РЕПОРТАЖ - СПОРТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЖАНРЫ
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Тұран университеті
Нүртаза А.А.
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАРИЙЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5B050400 - Журналистика
Алматы, 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
________ 2021жыл
Гуманитарлы-заң кафедрасының
меңгерушісі _________ А.С.Бузелло
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАРИЙЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B050400 - "Журналистика"
Орындаған 4 курс студенті: _____________ А.А.Нүртаза
Ғылыми жетекші: _____________ А.К.Алтаева
Норма бақылаушы: ______________
Алматы, 2021
РЕФЕРАТ
Диплoм жұмыcының тaқыpыбы: Телевизиядағы спорт комментарийлерінің қазіргі тілдік қолданысы
Диплoм жұмыcының көлeмi: 47
Диплoм жұмыcындa пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep caны: 21
Жұмыcтың құpылымы: Диплoм жұмыcы кipicпeдeн, нeгiзгi бөлiмнeн, қopытындыдaн және қосымша материалдан тұрады. Бірінші тарауда спорт журналистикасындағы репортаж жанрының маңызы, спорттық репортаждың ерекшеліктері және түрлері туралы, сондай-ақ, комментаторлықтың қыр-сыры және спорттық комментарийдің спорт репортажынан ерекшелігі туралы айтылады. Екінші тарауда Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың сөйлеу мәнері және спорт тілін қазақыландыру жайында кеңінен баяндалады. Сондай-ақ елімізде бұрын-соңды репортаж жүргізген комментаторларға жеке тоқталады.
Жұмыстың нысаны: Еліміздегі телевизиядағы спорттық репортаждар және қазақтілді комментаторлардың сөйлеу тілі.
Диплoм жұмыcындa қoлдaнылғaн тipeк cөздep: репортаж, телевизия, комментатор, спорт, тіл құзіреттілігі.
Жұмыстың өзектілігі: Спорттық жарыстар бойынша қазақ тілінде жасалған репортаж жанрын кешенді сипатталады. Телевизиялық спорт комментарийлерінің спорт комментаторының тілі екендігін ескеріп, коммуникативтік сөз айқындығына қатысты зерттеледі.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті: Қазақ телевизиясындағы спорт комментарийлерінің тілін айқындау және спорт репортаждары мен комментаторлар жұмысына талдау жасау, журналистика жанры ретіндегі репортаждың ерекшеліктерін анықтау, қазақ тілді спорт комментарийлерін талдау.
Диплoм жұмыcының дepeккөздepi: спорт журналистикасы саласындағы ғылыми еңбектер, монографиялар, оқу құралдары, мерзімді басылымдар, интернет материалдар.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 РЕПОРТАЖ - СПОРТ ЖУРНАЛИСТИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЖАНРЫ
1.1 Спорттық репортаж және оның түрлері
1.2 Спорт комментаторы мен спорттық комментарий
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ МӘНЕРІ
2.1 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна қызметі және қазақстандық
танымал спорт журналистері
2.2 Телевизиядағы спорт тілін қазақыландыру мәселесі
2.3 Қазақ тіліндегі спорт комментарийлеріне сараптама: мәселе мен мүмкіндік
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша материал
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының сипаты. Спорт-бұл адамның қажеттілігін өтеуге қабілетті құдіретті күш. Спортта шекара жоқ, болмайды. Бұл тек бір ұлттың, мемлекеттің, бүкіл адамзаттың бір халықтың немесе қоғамның шығармашылық қабілеттерінің нәтижесі. Тіл - әр халықтың мақтанышы, мемлекет мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Соңғы уақытта спорттық журналистика, соның ішінде спорттық репортаждар қарқынды дамуда. Сонымен қатар, спорттық репортаждардың тілін "қазақтандыру" мәселесі де қатар дамуда. Бұл жұмыста, әрине, бұл туралы айтуға болмайды. Теледидар бұқаралық ақпарат құралдары арасында алдыңғы қатарлы модель болғандықтан, оның спорттық трансляцияларды таратуда үлкен рөл атқаратыны түсінікті. Теледидардағы спорттық түсініктемелерді тілдік қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктеріне тоқталайық.
Диплом жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер, олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Осы эфирлерде комментарторлық екі тілде жүргізілгенмен, мемлекеттік тіл орыс тіліне орын беріп қоятыны жасырын емес. Бүгінгі күні телеарна мен спорт өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап жатады. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна саналатын бір-ақ арна бар. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт терминологиясының жоқтығы. Қазақтілді, білімі мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы оқытылмайды. Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын да, артыруға болар еді.
Тaқыpыптың зepттeлу дeңгeйi.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Қазақ телевизиясындағы спорт комментарилерінің тілін айқындау және спорт репортаждары мен комментаторлар жұмысына талдау жасау, журналистика жанры ретіндегі репортаждың ерекшеліктерін анықтау, қазақ тілді спорт комментарийлерін талдау.
Бұл тұрғыда мынадай негізгі міндеттер күн тәртібіне қойылды:
спорттық дискурстің ерекшеліктерін айқындау;
репортаж жанрының ерекшеліктерін анықтау;
осы жанрдың тілдік қолданысының ұлттық ерекшеліктерін айқындау;
спорт комментариі жанрындағы коммуникативтік айқындықты зерттеу;
сөз мәдениетін арттырудың тиімді тәсілдерін жіктеу.
спорт терминдарының қазақ тіліне аударылуын айқындау;
спорт комментаторларының эфир барысындағы қателіктерін анықтап,
қателіктерді түзеу жолдарын көрсету;
спорттық репортаждың жанр ретінде мағынасын, оның
трансляциясындағы рөлін анықтау;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл бітіру жұмысында қазақтілді спорт комментаторларының коммуникативтік айқындық тұрғысынан тілдік ерекшеліктері алғаш рет кешенді сипатта зерттелген: спорт комментариі жанрының сипаты нақтыланады; коммуникативті айқындықты бұзатын және дәрежесін жоғарылататын типтік жағдайлар анықталған. Зерттеу жұмысының теориялық мәні стилистиканың, шешендіктің, дискурс пен мәтін лингвистикасының жалпы теориялық мәселелерін айқындауға мүмкіндік береді.Қазақ спорт журналистикасы мен репортаждардың дамуына талдау жасалған. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу барысында кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын қарастырған.
Жұмыстың зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндетіне сай сипаттамалы, салыстырмалы талдау тәсілдері қолданылады.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телевизиядағы спорттық репортаждар және қазақтілді комментаторлардың сөйлеу тілі.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымша материалдардан тұрады.
Зepттeу жұмыcының дepeк көзi. БАҚ өнімдері, танымдық сайттар, мерзімді басылымдар, ғылыми зерттеулер мен мақалалар, сайт зерттеулері.
І тарау. РЕПОРТАЖ - СПОРТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЖАНРЫ
1.1 Спорттық репортаж және оның түрлері
Журналистиканың әр саласы лексикалық жағынан да, стилистикасында да өзіндік ерекшеліктерге ие. Бұл екі жағдайға байланысты. Біріншіден, әр оқиғаның өзіндік ерекшелігі бар, екіншіден, ақпарат әрқашан нақты, нақты әлеуметтік топқа беріледі. Мысалы, елдің ортастатистикалық азаматын іскери аналитика әлеміндегі фактілер мүлдем қызықтырмауы мүмкін. Спорттық репортаж жасалған спорт жанкүйерлерінің де өзіндік ерекшеліктері бар, сол себептен авторлар ақпаратты осы санатқа бейімдеуі керек.
Спорттық түсініктеме - бұл тиісті тіл өнерін қажет ететін мамандандырылған сала екендігінде күмән жоқ. Мұндай мамандандырудың болуы "спорт" ұғымымен көрінеді, бұл сөз жасаушылар сөздерді стилистикалық шектеулі салалар ретінде жіктеуде қолданады және "ғылым, технология, қолөнер, өнер және т.б."терминдерінің жоғары мамандануына байланысты шектеулерді білдіреді. Бұл белгіні барлық сөздерде қолдану мүмкіндігі, бір мағынасы немесе сөздердің тұрақты тіркесімі жай ғана күрделі және күрделі лексикалық бірліктер емес. Жалпы сөздердің мамандандырылған мағыналарының болуын бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, спорттық лексика кәсіби шектеулі. Терминнің анықтамасына спортты қосу мүмкіндігін атап өтеміз:"Термин - бұл спорт, ғылым, техника, өнер және т.б. туралы кез-келген Тұжырымдаманың атауы болып табылатын сөз немесе сөз тіркесі".
Спортта әрқашан бәсекелестік, қарсыласпен немесе қауіп-қатермен күресу элементі болады. Бұл спортшының әрекетін бағалауды қажет етеді. Демек, бұл термин бағалау сөздерімен бірге қолданылады.
Спорттық терминология тек ғылыми мақалалар, оқулықтар (ғылыми) мәтінінде ғана емес. Сондай-ақ, біз оның газет, журнал мақалаларында, радио және теледидар шолушыларының ауызша сөйлеуінде қолданылатынын түсінуіміз керек.
Спорттық терминологияны қолдану спорттық журналист пен комментатордың ерекшелігі болып табылады. Комментаторлар мен спорт журналистерінің тілін тек спорт атмосферасына ену арқылы түсінуге болады.
Спорт журналистері белгілі бір спорт түріне қатысты көптеген терминдерді қолданады. Көп жағдайда белгілі бір сөздің нені білдіретінін түсіну қиын. Ол үшін этимологияны зерттеп, сөздердің мағынасын бөлек қарастырып, оларды салыстырып, олардың арасындағы жалпы мағынаны табу керек [14, 12-14 б.].
Оқиға орнынан репортаж жасайтын қазіргі спорт репортерлары экспрессия мен эмоцияның жоғарылығымен ерекшеленеді. Олар құрғақ фактілерді айтып қана қоймай, сонымен бірге ойын алаңында не болып жатқанын суреттейді, өз бағасын береді. Статистика береді, көрермендер мен радио тыңдаушыларына спортшылар, жаттықтырушылар, матчтар, стадиондар туралы қосымша ақпарат береді, қысқасы, адамдарды қызықтыру үшін бәрін жасайды. Осы міндеттердің бәрін орындау үшін журналистер тіл құралдарының барлық түрлерін қолданады. Репортажда әртүрлі стилистикалық әдістерді қолдану ерекше рольге ие.
Соңғы онжылдықта Лингвистикада әдетте Логикалық семантика тұрғысынан сипатталатын бір сөздің мағынасын түсіндіруден ауытқу тенденциясы байқалады. Зерттеушілер көбінесе " сөз өздігінен жұмыс істемейді, бірақ оның мәні, қасиеттері, байланыстары мен қатынастары, эмоционалды және құндылық нюанстары туралы бүкіл әлемнің жеке-тәжірибелік көрінісіне қол жеткізу құралы ретінде[15, 12-14 б.]. Сондықтан баяндаудың графикалық және экспрессивтілігі дәл қазіргі кездегі спорт көрерменінің спорттық іс-шараның трансляциясын таңдауға бағыттайтын басты критериі болып табылады.
Спорт репортерларының сөзінде көбінесе метафора, эпитет, метонимия, синекдоха, салыстыру, персонализация, гипербола, сауаттылық, перифразия және ирония сияқты стилистикалық құралдарды байқауға болады. Спорттық репортаждардың ішінде зерттеушілер аналитикалық элементтері басым болатын репортаждарды ерекше атап өтеді.
Спорттық репортаждар кезінде баяндаудың басты тақырыбы көбінесе автордың тікелей бақылауы нәтижесіндегі нақты оқиғалар. Оқиғаны динамикада көрсету үшін журналистер жарқын және эмоциояға бай сәттерді баяндайды. Сонымен бірге, журналистер көргендерін нақты сипаттап қана қоймай, кенеттен болған сәттер мен қақтығыстарды қадағалап отырады.
Репортаждың негізі, бір жағынан, оларды тез арада ұсынуды қажет ететін спорттық іс-шаралар, екінші жағынан, сол оқиғаға батыру және көпшіліктің көңіл-күйін сезіну болып табылады. Оқиғаны хабарлау үшін "қатысу эффектісін" құру өте маңызды. Оқырман оқиғаны автордың көзімен көруі керек, онымен жағдайдың күрт дамуын сезінуі керек, репортаждың уақыты мен орнын нақты көрсетуі керек.
Спорттық репортаждағы "көрнекі әсерге" жарқын сәттер мен ақпаратты дұрыс пайдалану арқылы қол жеткізіледі. Проблемалық спорттық репортаж шұғыл оқиғаның сипаттамасына ғана емес, оның пайда болуы мен даму себептеріне де арналған. Проблемалық репортаж ақпараттық элементтерді (фактілер, сандар, дәлелдер), Талдамалық (бағалар, түсініктемелер, Болжамдар) және эскиздерді (сахнаның сипаттамасы, оған қатысушылардың сипаттамасы) ұсынады. Сюжеттің динамикасына автордың ойлары, пікірлері мен нұсқаларын орналастыру, сондай-ақ мәселенің ішкі қозғаушы күштерін көрсету арқылы қол жеткізіледі.
Авторлар барлық сыртқы оқиғаларды өздерінің дүниетанымы мен көзқарасы арқылы жеткізеді. Осыған байланысты екі уақыт бөлігінің тіркесімі пайда болады: психологиялық және физикалық уақыт. Сонымен қатар, әңгімедегі синхрондау шартты болып табылады, бірақ тек оның көмегімен автор өз сезімдерін және оның көзқарасы бойынша болып жатқанның бәрін жеткізе алады.
Спорттық репортаж оқиғаның егжей-тегжейлі көрсетілуіне ғана емес, оның толық түсіндірілуіне де бағытталған. Талдамалы элементтерді пайдалана отырып, репортер оқырмандарға оқиғаның мәнін түсіндіреді, не болғанын айтады, ең бастысы, онсыз күрделі талдау жасау мүмкін болмайтын қосымша аргументтерді пайдаланады[16, 20].
Спорттық комментарийде көбінесе қолданылады:
:: ауқымды комментарий - нақты түсіндірме;
:: синхронды комментарий - фактілерді ең ұсақ бөлшектерге дейін нақтылау;
:: маманның комментариі - фактіні кәсіби маман түсіндіреді;
:: полярлық комментарий - белгілі бір қызмет саласында құзыретті әртүрлі мамандардың түсіндіруі, нақтылауы.
Репортаж - нақты уақытта болған оқиғаның сипаттамасы болып табылады. Комментатор үшін сәттің маңыздылығы туралы ғана емес, оқиғаның өзгеру динамикасын да көрсету маңызды. Спорттық репортажда уақыт нақты емес, яғни оның ұзақтығы нақты уақытқа сәйкес келмейді. Нақты уақыт мәтіннің оқиғаларына қатысты уақыт пен кеңістіктегі нақты немесе елестетілген автордың позициясын білдіретін сөздермен үйлеседі. Осындай үйлесімнің арқасында журналистер тек көрген және естігендерін ғана емес, сонымен бірге не сезінгенін, есте сақтағанын және ойлағанын суреттей алады.
Түрлі стильдік атрибуттарды сіңіретін тілдік кодты қолдану спорт журналистері үшін реципиенттармен байланысын барынша арттыруға көмектеседі. Зерттеушілер нормативтілік ережесін, сенімділік пен сәйкестік ережелерін оның негізгі ережелері қатарына жатқызады. Мәліметтердің этикалық нормативтілігі, әсіресе тілді дестандартизациялау орын алған жағдайларда маңызды. Бұл кәсіби емес репортерлардың сөйлеуінде жаргондардың, дөрекіліктің қолданылуына байланысты.
Репортаж - бұл журналистиканың ақпараттық жанры, оның басты міндеті - оқиғалар орынынан ақпараттың жедел жеткізілуі, оқырманға, тыңдаушыға немесе көрерменге жағдайды толығымен көрсету. Зерттелетіп отырған жанрда болып жатқан оқиғаларды тікелей қадағалап, комментарий беретін журналистің оқиғаны жеке қабылдауы басты назарға алынады. Осыған байланысты репортаж әрқашан автордың ойын нақты көрсетеді, оқырман немесе көрермен әрқашан автордың қатысуын сезінеді.
Спорттық комментарийдің сапалы болуы журналистің спорттағы жалпы білімі және кәсіби білімі, белгілі бір психологиялық қасиеттерінің болуы (реакция жылдамдығы, көркемдік және әртістігі т.б.), сауаттылығы, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын білу және т.б факторларға тікелей байланысты.
Осылайша, спорттық телевизиялық репортаж - бұл спорттық оқиғаларды қамтыған және журналистердің ауызша монологы болып табылатын журналистиканың жанры, онда шындықты жеке қабылдау оның түсіндірмесі мен талдауы қатар бірге жүреді.
Спорттағы радио, телевизиялық және баспалық репортаждардың ерекшелігі.
Репортажды көздейтін бұқаралық коммуникация арнасына (баспа БАҚ, эфир, теледидар) байланысты, материалды ұсыну әдістері бір-бірінен өзгеше болады. Газет немесе журналдан айырмашылығы, телевизиялық репортаж оқиға туралы айтып қана қоймай, оны көрерменге де көрсетеді. Осы жанр арқылы теледидардың ақпараттық-коммуникациялық функциясы жүзеге асырылады, визуалды образдар ауызша мазмұнмен бірге қатар жүреді және экранда көрсетілгендердің мәні неғұрлым толық ашылады .... Басқаша айтқанда, бұл жағдайда визуализация функциясы - бұл экрандағы көрініс.
Спорттық репортажда түсініктеме басым болады. Спорттық репортаждың мәні - тікелей осы жерде болып жатқан оқиғаларды сипаттау. Спорттық репортер болып жатқан оқиғаны басқа маңызды ақпаратпен толықтыра алуы керек. Болып жатқан жарыс, турнир көрермендердің экрандарында таратылады, ал журналист кадр сыртында қалады. Ол оқиға туралы әңгімелейді, оның даму барысындағы импровизация тәсілін қолданады, нақтылау қажет екенін түсіндіреді, сонымен қатар көрерменнің біле бермейтін нәрселер туралы айтады. Басқаша айтқанда, спорттық теледидар репортерінің мақсаты - көрермендерге спорттық іс-шара туралы түсінік беру, қай жерде өтетіні, оған кім қатысатындығы, қандай да бір команданың жеңіске деген мүмкіншілігі бар және т.с. Телерепортажда басты рольде, көрермендермен коммуникацияны қамтамасыз ететін, комментатор болып табылады.
Спорттық репортаждың сапасы журналистің спорттағы құзыреттілігі, жалпы білім және кәсіби білім, белгілі бір психологиялық қасиеттердің болуы (реакция жылдамдығы, көркемдік және т.б.), сауаттылық, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын білу және т.б. тікелей байланысты.
Осылайша, спорттық телевизиялық репортаж - бұл спорттық оқиғаларды қамтыған және журналистердің ауызша стихиялық монологы болып табылатын журналистиканың жанры, онда шындықты жеке қабылдау оның түсіндірмесі мен талдауы жүреді.
Айта кету керек, спорттық репортаждың үш түрі де берілу мүмкіндігімен және нәтижесінде алушылардың қабылдауымен ерекшеленеді. Ақпаратты беру жылдамдығы айтарлықтай өзгеретінін де ескеру қажет. Мәселен, радио және телевизиялық репортаждар дереу көрерменге немесе тыңдаушыға жол таба алады, ал баспа уақыты жағынан айтарлықтай кешіктіріліп отырады.
Радио репортаждарында сіз радионың барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыра аласыз, оның ерекшеліктерін толықтай қолдана аласыз. Радиорепортаж ақпараттық радио хабарламаның күшті жақтарын (тиімділігі, өзектілігі, мәтіннің қанықтылығы) және радиожурналистиканың элементтерін (оқиғаны эмоционалды, қиялмен бейнелеу арқылы белгілі бір бағалаумен)сабақтасады.
Радиорепортаж белгілі бір қасиеттермен сипатталады - оқиғаның дыбыстық бейнесінің болуы, бұл тыңдаушыға өзінің қызығушылығын басуға және не болып жатқанына түсінуге мүмкіндік береді. Атмосфераны, оқиғаның мән-жайын, пейзажды суреттейтін корреспонденттің әңгімесін, адамдардың портреттерін және соңында репортажға қатысушылардың жанды дауыстарын жеткізетін шулар - осының бәрі қатысу эффектін тудырады, тыңдаушыға оқиға орнында болу сезімін тудыруға көмектеседі.
Ритм, динамика," калейдоскопия " - репортажды сипаттайды.
"Дыбыстық репортаж" журналистиканың барлық жанрларында өте динамикалық. Спорттық радио репортажға тән белгілер"" оқиғалық", "қатысу эффектісі" (кино термині), динамизм, оқиғаның баяндалуы. Компонентсіз бұл репортаж емес. Егер әңгімеде осы элементтердің кем дегенде біреуі болмаса, ол есеп беруді тоқтатады. Бұл мүлдем басқа жанрға айналады.
Теледидар тарихында репортаж ақпарат берудің негізгі жанры мен әдісіне айналды. Зерттеушілер репортажды "теледидардың табиғи қасиеті" және репортажды "теледидар журналистикасының ең кең таралған, тиімді, жетекші жанры"деп анықтайды. Мұнда теледидардағы спорттық репортаж туралы айту керек.Оны тәуелсіз теледидар жанры ретінде қарастыру проблемасы теледидардың өзіндік қасиеттерімен, атап айтқанда, оқиға мен оқиғаның жеделдігімен және бір мезгілде болуымен байланысты, бұл қазіргі уақытта оқиғаны түсіру, редакциялау және тарату мүмкіндіктерін, яғни. бұл эфирде барлық жұмысты бір уақытта орындау мүмкіндігі үшін пайда болады. Теледидардан айырмашылығы, баспа басылымдарының мұндай артықшылықтары жоқ, сондықтан олар үшін репортаж негізгі жанр емес. Осылайша, хабар тарату мүмкіндігі үшін репортажды теледидар өнерінің маңызды ерекшелігі деп атауға болады.
Баспасөздегі репортаждар радио-және телевизиялық репортаждардан оқиғаны (жағдайды, құбылысты) неғұрлым терең ұғыну, талдау, қорыту, жан-жақты бағалау, уақытша және кеңістіктік шекараларды қолдану мүмкіндігімен ерекшеленеді.
ESports мәселесін бөлек қарастырған жөн. Бейне ойындар индустриясы даму қарқынын едәуір жеделдетті, бірақ бұл саланың ерекшелігі іс-шаралардан толыққанды репортаж жасауға мүмкіндік бермейді. Нәтижесінде біз жарыстардан радио және теледидар репортаждарының жоқтығын көріп отырмыз.
Батыстың беделді бұқаралық ақпарат құралдары бейне ойын индустриясы үлкен қызығушылық тудырады және тек "ойыншыларды"қызықтырады деп ойламады. Жарыстардағы жанжалдар тек осы ортада ғана емес, бұқаралық ақпарат құралдарында да кеңінен талқыланады. Бейне ойындар туралы сөз болғанда, кең оқырман аудиториясына бағдарланған Қазақстандағы БАҚ, әдетте, балалар мен жасөспірімдерге теріс әсер етеді. Сондықтан спорттық іс-шаралар назардан тыс қалады.
Сондай-ақ, біз бұқаралық тұтынушыға бағытталған басылымдар бұл мәселеге ешқашан назар аудармайтындығына назар аударуымыз керек. Киберспорт туралы репортаждарды арнайы басылым беттерінен ғана көруге болады, бұл спорттық жарыстарды біздің спортшылар жоғары нәтижелерге қол жеткізген жағдайда ғана теледидардан көруге болады. Көп жағдайда электрондық спорт туралы ақпаратты тек интернет беттерінен көруге болады. Біздің елімізді әлемдік аренада танытатын "Avangar", "Virtus pro", "Gambit Esports" командаларының жетістіктері көпшілікке жарияланбағаны өкінішті.
Біздің еліміздегі eSports журналистикасының тағы бір проблемасы-тақырыптық блогтар мен жарияланымдар сапасыз және оларды журналистика саласында тәжірибесі немесе білімі жоқ адамдар басқарады. Сондықтан бұл жерде журналистік стандарттарға мән берілмейді. Танымал Gameplay ойын журналы жарыққа шыққаннан кейін, нарықта ойындар мен eSports өмірін көрсететін медиа-жоба жоқ, сондықтан бейне ойындар мен eSports туралы жазатындар үшін барлық маңызды белгілер жоғалып кетті.Әлемді бірлік туының астына жинайтын спорттың телевизиядағы ахуалын өзімізше зерттедік. Спорт журналистикасы басқа жанрлар сияқты фактыны бірінші орынға қояды. Өйткені, ол сюжет, репортаж яки әңгіме болсын бәрінде де дәлелді зат. Фактінің қажеттілігі оның қарсы ой туындатуында. Хабардың өн бойы фактіден тұруы қажет. Қандай жағдай да, оған әлдебір жайларды алып-қосуға болмайды. Факті бөлшектелмей, өзгеріссіз қалпында сценарйиге енуге тиісті. Мұның бәрі халыққа бүтін жетуіне бағытталады.
1.2.Спорт комментаторы мен спорттық комментарий
Телевизиядағы спорт комментарилерінің тілдік қолданысын зерттемес бұрын спорт репортажы және спорт комментарийлеріне тоқтала кетсек. Спорттық журналистикада спорт репортажы мен спорттық комментарий деп аталатын екі жанрдың бір-бірінен айырмашылығы бар екендігіне қарамастан, аталған екі жанр үнемі қатар жүріп келе жатыр. Түрлі авторлар екі жанрды бірде біріктіріп, бірде екіге бөліп карастырады. Мысалға, спорт репортажының авторын комментатор десе, айтылып жатқан мәтінді бірде репортаж , бірде комментарий дейді. Бұл біздің қазіргі журналистикада орын алып жатқан жанрлардың кірігу тенденциясының әсерінен комментарий репортаждың сараптамалық бөлімі деген теорияда бар. Репортаж термині латынның reportare, яғни, хабарлау, айту деген сөзінен алынған. Аталмыш жанр бастапқыда тек баспасөзге тән болса, уақыт өте келе радио мен телевизия саласына да етене еніп кетті. Спорттық репортаждың өзіндік мынадай ерекшеліктері бар: біріншіден, спорттық репортаждың бас кейіпкері - сөйлеуші немесе ақпаратты сараптап, қорытып, эфир барысында эмоционалдық ерекшеліктерді ескере отырып, таратушы, екіншіден, спорттық репортаждың құрамдас бөлігі - комментарий. Яғни, оқиғаның сараптамасы, жекелеген фактілер мен жалпы қорытындылар, болжамдардың жиынтығын хабарлау, үшіншіден, комментатор оқиғаның басы-қасындағы басты тұлға қызметін атқарады . Тек қана жылжымалы телевизиялық станциялардың болмаған кезінде ғана ол барлық ойын барысын студияда отырып жүргізеді. Өзге уақыттың барлығында тікелей оқиғаның куәгері комментатор болып есептеледі, төртіншіден, көрермен немесе тыңдарман ойын барысын комментатормен бірге тамашалайды немесе тыңдай алады, бесіншіден, репортаж құбылысты нақты уақытта оқиғаның қалыпты, табиғи дамуы тұрғысынан көрсете алады. Негізгі орынға оқиғаны субъективті қабылдау шығады. Бұл ойын барысында комментатордың беретін ақпараты мен репортаж мазмұнынан байқалып тұрады. Дегенмен, комментатор ойынды объективті, яғни, бейтарап тұрғыдан жүргізеді. Сенімді үн мен әсерлі авторлық бастамалар ақпаратты қабылдаушыға дұрыс әсер етеді. Бұл көп жағдайда комментатордың білім деңгейі мен тәжірибесіне, тілдік құрылымына тікелей байланысты болып келеді [1].
Жасыл алаңда теннис ракеткасын ұстап тұрған футболшыны немесе корттағы ракетканың орнына мылтық алып келген теннисшіні елестетіп көріңіз. Логика ештеңеге келмейді. Солай емес пе?! Бірақ бұл өмірде мұз айдынында хоккей ойынында коньки киіп, бірден футбол алаңына шығып, гол соғатын мамандықтар бар. Бұл спорт журналистері. Олар жанкүйерлерге гандбол турнирінде не болып жатқанын тағатсыздана жеткізіп, бокс өтетін алаңның ортасына бірден ене алады.
Ресейдің әйгілі спорт комментаторы Василий Соловьевтің айтуынша, спорт комментаторлары үш топқа бөлінген сияқты:
1) тарихи экскурсиялық - комментатор жарысқа (турнирге, ойынға) қатысушы командалардың және спортшылардың әрқайсысының өмірбаянына толығырақ тоқталғысы келеді. Сондай-ақ әр сөзді күнмен байланыстырыңыз. Мысалы:
* Үш жыл бұрын команда дәл осы құрамда өнер көрсетті.
* Самат Смақов 8 жылдан астам уақыт бойы 8 нөмірлі футболкада өнер көрсетіп келеді.
2) техникалық қырағылық - мұндай комментаторлар ойынның ең ұсақ бөлшектерін, тіпті көрерменге көрінбейтін, көрінбейтін сәттерді де жеткізуге тырысады. Мысалы:
* Мұнда режиссерлер жаңа эпизодты қайталауға тырысады. Алайда техника жұмыс істемейді.
* Ол гол сала алмағанына ашуланған Егор Титов бірінші қақпашы бағанасына басын тигізді. Емес разочаровавшись бұл шертпелі жер уыс шөп тастап, жоғарыға.
3) ойын-сауық - аналитикалық-дайын айналдыруға өз репортаждар, егер сәті. Мысалы:
* Бүгінгі ойынға жиналған көрермендердің саны соншалықты көп, тіпті Антарктида құрлығында да адамды қалдырмайды.
* Әзірге есеп-0: 0. Себебі ойын әлі басталған жоқ.
Енді комментаторлық өнердің маңыздылығына тоқталайық. Біз оны "өнер"деп атайтынымыз кездейсоқ емес. "Өнер" асыл сөзімен байланысты барлық нәрсе адамдарды таң қалдыруы керек, жақсы демалу, жеңіл тыныс алу керек. Комментатордың осындай қасиеттері бар екенін бәрі бұрыннан мойындады. Бұл өнердің басты қасиеті-спортты насихаттау және осы жолда таба алмайтын құрал. Әрине, жастардың бұл спорт түріне деген қызығушылығы зор болады. Сонымен қатар, пікірлерді жүргізетін журналист спорт туралы көптеген қызықты ақпаратты өз уақытында айтады, ал ең бастысы, көрермендердің қызығушылығы мен жауаптары бар-мұндай комментатор ризашылықтан басқа, болмайды ай дамыған, өтімді комментаторлық тілдің дамуына, оның жастар арасында таралуына, құлағын сіңіруіне өте жақсы әсер етеді. Өйткені, жарқын әлем жастарға қатты әсер етеді, егер спорт комментаторы қазақша сөйлегісі келмесе, онда бала қалмайды ... атақты ресейлік комментатор Виктор Гусев айтқандай "" спорт комментаторы-тірі энциклопедия болуы тиіс. Сондай-ақ, ол білетін ақпарат, егер ол уақытында жеткізілсе, оның үстіне жарық түседі".
Ол үгіт-насихат пен насихатқа көп көңіл бөлді, соның арқасында ол комментаторлық өнерді құрметтеді және Кеңес Одағында империя көптеген жылдар бойы мызғымас болып қала берді. Николай Озеров сияқты оның көрнекті мамандары елдегі күшті сыйлықтарды ғана емес, сонымен қатар ондаған жылдар бойы сахна мен кинодан кете алмайтын "халық әртісі" құрметті атағын алды. Николай Озеров көптеген балалар оны айтады және еліктейді және бұқаралық ақпарат құралдарында айтады деп түсіндірді. Халық санасына әсер ету құралдарының өтімділігіне керемет назар аударған Кеңес идеологтарының комментаторлық өнерді қалай бағалағанының бір мысалын Николай Озеровтың өмірінде теледидардан көруге болады. КСРО-ның ғана емес, әлемнің басқа да дамыған елдерінің көрнекті комментаторларына деген құрмет өте зор...
Сәкен Сыбанбай "Рейтинг" газетінде жазылған мақаласында: "жанкүйерлердің айықпас дертіне шалдыққан жандар футболды дыбыссыз көру де қызық емес екенін жақсы біледі. Стадиондағы көрермендердің күшті шуы мен комментатордың ойын барысы туралы айқын дауысы болмаса, сіз үнсіз фильмді көруден ешқандай әсер алмайсыз. Сондықтан репортаж басталар алдында " бүгінгі ойынды кім жүргізеді?"әрбір сауалға көкейінтесері . Жанкүйерлер үшін комментатордың маңызы өте жақсы. Көптеген адамдар репортаж әдісін, кәсіби деңгейін, кейбір комментаторлардың құзыреттілігін қанағаттандыра алады, тіпті таңқаларлық емес, олардың кейбіреулері әсіресе жақсы көреді. Олардың кейбіреулері елге белгілі, кейбіреулері кейінгі жылдары ғана қатая бастады, енді ғана оқып жүргендер де бар. Осыдан он жыл бұрын жалпы деңгей біршама өсті, алайда біздің комментаторларымызда әлі де көп нәрсе жоқ. Әсіресе, мұндай кәсіпқойдан табуға болатын критерийлер бір-бірінен екіншісіне дейін ақсап тұрғаны өкінішті.
Пікір білдірушілердің көпшілігінде Тіл, сөз байлығы жоқ. Сөздік қоры әдетте кішкентай, өзіне ыңғайлы. Қазақ тілінде барлық спорттық терминдер жүйеге келтірілмеген және айналымға енгізілмеген. Мұндай проблема бар, бірақ, біріншіден, өмір оған қарамайды, ешкім: "алдымен тілдік алаңдаушылықты алып тастаңыз, содан кейін ойнаңыз", - дейді, футбол жүріп жатыр, репортаж жүргізілуі керек; екіншіден, бұл сұрақ және комментатордың білімі, ізденгіш, тапқыр адам кез-келген тығырықтан шығудың жолын таба алады. Оның ұзақ өмір сүруі тартымды дауыс, сөйлеу қалыптаспаған ,әр сөйлемін " i-i-i..."бізде үзілістен бастайтын" комментаторлар " көп емес, олар бір қақпада жағдай бар және доп қарама-қарсы қақпадан шығады дейді. Көпшілігінде тапқырлық жетіспейді, оларды аяқ астынан табуға болады және олар стереотиптерге үйренеді. Үшінші жүргізеді репортаж жоқ сезім, эмоция, сезім. Бар, кім білмейді терең талдай жолдады. Ең бастысы-кәсіби біліктілік, көрерменнің талғамы мен жеке қасиеттерін түсіну, атап айтқанда харизма жеткіліксіз. Жетіспейді-көптеген жоқ, не өмірлік, не кәсіби тәжірибесі, өйткені басым бөлігі-жастар. Яғни, осы саланың ақсақалдарының бірі, ресейлік Юрий Розановтың айтуынша:" мен күнделікті тәжірибесі жоқ жастардың микрофонға отыруына қарсымын", - деп бек қосуға болады.
Мен жеке өзім футбол репортажын топтық көрініспен қарайтын адамдарды түсінбеймін. Ойынның барлық нәзіктігі мен нәзіктігін байқау қиын, өйткені комментатордың әңгімесін тыңдамай, барлық түсініктеме бере отырып, семпайкасы бар жанкүйер кез-келген ортадан шығады. Шын мәнінде, ойынның күші мен оның баяндаушысының қадір-қасиетін тек репортажды жалғыз көргендер ғана түсіне алады. Нағыз комментатор сізді өзінің әңгімесімен таң қалдырды және сіз жалғыз екеніңізді ұмытып кетті. Мысалы, марқұм Владимир Маслаченко - мен үшін мұндай адам болды: дауыс, бейнелі тіл, жан-жақты білім, кәсіби шеберлік (өзі бұрын әйгілі қақпашы болған), эмоционалдылық, ол ойын қызуын дәл жеткізеді, шиеленісті сәттен әзілмен шыға алатын тапқырлық, көрерменнің сезімдеріне әсер ете білу көк экранның алдында және тіпті осы адамнан шыққан харизмаға дейін. "Мен жасыл алаңмен ұзақ уақыт қоштасқаныммен, мен бір сәтке ойнауды тоқтатқан жоқпын, тек қазір микрофонның алдында ойнаймын", - деді ол сұхбатында. Шынында да, қақпашы допты қаншалықты ептілікпен соқты, комментатор ұтқыр болды. 1988 жылғы Олимпиаданың финалынан оның әйгілі репортажы қандай керемет! Матч соңында КСРО құрамасының шабуылшысы Юрий Савичев Бразилиялық қақпашы Клаудио Таффарелмен жекпе-жекке шығып, комментатордың сөзіне түсініктеме берді: "Савичев, Қашыңыз, Гол соғыңыз, мен сізден жалынамын!"бұл жанкүйердің жадында мәңгі өшпес классикаға айналды. Ал 1999 жылы мадридтік "Реал" киевтік "Динамомен" кездескен кезде, үзіліске дейін тамаша ойнаған мадридтік Кларенс Зеедорф екінші таймда серіктестеріне емес, керісінше, Киевтіктерге есе жіберіп, қайта-қайта қателесті. "Менің ойымша, екінші таймда Зеедорф Киевтік "Динамо" үшін ойнайды - Маслаченкодан басқа мұндай иронияны кім айта алады? Атақты грузин комментаторы Коте Махарадзе: "жанкүйерлер сізді қатты жақсы көретінін қалай түсіндірер едіңіз? - деген сұраққа: "білмеймін. Мен ешқашан комментаторлық кабинаға кірмеймін, және бүкіл репортаж барысында бір командаға немесе ойыншыға кек, келеке-мазақ пен нәзіктік болмайды. Комментатор әділ және мейірімді болуы керек. Ол сонымен қатар өз аудиториясының ерекшеліктерін ескеруі керек. Бір ньюйоркцев, ол бірде-бір рет елу жылда ЖҚЕ бұзған жоқ, деп сұрады бір такси себебін осындай табыс, ол былай деді: "таң бұған ештеңе: келістім, барлық машина жүргізушілердің, жаяу алда немесе обгоняющих мені, сумасшедшими және әрекет тиісінше". Біздің жұмысымыз бірдей: репортажды миллиондаған адамдар тыңдайды, егер сіздің сүйікті командаңызға орынсыз сын айтылса, онда олар комментаторды қорлауды тоқтатады". Қазір біз Ресейдің өзінде "бұрынғыдай білікті спорт комментаторлары жоқ"деген пессимизм басым екенін көріп отырмыз. Егер Василий Уткин, Владимир Стогниенко, Виктор Гусев сияқты мықты жанкүйерлері өздерінің комментаторларынан көңілі қалмаса, онда біздің қарсыласуымызда тіпті болмайды. "Қазақстан" ұлттық арнасы келесі жылдары спорттық көрсетілімдерді тек қазақ тілінде (бұрын екі тілде болған) ұсынды. Біздің басқа арналарымыз әлі де екі тілде есеп береді. Бұл да-біздің елімізде ғана бар мәселе... Қазақша Рабат Жәнібеков, Қайынбай Аралбаев, Рус Диас Омаров, Қайрат Жантикиндер-осының бәрі кеңестік репортаждарда жұртшылықтың көз алдында болды. Мүмкін, табысты мақтайтын барлық футбол жанкүйерлері, егер ол жұмыс істемесе, наразылықты ашық білдіре бермейді. Алайда, комментатордың сөздерін тыңдайтын көрермен әрдайым оған көк экранның алдындағы көріністі тамашалап қана қоймай, ойын рухын сезініп, оның күші мен күшін сезінуді талап ететінін есте ұстаған жөн. Себебі, жоғарыда аталған в. Уткин айтқандай, " есеп беру сізді көпшіліктің тыңдауы емес. Репортаж - бұл теледидар алдындағы миллиондаған адамдармен қарым-қатынасыңыз", - деп сынға алды спорт комментаторлары [2].
Иә, комментаторлық әркімнің қолынан келе бермейтін, аса білімділікті талап ететін мамандық екені белгілі. Зерттеу барысында Сәкен Сыбанбай ағамыз секілді комментаторларымызды сөзбен сыбап алған және керісінше қолдау көрсеткен бірнеше пікірді байқадым. Солардың бірі - Қазақстан комментаторы Ермұхамед Мәулен Комментатор күнделігі блогында:
Комментатор болу үшін адам сәл де болса өзі жайлы ойлану керек. Менің шынымен де соған даусым жарай ма? Әңгіме айтысым, сөз саптауым келіңкірей ме деп? Әйтпесе, осылай талаптанып хабарласқан жігіттерді жай ғана дайындал, тағы да шыңдал деп жылы сипап, қоя беретін әдетім бар. Бірақ, комментаторлыққа ешқандай талаптары келмейді. Ренжіткім келмейді. Ол да мен сияқты ауылда өскен қазақтың баласы шығар. Арманы комментатор болу шығар. Бірақ, қайтейін, айтып отырған әңгімесі келіспесе. Сөйлемдері бір-бірімен ұйыспаса. Хабарласып жүрген жігіттерден ең алдымен сұрарым: "Абай жолы" деген романды оқыдыңыздар ма? Жоқ. Сонда Әуезовтың бұл кітабын оқымай, қалай журналист, тіл шебері болуға болады. Менің миыма сыймайды. Ең алдымен, "Абай жолын" түгел, төрт кітабын да тауысып алған дұрыс. Ол былай да былай керек дүние. Кітапты, қазақ тілінде жазылған романдарды оқымай, поэмаларды жаттамай, жақсы сөйлеу мүмкін емес. Қазіргі телевидениедегі ауызекі әңгіме көп адамға жаға бермейді. Ол жалпы дұрыс бағыт емес. Экранның ар жағынан бәріміз сол тілде сөйлеп жүрміз Ол түбі жақсылыққа апармасы анық. Сөз мәйегін жоғалтпауымыз керек. Ол үшін қазіргі жастар соны ұмытпай, журналистикаға алып келуі тиіс - деп барша комментатор болуды армандайтын жастарға ақыл-кеңес береді [3].
Осыдан 5 жыл бұрын белгілі комментатор Есей Жеңісұлы өзінің Facebook- тегі парақшасына:
"Әй, жігіттер қызынбаңдар!..
Еуроның басталуымен комментаторларға назар аударылуда. Және ол дұрыс. Балалар, бәлкім, дұрыс сөйлей алмайды, орыс тілінде ойлайды, қазақ тілінде сөйлейді, бұрын айтылған сөз тіркесін жүз рет қайталайды. Комментатор ретінде біз көздің, алақанның, аяқтың және көп жағдайда жамбастың астындамыз. Күні бойы жұмыста бос отырғаныңыз үшін, кешке үйге барып, комментаторға күннің аптап ыстығынан, жұмыстың қиындықтарынан, митингтің дұрыс ұйымдастырылмауынан, бастығыңыздың жанжалдарынан, сүйген нәрсеңізден, сіз қисық болғаныңыздан жиналған барлық агрессияны төгіп тастағаныңыз үшін рахмет.
Қазақстанда комментаторлық мектеп бар ма? Егер қазақтардың 50 жылдық теледидары болса, онда сол жарты ғасырда қазақ тек өз тілінде эфирге шығатын еді? Шыртүкіріп арнаңыз заменить чистой политикой государства в этой по-казахски, то еще большой аламандарда қасыңызға орыстілді ай, Говорят-сорока оправданий. Сонымен қатар, сіздің комментаторыңыз тек футболда сөйлесуі керек, бұған дейін хоккей, теннис, байга, жеңіл атлетика ауыр атлетикамен айналысқан, оның миы болған және ол Педроның шаштарын Бускетпен шатастырып, эфирде қырық рет қателескен. О, Рахат, кінәлі табылды! Неге зәрді төгуге болмайды! Ол ұлы қазақ сөзін Бұзды ғой!
Айта кетейін, бізде комментаторлық мектеп болған жоқ! Біздің балалар ештеңе жасамайды! Уткин, Стогниенко, Генич, Черданцев, Озеров, Майоров, Перетурин, Маслаченко осыдан жарты ғасыр бұрын мектеп құрды. Озеровтың жанында бурят 5 минут сөйлеспеді, татарларға екі минут бермеді. Орыс тіліндегі сөздер, дайын фраза, алудың оңай әдісін қалыптастырады. Олардың барлығы екі спорт түріне мамандандырылған, басқалары тіпті қарамайды.
Ал қазақ комментаторлық мектебі жақында қалыптаспайды! Өйткені, барлық балалар бір-бірімен жүреді. Ол 5-8 минут дейді, содан кейін "ағасын"тыңдайды. Балалар кабинадан шығады, оның астына жүгіреді, конкурсқа қатысушыдан түсініктеме алады, жұмысқа оралады және кодтайды. Ертең тағы бір нәрсе: сол жартас-сол жартас. Теннис, бұқаралық спорт, асау, хоккей...
Ағатай, түйе мүйізінде қазақтың бал сөзі балалардың тіліне қайта оралған кезде, жылқы жалады ма?
Кешіріп қойыңыздар! Қазақтар тек эфирде сөйлеп қана қоймай, комментатор мектебін қалыптастырмайды. Егер "Қазақстан Барысы" жетекшілік ететін болса, онда супер-мупер репортаж жасайды деп кім айтты? Ол қоқыстан гөрі алты айға бара жатқанда, бірден төрт аяғы, ол айтқандай, қатайып кетті ме?
Бармен-базар! Балаларды қарғыс атсын! Көптеген адамдардың жаман энергиясы оларды міндетті түрде тілімен де, аяқтарымен де шашыратады. Қалаулы болу керек. "Ереке, кеше сіз бұл сөзді қате айттыңыз, оның орнына Мен бұл сөйлемді оқыдым",-деді ФБ парағындағы бір түсініктеме.
Егер сіз керемет кәсіпқой болсаңыз, неге біз әлемдегі алғашқы жүзден кейін барамыз? Барлығын артқа тартып, өз істерін алға жылжытпайтын комментаторлар ғана ма?
Қош бол, біз сөйлесеміз,- деп комментатор мамандарына сыни көзқарасқа қарсы жауап жазды [4].
Қазақта комментаторлық мектеп болмаған. Алайда, қазақтың сөздік қоры мол, бай да шұрайлы тілін жөнімен қолдану - әр қазақ журналисінің міндеті емес пе?
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ РЕПОРТАЖ ЖҮРГІЗУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1. Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна қызметі және қазақстандық танымал спорт журналистері
Журналистика - халықтың қамын ойлап, соның қажетін қарастыратын сала. Ал спорт оның ажырамас бір бөлігі. Бүгінде кез-келген телеарнаны қарасаңыз міндетті түрде спорт хабарын, ең болмағанда спорт жаңалығын кездестіресіз. Соңғы үш-төрт жыл ішінде қазақ телевизиясында спорт тақырыбы кең етек жая бастады. Елімізде тұңғыш спорттық-кабельдік телеарна Qazsport арнасы көрермендерге жол тартты. Екі бірдей беделді арнамыз саналатын Хабар мен Қазақстан Ұлттық телеарнасы Футболдан Чемпиондар лигасынан репортаждар, сондай-ақ елімізде болып жатқан үлкен жарыстардан жиі хабар тарата бастады. Бір ғана мысал, еліміз жазғы және қысқы спорт түрлерінен өтетін Олимпиададағы қазақ спортшыларының өнерін дүйім жұрт Қазақстан мен Хабар телеарналарынан тамсана тамашалап жүр. Бұл әрине жетістік...
Бірқатар әлем елдерінде спорт журналистикасы бөлек бір мамандық ретінде қарастырылады. Ал бізде өкінішке орай бәрі басқаша. Өз басым қазақ спорт журналистикасында ілгерілеуді байқасамда, көңілім көніш табар емес. Түбінде бір жетіспеушілік бар. Бұған себеп қазақ тілінде шығатын спорт хабарларының, репортаждарының сын көтермейтіндігінде.
Cпорт қазіргі таңда басты тақырыптардың негізіне айналды. Мерейі өсіп, кейбір жанның өмірлік наны, ал біреулердің хоббиі болғалы қашан?! Бұл жерде біреу, екеу деп бөліп жаруға да болмайды, себебі спорт сансыз адамның ғұмырлық символы сынды. Көптен күткен арман! 2013 жылдың шілде айында елімізде алғаш рет таза спорттық телеарна ашылды. Алғаш рет бұл телеарна футболдан ағылшын премьер-лигасын көрсете бастады. Артынша Мәскеуде өткен Достастық елдерінің кубогынан репортаждар жүргізді. Дегенмен бұдан кейін бұл арна дағдарыстың әсерінен бе, біраз бәсеңдеп қалды. Бұрынғы көрсетілімдер қайтадан қайталана бастады. Хоккейден астананың Барысы өткізген ойындардың барлығын дерлік тікелей эфирде көрсетіп жүр. Жақында бұл арнада алғаш рет Чемпиондар лигасы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тұран университеті
Нүртаза А.А.
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАРИЙЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5B050400 - Журналистика
Алматы, 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ТҰРАН УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
________ 2021жыл
Гуманитарлы-заң кафедрасының
меңгерушісі _________ А.С.Бузелло
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАРИЙЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ТІЛДІК ҚОЛДАНЫСЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B050400 - "Журналистика"
Орындаған 4 курс студенті: _____________ А.А.Нүртаза
Ғылыми жетекші: _____________ А.К.Алтаева
Норма бақылаушы: ______________
Алматы, 2021
РЕФЕРАТ
Диплoм жұмыcының тaқыpыбы: Телевизиядағы спорт комментарийлерінің қазіргі тілдік қолданысы
Диплoм жұмыcының көлeмi: 47
Диплoм жұмыcындa пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep caны: 21
Жұмыcтың құpылымы: Диплoм жұмыcы кipicпeдeн, нeгiзгi бөлiмнeн, қopытындыдaн және қосымша материалдан тұрады. Бірінші тарауда спорт журналистикасындағы репортаж жанрының маңызы, спорттық репортаждың ерекшеліктері және түрлері туралы, сондай-ақ, комментаторлықтың қыр-сыры және спорттық комментарийдің спорт репортажынан ерекшелігі туралы айтылады. Екінші тарауда Қазақстандағы спорт комментаторлары және олардың сөйлеу мәнері және спорт тілін қазақыландыру жайында кеңінен баяндалады. Сондай-ақ елімізде бұрын-соңды репортаж жүргізген комментаторларға жеке тоқталады.
Жұмыстың нысаны: Еліміздегі телевизиядағы спорттық репортаждар және қазақтілді комментаторлардың сөйлеу тілі.
Диплoм жұмыcындa қoлдaнылғaн тipeк cөздep: репортаж, телевизия, комментатор, спорт, тіл құзіреттілігі.
Жұмыстың өзектілігі: Спорттық жарыстар бойынша қазақ тілінде жасалған репортаж жанрын кешенді сипатталады. Телевизиялық спорт комментарийлерінің спорт комментаторының тілі екендігін ескеріп, коммуникативтік сөз айқындығына қатысты зерттеледі.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті: Қазақ телевизиясындағы спорт комментарийлерінің тілін айқындау және спорт репортаждары мен комментаторлар жұмысына талдау жасау, журналистика жанры ретіндегі репортаждың ерекшеліктерін анықтау, қазақ тілді спорт комментарийлерін талдау.
Диплoм жұмыcының дepeккөздepi: спорт журналистикасы саласындағы ғылыми еңбектер, монографиялар, оқу құралдары, мерзімді басылымдар, интернет материалдар.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 РЕПОРТАЖ - СПОРТ ЖУРНАЛИСТИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЖАНРЫ
1.1 Спорттық репортаж және оның түрлері
1.2 Спорт комментаторы мен спорттық комментарий
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ МӘНЕРІ
2.1 Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна қызметі және қазақстандық
танымал спорт журналистері
2.2 Телевизиядағы спорт тілін қазақыландыру мәселесі
2.3 Қазақ тіліндегі спорт комментарийлеріне сараптама: мәселе мен мүмкіндік
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша материал
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының сипаты. Спорт-бұл адамның қажеттілігін өтеуге қабілетті құдіретті күш. Спортта шекара жоқ, болмайды. Бұл тек бір ұлттың, мемлекеттің, бүкіл адамзаттың бір халықтың немесе қоғамның шығармашылық қабілеттерінің нәтижесі. Тіл - әр халықтың мақтанышы, мемлекет мәртебесі, мәдениеттің, қарым-қатынастың ең тиімді құралы. Соңғы уақытта спорттық журналистика, соның ішінде спорттық репортаждар қарқынды дамуда. Сонымен қатар, спорттық репортаждардың тілін "қазақтандыру" мәселесі де қатар дамуда. Бұл жұмыста, әрине, бұл туралы айтуға болмайды. Теледидар бұқаралық ақпарат құралдары арасында алдыңғы қатарлы модель болғандықтан, оның спорттық трансляцияларды таратуда үлкен рөл атқаратыны түсінікті. Теледидардағы спорттық түсініктемелерді тілдік қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктеріне тоқталайық.
Диплом жұмысының өзектілігі. Әлемде күнде сансыз додалар өтеді. Соның ішінде әрине спорттық сайыстар, спартакиада, дүниежүзілік турнирлер, олимпиада т.с.с. Осыларды тікелей эфирде көрсету арқылы телеарна аудиториясы кеңейіп, арнаның рейтингі сөзсіз артады. Осы эфирлерде комментарторлық екі тілде жүргізілгенмен, мемлекеттік тіл орыс тіліне орын беріп қоятыны жасырын емес. Бүгінгі күні телеарна мен спорт өнері ажырамас бір бөлік. Десекте кейбір арналардың спортқа бей-жай қарап жатады. Тек эфирді толтыру үшін жасалатын дүниелерді көргенде еріксіз қынжыласың. Дәл, қазір кез-келген арнада саясат, мәдениет тақырыптары бірінші орында. Дегенмен спорт менің түсінігімде ол саясат та,сондай-ақ мәдениет те. Осы күні елімізде таза спорттық телеарна саналатын бір-ақ арна бар. Оның өзі көрермендер сұранысын өтей алмауда. Тек шет елдің дайын өнімдерін алумен шектеліп отыр. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу әдісі көңілге кірбің ұялатады. Бұл осы күнге дейін күрмеуі шешілмеген күйінде әлі келеді. Әрине бұған себеп, қазақ спорт терминологиясының жоқтығы. Қазақтілді, білімі мен біліктілігі үйлескен мамандарымыз саусақпен санарлықтай. Техника жабдықтарымыз соңғы үлгіде емес. Оқу ордаларында спорт журналистикасы оқытылмайды. Осы түйткілдерді шешетін кез жетті. Сонда ғана қазақ журналистикасының дамуына үлес қосып, қазақ спорт журналистикасын қалыптастыра аламыз, телевизиядағы спорт бағдарламаларының сапасын да санын да, артыруға болар еді.
Тaқыpыптың зepттeлу дeңгeйi.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Қазақ телевизиясындағы спорт комментарилерінің тілін айқындау және спорт репортаждары мен комментаторлар жұмысына талдау жасау, журналистика жанры ретіндегі репортаждың ерекшеліктерін анықтау, қазақ тілді спорт комментарийлерін талдау.
Бұл тұрғыда мынадай негізгі міндеттер күн тәртібіне қойылды:
спорттық дискурстің ерекшеліктерін айқындау;
репортаж жанрының ерекшеліктерін анықтау;
осы жанрдың тілдік қолданысының ұлттық ерекшеліктерін айқындау;
спорт комментариі жанрындағы коммуникативтік айқындықты зерттеу;
сөз мәдениетін арттырудың тиімді тәсілдерін жіктеу.
спорт терминдарының қазақ тіліне аударылуын айқындау;
спорт комментаторларының эфир барысындағы қателіктерін анықтап,
қателіктерді түзеу жолдарын көрсету;
спорттық репортаждың жанр ретінде мағынасын, оның
трансляциясындағы рөлін анықтау;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл бітіру жұмысында қазақтілді спорт комментаторларының коммуникативтік айқындық тұрғысынан тілдік ерекшеліктері алғаш рет кешенді сипатта зерттелген: спорт комментариі жанрының сипаты нақтыланады; коммуникативті айқындықты бұзатын және дәрежесін жоғарылататын типтік жағдайлар анықталған. Зерттеу жұмысының теориялық мәні стилистиканың, шешендіктің, дискурс пен мәтін лингвистикасының жалпы теориялық мәселелерін айқындауға мүмкіндік береді.Қазақ спорт журналистикасы мен репортаждардың дамуына талдау жасалған. Қазақ комментаторларының репортаждар жүргізу барысында кездесетін қиындықтардан шығу жолдарын қарастырған.
Жұмыстың зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндетіне сай сипаттамалы, салыстырмалы талдау тәсілдері қолданылады.
Зерттеу нысаны. Еліміздегі телевизиядағы спорттық репортаждар және қазақтілді комментаторлардың сөйлеу тілі.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымша материалдардан тұрады.
Зepттeу жұмыcының дepeк көзi. БАҚ өнімдері, танымдық сайттар, мерзімді басылымдар, ғылыми зерттеулер мен мақалалар, сайт зерттеулері.
І тарау. РЕПОРТАЖ - СПОРТ ЖУРНАЛИСТИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ ЖАНРЫ
1.1 Спорттық репортаж және оның түрлері
Журналистиканың әр саласы лексикалық жағынан да, стилистикасында да өзіндік ерекшеліктерге ие. Бұл екі жағдайға байланысты. Біріншіден, әр оқиғаның өзіндік ерекшелігі бар, екіншіден, ақпарат әрқашан нақты, нақты әлеуметтік топқа беріледі. Мысалы, елдің ортастатистикалық азаматын іскери аналитика әлеміндегі фактілер мүлдем қызықтырмауы мүмкін. Спорттық репортаж жасалған спорт жанкүйерлерінің де өзіндік ерекшеліктері бар, сол себептен авторлар ақпаратты осы санатқа бейімдеуі керек.
Спорттық түсініктеме - бұл тиісті тіл өнерін қажет ететін мамандандырылған сала екендігінде күмән жоқ. Мұндай мамандандырудың болуы "спорт" ұғымымен көрінеді, бұл сөз жасаушылар сөздерді стилистикалық шектеулі салалар ретінде жіктеуде қолданады және "ғылым, технология, қолөнер, өнер және т.б."терминдерінің жоғары мамандануына байланысты шектеулерді білдіреді. Бұл белгіні барлық сөздерде қолдану мүмкіндігі, бір мағынасы немесе сөздердің тұрақты тіркесімі жай ғана күрделі және күрделі лексикалық бірліктер емес. Жалпы сөздердің мамандандырылған мағыналарының болуын бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, спорттық лексика кәсіби шектеулі. Терминнің анықтамасына спортты қосу мүмкіндігін атап өтеміз:"Термин - бұл спорт, ғылым, техника, өнер және т.б. туралы кез-келген Тұжырымдаманың атауы болып табылатын сөз немесе сөз тіркесі".
Спортта әрқашан бәсекелестік, қарсыласпен немесе қауіп-қатермен күресу элементі болады. Бұл спортшының әрекетін бағалауды қажет етеді. Демек, бұл термин бағалау сөздерімен бірге қолданылады.
Спорттық терминология тек ғылыми мақалалар, оқулықтар (ғылыми) мәтінінде ғана емес. Сондай-ақ, біз оның газет, журнал мақалаларында, радио және теледидар шолушыларының ауызша сөйлеуінде қолданылатынын түсінуіміз керек.
Спорттық терминологияны қолдану спорттық журналист пен комментатордың ерекшелігі болып табылады. Комментаторлар мен спорт журналистерінің тілін тек спорт атмосферасына ену арқылы түсінуге болады.
Спорт журналистері белгілі бір спорт түріне қатысты көптеген терминдерді қолданады. Көп жағдайда белгілі бір сөздің нені білдіретінін түсіну қиын. Ол үшін этимологияны зерттеп, сөздердің мағынасын бөлек қарастырып, оларды салыстырып, олардың арасындағы жалпы мағынаны табу керек [14, 12-14 б.].
Оқиға орнынан репортаж жасайтын қазіргі спорт репортерлары экспрессия мен эмоцияның жоғарылығымен ерекшеленеді. Олар құрғақ фактілерді айтып қана қоймай, сонымен бірге ойын алаңында не болып жатқанын суреттейді, өз бағасын береді. Статистика береді, көрермендер мен радио тыңдаушыларына спортшылар, жаттықтырушылар, матчтар, стадиондар туралы қосымша ақпарат береді, қысқасы, адамдарды қызықтыру үшін бәрін жасайды. Осы міндеттердің бәрін орындау үшін журналистер тіл құралдарының барлық түрлерін қолданады. Репортажда әртүрлі стилистикалық әдістерді қолдану ерекше рольге ие.
Соңғы онжылдықта Лингвистикада әдетте Логикалық семантика тұрғысынан сипатталатын бір сөздің мағынасын түсіндіруден ауытқу тенденциясы байқалады. Зерттеушілер көбінесе " сөз өздігінен жұмыс істемейді, бірақ оның мәні, қасиеттері, байланыстары мен қатынастары, эмоционалды және құндылық нюанстары туралы бүкіл әлемнің жеке-тәжірибелік көрінісіне қол жеткізу құралы ретінде[15, 12-14 б.]. Сондықтан баяндаудың графикалық және экспрессивтілігі дәл қазіргі кездегі спорт көрерменінің спорттық іс-шараның трансляциясын таңдауға бағыттайтын басты критериі болып табылады.
Спорт репортерларының сөзінде көбінесе метафора, эпитет, метонимия, синекдоха, салыстыру, персонализация, гипербола, сауаттылық, перифразия және ирония сияқты стилистикалық құралдарды байқауға болады. Спорттық репортаждардың ішінде зерттеушілер аналитикалық элементтері басым болатын репортаждарды ерекше атап өтеді.
Спорттық репортаждар кезінде баяндаудың басты тақырыбы көбінесе автордың тікелей бақылауы нәтижесіндегі нақты оқиғалар. Оқиғаны динамикада көрсету үшін журналистер жарқын және эмоциояға бай сәттерді баяндайды. Сонымен бірге, журналистер көргендерін нақты сипаттап қана қоймай, кенеттен болған сәттер мен қақтығыстарды қадағалап отырады.
Репортаждың негізі, бір жағынан, оларды тез арада ұсынуды қажет ететін спорттық іс-шаралар, екінші жағынан, сол оқиғаға батыру және көпшіліктің көңіл-күйін сезіну болып табылады. Оқиғаны хабарлау үшін "қатысу эффектісін" құру өте маңызды. Оқырман оқиғаны автордың көзімен көруі керек, онымен жағдайдың күрт дамуын сезінуі керек, репортаждың уақыты мен орнын нақты көрсетуі керек.
Спорттық репортаждағы "көрнекі әсерге" жарқын сәттер мен ақпаратты дұрыс пайдалану арқылы қол жеткізіледі. Проблемалық спорттық репортаж шұғыл оқиғаның сипаттамасына ғана емес, оның пайда болуы мен даму себептеріне де арналған. Проблемалық репортаж ақпараттық элементтерді (фактілер, сандар, дәлелдер), Талдамалық (бағалар, түсініктемелер, Болжамдар) және эскиздерді (сахнаның сипаттамасы, оған қатысушылардың сипаттамасы) ұсынады. Сюжеттің динамикасына автордың ойлары, пікірлері мен нұсқаларын орналастыру, сондай-ақ мәселенің ішкі қозғаушы күштерін көрсету арқылы қол жеткізіледі.
Авторлар барлық сыртқы оқиғаларды өздерінің дүниетанымы мен көзқарасы арқылы жеткізеді. Осыған байланысты екі уақыт бөлігінің тіркесімі пайда болады: психологиялық және физикалық уақыт. Сонымен қатар, әңгімедегі синхрондау шартты болып табылады, бірақ тек оның көмегімен автор өз сезімдерін және оның көзқарасы бойынша болып жатқанның бәрін жеткізе алады.
Спорттық репортаж оқиғаның егжей-тегжейлі көрсетілуіне ғана емес, оның толық түсіндірілуіне де бағытталған. Талдамалы элементтерді пайдалана отырып, репортер оқырмандарға оқиғаның мәнін түсіндіреді, не болғанын айтады, ең бастысы, онсыз күрделі талдау жасау мүмкін болмайтын қосымша аргументтерді пайдаланады[16, 20].
Спорттық комментарийде көбінесе қолданылады:
:: ауқымды комментарий - нақты түсіндірме;
:: синхронды комментарий - фактілерді ең ұсақ бөлшектерге дейін нақтылау;
:: маманның комментариі - фактіні кәсіби маман түсіндіреді;
:: полярлық комментарий - белгілі бір қызмет саласында құзыретті әртүрлі мамандардың түсіндіруі, нақтылауы.
Репортаж - нақты уақытта болған оқиғаның сипаттамасы болып табылады. Комментатор үшін сәттің маңыздылығы туралы ғана емес, оқиғаның өзгеру динамикасын да көрсету маңызды. Спорттық репортажда уақыт нақты емес, яғни оның ұзақтығы нақты уақытқа сәйкес келмейді. Нақты уақыт мәтіннің оқиғаларына қатысты уақыт пен кеңістіктегі нақты немесе елестетілген автордың позициясын білдіретін сөздермен үйлеседі. Осындай үйлесімнің арқасында журналистер тек көрген және естігендерін ғана емес, сонымен бірге не сезінгенін, есте сақтағанын және ойлағанын суреттей алады.
Түрлі стильдік атрибуттарды сіңіретін тілдік кодты қолдану спорт журналистері үшін реципиенттармен байланысын барынша арттыруға көмектеседі. Зерттеушілер нормативтілік ережесін, сенімділік пен сәйкестік ережелерін оның негізгі ережелері қатарына жатқызады. Мәліметтердің этикалық нормативтілігі, әсіресе тілді дестандартизациялау орын алған жағдайларда маңызды. Бұл кәсіби емес репортерлардың сөйлеуінде жаргондардың, дөрекіліктің қолданылуына байланысты.
Репортаж - бұл журналистиканың ақпараттық жанры, оның басты міндеті - оқиғалар орынынан ақпараттың жедел жеткізілуі, оқырманға, тыңдаушыға немесе көрерменге жағдайды толығымен көрсету. Зерттелетіп отырған жанрда болып жатқан оқиғаларды тікелей қадағалап, комментарий беретін журналистің оқиғаны жеке қабылдауы басты назарға алынады. Осыған байланысты репортаж әрқашан автордың ойын нақты көрсетеді, оқырман немесе көрермен әрқашан автордың қатысуын сезінеді.
Спорттық комментарийдің сапалы болуы журналистің спорттағы жалпы білімі және кәсіби білімі, белгілі бір психологиялық қасиеттерінің болуы (реакция жылдамдығы, көркемдік және әртістігі т.б.), сауаттылығы, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын білу және т.б факторларға тікелей байланысты.
Осылайша, спорттық телевизиялық репортаж - бұл спорттық оқиғаларды қамтыған және журналистердің ауызша монологы болып табылатын журналистиканың жанры, онда шындықты жеке қабылдау оның түсіндірмесі мен талдауы қатар бірге жүреді.
Спорттағы радио, телевизиялық және баспалық репортаждардың ерекшелігі.
Репортажды көздейтін бұқаралық коммуникация арнасына (баспа БАҚ, эфир, теледидар) байланысты, материалды ұсыну әдістері бір-бірінен өзгеше болады. Газет немесе журналдан айырмашылығы, телевизиялық репортаж оқиға туралы айтып қана қоймай, оны көрерменге де көрсетеді. Осы жанр арқылы теледидардың ақпараттық-коммуникациялық функциясы жүзеге асырылады, визуалды образдар ауызша мазмұнмен бірге қатар жүреді және экранда көрсетілгендердің мәні неғұрлым толық ашылады .... Басқаша айтқанда, бұл жағдайда визуализация функциясы - бұл экрандағы көрініс.
Спорттық репортажда түсініктеме басым болады. Спорттық репортаждың мәні - тікелей осы жерде болып жатқан оқиғаларды сипаттау. Спорттық репортер болып жатқан оқиғаны басқа маңызды ақпаратпен толықтыра алуы керек. Болып жатқан жарыс, турнир көрермендердің экрандарында таратылады, ал журналист кадр сыртында қалады. Ол оқиға туралы әңгімелейді, оның даму барысындағы импровизация тәсілін қолданады, нақтылау қажет екенін түсіндіреді, сонымен қатар көрерменнің біле бермейтін нәрселер туралы айтады. Басқаша айтқанда, спорттық теледидар репортерінің мақсаты - көрермендерге спорттық іс-шара туралы түсінік беру, қай жерде өтетіні, оған кім қатысатындығы, қандай да бір команданың жеңіске деген мүмкіншілігі бар және т.с. Телерепортажда басты рольде, көрермендермен коммуникацияны қамтамасыз ететін, комментатор болып табылады.
Спорттық репортаждың сапасы журналистің спорттағы құзыреттілігі, жалпы білім және кәсіби білім, белгілі бір психологиялық қасиеттердің болуы (реакция жылдамдығы, көркемдік және т.б.), сауаттылық, көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын білу және т.б. тікелей байланысты.
Осылайша, спорттық телевизиялық репортаж - бұл спорттық оқиғаларды қамтыған және журналистердің ауызша стихиялық монологы болып табылатын журналистиканың жанры, онда шындықты жеке қабылдау оның түсіндірмесі мен талдауы жүреді.
Айта кету керек, спорттық репортаждың үш түрі де берілу мүмкіндігімен және нәтижесінде алушылардың қабылдауымен ерекшеленеді. Ақпаратты беру жылдамдығы айтарлықтай өзгеретінін де ескеру қажет. Мәселен, радио және телевизиялық репортаждар дереу көрерменге немесе тыңдаушыға жол таба алады, ал баспа уақыты жағынан айтарлықтай кешіктіріліп отырады.
Радио репортаждарында сіз радионың барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыра аласыз, оның ерекшеліктерін толықтай қолдана аласыз. Радиорепортаж ақпараттық радио хабарламаның күшті жақтарын (тиімділігі, өзектілігі, мәтіннің қанықтылығы) және радиожурналистиканың элементтерін (оқиғаны эмоционалды, қиялмен бейнелеу арқылы белгілі бір бағалаумен)сабақтасады.
Радиорепортаж белгілі бір қасиеттермен сипатталады - оқиғаның дыбыстық бейнесінің болуы, бұл тыңдаушыға өзінің қызығушылығын басуға және не болып жатқанына түсінуге мүмкіндік береді. Атмосфераны, оқиғаның мән-жайын, пейзажды суреттейтін корреспонденттің әңгімесін, адамдардың портреттерін және соңында репортажға қатысушылардың жанды дауыстарын жеткізетін шулар - осының бәрі қатысу эффектін тудырады, тыңдаушыға оқиға орнында болу сезімін тудыруға көмектеседі.
Ритм, динамика," калейдоскопия " - репортажды сипаттайды.
"Дыбыстық репортаж" журналистиканың барлық жанрларында өте динамикалық. Спорттық радио репортажға тән белгілер"" оқиғалық", "қатысу эффектісі" (кино термині), динамизм, оқиғаның баяндалуы. Компонентсіз бұл репортаж емес. Егер әңгімеде осы элементтердің кем дегенде біреуі болмаса, ол есеп беруді тоқтатады. Бұл мүлдем басқа жанрға айналады.
Теледидар тарихында репортаж ақпарат берудің негізгі жанры мен әдісіне айналды. Зерттеушілер репортажды "теледидардың табиғи қасиеті" және репортажды "теледидар журналистикасының ең кең таралған, тиімді, жетекші жанры"деп анықтайды. Мұнда теледидардағы спорттық репортаж туралы айту керек.Оны тәуелсіз теледидар жанры ретінде қарастыру проблемасы теледидардың өзіндік қасиеттерімен, атап айтқанда, оқиға мен оқиғаның жеделдігімен және бір мезгілде болуымен байланысты, бұл қазіргі уақытта оқиғаны түсіру, редакциялау және тарату мүмкіндіктерін, яғни. бұл эфирде барлық жұмысты бір уақытта орындау мүмкіндігі үшін пайда болады. Теледидардан айырмашылығы, баспа басылымдарының мұндай артықшылықтары жоқ, сондықтан олар үшін репортаж негізгі жанр емес. Осылайша, хабар тарату мүмкіндігі үшін репортажды теледидар өнерінің маңызды ерекшелігі деп атауға болады.
Баспасөздегі репортаждар радио-және телевизиялық репортаждардан оқиғаны (жағдайды, құбылысты) неғұрлым терең ұғыну, талдау, қорыту, жан-жақты бағалау, уақытша және кеңістіктік шекараларды қолдану мүмкіндігімен ерекшеленеді.
ESports мәселесін бөлек қарастырған жөн. Бейне ойындар индустриясы даму қарқынын едәуір жеделдетті, бірақ бұл саланың ерекшелігі іс-шаралардан толыққанды репортаж жасауға мүмкіндік бермейді. Нәтижесінде біз жарыстардан радио және теледидар репортаждарының жоқтығын көріп отырмыз.
Батыстың беделді бұқаралық ақпарат құралдары бейне ойын индустриясы үлкен қызығушылық тудырады және тек "ойыншыларды"қызықтырады деп ойламады. Жарыстардағы жанжалдар тек осы ортада ғана емес, бұқаралық ақпарат құралдарында да кеңінен талқыланады. Бейне ойындар туралы сөз болғанда, кең оқырман аудиториясына бағдарланған Қазақстандағы БАҚ, әдетте, балалар мен жасөспірімдерге теріс әсер етеді. Сондықтан спорттық іс-шаралар назардан тыс қалады.
Сондай-ақ, біз бұқаралық тұтынушыға бағытталған басылымдар бұл мәселеге ешқашан назар аудармайтындығына назар аударуымыз керек. Киберспорт туралы репортаждарды арнайы басылым беттерінен ғана көруге болады, бұл спорттық жарыстарды біздің спортшылар жоғары нәтижелерге қол жеткізген жағдайда ғана теледидардан көруге болады. Көп жағдайда электрондық спорт туралы ақпаратты тек интернет беттерінен көруге болады. Біздің елімізді әлемдік аренада танытатын "Avangar", "Virtus pro", "Gambit Esports" командаларының жетістіктері көпшілікке жарияланбағаны өкінішті.
Біздің еліміздегі eSports журналистикасының тағы бір проблемасы-тақырыптық блогтар мен жарияланымдар сапасыз және оларды журналистика саласында тәжірибесі немесе білімі жоқ адамдар басқарады. Сондықтан бұл жерде журналистік стандарттарға мән берілмейді. Танымал Gameplay ойын журналы жарыққа шыққаннан кейін, нарықта ойындар мен eSports өмірін көрсететін медиа-жоба жоқ, сондықтан бейне ойындар мен eSports туралы жазатындар үшін барлық маңызды белгілер жоғалып кетті.Әлемді бірлік туының астына жинайтын спорттың телевизиядағы ахуалын өзімізше зерттедік. Спорт журналистикасы басқа жанрлар сияқты фактыны бірінші орынға қояды. Өйткені, ол сюжет, репортаж яки әңгіме болсын бәрінде де дәлелді зат. Фактінің қажеттілігі оның қарсы ой туындатуында. Хабардың өн бойы фактіден тұруы қажет. Қандай жағдай да, оған әлдебір жайларды алып-қосуға болмайды. Факті бөлшектелмей, өзгеріссіз қалпында сценарйиге енуге тиісті. Мұның бәрі халыққа бүтін жетуіне бағытталады.
1.2.Спорт комментаторы мен спорттық комментарий
Телевизиядағы спорт комментарилерінің тілдік қолданысын зерттемес бұрын спорт репортажы және спорт комментарийлеріне тоқтала кетсек. Спорттық журналистикада спорт репортажы мен спорттық комментарий деп аталатын екі жанрдың бір-бірінен айырмашылығы бар екендігіне қарамастан, аталған екі жанр үнемі қатар жүріп келе жатыр. Түрлі авторлар екі жанрды бірде біріктіріп, бірде екіге бөліп карастырады. Мысалға, спорт репортажының авторын комментатор десе, айтылып жатқан мәтінді бірде репортаж , бірде комментарий дейді. Бұл біздің қазіргі журналистикада орын алып жатқан жанрлардың кірігу тенденциясының әсерінен комментарий репортаждың сараптамалық бөлімі деген теорияда бар. Репортаж термині латынның reportare, яғни, хабарлау, айту деген сөзінен алынған. Аталмыш жанр бастапқыда тек баспасөзге тән болса, уақыт өте келе радио мен телевизия саласына да етене еніп кетті. Спорттық репортаждың өзіндік мынадай ерекшеліктері бар: біріншіден, спорттық репортаждың бас кейіпкері - сөйлеуші немесе ақпаратты сараптап, қорытып, эфир барысында эмоционалдық ерекшеліктерді ескере отырып, таратушы, екіншіден, спорттық репортаждың құрамдас бөлігі - комментарий. Яғни, оқиғаның сараптамасы, жекелеген фактілер мен жалпы қорытындылар, болжамдардың жиынтығын хабарлау, үшіншіден, комментатор оқиғаның басы-қасындағы басты тұлға қызметін атқарады . Тек қана жылжымалы телевизиялық станциялардың болмаған кезінде ғана ол барлық ойын барысын студияда отырып жүргізеді. Өзге уақыттың барлығында тікелей оқиғаның куәгері комментатор болып есептеледі, төртіншіден, көрермен немесе тыңдарман ойын барысын комментатормен бірге тамашалайды немесе тыңдай алады, бесіншіден, репортаж құбылысты нақты уақытта оқиғаның қалыпты, табиғи дамуы тұрғысынан көрсете алады. Негізгі орынға оқиғаны субъективті қабылдау шығады. Бұл ойын барысында комментатордың беретін ақпараты мен репортаж мазмұнынан байқалып тұрады. Дегенмен, комментатор ойынды объективті, яғни, бейтарап тұрғыдан жүргізеді. Сенімді үн мен әсерлі авторлық бастамалар ақпаратты қабылдаушыға дұрыс әсер етеді. Бұл көп жағдайда комментатордың білім деңгейі мен тәжірибесіне, тілдік құрылымына тікелей байланысты болып келеді [1].
Жасыл алаңда теннис ракеткасын ұстап тұрған футболшыны немесе корттағы ракетканың орнына мылтық алып келген теннисшіні елестетіп көріңіз. Логика ештеңеге келмейді. Солай емес пе?! Бірақ бұл өмірде мұз айдынында хоккей ойынында коньки киіп, бірден футбол алаңына шығып, гол соғатын мамандықтар бар. Бұл спорт журналистері. Олар жанкүйерлерге гандбол турнирінде не болып жатқанын тағатсыздана жеткізіп, бокс өтетін алаңның ортасына бірден ене алады.
Ресейдің әйгілі спорт комментаторы Василий Соловьевтің айтуынша, спорт комментаторлары үш топқа бөлінген сияқты:
1) тарихи экскурсиялық - комментатор жарысқа (турнирге, ойынға) қатысушы командалардың және спортшылардың әрқайсысының өмірбаянына толығырақ тоқталғысы келеді. Сондай-ақ әр сөзді күнмен байланыстырыңыз. Мысалы:
* Үш жыл бұрын команда дәл осы құрамда өнер көрсетті.
* Самат Смақов 8 жылдан астам уақыт бойы 8 нөмірлі футболкада өнер көрсетіп келеді.
2) техникалық қырағылық - мұндай комментаторлар ойынның ең ұсақ бөлшектерін, тіпті көрерменге көрінбейтін, көрінбейтін сәттерді де жеткізуге тырысады. Мысалы:
* Мұнда режиссерлер жаңа эпизодты қайталауға тырысады. Алайда техника жұмыс істемейді.
* Ол гол сала алмағанына ашуланған Егор Титов бірінші қақпашы бағанасына басын тигізді. Емес разочаровавшись бұл шертпелі жер уыс шөп тастап, жоғарыға.
3) ойын-сауық - аналитикалық-дайын айналдыруға өз репортаждар, егер сәті. Мысалы:
* Бүгінгі ойынға жиналған көрермендердің саны соншалықты көп, тіпті Антарктида құрлығында да адамды қалдырмайды.
* Әзірге есеп-0: 0. Себебі ойын әлі басталған жоқ.
Енді комментаторлық өнердің маңыздылығына тоқталайық. Біз оны "өнер"деп атайтынымыз кездейсоқ емес. "Өнер" асыл сөзімен байланысты барлық нәрсе адамдарды таң қалдыруы керек, жақсы демалу, жеңіл тыныс алу керек. Комментатордың осындай қасиеттері бар екенін бәрі бұрыннан мойындады. Бұл өнердің басты қасиеті-спортты насихаттау және осы жолда таба алмайтын құрал. Әрине, жастардың бұл спорт түріне деген қызығушылығы зор болады. Сонымен қатар, пікірлерді жүргізетін журналист спорт туралы көптеген қызықты ақпаратты өз уақытында айтады, ал ең бастысы, көрермендердің қызығушылығы мен жауаптары бар-мұндай комментатор ризашылықтан басқа, болмайды ай дамыған, өтімді комментаторлық тілдің дамуына, оның жастар арасында таралуына, құлағын сіңіруіне өте жақсы әсер етеді. Өйткені, жарқын әлем жастарға қатты әсер етеді, егер спорт комментаторы қазақша сөйлегісі келмесе, онда бала қалмайды ... атақты ресейлік комментатор Виктор Гусев айтқандай "" спорт комментаторы-тірі энциклопедия болуы тиіс. Сондай-ақ, ол білетін ақпарат, егер ол уақытында жеткізілсе, оның үстіне жарық түседі".
Ол үгіт-насихат пен насихатқа көп көңіл бөлді, соның арқасында ол комментаторлық өнерді құрметтеді және Кеңес Одағында империя көптеген жылдар бойы мызғымас болып қала берді. Николай Озеров сияқты оның көрнекті мамандары елдегі күшті сыйлықтарды ғана емес, сонымен қатар ондаған жылдар бойы сахна мен кинодан кете алмайтын "халық әртісі" құрметті атағын алды. Николай Озеров көптеген балалар оны айтады және еліктейді және бұқаралық ақпарат құралдарында айтады деп түсіндірді. Халық санасына әсер ету құралдарының өтімділігіне керемет назар аударған Кеңес идеологтарының комментаторлық өнерді қалай бағалағанының бір мысалын Николай Озеровтың өмірінде теледидардан көруге болады. КСРО-ның ғана емес, әлемнің басқа да дамыған елдерінің көрнекті комментаторларына деген құрмет өте зор...
Сәкен Сыбанбай "Рейтинг" газетінде жазылған мақаласында: "жанкүйерлердің айықпас дертіне шалдыққан жандар футболды дыбыссыз көру де қызық емес екенін жақсы біледі. Стадиондағы көрермендердің күшті шуы мен комментатордың ойын барысы туралы айқын дауысы болмаса, сіз үнсіз фильмді көруден ешқандай әсер алмайсыз. Сондықтан репортаж басталар алдында " бүгінгі ойынды кім жүргізеді?"әрбір сауалға көкейінтесері . Жанкүйерлер үшін комментатордың маңызы өте жақсы. Көптеген адамдар репортаж әдісін, кәсіби деңгейін, кейбір комментаторлардың құзыреттілігін қанағаттандыра алады, тіпті таңқаларлық емес, олардың кейбіреулері әсіресе жақсы көреді. Олардың кейбіреулері елге белгілі, кейбіреулері кейінгі жылдары ғана қатая бастады, енді ғана оқып жүргендер де бар. Осыдан он жыл бұрын жалпы деңгей біршама өсті, алайда біздің комментаторларымызда әлі де көп нәрсе жоқ. Әсіресе, мұндай кәсіпқойдан табуға болатын критерийлер бір-бірінен екіншісіне дейін ақсап тұрғаны өкінішті.
Пікір білдірушілердің көпшілігінде Тіл, сөз байлығы жоқ. Сөздік қоры әдетте кішкентай, өзіне ыңғайлы. Қазақ тілінде барлық спорттық терминдер жүйеге келтірілмеген және айналымға енгізілмеген. Мұндай проблема бар, бірақ, біріншіден, өмір оған қарамайды, ешкім: "алдымен тілдік алаңдаушылықты алып тастаңыз, содан кейін ойнаңыз", - дейді, футбол жүріп жатыр, репортаж жүргізілуі керек; екіншіден, бұл сұрақ және комментатордың білімі, ізденгіш, тапқыр адам кез-келген тығырықтан шығудың жолын таба алады. Оның ұзақ өмір сүруі тартымды дауыс, сөйлеу қалыптаспаған ,әр сөйлемін " i-i-i..."бізде үзілістен бастайтын" комментаторлар " көп емес, олар бір қақпада жағдай бар және доп қарама-қарсы қақпадан шығады дейді. Көпшілігінде тапқырлық жетіспейді, оларды аяқ астынан табуға болады және олар стереотиптерге үйренеді. Үшінші жүргізеді репортаж жоқ сезім, эмоция, сезім. Бар, кім білмейді терең талдай жолдады. Ең бастысы-кәсіби біліктілік, көрерменнің талғамы мен жеке қасиеттерін түсіну, атап айтқанда харизма жеткіліксіз. Жетіспейді-көптеген жоқ, не өмірлік, не кәсіби тәжірибесі, өйткені басым бөлігі-жастар. Яғни, осы саланың ақсақалдарының бірі, ресейлік Юрий Розановтың айтуынша:" мен күнделікті тәжірибесі жоқ жастардың микрофонға отыруына қарсымын", - деп бек қосуға болады.
Мен жеке өзім футбол репортажын топтық көрініспен қарайтын адамдарды түсінбеймін. Ойынның барлық нәзіктігі мен нәзіктігін байқау қиын, өйткені комментатордың әңгімесін тыңдамай, барлық түсініктеме бере отырып, семпайкасы бар жанкүйер кез-келген ортадан шығады. Шын мәнінде, ойынның күші мен оның баяндаушысының қадір-қасиетін тек репортажды жалғыз көргендер ғана түсіне алады. Нағыз комментатор сізді өзінің әңгімесімен таң қалдырды және сіз жалғыз екеніңізді ұмытып кетті. Мысалы, марқұм Владимир Маслаченко - мен үшін мұндай адам болды: дауыс, бейнелі тіл, жан-жақты білім, кәсіби шеберлік (өзі бұрын әйгілі қақпашы болған), эмоционалдылық, ол ойын қызуын дәл жеткізеді, шиеленісті сәттен әзілмен шыға алатын тапқырлық, көрерменнің сезімдеріне әсер ете білу көк экранның алдында және тіпті осы адамнан шыққан харизмаға дейін. "Мен жасыл алаңмен ұзақ уақыт қоштасқаныммен, мен бір сәтке ойнауды тоқтатқан жоқпын, тек қазір микрофонның алдында ойнаймын", - деді ол сұхбатында. Шынында да, қақпашы допты қаншалықты ептілікпен соқты, комментатор ұтқыр болды. 1988 жылғы Олимпиаданың финалынан оның әйгілі репортажы қандай керемет! Матч соңында КСРО құрамасының шабуылшысы Юрий Савичев Бразилиялық қақпашы Клаудио Таффарелмен жекпе-жекке шығып, комментатордың сөзіне түсініктеме берді: "Савичев, Қашыңыз, Гол соғыңыз, мен сізден жалынамын!"бұл жанкүйердің жадында мәңгі өшпес классикаға айналды. Ал 1999 жылы мадридтік "Реал" киевтік "Динамомен" кездескен кезде, үзіліске дейін тамаша ойнаған мадридтік Кларенс Зеедорф екінші таймда серіктестеріне емес, керісінше, Киевтіктерге есе жіберіп, қайта-қайта қателесті. "Менің ойымша, екінші таймда Зеедорф Киевтік "Динамо" үшін ойнайды - Маслаченкодан басқа мұндай иронияны кім айта алады? Атақты грузин комментаторы Коте Махарадзе: "жанкүйерлер сізді қатты жақсы көретінін қалай түсіндірер едіңіз? - деген сұраққа: "білмеймін. Мен ешқашан комментаторлық кабинаға кірмеймін, және бүкіл репортаж барысында бір командаға немесе ойыншыға кек, келеке-мазақ пен нәзіктік болмайды. Комментатор әділ және мейірімді болуы керек. Ол сонымен қатар өз аудиториясының ерекшеліктерін ескеруі керек. Бір ньюйоркцев, ол бірде-бір рет елу жылда ЖҚЕ бұзған жоқ, деп сұрады бір такси себебін осындай табыс, ол былай деді: "таң бұған ештеңе: келістім, барлық машина жүргізушілердің, жаяу алда немесе обгоняющих мені, сумасшедшими және әрекет тиісінше". Біздің жұмысымыз бірдей: репортажды миллиондаған адамдар тыңдайды, егер сіздің сүйікті командаңызға орынсыз сын айтылса, онда олар комментаторды қорлауды тоқтатады". Қазір біз Ресейдің өзінде "бұрынғыдай білікті спорт комментаторлары жоқ"деген пессимизм басым екенін көріп отырмыз. Егер Василий Уткин, Владимир Стогниенко, Виктор Гусев сияқты мықты жанкүйерлері өздерінің комментаторларынан көңілі қалмаса, онда біздің қарсыласуымызда тіпті болмайды. "Қазақстан" ұлттық арнасы келесі жылдары спорттық көрсетілімдерді тек қазақ тілінде (бұрын екі тілде болған) ұсынды. Біздің басқа арналарымыз әлі де екі тілде есеп береді. Бұл да-біздің елімізде ғана бар мәселе... Қазақша Рабат Жәнібеков, Қайынбай Аралбаев, Рус Диас Омаров, Қайрат Жантикиндер-осының бәрі кеңестік репортаждарда жұртшылықтың көз алдында болды. Мүмкін, табысты мақтайтын барлық футбол жанкүйерлері, егер ол жұмыс істемесе, наразылықты ашық білдіре бермейді. Алайда, комментатордың сөздерін тыңдайтын көрермен әрдайым оған көк экранның алдындағы көріністі тамашалап қана қоймай, ойын рухын сезініп, оның күші мен күшін сезінуді талап ететінін есте ұстаған жөн. Себебі, жоғарыда аталған в. Уткин айтқандай, " есеп беру сізді көпшіліктің тыңдауы емес. Репортаж - бұл теледидар алдындағы миллиондаған адамдармен қарым-қатынасыңыз", - деп сынға алды спорт комментаторлары [2].
Иә, комментаторлық әркімнің қолынан келе бермейтін, аса білімділікті талап ететін мамандық екені белгілі. Зерттеу барысында Сәкен Сыбанбай ағамыз секілді комментаторларымызды сөзбен сыбап алған және керісінше қолдау көрсеткен бірнеше пікірді байқадым. Солардың бірі - Қазақстан комментаторы Ермұхамед Мәулен Комментатор күнделігі блогында:
Комментатор болу үшін адам сәл де болса өзі жайлы ойлану керек. Менің шынымен де соған даусым жарай ма? Әңгіме айтысым, сөз саптауым келіңкірей ме деп? Әйтпесе, осылай талаптанып хабарласқан жігіттерді жай ғана дайындал, тағы да шыңдал деп жылы сипап, қоя беретін әдетім бар. Бірақ, комментаторлыққа ешқандай талаптары келмейді. Ренжіткім келмейді. Ол да мен сияқты ауылда өскен қазақтың баласы шығар. Арманы комментатор болу шығар. Бірақ, қайтейін, айтып отырған әңгімесі келіспесе. Сөйлемдері бір-бірімен ұйыспаса. Хабарласып жүрген жігіттерден ең алдымен сұрарым: "Абай жолы" деген романды оқыдыңыздар ма? Жоқ. Сонда Әуезовтың бұл кітабын оқымай, қалай журналист, тіл шебері болуға болады. Менің миыма сыймайды. Ең алдымен, "Абай жолын" түгел, төрт кітабын да тауысып алған дұрыс. Ол былай да былай керек дүние. Кітапты, қазақ тілінде жазылған романдарды оқымай, поэмаларды жаттамай, жақсы сөйлеу мүмкін емес. Қазіргі телевидениедегі ауызекі әңгіме көп адамға жаға бермейді. Ол жалпы дұрыс бағыт емес. Экранның ар жағынан бәріміз сол тілде сөйлеп жүрміз Ол түбі жақсылыққа апармасы анық. Сөз мәйегін жоғалтпауымыз керек. Ол үшін қазіргі жастар соны ұмытпай, журналистикаға алып келуі тиіс - деп барша комментатор болуды армандайтын жастарға ақыл-кеңес береді [3].
Осыдан 5 жыл бұрын белгілі комментатор Есей Жеңісұлы өзінің Facebook- тегі парақшасына:
"Әй, жігіттер қызынбаңдар!..
Еуроның басталуымен комментаторларға назар аударылуда. Және ол дұрыс. Балалар, бәлкім, дұрыс сөйлей алмайды, орыс тілінде ойлайды, қазақ тілінде сөйлейді, бұрын айтылған сөз тіркесін жүз рет қайталайды. Комментатор ретінде біз көздің, алақанның, аяқтың және көп жағдайда жамбастың астындамыз. Күні бойы жұмыста бос отырғаныңыз үшін, кешке үйге барып, комментаторға күннің аптап ыстығынан, жұмыстың қиындықтарынан, митингтің дұрыс ұйымдастырылмауынан, бастығыңыздың жанжалдарынан, сүйген нәрсеңізден, сіз қисық болғаныңыздан жиналған барлық агрессияны төгіп тастағаныңыз үшін рахмет.
Қазақстанда комментаторлық мектеп бар ма? Егер қазақтардың 50 жылдық теледидары болса, онда сол жарты ғасырда қазақ тек өз тілінде эфирге шығатын еді? Шыртүкіріп арнаңыз заменить чистой политикой государства в этой по-казахски, то еще большой аламандарда қасыңызға орыстілді ай, Говорят-сорока оправданий. Сонымен қатар, сіздің комментаторыңыз тек футболда сөйлесуі керек, бұған дейін хоккей, теннис, байга, жеңіл атлетика ауыр атлетикамен айналысқан, оның миы болған және ол Педроның шаштарын Бускетпен шатастырып, эфирде қырық рет қателескен. О, Рахат, кінәлі табылды! Неге зәрді төгуге болмайды! Ол ұлы қазақ сөзін Бұзды ғой!
Айта кетейін, бізде комментаторлық мектеп болған жоқ! Біздің балалар ештеңе жасамайды! Уткин, Стогниенко, Генич, Черданцев, Озеров, Майоров, Перетурин, Маслаченко осыдан жарты ғасыр бұрын мектеп құрды. Озеровтың жанында бурят 5 минут сөйлеспеді, татарларға екі минут бермеді. Орыс тіліндегі сөздер, дайын фраза, алудың оңай әдісін қалыптастырады. Олардың барлығы екі спорт түріне мамандандырылған, басқалары тіпті қарамайды.
Ал қазақ комментаторлық мектебі жақында қалыптаспайды! Өйткені, барлық балалар бір-бірімен жүреді. Ол 5-8 минут дейді, содан кейін "ағасын"тыңдайды. Балалар кабинадан шығады, оның астына жүгіреді, конкурсқа қатысушыдан түсініктеме алады, жұмысқа оралады және кодтайды. Ертең тағы бір нәрсе: сол жартас-сол жартас. Теннис, бұқаралық спорт, асау, хоккей...
Ағатай, түйе мүйізінде қазақтың бал сөзі балалардың тіліне қайта оралған кезде, жылқы жалады ма?
Кешіріп қойыңыздар! Қазақтар тек эфирде сөйлеп қана қоймай, комментатор мектебін қалыптастырмайды. Егер "Қазақстан Барысы" жетекшілік ететін болса, онда супер-мупер репортаж жасайды деп кім айтты? Ол қоқыстан гөрі алты айға бара жатқанда, бірден төрт аяғы, ол айтқандай, қатайып кетті ме?
Бармен-базар! Балаларды қарғыс атсын! Көптеген адамдардың жаман энергиясы оларды міндетті түрде тілімен де, аяқтарымен де шашыратады. Қалаулы болу керек. "Ереке, кеше сіз бұл сөзді қате айттыңыз, оның орнына Мен бұл сөйлемді оқыдым",-деді ФБ парағындағы бір түсініктеме.
Егер сіз керемет кәсіпқой болсаңыз, неге біз әлемдегі алғашқы жүзден кейін барамыз? Барлығын артқа тартып, өз істерін алға жылжытпайтын комментаторлар ғана ма?
Қош бол, біз сөйлесеміз,- деп комментатор мамандарына сыни көзқарасқа қарсы жауап жазды [4].
Қазақта комментаторлық мектеп болмаған. Алайда, қазақтың сөздік қоры мол, бай да шұрайлы тілін жөнімен қолдану - әр қазақ журналисінің міндеті емес пе?
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СПОРТ КОММЕНТАТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ РЕПОРТАЖ ЖҮРГІЗУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1. Еліміздегі тұңғыш спорттық телеарна қызметі және қазақстандық танымал спорт журналистері
Журналистика - халықтың қамын ойлап, соның қажетін қарастыратын сала. Ал спорт оның ажырамас бір бөлігі. Бүгінде кез-келген телеарнаны қарасаңыз міндетті түрде спорт хабарын, ең болмағанда спорт жаңалығын кездестіресіз. Соңғы үш-төрт жыл ішінде қазақ телевизиясында спорт тақырыбы кең етек жая бастады. Елімізде тұңғыш спорттық-кабельдік телеарна Qazsport арнасы көрермендерге жол тартты. Екі бірдей беделді арнамыз саналатын Хабар мен Қазақстан Ұлттық телеарнасы Футболдан Чемпиондар лигасынан репортаждар, сондай-ақ елімізде болып жатқан үлкен жарыстардан жиі хабар тарата бастады. Бір ғана мысал, еліміз жазғы және қысқы спорт түрлерінен өтетін Олимпиададағы қазақ спортшыларының өнерін дүйім жұрт Қазақстан мен Хабар телеарналарынан тамсана тамашалап жүр. Бұл әрине жетістік...
Бірқатар әлем елдерінде спорт журналистикасы бөлек бір мамандық ретінде қарастырылады. Ал бізде өкінішке орай бәрі басқаша. Өз басым қазақ спорт журналистикасында ілгерілеуді байқасамда, көңілім көніш табар емес. Түбінде бір жетіспеушілік бар. Бұған себеп қазақ тілінде шығатын спорт хабарларының, репортаждарының сын көтермейтіндігінде.
Cпорт қазіргі таңда басты тақырыптардың негізіне айналды. Мерейі өсіп, кейбір жанның өмірлік наны, ал біреулердің хоббиі болғалы қашан?! Бұл жерде біреу, екеу деп бөліп жаруға да болмайды, себебі спорт сансыз адамның ғұмырлық символы сынды. Көптен күткен арман! 2013 жылдың шілде айында елімізде алғаш рет таза спорттық телеарна ашылды. Алғаш рет бұл телеарна футболдан ағылшын премьер-лигасын көрсете бастады. Артынша Мәскеуде өткен Достастық елдерінің кубогынан репортаждар жүргізді. Дегенмен бұдан кейін бұл арна дағдарыстың әсерінен бе, біраз бәсеңдеп қалды. Бұрынғы көрсетілімдер қайтадан қайталана бастады. Хоккейден астананың Барысы өткізген ойындардың барлығын дерлік тікелей эфирде көрсетіп жүр. Жақында бұл арнада алғаш рет Чемпиондар лигасы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz