Интербелсенді оқыту технологиясын ашып көрсету
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Сындарлы қоғамдық диалог - Қазақстанның тұрақтылығы мен гүлденуінің негізі атты алғашқы Жолдауында білім беруге бұрынғыдай мемлекеттің дамуындағы стратегиялық роль беріледі, жоғары оқу орындары жұмысының сапасын және ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыру мәселесі де көтерілді.
Президент өз Жолдауында көрсеткендей, әлеуметтік жаңғырудың жаңа кезеңі білім беру сапасын жетілдірумен тығыз байланысты. Сондықтан Президент атап өткендей, маман даярлау ісі еліміздегі және ғаламдағы еңбек нарығынан тыс қалмағаны жөн. Сонымен қатар президентіміздің жолдауында былай делінген: Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Демек, барлық деңгейдегі техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуға бағытталған тиісті шаралар қолдануымыз шарт.
Сөйтіп Президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің жоғары оқу орындарының алдына бәсекеге қабілетті, білікті маман дайындау, олардың оқу бітіргеннен кейінгі өмірден өз орнын табу, яғни жұмысқа орналасу мәселесін қатаң қадағалаумен қатар, ғылыми-зерттеу жұмыстарын сапалы жүргізіп, оны коммерцияландыру бағытында қарқынды және нақты жұмыстарды жасауға үлкен міндеттер артып отыр.
Қазіргі заманауи жағдайындағы білім берудің болашағы қоғамның даму үдерісімен, білімнің ғылыми интеграцияға ұмтылуымен, қоғамда жинақталып және үнемі өсіп отыратын, ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады. Интеграция мен ғаламдастыру қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда жоғары оқу орындарындағы білім берудің сапасы мен-деңгейін жан-жақты көтеріп, жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ.
Жолдауда әсіресе кәсіптік техникалық білім беру ісіне ерекше көңіл бөліну керектігі баса айтылды. Өндірістегі инновациялық жобалар жоғары технологиясыз және кәсіптік бағытта білім алмаған мамандарсыз жүзеге аспайды. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты әрі жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершіліктік, рухани, адамзаттық және басқа көптеген адами қабілетін қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі [1].
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман даярлау. Осы талапқа орай ізденімпаз оқытушының шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, студенттің жүрегіне жол таба білуі. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация оқытушысы - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, шығармашыл тұлға. Нарық жағдайындағы оқытушыларға қойылатын талаптар:
бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби біліктілігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Кәсіптік оқу мекемелердің басты мақсаты - білімді, жаңа идеялармен қаруланған кәсіби мамандарды даярлау болып табылады. Бұл білім алушының кәсіби, технологиялық дайындығы ғана емес, сонымен қатар оның білімінің жан- жақтылығы мен ақпараттық мәдениеті жоғары, яғни компьютерді еркін меңгеруі, интернет ресурстарын пайдалана білуі, оқытудағы жаңа инновациялық технологияларды меңгеруі т. б.
Білім беру үдерісінің осы мақсатына қол жеткізу үшін, дәстүрлі оқытудан оқытудың жаңа түріне - инновациялық оқытуға көшу қажеттілігі туындап отыр. Оқытудың бұл түрі оқушының бойындағы жеке қабілетін дамытып, оны әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге тез бейімделетін тұлға ретінде көрсетеді. Кәсіптік оқу орнындарында білім беру сапасын одан әрі дамытуда осы бағыттарды іске асыруы керек. Білікті мамандарды тәрбиелеп шығару - кәсіптік білім саласының айрықша мақсаты болып табылады.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. Болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері - кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы.
Қазақстанда білім беру саласындағы педагогикалық инновация мен оқытудың жаңа технологиясы мәселелерін Ш.Т.Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н.Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, Н.И.Хван, Л.Е.Румянцева, З.У.Имжарова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог-ғалымдар зерттеген. Олар өз еңбектерінде интербелсенді оқу технологияны қолданудың іс-тәжірибесі, танымдық әрекеттерді басқару үдерісі, кәсіптік оқу орнында пәндердің мазмұны, әдістері, құралдары, оқыту түрлері мен оның нәтижесін бақылау жаңа дидактикалық шарттарға негізделіп және жаңа құрылым, ұйымдастыру қызметі, орындалу нәтижесі, көп ізденуді қажет ету керектігін, педагогикалық- психологиялық сипаттамаларын нақтылап көрсеткен.
Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ: білім сапасының төмендігі; білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы; құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы; білім алушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы; білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізу, интербелсенді оқыту технологияларды кенінен қолдану, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу.
Білім беру саласында интерактивті техника және технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдері іздестірілуде.
Қазіргі білім беру тұжырымдамасының талабында оқытушы мен студенттің қарым-қатынасы түбегейлі өзгеріп, оқытушы-ұйымдастырушы, бағыттаушы, ал
студент-ізденуші, белсенді субьектіге айналуы тиіс. Студентті белсенді тұлғаға айналдырудың жолдары қандай? Бүгінгі ақпараттық техниканың жаңару заманында студент белсенділігін арттыруда кеңінен орын алатын технологиялардың бірі - интербелсенді әдістер [2].
Интербелсенді әдістің мақсаты тек ақпарат беру ғана емес, студенттердің өздігінен жауап іздеу дағдыларын қалыптастыру. Интербелсенді әдіс өзара әрекеттестіктің алуан түрлері мен міндеттерін қамтиды. Мұндай әрекеттестік негізінде студенттер оқу дағдыларын меңгеруге мүмкіндік алады, өз шешімдерінің дұрыстығына көз жеткізеді, тіпті болмағанда оның басқа жобалардан гөрі артықшылығын байқауға логикалық түрде түсінеді. Сондықтан интербелсенді оқыту әдісі студенттердің оқу үдерісіндегі белсенді әрекеттерін үйренудің негізгі құралдары әрі тәсілдері ретінде танылады.
Қазіргі ақпараттық қоғамға көшу үрдісі жүріп жатқанда, интербелсенді әдістерді тиімді қолдана білсек, біз өзімізді жаңа ғасырдың білікті, бәсекеге қабілетті, білімді, шығармашыл, ақыл-ойы дамыған азамат етіп тәрбиелей аламыз. Осы тұрғыдан Ауылшаруашылық машиналар пәнінен интербелсенді оқыту технологияларды қолдану арқыл ы студенттердің танымдық әрекетін
белсендіру атты дипломдық жұмыс бүгінгі күнде зерттеуді қажет етеді.
Зерттеудің нысаны - Жаңақорған аграрлық техникалық колледжнің оқу- тәрбиелік үдерісі.
Зерттеудің пәні - Студенттердің танымдық әрекетін белсендіруге интербелсенді технологияларды қолдану.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Ауылшаруашылық машиналар пәнінен студенттердің танымдық әрекетін белсендірудегі интербелсенді технологиялардың тиімді жақтарын анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Жаңақорған аграрлық техникалық колледждің оқу өндірістік жұмысын талдау.
Интербелсенді оқыту технологиясы бойынша танымдық әрекетті белсендіруге қолданылатын әдістердің ерекшеліктерің қарастыру.
Ауылшаруашылық машиналар пәні бойынша сабақты өткізу әдістемесін жасау.
Ауылшаруашылық машиналар пәнін оқытуда интербелсенді технологияларды қолдану арқылы студенттердің танымдық белсенділігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңызы. Дипломдық жұмыстың нәтижелері колледжде арнайы пәндер бойынша оқушылардың білім сапасын арттыруға, танымдық белсенділіктерін көтеруге көмегін тигізеді.
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу-өндірістік іс-әрекетіне сипаттама
Жаңақорған аграрлы-техникалық колледжі Қазақстан Республикасы Министірлер Кеңесінің қаулысымен 15маусым 1961 жылы Жаңақорған аудандық №187 ауылшаруашылығын механикаландыру училищесі болып ашылды. Колледж атауында бүгінгі күнге дейін төмендегідей өзгерістер орын алды. 10 наурыз 1966 жылы №187 селолық кәсіптік техникалық училище, 11 қаңтар 1985 жылы № 17 Селолық кәсіптік училище, 1 қаңтар 1996 жылы № 13 Кәсіптік мектеп мемлекеттік мекемесі, 26 желтоқсан 2008 жылы №13 кәсіптік лицей мемлекеттік мекемесі (облыс әкімінің 07.08.2012 жылғы №527 бұйрығы), 30 желтоқсан 2013 жыл Жаңақорған аграрлы-техникалық колледжі коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны
Қазіргі таңда колледж Жаңа оқыту технологияларын енгізу арқылы кәсіби шеберлігі жоғары, ұлтжанды, әлемдік озық мәдениет үлгілерін бойына сіңірген, нарық жағдайына бейімделген, бәсекеге қабілетті мамандар даярлау мақсатында 14 мамандық бойынша оқушыға білім және тәрбие беруде. Оқу тәжірибе ісін заман талабына сай жабдықталған дәрісханалар мен зертханалар, төрт компьютерлер сыныбы, әдістемелік кабинеті, оқу залы, кітапхана, спорт зал, медпункт, автотрактодром, оқу тәжірибелік танабында жүргізеді. Компьютерлер сыныбы INTERNET жүйесіне қосылған. Электронды оқулықтар топтастырылған. Кітапхана қоры оқытушылардың ғылыми шығармашылық және өздерінің жеке еңбектерімен толықтырылуда. Колледжде түрлі саладан жоғары білікті ғалымдар, жоғары санатты оқытушылар, магистрлар, өндірістік оқыту шеберлері оқушыларға сапалы білім беру үшін еңбек етеді. Оның ішінде: Қазақстан Республикасының білім беру ісінің үздігі - 2 ғылым докторы; ғылым кандидаттары - 2; магистранттар - 12; жоғарғы санатты оқытушылар - 25
Материалдық-техникалық базасы:
Арнайы жабдықталған дәрісхана - 32;
Зертхана - 11;
Компьютерлік кластар, интерактивті тақта;
Колледж халықаралық интернет жүйесіне қосылып электрондық байланыс жүйесі құрылған;
Кітапхана (кітап қоры 20400 - дана);
250 орындық мәжіліс залы;
Спорт кешені, жазғы спорт алаңы;
260 орындық жатақхана;
Автодром;
Тәжірибе танабы;
Асхана;
Алғашқы әскери дайындық оқу алаңы;
Колледжде дайындайтын мамандықтар 1 кестеге сәйкес көрсетілген. Кесте 1
Колледжде дайындалатын мамандықтар
Коды
Мамандығы
Біліктілігі
Білім алу мерзімі
9 сынып
11 сынып
1502000
Агрономия
Өсімдіктерді қорғау бойынша агроном
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1503000
Өсімдік шаруашылығы
Көкөніс өсіруші (жылыжайда)
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
1511000
Жерге орналастыру
Техник
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1508000
Орман шаруашылығы бақша-саябақтық және
ландшафттік құрылыс
Орман мастері
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1510000
Ауыл шаруашылығын механикаландыру
Техник-механик
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1513000
Ветеринария
Мал шаруашылығында
ветеринариялық өңдеуші операторы
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
Ветеринарлық санитар, Ветеринарлық фельдшер, Ветеринарлық техник
-
10 ай
1512000
Зоотехния
Зоотехник,
Құс өсіруші техник
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
0902000
Электрмен қамтамасыздандыру салалар
бойынша
Техник-электрик
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1514000
Экология және жер қойнауын пайдалану салаларындағы ресурстарды
тиімді қолдану
Эколог
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1509000
Экология және табиғатты қорғау қызметі (түрлері бойынша)
Техник- гидромелиоратор
(тамшылатып суғару маманы)
2ж. 10 ай
10 ай
1222000
Консервілер және тағам концентраттары өндірісі
Техник-технолог
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1226000
Тамақтандыру кәсіпорындары өнімдерінің технологиясы және өндірісті
ұйымдастыру
Техник-технолог
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
0508000
Тамақтандыруды ұйымдастыру
Аспаз
-
1ж 10 ай
0601000
Стандарттау, метрология және сертификаттау
Стандарттау технигі
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
1304000
Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз
ету (түрлері бойынша)
Техник-бағдарламашы
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
0518000
Есеп және аудит (салалар бойынша)
Бухгалтер
2ж. 10 ай
1ж.10 ай
0104000
Кәсіптік оқыту(салалар бойынша)
Жол қозғалысын ұйымдастыру,
техник-механик, техник-электрик
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1403000
Ішкі санитарлық - техникалық құрылғылар мен
вентиляцияны монтаждау және пайдалану
Газоэлектрмен дәнекерлеуші
2ж. 10 ай
10 ай
0503000
Слесарлық іс
Электрик-автослесарь
2ж. 10 ай
10 ай
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу базасындағы студенттерді оқытуға және тасымалдауға арналған техникалар мен құрал-жабдықтар 2 кестеге сәйкес көрсетілген.
Кесте 2
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу базасындағы техникалар мен құрал-жабдықтар
№
Атауы
Саны
1
Автобус ПАЗ - 32054
1
2
Микроавтобус ГАЗ - 322132
1
3
Трактор Беларус - 892
1
4
Трактор тіркемесі 2 ПТС - 6
1
5
Чизельді соқа ПЧ - 4,5
1
6
Эксковатор-Погрузчик ІСВ 3 СХ
1
7
Автомобиль Нива
1
8
Газель бортовая ГАЗ - 3302-244
1
9
Аккумулятор зарядтау құрылғысы
3
10
Форсунка тазалайтын құрылғы УЗВ
1
11
Инжектор тазалағыш құрылғы
1
12
Дәнекерлеу құрылғысы Rilon ARC 200
1
13
Дәнекерлеу құрылғысы Rilon ARC 315
1
14
Газбен дәнекерлеу құрылғысы
2
15
Поршенді компрессор10 атм
1
16
Поршенді компрессор 8 атм
1
17
Гидравликалық пресс
1
18
Станок Шиножөндегіш PULI MACHINERY PL -1336IT
1
19
Дөңгелекті реттеуге арналған стенд. Техновектор Т4108
1
20
Автомобиль көтергіш 10 тн
1
21
Электротельфер 0,5т
1
22
Фара реттегіш стенд VAST
1
23
Диагностикалық стенд СКИФ 1-02
2
24
Диагностикалық стенд СКИФ 1-03
2
Ауылшаруашылық машиналар пәні - бұл оқушының болашақ маман ретінде қалыптасуы жүзеге асатын, мамандықтың негізін қалаушы пәні болып табылады. Сол себепті, оқушы неғұрлым сапалы білім алатын болса, оның біліктілігі соғұрлым жоғары болады. Оқыту үдерісіне бүгінгі білім технологияларын кең көлемде ендіру үшін оқу мекемесінің материалдық- техникалық базасын жақсарту (интерактивті тақталарды, компьютерлерді, көрнекі құралдарды және т.б. алу), озық педагогикалық технологияларды қолдану бойынша әдістемелік нұсқамаларды әзірлеу, және де өзіндік білімге арналған әдістемелік әдебиеттерді алу қажет болып саналады [3].
Интербелсенді оқыту технологиясын ашып көрсету
Танымдық белсенділік дегеніміз - бұл студенттердің оқуға, танымға назар аударуының белгілі бір көрінісі. Танымдық белсенділіктің ерекшелігі оқу процесінде студенттерге білім алуға, өз бетімен әрекет істеуге, ақыл-ойды дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік беретін танымдық ізденімпаздық пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы болмыс-бітімі болып табылады.
Қазіргі кезеңгі қоғам талабына сай оқытуда педагогикалық технологияны пайдалана отырып, оқушылардың танымдық белсенділігін көтерудің маңызы зор.
Жаңаша оқыту технологиясы -- белгіленген мақсатқа нәтижелі қол жеткізуді қамтамасыз етуде оқытудың формасы, әдістері мен құралдарын ашып көрсетіп, оқу бағдарламасында белгіленген оқытудың мазмұнын жүзеге асыру тәсілі.
Студенттің танымдық белсенділігін қалыптастыру үшін оқу үрдісінде барлық маңызды критерийлердің қалыптасу жағдайларына кепілдік беру қажет: іс-әрекеттердің танымын және әдістемелерін алу, қажеттіліктерді тудыратын жағдайлар, өзін-өзі дамыту жағдаяттары, есептер жасаудың барлық мүмкін формаларын ұйымдастыру қабілеті.
Студенттің танымдық белсенділігі, өз кезегінде, қабылдау, есте сақтау, ойлау және тұрақты күйін қажет етеді. Оқу барысында оқушының танымдық белсенділігін арттыруда олардың өз бетінше танымдық ықылас-ынтасын, шығармашылық әрекетін дамытатындай етіп ұйымдастыру қажет.
Әлемдік бәсекелестік заманында әрбір адамның білім сапасын, қабілеттілік деңгейін, іскерлік мүмкіндігін анықтайтын адам ресурстарын дамыту мәселесі күн тәртібіне өткір қойылып, адамның білімі мен біліктілігі қазіргі кезеңде мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігінің ең маңызды көрсеткішіне айналып отыр. Бәсекеге қабілетті, интеллектуалдық күші жетік маман кадрлар болмай, әлемдік бәсекеге төтеп бере алатындай экономика дамымайды. Қай заманда да өркениеттің өрлеуі интеллектуалдық шығармашылық қабілеттің негізінде іске аспақ. Еліміздің жарқын келешегінің ең басты кепілі - сапалы, жаңа заман талабына сай білім беру жүйесін қалыптастыру жұмысы бүгінде жүйелі жолға қойылды. Қазіргі таңда білімге ерекше көңіл бөлінгендігі белгілі. Ол бүгінгі өскелең өмірдің талаптарына сай маңыздылығымен ерекшеленеді.
Мемлекетіміздің даму, жаңару жолындағы жаңалықтары мен түрлі өзгерістері еліміздің білім беру саласынада өз әсерін тигізуде. Бүкіл әлемдік білім беру кеңістігіне ұмтылыстар, қоғам дамуындағы қалыптасып отырған жаңа жағдайлар, тыңнан туындаған мәселелер, өзгеріп жатқан өмірге бейімделу қажеттігін туындатып отыр. Бүгінгі ғаламдастыру дәуірінің талабына сай білім беру барысында білімгердің жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытумен қатар ғаламдық ой-санасын қалыптастыруға ерекше назар аударылуда. Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін- өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуда қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.
Бүгінгі таңда жеке тұлғаны емес, оның даму үрдісін басқару қажеттігі айқындалып отыр. Білім алушының түрлі ақпараттың толассыз ағынында бағытталуы қиынға түсіп отыр, ол үшін оның талдау, құрылымдау, жүйелеу, мәселені шешу дағдылары жетік дамытылуы тиіс. Яғни, мұғалімнің негізгі ұстанған мақсаты - білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу материалын қаншалықты меңгергенін бақылаудың сан түрлі жаңа әдістерін іздестіру, жаңа технологияларды сабақта тиімді пайдалана білу [4].
Интербелсенді оқыту- әрекетпен және әрекет арқылы оқыту, бұл ұстаным үлкен нәтижелерге қол жеткізетін тиімді жүйе деп есептелінеді, себебі адам санасында бірінші кезекте өзінің әрекеттері мен өз қолымен жасаған істері қалады. Кезінде көне қытай ғұламасы Конфуций былай деген екен: Маған айтып берсең - ұмытып қаламын, көрсетсең - есте сақтармын, ал өзіме жасатсаң - үйренемін! деген пікірі дәлел бола алады. Сондықтан интербелсенді оқыту білім алушылардың оқу үдерісіндегі белсенді әрекеттерін үйренудің негізгі әдіс- тәсілдері ретінде танылады. Интербелсенді әдістерде басты назарды "үдеріске", яғни үйрену үдерісінің өзіне, білім алушылардың "қалай" және "қандай әдістер арқылы үйренетіндігіне" аударады. Яғни, интербелсенді сөзі - өзара әрекет ету бейімділігін білдіреді. Осы жерде білім алушылардың жауаптарынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңызды. Себебі, интербелсенді оқытудың басты мақсаты - білу емес, үйрене бiлу. Интербелсенді әдісте студенттер төмендегідей білім, білік, дағды, машықтарға үйренеді: терең ойлану, жеке рефлексиялық қабілеттерді дамыту; өз идеялары мен әрекеттерін талдау және оларға баға беру; ақпаратты өздігімен түсініп, жан-жақты талдап, таңдап алу; өздігімен жаңа түсінік пен білім құрастыру; пікірталастарға қатысып, өз ойы мен пікірін дәлелдеу; шешім қабылдау және қиын мәселелерді шешу.
Интербелсенді әдістемесінің жұмыс т үрлері мен әрекеттері: бірлескен жұмыстар (жұптық, топтық, ұжымдық ); рөлдік және іскерлік ойындар , пікірталастар; ақпараттың әртүрлі көздерімен жұмыс жасау (кітап, лек ция, интернет, құжаттар, мұражай т.б.); презентациялар; тренингтер; сауалнама т.б. Интербелсенді әдіс өзара қарым қатынастың мол ауқымын қамтиды. Дегенмен, әдістемелік амал қандай болса да, оқушылардың өздерінің өмірлік тәжірибелерін білім берудің негізгі көзі саналады. Сол себепті ақпаратты жоғарғы деңгейде игеретін және практикада бекіте алатын әдістерді қолдануды талап етеді. Интербелсенді оқыту технологиясы - өзара әрекеттесу, әрекет арқылы үйрету, сабақ барысында студенттердің өз арасындағы және оқытушы мен студент арасындағы кез келген мәселенің шешу жолын және бұл шешімнің қаншалықты дәрежеде тиімді екенін талқылау түрінде жүргізілетін жоғары деңгейде өтілетін өзара әрекеттестікпен өтуін айтамыз. Мұндайда қойылған проблеманың жауабынан гөрі, оны шешу үдерісіндегі әрекеттің маңызды екенін түсіну керек. . Бірақ, қандай әдістер мен тәсілдер қолданылса да, студенттің өмір тәжірибесі мен бұрын меңгерген ұғымдары негізгі білім көзі болып табылады. Сонымен қатар студент өз пікірін тереңірек қарастыруға тырысады. Жүйесіз құрылған шешім бағыты жұмыс барысында, пікір алмасу кезінде байқалып
қалады. Мұның өзі студенттің ізденуіне негіз салады. Студенттер мәселені шешу кезінде пікірлескендіктен, бір-бірінен үйреніп, бірінің тәжірибесін бірі қабылдайды.
Егерде дәстүрлі білім беру өз мақсаты мен мағынасын нақты белгіленген мемлекеттік стандарттарда көрсетілген пәндер, тақырыптар мен сабақтардың аумағында білім жиынтығын игерумен шектесе, тұлғалық даму мен өздігімен білім құрастыруды негізгі идея деп ұстанған инновациялық көзқарас оқуүйренудің негізін тек пәндер емей, ойлау мен рефлексияға негізделген интербелсенді әдістер құрауы керек етеді. Ал интербелсенді әдістер мен тәсілдер үйренушілердің тұлғалық тұрғыдан өзіндік және дербес түрде дамуына әкеледі, оларды өз мүмкіншіліктері мен ұстанған құндылықтарын түсінуге және бағалауға жетелейді.
Жалпы интербелсенді әдісті заманауи белсенді әдістердің бірі ретінде қарастыруға болады. Интербелсенді әдістерге келесі түрлерін жатқызуға болады: пікір талас, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, рөлдік, іскерлік ойындар, тренингтер, кейс-әдіс, жобалар әдісі, көрнекілік мәліметтермен топтық жұмыс, бейне фильмдерді талқылау және т.б.
Интербелсенді оқыту - әрекетпен және әрекет арқылы оқыту, ал мұндай ұстаным қомақты нәтижелерге жеткізетін ең тиімді жүйе деп есептелінеді, өйткені адамның жадында бірінші мезетте тек өзінің әрекеттері мен өз қолымен жасағаны ғана қалады [5].
Интербелсенді оқыту студенттің өз тәжірибесі және өзге де студенттердің тәжірибесі тұрғысынан жасаған белсенді қарым-қатынасқа негізделеді. Ал үйренушілердің тәжірибесі дегеніміз олардың өзіндік пікірлері мен көзқарастары, ойлары мен идеялары, тұжырымдары мен қорытындылары, дәлелдері мен уәждері деп айтуға тұрарлық. Студенттер таным процесінде бір-бірімен осы тәжірибесімен бөліседі, міне осындай байланыста, қарым-қатынаста жаңа білім құрастырылып, саналы түрде игеріледі.
Интербелсенді оқуда білім алушылар келесідей білім, білік, дағды, машықтарға үйренеді: терең ойлану, жеке рефлексиялық қабілеттерді дамыту; өз идеялары мен әрекеттерін талдау және оларға баға беру; ақпаратты өздігімен түсініп, оны таразылап, екшеп, оның ішінен керектісін таңдап алу; ақпаратты жан-жақты талдау; өздігімен жаңа түсінік пен білім құрастыру; оқу барысында жеке басының құндылықтары мен сенімдерін қалыптастырып, белсенді өмірлік позиция (көзқарас, дүниетаным) ұстану; пікірталастарға қатысып, өз ойы мен пікірін дәлелдеу; басқа да балама пікірлерді ескеру; шешім қабылдау және қиын мәселелерді шешу; ортақ жұмысқа жұмыла білу; басқалармен тиімді қарым- қатынас құру, өзара әрекеттесу; үйренушілер ұжымына ортақ бірлесе жұмыс жасаудың рухани және моральдік ережелерді қабылдау; студенттік топты ұжым ретінде қабылдау. Бұл біліктер тұлғаның тұрақты қасиеттеріне айналып, тек студенттік аудиторияда орын алып қана қоймай, сонымен бірге өмірдің басқа да жақтарынан тиянақты түрде көрінеді.
Интербелсенді оқыту бірлескен әрекеттерге негізделеді. Дәстүрлі оқытуда басты мақсат нәтиже болып, ұстаз өзінің барлық күш-қайратын үйретуге
бағыттайды, шәкіртті қорытынды нәтижеге ең қысқа жолмен жетелеуге тырысады. Мұнда оқытудың нәтижелігі бірінші кезекте ақпаратпен байланыстырылады: үйрету процесі оқушыға ақпарат беруге бағытталады, оны жаңа мәліметпен қамтамасыздандырумен шектеледі. Дәстүрлі оқытуда білім беру процесі көп жағдайда оқушының сабаққа таза парақ күйінде келіп, мұғалімнің оны сабақта біліммен толтырумен айналысатын құбылыс деп түсініледі. Шәкірт сабақта ғана жаңа білім алып, сабақтан кейін оны бекіту жұмысымен ғана айналысты.
Ал интербелсенді оқыту басты назарды процеске, яғни үйрену процесінің өзіне, оқушылардың қалай және қандай әдіс-тәсілдер арқылы үйренетіндігіне аударады. Мұндағы мақсат - оқушылардың өзара белсенді әрекеттер арқылы өздігімен білім игеруінде, оны ізденуінде, құрастыруында. Мұндай сабақтарға шәкірттер таза парақ күйінде келмей, алдын-ала дайындалып келеді, олар сабақ басында тақырып бойынша өз түсініктері мен пікірлерін келтіріп, әрі қарай оларды дәлелдеу жүйесін құрады, пікірталас жүргізеді, өзге пікірлерді тыңдап, балама көзқарастарды ескереді. Басқаша сөзбен айтқанда, шәкірт өмірде әр адамға қажетті білік-дағдыларды қалыптастырады. Ал сабақтан кейін сол білімдерін өздігімен дамыта түседі.
Сол себепті де интербелсенді оқытуда үйренушілер келесідей әрекеттерді атқаруға дайын болуы керек: бірлескен жұмыс, танымдық, коммуникативтік, әлеуметтік тұрғыдан белсенділік таныту, бастамашылдық, кері байланыс жасау, проблема шешу, шешім қабылдау.
Интербелсенді оқыту барысында үйренушілер әрқашанда белсенді болып, өзіндік пікір қалыптастырып, өз ойларын дұрыс жеткізе білуге, өз көқарасын дәлелдеуге, пікірталас жүргізуге, басқаларды тыңдауға, өзге пікірді сыйлауға және онымен санасуға үйренеді. Мұндай сабақтарда бір ғана дұрыс жауап болмайды, өйткені басты мәселе дұрыс жауапты табуда емес, керісінше үйренушінің жеке тәжірибесіне негізделген іздену процесінің өзі болып табылады. Интербелсенді оқыту жоғары оқу орындарында келесі жұмыс түрлері мен әрекеттер арқылы жүзеге асырылады: бірлескен жұмыстар (жұптық, топтық, бүкіл аудиторияның), жеке және бірлескен зерттеу жұмыстары, рөлдік және іскерлік ойындар, пікірталастар, ақпараттың әртүрлі көздерімен жұмыс жасау (кітап, лекция, Интернет, құжаттар, мұражай, т.б.), шығармашылық жұмыстар, кейс-стади, презентациялар, компьютерлік оқыту бағдарламалары, тренингтер, интервью, сауалнама, т.б.
Бірлесе үйренуде әрбір үйренуші танымның (оқу, үйренудің) ортақ мағынасына және қорытынды нәтижесіне өз үлесін қосып, басқалармен өзінің білгенімен, идеяларымен, ойларымен алмасады, тиімді нәтижеге (білімге) қандай бірлескен үйрену әрекеттері арқылы жете алатындығын анықтайды [6].
Интербелсенді оқуды ұйымдастыру ережелері. Бірінші ереже. Аудиторияны жұмысқа дайындау.
Тиімді жұмыс жасау үшін аудиторияда (сынып бөлмесінде, кабинетте) компьютер, LCD- проектор, тақта (оған қоса жылжымалы тақта да болса тіпті жақсы) немесе интербелсенді тақта, қол астында бор, флип-чарттар (плакаттар),
маркерлер, А-4 форматындағы қағаз болғаны дұрыс. Парталарды қоюдың да көптеген тәсілдері бар. Ең бастысы үйренушілердің бәрі де бір мезгілде сабақ жүргізушіні көре отырып, топ ішіндегі жұмысқа белсене араласуға мүмкіндік алуы керек.
Екінші ереже. Топқа бөлу. Әр сабақта (әсіресе семинар және практикалық сабақтарда) студенттерді шағын топтарға бөліп, сол арқылы олардың бірлесе жұмыс жасауына қолайлы жағдай жасау керек. Үйренушілерді шағын топтарға 4- 6 адамнан бөлген тиімді, олар партаны жағалай бір-біріне бет қаратып отырады.
Топқа бөлу әдетте кездейсоқ түрде жасалынады. Алайда семестр бойы бір студент жолдастарының әрқайсысымен семестр бойы топ құрамында жұмыс жасап шығуы керек. Мұндағы басты мақсат - үйренушілердің бір-бірімен тиімді қарым-қатынас құрып, ортақ тіл таба білуіне ықпал жасау. Топқа бөлуді әрекетке негіздеп, қызықты қылып өткізген жөн (топқа бөлу тәсілдері төменде беріледі).
Үшінші ереже. Мақсаттарды және күтілетін нәтижелерді айқындау.
Әр сабақтың басында бүгін қарастырылатын тақырып бойынша ұстаз өз тұрғысынан сабақтың мақсаттарын айқындап, үйренушілерден қандай білім, білік, дағды, әрекеттер күтетіндігі н жеткізеді. Сонан соң үйренушілер дің өздерінен сабақтан нендей нәтиже күтетіндерін құрастыруды талап еткен орынды. Төртінші ереже. Жұмыс ережелерін қабылдау. Сабақ басында жұмыс ережелерін қабылдап (силлабуста келтірілгендерден басқа), оларды әрі қарай қатаң ұстану үйренушілерді тәртіпке шақырып, тиімді әрі үнемді түрде жұмыс жасауға қолайлы. Ол үшін әрбір шағын топ бұл мәселені 1-2 минут талқылап алғаннан кейін, олардың ұсыныстарын көлемді параққа (флип-чарт, плакат) түрлі- түсті маркерлермен жазып, аудиторияның көрнекті жеріне іліп қоюға болады.
Ұстаз тарапынан емей, өздері құрастырып қабылдаған ережелерді үйренушілер мейлінше қадағалауға тырысады.
Бесінші ереже. Сенім және жұмыс атмосферасын қалыптастыру.
Үйренушілерді психологиялық тұрғыдан интербелсенді оқуға дайындау қажет. Әдетте сабаққа келгендердің бәрі дерлік оқуға белсене араласып кетуге дайын емес, өйткені олардың өздерін ыңғайсыз әрі дискомфортты сезінуі мүмкін. Мұның себептері де баршылық: өзіне көтеріңкі жауапкершілік жүктеуі және содан қаймығу, жүрексіну, оң нәтиженің шығуына күмәндану, жазалаудан немесе күлкімазаққа жығылудан қаймығу, еріншектік пен шаршағандық (мәселен, бірінші сабақта ұйқысын аша алмау, немесе соңғы сабақта шаршау), назарын жинақтай алмау (мәселен, үзіліс кезіндегі оқиғалардың немесе алдыңғы сабақтың әсерінде болу).
Алтыншы ереже. Барлық үйренушілер жұмысқа қатынасады.
Интербелсенді әдіс аумағында өтетін сабақ мақсаттарының бірі бірлесе жұмыс жасау болғандықтан, әр қатысушының жұмысқа белсене қатысқандығы абзал. Үйренушілердің білім игеру жұмысының, оның ішінде әсіресе бірлескен жұмыс әрекеттерінің қызықты әрі тартымды екендігіне көздерін жеткізгені дұрыс. Сол себепті де сабақтың басты тәсілі ретінде топтық жұмыстарды тану керек.
Жетінші ереже. Тыңдай білу: барлық пікірлер тыңдалады.
Суырылып алға шығып сөйлегеннен гөрі, тыңдай білген қиын шығар. Топтық талқылау кезінде барлық үйренушілердің өз пікірін келтіріп, басқалардың оны мұқият тыңдап, оның пікірін силап, санасатын жағдай жасап отыру қажет. Мұндайда барлық қатысушылардың пікірі тыңдалуы керек.
Сегізінші ереже. Жазбаша жұмыстар.
Үйренудің басты мақсаты - тұлғаның дамуы, оның ішінде әсіресе ойлау қабілеті мен шығармашылық дағдылардың өркендеуі. Ал жазу (жазба жұмыстары) - ойлаудың шырқау биігі. Сол себепті де әр сабақта жазу жұмыстарын жиі қолданып отырған орынды. Ал үйренушінің бүгінгі сабақта нендей және қандай дәрежеде білім алғанын, оның өсуі мен дамуын, яғни оның білімін бағалауды тек жазбаша жұмыстарды орындауынан ғана объективті түрде білуге болады. Жазу жұмыстары - студент білімін бағалаудың дәлелді нысаны.
Тоғызыншы ереже. Кері байланыс.
Кері байланыс дегеніміз сабақтың мазмұны немесе әдіс-тәсілдері, оның тиімділігі мен қандай дәрежеде өткендігі туралы үйренушілердің ой-пікірлері мен эмоциялары, олардың болашақтағы (келесі сабақтардағы) өз мұқтаждарын келтіруі. Бұл пікірлер оқытушыға өткізген сабағына баға беріп, оның ұтымды жақтары мен кем-кетіктерін анықтап, өз жұмысына өзгерістер енгізу мүмкіндігін береді. Үйренушілердің пікірлері мен қойған сұрақтары оқытушы тарапынан ескеріліп, келесі сабақты соларға жауап берумен бастау мүмкіншілігін береді.
Кері байланыс ұстаз бен студенттердің арасында сенімге негізделген қарым- қатынас орнатуға бағытталады. Сонымен қатар ол өткен сабақты бағалау мен талдаудың, келесі сабақты жоспарлаудың тиімді түрі болып табылады.
Интербелсенді технологияларды тиімді пайдаланып, алға қойған мақсатқа жету үшін, белсенді оқытудың өзіндік талаптарын есепке алып, алғышарттарын қанағаттандыру керек. Психологиялық тұрғыдан алғанда, интербелсенді оқытудың нәтижелілігінің сыртқы көрсеткіштері ретінде оқушылардың топтық жұмыс ережелерін қабылдай отырып, нақты мақсаттар қоюға үйренуін, оқу топтарының жасақталып, қажетті оқу кеңістігінің қалыптасуын, ал табыстылығының ішкі көрсеткіштері ретінде оқушылардың таным белсенділігі артып, жаңаша оқуға дайындықтарының жетіліп, өзара әрекеттесу дағдыларының дамып, ынтымақтастық ұжымның қалыптасуын айтуға болады [7].
Колледж оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлері өз жұмыстарына жауапкершілікпен қарап, әрбір өтетін сабаққа жүйелі түрде дайындалып, сабақты интербелсенді технологияларды пайдалана отырып өткізуі - болашақ мамандық иелерін дайындауда, оң нәтижелерін беруде.
Ауылшаруашылық машиналар пәнің оқытуда интербелсенді технологияларды оқу - тәрбие үрдісінде қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлесі мол. Сондықтан сабақ барысында интербелсенді технологияларды қолдану оқытушы жұмысын өнімді, нәтижелі, ал оқушылардың білім алу әрекетін мәнді, қызықты, пайдалы етеді [8].
Технико-технологиялық бөлім
Тыңайтқыштарды еңгізуге арналған машиналардың бүгінгі таңдағы жағдайы
Бүгінгі танда Беларуссиялық ауылшаруашылық техникасы: органикалық тыңайтқыштарды қолдануға арналған машиналар және минералды тыңайтқыштарды таратқыш заманауи машиналар кеңінен қолданыста. Белоруссиялық зауыттардың шығарған қазіргі заманғы ауылшаруашылық техникасы жоғары тиімділік, пайдалану жеңілдігі, сенімділігі мен ұзақ мерзімділігімен сипатталады.
Сұйық органикалық тыңайтқыштарды қолдануға арналған машина МЖТ-Ф-
11 сұйық органикалық тыңайтқыштарды өздігінен жүктеуге, тасымалдауға, араластыруға және беткі қабатқа үздіксіз таратуға арналған. Тыңайтқышты құю вакуумдық қондырғы арқылы жүзеге асырылады, қажет болған жағдайда тасымалдау кезінде тыңайтқыштарды араластыруға болады. Процесті бақылау трактор кабинасынан жүзеге асырылады (1 суретке сәйкес).
Сурет 1 МЖТ-Ф-11 сұйық органикалық тыңайтқыштарды енгізу машинасы
Өсімдіктерді минералдық элементтермен қамтамасыз ету және топырақ құнарлылығын қалпында сақтау мақсатында минералдық және органикалық тыңайтқыштар кеңінен қолданылады.
Тыңайтқыштарды ұтымды және тиімді пайдалану үшін, ең алдымен өсімдіктің биологиялық ерекшеліктерін, соның ішінде қоректік элементтерді пайдалану деңгейін, екіншіден өсімдіктен алынатын өнім мөлшерін, оның ішінде элементтердің мөлшерін алдын- ала болжау қажет. Осыған байланысты әртүрлі топырақ құрамындағы элементтер мөлшері олардың қосындылар құрамындағы күйлерін, яғни сіңгіштік деңгейін анықтау керек.
Ауыл шаруашылығында негізінен екі түрлі тыңайтқыш органикалық және минералдық тыңайтқыштар қолданылады. Органикалық тыңайтқыштарға малдың қиы, торф жатады. Оларды жергілікті жерде шаруашылықтың өздері дайындайды.
Минералдық тыңайтқыштар өндірісте шығарылады. Олар майда ұн түрінде немесе түйіршіктер түрінде және сұйық түрінде дайындалады [8].
Минералдық тыңайтқыштарға түйіршіктелген суперфосфат, фосфорит ұны, аммиак селитрасы, калий тұздары жатады. Минералдық тыңайтқыштың жергілікті жерде дайындалатын түрі де болады. Оған әртүрлі известь тектес материалдар жатады.
Тыңайтқыштарды екі түрлі мақсат үшін қолданады: біріншісі - топырақ құрылысын жақсартып, оның құнарлылығын арттыру үшін көбінесе известь тектес материалдарды пайдаланады. Сор басып кеткен жерлерге жылма-жыл известь шашып, оны топырақпен араластырады. Ондай топырақ бірте-бірте құнарлы топыраққа айналады. Өсімдікті қоректендіру үшін тыңайтқышты қолданудың үш түрлі тәсілі бар: негізгі қоректендіру, үстеп кезінде және кейіннен қоректендіру.
Осы қолданылатын тыңайтқыш түріне және қоректендіру тәсілдеріне қарай машиналардың да бірнеше түрі пайдаланылады. Оларды негізінен төрт түрге: тыңайтқыш дайындайтын; тыңайтқыш шашатын;тыңайтқышты тұқыммен бірге себетін; өсімдік қоректендіретін машиналар деп бөлінеді.
Тыңайтқыштарды қолдану тәсілдері.
Енгізілу мерзіміне байланысты тыңайтқыштар негізгі (егілгенге дейін), егу кезеңіндегі және егуден кейінгі (үстеп қоректендіру) деп бөлінеді.
Егуге дейінгі қолданатын бүкіл тыңайтқыштың 23-34 бөлігі топыраққа енгізіледі. Бұл әдіс өсімдіктің вегетациялық кезеңіндегі дамуын қоректік заттармен қамтамасыз етіп, топырақтың құнарлығын жақсарту, оның биологиялық ырықтығын, физикалық, химиялық қасиеттерін арттыру үшін қолданылады.
Егу аллдындағы тыңайтқыш күзде, немесе ерте көктемде топыраққа егістеліп шашылады. Осылайша жер жыртылар алдында органикаклық тыңайтқыштармен, ізбес, фосфорлы және калийлі тыңайтқыштармен өңделеді. Егер тыңайтқыштар өсімдік қажеттілігіне көп мөлшерде қолданылса түсімділігі көбеймей, өнім сапасы нашарлайды. Егістікке қолданылатын тыңайтқыштар мөлшері (нормасы) алдын - ала танаптық тәжірибе арқылы анықталыды.
Ауыл шаруашылығы дақылдарына тыңайтғыш енгізуде: негізгі енгізу, егу үстінде және үстеп қоректендіру деп аталатын үш әдісі бар. Негізгі енгізу әдісі де тыңайтқыш сүдігер көтерілген немесе көктемде жыртылған жерлерге, сондай - ақ топырақты тұқым себер алдында өңдеу кезеңінде сіңіріледі. Ол үшін минералды және органикалық тыңайтқыш немесе органикалық - минералды қоспалар топырақты өңдеу алдында егістікке біркелкі етіліп бөлінеді.
МТТ-4У қатты минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы МТТ-4У машинасы қатты минералды тыңайтқыштарды түйіршіктелген және
кристалды түрде егістікте және бақтарда үстеп қоректі енгізуге, күздік дақылдарды, шабындықтар мен жайылымдарды қоректендіруге арналған. Жалпы пайдаланудағы жолдарда құм-тұз қоспаларын бөлу үшін жол-коммуналдық шаруашылығында пайдалануға болады. Себетін орган екі дискіден тұрады, бұл бір дискті жұмыс органымен салыстырғанда тыңайтқыш енгізудің біркелкі
еместігін едәуір төмендетеді. Шаң тәріздес химикаттарды (доломитті ұн, әк) енгізу үшін қолданылуы мүмкін (2 суретке сәйкес).
Сурет 2 МТТ-4У қатты минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы
СУ-12-01 минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған сепкіш минералды тыңайтқыштарды жаппай себу және қарқынды технология бойынша өсірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының қатар аралығына сусымалы минералды тыңайтқыштармен өсімдіктерді қоректендіруге арналған. Сепкіштің тыңайтқыштардың жоғары дәлдігі мен біркелкі сіңуі бар (3 суретке сәкес).
Сурет 3 Минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған тұқым сепкіш СУ-12-01
Минералды тыңайтқыштар. Өнімнің мөлшері мен сапасын арттыру үшін, өсімдіктер өсіп дамуының әр кезеңіндегі ерекшеліктерді ескере отырып, оларды қажетті қоректік заттармен тиісті мөлшерде қамтамасыз ету үшін минералды тыңайтқыштар қолданылады.
АПЖ-12 азотты минералдық тыңайтқыштардың көп тараған түрі: аммиак селитрасы, аммоний сульфаты, мочевина, азотты сұйық тыңайтқыштар қоспаларының негізгі дозаларын үстірт қолдануға арналған. Дизайнда тыңайтқышты қолданудың біркелкілігін едәуір арттыратын жұмыс сұйықтығының таралу принципі қолданылады. (4 суретке сәйкес).
Сурет 4 АПЖ-12 сұйық минералды тыңайтқыш таратқыш
Органикалық тыңайтқыштар тобының құрамындағы қоретік заттар көбінесе органикалық қосылыстар тү рінде болады. Олардың құрамында өсімдіктерге қажетті бірнеше қо ректік заттар болғандықтан, күрде лі тыңайтқыштар қатарына да жатады. Органикалық тыңайтқыштарға көң, көң садырасы, құс саңғырығы, қорда, шымтезек және жасыл тыңайтқыштар, ағын су тұнба лайы, тамақ кәсіпорындарының қалдығы жатады. МТУ қатты органикалық тыңайтқыштарды тасымалдауға және үздіксіз қолдануға арналған заманауи машиналардың толық желісін ұсынды. Осыған байланысты фермерлер МТУ-13, MТУ-15, MTУ-18 бөлімшелерімен танысты. Белоруссиялық зауыттардың ең жаңа дамуы - MTУ-24 моделі. MTУ-24 жаңа үлгісі ішкі нарықтағы ауыл шаруашылық техника сының жаңалықтарын бақылайтын фермерлерді қызықтырады, себебі қондырғы күшін арттырып, өнімділігі жоғары - 140 т с дейін жұмыс жасайды (5 суретке сәйкес).
Сурет 5 МТУ-24 қатты органикалық тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы
Бұл қондырғы 8-12 метр енді өңдеу ж әне тасымалдау үшін қатты органикалық тыңайтқыштарды себу үшін пайдаланылады [9].
Тыңайтқыштарды еңгізуге арналған машиналардың құрылымы және жұмыс істеу принципі
Ауыл шаруашылығы дақылдарына тыңайтқыш енгізудің: негізгі енгізу, егу үстінде енгізу және үстеп қоректендіру деп аталатын үш әдісі бар.
Негізгі енгізу әдісінде тыңайтқыш сүдігер көтерілген немесе көктемде жыртылған жерлерге, сондай-ақ топырақты тұқым себер алдында өңдеу кезеңінде сіңіріледі. Ол үшін минералды және органикалық тыңайтқыш немесе органикалық-минералды қоспалар топырақты өндеу алдында егістікке біркелкі етіліп бөлінеді.
Минералды тыңайтқыш енгізу үшін өнеркәсібіміз жүк көтергіштің 4 т тіркемелі І-РМГ-4, жүк көтергіштігі 6 т РМС-6, жүк көтергіштігі 10 т РУМ-8, автомобильді КСА-3 деп аталатын үйлестірілген кузовты ортадан тепкіш себелеуіштер шығарады. Бұл машиналардың тыңайтқышты кузовтан себелеуіш дискіге шығаратын ілгерілемелі жылдамдықты агрегаты бар синхронды конвейер жетегі болады. Соның арқасында тыңайтқыш енгізудің қажетті нормасы бұзылмайды және агрегат қозғалысының жылдамдығына да тәуелді болмайды. Себелеуіш дискілер гидро-жетек арқылы айналады. Бұл машина конструкциясын оңайлатады. РМС-6 себелеуіші тау беткейлеріне тыңайтқыш енгізудегі қол еңбегін механикаландыруға мүмкіндік береді.
Минералды тыңайтқышты ұсақтау, араластыру және тиеу үшін нығыздалып қалған тыңайтқышты ұсақтап, араластыратын ИСУ-4 ұсақтап-араластырғыш, СЗУ-20 араластырғыш-тиеуіш, автомобильге тіркелетін ЗСА-40 сеялка тиеуіші кең тараған. Самолеттерге, вертолеттерге тыңайтқыш тракторы тіркелетін ПБ-35, ПФ-0,5 ИФ-0,75 тиеуіштерімен тиеледі. Бұл тиеуіштер сол үшін арнайы тетіктермен жабдықталған.
ИСУ-4 минералды тыңайтқышты ұсақтап-арластырғышы түрлі тыңайтқышты енгізер алдында араластыруға, тыңайтқышты шашумен бір мезгілде шаруашылық жолымен табылған немесе жатып қалған завод тыңайтқыштары мен әкті ұсақтауға арналған.
Машина МТЗ-8082 және Т-40М тракторының агрегатында жұмыс істеуге есептелінген. Өнімділігі сағатына 2-4 т.
Ұсақтап-араластырғыш рамадан (1) кеңіткіші бар (8) бункерден (6), ұнтақтау аппаратынан (9), бұру конвейерінен (7), жетек механизмінен тұрады. Цилиндр формалы бункердің сыйымдылығы - 0,5 м[3]. Бункердің төменгі бөлігінде ысырмасы (13) және жапқышты (5) астаушасы (4) болады. Сонымен бірге бункердің түбіне конус формалы редуктор қатайтылған. Оның вертикаль білігіне жұмыс органы бекітілген. Ұнтақтағыш аппарат електен (14), төрт лақтырып тұратын қалақшадан (10) тұрады. Қалақшаға сегіз пышақ (15) қондырылады. ұсақтағышқа тетіктерінің мөлшері 4-10 мм ауыстырылып тұратын екі елек пен ірі және майда кесекті тыңайтқыштарға арналған пышақтың екі комплектісі қосылады. Бұру конвейері ұсақтағыш-араластырғыш рамасына топсамен қондырылады. Оның орналасу жағдайын тасымалдау көлігіне қарай реттеп отыруға болады (6 суретке сәйкес).
а - бүйірінен көрінісі, б - үстінен көрінісі, 1 - рама, 2 - аспа, 3 - редуктор, 4 - астауша, 5 - жапқыш, 6 - бункер, 7 - конвейер, 8 - кеңіткіш, 9 - ұнтақтағыш аппарат, 10 - қалақшалар, 11-
кардан, 12 - к.ақлақ, 13 - ысырма, 14 - елек, 15 - пышақ
Сурет 6 ИСУ-4 ұсақтап-араластырғыштың жалпы схемасы
Сондай-ақ НРУ-0,5 аспалы, ортадан тепкіш себелеуіші де минералды тыңайтқыш АРУП-8 автомобильді себелеуішімен және Т-150, Т-150К, К-701 тракторына агрегатталатын РУП-8 тіркемелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Сындарлы қоғамдық диалог - Қазақстанның тұрақтылығы мен гүлденуінің негізі атты алғашқы Жолдауында білім беруге бұрынғыдай мемлекеттің дамуындағы стратегиялық роль беріледі, жоғары оқу орындары жұмысының сапасын және ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттыру мәселесі де көтерілді.
Президент өз Жолдауында көрсеткендей, әлеуметтік жаңғырудың жаңа кезеңі білім беру сапасын жетілдірумен тығыз байланысты. Сондықтан Президент атап өткендей, маман даярлау ісі еліміздегі және ғаламдағы еңбек нарығынан тыс қалмағаны жөн. Сонымен қатар президентіміздің жолдауында былай делінген: Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз. Демек, барлық деңгейдегі техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуға бағытталған тиісті шаралар қолдануымыз шарт.
Сөйтіп Президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің жоғары оқу орындарының алдына бәсекеге қабілетті, білікті маман дайындау, олардың оқу бітіргеннен кейінгі өмірден өз орнын табу, яғни жұмысқа орналасу мәселесін қатаң қадағалаумен қатар, ғылыми-зерттеу жұмыстарын сапалы жүргізіп, оны коммерцияландыру бағытында қарқынды және нақты жұмыстарды жасауға үлкен міндеттер артып отыр.
Қазіргі заманауи жағдайындағы білім берудің болашағы қоғамның даму үдерісімен, білімнің ғылыми интеграцияға ұмтылуымен, қоғамда жинақталып және үнемі өсіп отыратын, ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады. Интеграция мен ғаламдастыру қатар жүріп келе жатқан бүгінгі таңда жоғары оқу орындарындағы білім берудің сапасы мен-деңгейін жан-жақты көтеріп, жаңаша ойлайтын, оқыту мен тәрбиенің жаңа технологиясын күнделікті жұмысында қолдана білетін ұстаздардың ғана жұмысы жемісті болмақ.
Жолдауда әсіресе кәсіптік техникалық білім беру ісіне ерекше көңіл бөліну керектігі баса айтылды. Өндірістегі инновациялық жобалар жоғары технологиясыз және кәсіптік бағытта білім алмаған мамандарсыз жүзеге аспайды. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты әрі жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершіліктік, рухани, адамзаттық және басқа көптеген адами қабілетін қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі [1].
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман даярлау. Осы талапқа орай ізденімпаз оқытушының шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, студенттің жүрегіне жол таба білуі. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация оқытушысы - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, шығармашыл тұлға. Нарық жағдайындағы оқытушыларға қойылатын талаптар:
бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби біліктілігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Кәсіптік оқу мекемелердің басты мақсаты - білімді, жаңа идеялармен қаруланған кәсіби мамандарды даярлау болып табылады. Бұл білім алушының кәсіби, технологиялық дайындығы ғана емес, сонымен қатар оның білімінің жан- жақтылығы мен ақпараттық мәдениеті жоғары, яғни компьютерді еркін меңгеруі, интернет ресурстарын пайдалана білуі, оқытудағы жаңа инновациялық технологияларды меңгеруі т. б.
Білім беру үдерісінің осы мақсатына қол жеткізу үшін, дәстүрлі оқытудан оқытудың жаңа түріне - инновациялық оқытуға көшу қажеттілігі туындап отыр. Оқытудың бұл түрі оқушының бойындағы жеке қабілетін дамытып, оны әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге тез бейімделетін тұлға ретінде көрсетеді. Кәсіптік оқу орнындарында білім беру сапасын одан әрі дамытуда осы бағыттарды іске асыруы керек. Білікті мамандарды тәрбиелеп шығару - кәсіптік білім саласының айрықша мақсаты болып табылады.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. Болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері - кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы.
Қазақстанда білім беру саласындағы педагогикалық инновация мен оқытудың жаңа технологиясы мәселелерін Ш.Т.Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н.Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, Н.И.Хван, Л.Е.Румянцева, З.У.Имжарова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог-ғалымдар зерттеген. Олар өз еңбектерінде интербелсенді оқу технологияны қолданудың іс-тәжірибесі, танымдық әрекеттерді басқару үдерісі, кәсіптік оқу орнында пәндердің мазмұны, әдістері, құралдары, оқыту түрлері мен оның нәтижесін бақылау жаңа дидактикалық шарттарға негізделіп және жаңа құрылым, ұйымдастыру қызметі, орындалу нәтижесі, көп ізденуді қажет ету керектігін, педагогикалық- психологиялық сипаттамаларын нақтылап көрсеткен.
Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ: білім сапасының төмендігі; білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы; құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы; білім алушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы; білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізу, интербелсенді оқыту технологияларды кенінен қолдану, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу.
Білім беру саласында интерактивті техника және технологияларды пайдалану арқылы білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін интенсификациялау мен модернизациялаудың тиімді тәсілдері іздестірілуде.
Қазіргі білім беру тұжырымдамасының талабында оқытушы мен студенттің қарым-қатынасы түбегейлі өзгеріп, оқытушы-ұйымдастырушы, бағыттаушы, ал
студент-ізденуші, белсенді субьектіге айналуы тиіс. Студентті белсенді тұлғаға айналдырудың жолдары қандай? Бүгінгі ақпараттық техниканың жаңару заманында студент белсенділігін арттыруда кеңінен орын алатын технологиялардың бірі - интербелсенді әдістер [2].
Интербелсенді әдістің мақсаты тек ақпарат беру ғана емес, студенттердің өздігінен жауап іздеу дағдыларын қалыптастыру. Интербелсенді әдіс өзара әрекеттестіктің алуан түрлері мен міндеттерін қамтиды. Мұндай әрекеттестік негізінде студенттер оқу дағдыларын меңгеруге мүмкіндік алады, өз шешімдерінің дұрыстығына көз жеткізеді, тіпті болмағанда оның басқа жобалардан гөрі артықшылығын байқауға логикалық түрде түсінеді. Сондықтан интербелсенді оқыту әдісі студенттердің оқу үдерісіндегі белсенді әрекеттерін үйренудің негізгі құралдары әрі тәсілдері ретінде танылады.
Қазіргі ақпараттық қоғамға көшу үрдісі жүріп жатқанда, интербелсенді әдістерді тиімді қолдана білсек, біз өзімізді жаңа ғасырдың білікті, бәсекеге қабілетті, білімді, шығармашыл, ақыл-ойы дамыған азамат етіп тәрбиелей аламыз. Осы тұрғыдан Ауылшаруашылық машиналар пәнінен интербелсенді оқыту технологияларды қолдану арқыл ы студенттердің танымдық әрекетін
белсендіру атты дипломдық жұмыс бүгінгі күнде зерттеуді қажет етеді.
Зерттеудің нысаны - Жаңақорған аграрлық техникалық колледжнің оқу- тәрбиелік үдерісі.
Зерттеудің пәні - Студенттердің танымдық әрекетін белсендіруге интербелсенді технологияларды қолдану.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Ауылшаруашылық машиналар пәнінен студенттердің танымдық әрекетін белсендірудегі интербелсенді технологиялардың тиімді жақтарын анықтау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Жаңақорған аграрлық техникалық колледждің оқу өндірістік жұмысын талдау.
Интербелсенді оқыту технологиясы бойынша танымдық әрекетті белсендіруге қолданылатын әдістердің ерекшеліктерің қарастыру.
Ауылшаруашылық машиналар пәні бойынша сабақты өткізу әдістемесін жасау.
Ауылшаруашылық машиналар пәнін оқытуда интербелсенді технологияларды қолдану арқылы студенттердің танымдық белсенділігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңызы. Дипломдық жұмыстың нәтижелері колледжде арнайы пәндер бойынша оқушылардың білім сапасын арттыруға, танымдық белсенділіктерін көтеруге көмегін тигізеді.
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу-өндірістік іс-әрекетіне сипаттама
Жаңақорған аграрлы-техникалық колледжі Қазақстан Республикасы Министірлер Кеңесінің қаулысымен 15маусым 1961 жылы Жаңақорған аудандық №187 ауылшаруашылығын механикаландыру училищесі болып ашылды. Колледж атауында бүгінгі күнге дейін төмендегідей өзгерістер орын алды. 10 наурыз 1966 жылы №187 селолық кәсіптік техникалық училище, 11 қаңтар 1985 жылы № 17 Селолық кәсіптік училище, 1 қаңтар 1996 жылы № 13 Кәсіптік мектеп мемлекеттік мекемесі, 26 желтоқсан 2008 жылы №13 кәсіптік лицей мемлекеттік мекемесі (облыс әкімінің 07.08.2012 жылғы №527 бұйрығы), 30 желтоқсан 2013 жыл Жаңақорған аграрлы-техникалық колледжі коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны
Қазіргі таңда колледж Жаңа оқыту технологияларын енгізу арқылы кәсіби шеберлігі жоғары, ұлтжанды, әлемдік озық мәдениет үлгілерін бойына сіңірген, нарық жағдайына бейімделген, бәсекеге қабілетті мамандар даярлау мақсатында 14 мамандық бойынша оқушыға білім және тәрбие беруде. Оқу тәжірибе ісін заман талабына сай жабдықталған дәрісханалар мен зертханалар, төрт компьютерлер сыныбы, әдістемелік кабинеті, оқу залы, кітапхана, спорт зал, медпункт, автотрактодром, оқу тәжірибелік танабында жүргізеді. Компьютерлер сыныбы INTERNET жүйесіне қосылған. Электронды оқулықтар топтастырылған. Кітапхана қоры оқытушылардың ғылыми шығармашылық және өздерінің жеке еңбектерімен толықтырылуда. Колледжде түрлі саладан жоғары білікті ғалымдар, жоғары санатты оқытушылар, магистрлар, өндірістік оқыту шеберлері оқушыларға сапалы білім беру үшін еңбек етеді. Оның ішінде: Қазақстан Республикасының білім беру ісінің үздігі - 2 ғылым докторы; ғылым кандидаттары - 2; магистранттар - 12; жоғарғы санатты оқытушылар - 25
Материалдық-техникалық базасы:
Арнайы жабдықталған дәрісхана - 32;
Зертхана - 11;
Компьютерлік кластар, интерактивті тақта;
Колледж халықаралық интернет жүйесіне қосылып электрондық байланыс жүйесі құрылған;
Кітапхана (кітап қоры 20400 - дана);
250 орындық мәжіліс залы;
Спорт кешені, жазғы спорт алаңы;
260 орындық жатақхана;
Автодром;
Тәжірибе танабы;
Асхана;
Алғашқы әскери дайындық оқу алаңы;
Колледжде дайындайтын мамандықтар 1 кестеге сәйкес көрсетілген. Кесте 1
Колледжде дайындалатын мамандықтар
Коды
Мамандығы
Біліктілігі
Білім алу мерзімі
9 сынып
11 сынып
1502000
Агрономия
Өсімдіктерді қорғау бойынша агроном
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1503000
Өсімдік шаруашылығы
Көкөніс өсіруші (жылыжайда)
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
1511000
Жерге орналастыру
Техник
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1508000
Орман шаруашылығы бақша-саябақтық және
ландшафттік құрылыс
Орман мастері
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1510000
Ауыл шаруашылығын механикаландыру
Техник-механик
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1513000
Ветеринария
Мал шаруашылығында
ветеринариялық өңдеуші операторы
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
Ветеринарлық санитар, Ветеринарлық фельдшер, Ветеринарлық техник
-
10 ай
1512000
Зоотехния
Зоотехник,
Құс өсіруші техник
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
0902000
Электрмен қамтамасыздандыру салалар
бойынша
Техник-электрик
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1514000
Экология және жер қойнауын пайдалану салаларындағы ресурстарды
тиімді қолдану
Эколог
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1509000
Экология және табиғатты қорғау қызметі (түрлері бойынша)
Техник- гидромелиоратор
(тамшылатып суғару маманы)
2ж. 10 ай
10 ай
1222000
Консервілер және тағам концентраттары өндірісі
Техник-технолог
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
1226000
Тамақтандыру кәсіпорындары өнімдерінің технологиясы және өндірісті
ұйымдастыру
Техник-технолог
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
0508000
Тамақтандыруды ұйымдастыру
Аспаз
-
1ж 10 ай
0601000
Стандарттау, метрология және сертификаттау
Стандарттау технигі
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
1304000
Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз
ету (түрлері бойынша)
Техник-бағдарламашы
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
0518000
Есеп және аудит (салалар бойынша)
Бухгалтер
2ж. 10 ай
1ж.10 ай
0104000
Кәсіптік оқыту(салалар бойынша)
Жол қозғалысын ұйымдастыру,
техник-механик, техник-электрик
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
1403000
Ішкі санитарлық - техникалық құрылғылар мен
вентиляцияны монтаждау және пайдалану
Газоэлектрмен дәнекерлеуші
2ж. 10 ай
10 ай
0503000
Слесарлық іс
Электрик-автослесарь
2ж. 10 ай
10 ай
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу базасындағы студенттерді оқытуға және тасымалдауға арналған техникалар мен құрал-жабдықтар 2 кестеге сәйкес көрсетілген.
Кесте 2
Жаңақорған аграрлық техникалық колледжінің оқу базасындағы техникалар мен құрал-жабдықтар
№
Атауы
Саны
1
Автобус ПАЗ - 32054
1
2
Микроавтобус ГАЗ - 322132
1
3
Трактор Беларус - 892
1
4
Трактор тіркемесі 2 ПТС - 6
1
5
Чизельді соқа ПЧ - 4,5
1
6
Эксковатор-Погрузчик ІСВ 3 СХ
1
7
Автомобиль Нива
1
8
Газель бортовая ГАЗ - 3302-244
1
9
Аккумулятор зарядтау құрылғысы
3
10
Форсунка тазалайтын құрылғы УЗВ
1
11
Инжектор тазалағыш құрылғы
1
12
Дәнекерлеу құрылғысы Rilon ARC 200
1
13
Дәнекерлеу құрылғысы Rilon ARC 315
1
14
Газбен дәнекерлеу құрылғысы
2
15
Поршенді компрессор10 атм
1
16
Поршенді компрессор 8 атм
1
17
Гидравликалық пресс
1
18
Станок Шиножөндегіш PULI MACHINERY PL -1336IT
1
19
Дөңгелекті реттеуге арналған стенд. Техновектор Т4108
1
20
Автомобиль көтергіш 10 тн
1
21
Электротельфер 0,5т
1
22
Фара реттегіш стенд VAST
1
23
Диагностикалық стенд СКИФ 1-02
2
24
Диагностикалық стенд СКИФ 1-03
2
Ауылшаруашылық машиналар пәні - бұл оқушының болашақ маман ретінде қалыптасуы жүзеге асатын, мамандықтың негізін қалаушы пәні болып табылады. Сол себепті, оқушы неғұрлым сапалы білім алатын болса, оның біліктілігі соғұрлым жоғары болады. Оқыту үдерісіне бүгінгі білім технологияларын кең көлемде ендіру үшін оқу мекемесінің материалдық- техникалық базасын жақсарту (интерактивті тақталарды, компьютерлерді, көрнекі құралдарды және т.б. алу), озық педагогикалық технологияларды қолдану бойынша әдістемелік нұсқамаларды әзірлеу, және де өзіндік білімге арналған әдістемелік әдебиеттерді алу қажет болып саналады [3].
Интербелсенді оқыту технологиясын ашып көрсету
Танымдық белсенділік дегеніміз - бұл студенттердің оқуға, танымға назар аударуының белгілі бір көрінісі. Танымдық белсенділіктің ерекшелігі оқу процесінде студенттерге білім алуға, өз бетімен әрекет істеуге, ақыл-ойды дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік беретін танымдық ізденімпаздық пен белсенділік жеке тұлғаның алуан қырлы болмыс-бітімі болып табылады.
Қазіргі кезеңгі қоғам талабына сай оқытуда педагогикалық технологияны пайдалана отырып, оқушылардың танымдық белсенділігін көтерудің маңызы зор.
Жаңаша оқыту технологиясы -- белгіленген мақсатқа нәтижелі қол жеткізуді қамтамасыз етуде оқытудың формасы, әдістері мен құралдарын ашып көрсетіп, оқу бағдарламасында белгіленген оқытудың мазмұнын жүзеге асыру тәсілі.
Студенттің танымдық белсенділігін қалыптастыру үшін оқу үрдісінде барлық маңызды критерийлердің қалыптасу жағдайларына кепілдік беру қажет: іс-әрекеттердің танымын және әдістемелерін алу, қажеттіліктерді тудыратын жағдайлар, өзін-өзі дамыту жағдаяттары, есептер жасаудың барлық мүмкін формаларын ұйымдастыру қабілеті.
Студенттің танымдық белсенділігі, өз кезегінде, қабылдау, есте сақтау, ойлау және тұрақты күйін қажет етеді. Оқу барысында оқушының танымдық белсенділігін арттыруда олардың өз бетінше танымдық ықылас-ынтасын, шығармашылық әрекетін дамытатындай етіп ұйымдастыру қажет.
Әлемдік бәсекелестік заманында әрбір адамның білім сапасын, қабілеттілік деңгейін, іскерлік мүмкіндігін анықтайтын адам ресурстарын дамыту мәселесі күн тәртібіне өткір қойылып, адамның білімі мен біліктілігі қазіргі кезеңде мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігінің ең маңызды көрсеткішіне айналып отыр. Бәсекеге қабілетті, интеллектуалдық күші жетік маман кадрлар болмай, әлемдік бәсекеге төтеп бере алатындай экономика дамымайды. Қай заманда да өркениеттің өрлеуі интеллектуалдық шығармашылық қабілеттің негізінде іске аспақ. Еліміздің жарқын келешегінің ең басты кепілі - сапалы, жаңа заман талабына сай білім беру жүйесін қалыптастыру жұмысы бүгінде жүйелі жолға қойылды. Қазіргі таңда білімге ерекше көңіл бөлінгендігі белгілі. Ол бүгінгі өскелең өмірдің талаптарына сай маңыздылығымен ерекшеленеді.
Мемлекетіміздің даму, жаңару жолындағы жаңалықтары мен түрлі өзгерістері еліміздің білім беру саласынада өз әсерін тигізуде. Бүкіл әлемдік білім беру кеңістігіне ұмтылыстар, қоғам дамуындағы қалыптасып отырған жаңа жағдайлар, тыңнан туындаған мәселелер, өзгеріп жатқан өмірге бейімделу қажеттігін туындатып отыр. Бүгінгі ғаламдастыру дәуірінің талабына сай білім беру барысында білімгердің жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық әрекетін дамытумен қатар ғаламдық ой-санасын қалыптастыруға ерекше назар аударылуда. Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін- өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуда қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.
Бүгінгі таңда жеке тұлғаны емес, оның даму үрдісін басқару қажеттігі айқындалып отыр. Білім алушының түрлі ақпараттың толассыз ағынында бағытталуы қиынға түсіп отыр, ол үшін оның талдау, құрылымдау, жүйелеу, мәселені шешу дағдылары жетік дамытылуы тиіс. Яғни, мұғалімнің негізгі ұстанған мақсаты - білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу материалын қаншалықты меңгергенін бақылаудың сан түрлі жаңа әдістерін іздестіру, жаңа технологияларды сабақта тиімді пайдалана білу [4].
Интербелсенді оқыту- әрекетпен және әрекет арқылы оқыту, бұл ұстаным үлкен нәтижелерге қол жеткізетін тиімді жүйе деп есептелінеді, себебі адам санасында бірінші кезекте өзінің әрекеттері мен өз қолымен жасаған істері қалады. Кезінде көне қытай ғұламасы Конфуций былай деген екен: Маған айтып берсең - ұмытып қаламын, көрсетсең - есте сақтармын, ал өзіме жасатсаң - үйренемін! деген пікірі дәлел бола алады. Сондықтан интербелсенді оқыту білім алушылардың оқу үдерісіндегі белсенді әрекеттерін үйренудің негізгі әдіс- тәсілдері ретінде танылады. Интербелсенді әдістерде басты назарды "үдеріске", яғни үйрену үдерісінің өзіне, білім алушылардың "қалай" және "қандай әдістер арқылы үйренетіндігіне" аударады. Яғни, интербелсенді сөзі - өзара әрекет ету бейімділігін білдіреді. Осы жерде білім алушылардың жауаптарынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңызды. Себебі, интербелсенді оқытудың басты мақсаты - білу емес, үйрене бiлу. Интербелсенді әдісте студенттер төмендегідей білім, білік, дағды, машықтарға үйренеді: терең ойлану, жеке рефлексиялық қабілеттерді дамыту; өз идеялары мен әрекеттерін талдау және оларға баға беру; ақпаратты өздігімен түсініп, жан-жақты талдап, таңдап алу; өздігімен жаңа түсінік пен білім құрастыру; пікірталастарға қатысып, өз ойы мен пікірін дәлелдеу; шешім қабылдау және қиын мәселелерді шешу.
Интербелсенді әдістемесінің жұмыс т үрлері мен әрекеттері: бірлескен жұмыстар (жұптық, топтық, ұжымдық ); рөлдік және іскерлік ойындар , пікірталастар; ақпараттың әртүрлі көздерімен жұмыс жасау (кітап, лек ция, интернет, құжаттар, мұражай т.б.); презентациялар; тренингтер; сауалнама т.б. Интербелсенді әдіс өзара қарым қатынастың мол ауқымын қамтиды. Дегенмен, әдістемелік амал қандай болса да, оқушылардың өздерінің өмірлік тәжірибелерін білім берудің негізгі көзі саналады. Сол себепті ақпаратты жоғарғы деңгейде игеретін және практикада бекіте алатын әдістерді қолдануды талап етеді. Интербелсенді оқыту технологиясы - өзара әрекеттесу, әрекет арқылы үйрету, сабақ барысында студенттердің өз арасындағы және оқытушы мен студент арасындағы кез келген мәселенің шешу жолын және бұл шешімнің қаншалықты дәрежеде тиімді екенін талқылау түрінде жүргізілетін жоғары деңгейде өтілетін өзара әрекеттестікпен өтуін айтамыз. Мұндайда қойылған проблеманың жауабынан гөрі, оны шешу үдерісіндегі әрекеттің маңызды екенін түсіну керек. . Бірақ, қандай әдістер мен тәсілдер қолданылса да, студенттің өмір тәжірибесі мен бұрын меңгерген ұғымдары негізгі білім көзі болып табылады. Сонымен қатар студент өз пікірін тереңірек қарастыруға тырысады. Жүйесіз құрылған шешім бағыты жұмыс барысында, пікір алмасу кезінде байқалып
қалады. Мұның өзі студенттің ізденуіне негіз салады. Студенттер мәселені шешу кезінде пікірлескендіктен, бір-бірінен үйреніп, бірінің тәжірибесін бірі қабылдайды.
Егерде дәстүрлі білім беру өз мақсаты мен мағынасын нақты белгіленген мемлекеттік стандарттарда көрсетілген пәндер, тақырыптар мен сабақтардың аумағында білім жиынтығын игерумен шектесе, тұлғалық даму мен өздігімен білім құрастыруды негізгі идея деп ұстанған инновациялық көзқарас оқуүйренудің негізін тек пәндер емей, ойлау мен рефлексияға негізделген интербелсенді әдістер құрауы керек етеді. Ал интербелсенді әдістер мен тәсілдер үйренушілердің тұлғалық тұрғыдан өзіндік және дербес түрде дамуына әкеледі, оларды өз мүмкіншіліктері мен ұстанған құндылықтарын түсінуге және бағалауға жетелейді.
Жалпы интербелсенді әдісті заманауи белсенді әдістердің бірі ретінде қарастыруға болады. Интербелсенді әдістерге келесі түрлерін жатқызуға болады: пікір талас, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, рөлдік, іскерлік ойындар, тренингтер, кейс-әдіс, жобалар әдісі, көрнекілік мәліметтермен топтық жұмыс, бейне фильмдерді талқылау және т.б.
Интербелсенді оқыту - әрекетпен және әрекет арқылы оқыту, ал мұндай ұстаным қомақты нәтижелерге жеткізетін ең тиімді жүйе деп есептелінеді, өйткені адамның жадында бірінші мезетте тек өзінің әрекеттері мен өз қолымен жасағаны ғана қалады [5].
Интербелсенді оқыту студенттің өз тәжірибесі және өзге де студенттердің тәжірибесі тұрғысынан жасаған белсенді қарым-қатынасқа негізделеді. Ал үйренушілердің тәжірибесі дегеніміз олардың өзіндік пікірлері мен көзқарастары, ойлары мен идеялары, тұжырымдары мен қорытындылары, дәлелдері мен уәждері деп айтуға тұрарлық. Студенттер таным процесінде бір-бірімен осы тәжірибесімен бөліседі, міне осындай байланыста, қарым-қатынаста жаңа білім құрастырылып, саналы түрде игеріледі.
Интербелсенді оқуда білім алушылар келесідей білім, білік, дағды, машықтарға үйренеді: терең ойлану, жеке рефлексиялық қабілеттерді дамыту; өз идеялары мен әрекеттерін талдау және оларға баға беру; ақпаратты өздігімен түсініп, оны таразылап, екшеп, оның ішінен керектісін таңдап алу; ақпаратты жан-жақты талдау; өздігімен жаңа түсінік пен білім құрастыру; оқу барысында жеке басының құндылықтары мен сенімдерін қалыптастырып, белсенді өмірлік позиция (көзқарас, дүниетаным) ұстану; пікірталастарға қатысып, өз ойы мен пікірін дәлелдеу; басқа да балама пікірлерді ескеру; шешім қабылдау және қиын мәселелерді шешу; ортақ жұмысқа жұмыла білу; басқалармен тиімді қарым- қатынас құру, өзара әрекеттесу; үйренушілер ұжымына ортақ бірлесе жұмыс жасаудың рухани және моральдік ережелерді қабылдау; студенттік топты ұжым ретінде қабылдау. Бұл біліктер тұлғаның тұрақты қасиеттеріне айналып, тек студенттік аудиторияда орын алып қана қоймай, сонымен бірге өмірдің басқа да жақтарынан тиянақты түрде көрінеді.
Интербелсенді оқыту бірлескен әрекеттерге негізделеді. Дәстүрлі оқытуда басты мақсат нәтиже болып, ұстаз өзінің барлық күш-қайратын үйретуге
бағыттайды, шәкіртті қорытынды нәтижеге ең қысқа жолмен жетелеуге тырысады. Мұнда оқытудың нәтижелігі бірінші кезекте ақпаратпен байланыстырылады: үйрету процесі оқушыға ақпарат беруге бағытталады, оны жаңа мәліметпен қамтамасыздандырумен шектеледі. Дәстүрлі оқытуда білім беру процесі көп жағдайда оқушының сабаққа таза парақ күйінде келіп, мұғалімнің оны сабақта біліммен толтырумен айналысатын құбылыс деп түсініледі. Шәкірт сабақта ғана жаңа білім алып, сабақтан кейін оны бекіту жұмысымен ғана айналысты.
Ал интербелсенді оқыту басты назарды процеске, яғни үйрену процесінің өзіне, оқушылардың қалай және қандай әдіс-тәсілдер арқылы үйренетіндігіне аударады. Мұндағы мақсат - оқушылардың өзара белсенді әрекеттер арқылы өздігімен білім игеруінде, оны ізденуінде, құрастыруында. Мұндай сабақтарға шәкірттер таза парақ күйінде келмей, алдын-ала дайындалып келеді, олар сабақ басында тақырып бойынша өз түсініктері мен пікірлерін келтіріп, әрі қарай оларды дәлелдеу жүйесін құрады, пікірталас жүргізеді, өзге пікірлерді тыңдап, балама көзқарастарды ескереді. Басқаша сөзбен айтқанда, шәкірт өмірде әр адамға қажетті білік-дағдыларды қалыптастырады. Ал сабақтан кейін сол білімдерін өздігімен дамыта түседі.
Сол себепті де интербелсенді оқытуда үйренушілер келесідей әрекеттерді атқаруға дайын болуы керек: бірлескен жұмыс, танымдық, коммуникативтік, әлеуметтік тұрғыдан белсенділік таныту, бастамашылдық, кері байланыс жасау, проблема шешу, шешім қабылдау.
Интербелсенді оқыту барысында үйренушілер әрқашанда белсенді болып, өзіндік пікір қалыптастырып, өз ойларын дұрыс жеткізе білуге, өз көқарасын дәлелдеуге, пікірталас жүргізуге, басқаларды тыңдауға, өзге пікірді сыйлауға және онымен санасуға үйренеді. Мұндай сабақтарда бір ғана дұрыс жауап болмайды, өйткені басты мәселе дұрыс жауапты табуда емес, керісінше үйренушінің жеке тәжірибесіне негізделген іздену процесінің өзі болып табылады. Интербелсенді оқыту жоғары оқу орындарында келесі жұмыс түрлері мен әрекеттер арқылы жүзеге асырылады: бірлескен жұмыстар (жұптық, топтық, бүкіл аудиторияның), жеке және бірлескен зерттеу жұмыстары, рөлдік және іскерлік ойындар, пікірталастар, ақпараттың әртүрлі көздерімен жұмыс жасау (кітап, лекция, Интернет, құжаттар, мұражай, т.б.), шығармашылық жұмыстар, кейс-стади, презентациялар, компьютерлік оқыту бағдарламалары, тренингтер, интервью, сауалнама, т.б.
Бірлесе үйренуде әрбір үйренуші танымның (оқу, үйренудің) ортақ мағынасына және қорытынды нәтижесіне өз үлесін қосып, басқалармен өзінің білгенімен, идеяларымен, ойларымен алмасады, тиімді нәтижеге (білімге) қандай бірлескен үйрену әрекеттері арқылы жете алатындығын анықтайды [6].
Интербелсенді оқуды ұйымдастыру ережелері. Бірінші ереже. Аудиторияны жұмысқа дайындау.
Тиімді жұмыс жасау үшін аудиторияда (сынып бөлмесінде, кабинетте) компьютер, LCD- проектор, тақта (оған қоса жылжымалы тақта да болса тіпті жақсы) немесе интербелсенді тақта, қол астында бор, флип-чарттар (плакаттар),
маркерлер, А-4 форматындағы қағаз болғаны дұрыс. Парталарды қоюдың да көптеген тәсілдері бар. Ең бастысы үйренушілердің бәрі де бір мезгілде сабақ жүргізушіні көре отырып, топ ішіндегі жұмысқа белсене араласуға мүмкіндік алуы керек.
Екінші ереже. Топқа бөлу. Әр сабақта (әсіресе семинар және практикалық сабақтарда) студенттерді шағын топтарға бөліп, сол арқылы олардың бірлесе жұмыс жасауына қолайлы жағдай жасау керек. Үйренушілерді шағын топтарға 4- 6 адамнан бөлген тиімді, олар партаны жағалай бір-біріне бет қаратып отырады.
Топқа бөлу әдетте кездейсоқ түрде жасалынады. Алайда семестр бойы бір студент жолдастарының әрқайсысымен семестр бойы топ құрамында жұмыс жасап шығуы керек. Мұндағы басты мақсат - үйренушілердің бір-бірімен тиімді қарым-қатынас құрып, ортақ тіл таба білуіне ықпал жасау. Топқа бөлуді әрекетке негіздеп, қызықты қылып өткізген жөн (топқа бөлу тәсілдері төменде беріледі).
Үшінші ереже. Мақсаттарды және күтілетін нәтижелерді айқындау.
Әр сабақтың басында бүгін қарастырылатын тақырып бойынша ұстаз өз тұрғысынан сабақтың мақсаттарын айқындап, үйренушілерден қандай білім, білік, дағды, әрекеттер күтетіндігі н жеткізеді. Сонан соң үйренушілер дің өздерінен сабақтан нендей нәтиже күтетіндерін құрастыруды талап еткен орынды. Төртінші ереже. Жұмыс ережелерін қабылдау. Сабақ басында жұмыс ережелерін қабылдап (силлабуста келтірілгендерден басқа), оларды әрі қарай қатаң ұстану үйренушілерді тәртіпке шақырып, тиімді әрі үнемді түрде жұмыс жасауға қолайлы. Ол үшін әрбір шағын топ бұл мәселені 1-2 минут талқылап алғаннан кейін, олардың ұсыныстарын көлемді параққа (флип-чарт, плакат) түрлі- түсті маркерлермен жазып, аудиторияның көрнекті жеріне іліп қоюға болады.
Ұстаз тарапынан емей, өздері құрастырып қабылдаған ережелерді үйренушілер мейлінше қадағалауға тырысады.
Бесінші ереже. Сенім және жұмыс атмосферасын қалыптастыру.
Үйренушілерді психологиялық тұрғыдан интербелсенді оқуға дайындау қажет. Әдетте сабаққа келгендердің бәрі дерлік оқуға белсене араласып кетуге дайын емес, өйткені олардың өздерін ыңғайсыз әрі дискомфортты сезінуі мүмкін. Мұның себептері де баршылық: өзіне көтеріңкі жауапкершілік жүктеуі және содан қаймығу, жүрексіну, оң нәтиженің шығуына күмәндану, жазалаудан немесе күлкімазаққа жығылудан қаймығу, еріншектік пен шаршағандық (мәселен, бірінші сабақта ұйқысын аша алмау, немесе соңғы сабақта шаршау), назарын жинақтай алмау (мәселен, үзіліс кезіндегі оқиғалардың немесе алдыңғы сабақтың әсерінде болу).
Алтыншы ереже. Барлық үйренушілер жұмысқа қатынасады.
Интербелсенді әдіс аумағында өтетін сабақ мақсаттарының бірі бірлесе жұмыс жасау болғандықтан, әр қатысушының жұмысқа белсене қатысқандығы абзал. Үйренушілердің білім игеру жұмысының, оның ішінде әсіресе бірлескен жұмыс әрекеттерінің қызықты әрі тартымды екендігіне көздерін жеткізгені дұрыс. Сол себепті де сабақтың басты тәсілі ретінде топтық жұмыстарды тану керек.
Жетінші ереже. Тыңдай білу: барлық пікірлер тыңдалады.
Суырылып алға шығып сөйлегеннен гөрі, тыңдай білген қиын шығар. Топтық талқылау кезінде барлық үйренушілердің өз пікірін келтіріп, басқалардың оны мұқият тыңдап, оның пікірін силап, санасатын жағдай жасап отыру қажет. Мұндайда барлық қатысушылардың пікірі тыңдалуы керек.
Сегізінші ереже. Жазбаша жұмыстар.
Үйренудің басты мақсаты - тұлғаның дамуы, оның ішінде әсіресе ойлау қабілеті мен шығармашылық дағдылардың өркендеуі. Ал жазу (жазба жұмыстары) - ойлаудың шырқау биігі. Сол себепті де әр сабақта жазу жұмыстарын жиі қолданып отырған орынды. Ал үйренушінің бүгінгі сабақта нендей және қандай дәрежеде білім алғанын, оның өсуі мен дамуын, яғни оның білімін бағалауды тек жазбаша жұмыстарды орындауынан ғана объективті түрде білуге болады. Жазу жұмыстары - студент білімін бағалаудың дәлелді нысаны.
Тоғызыншы ереже. Кері байланыс.
Кері байланыс дегеніміз сабақтың мазмұны немесе әдіс-тәсілдері, оның тиімділігі мен қандай дәрежеде өткендігі туралы үйренушілердің ой-пікірлері мен эмоциялары, олардың болашақтағы (келесі сабақтардағы) өз мұқтаждарын келтіруі. Бұл пікірлер оқытушыға өткізген сабағына баға беріп, оның ұтымды жақтары мен кем-кетіктерін анықтап, өз жұмысына өзгерістер енгізу мүмкіндігін береді. Үйренушілердің пікірлері мен қойған сұрақтары оқытушы тарапынан ескеріліп, келесі сабақты соларға жауап берумен бастау мүмкіншілігін береді.
Кері байланыс ұстаз бен студенттердің арасында сенімге негізделген қарым- қатынас орнатуға бағытталады. Сонымен қатар ол өткен сабақты бағалау мен талдаудың, келесі сабақты жоспарлаудың тиімді түрі болып табылады.
Интербелсенді технологияларды тиімді пайдаланып, алға қойған мақсатқа жету үшін, белсенді оқытудың өзіндік талаптарын есепке алып, алғышарттарын қанағаттандыру керек. Психологиялық тұрғыдан алғанда, интербелсенді оқытудың нәтижелілігінің сыртқы көрсеткіштері ретінде оқушылардың топтық жұмыс ережелерін қабылдай отырып, нақты мақсаттар қоюға үйренуін, оқу топтарының жасақталып, қажетті оқу кеңістігінің қалыптасуын, ал табыстылығының ішкі көрсеткіштері ретінде оқушылардың таным белсенділігі артып, жаңаша оқуға дайындықтарының жетіліп, өзара әрекеттесу дағдыларының дамып, ынтымақтастық ұжымның қалыптасуын айтуға болады [7].
Колледж оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлері өз жұмыстарына жауапкершілікпен қарап, әрбір өтетін сабаққа жүйелі түрде дайындалып, сабақты интербелсенді технологияларды пайдалана отырып өткізуі - болашақ мамандық иелерін дайындауда, оң нәтижелерін беруде.
Ауылшаруашылық машиналар пәнің оқытуда интербелсенді технологияларды оқу - тәрбие үрдісінде қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып, еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлесі мол. Сондықтан сабақ барысында интербелсенді технологияларды қолдану оқытушы жұмысын өнімді, нәтижелі, ал оқушылардың білім алу әрекетін мәнді, қызықты, пайдалы етеді [8].
Технико-технологиялық бөлім
Тыңайтқыштарды еңгізуге арналған машиналардың бүгінгі таңдағы жағдайы
Бүгінгі танда Беларуссиялық ауылшаруашылық техникасы: органикалық тыңайтқыштарды қолдануға арналған машиналар және минералды тыңайтқыштарды таратқыш заманауи машиналар кеңінен қолданыста. Белоруссиялық зауыттардың шығарған қазіргі заманғы ауылшаруашылық техникасы жоғары тиімділік, пайдалану жеңілдігі, сенімділігі мен ұзақ мерзімділігімен сипатталады.
Сұйық органикалық тыңайтқыштарды қолдануға арналған машина МЖТ-Ф-
11 сұйық органикалық тыңайтқыштарды өздігінен жүктеуге, тасымалдауға, араластыруға және беткі қабатқа үздіксіз таратуға арналған. Тыңайтқышты құю вакуумдық қондырғы арқылы жүзеге асырылады, қажет болған жағдайда тасымалдау кезінде тыңайтқыштарды араластыруға болады. Процесті бақылау трактор кабинасынан жүзеге асырылады (1 суретке сәйкес).
Сурет 1 МЖТ-Ф-11 сұйық органикалық тыңайтқыштарды енгізу машинасы
Өсімдіктерді минералдық элементтермен қамтамасыз ету және топырақ құнарлылығын қалпында сақтау мақсатында минералдық және органикалық тыңайтқыштар кеңінен қолданылады.
Тыңайтқыштарды ұтымды және тиімді пайдалану үшін, ең алдымен өсімдіктің биологиялық ерекшеліктерін, соның ішінде қоректік элементтерді пайдалану деңгейін, екіншіден өсімдіктен алынатын өнім мөлшерін, оның ішінде элементтердің мөлшерін алдын- ала болжау қажет. Осыған байланысты әртүрлі топырақ құрамындағы элементтер мөлшері олардың қосындылар құрамындағы күйлерін, яғни сіңгіштік деңгейін анықтау керек.
Ауыл шаруашылығында негізінен екі түрлі тыңайтқыш органикалық және минералдық тыңайтқыштар қолданылады. Органикалық тыңайтқыштарға малдың қиы, торф жатады. Оларды жергілікті жерде шаруашылықтың өздері дайындайды.
Минералдық тыңайтқыштар өндірісте шығарылады. Олар майда ұн түрінде немесе түйіршіктер түрінде және сұйық түрінде дайындалады [8].
Минералдық тыңайтқыштарға түйіршіктелген суперфосфат, фосфорит ұны, аммиак селитрасы, калий тұздары жатады. Минералдық тыңайтқыштың жергілікті жерде дайындалатын түрі де болады. Оған әртүрлі известь тектес материалдар жатады.
Тыңайтқыштарды екі түрлі мақсат үшін қолданады: біріншісі - топырақ құрылысын жақсартып, оның құнарлылығын арттыру үшін көбінесе известь тектес материалдарды пайдаланады. Сор басып кеткен жерлерге жылма-жыл известь шашып, оны топырақпен араластырады. Ондай топырақ бірте-бірте құнарлы топыраққа айналады. Өсімдікті қоректендіру үшін тыңайтқышты қолданудың үш түрлі тәсілі бар: негізгі қоректендіру, үстеп кезінде және кейіннен қоректендіру.
Осы қолданылатын тыңайтқыш түріне және қоректендіру тәсілдеріне қарай машиналардың да бірнеше түрі пайдаланылады. Оларды негізінен төрт түрге: тыңайтқыш дайындайтын; тыңайтқыш шашатын;тыңайтқышты тұқыммен бірге себетін; өсімдік қоректендіретін машиналар деп бөлінеді.
Тыңайтқыштарды қолдану тәсілдері.
Енгізілу мерзіміне байланысты тыңайтқыштар негізгі (егілгенге дейін), егу кезеңіндегі және егуден кейінгі (үстеп қоректендіру) деп бөлінеді.
Егуге дейінгі қолданатын бүкіл тыңайтқыштың 23-34 бөлігі топыраққа енгізіледі. Бұл әдіс өсімдіктің вегетациялық кезеңіндегі дамуын қоректік заттармен қамтамасыз етіп, топырақтың құнарлығын жақсарту, оның биологиялық ырықтығын, физикалық, химиялық қасиеттерін арттыру үшін қолданылады.
Егу аллдындағы тыңайтқыш күзде, немесе ерте көктемде топыраққа егістеліп шашылады. Осылайша жер жыртылар алдында органикаклық тыңайтқыштармен, ізбес, фосфорлы және калийлі тыңайтқыштармен өңделеді. Егер тыңайтқыштар өсімдік қажеттілігіне көп мөлшерде қолданылса түсімділігі көбеймей, өнім сапасы нашарлайды. Егістікке қолданылатын тыңайтқыштар мөлшері (нормасы) алдын - ала танаптық тәжірибе арқылы анықталыды.
Ауыл шаруашылығы дақылдарына тыңайтғыш енгізуде: негізгі енгізу, егу үстінде және үстеп қоректендіру деп аталатын үш әдісі бар. Негізгі енгізу әдісі де тыңайтқыш сүдігер көтерілген немесе көктемде жыртылған жерлерге, сондай - ақ топырақты тұқым себер алдында өңдеу кезеңінде сіңіріледі. Ол үшін минералды және органикалық тыңайтқыш немесе органикалық - минералды қоспалар топырақты өңдеу алдында егістікке біркелкі етіліп бөлінеді.
МТТ-4У қатты минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы МТТ-4У машинасы қатты минералды тыңайтқыштарды түйіршіктелген және
кристалды түрде егістікте және бақтарда үстеп қоректі енгізуге, күздік дақылдарды, шабындықтар мен жайылымдарды қоректендіруге арналған. Жалпы пайдаланудағы жолдарда құм-тұз қоспаларын бөлу үшін жол-коммуналдық шаруашылығында пайдалануға болады. Себетін орган екі дискіден тұрады, бұл бір дискті жұмыс органымен салыстырғанда тыңайтқыш енгізудің біркелкі
еместігін едәуір төмендетеді. Шаң тәріздес химикаттарды (доломитті ұн, әк) енгізу үшін қолданылуы мүмкін (2 суретке сәйкес).
Сурет 2 МТТ-4У қатты минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы
СУ-12-01 минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған сепкіш минералды тыңайтқыштарды жаппай себу және қарқынды технология бойынша өсірілетін ауыл шаруашылығы дақылдарының қатар аралығына сусымалы минералды тыңайтқыштармен өсімдіктерді қоректендіруге арналған. Сепкіштің тыңайтқыштардың жоғары дәлдігі мен біркелкі сіңуі бар (3 суретке сәкес).
Сурет 3 Минералды тыңайтқыштарды енгізуге арналған тұқым сепкіш СУ-12-01
Минералды тыңайтқыштар. Өнімнің мөлшері мен сапасын арттыру үшін, өсімдіктер өсіп дамуының әр кезеңіндегі ерекшеліктерді ескере отырып, оларды қажетті қоректік заттармен тиісті мөлшерде қамтамасыз ету үшін минералды тыңайтқыштар қолданылады.
АПЖ-12 азотты минералдық тыңайтқыштардың көп тараған түрі: аммиак селитрасы, аммоний сульфаты, мочевина, азотты сұйық тыңайтқыштар қоспаларының негізгі дозаларын үстірт қолдануға арналған. Дизайнда тыңайтқышты қолданудың біркелкілігін едәуір арттыратын жұмыс сұйықтығының таралу принципі қолданылады. (4 суретке сәйкес).
Сурет 4 АПЖ-12 сұйық минералды тыңайтқыш таратқыш
Органикалық тыңайтқыштар тобының құрамындағы қоретік заттар көбінесе органикалық қосылыстар тү рінде болады. Олардың құрамында өсімдіктерге қажетті бірнеше қо ректік заттар болғандықтан, күрде лі тыңайтқыштар қатарына да жатады. Органикалық тыңайтқыштарға көң, көң садырасы, құс саңғырығы, қорда, шымтезек және жасыл тыңайтқыштар, ағын су тұнба лайы, тамақ кәсіпорындарының қалдығы жатады. МТУ қатты органикалық тыңайтқыштарды тасымалдауға және үздіксіз қолдануға арналған заманауи машиналардың толық желісін ұсынды. Осыған байланысты фермерлер МТУ-13, MТУ-15, MTУ-18 бөлімшелерімен танысты. Белоруссиялық зауыттардың ең жаңа дамуы - MTУ-24 моделі. MTУ-24 жаңа үлгісі ішкі нарықтағы ауыл шаруашылық техника сының жаңалықтарын бақылайтын фермерлерді қызықтырады, себебі қондырғы күшін арттырып, өнімділігі жоғары - 140 т с дейін жұмыс жасайды (5 суретке сәйкес).
Сурет 5 МТУ-24 қатты органикалық тыңайтқыштарды енгізуге арналған машинасы
Бұл қондырғы 8-12 метр енді өңдеу ж әне тасымалдау үшін қатты органикалық тыңайтқыштарды себу үшін пайдаланылады [9].
Тыңайтқыштарды еңгізуге арналған машиналардың құрылымы және жұмыс істеу принципі
Ауыл шаруашылығы дақылдарына тыңайтқыш енгізудің: негізгі енгізу, егу үстінде енгізу және үстеп қоректендіру деп аталатын үш әдісі бар.
Негізгі енгізу әдісінде тыңайтқыш сүдігер көтерілген немесе көктемде жыртылған жерлерге, сондай-ақ топырақты тұқым себер алдында өңдеу кезеңінде сіңіріледі. Ол үшін минералды және органикалық тыңайтқыш немесе органикалық-минералды қоспалар топырақты өндеу алдында егістікке біркелкі етіліп бөлінеді.
Минералды тыңайтқыш енгізу үшін өнеркәсібіміз жүк көтергіштің 4 т тіркемелі І-РМГ-4, жүк көтергіштігі 6 т РМС-6, жүк көтергіштігі 10 т РУМ-8, автомобильді КСА-3 деп аталатын үйлестірілген кузовты ортадан тепкіш себелеуіштер шығарады. Бұл машиналардың тыңайтқышты кузовтан себелеуіш дискіге шығаратын ілгерілемелі жылдамдықты агрегаты бар синхронды конвейер жетегі болады. Соның арқасында тыңайтқыш енгізудің қажетті нормасы бұзылмайды және агрегат қозғалысының жылдамдығына да тәуелді болмайды. Себелеуіш дискілер гидро-жетек арқылы айналады. Бұл машина конструкциясын оңайлатады. РМС-6 себелеуіші тау беткейлеріне тыңайтқыш енгізудегі қол еңбегін механикаландыруға мүмкіндік береді.
Минералды тыңайтқышты ұсақтау, араластыру және тиеу үшін нығыздалып қалған тыңайтқышты ұсақтап, араластыратын ИСУ-4 ұсақтап-араластырғыш, СЗУ-20 араластырғыш-тиеуіш, автомобильге тіркелетін ЗСА-40 сеялка тиеуіші кең тараған. Самолеттерге, вертолеттерге тыңайтқыш тракторы тіркелетін ПБ-35, ПФ-0,5 ИФ-0,75 тиеуіштерімен тиеледі. Бұл тиеуіштер сол үшін арнайы тетіктермен жабдықталған.
ИСУ-4 минералды тыңайтқышты ұсақтап-арластырғышы түрлі тыңайтқышты енгізер алдында араластыруға, тыңайтқышты шашумен бір мезгілде шаруашылық жолымен табылған немесе жатып қалған завод тыңайтқыштары мен әкті ұсақтауға арналған.
Машина МТЗ-8082 және Т-40М тракторының агрегатында жұмыс істеуге есептелінген. Өнімділігі сағатына 2-4 т.
Ұсақтап-араластырғыш рамадан (1) кеңіткіші бар (8) бункерден (6), ұнтақтау аппаратынан (9), бұру конвейерінен (7), жетек механизмінен тұрады. Цилиндр формалы бункердің сыйымдылығы - 0,5 м[3]. Бункердің төменгі бөлігінде ысырмасы (13) және жапқышты (5) астаушасы (4) болады. Сонымен бірге бункердің түбіне конус формалы редуктор қатайтылған. Оның вертикаль білігіне жұмыс органы бекітілген. Ұнтақтағыш аппарат електен (14), төрт лақтырып тұратын қалақшадан (10) тұрады. Қалақшаға сегіз пышақ (15) қондырылады. ұсақтағышқа тетіктерінің мөлшері 4-10 мм ауыстырылып тұратын екі елек пен ірі және майда кесекті тыңайтқыштарға арналған пышақтың екі комплектісі қосылады. Бұру конвейері ұсақтағыш-араластырғыш рамасына топсамен қондырылады. Оның орналасу жағдайын тасымалдау көлігіне қарай реттеп отыруға болады (6 суретке сәйкес).
а - бүйірінен көрінісі, б - үстінен көрінісі, 1 - рама, 2 - аспа, 3 - редуктор, 4 - астауша, 5 - жапқыш, 6 - бункер, 7 - конвейер, 8 - кеңіткіш, 9 - ұнтақтағыш аппарат, 10 - қалақшалар, 11-
кардан, 12 - к.ақлақ, 13 - ысырма, 14 - елек, 15 - пышақ
Сурет 6 ИСУ-4 ұсақтап-араластырғыштың жалпы схемасы
Сондай-ақ НРУ-0,5 аспалы, ортадан тепкіш себелеуіші де минералды тыңайтқыш АРУП-8 автомобильді себелеуішімен және Т-150, Т-150К, К-701 тракторына агрегатталатын РУП-8 тіркемелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz