. Сасанидтер дәуірінің кодификациясы.
Бастапқыда авесталық мәтіндер арийлік дауыссыз жазумен жазылса, кейін Авестаны арнайы жасалған алфавитпен жазды (әсіресе Сасанидтер тұсында). Ардашер Бобакон кезінде Авестаны редакциялауға бас діни қызметкер Тансар қатысқан. Бұл істі Ардашер Бобаконның баласы I Шопур жалғастырды (247 - 272 жж. билік құрған), оның басшылығымен бас діни қызметкер және оның серіктері Тансардың үлгермеген ісін жасады. Авестаны кодификациялау соңғы рет I Хосровтың (531 - 579ж.ж) тұсында жасалды және ол зороастризмнің қасиетті кітабының соңғы басылымы болып саналады. Осы басылымнан кейін Авеста 21 кітап (наск), 368 тарау және 345700 сөзден тұрды. Бізге жеткен Авестаның шамамен 14 бөлігі кейінгі сасанид дәуіріне тиесілі және Б.Г.Гафуровтың пікірінше, келесі кітаптардан тұрады:
1. Ясна - құрбандық шалу, дұға ету - негізгі ғұрыптық рәсімдерді қоса жүретін мәтіндер жиынтығы.
2. Яшттар - қастерлеу, мадақтау - зороастрлық пантеонның құдайларына арналған гимндер.
3. Видевдат - деваларға (жын-перілерге) қарсы заң (кейінгі формасы - Вендидад), ғұрыптық тазалықты сақтауға арналған ереже (сонымен қатар бірқатар діни және заңдық ережелер, ежелгі мифтердің, эпостардың бөліктері және т.б.).
4. Виспрат - барлық егемендіктер (кейінірек, дәлірек айтқанда, Висперед), литургиялық мәтіндерден алынған дұғалар жиынтығы.
Сондай-ақ, Авестада айтылғандардан басқа көлемі мен маңызы аз басқа да бірқатар бөлімдер бар екенін ескеру қажет. Авестаның көлемі туралы авестаны зертеушілер арасында бірыңғай пікір жоқ. Мысалы, Рим тарихшысы Плиний тарихшы Гермипптің (б.з.д. III ғ.) мәліметтеріне сүйене отырып, Авеста екі миллион жұптан тұрады деп мәлімдейді. Ғалымдар Э.Вест пен Дж.Дустхохтың айтуы бойынша, Сасанидтер дәуіріндегі Авеста 345 700 сөзден, ал Авестаның Пехлеви фиксациясы 2 094 200 сөзден тұрған. Бізге жеткен Авеста 83000 сөзден тұрады - бұл 1288 жылғы қолжазба. Гохон мен Вендидад өзгермей толық күйінде сақталған. Авестаның ежелгі нұсқасы үш бөлімнен тұрады - бұл Гац, Дотик, Хот монсарик. Дж.Дустхохтың айтуы бойынша, қазіргі Авеста: Гац, Ясну, Яшты, Висперед, Хурда Авеста, Вендидад бөлімдерін қамтиды.
Аңыз бойынша, Авеста бір кездері мифология, тарих, этика, құқық және діни талаптардың барлық аспектілерін қамтыған көптеген кітаптардан тұрды. Бізге жеткен формада Авеста бес кітапқа бөлінген, оның төртеуі санскритпен байланысты ежелгі авеста тілінде жазылған, ал біреуі пехлеви немесе орта парсы тілінде (Иран тілі) Сасанидтер дәуірі, яғни біздің эрамыздың III-VII ғасырлары.).
Авестаның мәтіні үндіеуропалық тілдер тобының иран тобына жататын өлі авеста тілінде жазылған. Авеста тілі зороастрлықтардың арасында ғибадат ету үшін қолданылады.
Мазмұны мен лингвистикалық сипаттамаларына сәйкес авесталық мәтіндерді екі бөлікке бөлуге болады: Үлкен Авеста (б.з.д. 1200-800 жж.), архаикалық тіл басым және Кіші Авеста (б.з.д. VI ғ.), архаикалық тіл аз және сәл өзгеше диалект негізі.
Бастапқыда мәтіндер ұрпақтан ұрпаққа тек зороастр дінбасыларының алқасы арқылы ауызша жолдармен беріліп отырды.
ХІХ ғасырда салыстырмалы лингвистиканың дамуы Авеста тілінің Риг Веда және басқа да ежелгі үнді әдебие ескерткіштері жинақталған ежелгі үнді тілдеріиен байланысы және санскритпен байланысы бар екені анықталды.
Авеста арнайы жасалған алфавитпен жазылған (VI ғ). Ол дамыған Пехлеви курсивінің негізінде дамыды (яғни орта парсы зороастризм кітаптарының шрифті), бұл арамей жазуы негізінде пайда болған жазу түрлерінің бірін дамыту болып табылады. Авеста алфавитінде әріптердің саны едәуір көп (2 еседен астам), оның ішінде дауыстыға арналған 14 әріп бар.
Ұзақ уақыт бойы Батыс әлемінде ежелгі ирандық діни әдебиеттер туралы ақпарат өте сирек болды және XYIII ғасырға дейін Авеста Еуропа үшін беймәлім болды. Алғаш рет 1723 жылы Оксфорд кітапханасына Сураттан келген көпес Авестаның Видевдад Сад мәтінін алып келеді. Бірақ мәтінді ешкім оқи алмады.
Тек XYIII ғасырдың ортасында ғана француз Анкетиль Дюпперон ежелгі дінді зерттеуге терең қызығушылық танытып, Үндістанға сапар шегеді. Отанына оралғаннан кейін ол Авестаның французша аудармасын және оған ілеспе мәтіндерді жариялады. Осы ғылыми еңбектің арқасында Авеста туралы ақпарат Еуропа ғылымына жол тартты. Алайда Дюперронның аудармасы негізгі мәтіннің мағнасын толық аша алмады.
Авестаны зерттеу Еуропада ортағасырдағы парсы тілін оқумен қатар жүрді. Зерттеуді печенег теңгелеріндегі жазу мен жартастардағы жазуларды оқудың маманы француз ғалымы А. Сильвестр де Саси жүргізді. Авестаны алғаш баспадан шығарған француз Э. Бюрнуфа еді. Ол авеста мәтіндерін санскрит тілінен аударған неміс ғалымдары Матина Хауга мен Фридрих Шпигелге еңбектеріне интерпретация жасай отырып шығарды. Авестаның орта ғасырдағы парыс тіліне аударылып толық жеткен кітабының бірі - Видевдат. Дюперроның аудармасынан кейін Видевдатты 1877 жылы К.Шпигел, 1910 жылы Ф.Вольфром неміс тіліне, 1877 жылы Ш.д Арле француз тіліне аударды. Ағылшын тіліне 1880 жылы аударылса, 1894 жылы Оксфордтық серия Дж. Дармстетердің аудармасында Шығыстың қасиетті кітабы деп жарық көрді. Соңғы, ағылшынша аудармасын зерттеушілер әлі күнге дейін қолданады.
Сонымен, Авестада діни және заңды өсиеттер, дұғалар, ұрандар, зороастрлық құдайларға арналған әнұрандар, философия және ғылымдар туралы ойлар - космогония, астрономия, медицина, тарих, сонымен қатар адамгершілік пен заң негіздері жинақталған. Зороастризмнің негізгі қағидалары: бір құдайға - Ахурамаздаға сену; екі мәңгілік принциптің қарсыласуы - жақсылық пен зұлымдық, олардың арасындағы күрес әлемдік процестің мазмұны болып табылады; жақсылықтың түпкілікті жеңісіне деген сенім. Рәсімде басты рөлді қасиетті от ойнайды.
Мәтіндерді талдау Авестаның гетерогенді фрагменттерден (литургиялық мәтіндер, аңыз, тарих, діни заңдар, эпикалық оқиғалар, діни қызметкерлерге түсініктемелер) тұратындығын көрсетеді. Бұл олардың әр уақытта Иранның әртүрлі аймақтарында қалыптасқандығын дәлелдейді. Авестаның ең ежелгі бөліктері Зороастр өмір сүрген кезге дейін пайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.