Мүлік салығын классификациялау
КІРІСПЕ
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі болып келеді. Мүлік салғы жергілікті бюджетке түсетін, меншікке салынатын салықтың бір түрі ретінде қарастырылады. Бұл салықтың жергілікті бюджет кірістерін қалыптастырып, аймақтарды дамытуда маңызы зор.
Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің өзгеруі, азаматтық құқықтық ортаның өзгеруі ел экономикасына өз ықпалын тигізбей кеткен жоқ. Бұл жағдай ел экономикасы негіздерінің бірі болып табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.
Алайда, ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, бүгінде жылжымайтын мүлік нарығының жедел қарқынмен дамуы салық жүйесінде мүлікке салық салу жүйесін қайта қарап, оны жетілдіруді талап етеді.
Соңғы уақытта елімізде құрылыстың қарқынды дамуы, жылжымайтын мүлікке, оның ішінде жерге деген сұраныстың өсуі, оның нарықтық құнын шарықтауға жеткізді, әйтсе де салық жүйесінде олардан түсетін түсімдердің өзгеріссіз қалуы бұл салықтарды жетілдірудің қажеттігін білдіреді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде салық тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген.
Қазіргі қолданыстағы салық жүйесінде салық ауыртпалығы негізінен заңды және жеке тұлғалардың табыстарына көбірек түсуде. Бұған табыс салықтарынан түсетін түсімдердің мүлік салықтарынан түскен түсім мөлшерінен бірнеше есе жоғары болуы дәлел. Мұндай құрылымдық үйлеспеушілік өндірісті дамытуға қажетті алғы шарттарды жасауға кедергі келтіріп, дәулетті мүлік иелерін фискалды ауыртпалықтан босатуға негіз болып отыр.
Сол себепті бүгінгі күні бюджеттің кіріс көзінің басым бөлігін құрап отырған, экономика салаларының табысына салынатын шектен тыс салық ауыртпалығының бір бөлігін осы уақытқа дейін салық жүйесімен мүлде ескерілмей келген мүліктен түсетін кіріс түрлеріне аударған жөн.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануға ынталандырады әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтырушы қызметін атқарады.
Жұмыс өзектілігі Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануымен байланысты біздің елде мүлікке салық салуды өзгерту мен жетілдіру қажеттілігі мен салық жүйесін халықаралық нормаларға сәйкес келтіру болып табылады.
Дипломдық жұмыс мақсаты - мүлік салығын зерттеу негізінде Қазақстандағы мүлікке салық салу бойынша ұсыныстар жасау мен салық салудың даму перспективаларын анықтау.
Мақсатты жүзеге асыру мынадай міндеттерді шешуді талап етеді:
-- Мүлік салығын есептеу механизмі және төлеу тәртібімен танысу;
-- Жалпы мемлекеттік бюджеттегі мүлік салығы бойынша түсімдерді талдау;
-- Бюджет кірістерін қалыптастырудағы жергілікті бюджет бойынша мүлік салығының қажеттілігі;
-- Қазақстан Республикасында мүлік салығын есептеудегі негізгі проблемаларды анықтау;
-- Жергілікті бюджетті қалыптастырудағы мүлік салығын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі Қазақстан Респуликасы Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық актілер мен әлемдік экономика ғылымының классиктерінің, ресей және қазақстандық ғалым-экономистер мен мамандар еңбектері қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Тәжірибе негізі болып - Нұр-Сұлтан қаласының Алматы ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасы қаралды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 9 кесте, 4 сурет бар.
I. МҮЛІК САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Мүлік салығы меншікке салынатын салықтар қатарына жатады. Мүлік салығы нарықтық экономикада маңызды рөл атқарады және мемлекет меншігіне алу және жекешелендіру процесінің дамуына кедергі келтіретін меншік қатынастарындағы нақты өзгерістермен байланысты. Мүлікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджетке есептеледі.
Салық ставкасы мүліктің рентабельділігі негізінде емес, сыртқы сипаттамалары бойынша - мүліктің мөлшері бойынша белгіленетіндіктен, қаржылық мақсаттардан басқа, салықтың мақсаты мүлікті пайдалану тиімділігін арттыру болып табылады.
Мүлікке салынатын салықтар халық алдындағы салық міндеттемелерін тең бөлуге мүмкіндік береді. Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауапкершілікті біркелкі етеді. Бұл әсіресе жер салықтарына, мүлік салықтарына қатысты.
Мүлік салығы тікелей нақты салыққа жатады, оның сомасы мүліктің кірістілігіне емес, төлеушінің мүлкінің құнына байланысты болады. Салықтар иелеріне оны тиімді иеленуге ынталандырады.
Кейбір елдерде мүлік салығы бойынша салық базасын анықтау оның келесі санаттарға бөлінуімен байланысты:
- жылжымайтын мүлік (жер және онымен тікелей байланысты құрылыстар);
- тәуелсіз жылжымалы мүлік (жылжымайтын мүліктен басқа мүліктің барлық түрлері);
Өз кезегінде мүліктің бұл түрі материалдық және материалдық емес болып бөлінеді (шот-фактуралар, мүліктің құны туралы ақпаратты қамтитын сертификаттар).
Ортақ мүлік салығы жергілікті бюджет кірістерінің маңызды көзі болып табылады. Сондықтан жергілікті салық органдары мүлік сипаттамалары мен құнына қарай жоғарыда аталған салық қағидаттары негізінде салық базасы мен салық ставкасын объективті түрде анықтайды. Салық салумен байланысты салық төлеушінің негізгі міндеті салық базасын оңтайлы анықтау және мүлікті дұрыс бағалау болып табылады.
Кесте 1
Мүлік салығын классификациялау
№
Жіктелу белгілері бойынша
Сипаттама
1
2
3
1
Салық салу объектілері бойынша
- жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
- заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүлкіне салынатын салықтар;
2
Қолданылу аясына қарай
- жалпы - салық төлеушілерге тиесілі мүліктің барлық түрлеріне қолданылады;
- селективті - мүліктің әр түрі бойынша салық жүйесін саралауға немесе мүліктің жекелеген түрлерін салық базасынан шығаруға негізделген;
3
Бағалау түріне байланысты
- жылжымайтын мүлікті жалға беруден күтілетін табысқа негізделген әдіс;
- жылжымайтын мүлік негізінде сату бағасын болжау әдістері (кешенді немесе нарықтық);
- баламалы (альтернативті) әдіс, онда құрылыс салынған аумақтарды қоса алғанда, учаскенің алаңына салық базасы ретінде салық салынады.
Ескерту - malimetter.kz сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кез-келген мемлекет салықтарсыз өмір сүре алмайды, өйткені өзінің аппаратын ұстану үшін және өзінің қызметтерін жүзеге асырғанда пайда болатын шығындарды жабуы үшін қаражаты болуы қажет. Сонымен қатар ақша материалдық өндірістің өнімі болып табылады, бірақ мемлекеттік қызмет өз табиғатында әр түрлі басқарушылық қызметпен айналысуға қатыспайды. Басқаша дербес мағынада түсіндіретін болсақ, мемлекеттік қызметтердің нақты еңбегі барлық мемлекеттік ақпараттың қызметі сияқты, бөлек қарастырылады, бірақ айып құны ретінде ақша көрінетін өнім өндірілмейді. Ондай жағдайда мемлекет қаражатты басқа жақтан іздеуге мәжбүрлі.
Мемлекетті қамтамасыз ету үшін қажетті, ақша қаражаттарын шоғырландыру және мемлекеттік ақша қорларын құру деп аталатын элементті және оның қаржылық қызметін ұстап тұру үшін мемлекетке ақша табу қажет. Мемлекет өзіне қажет ақша қаражаттарын әр түрлі жолмен табады. Бір жағдайда оның иесінің ерікті түрде беруіне негізделген әдісті қолданады. Бұл шоғырландыру және мемлекеттік ақша қорларын құру деп аталатын элементті және оның қаржылық қызметін ұстап тұру үшін мемлекетке ақша табу қажет. Бұл әдістің классикалық үлгісіне мемлекеттік қарыздарды жатқызуға болады. Мұның классикалық үлгісіне салықтар жатады.
Сонымен, салықтардың бірінші рет пайда болуына қоғамның небір мүдделерін қанағаттандыруға ұжымдық мұқтаж әсер етті. Салықтар осындай түрінде көп уақыт бойы бар болды. 1818 жылы Ресейде орналастыру мәселесімен айналысқан декабрист Н.И.Тургенев былай деп жазды: Салықтар қоғамның немесе мемлекеттің мақсатқа қол жеткізу құралы болды, яғни адамдардың өз ойлаған мақсаттарына қол жеткізу құралы болды . Адамдар қоғамға қосыла отырып және үкіметке жоғары өкіметті бере отырып оларға сондай-ақ салықтарды талап ету құқұғын берді.
Ақшалай қатынастардың проблемаларымен айналысатын ғылымның осы бір саласы қаржы атауын алды. Сол уақыттың барлық жұмыстарында мемлекеттік табыстың басты көзі ретінде салықтар бөлінді. Салықтарды арнайы зерттеуге арналған көптеген жұмыстар пайда бола бастады. Оның ішінде назар аударатын кардинал А.Ришельенің Саяси мұра деген жұмысы, ол жұмыста салық салу принциптерін негіздеу әрекеті жасалған. Ол кезде А.Монкретьен бірінші рет мемлекет мүддесіне емес, керісінше халық шаруашылығы мен салық төлеушілердің мүддесінен шыға отырып салық реформасы туралы мәселеге көз салды. Осы Монкретьен алғашқы рет мүліктік кадастр негізінде табыс салығының жаңа нысанын ұсынды, яғни халық көпшілігінің мүддесінен шыға отырып, салықтың прогрессивтік мағынасын ұсынды.
Салықтардың мәнін түсіну үшін, салық салу теориясына еңбегі сіңген ғалым А. Смит еңбегін алуға болады. Қазіргі мемлекеттің салық жүйесінің кезінде, осы ғалымның идеясы мен көзқарасы жатыр.
Адам Смит ойынша салықтар төмендегі талаптарға сай беру керек:
oo Заңдық тәртіп. Заң формасындағы, мемлекеттен жасалған уақыт және оның көлемі және төлеу тәртібі. Мемлекеттің салық салу құқығы, мемлекеттің өмір сүруі үшін және барлық қоғамның жеке тұлғалардың көзқарасын қолдайтын мекемелердің өмір сүруі үшін қажеттілігінен туындайды;
oo Біртұтыстығы. Мемлекеттің қорғауын пайдалана отырып, тапқан табысына сәйкес кез келген тұлға мемлекетті қолдануға тиесті;
oo Анықтылығы. Салық төлеушіге төлемнің көлемі, тәсілі, уақыт және төлеу орны белігілі болуы қажет;
oo Төлеудің арзандылығы. Салық жинау төменгі деңгейдегі шығынмен жүзеге асуы қажет және осыған сәйкес төлемдер мемлекет жинағына түсуі керек;
oo Шаруашылық дербестілік. Салық субъектісі ретінде, өзіндік нақты қажеттілігі бар және дербес шаруашылық қызметпен табыс алатын тәуелсіз азамат болуы керек.
Салық салу теориясы саласында Адам Смитпен қозғалған пікірлерді XVIII ғасырдың және XIX ғасырдың бірінші жартысында көптеген экономистер қолдады. Маңызды теоретикалық ережелер Д. Рекардоның (Саяси экономиканың бастауы және салық салу), Н.И.Тургеневтің (Салықтар теориясының тәжірибелері), Ж.М.Сисмондидің (Саяси экономиканың бастаулары туралы алтыншы кітабы) жұмыстарында кеңінен ашылды. Салық салынбайтын минимумды жеке принцип ретінде бөлу Сисмондидің еңбегі болып табылады, бұл салықтардың теориясын дамытуға қосылған маңызды үлесі болды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізі 1991 жылы салық сұрақтары бойынша құжаттар қатарымен қабылдау нәтижесінде қалыптасты. Ол өзіне 14 заңды кіргізді және көне Кеңес Одағы кезіндегі салық салу тәртібінен ерекшеленбеді. Бұл заңдардың негізін салушы болып Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңы табылды, оған сәйкес 16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпы міндетті және 19 жергілікті алымдар мен салықтары енгізілді. Бұған басқа түрлі бюджеттен тыс қорларға аударымдар да болды. Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңын еңгізбес бұрын, мүлікке салық ретінде құрылыстардың басшыларынан алынатын, төлеуші ретінде сауда кәсіпорындары, ұйымдар өз меншігінде құрылыстың қандай түріне иеленседе, сонымен қатар мемлекеттік қолданудағы құрылыстар да солардың қатарына кірді; Кеңес Одағы азаматтары, тарихи және жеке тұлғалар, азаматтығы жоқ тұлғалар, Кеңес Одағы шекарасында меншікті құрылысына ие болса, салық төлеуші еді. Құрылыс иелеріне салық ағымды жылдың 1 қаңтарына баланстық құнымен есептелетін.
1992-1994 жылдардың ішінде салық заңдарына барлық мүмкін түзетулер еңгізілді, оның басты мақсаты салық жүйесін өзгертіп отырған экономикалық жағдайға қосарлату керек. Бұл түзетулер түбінде салынған негізді қозғаған жоқ. Олардың көбісі сол және басқа салық жеңілдіктерін беруге қатысты болды, олар қандай да бір сала немес жеке компаниялардың мүддесінде нақты топпен көрсетілді. Осыған байланысты басқа заң актілерінде салық ережелері ескерілмеді, көптеген заңдар бір-біріне қайшы келді. Нәтижесінде, 1995 жылы, Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығын (Салық кодексі) қабылдау кезінде Қазақстандағы салық мәселелері ҚР Президентінің үш Жарлығымен және қырық бес заңмен бір жола реттелді.
Жоғарыда айтылған, Қазақстандағы салық жүйесінің шаруашылық субъектілерінің қызметіне қауіпті әсер көрсете отырып төтенше тиімсіз және де қиын, ауыр бағынатын болды. Кез келген іскерлік ынтаны оңдыратын және адал бизнесті пайдасыз қылатын салық ауыртпалығының салдары болып мыналар табылады: салық төлеушілердің табыстарын жүйелі жасыруы, салықтарға өте жағымсыз қарау, барлық мүмкін әдістермен оны төлеуден бас тарту. Салықты төлеуге тілек білдірмеу салық төлеушілердің сол және басқа салықтардың әртүрлі ставкасы мен көптеген салық жеңілдіктерін қиындатты.
Бірақ, бұл көпке бармады. Ежелден командалық-әкімшілік жоспарлы экономика принципіне негізделген. Қазақстанның бірінші салық жүйесі мемлекеттік тәуелсіздіктің бастапқы кезеңінде салық салудың дербес жолдарын істеруде нақты позитивтік рольді ала отырып, қазіргі өркениетті нарықтың объективті заңдарымен бір тараптан, басқа тараптан салық қатынасының халықаралық стандарттарымен қайшылыққа түсе отырып елдің әлеуметтік- экономикалық дамуы үшін маңызды тежеуіш болды. Ал оларды есепке алусыз және шығармашылық қолданусыз әлемдік экономикалық қауымдастығының тең мүшесі болу мүмкін емес. Сондықтан да 1992 жылдан бастап Қазақстан Республикасында елдің жаңа салық заңын құру бойынша белсенді жұмыс басталды.
Тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесін құрудың және дамытудың бірінші бесжылдық кезеңін екі негізгі кезеңге бөлуге болады.
I кезең: 1991-1992 жылдар - тәуелсіз Қазақстанда дербес салық заңын құру.
II кезең: 1994-1995 жылдар - экономикадағы нарықтық өзгерістерді, Қазақстанның спецификалық жағдайларын және салық салудың халықаралық принциптерін ескере отырып жаңа салық заңын құру; осының нәтижесінде толық салық реформасы өткізілді.
Жаңа салық заңын әзірлеуде салық салудың халықаралық тәжірибесін қарқынды оқып зерделеу жөніндегі жұмыстар алдында болды. Осы жұмысқа маңызды көмекті әр түрлі халықаралық ұйымдар көрсетті, олар: Халықаралық валюта қоры (кейіннен, салықтар мен инвестициялар жөніндегі Халықаралық Орталық), экономикалық ынтымақтастық және даму орталығы, сондай-ақ Уорд Хасси, Дональд Любик, Виктор Турони және т.б. сияқты салық мәселелері жөніндегі беделді мамандар.
Жоғарыда көрсетілген ұйымдар мен мамандардың қатысуымен, әр түрлі ұсынымдарды талқылау, Қазақстан экономикасының спецификасын ескере отырып, оны жан-жақты талдау нәтижесі ретінде 1994 жылы әзірленген, ҚР Үкіметінің мақұлданған салық реформасының концепциясы болды.
Концепцияда реформаның басты себептері мен мақсаттары, көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы, салық салу жүйесінің принциптері, сондай-ақ реформаны өткізу тиімділігін қамтамасыз етуге қажетті жағдайлар анықталды.
Концепцияға жаңа салық жүйесінің негізгі принциптері де салынды, олар: экономикалық бейтараптылық, тұрақтылық, әділдік (горизонтальдық және вертикальдық тепе-теңдік), салық салу қарапайымдылығы. Осы Концепцияның ережелері негізінде салық реформасының жаңа қорытынды құжаты әзірленді: ҚР Президентінің, заң күші бар (кейіннен - Қазақстан Республикасының заңы) Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы (Салық кодексі). Осы заңға сәйкес 13 жалпы мемлекеттік салық,18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді.
Қазақстанның бірінші Салық кодексін қабылдауға байланысты мынадай маңызды міндеттер шешілді.
Салық салу қарапайымдылығын қамтамасыз ету мақсатында салықтардың барлық ірі түрлері бойынша бірыңғай ставкасы белгіленді, ал олардың саны айтарлықтай төмендетілді, салық жеңілдіктері барынша қысқартылды, бюджетпен есептесу тәртібі жеңілдетілді.
Салық кодексі бұрынғы барлық салық заңдарын біріктірді, бұл Қазақстанның барлық аумағындағы салық ережелерін бірыңғай қолданылуы қамтамасыз етуге, әр түрлі заң актілері арасындағы қайшылықтарды жоюға жол берді. Осы кезде барлық салықтық емес заң актілерінен салық ережелері алынып тасталды.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі мен мемлекеттікті алғаннан кейін қысқа мерзімде қоғам талаптарын қанағаттандыратын жүйе құру керек еді. Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңына сай заңды тұлғалардың мүлікке салынатын салық, жалпы мемекеттікке, ал жеке тұлғалардың мүлік салығы жалпы міндетті жергілікті төлемдерге бөлінді.
Заңды тұлғалардың мүлкіне салық төлеуші болып кәсіпорындар, ұйымдар, олардың филиалдары мен жеке балансы мен есеп шоты бар кәсіпорындар, сонымен қатар Қазақстар Республикасының шекарасында кәсіпкерлікпен шұғылданатын шетелдік тұлғалар жатты.
Жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер меншігінде пәтер, дача құрылымдары, гараждары бар және республика шекарасында орналасқан басқа да құрылыс иелері бекітілген. Жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын құрылыс, ғимараттың бағасының 0,1% ставкасы бойынша, ал олар жоқ болса осы құрылыстардың сақтандыру төлемдері арқылы жүзеге асырылады.
Республикадағы қазіргі заманғы мүліктік салықтың жүйесі жалпы және халықаралық жобалармен салыстырғанда ерекше маңызға ие. Бұл жүйені оңтайландыру бірқатар жылдар бойы жүзеге асты. Реформалауды бастапқы кезеңдерінде ол мемлекеттің фискалды мүддесіне жауап бермеді және салықтық реттеу құралы бола алмады. Салық ставкалары тым төмендетілді (0,1% және 0,5%) және азаматтардың мүлік құнына байланыстырылмады.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы бойынша қазіргі таңда салықтар мен алымдардың 40- қа жуық түрі барын атап өтті. Оны басқару ісі тым күрделі және негізінен мәжбүрлік сипатқа ие екендігін және Салық кодексін, заңға сәйкес актілерді егжей-тегжейлі қайта қарауды тапсырды. Негізгі мақсат - салықтық міндеттемелерді орындауды барынша жеңілдету және салықтар мен өзге де төлемдердің санын азайту болып табылады.
Жаңа салық кодексінде басқа да нормативтік құқықтық актілерден алынған бірқатар ережелерді көрсету - салық заңының нормаларын еліміздің бүкіл аумағында бірдей түсінуді, оның салық төлеушілермен қолданылуын жеңілдетуді, салық салумен байланысты мәселелерді бірыңғай жүйеленген және қолданылған салық заңының жиынтығында реттеуді қамтамасыз етуге жол береді.
Тағы да салықтың әкімшілік ету туралы сөз қозғайық. Егер де оны орындау бойынша заңды түрде белгіленген механизм болмаса, жақсы жетілдірілген салық заңы өзінен өзі нәтиже бермейтіндігі айдан анық. Жаңа Салық кодексінде салынған заң базасы қазіргі талаптарға сай келеді. Тек оны дұрыс пайдалана білу керек, ол үшін, біріншіден, салық органдарындағы жұмыс үшін білікті мамандарды тарту керек, олардың енбігіне ақы төлеу қажет.
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай отырып, қазіргі уақытта ҚР заң деңгейінде тұрақты қолдау және оның басшылығының көрегендік саясаты кезінде құрылған прогрессивті салық жүйесі жұмыс істейді, ол нарық экономикасына барынша жауап береді және елдегі кәсіпкерлік қызметінің дамуына, сондай-ақ оның бүкіл дүниежүзілік саудаға белсене қатысуына ықпал етеді және бюджеттің табыс бөлігін қажетті көлемде қамтамасыз етеді.
Осылайша, Қазақстан Республикасы мүлікке салық даму тарихын қарастыра келе, ол нақты тура және меншікке салық екенін көреміз. Бұл салық қозғалатын және қозғалмайтын мүлікке де салынады. Жеке тұлғалар тек қозғалмайтын мүлікке төлейді. Заңды тұлғалар үшін қозғалмайтын салық түсінігіне: станок, жабдық, көлік т.б. жатқызылады. Қозғалмайтын мүлік салық салуға жататын өзіне ғимарат, құрылыс т.б. енгізеді. Берілген мүлік салығы, пайда әкелуіне байланыссыз төленеді.
II. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ МҮЛІК САЛЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДИНАМИКАСЫ
2.1 Мүлік салығын есептеу механизмі және төлеу тәртібі
Мүлік салығы шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.
Егер заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері бар болса, онда оның шешімі бойынша бұлар салық төлеушілер ретінде жеке қарастырылады. Сонымен қатар Қазақтан Республикасының резидент емес заңды тұлғалары Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық төлеулері қажет. Бұл салық төлеушілер мүлікке салынатын салықты заңды тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді.
Кесте 2
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүлік салығын төлеу тәртібі мен ережелері
№
Көрсеткіштер
Сипаттама
1
2
3
1
Мүлік салығын төлеушілер
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен салық салуға жататын заңды тұлғалар, сондай-ақ меншік құқығымен салық салуға жататын дара кәсіпкерлер. ҚР резиденті емес заңды тұлғалар ҚР аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша.
2
Мүлік салығын төлеушілер қатарына жатпайды
oo Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген сұраныс нормативтері шегінде салық салу объектісінен бірыңғай жер салығын төлеушілер;
oo Салық кодексінің 283-бабына сәйкес белгіленген салық жүйесінің екінші моделі бойынша жер қойнауын пайдаланушылар;
oo мемлекеттік мекемелер;
oo уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
oo діни бірлестіктер.
3
Салық салу объектісі
Жеке тұлғалар үшін меншік құқығына тиесілі Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғынжайлар, үйлер, саяжай құрылыстары, гараждар және өзге де ғимараттар, құрылыстар, үй-жайлар;
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан: ғимараттар, құрылыстар, ғимараттардың бөліктері; сатып алу құқығымен тұрғынжайды ұзақ мерзімді жалдау шарттары бойынша жеке тұлғаларға берілген ғимараттар мен ғимараттардың бөліктері. Құқықтары концессия шарты бойынша берілген концессия объектілері болып табылатын үйлер, ғимараттар және т. б.
4
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық базасы
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық базасы - бухгалтерлік есеп деректері бойынша айқындалатын объектілердің орташа жылдық баланстық құны. Орташа жылдық баланстық құн-ағымдағы салық кезеңінің әрбір айының бірінші күніне және есепті кезеңнен кейінгі кезең айының бірінші күніне салық салу объектілерінің баланстық құнын қосу кезінде алынған соманың 113.
Жеке тұлғалар үшін салық базасы салық салу объектілерінің құны болып табылады, оны ҚР Салық кодексінің 528-бабының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.
5
Салық ставкалары
1. Заңды тұлғалар үшін салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 1,5% ;
2. Жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісінің орташа жылдық құнына 0,5%;
3. Коммерциялық емес ұйымдар, әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар, негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар, ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік су қоймаларының, су тораптарының және табиғат қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері бойынша заңды тұлғалар, шаруа қожалықтары мен ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші-заңды тұлғалардың жерлерін суаруға пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыстары бойынша салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 0,1%.
4. Оңайлатылған декларация негізінде АСР қолданатын заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа жылдық құнының 0,5%;
5. Дербес білім беру ұйымы болып табылатын заңды тұлғалар 0%;
6
Салық төлеу мерзімі
Салық кезеңіндегі 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан және 25 қарашасынан кешіктірмей тең үлестермен енгізеді.
Ескерту - egov.kz сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Салықтарды есептеуді салық төлеуші тиісті салық ставкасы бар салық базасына дербес қолданады.
Мүлік салығын төлеуде азаматтар меншік құқығында салық салу объектілері бойынша мүлік салығын төлеушілер ретінде танылады.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1. Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді салық органдары салық төлеушінің тұрғылықты жеріне қарамастан, салық салу объектісінің орналасқан жері бойынша есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 шілдесінен кешіктірмей есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 қаңтарына дейін құқықтары тіркелген жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша меншік құқығында иеленудің іс жүзіндегі мерзімін ескере отырып, салықтық базаға тиісті салық мөлшерлемесін қолдану арқылы жүргізеді;
2. Егер салықтық кезең ішінде салық салу объектісі меншік құқығында он екі айдан аз болса, осындай объектілер бойынша төленуге жататын мүлік салығы осы баптың 1-тармағына сәйкес айқындалған салық сомасын он екіге бөлу және салық салу объектісінің меншік құқығында болуының іс жүзіндегі кезеңі айларының санына көбейту арқылы есептеледі;
Бұл ретте объектінің меншік құқығында болуының іс жүзіндегі кезеңі салықтық кезеңнің басынан бастап (егер объект осындай күнге меншік құқығында болса) немесе объектіге меншік құқығы туындаған айдың 1-күнінен бастап осындай объектіге меншік құқығы берілген айдың 1-күніне дейін немесе салықтық кезеңнің соңына дейін (егер объект осындай күнге меншік құқығында болса) айқындалады.
3. Бiрнеше жеке тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiндегi салық салу объектiсi үшiн салық олардың осы мүлiктегi үлесiне пропорционалды есептеледi;
4. Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған кезде салық сомасын қайта есептеу уәкілетті мемлекеттік орган беретін, жойылу, қирау, бұзылу фактілерін растайтын құжаттар болған кезде жүргізіледі;
5. Салық кодекстің 526-бабы 2-тармағы 1), 2) және 3) тармақшаларының ережелерін қолдану құқығы салықтық кезең ішінде туындаған немесе тоқтатылған жағдайда, осындай ережелер:
* құқық туындаған кезде - осындай құқық туындаған айдың 1-күнінен бастап салықтық кезең аяқталғанға дейін немесе осындай құқық тоқтатылатын айдың 1-күніне дейін қолданылады;
* құқық тоқтатылған кезде - осындай құқық тоқтатылатын айдың 1-күнінен бастап қолданылмайды.
6. Егер Салық кодекстің 532 баптың 7-тармағында өзгеше белгіленбесе, бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 қазанынан кешіктірмей жүргізіледі.
7. Меншік құқығын беретін тұлға салық салу объектісін иеленуінің іс жүзіндегі кезеңі үшін төлеуге жататын салық сомасы меншік құқықтары мемлекеттік тіркелген күннен кешіктірілмей бюджетке енгізілуге тиіс.
Бұл ретте осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген жағдайда жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеу мақсатында салық салу объектісіне меншік құқығын беру жүргізілген жылдың алдындағы салықтық кезең үшін айқындалған салықтық база қолданылады.
8. Әкімшілік-аумақтық бірліктің шекаралары өзгерген кезде шекаралардың осындай өзгеруі нәтижесiнде басқа әкімшілік-аумақтық бірліктің шекараларына ауыстырылған аумақтың елдi мекенiндегі жеке тұлғалардың мүлкіне салық осындай өзгерiс жүргізілген салықтық кезең үшін осындай өзгерiс күніне дейін осы елдi мекен орналасқан шекаралардағы елдi мекен санаты үшін белгіленген базалық құн негізге алына отырып есептеледі.
Салық заңдылығы бойынша мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1. Кеңес Одағының Батырлары, Социалистiк Еңбек Ерлерi, Халық қаhарманы, Қазақстанның Еңбек Ері атақтарына ие болған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және Отан орденiмен наградталған адамдар, Батыр ана атағына ие болған, Алтын алқа алқасымен наградталған көп балалы аналар, бөлек тұратын зейнеткерлер - меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiсінiң жалпы құнынан республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткiштің 1000 еселенген мөлшері шегiнде;
2. Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері және жеңілдіктер мен кепілдіктер бойынша оларға теңестірілген адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСРО-ның ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСРО-ның ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектер - меншік құқығындағы барлық салық салу объектісінің жалпы құнынан республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 1 500 еселенген мөлшері шегінде;
3. Жетім балалар және 18 жасқа толғанға дейінгі кезеңге ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
4. Салықтық база Салық кодекстің 529-бабына сәйкес айқындалатын және салықты салық органдары Салық кодекстің 532-бабына сәйкес есептейтін тұрғынжайларды және басқа да объектілерді қоспағанда, кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылатын салық салу объектiлері бойынша дара кәсiпкерлер.
Жекелеген жағдайларда салық төлеушіні айқындау:
Мемлекеттік мекеме салық салу объектiлерiн сенiмгерлiк басқаруға берген кезде салық төлеушi Салық кодекстің 41-бабына сәйкес айқындалады.
Егер салық салу объектiсi бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiнде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеушi деп танылады.
Бiрлескен ортақ меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша өздерiнiң арасындағы келiсу бойынша осы салық салу объектiсi меншiк иелерiнiң бiрi салық төлеушi бола алады.
Бұл ретте меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеу 2016 жылғы 31 желтоқсаннан кейін жүргізілген бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша меншік иелері осындай объектіге меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыруға арналған өтініште көрсеткен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық төлеуші бола алады.
Мүлік салығына әрбір салық төлеуші мүлкінің құнындағы оның үлесін есептеу кезінде ортақ үлестік меншік объектісіне салық салынады. Салық төлеуші салық кезеңінің басында бухгалтерлік есеп деректерінің негізінде белгіленген салық салу объектілерінің қалдық құнына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы айқындалатын салық кезеңі ішінде мүлікке ағымдағы салықты төлеуге міндетті.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша жүргізіледі. Салық кезеңі ішінде сатып алынған салық салу объектілері бойынша мүлік салығының ағымдағы сомасы салық салу объектілерін сатып алу сәтіндегі салық базасына салық ставкасын қолдану жолымен айқындалады. Көрсетілген кезең ішінде ағымдағы төлем сомасы тең бөліктермен төленеді, ағымдағы төлемнің бірінші кезеңі салық салу объектісін сатып алған күннен кейінгі келесі кезең болып табылады.
Мүлік салығы жеке тұлғалар үшін мүлік салығы объектінің құнына қарай мынадай мөлшерлемелер бойынша есептеледі.
Кесте 3
Жеке тұлғалар үшін мүлік салығы объектінің құнына қарай мынадай мөлшерлемелер бойынша есептеледі:
№№
Салық салу объектісінің құны
Салық мөлшерлемелері
11
2 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
салық салу объектілері құнының 0,05 пайызы
22
2 000 000 теңгеден жоғары 4 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
1 000 теңге + 2 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,08 пайыз
33
4 000 000 теңгеден жоғары 6 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
2600 теңге + 4 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,1 пайыз
44
6 000 000 теңгеден жоғары 8 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
4600 теңге + 6 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,15 пайыз
55
8 000 000 теңгеден жоғары 10 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
7600 теңге + 8 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,2 пайыз
66
10 000 000 теңгеден жоғары 12 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
11600 теңге + 10 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,25 пайыз
77
12 000 000 теңгеден жоғары 14 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
16600 теңге + 12 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,3 пайыз
88
14 000 000 теңгеден жоғары 16 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
22600 теңге + 14 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,35 пайыз
99
16 000 000 теңгеден жоғары 18 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
29600 теңге + 16 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,4 пайыз
110
18 000 000 теңгеден жоғары 20 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
37600 теңге + 18 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,45 пайыз
111
20 000 000 теңгеден жоғары 75 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
46600 теңге + 20 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,5 пайыз
112
75 000 000 теңгеден жоғары 100 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
321600 теңге + 75 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,6 пайыз
113
100 000 000 теңгеден жоғары 150 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
471 600 теңге + 100 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,65 пайыз
114
150 000 000 теңгеден жоғары 350 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
796 600 теңге + 150 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,7 пайыз
115
350 000 000 теңгеден жоғары 450 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
2 196 600 теңге + 350 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,75 пайыз
116
450 000 000 теңгеден жоғары
2 946 600 теңге + 450 000 000 теңгеден асатын сомадан 2 пайыз
Әрбір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің жеке тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілерінің құнын анықтау тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Жаңадан енгізілген салық салу объектілері бойынша салықты есептеу олардың құрылу жылынан кейінгі салық жылында жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған кезде жойылу, қирау, бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін құжаттар болған жағдайда салық сомасын қайта есептеу жүргізіледі. Салық кезеңі ішінде салық төлеушінің салық төлеуден босатылу құқығы туындаған кезде осы құқық туындаған айдан бастап салық сомасын қайта есептеу жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне мүлік құқықтары іске асырудың нақты кезеңі үшін есептеледі. Меншік құқығын берген тұлға салық салу объектісін іс жүзінде иелену кезеңі үшін төленуге жататын салық сомасын меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеу кезіне дейін немесе тіркеу кезінде бюджетке енгізуге тиіс.
АСР үшін өтініш білдірген дара кәсіпкерлер мүлік салығын есепті жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірмей төлейді. Заңды тұлғалар және дара кәсіпкерлер мүліктің орналасқан жері бойынша төлемнің ағымдағы сомасын салық кезеңінің 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан және 25 қарашасынан кешіктірмей тең сомалармен төлейді. Мүлікті (жалдау шартын) сатып алған, пайдалануға алған, сенімгерлік басқарған немесе жалға алған жағдайда: ағымдағы салық сомасын төлеудің бірінші соңғы мерзімі осы салық кезеңі ішінде төлеудің келесі мерзімді мерзімі болып табылады;ағымдағы төлемді төлеудің соңғы мерзімінен кейін-тек түпкілікті есеп айырысу және салық сомасын төлеу (келесі жылдың 10 сәуіріне дейін). Түпкілікті төлемдер есептіден кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірілмей жүргізіледі.
4.2 Жалпы мемлекеттік бюджеттегі мүлік салығы бойынша түсімдерді талдау
Нарықтық қатынастарға көшу барысында салықтық ел экономикасына әсер етуші басты құрал екені айқын. Бүгінде мемлекеттік бюджеттің табыс қаржыларының көзі ретінде мүлікке салық аз орын алмайды. Бюджетке түсім ретінде мүлік салығының орнын анықтау үшін, бұл салықтың Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне түсуін қарастырайық.
Кесте 4
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетке 2018-2020 жылдардағы түскен салықтық түсімдері, млн тг
Атауы
2018 жыл
2019 жыл
2020 жыл
Ауытқуы, + -
20182019
20192020
Абс
%
Абс
%
Салықтық түсімдер:
7 890
048
9 216
474
8 561 203
1 326 426
16,8
- 655 271
-7,1
Оның ішінде:
мүлік салығы
280 543
303
768
292
723
23 225
8,3
-11 045
-3,6
Заңды тұлға
269 534
292 040
280 122
22 506
8,3
-11 918
-4.08
Жеке тұлға
11 009
11 729
12 601
720
6,5
872
7,4
Ескерту - ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетінің ресми сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кесте деректеріне сүйенсек, 2018 жылда мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық түсімдерді 2019 жылмен салыстыратын болсақ, 1 326 426 млн теңгеге немесе 16.8 пайызға артқаны байқалады. Алайда бұл көрсеткішті 2020 жылмен салыстыратын болсақ 655 271 млн теңгеге немесе 7,1 пайызға кеміген. Бұның әсері арнаулы салық режимінің енгізілуі және әлем деңгейінде өзің экономикаға елеулі әсерін тигізген пандемияның әсері. 2018 жылғы мүлік салығының көрсеткішін 2019 жылмен салыстырғанда 23 225млн теңгеге немесе 8,3 пайызға артқан. Ал 2019 жылды 2020 жылмен салыстыратын болсақ, 3,6пайызға немесе 11 045млн теңгеге кеміген. Оның ішінде заңды тұлғалардан 2020 жылы 280 122 млн теңге салық төленген. Ол көрсеткішті 2019 жылмен салыстыратын болсақ, 11 918 млн теңгеге немесе 4,08 пайызға азайған. Бірак жеке тұлғалар үшін 2018 жылдың салықтық түсімдері 2019 жылмен салыстырғанда 720 млн теңгеге немесе 6,5 пайызға көбейген. Бұл көрсеткішті 2020 жылмен салыстырғанда 7,4 пайызға немесе 872 млн теңгеге артқан.
Былтыр Қазақстанда бизнеске жасалған салықтық жеңілдіктерден жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1%-1,3%-ға азайып, салық түсімдері 7,1%-ға азайған.
2020 жылы мемлекеттік бюджет 8,6 трлн теңгеге толыққан, бұл көрсеткіш 2019 жылмен салыстырғанда 655,3 млрд теңгеге төмен.
Бұл ретте салықтың 46%-ын, яғни 3,9 трлн теңгені еліміздегі елу ірі салық төлеуші компания төлегенін айта кету керек. Бұның өзі 2019 жылмен салыстырғанда 32,3%-ға аз. Бюджетке түсетін салықтың негізгі бөлігін мұнай және ілеспе газ өндірумен айналысатын кәсіпорындар төлеген.
50 ірі салық төлеушілердің барлық төлемдерінің 59%-ы немесе 2,3 трлн теңгесі - мұнай-газ компанияларының үлесі.
Жоғарыдағы кесте мәліметтеріне сүйене отырып біз келесі 1-ші суретті көреміз.
1-сурет. Мүлік салығының мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық түсімдерде алатын үлес салмағы
Ескерту - дереккөз негізінде автормен жасалған
Мүлік салығы 2018 жылы мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық көрсеткіштердің 3,5 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш 2019 жылы 3,3 пайызды құрап, 2018 жылмен салыстырғанда 0,2 пайызга кеміген. Ал 2020 жылы бұл көрсеткіш 3,4 пайызды құрайды.
Енді Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетке жеке тұлғалардың мүлік салығын қарастырайық. Жеке тұлғалардың салығының мемлекеттік бюджет табысындағы орны мен маңызы 2- ші суретте көрсетілген.
2-сурет. Мемлекеттік бюджетке жеке тұлғалардың мүлік салығының үлес салмағы
Ескерту - дереккөз негізінде автормен жасалған
Жалпы жеке тұлғалардың мүлік салығы 2018 жылы 11 009 млн теңгені құрайтын болса, бұл мемлекеттік бюджеттегі салықтық түсімдердің 0,13 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш 2019 жылы 0,12 пайызды көрсетті. Ал, 2020 жылы бұл көрсеткіш 2019 жылмен салыстырғанда 0,02 пайызға артқан. Яғни 2020 жылы жеке тұлғалардың мүлік салығы мемлекеттік бюджеттегі салықтық түсімдердің 0,14 пайызын құрайды.
Дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан Республикасының жергілікті бюджетінің кірістері шаруашылық жүргізуші субъектілерге және аумақтағы халыққа салық салуға негізделеді. Табысы орташа елдерде мүлікке салынатын салықтар да Қазақстан кіретін Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша жергілікті бюджеттер үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі болып келеді. Мүлік салғы жергілікті бюджетке түсетін, меншікке салынатын салықтың бір түрі ретінде қарастырылады. Бұл салықтың жергілікті бюджет кірістерін қалыптастырып, аймақтарды дамытуда маңызы зор.
Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің өзгеруі, азаматтық құқықтық ортаның өзгеруі ел экономикасына өз ықпалын тигізбей кеткен жоқ. Бұл жағдай ел экономикасы негіздерінің бірі болып табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.
Алайда, ұлттық экономиканың өркендеуімен бірге, бүгінде жылжымайтын мүлік нарығының жедел қарқынмен дамуы салық жүйесінде мүлікке салық салу жүйесін қайта қарап, оны жетілдіруді талап етеді.
Соңғы уақытта елімізде құрылыстың қарқынды дамуы, жылжымайтын мүлікке, оның ішінде жерге деген сұраныстың өсуі, оның нарықтық құнын шарықтауға жеткізді, әйтсе де салық жүйесінде олардан түсетін түсімдердің өзгеріссіз қалуы бұл салықтарды жетілдірудің қажеттігін білдіреді. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде салық тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген.
Қазіргі қолданыстағы салық жүйесінде салық ауыртпалығы негізінен заңды және жеке тұлғалардың табыстарына көбірек түсуде. Бұған табыс салықтарынан түсетін түсімдердің мүлік салықтарынан түскен түсім мөлшерінен бірнеше есе жоғары болуы дәлел. Мұндай құрылымдық үйлеспеушілік өндірісті дамытуға қажетті алғы шарттарды жасауға кедергі келтіріп, дәулетті мүлік иелерін фискалды ауыртпалықтан босатуға негіз болып отыр.
Сол себепті бүгінгі күні бюджеттің кіріс көзінің басым бөлігін құрап отырған, экономика салаларының табысына салынатын шектен тыс салық ауыртпалығының бір бөлігін осы уақытқа дейін салық жүйесімен мүлде ескерілмей келген мүліктен түсетін кіріс түрлеріне аударған жөн.
Мүліктің басқа объектілерге (табыс және қосылған құнмен) қарағандағы ерекшелігі, ол салық салудың барынша тұрақты объектілерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге мүлікке салық салу осы мүлікті барынша тиімді пайдалануға ынталандырады әрі мүлікті салық салудан жасыру тіптен мүмкін емес.
Сондай-ақ мүліктік салықтарды жергілікті деңгейде қолдану салықтың негізгі функциялары - фискалдық, реттеушілік және бақылау қызметтерін айтарлықтай дәрежеде көтеруге мүмкіндік береді. Мүлікке салық салу өткен кезеңдерде жасалған капитализацияланған табысқа салық салу объектілерін қоса, табысқа салық салуға толықтырушы қызметін атқарады.
Жұмыс өзектілігі Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануымен байланысты біздің елде мүлікке салық салуды өзгерту мен жетілдіру қажеттілігі мен салық жүйесін халықаралық нормаларға сәйкес келтіру болып табылады.
Дипломдық жұмыс мақсаты - мүлік салығын зерттеу негізінде Қазақстандағы мүлікке салық салу бойынша ұсыныстар жасау мен салық салудың даму перспективаларын анықтау.
Мақсатты жүзеге асыру мынадай міндеттерді шешуді талап етеді:
-- Мүлік салығын есептеу механизмі және төлеу тәртібімен танысу;
-- Жалпы мемлекеттік бюджеттегі мүлік салығы бойынша түсімдерді талдау;
-- Бюджет кірістерін қалыптастырудағы жергілікті бюджет бойынша мүлік салығының қажеттілігі;
-- Қазақстан Республикасында мүлік салығын есептеудегі негізгі проблемаларды анықтау;
-- Жергілікті бюджетті қалыптастырудағы мүлік салығын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі Қазақстан Респуликасы Салық Кодексі, Азаматтық Кодекс тағы басқа заңдар мен нормативтік құқықтық актілер мен әлемдік экономика ғылымының классиктерінің, ресей және қазақстандық ғалым-экономистер мен мамандар еңбектері қарастырылып отырған мәселеге байланысты әр түрлі нысандағы есептілік мәліметтері қолданылған.
Тәжірибе негізі болып - Нұр-Сұлтан қаласының Алматы ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасы қаралды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 9 кесте, 4 сурет бар.
I. МҮЛІК САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Мүлік салығы меншікке салынатын салықтар қатарына жатады. Мүлік салығы нарықтық экономикада маңызды рөл атқарады және мемлекет меншігіне алу және жекешелендіру процесінің дамуына кедергі келтіретін меншік қатынастарындағы нақты өзгерістермен байланысты. Мүлікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджетке есептеледі.
Салық ставкасы мүліктің рентабельділігі негізінде емес, сыртқы сипаттамалары бойынша - мүліктің мөлшері бойынша белгіленетіндіктен, қаржылық мақсаттардан басқа, салықтың мақсаты мүлікті пайдалану тиімділігін арттыру болып табылады.
Мүлікке салынатын салықтар халық алдындағы салық міндеттемелерін тең бөлуге мүмкіндік береді. Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауапкершілікті біркелкі етеді. Бұл әсіресе жер салықтарына, мүлік салықтарына қатысты.
Мүлік салығы тікелей нақты салыққа жатады, оның сомасы мүліктің кірістілігіне емес, төлеушінің мүлкінің құнына байланысты болады. Салықтар иелеріне оны тиімді иеленуге ынталандырады.
Кейбір елдерде мүлік салығы бойынша салық базасын анықтау оның келесі санаттарға бөлінуімен байланысты:
- жылжымайтын мүлік (жер және онымен тікелей байланысты құрылыстар);
- тәуелсіз жылжымалы мүлік (жылжымайтын мүліктен басқа мүліктің барлық түрлері);
Өз кезегінде мүліктің бұл түрі материалдық және материалдық емес болып бөлінеді (шот-фактуралар, мүліктің құны туралы ақпаратты қамтитын сертификаттар).
Ортақ мүлік салығы жергілікті бюджет кірістерінің маңызды көзі болып табылады. Сондықтан жергілікті салық органдары мүлік сипаттамалары мен құнына қарай жоғарыда аталған салық қағидаттары негізінде салық базасы мен салық ставкасын объективті түрде анықтайды. Салық салумен байланысты салық төлеушінің негізгі міндеті салық базасын оңтайлы анықтау және мүлікті дұрыс бағалау болып табылады.
Кесте 1
Мүлік салығын классификациялау
№
Жіктелу белгілері бойынша
Сипаттама
1
2
3
1
Салық салу объектілері бойынша
- жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
- заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүлкіне салынатын салықтар;
2
Қолданылу аясына қарай
- жалпы - салық төлеушілерге тиесілі мүліктің барлық түрлеріне қолданылады;
- селективті - мүліктің әр түрі бойынша салық жүйесін саралауға немесе мүліктің жекелеген түрлерін салық базасынан шығаруға негізделген;
3
Бағалау түріне байланысты
- жылжымайтын мүлікті жалға беруден күтілетін табысқа негізделген әдіс;
- жылжымайтын мүлік негізінде сату бағасын болжау әдістері (кешенді немесе нарықтық);
- баламалы (альтернативті) әдіс, онда құрылыс салынған аумақтарды қоса алғанда, учаскенің алаңына салық базасы ретінде салық салынады.
Ескерту - malimetter.kz сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кез-келген мемлекет салықтарсыз өмір сүре алмайды, өйткені өзінің аппаратын ұстану үшін және өзінің қызметтерін жүзеге асырғанда пайда болатын шығындарды жабуы үшін қаражаты болуы қажет. Сонымен қатар ақша материалдық өндірістің өнімі болып табылады, бірақ мемлекеттік қызмет өз табиғатында әр түрлі басқарушылық қызметпен айналысуға қатыспайды. Басқаша дербес мағынада түсіндіретін болсақ, мемлекеттік қызметтердің нақты еңбегі барлық мемлекеттік ақпараттың қызметі сияқты, бөлек қарастырылады, бірақ айып құны ретінде ақша көрінетін өнім өндірілмейді. Ондай жағдайда мемлекет қаражатты басқа жақтан іздеуге мәжбүрлі.
Мемлекетті қамтамасыз ету үшін қажетті, ақша қаражаттарын шоғырландыру және мемлекеттік ақша қорларын құру деп аталатын элементті және оның қаржылық қызметін ұстап тұру үшін мемлекетке ақша табу қажет. Мемлекет өзіне қажет ақша қаражаттарын әр түрлі жолмен табады. Бір жағдайда оның иесінің ерікті түрде беруіне негізделген әдісті қолданады. Бұл шоғырландыру және мемлекеттік ақша қорларын құру деп аталатын элементті және оның қаржылық қызметін ұстап тұру үшін мемлекетке ақша табу қажет. Бұл әдістің классикалық үлгісіне мемлекеттік қарыздарды жатқызуға болады. Мұның классикалық үлгісіне салықтар жатады.
Сонымен, салықтардың бірінші рет пайда болуына қоғамның небір мүдделерін қанағаттандыруға ұжымдық мұқтаж әсер етті. Салықтар осындай түрінде көп уақыт бойы бар болды. 1818 жылы Ресейде орналастыру мәселесімен айналысқан декабрист Н.И.Тургенев былай деп жазды: Салықтар қоғамның немесе мемлекеттің мақсатқа қол жеткізу құралы болды, яғни адамдардың өз ойлаған мақсаттарына қол жеткізу құралы болды . Адамдар қоғамға қосыла отырып және үкіметке жоғары өкіметті бере отырып оларға сондай-ақ салықтарды талап ету құқұғын берді.
Ақшалай қатынастардың проблемаларымен айналысатын ғылымның осы бір саласы қаржы атауын алды. Сол уақыттың барлық жұмыстарында мемлекеттік табыстың басты көзі ретінде салықтар бөлінді. Салықтарды арнайы зерттеуге арналған көптеген жұмыстар пайда бола бастады. Оның ішінде назар аударатын кардинал А.Ришельенің Саяси мұра деген жұмысы, ол жұмыста салық салу принциптерін негіздеу әрекеті жасалған. Ол кезде А.Монкретьен бірінші рет мемлекет мүддесіне емес, керісінше халық шаруашылығы мен салық төлеушілердің мүддесінен шыға отырып салық реформасы туралы мәселеге көз салды. Осы Монкретьен алғашқы рет мүліктік кадастр негізінде табыс салығының жаңа нысанын ұсынды, яғни халық көпшілігінің мүддесінен шыға отырып, салықтың прогрессивтік мағынасын ұсынды.
Салықтардың мәнін түсіну үшін, салық салу теориясына еңбегі сіңген ғалым А. Смит еңбегін алуға болады. Қазіргі мемлекеттің салық жүйесінің кезінде, осы ғалымның идеясы мен көзқарасы жатыр.
Адам Смит ойынша салықтар төмендегі талаптарға сай беру керек:
oo Заңдық тәртіп. Заң формасындағы, мемлекеттен жасалған уақыт және оның көлемі және төлеу тәртібі. Мемлекеттің салық салу құқығы, мемлекеттің өмір сүруі үшін және барлық қоғамның жеке тұлғалардың көзқарасын қолдайтын мекемелердің өмір сүруі үшін қажеттілігінен туындайды;
oo Біртұтыстығы. Мемлекеттің қорғауын пайдалана отырып, тапқан табысына сәйкес кез келген тұлға мемлекетті қолдануға тиесті;
oo Анықтылығы. Салық төлеушіге төлемнің көлемі, тәсілі, уақыт және төлеу орны белігілі болуы қажет;
oo Төлеудің арзандылығы. Салық жинау төменгі деңгейдегі шығынмен жүзеге асуы қажет және осыған сәйкес төлемдер мемлекет жинағына түсуі керек;
oo Шаруашылық дербестілік. Салық субъектісі ретінде, өзіндік нақты қажеттілігі бар және дербес шаруашылық қызметпен табыс алатын тәуелсіз азамат болуы керек.
Салық салу теориясы саласында Адам Смитпен қозғалған пікірлерді XVIII ғасырдың және XIX ғасырдың бірінші жартысында көптеген экономистер қолдады. Маңызды теоретикалық ережелер Д. Рекардоның (Саяси экономиканың бастауы және салық салу), Н.И.Тургеневтің (Салықтар теориясының тәжірибелері), Ж.М.Сисмондидің (Саяси экономиканың бастаулары туралы алтыншы кітабы) жұмыстарында кеңінен ашылды. Салық салынбайтын минимумды жеке принцип ретінде бөлу Сисмондидің еңбегі болып табылады, бұл салықтардың теориясын дамытуға қосылған маңызды үлесі болды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізі 1991 жылы салық сұрақтары бойынша құжаттар қатарымен қабылдау нәтижесінде қалыптасты. Ол өзіне 14 заңды кіргізді және көне Кеңес Одағы кезіндегі салық салу тәртібінен ерекшеленбеді. Бұл заңдардың негізін салушы болып Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңы табылды, оған сәйкес 16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпы міндетті және 19 жергілікті алымдар мен салықтары енгізілді. Бұған басқа түрлі бюджеттен тыс қорларға аударымдар да болды. Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңын еңгізбес бұрын, мүлікке салық ретінде құрылыстардың басшыларынан алынатын, төлеуші ретінде сауда кәсіпорындары, ұйымдар өз меншігінде құрылыстың қандай түріне иеленседе, сонымен қатар мемлекеттік қолданудағы құрылыстар да солардың қатарына кірді; Кеңес Одағы азаматтары, тарихи және жеке тұлғалар, азаматтығы жоқ тұлғалар, Кеңес Одағы шекарасында меншікті құрылысына ие болса, салық төлеуші еді. Құрылыс иелеріне салық ағымды жылдың 1 қаңтарына баланстық құнымен есептелетін.
1992-1994 жылдардың ішінде салық заңдарына барлық мүмкін түзетулер еңгізілді, оның басты мақсаты салық жүйесін өзгертіп отырған экономикалық жағдайға қосарлату керек. Бұл түзетулер түбінде салынған негізді қозғаған жоқ. Олардың көбісі сол және басқа салық жеңілдіктерін беруге қатысты болды, олар қандай да бір сала немес жеке компаниялардың мүддесінде нақты топпен көрсетілді. Осыған байланысты басқа заң актілерінде салық ережелері ескерілмеді, көптеген заңдар бір-біріне қайшы келді. Нәтижесінде, 1995 жылы, Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығын (Салық кодексі) қабылдау кезінде Қазақстандағы салық мәселелері ҚР Президентінің үш Жарлығымен және қырық бес заңмен бір жола реттелді.
Жоғарыда айтылған, Қазақстандағы салық жүйесінің шаруашылық субъектілерінің қызметіне қауіпті әсер көрсете отырып төтенше тиімсіз және де қиын, ауыр бағынатын болды. Кез келген іскерлік ынтаны оңдыратын және адал бизнесті пайдасыз қылатын салық ауыртпалығының салдары болып мыналар табылады: салық төлеушілердің табыстарын жүйелі жасыруы, салықтарға өте жағымсыз қарау, барлық мүмкін әдістермен оны төлеуден бас тарту. Салықты төлеуге тілек білдірмеу салық төлеушілердің сол және басқа салықтардың әртүрлі ставкасы мен көптеген салық жеңілдіктерін қиындатты.
Бірақ, бұл көпке бармады. Ежелден командалық-әкімшілік жоспарлы экономика принципіне негізделген. Қазақстанның бірінші салық жүйесі мемлекеттік тәуелсіздіктің бастапқы кезеңінде салық салудың дербес жолдарын істеруде нақты позитивтік рольді ала отырып, қазіргі өркениетті нарықтың объективті заңдарымен бір тараптан, басқа тараптан салық қатынасының халықаралық стандарттарымен қайшылыққа түсе отырып елдің әлеуметтік- экономикалық дамуы үшін маңызды тежеуіш болды. Ал оларды есепке алусыз және шығармашылық қолданусыз әлемдік экономикалық қауымдастығының тең мүшесі болу мүмкін емес. Сондықтан да 1992 жылдан бастап Қазақстан Республикасында елдің жаңа салық заңын құру бойынша белсенді жұмыс басталды.
Тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесін құрудың және дамытудың бірінші бесжылдық кезеңін екі негізгі кезеңге бөлуге болады.
I кезең: 1991-1992 жылдар - тәуелсіз Қазақстанда дербес салық заңын құру.
II кезең: 1994-1995 жылдар - экономикадағы нарықтық өзгерістерді, Қазақстанның спецификалық жағдайларын және салық салудың халықаралық принциптерін ескере отырып жаңа салық заңын құру; осының нәтижесінде толық салық реформасы өткізілді.
Жаңа салық заңын әзірлеуде салық салудың халықаралық тәжірибесін қарқынды оқып зерделеу жөніндегі жұмыстар алдында болды. Осы жұмысқа маңызды көмекті әр түрлі халықаралық ұйымдар көрсетті, олар: Халықаралық валюта қоры (кейіннен, салықтар мен инвестициялар жөніндегі Халықаралық Орталық), экономикалық ынтымақтастық және даму орталығы, сондай-ақ Уорд Хасси, Дональд Любик, Виктор Турони және т.б. сияқты салық мәселелері жөніндегі беделді мамандар.
Жоғарыда көрсетілген ұйымдар мен мамандардың қатысуымен, әр түрлі ұсынымдарды талқылау, Қазақстан экономикасының спецификасын ескере отырып, оны жан-жақты талдау нәтижесі ретінде 1994 жылы әзірленген, ҚР Үкіметінің мақұлданған салық реформасының концепциясы болды.
Концепцияда реформаның басты себептері мен мақсаттары, көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы, салық салу жүйесінің принциптері, сондай-ақ реформаны өткізу тиімділігін қамтамасыз етуге қажетті жағдайлар анықталды.
Концепцияға жаңа салық жүйесінің негізгі принциптері де салынды, олар: экономикалық бейтараптылық, тұрақтылық, әділдік (горизонтальдық және вертикальдық тепе-теңдік), салық салу қарапайымдылығы. Осы Концепцияның ережелері негізінде салық реформасының жаңа қорытынды құжаты әзірленді: ҚР Президентінің, заң күші бар (кейіннен - Қазақстан Республикасының заңы) Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы (Салық кодексі). Осы заңға сәйкес 13 жалпы мемлекеттік салық,18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді.
Қазақстанның бірінші Салық кодексін қабылдауға байланысты мынадай маңызды міндеттер шешілді.
Салық салу қарапайымдылығын қамтамасыз ету мақсатында салықтардың барлық ірі түрлері бойынша бірыңғай ставкасы белгіленді, ал олардың саны айтарлықтай төмендетілді, салық жеңілдіктері барынша қысқартылды, бюджетпен есептесу тәртібі жеңілдетілді.
Салық кодексі бұрынғы барлық салық заңдарын біріктірді, бұл Қазақстанның барлық аумағындағы салық ережелерін бірыңғай қолданылуы қамтамасыз етуге, әр түрлі заң актілері арасындағы қайшылықтарды жоюға жол берді. Осы кезде барлық салықтық емес заң актілерінен салық ережелері алынып тасталды.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі мен мемлекеттікті алғаннан кейін қысқа мерзімде қоғам талаптарын қанағаттандыратын жүйе құру керек еді. Қазақстан Республикасының Салық жүйесі туралы заңына сай заңды тұлғалардың мүлікке салынатын салық, жалпы мемекеттікке, ал жеке тұлғалардың мүлік салығы жалпы міндетті жергілікті төлемдерге бөлінді.
Заңды тұлғалардың мүлкіне салық төлеуші болып кәсіпорындар, ұйымдар, олардың филиалдары мен жеке балансы мен есеп шоты бар кәсіпорындар, сонымен қатар Қазақстар Республикасының шекарасында кәсіпкерлікпен шұғылданатын шетелдік тұлғалар жатты.
Жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер меншігінде пәтер, дача құрылымдары, гараждары бар және республика шекарасында орналасқан басқа да құрылыс иелері бекітілген. Жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын құрылыс, ғимараттың бағасының 0,1% ставкасы бойынша, ал олар жоқ болса осы құрылыстардың сақтандыру төлемдері арқылы жүзеге асырылады.
Республикадағы қазіргі заманғы мүліктік салықтың жүйесі жалпы және халықаралық жобалармен салыстырғанда ерекше маңызға ие. Бұл жүйені оңтайландыру бірқатар жылдар бойы жүзеге асты. Реформалауды бастапқы кезеңдерінде ол мемлекеттің фискалды мүддесіне жауап бермеді және салықтық реттеу құралы бола алмады. Салық ставкалары тым төмендетілді (0,1% және 0,5%) және азаматтардың мүлік құнына байланыстырылмады.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы бойынша қазіргі таңда салықтар мен алымдардың 40- қа жуық түрі барын атап өтті. Оны басқару ісі тым күрделі және негізінен мәжбүрлік сипатқа ие екендігін және Салық кодексін, заңға сәйкес актілерді егжей-тегжейлі қайта қарауды тапсырды. Негізгі мақсат - салықтық міндеттемелерді орындауды барынша жеңілдету және салықтар мен өзге де төлемдердің санын азайту болып табылады.
Жаңа салық кодексінде басқа да нормативтік құқықтық актілерден алынған бірқатар ережелерді көрсету - салық заңының нормаларын еліміздің бүкіл аумағында бірдей түсінуді, оның салық төлеушілермен қолданылуын жеңілдетуді, салық салумен байланысты мәселелерді бірыңғай жүйеленген және қолданылған салық заңының жиынтығында реттеуді қамтамасыз етуге жол береді.
Тағы да салықтың әкімшілік ету туралы сөз қозғайық. Егер де оны орындау бойынша заңды түрде белгіленген механизм болмаса, жақсы жетілдірілген салық заңы өзінен өзі нәтиже бермейтіндігі айдан анық. Жаңа Салық кодексінде салынған заң базасы қазіргі талаптарға сай келеді. Тек оны дұрыс пайдалана білу керек, ол үшін, біріншіден, салық органдарындағы жұмыс үшін білікті мамандарды тарту керек, олардың енбігіне ақы төлеу қажет.
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай отырып, қазіргі уақытта ҚР заң деңгейінде тұрақты қолдау және оның басшылығының көрегендік саясаты кезінде құрылған прогрессивті салық жүйесі жұмыс істейді, ол нарық экономикасына барынша жауап береді және елдегі кәсіпкерлік қызметінің дамуына, сондай-ақ оның бүкіл дүниежүзілік саудаға белсене қатысуына ықпал етеді және бюджеттің табыс бөлігін қажетті көлемде қамтамасыз етеді.
Осылайша, Қазақстан Республикасы мүлікке салық даму тарихын қарастыра келе, ол нақты тура және меншікке салық екенін көреміз. Бұл салық қозғалатын және қозғалмайтын мүлікке де салынады. Жеке тұлғалар тек қозғалмайтын мүлікке төлейді. Заңды тұлғалар үшін қозғалмайтын салық түсінігіне: станок, жабдық, көлік т.б. жатқызылады. Қозғалмайтын мүлік салық салуға жататын өзіне ғимарат, құрылыс т.б. енгізеді. Берілген мүлік салығы, пайда әкелуіне байланыссыз төленеді.
II. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ МҮЛІК САЛЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДИНАМИКАСЫ
2.1 Мүлік салығын есептеу механизмі және төлеу тәртібі
Мүлік салығы шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.
Егер заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері бар болса, онда оның шешімі бойынша бұлар салық төлеушілер ретінде жеке қарастырылады. Сонымен қатар Қазақтан Республикасының резидент емес заңды тұлғалары Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша салық төлеулері қажет. Бұл салық төлеушілер мүлікке салынатын салықты заңды тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді.
Кесте 2
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің мүлік салығын төлеу тәртібі мен ережелері
№
Көрсеткіштер
Сипаттама
1
2
3
1
Мүлік салығын төлеушілер
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен салық салуға жататын заңды тұлғалар, сондай-ақ меншік құқығымен салық салуға жататын дара кәсіпкерлер. ҚР резиденті емес заңды тұлғалар ҚР аумағында орналасқан салық салу объектілері бойынша.
2
Мүлік салығын төлеушілер қатарына жатпайды
oo Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген сұраныс нормативтері шегінде салық салу объектісінен бірыңғай жер салығын төлеушілер;
oo Салық кодексінің 283-бабына сәйкес белгіленген салық жүйесінің екінші моделі бойынша жер қойнауын пайдаланушылар;
oo мемлекеттік мекемелер;
oo уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
oo діни бірлестіктер.
3
Салық салу объектісі
Жеке тұлғалар үшін меншік құқығына тиесілі Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғынжайлар, үйлер, саяжай құрылыстары, гараждар және өзге де ғимараттар, құрылыстар, үй-жайлар;
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан: ғимараттар, құрылыстар, ғимараттардың бөліктері; сатып алу құқығымен тұрғынжайды ұзақ мерзімді жалдау шарттары бойынша жеке тұлғаларға берілген ғимараттар мен ғимараттардың бөліктері. Құқықтары концессия шарты бойынша берілген концессия объектілері болып табылатын үйлер, ғимараттар және т. б.
4
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық базасы
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық базасы - бухгалтерлік есеп деректері бойынша айқындалатын объектілердің орташа жылдық баланстық құны. Орташа жылдық баланстық құн-ағымдағы салық кезеңінің әрбір айының бірінші күніне және есепті кезеңнен кейінгі кезең айының бірінші күніне салық салу объектілерінің баланстық құнын қосу кезінде алынған соманың 113.
Жеке тұлғалар үшін салық базасы салық салу объектілерінің құны болып табылады, оны ҚР Салық кодексінің 528-бабының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.
5
Салық ставкалары
1. Заңды тұлғалар үшін салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 1,5% ;
2. Жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісінің орташа жылдық құнына 0,5%;
3. Коммерциялық емес ұйымдар, әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар, негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар, ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік су қоймаларының, су тораптарының және табиғат қорғау мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектілері бойынша заңды тұлғалар, шаруа қожалықтары мен ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші-заңды тұлғалардың жерлерін суаруға пайдаланылатын су мелиорациялық құрылыстары бойынша салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 0,1%.
4. Оңайлатылған декларация негізінде АСР қолданатын заңды тұлғалар салық салу объектілерінің орташа жылдық құнының 0,5%;
5. Дербес білім беру ұйымы болып табылатын заңды тұлғалар 0%;
6
Салық төлеу мерзімі
Салық кезеңіндегі 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан және 25 қарашасынан кешіктірмей тең үлестермен енгізеді.
Ескерту - egov.kz сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Салықтарды есептеуді салық төлеуші тиісті салық ставкасы бар салық базасына дербес қолданады.
Мүлік салығын төлеуде азаматтар меншік құқығында салық салу объектілері бойынша мүлік салығын төлеушілер ретінде танылады.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1. Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді салық органдары салық төлеушінің тұрғылықты жеріне қарамастан, салық салу объектісінің орналасқан жері бойынша есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 шілдесінен кешіктірмей есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 қаңтарына дейін құқықтары тіркелген жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша меншік құқығында иеленудің іс жүзіндегі мерзімін ескере отырып, салықтық базаға тиісті салық мөлшерлемесін қолдану арқылы жүргізеді;
2. Егер салықтық кезең ішінде салық салу объектісі меншік құқығында он екі айдан аз болса, осындай объектілер бойынша төленуге жататын мүлік салығы осы баптың 1-тармағына сәйкес айқындалған салық сомасын он екіге бөлу және салық салу объектісінің меншік құқығында болуының іс жүзіндегі кезеңі айларының санына көбейту арқылы есептеледі;
Бұл ретте объектінің меншік құқығында болуының іс жүзіндегі кезеңі салықтық кезеңнің басынан бастап (егер объект осындай күнге меншік құқығында болса) немесе объектіге меншік құқығы туындаған айдың 1-күнінен бастап осындай объектіге меншік құқығы берілген айдың 1-күніне дейін немесе салықтық кезеңнің соңына дейін (егер объект осындай күнге меншік құқығында болса) айқындалады.
3. Бiрнеше жеке тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiндегi салық салу объектiсi үшiн салық олардың осы мүлiктегi үлесiне пропорционалды есептеледi;
4. Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған кезде салық сомасын қайта есептеу уәкілетті мемлекеттік орган беретін, жойылу, қирау, бұзылу фактілерін растайтын құжаттар болған кезде жүргізіледі;
5. Салық кодекстің 526-бабы 2-тармағы 1), 2) және 3) тармақшаларының ережелерін қолдану құқығы салықтық кезең ішінде туындаған немесе тоқтатылған жағдайда, осындай ережелер:
* құқық туындаған кезде - осындай құқық туындаған айдың 1-күнінен бастап салықтық кезең аяқталғанға дейін немесе осындай құқық тоқтатылатын айдың 1-күніне дейін қолданылады;
* құқық тоқтатылған кезде - осындай құқық тоқтатылатын айдың 1-күнінен бастап қолданылмайды.
6. Егер Салық кодекстің 532 баптың 7-тармағында өзгеше белгіленбесе, бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша есепті салықтық кезеңнен кейінгі жылдың 1 қазанынан кешіктірмей жүргізіледі.
7. Меншік құқығын беретін тұлға салық салу объектісін иеленуінің іс жүзіндегі кезеңі үшін төлеуге жататын салық сомасы меншік құқықтары мемлекеттік тіркелген күннен кешіктірілмей бюджетке енгізілуге тиіс.
Бұл ретте осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген жағдайда жеке тұлғалардың мүлік салығын есептеу мақсатында салық салу объектісіне меншік құқығын беру жүргізілген жылдың алдындағы салықтық кезең үшін айқындалған салықтық база қолданылады.
8. Әкімшілік-аумақтық бірліктің шекаралары өзгерген кезде шекаралардың осындай өзгеруі нәтижесiнде басқа әкімшілік-аумақтық бірліктің шекараларына ауыстырылған аумақтың елдi мекенiндегі жеке тұлғалардың мүлкіне салық осындай өзгерiс жүргізілген салықтық кезең үшін осындай өзгерiс күніне дейін осы елдi мекен орналасқан шекаралардағы елдi мекен санаты үшін белгіленген базалық құн негізге алына отырып есептеледі.
Салық заңдылығы бойынша мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1. Кеңес Одағының Батырлары, Социалистiк Еңбек Ерлерi, Халық қаhарманы, Қазақстанның Еңбек Ері атақтарына ие болған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және Отан орденiмен наградталған адамдар, Батыр ана атағына ие болған, Алтын алқа алқасымен наградталған көп балалы аналар, бөлек тұратын зейнеткерлер - меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiсінiң жалпы құнынан республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткiштің 1000 еселенген мөлшері шегiнде;
2. Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен мүгедектері және жеңілдіктер мен кепілдіктер бойынша оларға теңестірілген адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСРО-ның ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСРО-ның ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектер - меншік құқығындағы барлық салық салу объектісінің жалпы құнынан республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 1 500 еселенген мөлшері шегінде;
3. Жетім балалар және 18 жасқа толғанға дейінгі кезеңге ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар;
4. Салықтық база Салық кодекстің 529-бабына сәйкес айқындалатын және салықты салық органдары Салық кодекстің 532-бабына сәйкес есептейтін тұрғынжайларды және басқа да объектілерді қоспағанда, кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылатын салық салу объектiлері бойынша дара кәсiпкерлер.
Жекелеген жағдайларда салық төлеушіні айқындау:
Мемлекеттік мекеме салық салу объектiлерiн сенiмгерлiк басқаруға берген кезде салық төлеушi Салық кодекстің 41-бабына сәйкес айқындалады.
Егер салық салу объектiсi бiрнеше тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiнде болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеушi деп танылады.
Бiрлескен ортақ меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша өздерiнiң арасындағы келiсу бойынша осы салық салу объектiсi меншiк иелерiнiң бiрi салық төлеушi бола алады.
Бұл ретте меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеу 2016 жылғы 31 желтоқсаннан кейін жүргізілген бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша меншік иелері осындай объектіге меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыруға арналған өтініште көрсеткен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық төлеуші бола алады.
Мүлік салығына әрбір салық төлеуші мүлкінің құнындағы оның үлесін есептеу кезінде ортақ үлестік меншік объектісіне салық салынады. Салық төлеуші салық кезеңінің басында бухгалтерлік есеп деректерінің негізінде белгіленген салық салу объектілерінің қалдық құнына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы айқындалатын салық кезеңі ішінде мүлікке ағымдағы салықты төлеуге міндетті.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша жүргізіледі. Салық кезеңі ішінде сатып алынған салық салу объектілері бойынша мүлік салығының ағымдағы сомасы салық салу объектілерін сатып алу сәтіндегі салық базасына салық ставкасын қолдану жолымен айқындалады. Көрсетілген кезең ішінде ағымдағы төлем сомасы тең бөліктермен төленеді, ағымдағы төлемнің бірінші кезеңі салық салу объектісін сатып алған күннен кейінгі келесі кезең болып табылады.
Мүлік салығы жеке тұлғалар үшін мүлік салығы объектінің құнына қарай мынадай мөлшерлемелер бойынша есептеледі.
Кесте 3
Жеке тұлғалар үшін мүлік салығы объектінің құнына қарай мынадай мөлшерлемелер бойынша есептеледі:
№№
Салық салу объектісінің құны
Салық мөлшерлемелері
11
2 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
салық салу объектілері құнының 0,05 пайызы
22
2 000 000 теңгеден жоғары 4 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
1 000 теңге + 2 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,08 пайыз
33
4 000 000 теңгеден жоғары 6 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
2600 теңге + 4 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,1 пайыз
44
6 000 000 теңгеден жоғары 8 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
4600 теңге + 6 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,15 пайыз
55
8 000 000 теңгеден жоғары 10 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
7600 теңге + 8 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,2 пайыз
66
10 000 000 теңгеден жоғары 12 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
11600 теңге + 10 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,25 пайыз
77
12 000 000 теңгеден жоғары 14 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
16600 теңге + 12 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,3 пайыз
88
14 000 000 теңгеден жоғары 16 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
22600 теңге + 14 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,35 пайыз
99
16 000 000 теңгеден жоғары 18 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
29600 теңге + 16 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,4 пайыз
110
18 000 000 теңгеден жоғары 20 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
37600 теңге + 18 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,45 пайыз
111
20 000 000 теңгеден жоғары 75 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
46600 теңге + 20 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,5 пайыз
112
75 000 000 теңгеден жоғары 100 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
321600 теңге + 75 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,6 пайыз
113
100 000 000 теңгеден жоғары 150 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
471 600 теңге + 100 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,65 пайыз
114
150 000 000 теңгеден жоғары 350 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
796 600 теңге + 150 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,7 пайыз
115
350 000 000 теңгеден жоғары 450 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда
2 196 600 теңге + 350 000 000 теңгеден асатын сомадан 0,75 пайыз
116
450 000 000 теңгеден жоғары
2 946 600 теңге + 450 000 000 теңгеден асатын сомадан 2 пайыз
Әрбір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің жеке тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілерінің құнын анықтау тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Жаңадан енгізілген салық салу объектілері бойынша салықты есептеу олардың құрылу жылынан кейінгі салық жылында жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, қираған, бұзылған кезде жойылу, қирау, бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін құжаттар болған жағдайда салық сомасын қайта есептеу жүргізіледі. Салық кезеңі ішінде салық төлеушінің салық төлеуден босатылу құқығы туындаған кезде осы құқық туындаған айдан бастап салық сомасын қайта есептеу жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне мүлік құқықтары іске асырудың нақты кезеңі үшін есептеледі. Меншік құқығын берген тұлға салық салу объектісін іс жүзінде иелену кезеңі үшін төленуге жататын салық сомасын меншік құқықтарын мемлекеттік тіркеу кезіне дейін немесе тіркеу кезінде бюджетке енгізуге тиіс.
АСР үшін өтініш білдірген дара кәсіпкерлер мүлік салығын есепті жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірмей төлейді. Заңды тұлғалар және дара кәсіпкерлер мүліктің орналасқан жері бойынша төлемнің ағымдағы сомасын салық кезеңінің 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан және 25 қарашасынан кешіктірмей тең сомалармен төлейді. Мүлікті (жалдау шартын) сатып алған, пайдалануға алған, сенімгерлік басқарған немесе жалға алған жағдайда: ағымдағы салық сомасын төлеудің бірінші соңғы мерзімі осы салық кезеңі ішінде төлеудің келесі мерзімді мерзімі болып табылады;ағымдағы төлемді төлеудің соңғы мерзімінен кейін-тек түпкілікті есеп айырысу және салық сомасын төлеу (келесі жылдың 10 сәуіріне дейін). Түпкілікті төлемдер есептіден кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірілмей жүргізіледі.
4.2 Жалпы мемлекеттік бюджеттегі мүлік салығы бойынша түсімдерді талдау
Нарықтық қатынастарға көшу барысында салықтық ел экономикасына әсер етуші басты құрал екені айқын. Бүгінде мемлекеттік бюджеттің табыс қаржыларының көзі ретінде мүлікке салық аз орын алмайды. Бюджетке түсім ретінде мүлік салығының орнын анықтау үшін, бұл салықтың Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне түсуін қарастырайық.
Кесте 4
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетке 2018-2020 жылдардағы түскен салықтық түсімдері, млн тг
Атауы
2018 жыл
2019 жыл
2020 жыл
Ауытқуы, + -
20182019
20192020
Абс
%
Абс
%
Салықтық түсімдер:
7 890
048
9 216
474
8 561 203
1 326 426
16,8
- 655 271
-7,1
Оның ішінде:
мүлік салығы
280 543
303
768
292
723
23 225
8,3
-11 045
-3,6
Заңды тұлға
269 534
292 040
280 122
22 506
8,3
-11 918
-4.08
Жеке тұлға
11 009
11 729
12 601
720
6,5
872
7,4
Ескерту - ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетінің ресми сайтының мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
Кесте деректеріне сүйенсек, 2018 жылда мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық түсімдерді 2019 жылмен салыстыратын болсақ, 1 326 426 млн теңгеге немесе 16.8 пайызға артқаны байқалады. Алайда бұл көрсеткішті 2020 жылмен салыстыратын болсақ 655 271 млн теңгеге немесе 7,1 пайызға кеміген. Бұның әсері арнаулы салық режимінің енгізілуі және әлем деңгейінде өзің экономикаға елеулі әсерін тигізген пандемияның әсері. 2018 жылғы мүлік салығының көрсеткішін 2019 жылмен салыстырғанда 23 225млн теңгеге немесе 8,3 пайызға артқан. Ал 2019 жылды 2020 жылмен салыстыратын болсақ, 3,6пайызға немесе 11 045млн теңгеге кеміген. Оның ішінде заңды тұлғалардан 2020 жылы 280 122 млн теңге салық төленген. Ол көрсеткішті 2019 жылмен салыстыратын болсақ, 11 918 млн теңгеге немесе 4,08 пайызға азайған. Бірак жеке тұлғалар үшін 2018 жылдың салықтық түсімдері 2019 жылмен салыстырғанда 720 млн теңгеге немесе 6,5 пайызға көбейген. Бұл көрсеткішті 2020 жылмен салыстырғанда 7,4 пайызға немесе 872 млн теңгеге артқан.
Былтыр Қазақстанда бизнеске жасалған салықтық жеңілдіктерден жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) 1%-1,3%-ға азайып, салық түсімдері 7,1%-ға азайған.
2020 жылы мемлекеттік бюджет 8,6 трлн теңгеге толыққан, бұл көрсеткіш 2019 жылмен салыстырғанда 655,3 млрд теңгеге төмен.
Бұл ретте салықтың 46%-ын, яғни 3,9 трлн теңгені еліміздегі елу ірі салық төлеуші компания төлегенін айта кету керек. Бұның өзі 2019 жылмен салыстырғанда 32,3%-ға аз. Бюджетке түсетін салықтың негізгі бөлігін мұнай және ілеспе газ өндірумен айналысатын кәсіпорындар төлеген.
50 ірі салық төлеушілердің барлық төлемдерінің 59%-ы немесе 2,3 трлн теңгесі - мұнай-газ компанияларының үлесі.
Жоғарыдағы кесте мәліметтеріне сүйене отырып біз келесі 1-ші суретті көреміз.
1-сурет. Мүлік салығының мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық түсімдерде алатын үлес салмағы
Ескерту - дереккөз негізінде автормен жасалған
Мүлік салығы 2018 жылы мемлекеттік бюджетке түскен жалпы салықтық көрсеткіштердің 3,5 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш 2019 жылы 3,3 пайызды құрап, 2018 жылмен салыстырғанда 0,2 пайызга кеміген. Ал 2020 жылы бұл көрсеткіш 3,4 пайызды құрайды.
Енді Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетке жеке тұлғалардың мүлік салығын қарастырайық. Жеке тұлғалардың салығының мемлекеттік бюджет табысындағы орны мен маңызы 2- ші суретте көрсетілген.
2-сурет. Мемлекеттік бюджетке жеке тұлғалардың мүлік салығының үлес салмағы
Ескерту - дереккөз негізінде автормен жасалған
Жалпы жеке тұлғалардың мүлік салығы 2018 жылы 11 009 млн теңгені құрайтын болса, бұл мемлекеттік бюджеттегі салықтық түсімдердің 0,13 пайызын құрайды. Бұл көрсеткіш 2019 жылы 0,12 пайызды көрсетті. Ал, 2020 жылы бұл көрсеткіш 2019 жылмен салыстырғанда 0,02 пайызға артқан. Яғни 2020 жылы жеке тұлғалардың мүлік салығы мемлекеттік бюджеттегі салықтық түсімдердің 0,14 пайызын құрайды.
Дамудың қазіргі кезеңінде Қазақстан Республикасының жергілікті бюджетінің кірістері шаруашылық жүргізуші субъектілерге және аумақтағы халыққа салық салуға негізделеді. Табысы орташа елдерде мүлікке салынатын салықтар да Қазақстан кіретін Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша жергілікті бюджеттер үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz