Балалар энциклопедиясы әмбебап оқулық
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
АҚ Қаржы Академиясы
Куралбаева Наима
Тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6B03201 - Бизнес-журналистика мамандығы
Нұр-Сұлтан 2021
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қаржы Академиясы АҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
__________________
ф.ғ.к., доцент Иманқұл А.Н.
__ __________ 2021 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз
6B03201 - Бизнес-журналистика мамандығы
Орындаған: Куралбаева Наима Нураликызы
Ғылыми жетекші,
ф.ғ.к., профессор Исаева Жібек Кайруллиновна
Нұр-Сұлтан 2021
АҚ Қаржы Академиясы
Жоғары және жоғарыдан кейінгі білім беру факультеті
Бизнес-журналистика мамандығы
Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер және журналистика кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі:
__________________
ф.ғ.к., доцент Иманқұл А.Н.
__ __________ 2021 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент: Куралбаева Наима
4 курс, 6B03201, ЖК-41 тобы, күндізгі форма
1. Дипломдық жұмыс тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз.
2020 жылдың 27 қарашасындағы ректордың № 1935-п бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2021 жылдың 15 мамыры.
3. Жұмыстың бастапқы мәліметтері (заңдар, әдеби деректер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): Зерттеу тақырыбына қатысты арнайы ғылыми әдебиеттер, нормативті-құқықтық құжаттар, ресми статистикалық мәліметтер, сараптамалық кестелер.
4. Дипломдық жұмыста (жобада) қарастырылуы тиіс мәселелер тізімі: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз, соның ішінде қоғаммен байланыс жағдайын зерттеу; ірі бизнес түрлерін талдау; ірі бизнесті басқарудағы қоғаммен байланыстың түйткілді мәселелерді саралау;
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.): кестелер, диаграммалар.
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі: Мәмесейіт Т. Ірі бизнесті ұйымдастыру, Құсайынов А, Асылов Ұ. PR мен бизнес, Зоев Д. Паблик рилейшнз в современном бизнесе.
Нөмір, бөлім, тарау атауы
Ғылыми жетекші, консультант
Тапсырмалар алу күні
Тапсырма берген (қолы)
Тапсырма қабылдаған (қолы)
Жоспар құру
Исаева Ж.К
09.10.2020
Әдебиеттерді жинақтау
Исаева Ж.К
10.10.2020
Бірінші бөлімді аяқтау
Исаева Ж.К
20.12.2020
Екінші бөлімді аяқтау
Исаева Ж.К
25.02.2021
Кіріспе мен қорытындыны жазу
Исаева Ж.К
07.03.2021
Дипломдық жұмысты рәсімдеу
Исаева Ж.К
03.05.2021
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімі
Ескерту
1
Диплом жұмысы тақырыбын бекіту
09.10.2020
2
Дипломдық жұмысты дайындауға деректер жинау
10.10.2020
20.11.2020
3
Диплом жұмысының теориялық бөлімін дайындау (Бөлім 1)
20.12.2020
Практика басталуына дейін
4
Диплом жұмысының (жобасының) сараптамалық бөлімін дайындау
(Бөлім 2)
25.02.2021
Практика өту кезінде
5
Дипломдық жұмыс (жоба) толық мәтінінің қолжазба нұсқасын аяқтау
07.03.2021
Практика аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын ала қорғауға ұсыну
15.04.2021
Шолу дәрістері (консультация) кезінде
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) рецензияға ұсыну
26.04.2021
Алдын - ала қорғаудан кейін
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) соңғы нұсқасын ғылыми жетекшінің пікірі және рецензиямен бірге ұсыну
03.05.2021
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
19.05.2021
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманы беру күні: 2020 жыл 10 қазан
Ғылыми жетекшісі: ____________ Исаева Ж.К ф.ғ.к., профессор
(қолы)
Тапсырманы қабылдаған: студент __________________ Куралбаева Наима
(қолы)
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 Ірі және инновациялық салалардағы PR менеджмент ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Қоғамдық қатынастардың мәні және оның қазіргі менеджменттегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2 Ұйымның PR стратегиясын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Қазіргі заманғы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.1 Корпаративтік имидж құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.2 Ірі бизнесті ұйымдастырудағы ұйымның имидж, қоғаммен байланыс мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысын жазу барысында бүгінгі кітап шығару ісіне шолу жасалып, балалар кітабының жай-күйіне тоқталып, бала тәрбиесіндегі рөлі анықталды. Қазақстандағы және шет елдердегі оқулық мәселесі көтерілді. Бүгінгінің баласы не оқып жүр? Ана тілімізде шығарылатын балалар кітабына жеке-жеке тоқталдық. Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларындағы кітап басу ісінің ерекшеліктері атап көрсетілді.
Қазіргі таңда балабақшалар мен мектеп оқушыларына арналған әдеби шығармалар жоқтың қасы. Бүгінгі жас ұрпақтың мәселесі, ертеңгі ұлттың мәселесіне айналмауына кім кепіл? Сондықтан, бала тәрбиесіндегі кітаптың рөлі ұшан-теңіз екені басты назарда ұсталды. Ақсап тұрған аударманың салдарынан балалардың сөздік қоры жұтаңдануда. Өзге елдің авторларына қол жаюды қашан қоямыз. Баяғының Алдаркөсесі мен Қожаларын жоқтатпайтын туынды қашан туады? Балалар әдебиетіндегі жас авторлардың сиреп қалуының себебі анықталды.
Қазақ оқулықтарының қуантары қайсы, жылатары қайсы? Көптің көкейінде, дау-дамайдың ортасында жүрген оқулық мәселесіне зерттеу жүргізілді. Алты бірдей мекеме жабыла дайындап, сегіз сатылы тексерістен кейін де оқулықтарда қате кетіп жүр. Кінәнің кімнен екені анықталып, оқулықтардағы қателерді жоюға арнайы жүйе ұсынылды.
Диплом жұмысының өзектелігі. Кітап оқу-адам миы үшін айрықша жаттығу. Түрлі шығармалардың ішіне ойша ену-адамның елестету, қиялдау мүмкіндігін арттырады. Бұдан адамның физикалық және психикалық жай-күйі жақсарады. Бұл-ғалымдардың пікірі. Яғни, кітап оқу ақыл-ойды ғана емес, жан мен тәннің саулығын да арттырады. Кітап оқуға деген қызығушылық бала кезден қалыптасқаны дұрыс.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, егер 4-5 жасар балаға ата-анасы аптасына 3-5 рет кітап оқитын болса, өз қатарынан 6 айға озып кетуіне ықпал етеді. Ал күн сайын кітап оқып беретін болса, онда олар құрдастарынан дамуы жағынан 12 ай ілгері болады екен. Баласы 5 жасқа толғанша анасы оның дамуына аса мән бермейтін болса, онда ол құрдастарынан когнитивтік дағдыларының дамуы жағынан 1,8% -ға артта қалатындығы анықталған.
Зерттеу жұмысының өзектілігі де бала тәрбиесіндегі кітаптың сапасын жақсартуға бағытталған. Өмірлік азық болатын асыл қазынамыздың құнын арттыру да, түсіру де қазіргі баспагерлер мен авторлардың қолында. Жақсы кітап өмірлік дос болуға татиды. Қоғамымыздың негізгі факторы білім мен ғылым жүйесінің тұрақтылығы. Дегенмен, бұл салада жыл сайын жаңа реформа, жыл сайын жаңа министр. Француздың танымал педагогы Шамен: Оқулық ұлтты қалыптастыратын феномен депті. Ғылым мен білімнің қайнар көзі, адам дамуының мәдени негізі - оқулық. Ақпарат әлемі дамыған тұста адами құндылықтарға негіз болатын оқулық мәселесін ерекшелеп қарастыру да
күн тәртібіндегі іс. Болашақ ел азаматтарының бойына отаншылдық сезім мен ұлттық рухты қалыптастыратын төте жол - сапалы оқулық шығару. Тәуелсіздік алғанымызға ширек ғасырға жуық уақыт болса да, ұлттық білім беру саламыз бен оқулықтарымызды дұрыстай алмай келеміз. Үкімет басында отырған депутаттарымыз да осы мәселені жиі көтеріп келеді. Қазіргі күнде шығарылып келе жатқан көп оқулық білім беру стандартарына сай келмейді. Білім беру стандарты деп отырғанымыз оқу жылының бағдарламасы мен шығарылып жатқан оқулықтардан тұрады. Бұл байланыстың болмауы, тұтас білім жүйесін құртады десек те артық айтқандық емес. Осы айтылған фактрлерде ортақ талап-мүдденің сақталмауынан оқу бағдарламасы бір бөлек, оқулық бір бөлек болып екіге бөлініп кеткен. Мысалы, 2013 жылғы орыс тілі пәнінде 20 бірдей тақырып жетіспейді. Кітаптың мазмұны оқу бағдарламасының мазмұнымен сәйкес келмейді. Сонымен қатар, Қазақстан тарихы пәнінің оқулығына тағылатын сын көп. Тарихи тұлғалардың өмірі, хронологиясы мен еңбектерінде көп қателер кеткен. Бірінші сыныптың Ана тілі пәнінде жануарлар мен өсімдіктерді бірге будандастыру деген тақырып оқытылған. Айта берсек, бұндай жаға ұстатарлық сұмдықтар жетіп жатыр. Ал осындай олқылықтардың орнын қалай толтыруға болады. Бағдарламаны Ыбырай Алтынсарин атындағы ұлттық ғылыми академия ұсынады, Білім және ғылым министрлігі ұсынылған оқу бағдарламасын бекіткеннен кейін тендер ұтып алған баспаларға береді. Баспалар авторлар тауып, республикалық Оқулық ғылыми-практикалық орталығына ұсынады. Орталық бекітіп жатса авторлар баспамен келісім шартқа отырып белгіленген уақыт ішінде оқулық жазуға кірісіп кетеді. Оқулық жазылғаннан кейін сегіз сатылы комиссияның тексерісінен өтеді. Сонда осындай күрделі процестен кейін қате қайдан шығат деп ойлап отырсыз ба? Бұл сұраққа әлі күнге дейін ешкім мардымды жауап берген емес. Айыпты осы алты мекеме бір-біріне лақтырумен келеді. Ал ортада жапа шегетін қарапайым ұстаз бен оқушы.
Білім беру заңы бойынша оқулықтар төрт жыл сайын жаңарып отыруға тиіс. Бірақ оқу бағдарламасы жыл сайын өзгеріске ұшырауда. Қазіргі таңда елімізде оқулық шығаруға отызға жуық баспа атсалысып жүр. Бірақ Атамұра корпорациясынан өзге баспалардың кітап шығаруға әлеуеті де, техникасы да жетпейді. Сонда олар қалай оқулық шығару бойынша тендер ұтып алады деп ойлайтын шығарсыз. Мені де қызықтырған сол сұрақ еді. Сөйтсек өзге баспалар оқулықтарды шет елдерден шығаруға жібереді екен. Атап айтсақ, Түркия, Қытай, Ресей тіпті көршілес Өзбекстанның баспалары қазақ мектебінің оқулықтарын шығаруда. Мемлекеттің бюджетінен бөлініп жатқан қыруар миллиондар өзге елдің баспасының қалтасын толтыруда.
Баспадағы редактордың рөліне тоқталдым. Автор әкелген қолжазбадан сапалы оқулық дайындап шығару күш-жігер мен төзімді қажет ететін жауапты қызмет. Асығыс дайындалып сапасыз, қатесі көп оқулықтармен бес-он жыл бойы сан мыңдаған оқушылар басын қатырады. Сондықтан қанша жыл кетсе де сапаға мән берген дұрыс.
Диплом жұмысының мақсаты. Зерттеудің негізгі мақсат - қазақ кітап ісінің қазіргі жағдайын талдау. Бала тәрбиесіне балалар кітабының қосатын үлесін анықтау. Балалар кітабының безендірілуіндегі жасалып жатқан жаңалықтарды саралау. Қазіргі заманғы оқулықтардың олқылықтары мен ерекшеліктерін зерттеу. Оқулықтағы қателіктердің қайталанбауы үшін қолдану керек шараларды, өзгерістерді ұсыну. Балалар басылымдарын шығаратын Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларының жай-күйі қандай. Баспалар өз қызметтерін қандай деңгейде атқарып келе жатқанына тоқталу. Балаларға арнап шығарылып жатқан әдебиеттер серияларымен танысу.
Жоғарыда айтылған мақсаттардың жүзеге асуы үшін келесі міндеттерді назарға алдым:
- Баспа және балалар басылымдарымен танысу;
- Бала тәрбиесі және кітап мәселесін ашу;
- Жас балалар мен бүлдіршіндерге арналған кітаптар серияларын анықтау;
- Балалар басылымдарының безендірілу ерекшеліктерін талдау;
- Оқулық шығару ісіндегі олқылықтармен жұмыс істеу;
- Шет елдердегі оқулық шығарудың озық үлгілерін зерттеу;
- Халық арасында электронды сауалнама алу;
Зерттеу объектісі - Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде мектеп қабырғасындағы оқушыларға арналған оқулықтар мәселесі мен Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларындағы балаларға арналып шығарылатын кітаптар алынды. Білім және ғылым министрлігінің, Оқулық ғылыми-практикалық орталығының жүргізіп жатқан жұмыстары бағаланды. Баспалардың жауапкершіліксіздігінен келетін сапасыз оқулықтардағы қателер топ-топқа бөліп қарастырылды. Қатаң бақылау болмаса қатесіз оқулық болмайды. Оқулықтың басылуы басып шығаратын баспа басшылығының көзқарасына тікелей байланысты. Сондықтан да, оқулық басатын баспаларды негізге ала отырып, әртүрлі әлеуметтік фактілерге сүйене отырып жазылды.
Зерттеу әдісі - билік пен халықтың пікірін тыңдау, салыстыру, нақты ізденістер жүргізу, ой түю, алынған ақпараттарды сүзгіден өткізу, қорытынды жасау.
Алдарыңызға ұсынылып отырған диплом жұмысы қазіргі кітап ісін негізге ала отырып жазылды. Бала тәрбиесіндегі кітаптің рөлі анықталып, лайықты деңгейде бағаланды. Басылымдарды безендірудегі қателіктер аталып, озық үлгілері ұсынылды.
Балалардың ақыл ойы толыққанды жетілуі әдебиетсіз мүмкін деу үлкен қателік. Жақсы сапалы балалар әдебиеті кішкентайларды мейірімділікке, бауырмал болуға, достастыққа соынмен бірге, әрі жеңіл түрде адамның бойынан табылатын жақсы қасиеттерге үйретеді. Балалардың өскенде жақсы адам болып, өмірде өз жолын тауып кетуі үшін, бала кезінен бастап кітап оқуға деген сүйіспеншілігін арттыру қажет. Балалар әдебиетін жазудағы басты артықшылық деп айтамыз ба, жоқ әлде үлкен жетістік дейміз бе балалардың жастайынан ойлауын дамытумен қоса есте сақтау қабілетін жақсарту, алғыр ойлы етіп тәрбиелеу осы балалар әдебиетіне тікелей байланысты. Балалар әдебиеті мен мектеп оқулықтарының қателері сыни көзбен бағаланды.
Зерттеу жұмысының жаңашылдығы. Қазіргі мектеп оқулықтарына көңіліңіз тола ма? Осы және өзге де сұрақтар қалың көпшілікке электронды сауалнама жүзінде жолданды. Сауалнамаға барлығы 150-ге жуық ата-аналар мен өзге де азаматтар қатысты. Республикамызда жарияланған төтенше жағдайға байланысты Ұлттық академиялық кітапхананың, Еуразия Ұлттық университеті кітапханасының электронды оқулықтары қолданылды. Қазіргі кітап ісі және оқулық шығару ерекшеліктері бойынша инфографикалар мен сызбалар дайындалып ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараушадан тұратын екі негізгі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
БҮГІНГІ КІТАП ІСІНІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Балалар басылымының ерекшеліктері
Рухани әлемімізді байытатын асыл қазынамыздың бірі - кітап. Кітап оқу адамға бала күнінен қалыптасқан дағдыға айналуы керек. Өмірі кітап оқымаған жан бірден Абай жолына бас салса, кітапқа деген көзқарасы да теріс жаққа ойысып кетер еді. Сондықтан да, кітапты да саты-сатымен жеңілінен ауырына, балалар әдебиетінен ересектер классикасына ауыса оқыған дұрыс. Сол кезде ғана адам санасы бір тұтас әлемге айнала алады. Айтпақшы, балалар әдебиеті демекші, біздің зерттеуіміздің негізгі өзегі де балалар басылымдары туралы болмақ. Соның ішінде, әлемдегі баспалардан бөлек, еліміздегі балалар басылымын шығарумен айналысып жүрген баспаларға тоқталсақ. Бұл орайда республикамыздағы жетекші Алматыкітап, Аруна, Мектеп және Балауса баспаларының балалар кітабына қосып жатқан үлесінің ерекше екеніне тоқтала кеткеніміз жөн. Атап өткен баспалардың қалыптасуы мен даму жолына көз жүгіртіп, балалар кітабының өркендеуіне үлес қосқан авторлар жайлы сыр шертсек.
Алматыкітап баспасы - республикамыздағы абыройы мен беделі зор, басты кітап шығарушы жетекші баспалардың қатарында. Бұрынғы кітап сауда дүкені Қазкітап мемлекеттік бірлестігінің Алматы бөлімшесінен бастау алған. Алматыкітап баспасының ғаламтордағы ресіми парақшасындағы ақпаратқа сүйенсек 1988 жылы мамыр айында жоғарыда айтып өткен - Қазкітап республикалы бірлестігінің Алматы облыстық кітап сауда конторынан Қазақкітап Қазақ республикалық бірлестігі жанындағы Алматыкітап Алматы қалалық кітап сауда конторы болып жаңа атауға ие болған [1] одан кейін де, өзгеріске түскен екен.
Ал 1993 жылы осы Алматыға қарасты сауда үйін жекешелеген кезде Алматыкітап ашық акционерлік қоғамы болып қайта құрылыпты. Одан кейін 2004 жылы ашық акционерлік қоғам алтын Алматыкітап жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып өзгерген. Бірнеше жыл өткеннен кейін басшылықтың шешімімен 2007 жылы ел нарығына ауқымы кеңейген, әмбебап Алматыкітап жауапкершіліг шектеулі серіктестігі компания болып бекітіледі.
Баспа бірден балалар кітабына кірісе қойған жоқ. Тек 1999 жылы 7 кітаптан тұратын көркем суретті кітаптар жинағын шығарады: Уақыт, Түстер, Ауа райы, Қарсы мәндес сөздер. Салыстыру, Сандар, Пішіндер және соңғысы Өлшеу. Бұл кітаптардың барлығы балаларға арналып әртүрлі түстермен безендіріліп, үш тілде жарық көрген. Баспа кітап нарығы бұдан кейін де тоқтап қалмай, өз өнімдерін алыс-жақын шет елдерге тасымалдай бастады. 2008 жылы алғаш рет мемлекеттік оқулық шығару тендерін жеңіп алды. Осылайша бастауыш сыныптарға арналған балама оқулықтар Алматыкітап баспасынан басылып шықты.
Содан бері он екі жыл көлемінде Алматыкітап баспасы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігімен әріптестік қатынаста оқулықтар басып келеді. Жыл сайынғы оқу жоспарларына сай пәндерге арналған оқулықтар мен әдістемелік нұсқаулықтар шығаруда. Баспа құрылғаннан бастап ұлттық болмысымызға сай, дәстүрлеріміз бен салтымызға негізделген кітаптар басуды да дағдыға айналдырған. Баспаның қоржынынан қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмыс-тіршілігін, мәдени мұрасын, ас мәзірін, жыр-дастандарымызды, қару-жарақтарымыз бен зергерлік өнерімізді паш ететін сан салалы ұлттық тәрбиеге сай кітаптар да кездеседі. Осы сериада шығарылатын кітаптардың өзін бірнеше жанрға бөле аламыз. Мысалы, Қазақ халық ертегілері, Қазақстан республикасының рәміздері (Ербол Шаймерденов), Саятшылық. Қазақтың дәстүрлі аңшылығы (Б.Хинаят пен Қ.Исабеков), Сырмақ өнері (Ә.Ысқаққызы), Ұлы Жібек жолындағы киелі жерлер, Қазақстанның ұлттық бақтары мен қорықтары, Қазақстанның қызғалдақтары, Қазақстанның өсімдіктер әлемі, Тарихи тұлғалар( А.Сужикова мен Б.Тоғысбайұлы), Қазақтың зергерлік өнері. Ұлттық құндылықтарымызды насихаттайтын төл туындыларымыз бүгінгі таңда көпшіліктің сұранысына ие дүниеге айналып отыр. Әрине, бұл Алматыкітап баспасының іскерлік қабілеті мен ұлтқа деген сыйластығының нәтижесін. Тағы бір ерекше атап өтетін нәрсе осы баспадан шыққан жоғары оқу орындары, орта білім беру ұйымдары мен мектеп қабырғасындағы оқушыларға, балабақша тәрбиеленушілеріне арнап шығарылған оқулықтар сапасы мен сұранысы жағынан бірінші орында. Баспа тек бір саладағы кітаптарды ғана шығарып қойған жоқ. Әр түрлі саладағы энциклопедиялар мен сөздіктер, анықтамалық кітапшалар жыл сайын жаңа форматта басылып келеді. Сөзімізді нақты дәлелдей кетсек: министрліктің тапсырмасымен балабақша тәрбиеленушілеріне арналған Біз мектепке барамыз, Алғашқы қадам, және Зерек бала кітаптары бірден көзге түсетін ерекше дизайндарымен, қызықты суреттерімен балаларды өзіне тартып тұрады. Олай болса, оқырманына сүрінбей жеткен озық туындылар баспаның да, автордың да мақсатының орындады.
Қазір мектеп оқушылары отандық авторлардың кітаптарын оқи бермейді. Бұның бірден-бір себебі жасөспірімдерге арналған әдебиеттердің сұрыпталмағандығы. Осы олқылықтың орнын Алматыкітап баспасы толтыра білді. Жыл сайын отандық авторлардың жасөспірімдерге оқуға болатын тәлім-тәрбиелік мәні зор туындыларын Мектеп кітапханасы сериясымен шығарып тұрды. Бүгінгі таңға дейін еліміздегі проза, поэзия жанрларында жазылған шығармаларды, соның ішінде бұрынғы өткен классиктеріміз бен жас жазушыларымыздың озық туындыларын жаңа үлгіде шығарып келеді. Балдырғандарға арналған қарапайым тілде жазылған, баланың жасына лайықты Менің алғашқы кітапшам сериясы да тоқтап қалған жоқ. Бұл серияның тарихы он жылға жуықтап қалды.
Л.Н.Толстой мектепке дейінгі шақ жайында былай деп жазған: Бәлкім, қазір бойымда бар нәрсенің бәріне мен сол кезде ие болған шығармын және көп, тез иеленгенім соншалық, қалған бүкіл өмірімде мен соның жүзден біріне де ие болмаған шығармын? Бес жастағы баладан маған дейін бір қадам ғана. Ал жаңа туған баладан бес жастағыға дейін ғаламат қашықтық [2]. Толстойдың сөзінің жаны бар. Біздің көп ата-аналардың қателігі баламды есейіп ес кіргенде тәрбиелеп аламын деген жансақ ойы. Балаға жасөспірім шағында ақыл айтып, тәрбие беру кеш. Психологтардың айтуы бойынша анасының құрсағында жатқан сәттен бастап ақыл-ойы қалыптаса бастайды. Сондықтан жас ана болашақ сәбиінің тағдырына алаңдаушылық танытса, ең алдымен өзінен бастауы керек. Құрсақта жатқан сәбиіне әр түрлі классикалық музыкалар тыңдап, рухани бай ақыл-танымдық кітаптар оқып өзін де сәбиді де тәрбиелей бастаған жөн. Ал сәби дүниеге келгеннен кейін бес жасқа жеткенше ананы-мынаны сұрап, қоршаған жаратылысты зерттей бастайды. Сол тұста баланың бетін қақпай әр түрлі кітапшаларды оқып беріп, суреттер көрсетіп жағдай жасаған жөн. Баланың мектеп жасына дейінгі кезеңі тұлғалық тұрғыда қалыптасатын ең жауапты сәт. Сондықтан сәбидің ең алғашқы ұстазы - ана-анасы. Тарихи деректерге сүйенсек қазақ даласында 1960 жылға дейін балалар мәселесімен айналысатын ғалымдар болмаған екен. 1960-1970 жылдардан бастап балабақшаға арналған алғашқы оқу құралдары шыға бастайды. Ш. Ахметов пен Қ.Шоназаровтың жазған Мектеп жасына дейінгілерге арналған оқу кітабы атты еңбегі 1959 жылы жарық көрді. Сол кездегі қазақ балабақшалары үшін таптырмас оқу құралы болды. Авторлар өз еңбектерінде бүлдіршінге қазақ халық ауыз әдебиетінің, ертегі әңгімелері мен санамақ, ұлттық ойын түрлерін таныстырады. Ал сол жылдары балаларға қоршаған орта туралы білім беретін Жыл он екі ай әдістемелік-құралы да басылған еді[3].
Мемлекетімізде нақты деректер бойынша 300-ге жуық баспа бар. Олардың арасында ел экономикасына айтарлықтай үлес қосып, шарықтап тұрғандары да жетерлік. Дегенмен, олардың барлығы бірдей балалар басылымдарын шығара бермейді. Себебі, балалар кітабы ең нәзік, күрмеуі қиын, шиеленісі көп сала. Алайда осы бағыттың жілігін шағып, майын ішіп жүрген көш басындағы баспа деп Алматыкітап баспасын айта аламыз. Бағанадан бері қозғаған деректеріміз бен дәйектеріміз осы сөзімізге арқау. Баспа авторлармен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді. Автордың сенімді серігіне айналған Алматыкітапттан шығатын кітаптарда ерекше. Мысалы, А.Мамырайымов Ұлы Жібек жолындағы киелі жерлер. Сященные места на Великом Щелковом пути. З.Мұхаметжанұлы Қазақтың кесте өнері, Б.Хинаят, А.Сужикова Қазақ халқының ұлттық киімдері. Национальная одежда казахского народа, З.С.Жәкішева Қазақтың дәстүрлі музыкалық аспаптары, Сейіт Кенжеахметұлы Қазақ халқының салт-дәстүрлері, К.Ахметжан Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы, Б.Хинаят пен К.Исабековтың Саятшылық. Қазақтың дәстүрлі аңшылығы кітаптары көптің сұрауындағы басылымдар[4]. Шығармашылық тұлғалардың аталған еңбектері бала болашағына, ұрпақ тәрбиесіне қосқан инвестициясы деп білеміз. Баланың алғашқы қалыптаса бастағанда оқыған әрбір кітабы маңызды. Жоғарыда аталған кітап аттарын оқып отырып, маңыздылығын та түсіну қиын емес. Шығарма тілдері бала жасына сай ұғынықты етіп жазылған. Сонымен қоса, орысша, ағылшынша тілдерге сапалы тәржімаланған.
Кітап-ең бірінші кезекте, тәрбие құралы. М.Горький: Егер мен бай болсам, тек қана кітап сатып алар едім дейді[5, 98 б]. Мемлекетіміздегі балалар кітабының көп бөлігі басқа тілдің әдебиеттерінен аударылған. Ресей және тағы басқа шет елдердің ертегі-әңгімелері, тақпақ-өлеңдері, жаңылтпаштар мен жұмбақтары қазақ балаларына ана тілімізде ұсынылуда. Бір сәттік қуаныштың арты немен ұласатыны әзірге ешкімге белгісіз дүние. Етік киген мысық пен Маша мен аю Алматыкітап баспасынан шығарылған өнімдер. Дегенмен, ұлттық болмысымыздан аулақ жатқан осы кітаптар балаларымызға қандай тәрбие береді? Адамзатқа ортақ құндылықтарды насихаттаса да, қазақтың дәстүрі мен салтын жеткізе алмайтыны айдай анық қой. Қазақылықтың иісі де шықпайды. Балаларға қуаныш сыйлағанымен ақыл бере алмайды. Елімізде ұлттық болмысты насихаттайдын кітаптар да жоқ емес. Олардың бастауы қазақ халық ертегілері мен аңыздары. Әсіресе, Алдар көсе әңгімелері Алматыкітап баспасынан шыққан айшықты оқу құралы. Алдар көсенің шытырман оқиғалары мен әділдікке жолындағы қызықтары балаларды өзіне еріксіз баурайды. Дегенмен барлық адамның қолы жете бермейтін кітап. Кітап бағасы аударма кітаптарға қарағанда сәл қымбаттау. Төл туындыларымыздың қымбат болуы сұранысты да азайтады.
Елімізде бүгінгі таңға дейін үш жүзге ірілі-ұсақты баспалар тіркелген. Солардың ішіндегі балалар кітабын шығарумен тұрақты түрде айналысып келе жатқаны Аруна баспасы болып табылады.
Бағыты: балалар басылымын, балалар кітабын шығару. 20 жыл ішінде 3000-нан аса кітап шығарған.
Аруна баспасы ХХІ ғасырдың басында пайда болды. Баспада өз қызметінің майталман мамандары жұміс істейді.
Мақсаты: көркемдік энциклопедиялық, білім беру және балалардың қызығушылығын оята әдебиетті оқыту, баланың ой-өрісін кеңейту, тәрбие беру.
Аруна баспасы шығаратын кітабының безендірілуіне айырықша көңіл бөліп, мықтап қолға алған. Кітаптың мән-мазмұнына да жауапкершілікпен қарайды. Аруна баспасының шығаратын кітаптарының ерекшеліктеріне тоқталсақ: отандық, тарихи шығармалар, мәдени мұраларды насихаттаушы, салт-дәстүрді жаңғыртушы болып табылады. Сондықтан да кітаптары балалардың ғана емес үлкендердің де сүйіктісіне айналып үлгерген. Баспаның шығаратын кітаптары халықтың сұранысына ие. Бағалары да қолжетімді. Балалардың интеллектуалдық қасиеттеріне сай етіп жасалған. Ой-өрісін дамытуға, туған жеріне деген патриоттық тәрбие беруге сай етіп жасалған. Жыл сайын Аруна баспасының кітаптары халықаралық және республикалық кітап көрмелеріне қатысып, жоғары бағаланып келеді. Айталық, кітап сериясында Балалар энициклопедиясы және Знаменитые люди востока дипломдық номинациялар бойынша Тарихи әдебиет және Балалар ғылыми-көпшілік әдебиеті қойылымдарына база назар аударуға болады. Ал 2007 жылы Балалық шақ досы-Друг детства бірінші ұлттық байқауда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Аруна баспасын ең үздік балалар баспасы деп марапаттаған[6]. Баспа мұнымен тоқтап қалмай, бірнеше жобалар жасады. Шалғайдағы ауыл мектептерінің кітапханаларына өнімдерін жеткізуді қолға алды. Баспа маркетингі де жаңа сатыға көтерілді. Республикалық Бүгінгі кітапханашы форумында жеңіске жеткен Жыл мұғалімі, Жылдың үздік тәрбиешісі аталымдарына баспадан шыққан кітаптарды сый ретінде үлестірген. Жасаған еңбегіне сай Қазақстандағы мен мұндалаған Егемен Қазақстан, Жас Алаш, Ана тілі, Айғақ пен дәлел, Апта жаңалықтары және тағы басқа БАҚ беттерінде жарияланды. Баспа туралы оң көзқарастағы ойлар мен пікірлер ғаламтор желісіне де кең тарап кетті.
Ауыз толтырып айтарлық ең танымал сериясы Балалар энциклопендиясы. Энциклопедия да ежелгі заманнан бүгінгі дәуірге дейінгі құбылыстар мен оқиғалар қамтылған. Шығыстың танымал тұлғалары кітабында баспаның балалар дүниетанымына ерекше ықылас аударғанын байқауға болады. Кітапта тарихи тұлғалар мен ғұламаладың, аңызға айналған тұлғалардың өмірі мен тағдыр жолындағы қиын да, қызықты сәттері баяндалады. Жай ғана баяндалмай сол адамдар туралы жазылған повестерді арқау етіп, зерттелген және өзіне тән жанрлық ерекшеліктерді де қамтыған.
2005 жылы баспа өз тарихында болмаған жетістікке жетті. Аруна баспасының ел дамуына қосқан үлесі үшін Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі арнайы дипломмен марапаттады. Марапаттың басты себебі балаларға арналған өзін-өзі оқыту оқулықтарын, пәндік оқулықтар, аудиосабақ, жұмыс дәптер, сөздік шығарудың қайталанбас үлгісін көрсеткені үшін еді.
Аруна баспасы әр жастағы балаларға арналған жеке-жеке кітаптар басып келеді. Барлығы жоғары деңгейде деп айта аламыз. Кітаптары 3 жасқа дейінгі балаларға, 3-7 жас аралығындағы балар мен 7-14 жас аралығындағы жасөспірімдерге және ересектерге арналған деп бөлінеді. Балаларға арналған ббасылымдардың өзі ертегілер әлемі, тарихи кітаптар, ойлау жүйесін дамытуға арналған кітаптар деп бірнеше топқа бөлінеді. Қабылдауға ауыр тарихи кітаптардың өзі бала жасына сай ұғынықты, жеңіл тілмен жазылған.
Бүлдіршіндердің тілі шыға бастағанша әр түрлі мультфилімдер мен ертегі кейіпкерлеріне деген қызығушылығы арта түседі. Олар бұл жаста өз еріктерімен оқи да алмайды. Сондықтан балаларға ата-аналары әдеби оқулықтар оқып бергендері абзал. Бұл жасқа арналған кітаптардың мәтіні қысқа суреттері көп, түстері ашық болғаны құба-құп болар еді. Сонда бала әр оқыған мәтінге сай кейіпкер бейнесін көз алдына елестетіп, қиялға бой алдырады. Кітаптардағы суреттер баланың ой-санасының өсуіне арнап сызылады. Баспаның балаларға арналған кітаптары қатаң бақылаудың жемісі. Гиггиеналық талаптарға сай. Ешқандай қауіп туғызбайды. Баланың аузына салуынан, тістеуінен ешқандай зардап шекпейді. Бояулары да ағып кетпейді. Тағы бір маркетингтік ерекшеліктері музыкалық кітаптардың шығуы. Яғни кітапта жеңіл ноталармен қайталама сөздерден тұратын жаттауға ыңғайлы әндер қойылған. Бұларды кітапшалар деп те атайды. Ән мәтіндері қоса берілсе, ата-ана үшін де тиімді болары анық. Өйткені, бүлдіршін әлі оқи алмайтындықтан ата-анасы оқып, әндетіп береді. Ән салған уақытта балғындарда тынышталып, ауыздары ашылып, мәз болып тыңдайды. Соған сай әннің ырғақтары арқылы, олар сөздің мағынасын да түсіне бастайды. Осы аталған талаптардың барлығына Аруна баспасының кітаптары сай келіп тұр.
Жоғарыда балаларға арналған ойын-сауықтық, әуенді кітаптардың ерекшеліктеріне тоқталдық. Олардың бүлдіршіндерге тигізер пайдасы қандай? Артықшылықтары бар ма? Бар болса қандай? - деген сұрақтарды қарастырып көрейік.
Біріншіден, бүлдіршіндерге арналған кітаптар қанық түстерге бай;
Екіншіден, кітаптарда мәтінге қарағанда суреттер, иллюстрациялар басым. Бала сол суреттерге қарап, мәтіннің мазмұнын аңғарады. Мәтінді сурет арқылы оқиды.
Үшіншіден, шағын әңгімелердің мәтіні кішкентайлардың ақыл-ойын дамытып, әлем жайлы білуге жетелейді.
Аруна баспасынан шығарылған жаңа кітаптардың барлығы балаларға тың ақпараттар беріп, көтеріңкі көөңіл күй сыйлайды. Бұл мектепке бармаған бүлдіршіндердің алғашқы сабақтары десек те артық айтқандық емес. Қиялдарына қиял жалғап, іште бұғып жатқан шығармашылық қабілетінің оянуына жол ашылады. Бұл орайда ата-аналардың талғамдарының биік болғаны абзал. Сол кезде ғана балаларына не керегін екшеп-текшелеп, жасына сай білім беретін кітапшаларды жаңылмай таңдай алады. Әр бір қазақстандық отбасы үшін Аруна кітаптары құнды дүниеге айнала білсе ғажап емес пе? Ең кішкентайларға арналған кітаптарды алып, кішкентайларының кәдесіне жарату, оларды жастайынан тәрбиеге, білімге деген құштарлығын оятуға, оған қоса кішкентайдың бойындағы қасиетін аңғартуға септігін тигізеді.
Еліміздегі балалар нарығына кітап шығарумен айналысып жүрген ірі баспалардың бірі де, бірегейі Балауса баспасы.
Балауса баспасының ең алғашқы директоры 1993 жылы халық жазушысы Қадыр Ғинаятұлы болып сайланды. Қадыр Ғинаятұлының еңбек алды туындылары ең алғаш балаларға арналған Пионер қазіргі Ұлан газетінде жарық көрген еді. Шығармашылықта жүрген қырық жыл ішінде прозалық шығармалары, жыр жинақтары мен әдеби-сын жанрында жазған туындылары қалың көпшілік назарында жүрді. Олар: Жерұйық, Қызыл кітап, Қорамсақ, Дала дидары, Бұлбұл бағы, Ақ отау, Күміс қоңырау, Домбыра(екі кітап, 1971 және 1974), Көктем, Сөз сиқыры, Данышпан, Ой орманы, Сабақ, Кеш, Көкпар, Көкпар, Алақан, Күндер-ай. Сонымен қатар балаларға арналған өлең, жаңылтпаш, жұмбақ, мысалдармен қазақ балалар әдебиетін дамытуға айырықша еңбек етті: Ноян қоян, Алуан палуан, Данышпан, Сабақ, Жаңғалақтар.
Кезінде КСРО тұсында әр баспа әртүрлі салаларға бөлінген еді. Мысалы, жасөспірімдерге арналған кітаптарды Жалын баспасы басып шығарды. Ал балаларға арналған кітаптарды Балауса баспасы шығарды. Ал қазір нарық заманында әр баспа жамбасына сай келген саланы иемденуде. Баспа басуын баса береді ғой бірақ бізде балалар әдебиетін жазып жүрген авторлар некен саяқ. Сондықтан көпшіліктің көңілі балалар әдебиетіне тола бермейді. Жазушы, ақын Қадыр Мыза Әли өз сөзінде бұны ашық та айтқан: Кеңес үкіметінен қалған бізде жоспарлау деген жаман әдет бар. Бәрін жоспар бойынша істейді. Жоғарыдағыларға есеп беру үшін жиын өткізеді. Сол жиындарда алып алар ешқандай пайда да айтылмайды. Үкіметтің шын мәнінде балалар әдебиетін дамытқысы келсе қолдарынан келер еді. Жасар еді. Бірақ олар ешнәрсе істеп отырған жоқ. Барлығы қағаз жүзінде. Менің жаным әдебиетке емес балаларға ашиды.
Балауса баспасы да Алматыкітап, Аруна баспалардан кітап шығару ерекшелігі жағынан еш қалыспайды. Дегенмен Балаусаның тарихы тереңде. 1992 жылы қазақ балалар поэзиясының антологиясы осы баспада басылған. Баспаның тарихында әр жыл сайын қазақтың зиялы қауымы еңбек еткен. Солардың ішінде Сұлтан Қалиұлы, Қастек Баянбай, Мұзафар Әлімбай, Байбота Қошым-Ноғай тағы басқалар бар. Балауса баспасы отандық әдебиеттен бөлек шет ел әдебиеттерін аударумен де айналысады. 1992 жылы Джорд Лукас пен Дональд Кладттың Жұлдызды жауынгері осы баспадан жарық көрді. Кітаптың жанры балалар фантастикасына жатады. Шетелдік классика Астрид Линдгерннің Пеппи Длинный чулок деген керемет туындысы да Балаусада басылды. Балаларды баурап аларлық қызық туынды.
Балауса баспасы жаңа авторларды іздеудің айырықша үлгісін көрсетіп келеді. Айталық жыл сайын балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармаларға конкурстар жариялап, балалар баспалары арасында тәжірибе алмасу мақсатында форумдар өткізіп жүр. Баспадан шығатын өнімнің басым бөлігі әлем халық ертегілері. Атап айтатын кітап Ертегілер. Өлеңдер. Поэмалар жинағы. Әлемге танымал бұл жинақ 50 томнан тұрады.
Жинақта орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкиннің халық ауыз әдебиеті негізінде жазылған ертегілері мен өлеңдері кездеседі. Балаларды табиғатты қоғауға, туған елін сүюге, үлкенге көмектесуге, адал болуға тәрбиелейтін мазмұны қысқа проза-поэзиялар жинақталған. Ал халық ауыз әдебиеті мен қазақ халқының салт-дәстүрін жинақтаған Алтын домбыра. Қазақ балалар әдебиеті кітабына төл туындыларымыз енгізілген.
Кітап оқуды дағдыға айналдырған Еуропа елдері үшін рухани құндылықтар материалдық құндылықтардың алдында тұрады. Біздің жастар бойында кітап оқу дағдысын қалыптастыруға әлі де кеш емес. Ол үшін күніне 1-2 сағатын кітап оқуға арнау керек. Адамды рухани бай ету отбасынан бастау алады. Қоғамдағы әлеуметтік институттардың барлығы адамды бай әрі мәдениетті етуге әкеліп тірелгені абзалрақ. Бірақ қазір осы институттардың мақсаты да өзгерген. Адамды мамандық игер, мансапқа жет, ақша тап деп тәрбиелейді. Сен ең алдымен тұлғасың. Рухани әлеміңді қараусыз қалдырмай әдеби шығармаларды көп оқы- деп насихаттайтын ата-ананың да, мұғалімнің де саны азайып бара жатыр.
Біз бұл зерттеу еңбегімізде оқырманды қызықтыра алатын, безендірілуі мен ерекшелігі жағынан жанарды жаулап алатын балалар кітаптары жайлы, аударма кітаптар мен үш тілде жазылған кітаптар жайында аз-кем ақпарат бердік. Мәліметтерді қарастыра, талдай келе, оқырмандарға керек нақты ақпараттарды беріп отырмыз. Қазіргі қоғамда балаларды тәрбиелейтін құрал кітап қана емес. Оған теледидар, ғаламтор желілері де кіреді. Дегенмен, солардың арасындағы ең құндысы кітап деп білеміз. Еліміздегі балаларға арналған жалғыз қазақша контент Балапан арнасының ұсынып отырған дүниелері талапқа сай ма? Не көрсетіп жүр? Не көрсету керек еді? Осы сынды көптеген сұрақтарға шешім табу ойымызда бар.
Балалар кітаптарының негізгі мақсаты бүлдіршіндердің сауатын ашып, ойын қалыптастыру, жаратылыс, әлем туралы білім беру. Бала кішкентай күнінен қай тілде кітап оқып, қай тілде сөйлесе есейгенде де сол тілдің ұлты үшін жанашыр болады. Сондықтан біздің қазақ қоғамы ұрпақтарымыздың болашағына жауаптымыз. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев айтпақшы болашақ жастардың қолында. Болашағымыздың жарқын, ұрпағымыздың ұлт жанды азамат болғанын қаласақ салғырттық танытпауға тиіспіз. Үш жасқа дейінгі балаларға өзі түсінбейтін кітаптар оқып бергенше, олардың санауға дағдысын қалыптастырып, 42 әріпті таныта беруіміз керек. Өсімдіктер мен жер-су атауларын да құлағына жаттата бергеніміз жөн. Осы тұрғыда Аруна баспасы 3-5 жас аралығындағы балаларға арнайы кітапшалар шығаруды қолға алған. Мектепке алдын-ала дайындық та осы кітаптармен бірге өзін-өзі үйретуден басталып кетеді. Балалардың кітапқа деген сүйіспеншілігін ашу мақсатында Аруна баспасының кейбір кітаптары мультфильмдер негізінде шығарылған. Айталық, Саяхатшы Дара деген қызықты туынды бар. Балалардың барлығы бұл кейіпкердің теле нұсқасын жақсы көреді. Дараның бейнесі бейнеленген киімдер мен сумкаларды да сатып алып жатады. Кейіпкері де балаға көп нәрсе береді: қоршаған ортаны таныстырады, білімге ұмтылдырады. Дара көптеген жерге саяхаттап, қиындықтарға қарамастан жұмбақтарды шешіп, сөздердің атауларын үйреніп, ән салып, би билеп баланы көңілін сергітеді. Саяхатшы Дара кітабын бір сериямен шығару аздық еткендіктен көп сериға ауысқан. Әр сериясы өзіне тән қызықтарға кенде емес. Сондықтан да балалар Саяхатшы Дара кітабын іздеп жүріп алдырады. Бүлдіршіндер өздерін Дараның сенімді досы ретінде сезініп, айтқан тапсырмаларын мұқият орындайды. Сондықтан да балаларға арналған оқулықтарда жалықтырмауды және ойындары арқылы баланы білімге талпындыруды негізге ала отырып жазған дұрыс. Балаға мектептегі білімнен бөлек үйде де білім беру керек. Қайталау - білім анасы деп тегін айтылмаған. Балаға қосымша білім беру білім алуға деген ынтасын қалыптастырады. Үй жағдайында ата-ана баласына балалар кітабын оқыта отырып тәрбие берсе баланың жазуы, оқу мәнері, дүние танымы әлдеқайда жақсарар еді. Нақты дәлелденген зерттеулер бойынша балалар кітабын оқу балаларға болашақта жетістікке жетудің кілті ретінде қарастырылған. Сонымен бірге, баланың қуанышқа толы балалық шағына шаттық сыйлайды. Ата-аналар да балаларына түсінбеген нәрселерін ұрсып түсіндірмей, ойын арқылы кітап оқытып түсіндірер еді. Керісінше балалар ойын барысында көп ақпаратты есте сақтап, жалықпайтын еді. Уақытқа да үнем. Ата-ананың тиімді жұмсалған уақыты балаларына көңіл бөлуге жетер еді.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп Аруна баспасы кітаптарды бірнеше топқа бөліп жасайды. Бала өскен сайын оқитын әдебиеттері күрделеніп, мәтін көлемі де арта береді. Кез келген ойын баласы мультфильм және ертегі кейіпкерлері сияқты болуғаталпынатыны белгілі. Осы бағытта балалар оқулығын алып, балдырғандармен бірге ертегі кейіпкерлерін сомдау арқылы жаңа ақпараттармен таныстырып, сол кейіпкерлердің басқа да іс-әрекеттерін жасай отырып, балалардың білім өрісін кеңейтеді. Саты-сатымен білім беріп, соңында қазақ классикасын оқыту баспаның басты артықшылығы. Балаларға көп мәтіннен көрі ақпаратты оңай жеткізудің тиімді жолы түрлі иллюстрациялар мен қызықты тапсырмалар, әртүрлі ойындар ұнайды. Кітап оқыған баласының ерекше ойлау қабілетіне қарап, ата-аналардың өзі таңқалысып жатады. Бұл кітаптың орасан зор пайдасы. Аруна баспасының тарихи тұлғаларға арналған басылымдары да ерекше көзге түседі. Бұлар да балаларының дүние-танымына сай етіп құрастырылған.
Ф.Бэкон айтуынша: Кітап-уақыт толқынындағы өзінің баға жетпес байлығын ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп келе жатқан ой кемесі. Кітаптың бағасына жете алмай жүрген жандарға айтылған нақты құлақ қағыс екен. Кітап қазіргі уақытқа дейін де өз құндылығын жоймаған, болашақта да өз биігінен түспейді. Мерекеде балаңызға сыйлайтын ең таңдаулы сыйлық - кітап. Бағасы жағынан қымбат сыйлықтармен салыстыруға келмесе де, рухани құндылығы жағынан баға жетпес қазына. Себебі, тәрбиесі мол, берері көп сыйлық. Ғажайыптар әлеміне сапар шегуге мүмкіндік берер жолаушылар билеті тәрізді. Бұл сыйлықты ұл-қызға арнап бөлудің де керегі жоқ. Барлығының талғамына сай келсін десеңіз энциклопедия беріңіз. Балалар энциклопедиясы артық білім көзі. Кітапта ел естіп көрмеген елдер мен халықтар, жан-жануарлар әлемі, жабайы табиғат пен құбылыстардың сан қырлы сырлары баяндалады. Тарихи тұлғалар туралы жазылған энциклопедиялар балаға мотивация береді. Мүмкін емес болып көрінген биіктің мүмкін болатынын ұғынады. Тарихи кейіпкерлерден үлгі ала отырып, тарихта болған оқиғаларға қанық болады. Балалар кішкене күнінде барлығына қызығушылықпен қарайды. Ұқсын, ұқпасын Неге? деген сұрақты жиі қойғыш болып келеді. Сол сұрақтарға нақты әрі толық жауапты энциклопедиялардан ала алады. Бұл кітаптар балаларға тың деректермен бірге болашағын қалыптастыруға үлкен ықпал етеді. Білім нәрімен енді сусындай бастаған балаға энциклопедияның берері көп:
Біріншіден, ғылыми зерттеулермен дәлелдемелер арқылы нақтыланған білімді оңай, жай ғана қарапайым сөздерментүсіндіреді.
Екіншіден, балалар энциклопедиясындағы салынған суреттер оқиға жайлы мәлімдей алады. Сонымен бірге, баланың фантазиясына тұсау салмай, ой-өрісін дамытады.
Үшіншіден, энциклопедиядағы мәтіндер баланың ой өрісін мейлінше кеңейтеді, соған қоса оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АҚ Қаржы Академиясы
Куралбаева Наима
Тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6B03201 - Бизнес-журналистика мамандығы
Нұр-Сұлтан 2021
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қаржы Академиясы АҚ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
__________________
ф.ғ.к., доцент Иманқұл А.Н.
__ __________ 2021 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз
6B03201 - Бизнес-журналистика мамандығы
Орындаған: Куралбаева Наима Нураликызы
Ғылыми жетекші,
ф.ғ.к., профессор Исаева Жібек Кайруллиновна
Нұр-Сұлтан 2021
АҚ Қаржы Академиясы
Жоғары және жоғарыдан кейінгі білім беру факультеті
Бизнес-журналистика мамандығы
Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер және журналистика кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі:
__________________
ф.ғ.к., доцент Иманқұл А.Н.
__ __________ 2021 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент: Куралбаева Наима
4 курс, 6B03201, ЖК-41 тобы, күндізгі форма
1. Дипломдық жұмыс тақырыбы: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз.
2020 жылдың 27 қарашасындағы ректордың № 1935-п бұйрығымен бекітілген.
2. Студенттің дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2021 жылдың 15 мамыры.
3. Жұмыстың бастапқы мәліметтері (заңдар, әдеби деректер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): Зерттеу тақырыбына қатысты арнайы ғылыми әдебиеттер, нормативті-құқықтық құжаттар, ресми статистикалық мәліметтер, сараптамалық кестелер.
4. Дипломдық жұмыста (жобада) қарастырылуы тиіс мәселелер тізімі: Ірі бизнесті ұйымдастырудағы паблик рилейшнз, соның ішінде қоғаммен байланыс жағдайын зерттеу; ірі бизнес түрлерін талдау; ірі бизнесті басқарудағы қоғаммен байланыстың түйткілді мәселелерді саралау;
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.): кестелер, диаграммалар.
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі: Мәмесейіт Т. Ірі бизнесті ұйымдастыру, Құсайынов А, Асылов Ұ. PR мен бизнес, Зоев Д. Паблик рилейшнз в современном бизнесе.
Нөмір, бөлім, тарау атауы
Ғылыми жетекші, консультант
Тапсырмалар алу күні
Тапсырма берген (қолы)
Тапсырма қабылдаған (қолы)
Жоспар құру
Исаева Ж.К
09.10.2020
Әдебиеттерді жинақтау
Исаева Ж.К
10.10.2020
Бірінші бөлімді аяқтау
Исаева Ж.К
20.12.2020
Екінші бөлімді аяқтау
Исаева Ж.К
25.02.2021
Кіріспе мен қорытындыны жазу
Исаева Ж.К
07.03.2021
Дипломдық жұмысты рәсімдеу
Исаева Ж.К
03.05.2021
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыс кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімі
Ескерту
1
Диплом жұмысы тақырыбын бекіту
09.10.2020
2
Дипломдық жұмысты дайындауға деректер жинау
10.10.2020
20.11.2020
3
Диплом жұмысының теориялық бөлімін дайындау (Бөлім 1)
20.12.2020
Практика басталуына дейін
4
Диплом жұмысының (жобасының) сараптамалық бөлімін дайындау
(Бөлім 2)
25.02.2021
Практика өту кезінде
5
Дипломдық жұмыс (жоба) толық мәтінінің қолжазба нұсқасын аяқтау
07.03.2021
Практика аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын ала қорғауға ұсыну
15.04.2021
Шолу дәрістері (консультация) кезінде
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) рецензияға ұсыну
26.04.2021
Алдын - ала қорғаудан кейін
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) соңғы нұсқасын ғылыми жетекшінің пікірі және рецензиямен бірге ұсыну
03.05.2021
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
19.05.2021
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманы беру күні: 2020 жыл 10 қазан
Ғылыми жетекшісі: ____________ Исаева Ж.К ф.ғ.к., профессор
(қолы)
Тапсырманы қабылдаған: студент __________________ Куралбаева Наима
(қолы)
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 Ірі және инновациялық салалардағы PR менеджмент ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Қоғамдық қатынастардың мәні және оның қазіргі менеджменттегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.2 Ұйымның PR стратегиясын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Қазіргі заманғы бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.1 Корпаративтік имидж құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.2 Ірі бизнесті ұйымдастырудағы ұйымның имидж, қоғаммен байланыс мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысын жазу барысында бүгінгі кітап шығару ісіне шолу жасалып, балалар кітабының жай-күйіне тоқталып, бала тәрбиесіндегі рөлі анықталды. Қазақстандағы және шет елдердегі оқулық мәселесі көтерілді. Бүгінгінің баласы не оқып жүр? Ана тілімізде шығарылатын балалар кітабына жеке-жеке тоқталдық. Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларындағы кітап басу ісінің ерекшеліктері атап көрсетілді.
Қазіргі таңда балабақшалар мен мектеп оқушыларына арналған әдеби шығармалар жоқтың қасы. Бүгінгі жас ұрпақтың мәселесі, ертеңгі ұлттың мәселесіне айналмауына кім кепіл? Сондықтан, бала тәрбиесіндегі кітаптың рөлі ұшан-теңіз екені басты назарда ұсталды. Ақсап тұрған аударманың салдарынан балалардың сөздік қоры жұтаңдануда. Өзге елдің авторларына қол жаюды қашан қоямыз. Баяғының Алдаркөсесі мен Қожаларын жоқтатпайтын туынды қашан туады? Балалар әдебиетіндегі жас авторлардың сиреп қалуының себебі анықталды.
Қазақ оқулықтарының қуантары қайсы, жылатары қайсы? Көптің көкейінде, дау-дамайдың ортасында жүрген оқулық мәселесіне зерттеу жүргізілді. Алты бірдей мекеме жабыла дайындап, сегіз сатылы тексерістен кейін де оқулықтарда қате кетіп жүр. Кінәнің кімнен екені анықталып, оқулықтардағы қателерді жоюға арнайы жүйе ұсынылды.
Диплом жұмысының өзектелігі. Кітап оқу-адам миы үшін айрықша жаттығу. Түрлі шығармалардың ішіне ойша ену-адамның елестету, қиялдау мүмкіндігін арттырады. Бұдан адамның физикалық және психикалық жай-күйі жақсарады. Бұл-ғалымдардың пікірі. Яғни, кітап оқу ақыл-ойды ғана емес, жан мен тәннің саулығын да арттырады. Кітап оқуға деген қызығушылық бала кезден қалыптасқаны дұрыс.
Арнайы зерттеулер көрсеткендей, егер 4-5 жасар балаға ата-анасы аптасына 3-5 рет кітап оқитын болса, өз қатарынан 6 айға озып кетуіне ықпал етеді. Ал күн сайын кітап оқып беретін болса, онда олар құрдастарынан дамуы жағынан 12 ай ілгері болады екен. Баласы 5 жасқа толғанша анасы оның дамуына аса мән бермейтін болса, онда ол құрдастарынан когнитивтік дағдыларының дамуы жағынан 1,8% -ға артта қалатындығы анықталған.
Зерттеу жұмысының өзектілігі де бала тәрбиесіндегі кітаптың сапасын жақсартуға бағытталған. Өмірлік азық болатын асыл қазынамыздың құнын арттыру да, түсіру де қазіргі баспагерлер мен авторлардың қолында. Жақсы кітап өмірлік дос болуға татиды. Қоғамымыздың негізгі факторы білім мен ғылым жүйесінің тұрақтылығы. Дегенмен, бұл салада жыл сайын жаңа реформа, жыл сайын жаңа министр. Француздың танымал педагогы Шамен: Оқулық ұлтты қалыптастыратын феномен депті. Ғылым мен білімнің қайнар көзі, адам дамуының мәдени негізі - оқулық. Ақпарат әлемі дамыған тұста адами құндылықтарға негіз болатын оқулық мәселесін ерекшелеп қарастыру да
күн тәртібіндегі іс. Болашақ ел азаматтарының бойына отаншылдық сезім мен ұлттық рухты қалыптастыратын төте жол - сапалы оқулық шығару. Тәуелсіздік алғанымызға ширек ғасырға жуық уақыт болса да, ұлттық білім беру саламыз бен оқулықтарымызды дұрыстай алмай келеміз. Үкімет басында отырған депутаттарымыз да осы мәселені жиі көтеріп келеді. Қазіргі күнде шығарылып келе жатқан көп оқулық білім беру стандартарына сай келмейді. Білім беру стандарты деп отырғанымыз оқу жылының бағдарламасы мен шығарылып жатқан оқулықтардан тұрады. Бұл байланыстың болмауы, тұтас білім жүйесін құртады десек те артық айтқандық емес. Осы айтылған фактрлерде ортақ талап-мүдденің сақталмауынан оқу бағдарламасы бір бөлек, оқулық бір бөлек болып екіге бөлініп кеткен. Мысалы, 2013 жылғы орыс тілі пәнінде 20 бірдей тақырып жетіспейді. Кітаптың мазмұны оқу бағдарламасының мазмұнымен сәйкес келмейді. Сонымен қатар, Қазақстан тарихы пәнінің оқулығына тағылатын сын көп. Тарихи тұлғалардың өмірі, хронологиясы мен еңбектерінде көп қателер кеткен. Бірінші сыныптың Ана тілі пәнінде жануарлар мен өсімдіктерді бірге будандастыру деген тақырып оқытылған. Айта берсек, бұндай жаға ұстатарлық сұмдықтар жетіп жатыр. Ал осындай олқылықтардың орнын қалай толтыруға болады. Бағдарламаны Ыбырай Алтынсарин атындағы ұлттық ғылыми академия ұсынады, Білім және ғылым министрлігі ұсынылған оқу бағдарламасын бекіткеннен кейін тендер ұтып алған баспаларға береді. Баспалар авторлар тауып, республикалық Оқулық ғылыми-практикалық орталығына ұсынады. Орталық бекітіп жатса авторлар баспамен келісім шартқа отырып белгіленген уақыт ішінде оқулық жазуға кірісіп кетеді. Оқулық жазылғаннан кейін сегіз сатылы комиссияның тексерісінен өтеді. Сонда осындай күрделі процестен кейін қате қайдан шығат деп ойлап отырсыз ба? Бұл сұраққа әлі күнге дейін ешкім мардымды жауап берген емес. Айыпты осы алты мекеме бір-біріне лақтырумен келеді. Ал ортада жапа шегетін қарапайым ұстаз бен оқушы.
Білім беру заңы бойынша оқулықтар төрт жыл сайын жаңарып отыруға тиіс. Бірақ оқу бағдарламасы жыл сайын өзгеріске ұшырауда. Қазіргі таңда елімізде оқулық шығаруға отызға жуық баспа атсалысып жүр. Бірақ Атамұра корпорациясынан өзге баспалардың кітап шығаруға әлеуеті де, техникасы да жетпейді. Сонда олар қалай оқулық шығару бойынша тендер ұтып алады деп ойлайтын шығарсыз. Мені де қызықтырған сол сұрақ еді. Сөйтсек өзге баспалар оқулықтарды шет елдерден шығаруға жібереді екен. Атап айтсақ, Түркия, Қытай, Ресей тіпті көршілес Өзбекстанның баспалары қазақ мектебінің оқулықтарын шығаруда. Мемлекеттің бюджетінен бөлініп жатқан қыруар миллиондар өзге елдің баспасының қалтасын толтыруда.
Баспадағы редактордың рөліне тоқталдым. Автор әкелген қолжазбадан сапалы оқулық дайындап шығару күш-жігер мен төзімді қажет ететін жауапты қызмет. Асығыс дайындалып сапасыз, қатесі көп оқулықтармен бес-он жыл бойы сан мыңдаған оқушылар басын қатырады. Сондықтан қанша жыл кетсе де сапаға мән берген дұрыс.
Диплом жұмысының мақсаты. Зерттеудің негізгі мақсат - қазақ кітап ісінің қазіргі жағдайын талдау. Бала тәрбиесіне балалар кітабының қосатын үлесін анықтау. Балалар кітабының безендірілуіндегі жасалып жатқан жаңалықтарды саралау. Қазіргі заманғы оқулықтардың олқылықтары мен ерекшеліктерін зерттеу. Оқулықтағы қателіктердің қайталанбауы үшін қолдану керек шараларды, өзгерістерді ұсыну. Балалар басылымдарын шығаратын Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларының жай-күйі қандай. Баспалар өз қызметтерін қандай деңгейде атқарып келе жатқанына тоқталу. Балаларға арнап шығарылып жатқан әдебиеттер серияларымен танысу.
Жоғарыда айтылған мақсаттардың жүзеге асуы үшін келесі міндеттерді назарға алдым:
- Баспа және балалар басылымдарымен танысу;
- Бала тәрбиесі және кітап мәселесін ашу;
- Жас балалар мен бүлдіршіндерге арналған кітаптар серияларын анықтау;
- Балалар басылымдарының безендірілу ерекшеліктерін талдау;
- Оқулық шығару ісіндегі олқылықтармен жұмыс істеу;
- Шет елдердегі оқулық шығарудың озық үлгілерін зерттеу;
- Халық арасында электронды сауалнама алу;
Зерттеу объектісі - Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде мектеп қабырғасындағы оқушыларға арналған оқулықтар мәселесі мен Аруна, Алматыкітап, Мектеп баспаларындағы балаларға арналып шығарылатын кітаптар алынды. Білім және ғылым министрлігінің, Оқулық ғылыми-практикалық орталығының жүргізіп жатқан жұмыстары бағаланды. Баспалардың жауапкершіліксіздігінен келетін сапасыз оқулықтардағы қателер топ-топқа бөліп қарастырылды. Қатаң бақылау болмаса қатесіз оқулық болмайды. Оқулықтың басылуы басып шығаратын баспа басшылығының көзқарасына тікелей байланысты. Сондықтан да, оқулық басатын баспаларды негізге ала отырып, әртүрлі әлеуметтік фактілерге сүйене отырып жазылды.
Зерттеу әдісі - билік пен халықтың пікірін тыңдау, салыстыру, нақты ізденістер жүргізу, ой түю, алынған ақпараттарды сүзгіден өткізу, қорытынды жасау.
Алдарыңызға ұсынылып отырған диплом жұмысы қазіргі кітап ісін негізге ала отырып жазылды. Бала тәрбиесіндегі кітаптің рөлі анықталып, лайықты деңгейде бағаланды. Басылымдарды безендірудегі қателіктер аталып, озық үлгілері ұсынылды.
Балалардың ақыл ойы толыққанды жетілуі әдебиетсіз мүмкін деу үлкен қателік. Жақсы сапалы балалар әдебиеті кішкентайларды мейірімділікке, бауырмал болуға, достастыққа соынмен бірге, әрі жеңіл түрде адамның бойынан табылатын жақсы қасиеттерге үйретеді. Балалардың өскенде жақсы адам болып, өмірде өз жолын тауып кетуі үшін, бала кезінен бастап кітап оқуға деген сүйіспеншілігін арттыру қажет. Балалар әдебиетін жазудағы басты артықшылық деп айтамыз ба, жоқ әлде үлкен жетістік дейміз бе балалардың жастайынан ойлауын дамытумен қоса есте сақтау қабілетін жақсарту, алғыр ойлы етіп тәрбиелеу осы балалар әдебиетіне тікелей байланысты. Балалар әдебиеті мен мектеп оқулықтарының қателері сыни көзбен бағаланды.
Зерттеу жұмысының жаңашылдығы. Қазіргі мектеп оқулықтарына көңіліңіз тола ма? Осы және өзге де сұрақтар қалың көпшілікке электронды сауалнама жүзінде жолданды. Сауалнамаға барлығы 150-ге жуық ата-аналар мен өзге де азаматтар қатысты. Республикамызда жарияланған төтенше жағдайға байланысты Ұлттық академиялық кітапхананың, Еуразия Ұлттық университеті кітапханасының электронды оқулықтары қолданылды. Қазіргі кітап ісі және оқулық шығару ерекшеліктері бойынша инфографикалар мен сызбалар дайындалып ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараушадан тұратын екі негізгі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
БҮГІНГІ КІТАП ІСІНІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Балалар басылымының ерекшеліктері
Рухани әлемімізді байытатын асыл қазынамыздың бірі - кітап. Кітап оқу адамға бала күнінен қалыптасқан дағдыға айналуы керек. Өмірі кітап оқымаған жан бірден Абай жолына бас салса, кітапқа деген көзқарасы да теріс жаққа ойысып кетер еді. Сондықтан да, кітапты да саты-сатымен жеңілінен ауырына, балалар әдебиетінен ересектер классикасына ауыса оқыған дұрыс. Сол кезде ғана адам санасы бір тұтас әлемге айнала алады. Айтпақшы, балалар әдебиеті демекші, біздің зерттеуіміздің негізгі өзегі де балалар басылымдары туралы болмақ. Соның ішінде, әлемдегі баспалардан бөлек, еліміздегі балалар басылымын шығарумен айналысып жүрген баспаларға тоқталсақ. Бұл орайда республикамыздағы жетекші Алматыкітап, Аруна, Мектеп және Балауса баспаларының балалар кітабына қосып жатқан үлесінің ерекше екеніне тоқтала кеткеніміз жөн. Атап өткен баспалардың қалыптасуы мен даму жолына көз жүгіртіп, балалар кітабының өркендеуіне үлес қосқан авторлар жайлы сыр шертсек.
Алматыкітап баспасы - республикамыздағы абыройы мен беделі зор, басты кітап шығарушы жетекші баспалардың қатарында. Бұрынғы кітап сауда дүкені Қазкітап мемлекеттік бірлестігінің Алматы бөлімшесінен бастау алған. Алматыкітап баспасының ғаламтордағы ресіми парақшасындағы ақпаратқа сүйенсек 1988 жылы мамыр айында жоғарыда айтып өткен - Қазкітап республикалы бірлестігінің Алматы облыстық кітап сауда конторынан Қазақкітап Қазақ республикалық бірлестігі жанындағы Алматыкітап Алматы қалалық кітап сауда конторы болып жаңа атауға ие болған [1] одан кейін де, өзгеріске түскен екен.
Ал 1993 жылы осы Алматыға қарасты сауда үйін жекешелеген кезде Алматыкітап ашық акционерлік қоғамы болып қайта құрылыпты. Одан кейін 2004 жылы ашық акционерлік қоғам алтын Алматыкітап жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып өзгерген. Бірнеше жыл өткеннен кейін басшылықтың шешімімен 2007 жылы ел нарығына ауқымы кеңейген, әмбебап Алматыкітап жауапкершіліг шектеулі серіктестігі компания болып бекітіледі.
Баспа бірден балалар кітабына кірісе қойған жоқ. Тек 1999 жылы 7 кітаптан тұратын көркем суретті кітаптар жинағын шығарады: Уақыт, Түстер, Ауа райы, Қарсы мәндес сөздер. Салыстыру, Сандар, Пішіндер және соңғысы Өлшеу. Бұл кітаптардың барлығы балаларға арналып әртүрлі түстермен безендіріліп, үш тілде жарық көрген. Баспа кітап нарығы бұдан кейін де тоқтап қалмай, өз өнімдерін алыс-жақын шет елдерге тасымалдай бастады. 2008 жылы алғаш рет мемлекеттік оқулық шығару тендерін жеңіп алды. Осылайша бастауыш сыныптарға арналған балама оқулықтар Алматыкітап баспасынан басылып шықты.
Содан бері он екі жыл көлемінде Алматыкітап баспасы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігімен әріптестік қатынаста оқулықтар басып келеді. Жыл сайынғы оқу жоспарларына сай пәндерге арналған оқулықтар мен әдістемелік нұсқаулықтар шығаруда. Баспа құрылғаннан бастап ұлттық болмысымызға сай, дәстүрлеріміз бен салтымызға негізделген кітаптар басуды да дағдыға айналдырған. Баспаның қоржынынан қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмыс-тіршілігін, мәдени мұрасын, ас мәзірін, жыр-дастандарымызды, қару-жарақтарымыз бен зергерлік өнерімізді паш ететін сан салалы ұлттық тәрбиеге сай кітаптар да кездеседі. Осы сериада шығарылатын кітаптардың өзін бірнеше жанрға бөле аламыз. Мысалы, Қазақ халық ертегілері, Қазақстан республикасының рәміздері (Ербол Шаймерденов), Саятшылық. Қазақтың дәстүрлі аңшылығы (Б.Хинаят пен Қ.Исабеков), Сырмақ өнері (Ә.Ысқаққызы), Ұлы Жібек жолындағы киелі жерлер, Қазақстанның ұлттық бақтары мен қорықтары, Қазақстанның қызғалдақтары, Қазақстанның өсімдіктер әлемі, Тарихи тұлғалар( А.Сужикова мен Б.Тоғысбайұлы), Қазақтың зергерлік өнері. Ұлттық құндылықтарымызды насихаттайтын төл туындыларымыз бүгінгі таңда көпшіліктің сұранысына ие дүниеге айналып отыр. Әрине, бұл Алматыкітап баспасының іскерлік қабілеті мен ұлтқа деген сыйластығының нәтижесін. Тағы бір ерекше атап өтетін нәрсе осы баспадан шыққан жоғары оқу орындары, орта білім беру ұйымдары мен мектеп қабырғасындағы оқушыларға, балабақша тәрбиеленушілеріне арнап шығарылған оқулықтар сапасы мен сұранысы жағынан бірінші орында. Баспа тек бір саладағы кітаптарды ғана шығарып қойған жоқ. Әр түрлі саладағы энциклопедиялар мен сөздіктер, анықтамалық кітапшалар жыл сайын жаңа форматта басылып келеді. Сөзімізді нақты дәлелдей кетсек: министрліктің тапсырмасымен балабақша тәрбиеленушілеріне арналған Біз мектепке барамыз, Алғашқы қадам, және Зерек бала кітаптары бірден көзге түсетін ерекше дизайндарымен, қызықты суреттерімен балаларды өзіне тартып тұрады. Олай болса, оқырманына сүрінбей жеткен озық туындылар баспаның да, автордың да мақсатының орындады.
Қазір мектеп оқушылары отандық авторлардың кітаптарын оқи бермейді. Бұның бірден-бір себебі жасөспірімдерге арналған әдебиеттердің сұрыпталмағандығы. Осы олқылықтың орнын Алматыкітап баспасы толтыра білді. Жыл сайын отандық авторлардың жасөспірімдерге оқуға болатын тәлім-тәрбиелік мәні зор туындыларын Мектеп кітапханасы сериясымен шығарып тұрды. Бүгінгі таңға дейін еліміздегі проза, поэзия жанрларында жазылған шығармаларды, соның ішінде бұрынғы өткен классиктеріміз бен жас жазушыларымыздың озық туындыларын жаңа үлгіде шығарып келеді. Балдырғандарға арналған қарапайым тілде жазылған, баланың жасына лайықты Менің алғашқы кітапшам сериясы да тоқтап қалған жоқ. Бұл серияның тарихы он жылға жуықтап қалды.
Л.Н.Толстой мектепке дейінгі шақ жайында былай деп жазған: Бәлкім, қазір бойымда бар нәрсенің бәріне мен сол кезде ие болған шығармын және көп, тез иеленгенім соншалық, қалған бүкіл өмірімде мен соның жүзден біріне де ие болмаған шығармын? Бес жастағы баладан маған дейін бір қадам ғана. Ал жаңа туған баладан бес жастағыға дейін ғаламат қашықтық [2]. Толстойдың сөзінің жаны бар. Біздің көп ата-аналардың қателігі баламды есейіп ес кіргенде тәрбиелеп аламын деген жансақ ойы. Балаға жасөспірім шағында ақыл айтып, тәрбие беру кеш. Психологтардың айтуы бойынша анасының құрсағында жатқан сәттен бастап ақыл-ойы қалыптаса бастайды. Сондықтан жас ана болашақ сәбиінің тағдырына алаңдаушылық танытса, ең алдымен өзінен бастауы керек. Құрсақта жатқан сәбиіне әр түрлі классикалық музыкалар тыңдап, рухани бай ақыл-танымдық кітаптар оқып өзін де сәбиді де тәрбиелей бастаған жөн. Ал сәби дүниеге келгеннен кейін бес жасқа жеткенше ананы-мынаны сұрап, қоршаған жаратылысты зерттей бастайды. Сол тұста баланың бетін қақпай әр түрлі кітапшаларды оқып беріп, суреттер көрсетіп жағдай жасаған жөн. Баланың мектеп жасына дейінгі кезеңі тұлғалық тұрғыда қалыптасатын ең жауапты сәт. Сондықтан сәбидің ең алғашқы ұстазы - ана-анасы. Тарихи деректерге сүйенсек қазақ даласында 1960 жылға дейін балалар мәселесімен айналысатын ғалымдар болмаған екен. 1960-1970 жылдардан бастап балабақшаға арналған алғашқы оқу құралдары шыға бастайды. Ш. Ахметов пен Қ.Шоназаровтың жазған Мектеп жасына дейінгілерге арналған оқу кітабы атты еңбегі 1959 жылы жарық көрді. Сол кездегі қазақ балабақшалары үшін таптырмас оқу құралы болды. Авторлар өз еңбектерінде бүлдіршінге қазақ халық ауыз әдебиетінің, ертегі әңгімелері мен санамақ, ұлттық ойын түрлерін таныстырады. Ал сол жылдары балаларға қоршаған орта туралы білім беретін Жыл он екі ай әдістемелік-құралы да басылған еді[3].
Мемлекетімізде нақты деректер бойынша 300-ге жуық баспа бар. Олардың арасында ел экономикасына айтарлықтай үлес қосып, шарықтап тұрғандары да жетерлік. Дегенмен, олардың барлығы бірдей балалар басылымдарын шығара бермейді. Себебі, балалар кітабы ең нәзік, күрмеуі қиын, шиеленісі көп сала. Алайда осы бағыттың жілігін шағып, майын ішіп жүрген көш басындағы баспа деп Алматыкітап баспасын айта аламыз. Бағанадан бері қозғаған деректеріміз бен дәйектеріміз осы сөзімізге арқау. Баспа авторлармен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді. Автордың сенімді серігіне айналған Алматыкітапттан шығатын кітаптарда ерекше. Мысалы, А.Мамырайымов Ұлы Жібек жолындағы киелі жерлер. Сященные места на Великом Щелковом пути. З.Мұхаметжанұлы Қазақтың кесте өнері, Б.Хинаят, А.Сужикова Қазақ халқының ұлттық киімдері. Национальная одежда казахского народа, З.С.Жәкішева Қазақтың дәстүрлі музыкалық аспаптары, Сейіт Кенжеахметұлы Қазақ халқының салт-дәстүрлері, К.Ахметжан Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы, Б.Хинаят пен К.Исабековтың Саятшылық. Қазақтың дәстүрлі аңшылығы кітаптары көптің сұрауындағы басылымдар[4]. Шығармашылық тұлғалардың аталған еңбектері бала болашағына, ұрпақ тәрбиесіне қосқан инвестициясы деп білеміз. Баланың алғашқы қалыптаса бастағанда оқыған әрбір кітабы маңызды. Жоғарыда аталған кітап аттарын оқып отырып, маңыздылығын та түсіну қиын емес. Шығарма тілдері бала жасына сай ұғынықты етіп жазылған. Сонымен қоса, орысша, ағылшынша тілдерге сапалы тәржімаланған.
Кітап-ең бірінші кезекте, тәрбие құралы. М.Горький: Егер мен бай болсам, тек қана кітап сатып алар едім дейді[5, 98 б]. Мемлекетіміздегі балалар кітабының көп бөлігі басқа тілдің әдебиеттерінен аударылған. Ресей және тағы басқа шет елдердің ертегі-әңгімелері, тақпақ-өлеңдері, жаңылтпаштар мен жұмбақтары қазақ балаларына ана тілімізде ұсынылуда. Бір сәттік қуаныштың арты немен ұласатыны әзірге ешкімге белгісіз дүние. Етік киген мысық пен Маша мен аю Алматыкітап баспасынан шығарылған өнімдер. Дегенмен, ұлттық болмысымыздан аулақ жатқан осы кітаптар балаларымызға қандай тәрбие береді? Адамзатқа ортақ құндылықтарды насихаттаса да, қазақтың дәстүрі мен салтын жеткізе алмайтыны айдай анық қой. Қазақылықтың иісі де шықпайды. Балаларға қуаныш сыйлағанымен ақыл бере алмайды. Елімізде ұлттық болмысты насихаттайдын кітаптар да жоқ емес. Олардың бастауы қазақ халық ертегілері мен аңыздары. Әсіресе, Алдар көсе әңгімелері Алматыкітап баспасынан шыққан айшықты оқу құралы. Алдар көсенің шытырман оқиғалары мен әділдікке жолындағы қызықтары балаларды өзіне еріксіз баурайды. Дегенмен барлық адамның қолы жете бермейтін кітап. Кітап бағасы аударма кітаптарға қарағанда сәл қымбаттау. Төл туындыларымыздың қымбат болуы сұранысты да азайтады.
Елімізде бүгінгі таңға дейін үш жүзге ірілі-ұсақты баспалар тіркелген. Солардың ішіндегі балалар кітабын шығарумен тұрақты түрде айналысып келе жатқаны Аруна баспасы болып табылады.
Бағыты: балалар басылымын, балалар кітабын шығару. 20 жыл ішінде 3000-нан аса кітап шығарған.
Аруна баспасы ХХІ ғасырдың басында пайда болды. Баспада өз қызметінің майталман мамандары жұміс істейді.
Мақсаты: көркемдік энциклопедиялық, білім беру және балалардың қызығушылығын оята әдебиетті оқыту, баланың ой-өрісін кеңейту, тәрбие беру.
Аруна баспасы шығаратын кітабының безендірілуіне айырықша көңіл бөліп, мықтап қолға алған. Кітаптың мән-мазмұнына да жауапкершілікпен қарайды. Аруна баспасының шығаратын кітаптарының ерекшеліктеріне тоқталсақ: отандық, тарихи шығармалар, мәдени мұраларды насихаттаушы, салт-дәстүрді жаңғыртушы болып табылады. Сондықтан да кітаптары балалардың ғана емес үлкендердің де сүйіктісіне айналып үлгерген. Баспаның шығаратын кітаптары халықтың сұранысына ие. Бағалары да қолжетімді. Балалардың интеллектуалдық қасиеттеріне сай етіп жасалған. Ой-өрісін дамытуға, туған жеріне деген патриоттық тәрбие беруге сай етіп жасалған. Жыл сайын Аруна баспасының кітаптары халықаралық және республикалық кітап көрмелеріне қатысып, жоғары бағаланып келеді. Айталық, кітап сериясында Балалар энициклопедиясы және Знаменитые люди востока дипломдық номинациялар бойынша Тарихи әдебиет және Балалар ғылыми-көпшілік әдебиеті қойылымдарына база назар аударуға болады. Ал 2007 жылы Балалық шақ досы-Друг детства бірінші ұлттық байқауда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Аруна баспасын ең үздік балалар баспасы деп марапаттаған[6]. Баспа мұнымен тоқтап қалмай, бірнеше жобалар жасады. Шалғайдағы ауыл мектептерінің кітапханаларына өнімдерін жеткізуді қолға алды. Баспа маркетингі де жаңа сатыға көтерілді. Республикалық Бүгінгі кітапханашы форумында жеңіске жеткен Жыл мұғалімі, Жылдың үздік тәрбиешісі аталымдарына баспадан шыққан кітаптарды сый ретінде үлестірген. Жасаған еңбегіне сай Қазақстандағы мен мұндалаған Егемен Қазақстан, Жас Алаш, Ана тілі, Айғақ пен дәлел, Апта жаңалықтары және тағы басқа БАҚ беттерінде жарияланды. Баспа туралы оң көзқарастағы ойлар мен пікірлер ғаламтор желісіне де кең тарап кетті.
Ауыз толтырып айтарлық ең танымал сериясы Балалар энциклопендиясы. Энциклопедия да ежелгі заманнан бүгінгі дәуірге дейінгі құбылыстар мен оқиғалар қамтылған. Шығыстың танымал тұлғалары кітабында баспаның балалар дүниетанымына ерекше ықылас аударғанын байқауға болады. Кітапта тарихи тұлғалар мен ғұламаладың, аңызға айналған тұлғалардың өмірі мен тағдыр жолындағы қиын да, қызықты сәттері баяндалады. Жай ғана баяндалмай сол адамдар туралы жазылған повестерді арқау етіп, зерттелген және өзіне тән жанрлық ерекшеліктерді де қамтыған.
2005 жылы баспа өз тарихында болмаған жетістікке жетті. Аруна баспасының ел дамуына қосқан үлесі үшін Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі арнайы дипломмен марапаттады. Марапаттың басты себебі балаларға арналған өзін-өзі оқыту оқулықтарын, пәндік оқулықтар, аудиосабақ, жұмыс дәптер, сөздік шығарудың қайталанбас үлгісін көрсеткені үшін еді.
Аруна баспасы әр жастағы балаларға арналған жеке-жеке кітаптар басып келеді. Барлығы жоғары деңгейде деп айта аламыз. Кітаптары 3 жасқа дейінгі балаларға, 3-7 жас аралығындағы балар мен 7-14 жас аралығындағы жасөспірімдерге және ересектерге арналған деп бөлінеді. Балаларға арналған ббасылымдардың өзі ертегілер әлемі, тарихи кітаптар, ойлау жүйесін дамытуға арналған кітаптар деп бірнеше топқа бөлінеді. Қабылдауға ауыр тарихи кітаптардың өзі бала жасына сай ұғынықты, жеңіл тілмен жазылған.
Бүлдіршіндердің тілі шыға бастағанша әр түрлі мультфилімдер мен ертегі кейіпкерлеріне деген қызығушылығы арта түседі. Олар бұл жаста өз еріктерімен оқи да алмайды. Сондықтан балаларға ата-аналары әдеби оқулықтар оқып бергендері абзал. Бұл жасқа арналған кітаптардың мәтіні қысқа суреттері көп, түстері ашық болғаны құба-құп болар еді. Сонда бала әр оқыған мәтінге сай кейіпкер бейнесін көз алдына елестетіп, қиялға бой алдырады. Кітаптардағы суреттер баланың ой-санасының өсуіне арнап сызылады. Баспаның балаларға арналған кітаптары қатаң бақылаудың жемісі. Гиггиеналық талаптарға сай. Ешқандай қауіп туғызбайды. Баланың аузына салуынан, тістеуінен ешқандай зардап шекпейді. Бояулары да ағып кетпейді. Тағы бір маркетингтік ерекшеліктері музыкалық кітаптардың шығуы. Яғни кітапта жеңіл ноталармен қайталама сөздерден тұратын жаттауға ыңғайлы әндер қойылған. Бұларды кітапшалар деп те атайды. Ән мәтіндері қоса берілсе, ата-ана үшін де тиімді болары анық. Өйткені, бүлдіршін әлі оқи алмайтындықтан ата-анасы оқып, әндетіп береді. Ән салған уақытта балғындарда тынышталып, ауыздары ашылып, мәз болып тыңдайды. Соған сай әннің ырғақтары арқылы, олар сөздің мағынасын да түсіне бастайды. Осы аталған талаптардың барлығына Аруна баспасының кітаптары сай келіп тұр.
Жоғарыда балаларға арналған ойын-сауықтық, әуенді кітаптардың ерекшеліктеріне тоқталдық. Олардың бүлдіршіндерге тигізер пайдасы қандай? Артықшылықтары бар ма? Бар болса қандай? - деген сұрақтарды қарастырып көрейік.
Біріншіден, бүлдіршіндерге арналған кітаптар қанық түстерге бай;
Екіншіден, кітаптарда мәтінге қарағанда суреттер, иллюстрациялар басым. Бала сол суреттерге қарап, мәтіннің мазмұнын аңғарады. Мәтінді сурет арқылы оқиды.
Үшіншіден, шағын әңгімелердің мәтіні кішкентайлардың ақыл-ойын дамытып, әлем жайлы білуге жетелейді.
Аруна баспасынан шығарылған жаңа кітаптардың барлығы балаларға тың ақпараттар беріп, көтеріңкі көөңіл күй сыйлайды. Бұл мектепке бармаған бүлдіршіндердің алғашқы сабақтары десек те артық айтқандық емес. Қиялдарына қиял жалғап, іште бұғып жатқан шығармашылық қабілетінің оянуына жол ашылады. Бұл орайда ата-аналардың талғамдарының биік болғаны абзал. Сол кезде ғана балаларына не керегін екшеп-текшелеп, жасына сай білім беретін кітапшаларды жаңылмай таңдай алады. Әр бір қазақстандық отбасы үшін Аруна кітаптары құнды дүниеге айнала білсе ғажап емес пе? Ең кішкентайларға арналған кітаптарды алып, кішкентайларының кәдесіне жарату, оларды жастайынан тәрбиеге, білімге деген құштарлығын оятуға, оған қоса кішкентайдың бойындағы қасиетін аңғартуға септігін тигізеді.
Еліміздегі балалар нарығына кітап шығарумен айналысып жүрген ірі баспалардың бірі де, бірегейі Балауса баспасы.
Балауса баспасының ең алғашқы директоры 1993 жылы халық жазушысы Қадыр Ғинаятұлы болып сайланды. Қадыр Ғинаятұлының еңбек алды туындылары ең алғаш балаларға арналған Пионер қазіргі Ұлан газетінде жарық көрген еді. Шығармашылықта жүрген қырық жыл ішінде прозалық шығармалары, жыр жинақтары мен әдеби-сын жанрында жазған туындылары қалың көпшілік назарында жүрді. Олар: Жерұйық, Қызыл кітап, Қорамсақ, Дала дидары, Бұлбұл бағы, Ақ отау, Күміс қоңырау, Домбыра(екі кітап, 1971 және 1974), Көктем, Сөз сиқыры, Данышпан, Ой орманы, Сабақ, Кеш, Көкпар, Көкпар, Алақан, Күндер-ай. Сонымен қатар балаларға арналған өлең, жаңылтпаш, жұмбақ, мысалдармен қазақ балалар әдебиетін дамытуға айырықша еңбек етті: Ноян қоян, Алуан палуан, Данышпан, Сабақ, Жаңғалақтар.
Кезінде КСРО тұсында әр баспа әртүрлі салаларға бөлінген еді. Мысалы, жасөспірімдерге арналған кітаптарды Жалын баспасы басып шығарды. Ал балаларға арналған кітаптарды Балауса баспасы шығарды. Ал қазір нарық заманында әр баспа жамбасына сай келген саланы иемденуде. Баспа басуын баса береді ғой бірақ бізде балалар әдебиетін жазып жүрген авторлар некен саяқ. Сондықтан көпшіліктің көңілі балалар әдебиетіне тола бермейді. Жазушы, ақын Қадыр Мыза Әли өз сөзінде бұны ашық та айтқан: Кеңес үкіметінен қалған бізде жоспарлау деген жаман әдет бар. Бәрін жоспар бойынша істейді. Жоғарыдағыларға есеп беру үшін жиын өткізеді. Сол жиындарда алып алар ешқандай пайда да айтылмайды. Үкіметтің шын мәнінде балалар әдебиетін дамытқысы келсе қолдарынан келер еді. Жасар еді. Бірақ олар ешнәрсе істеп отырған жоқ. Барлығы қағаз жүзінде. Менің жаным әдебиетке емес балаларға ашиды.
Балауса баспасы да Алматыкітап, Аруна баспалардан кітап шығару ерекшелігі жағынан еш қалыспайды. Дегенмен Балаусаның тарихы тереңде. 1992 жылы қазақ балалар поэзиясының антологиясы осы баспада басылған. Баспаның тарихында әр жыл сайын қазақтың зиялы қауымы еңбек еткен. Солардың ішінде Сұлтан Қалиұлы, Қастек Баянбай, Мұзафар Әлімбай, Байбота Қошым-Ноғай тағы басқалар бар. Балауса баспасы отандық әдебиеттен бөлек шет ел әдебиеттерін аударумен де айналысады. 1992 жылы Джорд Лукас пен Дональд Кладттың Жұлдызды жауынгері осы баспадан жарық көрді. Кітаптың жанры балалар фантастикасына жатады. Шетелдік классика Астрид Линдгерннің Пеппи Длинный чулок деген керемет туындысы да Балаусада басылды. Балаларды баурап аларлық қызық туынды.
Балауса баспасы жаңа авторларды іздеудің айырықша үлгісін көрсетіп келеді. Айталық жыл сайын балалар мен жасөспірімдерге арналған шығармаларға конкурстар жариялап, балалар баспалары арасында тәжірибе алмасу мақсатында форумдар өткізіп жүр. Баспадан шығатын өнімнің басым бөлігі әлем халық ертегілері. Атап айтатын кітап Ертегілер. Өлеңдер. Поэмалар жинағы. Әлемге танымал бұл жинақ 50 томнан тұрады.
Жинақта орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкиннің халық ауыз әдебиеті негізінде жазылған ертегілері мен өлеңдері кездеседі. Балаларды табиғатты қоғауға, туған елін сүюге, үлкенге көмектесуге, адал болуға тәрбиелейтін мазмұны қысқа проза-поэзиялар жинақталған. Ал халық ауыз әдебиеті мен қазақ халқының салт-дәстүрін жинақтаған Алтын домбыра. Қазақ балалар әдебиеті кітабына төл туындыларымыз енгізілген.
Кітап оқуды дағдыға айналдырған Еуропа елдері үшін рухани құндылықтар материалдық құндылықтардың алдында тұрады. Біздің жастар бойында кітап оқу дағдысын қалыптастыруға әлі де кеш емес. Ол үшін күніне 1-2 сағатын кітап оқуға арнау керек. Адамды рухани бай ету отбасынан бастау алады. Қоғамдағы әлеуметтік институттардың барлығы адамды бай әрі мәдениетті етуге әкеліп тірелгені абзалрақ. Бірақ қазір осы институттардың мақсаты да өзгерген. Адамды мамандық игер, мансапқа жет, ақша тап деп тәрбиелейді. Сен ең алдымен тұлғасың. Рухани әлеміңді қараусыз қалдырмай әдеби шығармаларды көп оқы- деп насихаттайтын ата-ананың да, мұғалімнің де саны азайып бара жатыр.
Біз бұл зерттеу еңбегімізде оқырманды қызықтыра алатын, безендірілуі мен ерекшелігі жағынан жанарды жаулап алатын балалар кітаптары жайлы, аударма кітаптар мен үш тілде жазылған кітаптар жайында аз-кем ақпарат бердік. Мәліметтерді қарастыра, талдай келе, оқырмандарға керек нақты ақпараттарды беріп отырмыз. Қазіргі қоғамда балаларды тәрбиелейтін құрал кітап қана емес. Оған теледидар, ғаламтор желілері де кіреді. Дегенмен, солардың арасындағы ең құндысы кітап деп білеміз. Еліміздегі балаларға арналған жалғыз қазақша контент Балапан арнасының ұсынып отырған дүниелері талапқа сай ма? Не көрсетіп жүр? Не көрсету керек еді? Осы сынды көптеген сұрақтарға шешім табу ойымызда бар.
Балалар кітаптарының негізгі мақсаты бүлдіршіндердің сауатын ашып, ойын қалыптастыру, жаратылыс, әлем туралы білім беру. Бала кішкентай күнінен қай тілде кітап оқып, қай тілде сөйлесе есейгенде де сол тілдің ұлты үшін жанашыр болады. Сондықтан біздің қазақ қоғамы ұрпақтарымыздың болашағына жауаптымыз. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев айтпақшы болашақ жастардың қолында. Болашағымыздың жарқын, ұрпағымыздың ұлт жанды азамат болғанын қаласақ салғырттық танытпауға тиіспіз. Үш жасқа дейінгі балаларға өзі түсінбейтін кітаптар оқып бергенше, олардың санауға дағдысын қалыптастырып, 42 әріпті таныта беруіміз керек. Өсімдіктер мен жер-су атауларын да құлағына жаттата бергеніміз жөн. Осы тұрғыда Аруна баспасы 3-5 жас аралығындағы балаларға арнайы кітапшалар шығаруды қолға алған. Мектепке алдын-ала дайындық та осы кітаптармен бірге өзін-өзі үйретуден басталып кетеді. Балалардың кітапқа деген сүйіспеншілігін ашу мақсатында Аруна баспасының кейбір кітаптары мультфильмдер негізінде шығарылған. Айталық, Саяхатшы Дара деген қызықты туынды бар. Балалардың барлығы бұл кейіпкердің теле нұсқасын жақсы көреді. Дараның бейнесі бейнеленген киімдер мен сумкаларды да сатып алып жатады. Кейіпкері де балаға көп нәрсе береді: қоршаған ортаны таныстырады, білімге ұмтылдырады. Дара көптеген жерге саяхаттап, қиындықтарға қарамастан жұмбақтарды шешіп, сөздердің атауларын үйреніп, ән салып, би билеп баланы көңілін сергітеді. Саяхатшы Дара кітабын бір сериямен шығару аздық еткендіктен көп сериға ауысқан. Әр сериясы өзіне тән қызықтарға кенде емес. Сондықтан да балалар Саяхатшы Дара кітабын іздеп жүріп алдырады. Бүлдіршіндер өздерін Дараның сенімді досы ретінде сезініп, айтқан тапсырмаларын мұқият орындайды. Сондықтан да балаларға арналған оқулықтарда жалықтырмауды және ойындары арқылы баланы білімге талпындыруды негізге ала отырып жазған дұрыс. Балаға мектептегі білімнен бөлек үйде де білім беру керек. Қайталау - білім анасы деп тегін айтылмаған. Балаға қосымша білім беру білім алуға деген ынтасын қалыптастырады. Үй жағдайында ата-ана баласына балалар кітабын оқыта отырып тәрбие берсе баланың жазуы, оқу мәнері, дүние танымы әлдеқайда жақсарар еді. Нақты дәлелденген зерттеулер бойынша балалар кітабын оқу балаларға болашақта жетістікке жетудің кілті ретінде қарастырылған. Сонымен бірге, баланың қуанышқа толы балалық шағына шаттық сыйлайды. Ата-аналар да балаларына түсінбеген нәрселерін ұрсып түсіндірмей, ойын арқылы кітап оқытып түсіндірер еді. Керісінше балалар ойын барысында көп ақпаратты есте сақтап, жалықпайтын еді. Уақытқа да үнем. Ата-ананың тиімді жұмсалған уақыты балаларына көңіл бөлуге жетер еді.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп Аруна баспасы кітаптарды бірнеше топқа бөліп жасайды. Бала өскен сайын оқитын әдебиеттері күрделеніп, мәтін көлемі де арта береді. Кез келген ойын баласы мультфильм және ертегі кейіпкерлері сияқты болуғаталпынатыны белгілі. Осы бағытта балалар оқулығын алып, балдырғандармен бірге ертегі кейіпкерлерін сомдау арқылы жаңа ақпараттармен таныстырып, сол кейіпкерлердің басқа да іс-әрекеттерін жасай отырып, балалардың білім өрісін кеңейтеді. Саты-сатымен білім беріп, соңында қазақ классикасын оқыту баспаның басты артықшылығы. Балаларға көп мәтіннен көрі ақпаратты оңай жеткізудің тиімді жолы түрлі иллюстрациялар мен қызықты тапсырмалар, әртүрлі ойындар ұнайды. Кітап оқыған баласының ерекше ойлау қабілетіне қарап, ата-аналардың өзі таңқалысып жатады. Бұл кітаптың орасан зор пайдасы. Аруна баспасының тарихи тұлғаларға арналған басылымдары да ерекше көзге түседі. Бұлар да балаларының дүние-танымына сай етіп құрастырылған.
Ф.Бэкон айтуынша: Кітап-уақыт толқынындағы өзінің баға жетпес байлығын ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп келе жатқан ой кемесі. Кітаптың бағасына жете алмай жүрген жандарға айтылған нақты құлақ қағыс екен. Кітап қазіргі уақытқа дейін де өз құндылығын жоймаған, болашақта да өз биігінен түспейді. Мерекеде балаңызға сыйлайтын ең таңдаулы сыйлық - кітап. Бағасы жағынан қымбат сыйлықтармен салыстыруға келмесе де, рухани құндылығы жағынан баға жетпес қазына. Себебі, тәрбиесі мол, берері көп сыйлық. Ғажайыптар әлеміне сапар шегуге мүмкіндік берер жолаушылар билеті тәрізді. Бұл сыйлықты ұл-қызға арнап бөлудің де керегі жоқ. Барлығының талғамына сай келсін десеңіз энциклопедия беріңіз. Балалар энциклопедиясы артық білім көзі. Кітапта ел естіп көрмеген елдер мен халықтар, жан-жануарлар әлемі, жабайы табиғат пен құбылыстардың сан қырлы сырлары баяндалады. Тарихи тұлғалар туралы жазылған энциклопедиялар балаға мотивация береді. Мүмкін емес болып көрінген биіктің мүмкін болатынын ұғынады. Тарихи кейіпкерлерден үлгі ала отырып, тарихта болған оқиғаларға қанық болады. Балалар кішкене күнінде барлығына қызығушылықпен қарайды. Ұқсын, ұқпасын Неге? деген сұрақты жиі қойғыш болып келеді. Сол сұрақтарға нақты әрі толық жауапты энциклопедиялардан ала алады. Бұл кітаптар балаларға тың деректермен бірге болашағын қалыптастыруға үлкен ықпал етеді. Білім нәрімен енді сусындай бастаған балаға энциклопедияның берері көп:
Біріншіден, ғылыми зерттеулермен дәлелдемелер арқылы нақтыланған білімді оңай, жай ғана қарапайым сөздерментүсіндіреді.
Екіншіден, балалар энциклопедиясындағы салынған суреттер оқиға жайлы мәлімдей алады. Сонымен бірге, баланың фантазиясына тұсау салмай, ой-өрісін дамытады.
Үшіншіден, энциклопедиядағы мәтіндер баланың ой өрісін мейлінше кеңейтеді, соған қоса оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz