Эмоционалды жағдайды вербализациялау классификациясы

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Ідіріс Мөлдір Кеңесбайқызы

Эмоцияларды вербализациялаудың ұлттық-мәдени аспектісі

(қазақ және ағылшын тілдері материалы негізінде)

7M02310- «Шетел филологиясы» мамандығы

бойынша шетел филологиясы магистрі академиялық

дәрежесін алуға магистрлік диссертация

(ғылыми-педагогикалық бағыт)

Нұр-Сұлтан қ., 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберілді:

Магистратура бастығы

Аты-жөні

(қолы)

«»20--- ж.

Магистрлік дессертация

Эмоцияларды вербализациялаудың ұлттық-мәдени аспектісі (қазақ және ағылшын тілдері материалы негізінде)

Мамандық: 7M02310 «Шетел филологиясы»

Магистрант

(қолы) (әкесі мен есімінің бас әріпі, тегі)

Ғылыми жетекші

(қолы) (әкесі мен есімінің бас әріпі, тегі)

Кафедра меңгерушісі

(қолы) (әкесі мен есімінің бас әріпі, тегі)

Нұр-Сұлтан қ., 2021

«Эмоцияларды вербализациялаудың ұлттық-мәдени аспектісі (қазақ және ағылшын тілдері материалы негізінде) »

Жоспар

Кіріспе

1. Эмоциялардың вербализациялануы қазақ және пәні ретінде

1. 1. «Эмоция», «эмоционалды жағдай» этимологияның категориялары ретінде

1. 2. «Эмоционалды жағдайдың вербализациялануы» ұғымына түсінік

1. 3 Эмоционалды жағдайды вербализациялау классификациясы

2. Ұлттық мәдени аспектісі негізінде қазақ, ағылшын тілдеріндегі эмоционалды жағдайлардың вербализациялануын зерттеу

2. 1. Ұлттық мәдени аспектіде қазақ тіліндегі эмоциялардың вербализациялану ерекшеліктерін анықтау

2. 2. Ағылшын тіліндегі эмоциялардың вербализациялануы

2. 3. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі эмоциялардың ұқсастықтар мен айырмашылықтар

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Ағылшын және қазақ тілдерінде эмоцияның вербализациялануына арналған ғылыми еңбектер болса да, екі мәдениеттегі эмоцияның вербализациялануының жасалу әдістері мен формаларын салыстыру диссертациялық деңгейде қарастырылып отырған алғашқы жұмыстардың бірі. Коммуникативті сигналдармен алмасу арқылы адамдар өздерінің ішкі психикалық күйлері туралы, яғни эмоциялары, сезімдері туралы ақпарат таратады. Эмоциялар мен сезімдер тұлғааралық қарым-қатынасының маңызды реттеушісі болып табылады. Бұған эмоционалды шиеленісті реттеу әдістері арқылы қол жеткізеді. Сондықтан эмоциялар мен сезімдерді вербализациялау ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың тізбегіндегі маңызды буын болып табылады.

Эмоционалдылық мəселесін жүйелі түрде зерттеу қазіргі қазақ тіл білімі үшін өзекті мəселелердің бірі. Эмоция - адамның түрлі тіршілік жағдайына қанағаттануы немесе қанағаттанбауына байланысты туатын психологиялық күй. Адам өзінің сан қырлы эмоциясын тіл арқылы сыртқа шығарады, адамның түрлі эмоциялық күйі де тіл арқылы бейнеленеді. Алайда қазіргі тіл білімі саласында эмоцияның вербализациялануы деген ұғымға нақты түрде дерек беретін ақпарат аз. Жазылып отырған ғылыми жұмыстың өзектілігі адам эмоциясының құрылымы жағынан әр түрлі ағылшын және қазақ тілдерінде салыстырмалы-салғастырмалы түрде, ұлттық-мәдени аспектіде вербализациялау ерекшеліктерін зерттеп, анықтаудан көрінеді.

Магистрлік диссертацияның мақсаты мен негізгі міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты: ағылшын және қазақ тілдері материалы негізінде ұлттық-мәдени аспектіде эмоциялардың вербализациялануын анықтау.

Зерттеу жұмысының қарастыратын негізгі міндеттері:

тілдегі эмоция ұғымына анықтама беру;
ұлттық-мәдени аспектіде ағылшын және қазақ тілдеріндегі эмоцияның вербализациялану жолдарын анықтау;
қазақ және ағылшын тілдеріндегі эмоцияның ұқсастықтары мен айырмашылықтарын салғастыра отырып сипаттау.

Зерттеу жұмысының нысаны - эмоцияларды вербализациялаудың ұлттық-мәдени аспектісі

Зерттеу жұмысының пәні. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі эмоцияның ұқсастықтар мен айырмашылықтар.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер қазақ және ағылшын адамдардың негізгі эмоцияларды вербализациялаудың тәсілдерін салыстырмалы зерттеу арқылы ұйымдастырудың ерекшеліктері теориялық тұрғыда негізделсе және жүйелі ғылыми әдістемесі әзірленсе, ұлттық-мәдени аспектісінің сапасы артады.

Зерттеу жұмысының жаңалығы. Зерттеу жұмысының жаңалықтары қатарында келесі нәтижелерді атауға болады:

ағылшын және қазақ тілдеріндегі эмоциялардың вербализациялануын іске асыру әдістері мен формалары анықталып, жүйеленді;
ағылшын және қазақ тілдері шығармалары негізінде эмоцияның ерекшеліктері ұлттық-мәдени аспектіде айқындалды;
ағылшын және қазақ тілдері шығармалары негізінде эмоцияның ерекшеліктерін айқындау мақсатында салыстырмалы-салғастырмалы талдау жүргізілді.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері. Жұмыстың әдіснамалық негізі тіл мен сөйлеудегі эмоциялар көріністеріне құрылымдық және функционалды көзқарас, адамның жеке басының психологиялық және этномәдени параметрлерін тілде көрсету мүмкіндігі туралы тұжырымдама болып табылады. Зерттеу барысында адамдардың сөйлеу тілі мен прагматикасы аясында жасалған теориялық ережелер қолданылады. Теориялық бөлім бойынша зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін бірқатар ресейлік және шетелдік мамандардың (В. В. Виноградов, Апресян В. Ю, И. В. Арнольд, Бабенко Л. Г., Илинская А. С., А. Вежбицкая, В. И. Шаховский, Сепир Э. және т. б. ) келесі білім салаларындағы тұжырымдамалары мен еңбектері құрады: стилистика, мәтін лингвистикасы, дискурсты талдау, прагматика, психолингвистика, психология, сонымен қатар қазақ ғалымдары З. К. Ахметжанова, М. Б. Балақаева, Е. Жанпейісова, З. Х. Ибадильдина және т. б. ғалымдардың еңбектері.

Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жұмысын жазу барысында сипаттама, салыстырмалы-салғастырмалы әдіс, жинақтау, талдау және статистикалық талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы. Ұлттық-мәдени аспектіде ағылшын және қазақ тілдеріндегі эмоцияның вербализациялануын салғастырмалы түрде терең зерттелмегендіктен екі мәдениеттегі эмоцияның вербализациялану әдістері туралы және олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы пікірлер алғаш рет зерттеліп, жинақталып отыр.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының ғылыми нәтижелерін когнитивті лингвистика, психолингвистика пәндерінің оқулықтарын жазуда, сонымен қатар жоғары оқу орындарының магистрлері мен студенттеріне лекциялық дәріс, семинар сабақтарында қосымша материал ретінде пайдалануға болады. Мәтіннің эмоционалды бөлігін зерттеген жағдайда, ағылшын тілінің практикалық сабақтарында, коммуникативті грамматиканың арнайы курстарында және дипломдық жұмыстар жазуда қолданылуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі және негізділігі. Зерттеудің ғылыми аппаратын зерттеу мақсат-міндеттеріне, нысандарға, пәніне сәйкестігімен, зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық, оқу әдістемелік әдебиеттер мен оқу құралдарына жасалған жан-жақты талдау және зерттеу барысын негізге алу, іс-тәжірибе нәтижелерінің өңделуі эмоциялардың вербализациялану тәсілдері арқылы қамтамасыз етіледі.

Зерттеу базасы. Бердібек Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» және William Golding-тың «Lord of the flies» шығармалары құрамындағы эмотивті лексика болып табылатын сөздерге талдау жасау, салыстыру, топтастыру әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының жариялануы және мақұлдануы.

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті студенттері мен жас ғалымдардың «ǴYLYM JÁNE BILIM - 2020» XV Халықаралық ғылыми конференциясында “Эмоциялардың тілде сипатталу ерекшеліктері” тақырыбындағы мақаламен І-орын;
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті филология және әлем тілдері факультетінің шетел филологиясы және аударма ісі кафедрасы 2020 жылы 27 қараша күні өткізілген «Филология, лингводидактика және аударматану: өзекті мәселелері мен даму тенденциялары» атты Халықаралық ғылыми және оқу-әдістемелік конференциясына «Лингвистикадағы «эмоция» және «эмоционалды жағдай» ұғымдары мәселесі» тақырыбында мақала жарияланды.

Диссертация құрылымы. Магистрлік диссертация кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Эмоциялардың вербализациялануы қазақ және ағылшын этимологиясының пәні ретінде

1. 1 «Эмоция», «эмоционалды жағдай» этимологияның категориялары ретінде

Бұл тарау этимологиялық зерттеу тақырыбын теориялық сипаттауға арналған, өйткені біздің алдымызда тұрған зерттеу міндеті этимологияның пәндік міндеттерімен байланысты. Этимология дегеніміз - кез-келген сөздің түп-төркіні мен олардың шығу-тегін зерттейтін тіл білімінің бір бөлімі болып табылады.

В. П. Зинченко және Б. Г. Мещерякова өңдеген психологиялық сөздікке сәйкес, «эмоциялар - бұл инстинкттермен, қажеттіліктермен және мотивтермен байланысты және тікелей тәжірибе түрінде (қанағаттану, қуаныш, қорқыныш және т. б. ) көрініс табатын психикалық процестер мен жағдайлардың ерекше класы, әр түрлі құбылыстар мен жағдайлар. Субъектінің іс-әрекетінің кез-келген көріністерімен бірге жүретін эмоциялар психикалық белсенділік пен адамның мінез-құлқын ішкі реттеудің негізгі тетіктерінің бірі болып табылады»[1] .

Эмоциялар құбылысының үлкен маңыздылығына қарамастан, эмоция ұғымын оның әмбебаптығына байланысты нақты анықтау қиын. Эмоциялар - бұл жағдайдың сана-сезімін емдеу-ынталандыру немесе эмотиогендік жағдай және сыртқы (паралингвистикалық) көріністермен, мысалы, мимика, поза, ым-ишара және ағзадағы физиологиялық өзгерістермен (мысалы, импульстің өзгеруі, қан қысымының жоғарылауы және т. б. ) көрінетін жағдайдың ауызша көрінісі.

Сонымен, кейбір эмоционалды көріністер сыртқы физиологиялық факторлардан туындауы мүмкін, ал басқалары ішкі биохимиялық процестермен басқарылады; кейбір эмоциялар қатаң қасақана болуы мүмкін және адамның әртүрлі сенімдерімен тікелей байланысты болуы мүмкін, ал басқалары аз саналы болуы мүмкін; басқа мәдениеттерде ұқсастықтары бар эмоциялар бар (мысалы, ашу) және белгілі бір мәдениеттің ерекшеліктеріне байланысты мәдени-сандық эмоциялар бар.

Сонымен қатар, зерттеушілер эмоцияны сезімдерден (feelings) ажыратуға тырысады, ал ең көп таралған зерттеу бағыты - «сезімдерді» биологиялық құбылыстарға, ал «эмоцияларды» мәдениетке жатқызу (мысалы, В. И. Шаховский бұл жағдайда эмоция терминін өзінің жеке және әлеуметтік негізіне байланысты қолдануды жөн көрді. Бірақ қазіргі уақытта адам ағзасындағы, сана мен психикадағы барлық процестер бір-бірімен байланысты және өзара тәуелді екендігі ешкімге даулы емес [2] .

Дәл осы өзара тәуелділіктің арқасында «сезім» мен«эмоцияны» толығымен ажырату өте қиын. Тиісінше, психикалық процестерді зерттеушілер «эмоция»ұғымының көлемін кеңейтуге бейім.

В. В. Давыдов пен А. В. Запорожец өңдеген орыс «психологиялық сөздігінде» эмоциялар «инстинкттермен, қажеттіліктермен, мотивтермен байланысты психикалық процестер мен күйлердің ерекше класы ретінде анықталады, олар тікелей тәжірибе түрінде (қанағаттану, қуаныш, қорқыныш және т. б. ) көрініс табады [3] .

Бұл анықтамаға сәйкес, әртүрлі психикалық процестер эмоциялар тобына жатады, мысалы, ауызша, әдемі, қорқынышты, қызықты және физикалық сезімдермен, танымдық мотивациялармен, эстетикалық бағалаулармен, жағдайды бағалаумен байланысты, мысалы, әл-ауқатқа қауіп төндіреді және т. б.

Сонымен, «сезім» феноменін «сезімге» (feelings) және «эмоцияларға» (emotions) нақты бөлу критерийлері осы күнге шейін анықталған жоқ және зерттеушілер «эмоцияны» жалпылама ұғым ретінде, оның ішінде екі топтың құбылыстары туралы түсініктерді қолдануды жөн көреді.

Эмоцияны осындай біршама «терминологиялық емес» түсінікпен шектеуге болатын сияқты, бірақ белгілі зерттеуші А. Вежбицкая белгілі бір этникалық тілге тәуелсіз семантикалық мета-тілді іздеуде ағылшын тіліндегі мета-сипаттамалардағы «эмоция» ұғымы шын мәнінде сол атаудағы ағылшын тіліндегі тұжырымдамамен байланысты екендігіне назар аударды, оның аналогтары өздерінің тілдік өкілдерінде мүлдем басқа семантикалық мазмұн алады[4] .

Нәтижесінде А. Вежбицкая «эмоция» ұғымының мәдени ерекшелігі туралы қорытындыға келді, ал «сезім» ұғымын әмбебап деп атауға болады, өйткені ол өзі және басқа ғалымдар зерттеген барлық тілдерде инвариантты түсіндіріледі.

Бұл жерде эмоцияны әр түрлі «сезімдердің» ағылшын тіліндегі ғылыми сипаттамаларында қолданудың дұрыстығы туралы сұрақ туындайды, өйткені А. Вежбицкая, осы сөзді енгізе отырып, біз оның ағылшын мағынасының тұзағына түсеміз (бұл сөз, жоғарыда айтылғандай, үш элементтен тұратын мәдени-сандық ақпаратты қамтиды: ойлар, сезімдер және физиологиялық процестер мен күйлер) .

Алайда, эмоцияларды вербализациялауды біз ауызша қарым-қатынаста қасақана процесті бастайтын «механизм» ретінде қарастыратындықтан, біз «эмоционалды күй»ұғымына артықшылық береміз.

Эмоционалды жағдай - бұл психофизиологиялық жағдай, бұл эмоциогендік жағдайға реакция, адамды белгілі бір әрекеттерге (оның ішінде ойлау, сөйлеу) итермелейді. Бұл тұжырымдаманың көлеміне физикалық тәртіптің (ауырсыну), таза эмоционалды сипаттың (қуаныштың), әлеуметтік сипаттың (ризашылықтың), социобиологиялық сипаттың (әкеліктің) және т. б. күйлері кіреді, оны әртүрлі әрекеттерге итермелейді.

Дәстүрлі лингвистикада эмоционалды және рационалды құбылыстар тілде, сөйлеуде, мәтінде қарама-қайшы деп саналады. Тіл ойға байланысты, ол онымен синхронды түрде әрекет етеді, ал эмоциялар сөздің семантикасын түсіну үшін қажет емес түсініксіз коннотацияларды ғана береді.

Тұжырымдама адамның танымдық саласының негізгі бірлігі ретінде қарастырылады. Ю. С. Степановтың пікірінше, тұжырымдамадағы ұтымды және эмоционалды: ұғымдар, идеялар, бағалау, тәжірибелер, мифологемалар және т. б. тіл бірліктерінде сақталған біртұтас концептуалды кеңістікті құрайды. Әмбебап мәдени ұғымдардың мазмұны мен формасын ашуда эмоционалды компонент маңызды[5] .

Осылайша, кейінгі зерттеулердің өзектілігі мен жаңалығы әр түрлі қарым-қатынас жағдайында тілдік бірліктердің эмоционалды әлеуетін іске асыру арқылы пайда болатын тілдік кодтардың дамуымен, тілдік өсінділермен байланысты болды.

Эмоциялар әмбебап, бірақ олардың тілдегі көрінісі ұлттық сипатқа ие, сондықтан тіл семантикасының эмоционалды компоненті оның мәдени аспектісінің бөлігі ретінде қарастырылуы табиғи.

Сонымен, жеке тұлғаның эмоционалды саласын құра отырып, психологтар ондағы «эмоциялардан» басқа, тәжірибенің қарқындылығы мен ұзақтығымен, бағдарымен, пәндік сипатымен, атқаратын қызметімен және басқа да сипаттамаларымен ерекшеленетін басқа компоненттерді ажыратады. Осы жұмыстың мақсаттары үшін бұл сипаттамалардың кейбіреулері сөзсіз сәйкес келеді, өйткені олар кейбір жағдайларда сөздердің семантикасында көрініс табады. Алайда, психологияда ерекшеленетін адамның эмоционалды саласының құрамдас бөліктері арасындағы айырмашылықтар оларды атайтын сөздердің жұмыс істеуін зерттеу үшін маңызды болып көрінбейді.

Тілдік номинацияны алған эмоционалды жағдайды сезіну маңызды. Сондықтан жұмыста «эмоциялар» және «эмоционалды күй» терминдері синоним ретінде қолданылады.

Бүгінгі таңда теориялық лингвистикада негізгі болып табылатын тұжырымдаманың эмоционалды мазмұны мен белгінің ішкі формасының эмоционалды табиғаты туралы эмотиологтардың ұстанымы эмоционалдылықты мәтіннің мағынасын түсіндірудің маңызды құралы ретінде қолдануға серпін берді.

В. И. Шаховскийдің теориялық еңбектері және оның студенттерінің диссертациялық зерттеулерінің қорытындылары мәтіндік эмоционалдылық құбылысына қатысты алғашқы жалпылама тұжырымдар жасауға, әртүрлі функционалды стильдердің мәтіндеріне қатысты мәтіндік эмоционалдылықтың бірыңғай сипаттамаларын анықтауға, эмоционалдылық ұғымдарын (мәтін авторының тілдік тұлғасының сапасы ретінде) және мәтіннің эмоционалдылығын (оның имманентті сипаттамасы ретінде), сондай-ақ сандық және сапалық айырмашылықтары бар мәтін мен эмоционалды мәтіннің эмоционалдылығы ұғымдарын ажыратуға мүмкіндік берді. [6] .

Эмотиологияның сөйлеу жағдайларының әртүрлі түрлеріне тән типтік әлеуметтендірілген эмоцияларды зерттеуден коммуниканттардың өзіндік ерекшелігін белгілейтін және сөйлеу мінез-құлқын саралайтын жеке мағыналарды зерттеуге көшуінің маңызды кезеңі В. И. Шаховскийдің эмоционалды диксис ұғымын коммуниканттардың ауызша мінез-құлқының түсіндірме принципі ретінде ұсынуы, негіздеуі және қолдануы болды.

Тілдік тұлғаның эмоционалды құзіреттілігінің критерийі оның эмоционалды дұрыс мәтіндерді (оқыту және табиғи қарым-қатынас тәжірибесінде) қалыптастыру қабілеті болуы мүмкін; оның эмоционалды және азаматтық жетілуінің өлшемі, мүмкін, басқа мәтіндердің жеке, эмоционалды доминанттарын басқа концептосфералар мен басқа мәдениеттердің көрінісі ретінде дұрыс қабылдау қабілеті болуы мүмкін.

Белгілі бір кезеңде эмоционалды мағыналарды білдірудің әртүрлі табиғатын зерттеу үшін лексиканы әртүрлі дәрежеде эмоционалды түрде ажырату қажет болды. Терминологиялық айырмашылық пайда болды: эмоциялар лексикасы және эмоционалды лексика. Эмоционалды лексиканың екі түрін бөліп көрсету осы сөздердің әр түрлі функционалды табиғатын ескереді: эмоциялар лексикасы тілдегі эмоцияларды объективтендіруге, оларды түгендеуге (номинативті функция), эмоционалды лексика сөйлеушінің эмоцияларын білдіруге және сөйлеу объектісін эмоционалды бағалауға бейімделген (экспрессивті және прагматикалық функциялар) .

Сөзжасам деңгейінде сөйлеудің эмоционалдылығы стилистикалық түсті аффикстермен көрінеді: үй-үйшік, youngster.

Қазақ және ағылшын тілдерінде пәндік-концептуалды мағынасы жоқ, бірақ эмоцияларды жеткізетін сөздер класы бар. Мұндай одағайларға: уф, пай-пай, беу; aah, wow, hmm және т. б. Одағайлардың көмегімен эмоциялардың кең спектрін білдіру мүмкіндігі бар: қуаныш, қорқыныш, тосынсый және т. б.

Сондай-ақ, эмоциялар кейбір демеуліктердің көмегімен көрінуі мүмкін, мысалы: негізінде (белгісіздік), ал, міне (таңқаларлық) және т. б. Синтаксис деңгейінде сөйлеудің эмоционалдылығы мамандандырылған (эмоционалды) сөйлемдер арқылы жүзеге асырылады: Бұл не деген надандық! (таңқаларлық, бағалау) ; Мінеки, өте жақсы! (мақұлдаудың жоғары дәрежесінің мағынасы) .

Сонымен қатар, сөйлеудің эмоционалдылығына риторикалық леп, риторикалық сұрақ, инверсия және т. б. сияқты стилистикалық әдістер ықпал етеді. Сондай-ақ, қыстырма сөздер де эмоционалды реакцияларды білдіру құралы бола алады, мысалы: бақытына орай (қуаныш), өкінішке орай (мақұлдамау, өкіну) [7, 711-712] .

А. С. Илинская эмоцияларды білдіретін тілдік бірліктерге семиотикалық талдау жүргізді. Лингвист адамның әртүрлі эмоционалды көріністерін тілдік және паралингвистикалық құралдармен білдіруге болады деп санайды, олардың жиынтығы белгілі бір тілдің ерекше символдық эмотивтік коды деп аталады [8, 99б. ] .

Тілдің ерекше таңбалық эмоционалды коды фонемадан мәтінге дейінгі көп деңгейлі тілдік бірліктерді білдіретін вербальды эмоционалды белгілерден тұрады. Бұл белгілер қарапайым, сондай-ақ күрделі құрылымға ие болуы мүмкін, біріктіру сәті олардың мәндерінің құрылымында эмоционалды компоненттің болуы болып табылады.

Көптеген эмоционалды белгілер, А. С. Илинская атап өткендей, күрделі сипатқа ие. Тек эмоцияларды білдіретін белгілер салыстырмалы түрде аз болғандықтан, олар көбінесе осы күрделі белгілермен, яғни эмоциялармен ғана емес, басқа объектілермен де байланысты болатын тілдік белгілермен көрінеді. Күрделі емес эмоционалды белгілерде тек мағынаның эмоционалды компоненттері болады (одағайлар, инвективті лексика және т. б. ), сондықтан олар код деңгейіндегі эмоционалдылықтың таза көрінісі болып табылады [8, 99б. ] . Осылайша, ғалымдар зерттеу міндеттеріне сәйкес эмоционалды лексиканы топтарға бөлудің әртүрлі нұсқаларын ұсынады. Дәстүрлі тәсіл эмоционалды лексиканың үш класын оқшаулау болып саналады: эмоцияларды атау құралдары, эмоцияларды білдіру құралдары, эмоцияларды сипаттау құралдары.

Эмоциялар мен эмоционалды күйлер бір-бірімен тығыз байланысты: бір жағынан эмоциялар эмоционалды жағдайларды өзгертеді, ал екінші жағынан эмоционалды жағдайлар эмоционалды реакцияларға әсер ете алады. Эмоционалды жағдайға келетін болсақ, ол ұзағырақ сипатталатын эмоциялар түрі ретінде анықталады; эмоционалды күйлер эмоциялардан ұзағырақ, ал қалыпты жағдайда аз интенсивтілікпен ерекшеленеді, өйткені эмоциялар физиологиялық реакцияларға байланысты айтарлықтай энергия шығындарын білдіреді.

Эмоционалды күйлер ашушаңдық, мазасыздық, ақ көңілділік, жалпы айтқанда көңілкүйдің әр-түрлі түстері түрінде көрінуі мүмкін, яғни депрессиялық күйлерден эйфорияға дейін. Алайда, көбінесе олар аралас күйлерді білдіреді. Эмоционалды күйлерде эмоциялар болғандықтан, олар сонымен бірге субъектінің жағдайды қанағаттандырудың объективті және субъективті мүмкіндіктеріне қатынасын көрсетеді [9, 688б. ] .

Орыс психологы Р. С. Немов жалпы адам бастан кешіретін негізгі эмоционалды жағдайлар келесідей түрлерге бөлінеді: 1) көңіл-күй, 2) әсер ету (аффект), 3) стресс, 4) күйзеліс (фрустрация), 5) құмарлық [9] .

1) Көңіл-күй - адамның эмоционалды өмірінің бір түрі. Орыс ғалымдары Б. Г. Мещерякова, В. П. Зинченконың айтуынша, көңіл-күй - бұл тұрақты, ұзақ мерзімді, белгілі бір мақсатта құрылмаған, қандай да бір уақыт аралығында адамның басынан өткізіп отырған жағдайын сипаттайтын эмоционалды күйі. Көңіл-күй адам өмірінің бір кезеңінде орын алатын барлық психикалық процестерге әртүрлі дәрежеде әсер етеді. Көңіл-күйдің әрқашан белгілі бір объектіге (қазіргі, болашақ, өткен) бағытталған сезімдерден айырмашылығы - көбінесе белгілі бір себеппен туындаған, адамда кез-келген кейіпкердің әсер етуі нәтижесінде эмоционалды реакциясының ерекшеліктерінің көрінуінде [10] . Мысалы: My good sister, how happy should I be if I might be admitted to a conversation with you at your grate (Richardson) . / Менің сүйікті әпкем, егер сіздің алауошағыңызда сізбен сөйлесуге рұқсат етілсе, мен өте бақытты болар едім.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.