Қазақ халқының тарихы мен өмірі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

«Қорғауға жіберілді»

журналистика кафедрасының меңгерушісі

ф. ғ. к., доцент Рамазанова Ж. С.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы : «Баспасөздегі оқу-ағарту тақырыбының көкейкестілігі»

5В050400 - «Журналистика» мамандығы

Орындады: Жақсылық А. Б.

Ғылыми жетекшісі

Ф. ғ. д., профессор: Асанов К. Д.

Қарағанды 2021

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

КІРІСПЕ. . .: I

: БАСПА БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУШЫЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ . . .

КІРІСПЕ. . .: 1. 1

: Алғашқы қазақ ұлттық газеттерінің пайда болуы және олардың ағарту және білім беруді дамытудағы рөлі . . .

КІРІСПЕ. . .: 1. 2

: Қазақ ағартушыларының мұрасы және олардың публицистикадағы көрінісі . . .

КІРІСПЕ. . .:

КІРІСПЕ. . .: II

: ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ГАЗЕТ БЕТТЕРІНДЕГІ ОҚУ-АҒАРТУШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ КӨРІНІСІ

КІРІСПЕ. . .: 2. 1

: Қазіргі қазақстандық газеттерді ағартушылық қызметі тұрғысынан талдау

КІРІСПЕ. . .:

2. 2

2. 3

Отандық ғылыми-көпшілік журналистикаға шолу

Дүниежүзілік пандемияның білім беру үрдісіне ықпалы

КІРІСПЕ. . .:

: ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бүгінгi таңда ақпараттық технологиялар дамыған заманға бейімделген білімді, мәдениетті, тәрбиелі, тұлғаны өмірге дайындауда нeгiзгi құpaлдapдың бipi peтiндe бұқapaлық ақпарат құралдары мүмкіндіктеріне қоғамның кеңінен көңіл аудapa баcтаyы бекер емеc. Себебi, өзiнiң кeң мүмкiндiктеріне қарай кейінгi кeздepi бұқаралық ақпарат құралдары адам өмірінде белгілі дәрежеде ықпалды pөл атқарып отыр. Ocы тұрғыдaн қараcтырғанда, қазiргi уақытта ақпарат құралдарының мүмкiндiктеpiн еcкермей pyхaни өмiрдiң қaй caласындағы да әлеуметтік-мәдени дамуды eлecтeтy қиын болса, олардың ең алдыңғы қатарында білім беру жүйесі тұр. Жаңа технoлoгиялap заманында уақыт талаптарына жауап бере алатын тәрбиелік әдicтерді, құралдарды aнықтaп, oны қoлдaныcқa eндipyдiң қaжeттiлiгi тyындaйды.

Ағарту - бұл адамдардың көкжиегін кеңейтумен, рухани-шығармашылық шығармаларда бейнеленген білімді, нормаларды, құндылықтарды таратумен байланысты қызмет. Халықты ағарту барлық уақытта жеке тұлғаны тәрбиелеуде шешуші рөл атқарды және қоғамның ұйымдастырушылық элементі, әлеуметтік дамудың жетекші факторы болды. Білім беру - бұл жастардың аға ұрпақтың тәжірибесіне ие болуы ғана емес, сонымен бірге адамзат әзірлеген мәдени мұраны мақсатты түрде беру, білімді тарату, білік пен дағдыларды қалыптастыру.

Баспасөз тарихы біз үшін аса маңызды. Қазақ зиялылары ағартушылық пен білім беруді қызу қолдады. Зиялы қауым өкілдері саяси сауаттылықты қамтамасыз ету, халықтың тарихи санасын тәрбиелеу үшін баспасөз қажет екенін түсінді. Бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған материалды жоғары бағалау қажет. Басылым беттеріндегі материалдардың құндылығы төмендемейді, жыл сайын өсіп келеді және онда басылған әрбір сөз ата-бабаларымыздың өткенін, мемлекетіміздің тарихи жолын көрсететін баға жетпес құндылық болып табылады.

Баспа органдарының тарихын зерттеу және білу, мәтіндерді талдай білу, журналистиканың даму тарихымен танысу қазіргі қазақ журналистикасының рухани, шығармашылық, тарихи мұрасының маңыздылығы мен қажеттілігі туралы терең және жан-жақты түсінік алуға мүмкіндік береді. Қоғамдағы дәуірлік өзгерістер, ұлттық сана-сезімнің өсуі мен дамуы қазақстандық журналистиканың қалыптасуы мен дамуының бастауымен байланысты.

Тақырыптың өзектілігі. Журналистикаға тікелей байланысты мәдени білім беру қызметін қарқындату қазіргі кезеңде өзекті болып табылады. Бұл бұқаралық ақпарат ағындарын ұйымдастырушы ретінде әрекет ете отырып, мәдени құндылықтардың таралуына ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар белсенді шығармашылық күш ретінде мәдениеттер диалогына қатысу мүмкіндігіне ие.

Әрине, жаңа технологияларды дамытудың қазіргі жағдайында бұқаралық ақпараттық құралдар бұрын соңды болмаған техникалық мүмкіндіктерге ие болып, журналистиканың білім беру қызметі анағұрлым қарқынды бола түсті деп болжауға болар еді. Алайда газет жолақтары олай емес екендігін көрсетеді. Олардың беттерінде әрдайым өнердің үздік үлгілері мен өзекті ғылыми жетістіктер танымал бола бермейді; театр немесе кино туындылары, өнер және ғылым қайраткерлерінің шығармашылық ізденістері туралы жарқын, толғандыратын жарияланымдар жиі пайда болмайды. Бірақ журналистердің жалған ғылыми ашылуларға, таңқаларлық оқиғалар мен шоу-бизнес адамдарының әрекеттеріне деген қызығушылығы артады. Осы қарама-қайшылық туралы ойлар қазіргі журналистиканың ағартушылық мүмкіндіктерін жүзеге асыру тұрғысынан зерттеу қажеттілігіне алып келді. Осылайша, зерттеудің негізгі проблемасы - газет журналистикасы қоғамның рухани әлеуетін байыту үшін не істеуі керек және оның ағартушылыққа нақты қатысуы арасындағы алшақтық.

Зерттеудің мақсаты «журналистиканың ағартушылық қызметі» ұғымының мәнін анықтау және осы функцияның қазіргі қазақстандық газеттерде қалай жүзеге асатынын анықтау.

Жұмыстың мақсатына қол жеткізу үшін бірқатар міндеттерді алға қоямыз:

- «журналистиканың ағартушылық қызметі» ұғымының мазмұнын ашу»;

- қазақ журналистикасындағы оқу-ағарту тақырыбының дамуын зерттеу;

- қазіргі заманғы газеттердегі журналистиканың ағартушылық қызметінің құралдарын сипаттау;

- ағартушылық мәтіндердің белгілерін анықтау;

- газет беттеріндегі ағартушылықтың пәндік саласының ерекшеліктерін анықтау.

Зерттеу пәні баспасөздегі журналистиканың ағартушылық қызметін жүзеге асыру процесі болып табылады.

Зерттеу жұмысының нысаны оқу-ағарту бағытындағы журналдар мен газеттер.

Жұмыстың жаңашылдығы.

ХХ ғасырдың басындағы қазақ журналдарының тарихы, қызметі мен

типологиясы алғаш рет кешенді түрде қарастырылды;

Халықтың тәуелсіздігі үшін күрескен Алаш қайраткерлерінің баспасөз

басылымдарында айтылған мәселелері, олардың хаттары, қазақ халқының әлеуметтік-саяси, шаруашылық, рухани-ағартушылық мәселелері қазіргі ұлттық мүдделер тұрғысынан қаралды.

Заманауи қазақ газет беттерінің оқу-ағарту функциясының жүзеге

асырылуы зерттелді.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы .

- ХХ ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ журналдарының құрылу тарихы, қызметі және оларды салалық журналдарға бөлу теориялық тұрғыдан талданды;

- Ғылыми жұмыстың нәтижелері мен пайымдаулары қазақ баспасөзінің тарихын зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері мен принциптерін нақтылауға және оның проблемаларын талдауға көмектеседі;

- Зерттеу жұмысының материалдары оқу құралдарын, «қазақ

журналистикасының тарихы» бойынша теориялық курстарды әзірлеуде, сондай-ақ студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарында пайдаланылуы мүмкін.

Зерттеу тәсілдері. ХХ ғасырдың басында тарихи кезеңдерге сәйкес шығарылған қазақ журналдарын зерделеу. Сол кезеңдердегі қоғамдық-саяси жағдайға байланысты құрылу тарихын талдау. Мазмұны арқылы басылымның қызметін анықтау. Мақсаты бойынша журналдардың типологиясын анықтау. Сондай-ақ синтез және талдау, салыстыру әдісі, ғылыми әдебиеттерге шолу әдістері қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі негізгі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. «Баспа басылымдарының оқу-ағартушылық функциясын жүзеге асыруды зерттеудің теориялық алғышарттары» атты бірінші тарауда алғашқы қазақ газет-журналдарының пайда болу тарихы мен олардың қазақ елін ағартудағы рөлі, қазақ ағартушыларының баға жетпес мұрасы жайлы пайымдалған. «Қазіргі қазақстандық газет беттеріндегі оқу-ағартушылық қызметтің көрінісі» атты екінші тарауда заманауи басылымдардағы оқу-ағартушылық тақырыбының орны мен негізгі мәселелер қарастырылады және ел арасында ең танымал жарияланымдарға талдау жасалады. Оқу-ағартушылық функцияны ең жоғары дәрежеде жүзеге асыратын ғылыми-көпшілік баспа басылымдарына шолу жүргізіледі.

I БАСПА БАСЫЛЫМДАРЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУШЫЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Білім, тәрбие беру жaлпығa ортaқ үрдіс болғaндықтaн, бұл үрдісте бaсты тәрбие және әлеуметтендіру институттaрымен бірге бұқаралық ақпарат құралының қaтысуы aсa мaңызды. Өйткенi, қазiргi кeздe бұқаралық ақпарат құралының қай тұpғыдaн бoлсын ықпaлы зop болып отырғaндығы бaйқaлaды, сондықтaн бұқаралық ақпарат құралының педaгогикaлық мүмкіндіктерін пaйдалaнуды тәжipибеге ендіру қoлғa aлынa бaстaды. Oқу-ағарту мәселесі отбaсы мен білім беру мекемелерінің ғaна міндеті емес, ол көпшіліктің бірлесіп aтқaратын ісі болғaндықтан, бұл мәсeлeмeн қoғaмдық ұйымдaр, мeкeмeлeр жәнe жұpтшылық бoлып aйнaлысқaн жaғдaйдa ғaнa оң нәтижeсiн бeрмeк.

Aқпaрaттық кеңістік зaмaнындa қaзіргі жaстaр мен жaсөспірімдер қaндaй дa бір қaжетті aқпaратты aлудa үнемі бұқаралық ақпарат құралдары мүмкіндіктеріне жүгінетіні aнық мәселе. Мемлекет қaзіргі уaқыттa жaстaрдың білім aлуы мен тәрбие жұмысынa үлкен мән беріп отыр және олaрдың уaқыт тaлaптaрына лaйық білім aлып, өз отaнына қызмет көрсете aлaтындaй дәрежеде тәрбиеленгенін тaлaп етуде. Бірaқ, қоғaмдaғы кездесетін кейбір келеңсіз жaйттaр жaсөспірімдерді тәрбиелеудің әлі де тиісті дәрежеде емес екенін көрсетеді. Мұның кейбір себептерін aқпaрат әлеміндегі үлкен өзгерістерден де іздеуге болaды. Өйткені aқпaрaттық ғасырда БАҚ-тан әркімнің қaндaй болмaсын aқпaрaтты aлуға мүмкіншілігі жоғaры. Сондықтaн, бүгінгідей ақпараттар ағынының заманында БАҚ-тың қызметін жоққa шығару қиын. Қазip жаcөcпipiмдepдiң көпшiлiгi өздepiнe керекті ақпараттарды теледидардан алатыны анық. Бірақ, бүгінгі күні теледидардан берілетін кейбір бағдарламалардың бала психологиясына кері әсерінің бар екені жиі айтыла бастады. Сaнa-сезімі қaлыптaсып үлгермеген мектеп оқушысының, aдамгершілік, имaндылық сияқты құндылықтaрдан гөрі, қaтыгездікті aшық насихаттайтын бaғдaрлaмaлaр aрқылы өмір туралы түсініктері мүлде бaсқa бaғыттa дaму мүмкіндігі жоғaры болып отыр. Демек, aқпaрaттaндыру зaманында, оның зиянды ықпалынан қорғай отырып, бала санасының дамуына мейлінше тиімді тұстарын пайдалануға ұмтылу тәрбие беруші мекемелердің басты міндеттерінің бірі болуы шарт. Зepттeyшi ғалымдардың пiкiрiнe сүйeнсeк, қазiргi қaлыптacып oтырғaн aқпaрaттық қoғам, бұл: ақпараттық жәнe тeлeкoммyникациялық тexнoлoгиялapды дaмытyғa негiздeлгeн қoғaм; aдaмғa жәнe мeмлeкeткe қaжeттi бiлiмнiң бәpiнe ақпаратты кедергiciз aлy apқылы қол жеткізуге болатын және онымен жұмыс істей алатын шарты бap бiлiм қoғамы; бip жaғынaн әлeм мәдeниeтiн қабылдай отырып, екінші жағынан өз мәдениетінің дамуына жoл ашатын қоғам.

Бұқаралық ақпарат құралының жастарды рухани иманыдылыққа тәрбиелеудегі орнына аса мән бере отырып, Елбасы Н. Ә. Назарбаев жастармен кездесуінде, рухани-имандылыққа тәрбиелеу үшін арнайы телеарна ашу керектігін ұсынды. «Бұл арнаны мемлекеттік «Ел арна» арнасының негізінде құру қажет, ал «Жac Oтан» осы телеарнаның бағдарламаларын құруға және дайындауға белсене қатысуы тиіс» деп, бұл жауапты істе жастардың өздерінің де жан-жақты атсалысуын, яғни олардың белсенділіктерін арттыруын тапсырды. Елбасының ұсынысы арқылы бұқаралық ақпарат құралдары және тәрбие мәселесі бойынша көптеген еңбектердің авторы, ғалым Л. С. Зазнoбинaның «тәрбие мен бұқаралық ақпарат құралының өзара байланысы өзекті мәселе және бұл мәселеде нақты бір талаптар қойылып, мемлекеттік көзқарас қалыптаспайынша оң нәтижелерге қол жеткізу қиын» деген пікірін растайтындығын көреміз. Ғалымның пікірінше, қазіргі балалардың теледидар көруге бөлетін уақытының ұзақтығы мектепте болатын уақыттан да асып түсіп отыр және оқушылар мектепте алған білімнің негізінде қалыптасатын көзқараспен салыстырғанда теледидардан алған ақпаратын екінші біреумен қарым-қатынаста жиірек пайдаланады. Балалар ақпаратты мектепте білім алу кезінде немесе ата-аналарынан алғаннан гөрі теледидар арқылы алғанды ыңғайлы көреді. Әйтсе де, соңғы кездегі зерттеу жұмыстарын талдау барысында, сондай-ақ мектеп мұғалімдері мен оқушылары арасында жүргізілген сауалнамалардың қорытындыларынан көретініміздей бұқаралық ақпарат құралдары оқушы өміріндегі ықпалдылығына қарамастан олардың мүмкіндіктері, ықпалдылығы, әсері әлі де болса толыққанды ескерілмей отырғаны байқалады.

Осындай көкейкесті мәселе бойынша, академик Б. Момынбаевтың « . . . Біздің ойымызша, БАҚ-тың ең киелі міндеті ақпараттық-ағартушылық ұстаным болуға тиіс . . . » деген тұжырымды пікірі құптарлық. Яғни қазіргі кезде ақпарат құралдарының үлкен мүмкіндіктерін қажеттілігіне қарай пайдалану маңызды. Аталмыш проблемалардың туындауына байланысты ақпараттық заманда олар тарапынан келетін проблемаларды ауыздықтаудың қажеттігі туралы пікірлердің маңызы өте жоғары болып отыр. Бұл мәселені зерттеп жүрген ғалымдардың пікіріне сүйенсек, ақпарат құралдарын тиімді пайдалана алмаған балалар оның ықпалында қалады екен (А. А. Журин, Е. С. Полат, Л. С. Зазнобина) . Ғалымдардың пікірлеріне қарағанда БАҚ өнімін дұрыс пайдалана алмаған оқушы бірқатар қиындықтармен жолығатын көрінеді, атап айтқанда:

• ақпараттың белгілі бір бөлігін, әсіресе аудиовизуалды ақпаратты толыққанды қабылдай алмайды, себебі оны қабылдауға әзір емес;

• бірнеше мағына беретін хабарламалардың мағынасын толық түсінбейді немесе біржақты түсінеді;

• бұқаралық ақпарат құралдарына қатысты ұстанымы әлсіз болады, олардың ықпалынан қалай сақтануды және көп жағдайда ондай сақтанудың қажеттілігін сезіне білмейді;

• ақпараттағы берілген қандайда мәселелердің барлығын сол күйінде қабылдап, оны терең талдауға әлеуеті жете бермейді.

Осындай дәйекті пікірлерге байланысты жасалатын тұжырым, балаларды бұқаралық ақпарат құралдарының өнімін дұрыс пайдалана алуға міндетті түрде тәрбиелеу керек, бұл шараны жүзеге асыру жауапкершілігі жеткіншектерге тәрбие беруде ең басты және оларды өмірге бейімдеудегі негізгі тұлға - мұғалімдерге жүктеледі. Бұқаралық ақпарат құралдарының тек оң ықпалын бала тәрбиесінде пайдалануды көздеген мемлекеттерде «медиабілім» беру мәселесі қайта көтерілуде. Негізінен медиабілім термині ХХ-шы ғасырдың ортасында пайда болды деген пікірлер бар. Медиабілім (ағылшын тілінен media education және латын тілінен media) - бұл педагогикалық теория мен практикада білім берудің ерекше бір бағыты 19 ретінде оқушылардың көпшілік коммуникация заңдылықтарын оқуын қолдайтын, сондай-ақ қазіргі бұқаралық коммуникация құралдарын меңгеру мақсатында теориялық білім мен практикалық іскерліктерге үйретуді көздейтін педагогикадағы бағыт. Мұндай оқытуды әртүрлі пәндерді оқыту кезінде бұқаралық ақпарат құралдарын көмекші элемент ретінде пайдаланғандағыдан ажырата білу керек. Жалпы медиапедагогтардың медиабілім туралы пікірлеріне мән бере отырып, оның негізгі мақсатміндеттеріне мынандай түсінік беруге болады: медиабілімнің басты мақсаты - жаңа ұрпақты қазіргі ақпараттық заманның жағдайында өмір сүруге, әртүрлі ақпараттарды қабылдай білуге, оларды түсінуге және оның психикаға әртүрлі әсері бар екендігін сезіне білуге дайындау. Демек, медиабілім бұл балаларға БАҚ-тың мүмкіндіктерін дұрыс пайдалануды үйретуді мақсат ететін педагогиканың ерекше бөлігі деп түсіну керек. Сонымен, қазіргі кезде алыс, жақын шетелдерде қолға алынып отырған медиабілім мәселесінің мақсатміндеттерін негізге ала отырып, тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда осындай ерекше мүмкіндіктерді пайдалануды қарастырудың қажеттігі туындайды. БАҚ медиабілімнің негізгі бөлігі болғандықтан медиабілім стандартындағы міндеттерге назар аудару маңызды деп ойлаймыз. Өйткені стандарттың алдына қойған міндеттерінің қатарында:

- бұқаралық ақпарат құралдары каналдары арқылы берілетін ақпараттарды оқушыларға қабылдауға және қорытуға үйрету;

- бұқаралық ақпарат құралдары тарапынан индивидттің санасын жаулауға қарсы тұру;

- белгілі бір хабарламаның екіұшты мағынасын түсіну іскерлігіне, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету;

- әртүрлі техникалық құралдарды пайдалана отырып, қажетті ақпаратты іздеу, дайындау, бере алу іскерлігін қалыптастыру сияқты келелі мәселелер қойылған.

1. 1 Алғашқы қазақ ұлттық газеттерінің пайда болуы және олардың ағарту және білім беруді дамытудағы рөлі

ХХ ғасырдың басында ұлттық интеллигенция халық арасында ғылымның түрлі салалары бойынша оқулықтар құрастырып, тарата бастады. Баспасөз беттерінде әдебиет пен мәдениеттің баға жетпес мұрасы жарияланды. Қaзaқ баспасөз басылымдары ұлттық мүддеге қызмет етіп, жаңаша дами бастады. Осыған байланысты біз XIX ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында жарық көрген қазақ журналдарын зерттеуге тырыстық.

Ұлттық интеллигенция журналдарды шығару бойынша арнайы білімі болмаса да, баспа сөзінің көмегімен халықтық сананы оятуға көп күш жұмсады [1. 7] . Осы үлкен жұмыстың бастауында түрлі мамандықтағы білімді адамдар тұрды. Егер біреулері семинарияны бітірсе, басқалары мұғалімдер, дәрігерлер, жазушылар мен ақындар болса, біріге отырып, қазақ басылымдарының редакторлық ұжымдарының негізін қалады. Олардың негізгі мақсаттары: халықты баспасөз арқылы ағарту, ұлтты біріктіру, сананы жаңғырту болды. Барлығы ұлтты жетілдіру, ұлтты басқару, ұлтты ағарту, озық елдер санатына қосу идеясын ұстанды.

ХХ ғасырдың басынан бастап жарық көрген қазақ журналдарында қазақ қоғамындағы өзгерістер, мәдени-тарихи даму, қазақ қоғамының өркениетке ұмтылуы туралы материалдар жарияланды. М. Дулатовтың: «Қай халықтың баспа сөзі мықты, сол халық мықты және дарынды» - деген сөздері ХХ ғасырдың бірінші ширегінде жарық көрген бұқаралық ақпараттық құралдардың халық, қоғам алдындағы жауапкершілігінің қаншалықты зор екенін, халықты белсенді қоғамдық өмірге тартуға, ұлттық сананы оятуға ықпал ететін баспасөздің рөлі қандай екенін айқын көрсетеді. ХХ ғасырдың басындағы қазақ басылымдарының қызметін ұлттық руханияттың бастауы және қайнар көзі деп тануға болады [1. 6] .

Сол кезеңдегі қазақ журналдарының алдына мынадай міндет қойылды: қазақ халқының санасын ояту, оны ағарту, өз елін жат үстемдіктің өктемдігінен құтқару және оны тәуелсіз елге айналдыру. Осы мақсаттарға жету жолында бұқараның жалпы санасын қалыптастыру үшін көп күш жұмсалды. Осы кезеңде Жүсіпбек Аймауытов, Мұхтар Әуезов, Мағжан Жұмабаев, Нәзір Төреқұлов, Хәлел Досмұхамедов, Иса Тоқтыбаев, Шаймерден Тоқжігітов, Ғұмар Қараш, Ғабдолғазиз Мұсағалиұлы, Ерғали Алдонғаров, Смағұл Сәдуақасов, Сәбит Дөнентаевтың шығармашылық, ұйымдастырушылық, редакторлық және журналистік қабілеттері ашылып, жас ұрпаққа олардың халық мүддесі жолындағы күрес жолдарын жеткізді.

Газеттерді, журналдарды, қазақ журналистикасының ізашарларын басып шығару ісін бастаған кезде, ең алдымен, олар аяққа нық тұрып, халық арасында таралып, түсінікті тілде баяндалып, идеяларды таратуы тиіс екендігіне назар аударды. ХІХ-ХХ ғасырдың басында жарық көрген газеттер мен журналдар біртіндеп халықты оқу мәдениетіне тартып, оларды журналдардың қызметіне қатысуға, мақалалар жазуға және елде болып жатқан жағдайды қысқаша баяндауға шақырды [2. 64] . Алғашқы журналдар ауылдарға таратылды. Газет баспагерлерінің жігерлендіретін сөздері білімді азаматтардың рухын көтеріп, қаламға жүгінуге шақырды. Редакцияға журналдың ашылуына байланысты халық қуанышын білдіретін хаттар келіп түсе бастады. Халықтан түскен хат-хабарлар да ұжымды қанаттандырды. Үздік мақалалар мен өлеңдер басылым беттерінде жарияланды. Оқырманмен кері байланыс орнатылды. Осылайша, журналдарды шығару тәжірибесі қалыптасты, редакция мен оқырмандар арасында байланыс орнатылды.

ХХ ғасырдың басында ғалымдар, жазушылар, журналистер, қазақ халқының ішінен білімді азаматтар, халық арасында ағартушылық жұмысты дамыта отырып, қазақ халқының гүлденуі мен дамуына жан-жақты үлес қосты. Жүз жыл бұрын шығарылған қазақ журналдары белсенді әлеуметтік-қоғамдық өмірдің, баспа ісіндегі, журналдың даму тарихындағы өзгерістердің, журналистика жанрларының көрсеткіші болды. Баспа басылымдарында түрлі бөлімдер, соның ішінде әдебиет және мәдениет, шаруашылық, саяси, ағартушылық, ұйымдастырушылық қызмет айдарлары пайда болды [3. 12] .

Қазақ жерінде баспа қызметінің, полиграфияның қалыптасуы күрделі жағдайда өтті. Алғашқы кезде баспаханалардың жоқтығынан жаңа басылымдар Ташкентте, Мәскеуде, Орынборда, Уфада басылды. Прогрессивті интеллигенция, қазақ халқының тумалары - «алашордашылар, ұлтшылдар» деп аталды, ал басылымдар «ескірген, ұлтшыл» деген сылтаумен жабылды. ХХ ғасырдың басындағы кейбір қазақ журналдары еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғана сол уақыттың бағытын ұстана отырып, қайтадан шыға бастады [3. 17] .

1870-1882 жылдары Ташкентте басылып шыққан «Түркістан уәлаятының газеті» қазақ газетінің хронологиясы бойынша бірінші болып шықты. Бұл газет 1870 жылы 28 сәуірде Ташкенттегі Түркістан генерал-губернаторлығының орталығында шыға бастады. Бұл тәуелсіз басылым емес, орыс тілінде шыққан «Туркестанские ведомости» газетінің қосымшасы болды. Ай сайын екі нөмір қазақ тілінде, екеуі өзбек тілінде шығарылды [4. 19] .

Газет беттерінде Шоқан Уәлиханов туралы, Маңғыстау қазақтарының көтерілісі туралы (1870 жыл) материалдар жарияланды [5, 30] . Журналистиканың ана тілінде пайда болуы, сөзсіз, елдің мәдени мұрасындағы маңызды кезең. Газет патшалықтың мүддесін білдіруге арналғанымен, оның беттерінде қазақ қоғамының әлеуметтік-саяси мәселелері туралы, Қазақстанның байырғы тұрғындарының әдебиеті мен өнері туралы мақалалар, хат-хабарлар, ескертпелер көп кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.