Негізсіз баю міндеттеменің мазмұны
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме түсінігі және мазмұны
1.1 Азаматтық құқықтағы міндеттеме жүйесіндегі негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттіменің заңды табиғаты
1.2. Негізсіз баю міндеттеме түсінігі және түрлері
1.3. Негізсіз баю міндеттеменің мазмұны
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық реттеу мәселелері
2.1 Негізсіз баюды заттай нысанда қайтару
2.2 Негізсіз баю сипатындағы қайтаруға жатпайтын мүлік
2.3 Мүлікті қорғаудың заттық-құқықтық тәсілдер
Қорынтынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі уақытта отандық және әлемдік экономика тұтастай алғанда белгілі бір қиындықтарды бастан кешуде. Олардың едәуір бөлігі құқықтық негізсіз азаматтық айналымның кейбір қатысушыларын басқалардың есебінен кеңінен таралған байытумен тікелей байланысты. Елдің даму кезеңіндегі және нарықтық жағдайындағы экономикалық және экономикалық өмірдің негізгі реттеушілерінің бірі Азаматтық құқық болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Азаматтық заңнаманы түбегейлі реформалау терең тыныштықта болған Азаматтық құқық институттары туралы қалыптасқан көзқарастарды өзгертті. Осыған байланысты, негізсіз байытуға байланысты қатынастарды құқықтық реттеу проблемалары белгілі бір әлеуметтік-экономикалық, тарихи, құқықтық және ғылыми-құқықтық факторларға байланысты өте өзекті болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме сол бір немесе өзге себептер бойынша тауарлармен ақылы эквиваленті алмасу бұзылатын, соның салдарынан жоспарланған, бірақ жүзеге аспаған қатынастардың қайсыбір қатысушысы қандай да бір материалдық игіліктерді басқа қатысушыларға негізсіз беретін, құқықтық қатынастардың теріс пиғылды қатысушылары басқа тұлғаның қандай да бір мүлкін жасырып қалатын немесе олардың контрагенті ретінде болуға жоспарланған тұлғаның мүлкін пайдаланып қалу орайы келетін және т.б. кез келген жағдайларда пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелердің пайда болуының мүмкін болатын жалғыз негіздері болып табылмайды. Негізсіз баю сондай-ақ субъектілер шартты қатынастармен байланысты болғанда, шартқа қатысушылардың біреуінің немесе екеуінің салақтығы кездейсоқтыққа орай байыған тараптың немесе мүлікке деген құқықтардың заңды иесінен басқа өзге субъектінің пиғылынан болатын жағдайларда орын алуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ең алдымен осы институттың азаматтық айналым үшін маңыздылығына және әр түрлі тарихи кезеңдердегі осы міндеттемелердің атауына назар аудару, содан кейін олардың міндеттемелер жүйесіндегі орнын түсіндіретін тәртібіне сәйкес келеді. Зерттеу жұмысы кондициялық міндеттемелер туралы болып отыр (condictionessinecausa - негізсіз міндеттемелер).ұсынылады; олардың сипаттамалары қандай (мүліктік, салыстырмалы, келісім-шарттан тыс, қорғау); олар Азаматтық кодекстің 1102-бабының 1-тармағында және доктринада қалай анықталады; олардың пайда болу негіздерінің ерекшеліктері қандай сұрақтары өзектілікке ие.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Кондикциялық міндеттеменің жалпы ұғымы тұжырымдалған: "Кондикциялық міндеттеме дегеніміз-заңда, өзге де құқықтық актілерде немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз мүлікті (сатып алушыны) басқа адамның (жәбірленушінің) есебінен сатып алған немесе сақтаған бір адам соңғысына негізсіз сатып алынған мүлікті қайтаруға немесе негізсіз үнемделген мүлікті (негізсіз баю) беруге міндетті болатын шарттан тыс құқықтық қатынастардың салыстырмалы түрдегі қорғаушылық міндеттемесінен), ал жәбірленуші сатып алушыдан көрсетілген міндетті орындауды талап етуге құқылы".
Зерттеу жұмысыны мақсаты -- негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелерге байланысты теориялық сұрақтарды меңгеру, сондай-ақ берілген институттың құқықты реттеу ерекшелігінен туындатын мәселелерді зерттеу.
Осыған сәйкес келесідей міндеттер қойылады:
oo негізсіз байытуға байланысты міндеттемелер ұғымын
ашу, негізсіз байытудан құқықтық қатынастарға және оны құрайтын элементтерге жалпы сипаттама беру;
oo негізсіз баю салдарынан міндеттемелердің туындау негізін
анықтау;
oo негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық
реттеу мәселелері, негізсіз баюды заттай нысанда қайтару, негізсіз баю сипатындағы қайтаруға жатпайтын мүлік зерделеу.
Зерттеу объектісі ретінде негізсіз байытуға байланысты туындайтын құқықтық қатынастардан тұрады.
Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының негізсіз байыту міндеттемелеріне, оларды қолдану тәжірибесінде, идеяларына, тұжырымдамаларына және осы саладағы ғылыми тәсілдерге қатысты нормалары.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік мәні және ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағасы.
Дипломдық жұмыстың методологиялық негізі. Негізсіз байытуға байланысты міндеттемелер институты революцияға дейінгі дәуірден бастап отандық азаматтық доктринамен танымал. Ол кезде аталған құқықтық категорияны зерттеумен к. н.Анненков, Д. Д.Гримм, Н. А. Полетаев, Г. Ф. Шер шенев ич айналысқан.
Дипломдық зерттеуді жазу үшін методологиялық негіз ретінде заңшығарушылық және заңға бағынышты актілер, нормативті құжаттар, отандық және шетел танымал заңгерлердің монографиялары, сондай-ақ мерзімді басылымдар қолданылды. Методогиялық негіз ретінде құқықтық зерттеу әдістері тарихи-құқықтық, ресми құқықтық, салыстырмалы құқықтық және заң құбылыстарын талдау жүйесі әдістері басшылыққа алынып зерттелінді, сондай - ақ дидукциялық пен талдау әдістері ұштастыра отырып дипломдық жұмыс зерттелінді.
Дипломдық жұмыстың теоретикалық негізі. Жұмыстың теоретикалық негізін кеңестік ғалымдардың, ТМД елдері мен шетелдік авторлардың зерттеліп отырған мәселеге қатысты еңбектері және жүйелік басылымдардағы мақалалары құрайды. Дипломдық жұмыстың қорытындысы Қазақстан Республикасының Конституциясына және құқықтық актілерге негізделеді.
Жұмыс құрылымы. Бұл жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылғын әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмысты жазуда қолданылған тәжірибелік база. Диплом жазу барысында Қарағанды облыстық соттының негізсіз баю салдарынынан туындайтын міндеттемелерді даулау т.б. іс материалдары кеңінен қолданылды. Көптеген заңгерлер орталығының материалдары жұмыста көрініс тапты, сонымен қатар, A-TEN халықаралық иммиграциялық компанияның тәжірибелік материалдары қолданылды және т.б.
1 негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме ұғымы және оның мазмұны
1.1 Азаматтық құқықтағы міндеттемелер жүйесінде негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеменің заңдық сипаты
Азаматтық құқық азаматтар, сондай-ақ мемлекет және әртүрлі ұйымдар қатысатын әртүрлі мүліктік және мүліктік емес қатынастардың кең аумағын реттейді.. Міндеттемелік құқықты құқықтық реттеудің нысанасы және тиісінше азаматтық құқықты реттеудің нысанасы толық болып есептеледі. Бұл басқа салалармен және азаматтық құқық институттарымен, соның ішінде оған меншік құқығымен, авторлық құқықпен және өнертабыспен және т.б. байланысты қатынастарды реттеуді түсіндіреді.
Сонымен бірге, міндеттеме құқығын құқықтық реттеу пәні өте кең екендігі байқалады. Бұл материалдық игіліктің бір азаматтан өтуіне, жұмысты орындауға, қызмет көрсетуге немесе ақша төлеуге және т. б. байланысты қандай да бір мүлікті беру туралы қатынастар.
Міндеттемелік құқық нормалары заңмен белгіленген әлеуметтік байланыспен бекітіледі және айқындалады. Азаматтық құқықтың саласы ретінде міндеттеме құқығы осы саланы реттеудің толық құқықтық әдісіне ие. Жеке алғанда, оның субъектілері ұйымдастырушылық және мүліктік оқшаулануға ие, бір-біріне қатысты құқықтық жағдайлар бірдей.
Олар субъективті азаматтық құқықты шешу және жүзеге асыру үшін әлеуметтік қажетті және диспозитивті шара қолдану мүмкіндігіне ие, азаматтық міндеттерді бұзғаны үшін мүліктік жауапкершілікте болады [1; 410]. Азаматтық құқықтың Міндеттемелік құқықтық нормалары тауарларды сатып алу-сату және жеткізу, мүлік пен тұрғын үйді жалдау, жүктерді, жолаушылар мен багажды тасымалдау, сондай-ақ экономикалық айналымнан тыс мүліктік қатынастардан басқа бірқатар басқа реттеу әдістерін реттейді (мысалы, зиянды өтеу туралы қатынастар). Жоғарыда баяндалғанды негізге ала отырып, міндеттемелік құқық Азаматтық құқық саласы деп танылады; бұл азаматтық құқық субъектілері арасында Мүлікті берумен байланысты азаматтық құқық нормаларының жиынтығы, қызметтер көрсетумен немесе ақша төлеумен байланысты қоғамдық қатынастарды реттеу [2; 68].
Зерттеуге ыңғайлы болу үшін, сондай-ақ айналымға түсетін нормативтік материалдарды тиісті орналастыру үшін олар жүйелендіріледі, яғни олар көп немесе аз үлкен топтарға бөлінеді.
Міндеттеме құқығының қатынастары жүйелеудің әртүрлі топтық негізіне ие болуы мүмкін. Міндеттемелер жүйесі олардың өзара алмастырылатын топтастыру критерийлерін қолдану негізінде ғана құрылуы мүмкін, оған тиісті зерттеудің тұтас мақсатты тұжырымы да, тиісті құқықтық белгілер де кіреді. Осы тәсілмен көзделген міндеттемелер қолданыстағы заңнамада мынадай топтарға жіктеледі:
1. мүлікті ақылы жүзеге асыру (тауарды сатып алу-сату, жеткізу , айырбастау, өмір бойы ұстау) жөніндегі міндеттеме);
2. мүлікті өтеулі пайдалануға беру (мүлікті Жалдау, тұрғын үй-жайды жалдау) жөніндегі міндеттеме);
3. мүлікті жеке меншікке немесе пайдалануға өтеусіз беру (мүлікті сыйға тарту, өтеусіз беру) міндеттемесі);
4. жұмыстарды (мердігерлік, күрделі құрылыс, мердігерлік) жүргізу жөніндегі міндеттеме);
5. қызмет көрсету бойынша міндеттеме (тапсырма, комиссия, сақтау, экспедиция);
6. тасымалдау бойынша міндеттемелер (темір жол, теңіз, өзен әуе, автокөлік);
7. кредит және есеп айырысу бойынша міндеттемелер (қарыз, банктік кредит, есеп айырысу және ағымдағы шот, есеп айырысу құқықтық қатынастары, чек, вексель);
8. сақтандыру бойынша міндеттемелер (мүліктік сақтандыру, жеке сақтандыру);
9. бірлескен қызмет бойынша (азаматтардың бірлескен қызметі, ұйымдардың бірлескен қызметі);
10. біржақты құқықтық әрекеттерден туындайтын міндеттемелер (көпшілік алдында сөз сөйлеу, басқаның ісін тапсырмасыз жүргізу);
11. қорғау міндеттемелері (зиян келтіру, мүлікті негізсіз алып қою немесе жинау салдарынан туындайтын міндеттемелер).
Міндеттеме құқығы жүйесі өзінің ішкі байланысын және нормативтік материалдарды Жаңа топтарға, құқық институттарына саралауды көрсететін азаматтық құқық жүйесіне тән екендігімен келісуге болады.
Міндеттемелік құқықтық қатынастардың міндеттеменің пайда болуы мен іс-әрекетінің негіздеріне қатысты кейбір ортақ тұстары бар. Міндеттеменің пайда болу негіздері, жоғарыда айтылғандай, айтарлықтай ерекшеленеді. Алайда, егер жоғарыда аталған міндеттемелер жүйесінде тек 10-11 топтармен толықтырылатындар ғана мүмкін болмаса, олардың кейбіреулері немесе 4-9 топтардағы барлық міндеттемелер шартқа олардың жалғыз заңды фактісі немесе олардың бірі заңды факт ретінде сүйенеді.
Қатынастардың түрлері болып табылады міндеттемелер Азаматтық құқық. Азаматтық құқықтық қатынастардың кез келгенінің мазмұнына құқық (басқаға беру жағдайында-талап ету құқығы) және құқықтық қатынастардың әрбір қатысушы тараптарының құқықтары мен міндеттері бар тиісті міндет немесе міндеттер кіреді: мысалы, өнім беруші мен сатып алушының, мердігердің және кепіл болушының құқықтары мен міндеттері. Мердігер мен кепілгердің Міндеттемелік міндеттері. Міндеттемеге қатысты құқығы бар тұлға (белгілі бір әрекетті жасауға немесе жасауды талап етуге) кредитор; міндет жүктелген адам (әрекет жасау немесе жасамау) борышкер деп аталады [3;35].
Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 286-бабында міндеттеме ұғымы келесідей сипатталған: "міндеттемеге сәйкес, борышкер басқа адамның пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасауға міндетті, мысалы, мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және т.б. немесе белгілі бір әрекетті орындаудан тартылуы керек, ал несие беруші талап етуге құқылы. Кредитор борышкерден орындалғанды қабылдауға міндетті".
Азаматтық кодексте жеке меншік құқығын және мүлік кепілін реттейтін "міндеттемелік құқық" (268-405-Б.) және "заттық құқық" (188-267) тарауы бекітілген. Осылайша, Азаматтық кодекс мүліктік құқық пен мүліктік құқық арасындағы Міндеттемелік құқықтың аражігін ажырататынын сипаттаймыз.
Сонымен, профессор В.К. Рейхердің 1928 жылғы "абсолютті және салыстырмалы құқық" мақаласында "меншік құқығы" категориясы қарсы шыққан "міндеттеме құқығы" ешқандай ғылыми мәнге ие емес деген пікір көрсетілген. Біріншіден, меншік құқығын құқық ретінде түсіну, в. К. Рейхердің пікірінше, адамның затқа сөзсіз Үстемдігі мағынасында дұрыс емес, өйткені мұндай жүйелік тұлға мен зат арасындағы құқықтық қатынастардың болуына әкеледі және бұл дұрыс емес.
Бұл ретте заттық құқық саласы өзін біртұтас, толығымен біртекті ретінде көрсетеді. Бұл санатқа өзара ерекше құқықтар тарихи түрде жатқызылған, сонымен қатар бұл гетерогенді құқықтар абсолютті қорғаудың көлбеуіне кірмейді (кез-келген құқық бұзушылықтан қорғау мағынасында). Сонымен қатар, кейбір даусыз абсолютті құқықтар, мысалы, авторлық құқық меншік құқығы санатына кірмейді. В. К. Рейхердің пікірінше, құқықтардың абсолютті және салыстырмалы бөлінуі әділетті және олар міндетті, бірақ кейбір өзгерістермен [3; 37].
Тақырып бойынша құқықтарды "объект" заттық және міндеттемелік ұғымдарға жіктеу құқық (құқықтық қатынастар) өткір сын түрінде әсіресе даулы болды.
Проф. А. и. Денисованың "мемлекет және құқық теориясы" оқулығында құқық объектісі келесідей топтастырылған:
* әрекет немесе әрекетсіздік нәтижесі;
* пәндер;
рухани өндірістің кейбір тағамдары;
* жеке игілік.
Құқықтық қатынастардың элементтерінің бірі ретінде объектінің болуы туралы сұраққа, ең алдымен, жеке тұлға мен зат арасындағы құқықтық қатынастарға буржуазиялық көзқарастардың мүмкіндігі туралы айта отырып, құқықтық қатынастардың элементтерінің бірі ретінде қарастыруға болмайды. Құқықтық қатынастарды бұл қарсы деп санауға болмайды. Құқықтық қатынастар-бұл құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар [3;41]. Екінші ереже, бекіту қажеттілігі нақты өмірдегі құқықтық қатынастардың субъективтілігі де ондағы құқықтың объективтілігімен сипатталады. Бірақ бұл құқық ештеңеге бағытталмағаны нақты мағынасы жоқ деп сипатталады. Субъектісіз құқықтың болуы өмірлік категория болып табылады, бірақ ол тек уақытша ғана. Мысалы, егер осы Кодекстің 1074-бабында көзделген мерзім ішінде мұра жері айқындалған Мұрагер мұраға шақырылса және жоқ Мұрагер мұрадан бас тартпаса, ҚР АК 1077-бабының 2-тармағы атаусыз қалады.
Объектінің құқықтық қатынастардың қажетті элементі ретінде, шынайы категория ретінде болуы және оның еш жерде болмайтындығы туралы ескертуде емес. Рас, егер осы субъект қандай заңға қатысатын анықтайтын құқықтар мен міндеттерге ие объект алынып тасталса, онда құқықтық қатынастардың барлық ұғымдары шынайы нақты мағынаның күйін білдіреді.
Субъектінің құқығы дегеніміз не және шынайы өзін-өзі тану ұғымы неде, құқықтық қатынастардың субъектілерімен бірге құқықтық қатынастардың объектісі бар екенін білу қажет болған кезде объективті емес құқықты, өсиет жасау құқығын және т.б. мысалға келтіру керек. яғни. мәні бойынша бұл субъективті құқық емес, құқық қолдану элементі [4;55].
Табиғатта объектісіз Құқық жоқ. Құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайтын құқықтар мен міндеттердің бағыты алынып тасталғанда, құқықтық қатынастар тірі болады және практикалық маңыздылығын жоғалтады. Кез-келген құқықтық қатынастар сияқты, меншік құқығы да адамдар арасындағы қарым-қатынас; әркім және әркім меншік құқығын құрметтеуге міндетті. Бірақ бұл заң адамның меншігін жүзеге асырған кезде. Демек, меншік құқығының объектісі-бұл объект.
1.2. Негізсіз баю міндеттеме түсінігі және түрлері
Шартты деп аталатын негізсіз байытудан туындайтын міндеттеме (латын тілінен аударғанда-қателікпен жоғалғанды қайтару), өз табиғаты бойынша биржадан тыс, қорғау құқықтық қатынастарына жатады және қолдану саласының өзіндік міндеттемесі болып табылады, ол пайда болу негіздерінің ерекшелігімен де, оның мазмұнының ерекшелігімен де анықталады.
Негізсіз баю қатынастары ҚР 953-бабымен реттеледі. Негізсіз байыту-бұл кез-келген зат немесе меншік құқығы негізсіз алынған немесе сақталған және нәтижесінде алынған жағдай. Негізсіз байытудың екі негізгі түрі бар: 1) негізсіз иемдену - тұлғаның өз активтеріне қандай да бір мүлікті негізсіз қосуы. Осыған сәйкес қатынастар заңсыз иесі мен жәбірленуші арасында қалыптасады.
Заңсыз иеленуші қандай да бір құқықтың болуына қарамастан құқықтық қатынастар объектісіне ие болады, осылайша екінші Тараптың меншік құқығына нұқсан келтіреді. 2) негізсіз сақтау - өзге адамның мүлкін қандай да бір негіздерсіз заңсыз ұстау. Заңсыз иесі мен жәбірленуші арасындағы қарым-қатынас олардың арасындағы қарыздың пайда болуымен сипатталады.
Негізсіз баю салдарынан туындаған жәбірленушіге келтірілген зардаптарды өтеу көлемі мынадай мән-жайларға сәйкес орындалады. Заңсыз сатып алуға келтірілген залал ақшалай құнға және келтірілген шығыстар мен пайыздарды пайдалану мерзіміне қарай ақшалай мәнде өтеледі. Егер мүлік нақты зат сипатында болса және оған қатысты алынған пайда толық өтеледі. Егер затты түпнұсқа түрінде өтеу мүмкін болмаса, онда оның құны нарықтық бағаларға сәйкес өтеледі.
Негізсіз баю жөніндегі салдарлар мынадай негіздер бойынша өтелуге жатпайды:
* егер мүлікке қатысты талап қою мерзімі өтіп кетсе,
* жалақы және оған теңестірілген төлемдер, зейнетақылар, Стипендиялар, жәрдемақылар адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген салдарлар, алименттер, сондай-ақ адамның өміріне өзге де шығыстар,
* егер ақша немесе мүлік бойынша міндеттемелер болмаса, мысалы, егер мүлік қайырымдылық мақсатында берілсе,
* егер мүлік міндеттеме заңды күшіне енгенге дейін қайтарылса.
* Міндеттеме ұғымы негізсіз баюдан ҚР МК 953-960 реттеледі :: олар міндеттеменің дербес көрінісі болып табылады, оның қолданылу аясы, оның түбінің ерекшеліктері мен мазмұнының ерекшелігі сияқты айқындалады. Пәтерді сатып алу-сату шарты нотариалды куәландырылмаған және белгіленген тәртіппен тіркелген жоқ: алушы сатушыға жалақы төледі, бірақ пәтердің иесі болмады, өйткені мәміле Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 165-бабында жарамсыз болып саналады.
* Бір коммуналдық пәтерді жалға алушы іссапарға кеткен көршісіне коммуналдық қызметтерді төледі. Құйын үшін бір ұйымның орманы құйын тәрізді ұйымның төменгі ағысында орналасқан басқа ұйымға айдалады. Заттық талап зиянды өтеуден туындайтын талапты басқаға беру үшін қойылған жағдайларда шартта негіздер көзделмеген.
Барлық осы оқиғаларда негізгі негіз жоқ. Зәкір (алушы
келісім-шарт; көршісінің орнына пәтер мен коммуналдық пәтер үшін ақы төледі; ұйымды біріктірді, орманды жуды) мұндай шарттарда өз мүдделерін қорғай алмайды.
Бірақ олар өз мүлкінен айрылды. Сонымен бірге, басқа адамдар (пәтерді жеткізуші және сатушы, орманы басқа ұйымның орманына апарылған құрылыс салушы ұйым) алып қою немесе керісінше жоғалту қаупін сақтады (көршісі коммуналдық төлемдерді төлеген пәтерді жалдаушы).
Нәтижесінде кейбір адамдар басқалардың арқасында ешқандай себепсіз байытылды. Осы негізде жәбірленушілерді қорғау мүдделері (байыту кімге байланысты болды) осындай жағдайларда міндеттемелерді қамтамасыз етеді. Азаматтық кодекстің 953-бабында осындай міндеттемелерде көрсетілген. Осы бапқа негізделген тұлға заңда қабылданған басқа да құқықтық актілерді басшылыққа алады немесе мәміленің негізі мүлікті алу немесе сақтау болып табылады, ол басқа адамның арқасында міндетті түрде негізсіз сатып алынған немесе сақталған (негізсіз байыту) мүлік болып табылады.
"Мүлік" термині 115-баптың 1-тармағында кеңінен түсіндіріледі және мүліктік құқық пен басқа да материалдық игіліктерді қамтиды. Негіздер кірістер басқа тұлғаның мүлкі 954-бапта қалыптасады
1) жарамсыз мәміле бойынша орындалғанды қайтару туралы;
2) меншік иесінің мүлікті бөгденің заңсыз иеленуінен талап етуі туралы;
3) бір Тараптың екінші Тараптың міндеттемеде осы міндеттемеге байланысты орындалғанын қайтаруы туралы;
4) зиянды, оның ішінде байытылған адамның пиғылымен келтірілген зиянды өтеу туралы ережелер көзделуге тиіс.
Шарттар бойынша міндеттемелер негізсіз баюда болады.
Міндеттемелердің, бір тұлғаның екінші тұлғаның шотының туындауы
екіншіден, байыту заңды негіз болған жоқ немесе келесі жағдайларда болған жоқ. Сондай-ақ жәбірленушінің, үшінші тұлғалардың немесе олардың еркінің қатысуынсыз негізсіз байытудың нәтижесі.
Маңызды нәтиже-объективті негізсіз байыту мүліктік байыту. Мұндай байыту басқа біреудің арқасында болуы керек, нәтижесінде бір бағытта жақсы болса, екінші жағынан жаман.
Басқаша айтқанда, кіріс немесе жинақ басқа біреудің шотында қарастырылған міндеттемелер туындайды. Заңды негіздерді байытуға болмайды. Негізсіз байыту екінші қажетті шартта қарастырылған.
Меншік құқығын қорғауға негізсіз баюдан туындайтын міндеттемелер
бағытталған. Оның жалпы ережесі Азаматтық кодекстің 953-бабында келтірілген. Мүлікті басқа адамның (жәбірленушінің) есебінен заңнамада немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз сатып алған немесе жинаған адам (сатып алушы) оған негізсіз сатып алынған немесе сақталған мүлікті қайтаруға міндетті болады. Міндеттеме тараптары: сатып алушы және жәбірленуші. Негізсіз байыту мүлікті сатып алушының іс-әрекетінен, жәбірленушінің немесе үшінші тұлғалардың іс-әрекетінен туындауы мүмкін және бір оқиғаның нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Негізсіз байытудың мәні болып табылатын мүлік жәбірленушіге сол күйінде қайтарылуы керек (Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 955-бабы). Егер алынған мүлікті заттай қайтаруға мүмкіндік болмаса, егер мүлік дереу қайтарылмаған болса, Сатып алушы жәбірленушіге осы мүліктің сатып алу кезіндегі нақты құнын және мүліктің құнын кейіннен төмендетуге байланысты оған келтірілген шығыстарды өтеуге міндетті (АК-нің 956-бабы).
Тектік белгілерімен айқындалған заттар негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің объектілері болып табылады. Егер заттар жеке көрсетілсе, онда виндикациялық талап қойылады.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің ерекшелігі-мүлікті алған кезде сатып алушы оны сатып алу негізсіз екенін білмеуі керек. Егер мүлікті алған немесе сақтаған адамның кінәсі анықталса, онда оған қарсы азаптау міндеттемелері бойынша ережелер қолданылады.
Мүліктік құқықтар, міндеттемелер, өйткені бұл қарастырылмайды,
мүлікті заттай қайтару нақты мүлікті емес, сол түрдегі және сападағы басқа мүлікті немесе оның ақшалай құнын қайтару деп танылады. Жәбірленушінің кінәсі мұнда ескерілмейді.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің негіздері мыналар болады: төленетін сомадан асатын соманы төлеу, іс жүзінде жоқ, бірақ бар міндеттерді орындау. Оның мысалы: тиісті төлемді өндіріп алу туралы сот шешімінің күшін жою.
негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме бұзылған мүліктік саланы жәбірленушінің мүлкі есебінен қалпына келтіруге арналған Азаматтық құқықтың әмбебап институты болып табылатын адамның негізсіз баюымен түсіндіріледі. Бұдан басқа, азаматтық құқықтық қатынастардың әртүрлі субъектілерінің меншік құқықтарын және өзге де мүліктік құқықтарын қорғауды қамтамасыз етеді.
Бұл институт практикада кеңінен қолданылады және жәбірленушінің бұзылған құқықтарын қорғаудың тиімді әдісі болып табылады.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелер институтына көптеген ғалымдардың еңбектері арналған, олардың қатарына Е.А. Флейшиц, в. п. Гибанов, Г. Ф. Шершеневич, А. М. Эрделевский, О. С. Иоффе, В. С. Ем, В. А. Носов, ю. к. Толстой, В. А. Рясенцев және басқа авторлар жатады.
Негізсіз баюдан туындайтын міндеттеме азаматтық заңнама нормаларын зерделеу және оларға негізделген сот практикасын зерделеу болып табылады.
Негізсіз баюдан алынған немесе сақталған мүлікті немесе оның құнын қайтару
бұл ретте сатып алушы жәбірленушіден мүлікті сақтауға ұстап қалудан келтірілген залалдың орнын толтыруды талап етуге құқылы. Егер сатып алушы мүлікті қасақана ұстап қалса, онда ол залалды өтеуді талап ету құқығынан айырылады. Кейбір жағдайларда негізсіз байытудан алынған мүлік қайтарылмайды.
Міндеттер негізсіз байытудан туындайды. Бір адам мүлікті басқа адамның есебінен заңда көрсетілген негіздер болған жағдайда ғана иелене алады (мысалы, мұрагерлік арқылы, С
1.3 Негізсіз баю міндеттеменің мазмұны
Талаптың мазмұны - негiзсiз өлшемiмен алынған немесе сақталған және оған қарамастан, негiзсiз иемденіп алынған не сақталған мүлiкті қайтару мүмкіндігі кезінде анықталған іс-әрекет. Егер мүмкiндiк болса, негізсіз баюды жасаушы тұлға, жәбірленушіге міндетті түрде мүлкін қайтару керек.
Натуралдық реституция қағидасы - 1 б. 955 бап ҚР АК). ҚР АК 1104 - бабына сәйкес, қандай негiзсiз баю негізінде алынбасын, материалдық формада алушыда сақталынады.
Сатып алу құны өтелу мүмкiндiгi жоқ болғанда ( АК. 1 б. 955 бап), ал баю жолымен негiзсiз құқықты немесе қызметі алу - ережесі АК 956 -бабы қолданылады. Тағы бiр рет негiзсiз баю бойымен алынған мүлік шығыны алушыға міндетті түрде қайтарылуы керек. Заңда негiзсiз алынған мүлікті қайтару туралы, жәбірленушіден алынған мүліктің қалғанымен емес, соның бағасына тең мүлікпен қайтарылуы.
Сондықтанда тiптi мынадай жағдайлардың өзінде, қандай да бір байыту бұйымы жеке анықталған белгiлi бір зат, яғни Азаматтық кодекстің 955- бабының негізінде алынған сол зат емес, оның бағасына тең мүліктің қайтарылуы.
Мүліктің жекеленген негізде сақталуы, яғни бұл алушының мүлік құрамына кірмеген және ол оның жеке мүлкі неғұрлым негізсіз иемденгендігіне қарамастан қайтарылады. Бұл жағдағдайда мүлік иесі мүлікке деген құқығын жоғалтпайды және оны виндикация ережесі негізінде қайтарып ала алады (301-303 б).
Мүлікті қайтарылуын себептерін шектеу негiздер бойынша алынған мүлiктi қайтарудың жағдайлары, әсіресе тең әмбебап құқықтық негізде жүзеге асырылады (мысалы, мүлік, өсиет негізінде алынуы, жарамсыз деп танылған, немесе сыйға тартуды орындалмауы).
Бұндай жағдайда негізсіз алынған мүлікті қайтару кезінде жәбірленушіге сол мүлікті емес, соған сәйкескелетін затқа сай бірыңғай дүние-мүліктерді қайтаруы. Осыған сәйкес негізсіз алынған затты қайтара алу мүмкіндігі (АК 1 бөлімінің 955 бабында айтылғандай) бірыңғай дүние-мүліктің болмағандығы түсіндіріледі.
Жәбірленушіні қанағаттандырудың жалғыз мүмкіндігі, негізсіз жіберілген ақшаны тәркілеу арқылы талабын қанағаттандырылу кезінде мүліктің бағалау құнымен есептелінеді.
Бұл әрине кеткен мүмкіндікті өзге мүлікпен алмастырылуы кезіндегі шектеулер жәбірленушінің келісімімен жүзеге асырылады. Келесі өзгерістер мүліктің құнын өз кезегінде базар нарығының бағасымен және инфляциялық жүйемен көрсетілуі. Бұл ықпал екі жақ арасындағы мінез- құлыққа бағынышты болмайды.
Сондықтан да Садықов О.Н көзқарасы бойынша, бұл жағдайды нақты түрде 1 бөлімдегі баптарға сүйене отырып, залалды өтеу туралы емес, өзіне жауапкершілік ала отырып, жәбірленушінің залалын өтеуі тиіс. [9; 542].
Негізсіз өзгенің мүлкін немесе қызметін пайдалану бағасын айқындау Азаматтық кодекстің 2 бөлімінің 955 бабында айтылғандай қиыншылық келтіруі мүмкін. Бұндай жағдайда АК-тің 3 бөлімі 424 бабындағы баға қолдану ережелер арқылы әдетте салыстыру жағдайында ұқсас өнімдермен, жұмыс және қызмет алынады.
Заттай мүлікті қайтару кезінде, кездейсоқ, оның ішінде негізсіз баю кезінде туындаған мүлікке деген зиянның орнын толықтыру жауапкершілігі орын алады. Осы сәтте ол тек ниеті мен ұқыпсыздығына жауап береді. Қарапайым ұқыпсыздық болып саналмайды.
Сондықтан жеткіліксіз немесе нашар, әділетсіз алынған немесе негізсіз алушы не сақталған мүлікке келтірген залалына қарамастан сол кезден-ақ жауапкершілікке тартылады. Мүлікті қайтару міндеті немесе тәркілену құны оның негізсіз баюы туралы анықталған сәттен -ақ орындалуы тиіс. Ондай жағдайда жәбірленушіге келген шығынның орнын толтыруға міндетті.
Заң табыстың қайтарымын негізсіз деп таниды, егер алушы ол мүлікті алуды алдын ала негізсіз екенін білсе.
Кері жағдайда кез-келген меншік иесі шарттарға тап болушы еді, өзінің иелігіндегі шаруашылықты тиімді пайдалану мүмкіндігінсіз. Оның үстіне дүниесінен тапқан барлық табыстарын өтеумен, қайтару қауіп-қатері төніп тұрар еді.
Басқа жағдайда, алған мүлікті қолданбау оны азаматтық айналымнан түсіріп тастауға әкелуші еді, ал бұл мүлікті сатып алған адамның мүддесіне кері әсерін тигізеді.
Сондықтан, басқа жаққа зиян келтiру салдарынан, сол сияқты басқа жақ есебiнен мүлiктi негiзсiз сатып алу немесе жинау (негiзсiз баю) салдарынан, зиян келтірген жақ, зиян көрген жаққа келтірілген залалдардың орнын толтыруға міндетті.
Бұған дейінгі кірістері мен т.б. табысы қайтаруға жатпайды. Бірақ, бұл уақыттан кейін де жәбірленушіге табыстың барлығы өтеуге жата бермейді. Жәбірленуші тек өзі осындай жағдайда, сол мүлікпен қанша табыс таба алса, сонша пайдалануды ғана өтеуді сұрауы қажет.
Мысалы, біреудің қаражатын пайдалану, бұл барлық кірістер емес, бұл қарапайым пайыздар, биржада ойнатылған немесе күмәнді кәсіпорындарға салынып, нәтижесінде алынған.
Негізсіз баюшы есепшіл қызметінің арқасында түсірген басқа да табыстары мен кірістері, өзіңде қалуы тиіс, әрине, егер де олар құқыққа қарсы әрекеттерден аулақ болса, ал егер солай болса, онда тартып алу әрекеттері жүргізіледі. Заң шығарушы, жоғарыда көрсетілген жағдайларда, осындай әрекеттермен шешеді.
ҚР АК. 957 бабына сәйкес меншік иесі қаражатты негізсіз пайдаланылғанын білген уақытта немесе білуге тиісті болған жағдайда, негізсіз ақша үстінен пайыздардың түсірілуі тиіс.
Пайыздардың түсімі АК 395 б. сәйкес, көрсетілген тәртіп бойынша жүргізіледі. Бiреудiң ақшасын заңсыз пайдаланғаны үшін жәбірленушіге заңдастырылған пайыздарды төлеуі міндетті. Басқа кірістер өзіңде қалуы тиіс. Осындай ережелермен міндеттемелердің көлемі анықталуы қажет. Кері жағдайда, жәбірленуші негізсіз баюшының орнында болуы мүмкін.
Мысалы, көрші жерден жиналған картоп өнімі өзінің нарықтағы бағасынан, жоғары бағамен сатылса, онда жер иесіне қайтарылатын өтеу, картоптың нарықтағы орта бағасымен түсірілген табыстың барлық жиналымы, негізсіз баюға әкеледі.
Осындай ретпен өтеу белгіленеді. Егер де тұлға негізсіз біреудің мүлкін пайдаланған болса, онда ол жәбірленушіге, өзінің сақтап қалған табысын тапсырып, өтеуі тиіс.
Мысалы қуатпен қамтамасыз ететін мекеме, қуат сапасын бұзса, онда тұтынушы ондай қызметтен бас тартуына құқылы.
Егер де тұтынушы мұндай қызметтен бас тарта отырып, әрі қарай, сол қуатты пайдаланса, онда қуатпен қамтамасыз ететін мекеме, тұтынушыдан негізсіз қуат көзін пайдаланғаны үшін, өтеуді талап етуіне құқылы. (АК 2т.542б) Негізсіз баю тек мүлікті алумен емес, мүліктік құқықпен де сипатталады.
Бұндай жағдайларда, жәбірленушінің талап ету мазмұны өзінің құқығының қайта қалпына келтірілуіне әкеледі. Өзіне тесілі құқықтарды негізсіз міндеттемелердің негізінде, басқаға берген болса, ол тұлға өзінің құқығының қалпына келуін, құжаттарды қайтаруды талап ете алады, егер, мәмілеге келе алмайтын жағдай болса, сотқа арызданады.
Құқықты қалпына келтіруге кететін шығындар, құқығын қалпына келтіруін талап етуін тұлға көтереді. Өзге жағдайда, шығындарды алушы да, жәбірленуші де бірдей көтеруі керек.
Өткен жағдайды қалпына келтіруден басқа, екі жақта да АК 957,958 бб. талаптарына сәйкес, есеп айырысулар жүргізілуі керек. 959б. жаңа норманы қалыптастырады,ол қайтаруға жататын мүлікке өтеу салу. Құқықтық негізсіз, ешкім де мүліктік пайданы алмауы тиіс.
О.Н. Садықовтың көзқарасы бойынша, Азаматтық кодекстің 954 - бабының мазмұнындағы тізбекте көрініс, яғни АК-тің 955 - бабына сәйкес табыстың болуымен айқындалуы. Мүлік негізсіз баю нысанында жиі оларды пайдалануға беру белгілі бір шығындарды талап етеді
(заттар - оны қорғау және жөндеу, жануарлар - оларға қызмет көрсетілуі мен оларға деген қамқорлық).
Жәбірленушінің мүлкін қоспағанда шығындар бойынша Бумеранг әсерін қазірдің өзінде негізсіз баю зардаптарының өзінде өзгенің мүлкіне қол сұғылуы.
Садықов О.Н. көрсеткендей, негізсіз алынған мүліктің тағдырын шешу сұрақтарын 959 - бабында көзделгендей қайтарылуы. Мұндай кезекте, ол ұқсас заңдарды ретімен пайдалану қарым-қатынасының жалға беру құқығының болуы АК-тің 2- 3 бөлімінде 623 бабында көрсетілгендей әділеттілік келісімі орналастыру сұрақтарын шешеді.
Міндеттеме ұғымын түпкілікті негізсіз қарастырмас бұрын, алдымен ұғымға жалпы анықтама берейік. АК-ның 307-бабында міңдеттеме құқықтық қатынастар ретіндеберіледі: Міндеттемеге сәйкес бір адам (борышкер) басқа адамның (несие берушінің) пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу және т.б. сияқты белгілі бір әрекеттер жасауға, не белгілі бір әрекет жасаудан тартынуға міндетті, ал несие беруші борышкерден өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Несие беруші борышкерден атқарылғанды қабылдауға міндетті.
Жоғарыда айтылып кеткендей, міндеттеме - азаматтық құқықтық қатынастардың мейілінше кең таралған және сонымен қатар көп түрлі түрі. Транспорттық ұйымдар жүктер тасымалдап жатқанда, шаруалы қоғам заводқа шикізат пен материалдарды жеткізеді немесе саудалаушы ұйымға тауарларды жеткізеді, кәсіпорындардың тапсырысы бойынша институт ғылыми-зерттеу немесе жобалық жұмыстар жасайды, ал құрылыс ұйымдары тұрғын үй немесе кәсіпорын нысандарын тұрғызады, азамат тауарларды дүкеннен алады - осы аталған және басқа да жағдайларда ұйымдар мен азаматтар өзара міндеттемелерге кіреді.
Міндеттемелер кез-келген кәсіпорындардың, фирмалардың, компаниялардың қалыпты қызмет етуін қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар азаматтардың күнделікті материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін маңызды мәнге ие. Міндеттемелерді реттейтін нормалар азаматтық құқықтың аса маңызды бөлімі - міндеттемелік құқықты құрайды. Оның үлесіне азаматтық-құқықтық нормалардың айтарлықтай бөлігі тиесілі. Міндеттемелердің мазмұнына несие берушінің құқықтары мен борышкердің міндеттері кіреді.
Міндеттемеде тараптардың міндеттері мен құқықтары әдетте нақты бір мүлікке (сатушы сатып алушыға сатып алған тауарын беруге міндетті, ал сатып алушы ол үшін ақысын төлеуге міндетті: жалдап алушы жалға берушімен арасындағы келісімнен өз құқығын үшінші тарапқа береді; банк кәсіпкерге оның қызметінің кеңеюі үшін несие береді және т.б) иегер болады. Сонымен бірге мүліктік емес сипаттағы міндеттемелер де болады (автордың өз еңбегінің корректурасын өзінде ұстау міндеті мысал бола алады).
Жалпы ереже бойынша міндеттеме белгілі әрекеттердің орындалуына бағытталған: заттардың берілуі, жұмыстардың орындалуы, қызметтердің көрсетілуі, қаржы төлемі және т.б. тек сирек жағдайларда ғана борышкердің міндеті белгілі әрекеттерден шектелу арқылы көрініс табады: мысалы, егер сақтаушы келісім шарттан тыс өз мойнына оған сақтауға берілген тек мүлікті пайдаланбау міндетін алған жағдайда.
Құқықтық міндеттемелердің туындау негіздемесі қызметін заңды фактілер атқарады. Бұл фактілердің көмегімен құқық азаматтық міндеттемелік құқықтық қатынастардың туындауын байланыстырып тұрады.
Міндеттемені АК-ның 8 бабында аталған заңды фактілердің кез-келгені тудыра алады. Мұндағы аталған келісім шарт немесе басқа да келісім, мелекеттік биліктің немесе басқа да мемлекеттік органдардың актлары сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары, сот шешімі, заңмен мақұлданған мүлікті иемдену, ғылым, әдебиет, өнер, өнертапқыштық туындылар мен басқа да ақыл-ой еңбегінің нәтижелері, зиян келтіру, заңсыз баю, азаматтар мен заңды тұлғалардың бөгде әрекеттері, сонымен қатар заңнама азаматтық-құқықтық салдардың басталуын байланыстыратын жағдаяттар. Аталған заңды фактілердің әр бірі өздігінен жекелей немесе басқа заңды фактілермен үйлесіп міндеттеме тудыра алады.
Заманауи экономикалық жағдайларда ең кең таралғаны мәміле жасау, ал олардың ішінде нарықтық қатынастарға мейілінше сәйкес келетіні - келісім шарт. Келісім шарттан кәсіпкерлер арасындағы кәсіпкер мен жекелеген азаматтар арасындағы, сонымен қатар заттарды жеткізу жұмысының орындалуы мен қызметтердің көрсетілуі төңірегінде азаматтар арасындағы міндеттердің негізгі массасын тудырады.
Осы ретте тараптарға АК-да немесе басқа заңда көрсетілген кез-келген келісім шарт үлгісін таңдап алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Атауы берілген мұндай келісім шарттарынан басқа, тараптар атауы берілген келісімдердің жекелеген элементтеріне сәйкес келетін белгісіз заңнама үлгісі бойынша келісім шартқа отыра алады. Бір тарапты мәмілелерде міндеттемелер сирек туындайды
. Осыған мысал ретінде жария түрде марапатқа уәде беруді айтуға болады. Заң азаматтар мен заңды тұлғаларға олардың тудырған зиян мөлшерін төлеу міндетін жүктейді. Мұндай жағдайларда міндеттемелердің туындауына негіздеме болып отырған - тұлғаның заңға қайшы әрекет жасауы (адамға шабуыл жасау, ластанған ағынды суды ағызып жіберу, құрылыс жұмыстарында қауіпсіздік шарарларын сақтанбау және т.с.с).
Міндеттер негізсіз баюдан туындауы мүмкін. Бір тұлға басқа тұлғаның есебінен тек заңда аталған негіздемелер болған жағдайда ғана мүлікке ие бола алады (мысалы мұрагерлік арқылы, әр түрлі келісім шарттардың көмегімен және т.б). Егер де тұлға негізсіз мүліккке ие болатын болса (жүк қытелесіп фирмаға берілсе, біреудің аты-жөні жүкті алуы керек болған адамның аты-жніне ұқсас болған болса) немесе негізсіз оны сақтайтын болса, онда ол иеленген (сақтауға алынған) мүмлікті сол есебінен алған және сақтауға алған адамға қайтаруы қажет.
Келтірілген мысалдарда іс жүзінде жүкті алуы керек болған тұлғаға жеткізуі керек. Ақыл-ой әркеті нәтижесімен байланысты міндеттер жиі сол әдебиет, ғылым және өнре, өнертапқыштық және т.б туындыларын жасап шығаруы фактісінің өзінен басталады. Мұндай міндеттемелердің келсім жасаудан негезгі айырмашылығы мынада - келісімге отыру барсында тұлға сәйкес міндеттемелердің туындауына бағытталған еркін әрекет жасайды, ал туындыны, өнертапысты және т.с.с жасап шығаруға байланысты міндеттеме тікелей заңға негізделе туындайды.
Жағдаяттар әдетте басқа заңды фактілермен, көбінесе келісім шартпен бірігіп міндеттер тудырады. Мысалы, өрттен сақтану кезінде сақтанушыға сақтандырушының төлем төлеу міндеттемесінің туындауына негіздеме болатын екі заңды фактіден: сақтандыру келісімінің өзінен және өрт болған жағдайда көрсетілген келісімнің іске енуінен тұратын заңды құрам. Азаматтар мен заңды тұлғалар негізінен сотқа міндеттемелер мазмұнын құрайтын өздерінің сәйкесінше құқықтарының бар екендігін мемлекет атынан ресми түрде растап алу талаптарымен, ал егер қажет болған жағдайда арызданушыға тиесілі мәжбүрлі түрде орындаулына бағытталған заңда қаратстырылған шаралардың орындалуы талабымен барады. Барлық осы сияқты жағдайлар сот талдау сәтіне жақын келіспеушілікті тудырып отырған міндеттеменің бұрын болуымен еркешеленеді.
Дегенмен мінеттеменің тек сол шешімнің салдарынан туындайтын жағдайлар кездесседі. Сонымен, Азаматтық Кодекс тұлғаның мұқтаждық жағдайында тудырған зардаптың жәбірленушіге ақысын төлеу міндеттемесін қарастырады. Осымен бірге сотқа мұндай міндеттемені зәбір көрсетушіге емес, үшінші тұлғаға, яғни зәбір көрсетушіні айдап салушыға жүктеу құқығы бар. Бұл үш тұлңа міндеттемесінің ерекшелігі сол сәтте және сот шешімінің салдарынан туындауында.
Ұзақ уақыттар бойы мемлекеттік органның актілері заңды тұлғалар мен азаматтық өзара арасын байланыстырп тұратын міндеттемелерді тудыратын ең кең таралған негіздеме болды. Осы ретте бір жағдайларда сәйкес актілер міндеттемені өздігінен жалғастырса, басқаларында келісім шартпен бірікті. Қызіргі кезде мемлекеттік органның актілерінің ролі күрт шектелген.
Олар негізгі міндетемелердің туындауы үшін қажетті заңды құрамның элементі ретінде маңызын сақтап қалды.мұндағы айтпағымыз, осы сияқты элемент қызметін келісім шарт атқарады. Сөз жекелей мәміленің жасалынуының мүмкін болуы құзыретті органның тек сәйкес рұқсаты болған жағдайда ғана жүзеге асырылатындығы заңда қарастыратын жағдайлар турасында болып отыр.
Мысалы сатып алу-сату мәселесі бойынша міндеттің туындауы үшін тек келісім шарттың болуы жеткіліксіз, сатып алушыдан алынған сәйкес лицензияның болуы қажет. Сонымен бірге басқарушының актілері белгілі салаларда өзінің маңызын сақтап қалған.
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық реттеу мәселелері
2.1 Негізсіз баюды заттай нысанда қайтару
Зат әлеуметтік қасиеттер тұрғысынан - зат, табиғат пәні.Сонымен қатар кез келген зат зат өзінің ішіндеөзі-өзімен қоғамдық қатынастар жүйесінен бөлек ешқандай әлеуметтік қасиеттерге ие болмайды.
Бұл мерзімде, құқықтық обьектісі мүдделерді қанағаттандыру құралы болып зат,материалдық дүниенің пәндері және бөтен әрекеттер болады.Сондықтанда заң тұрғысынан мүлікті былай түсінуге болады.яғни заңды қатынастардағы ақшалай бағалануға жататын жиынтық,оларда танымалы тұлға әрекет ету керек. Бірақ та бұған жеке тұлғалық қатынастар кірмейді.Бұдан шығады,біздің көз-қарасымыз бойынша мүлік заңды категория ретінде заттардың жиынтығын,сонымен қоса құқықтар мен міндеттердің жиынтығын құрайды.
Цивильдік құқық теориясында қарама-қайшы ойларда бар. М.Эннекцерусов, мүлікті құқықтардың жиынтығы және олардың тұлғаның қасиеттіліктерін қанағаттандыру үшін қызмет етеді деп қарастыру керек деп айтты.Автордың ойынша мүлік тек құқықтардан тұрады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме түсінігі және мазмұны
1.1 Азаматтық құқықтағы міндеттеме жүйесіндегі негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттіменің заңды табиғаты
1.2. Негізсіз баю міндеттеме түсінігі және түрлері
1.3. Негізсіз баю міндеттеменің мазмұны
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық реттеу мәселелері
2.1 Негізсіз баюды заттай нысанда қайтару
2.2 Негізсіз баю сипатындағы қайтаруға жатпайтын мүлік
2.3 Мүлікті қорғаудың заттық-құқықтық тәсілдер
Қорынтынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі уақытта отандық және әлемдік экономика тұтастай алғанда белгілі бір қиындықтарды бастан кешуде. Олардың едәуір бөлігі құқықтық негізсіз азаматтық айналымның кейбір қатысушыларын басқалардың есебінен кеңінен таралған байытумен тікелей байланысты. Елдің даму кезеңіндегі және нарықтық жағдайындағы экономикалық және экономикалық өмірдің негізгі реттеушілерінің бірі Азаматтық құқық болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Азаматтық заңнаманы түбегейлі реформалау терең тыныштықта болған Азаматтық құқық институттары туралы қалыптасқан көзқарастарды өзгертті. Осыған байланысты, негізсіз байытуға байланысты қатынастарды құқықтық реттеу проблемалары белгілі бір әлеуметтік-экономикалық, тарихи, құқықтық және ғылыми-құқықтық факторларға байланысты өте өзекті болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жалпы негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме сол бір немесе өзге себептер бойынша тауарлармен ақылы эквиваленті алмасу бұзылатын, соның салдарынан жоспарланған, бірақ жүзеге аспаған қатынастардың қайсыбір қатысушысы қандай да бір материалдық игіліктерді басқа қатысушыларға негізсіз беретін, құқықтық қатынастардың теріс пиғылды қатысушылары басқа тұлғаның қандай да бір мүлкін жасырып қалатын немесе олардың контрагенті ретінде болуға жоспарланған тұлғаның мүлкін пайдаланып қалу орайы келетін және т.б. кез келген жағдайларда пайда болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелердің пайда болуының мүмкін болатын жалғыз негіздері болып табылмайды. Негізсіз баю сондай-ақ субъектілер шартты қатынастармен байланысты болғанда, шартқа қатысушылардың біреуінің немесе екеуінің салақтығы кездейсоқтыққа орай байыған тараптың немесе мүлікке деген құқықтардың заңды иесінен басқа өзге субъектінің пиғылынан болатын жағдайларда орын алуы мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ең алдымен осы институттың азаматтық айналым үшін маңыздылығына және әр түрлі тарихи кезеңдердегі осы міндеттемелердің атауына назар аудару, содан кейін олардың міндеттемелер жүйесіндегі орнын түсіндіретін тәртібіне сәйкес келеді. Зерттеу жұмысы кондициялық міндеттемелер туралы болып отыр (condictionessinecausa - негізсіз міндеттемелер).ұсынылады; олардың сипаттамалары қандай (мүліктік, салыстырмалы, келісім-шарттан тыс, қорғау); олар Азаматтық кодекстің 1102-бабының 1-тармағында және доктринада қалай анықталады; олардың пайда болу негіздерінің ерекшеліктері қандай сұрақтары өзектілікке ие.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Кондикциялық міндеттеменің жалпы ұғымы тұжырымдалған: "Кондикциялық міндеттеме дегеніміз-заңда, өзге де құқықтық актілерде немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз мүлікті (сатып алушыны) басқа адамның (жәбірленушінің) есебінен сатып алған немесе сақтаған бір адам соңғысына негізсіз сатып алынған мүлікті қайтаруға немесе негізсіз үнемделген мүлікті (негізсіз баю) беруге міндетті болатын шарттан тыс құқықтық қатынастардың салыстырмалы түрдегі қорғаушылық міндеттемесінен), ал жәбірленуші сатып алушыдан көрсетілген міндетті орындауды талап етуге құқылы".
Зерттеу жұмысыны мақсаты -- негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелерге байланысты теориялық сұрақтарды меңгеру, сондай-ақ берілген институттың құқықты реттеу ерекшелігінен туындатын мәселелерді зерттеу.
Осыған сәйкес келесідей міндеттер қойылады:
oo негізсіз байытуға байланысты міндеттемелер ұғымын
ашу, негізсіз байытудан құқықтық қатынастарға және оны құрайтын элементтерге жалпы сипаттама беру;
oo негізсіз баю салдарынан міндеттемелердің туындау негізін
анықтау;
oo негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық
реттеу мәселелері, негізсіз баюды заттай нысанда қайтару, негізсіз баю сипатындағы қайтаруға жатпайтын мүлік зерделеу.
Зерттеу объектісі ретінде негізсіз байытуға байланысты туындайтын құқықтық қатынастардан тұрады.
Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасы азаматтық заңнамасының негізсіз байыту міндеттемелеріне, оларды қолдану тәжірибесінде, идеяларына, тұжырымдамаларына және осы саладағы ғылыми тәсілдерге қатысты нормалары.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік мәні және ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағасы.
Дипломдық жұмыстың методологиялық негізі. Негізсіз байытуға байланысты міндеттемелер институты революцияға дейінгі дәуірден бастап отандық азаматтық доктринамен танымал. Ол кезде аталған құқықтық категорияны зерттеумен к. н.Анненков, Д. Д.Гримм, Н. А. Полетаев, Г. Ф. Шер шенев ич айналысқан.
Дипломдық зерттеуді жазу үшін методологиялық негіз ретінде заңшығарушылық және заңға бағынышты актілер, нормативті құжаттар, отандық және шетел танымал заңгерлердің монографиялары, сондай-ақ мерзімді басылымдар қолданылды. Методогиялық негіз ретінде құқықтық зерттеу әдістері тарихи-құқықтық, ресми құқықтық, салыстырмалы құқықтық және заң құбылыстарын талдау жүйесі әдістері басшылыққа алынып зерттелінді, сондай - ақ дидукциялық пен талдау әдістері ұштастыра отырып дипломдық жұмыс зерттелінді.
Дипломдық жұмыстың теоретикалық негізі. Жұмыстың теоретикалық негізін кеңестік ғалымдардың, ТМД елдері мен шетелдік авторлардың зерттеліп отырған мәселеге қатысты еңбектері және жүйелік басылымдардағы мақалалары құрайды. Дипломдық жұмыстың қорытындысы Қазақстан Республикасының Конституциясына және құқықтық актілерге негізделеді.
Жұмыс құрылымы. Бұл жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылғын әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмысты жазуда қолданылған тәжірибелік база. Диплом жазу барысында Қарағанды облыстық соттының негізсіз баю салдарынынан туындайтын міндеттемелерді даулау т.б. іс материалдары кеңінен қолданылды. Көптеген заңгерлер орталығының материалдары жұмыста көрініс тапты, сонымен қатар, A-TEN халықаралық иммиграциялық компанияның тәжірибелік материалдары қолданылды және т.б.
1 негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме ұғымы және оның мазмұны
1.1 Азаматтық құқықтағы міндеттемелер жүйесінде негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеменің заңдық сипаты
Азаматтық құқық азаматтар, сондай-ақ мемлекет және әртүрлі ұйымдар қатысатын әртүрлі мүліктік және мүліктік емес қатынастардың кең аумағын реттейді.. Міндеттемелік құқықты құқықтық реттеудің нысанасы және тиісінше азаматтық құқықты реттеудің нысанасы толық болып есептеледі. Бұл басқа салалармен және азаматтық құқық институттарымен, соның ішінде оған меншік құқығымен, авторлық құқықпен және өнертабыспен және т.б. байланысты қатынастарды реттеуді түсіндіреді.
Сонымен бірге, міндеттеме құқығын құқықтық реттеу пәні өте кең екендігі байқалады. Бұл материалдық игіліктің бір азаматтан өтуіне, жұмысты орындауға, қызмет көрсетуге немесе ақша төлеуге және т. б. байланысты қандай да бір мүлікті беру туралы қатынастар.
Міндеттемелік құқық нормалары заңмен белгіленген әлеуметтік байланыспен бекітіледі және айқындалады. Азаматтық құқықтың саласы ретінде міндеттеме құқығы осы саланы реттеудің толық құқықтық әдісіне ие. Жеке алғанда, оның субъектілері ұйымдастырушылық және мүліктік оқшаулануға ие, бір-біріне қатысты құқықтық жағдайлар бірдей.
Олар субъективті азаматтық құқықты шешу және жүзеге асыру үшін әлеуметтік қажетті және диспозитивті шара қолдану мүмкіндігіне ие, азаматтық міндеттерді бұзғаны үшін мүліктік жауапкершілікте болады [1; 410]. Азаматтық құқықтың Міндеттемелік құқықтық нормалары тауарларды сатып алу-сату және жеткізу, мүлік пен тұрғын үйді жалдау, жүктерді, жолаушылар мен багажды тасымалдау, сондай-ақ экономикалық айналымнан тыс мүліктік қатынастардан басқа бірқатар басқа реттеу әдістерін реттейді (мысалы, зиянды өтеу туралы қатынастар). Жоғарыда баяндалғанды негізге ала отырып, міндеттемелік құқық Азаматтық құқық саласы деп танылады; бұл азаматтық құқық субъектілері арасында Мүлікті берумен байланысты азаматтық құқық нормаларының жиынтығы, қызметтер көрсетумен немесе ақша төлеумен байланысты қоғамдық қатынастарды реттеу [2; 68].
Зерттеуге ыңғайлы болу үшін, сондай-ақ айналымға түсетін нормативтік материалдарды тиісті орналастыру үшін олар жүйелендіріледі, яғни олар көп немесе аз үлкен топтарға бөлінеді.
Міндеттеме құқығының қатынастары жүйелеудің әртүрлі топтық негізіне ие болуы мүмкін. Міндеттемелер жүйесі олардың өзара алмастырылатын топтастыру критерийлерін қолдану негізінде ғана құрылуы мүмкін, оған тиісті зерттеудің тұтас мақсатты тұжырымы да, тиісті құқықтық белгілер де кіреді. Осы тәсілмен көзделген міндеттемелер қолданыстағы заңнамада мынадай топтарға жіктеледі:
1. мүлікті ақылы жүзеге асыру (тауарды сатып алу-сату, жеткізу , айырбастау, өмір бойы ұстау) жөніндегі міндеттеме);
2. мүлікті өтеулі пайдалануға беру (мүлікті Жалдау, тұрғын үй-жайды жалдау) жөніндегі міндеттеме);
3. мүлікті жеке меншікке немесе пайдалануға өтеусіз беру (мүлікті сыйға тарту, өтеусіз беру) міндеттемесі);
4. жұмыстарды (мердігерлік, күрделі құрылыс, мердігерлік) жүргізу жөніндегі міндеттеме);
5. қызмет көрсету бойынша міндеттеме (тапсырма, комиссия, сақтау, экспедиция);
6. тасымалдау бойынша міндеттемелер (темір жол, теңіз, өзен әуе, автокөлік);
7. кредит және есеп айырысу бойынша міндеттемелер (қарыз, банктік кредит, есеп айырысу және ағымдағы шот, есеп айырысу құқықтық қатынастары, чек, вексель);
8. сақтандыру бойынша міндеттемелер (мүліктік сақтандыру, жеке сақтандыру);
9. бірлескен қызмет бойынша (азаматтардың бірлескен қызметі, ұйымдардың бірлескен қызметі);
10. біржақты құқықтық әрекеттерден туындайтын міндеттемелер (көпшілік алдында сөз сөйлеу, басқаның ісін тапсырмасыз жүргізу);
11. қорғау міндеттемелері (зиян келтіру, мүлікті негізсіз алып қою немесе жинау салдарынан туындайтын міндеттемелер).
Міндеттеме құқығы жүйесі өзінің ішкі байланысын және нормативтік материалдарды Жаңа топтарға, құқық институттарына саралауды көрсететін азаматтық құқық жүйесіне тән екендігімен келісуге болады.
Міндеттемелік құқықтық қатынастардың міндеттеменің пайда болуы мен іс-әрекетінің негіздеріне қатысты кейбір ортақ тұстары бар. Міндеттеменің пайда болу негіздері, жоғарыда айтылғандай, айтарлықтай ерекшеленеді. Алайда, егер жоғарыда аталған міндеттемелер жүйесінде тек 10-11 топтармен толықтырылатындар ғана мүмкін болмаса, олардың кейбіреулері немесе 4-9 топтардағы барлық міндеттемелер шартқа олардың жалғыз заңды фактісі немесе олардың бірі заңды факт ретінде сүйенеді.
Қатынастардың түрлері болып табылады міндеттемелер Азаматтық құқық. Азаматтық құқықтық қатынастардың кез келгенінің мазмұнына құқық (басқаға беру жағдайында-талап ету құқығы) және құқықтық қатынастардың әрбір қатысушы тараптарының құқықтары мен міндеттері бар тиісті міндет немесе міндеттер кіреді: мысалы, өнім беруші мен сатып алушының, мердігердің және кепіл болушының құқықтары мен міндеттері. Мердігер мен кепілгердің Міндеттемелік міндеттері. Міндеттемеге қатысты құқығы бар тұлға (белгілі бір әрекетті жасауға немесе жасауды талап етуге) кредитор; міндет жүктелген адам (әрекет жасау немесе жасамау) борышкер деп аталады [3;35].
Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 286-бабында міндеттеме ұғымы келесідей сипатталған: "міндеттемеге сәйкес, борышкер басқа адамның пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасауға міндетті, мысалы, мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және т.б. немесе белгілі бір әрекетті орындаудан тартылуы керек, ал несие беруші талап етуге құқылы. Кредитор борышкерден орындалғанды қабылдауға міндетті".
Азаматтық кодексте жеке меншік құқығын және мүлік кепілін реттейтін "міндеттемелік құқық" (268-405-Б.) және "заттық құқық" (188-267) тарауы бекітілген. Осылайша, Азаматтық кодекс мүліктік құқық пен мүліктік құқық арасындағы Міндеттемелік құқықтың аражігін ажырататынын сипаттаймыз.
Сонымен, профессор В.К. Рейхердің 1928 жылғы "абсолютті және салыстырмалы құқық" мақаласында "меншік құқығы" категориясы қарсы шыққан "міндеттеме құқығы" ешқандай ғылыми мәнге ие емес деген пікір көрсетілген. Біріншіден, меншік құқығын құқық ретінде түсіну, в. К. Рейхердің пікірінше, адамның затқа сөзсіз Үстемдігі мағынасында дұрыс емес, өйткені мұндай жүйелік тұлға мен зат арасындағы құқықтық қатынастардың болуына әкеледі және бұл дұрыс емес.
Бұл ретте заттық құқық саласы өзін біртұтас, толығымен біртекті ретінде көрсетеді. Бұл санатқа өзара ерекше құқықтар тарихи түрде жатқызылған, сонымен қатар бұл гетерогенді құқықтар абсолютті қорғаудың көлбеуіне кірмейді (кез-келген құқық бұзушылықтан қорғау мағынасында). Сонымен қатар, кейбір даусыз абсолютті құқықтар, мысалы, авторлық құқық меншік құқығы санатына кірмейді. В. К. Рейхердің пікірінше, құқықтардың абсолютті және салыстырмалы бөлінуі әділетті және олар міндетті, бірақ кейбір өзгерістермен [3; 37].
Тақырып бойынша құқықтарды "объект" заттық және міндеттемелік ұғымдарға жіктеу құқық (құқықтық қатынастар) өткір сын түрінде әсіресе даулы болды.
Проф. А. и. Денисованың "мемлекет және құқық теориясы" оқулығында құқық объектісі келесідей топтастырылған:
* әрекет немесе әрекетсіздік нәтижесі;
* пәндер;
рухани өндірістің кейбір тағамдары;
* жеке игілік.
Құқықтық қатынастардың элементтерінің бірі ретінде объектінің болуы туралы сұраққа, ең алдымен, жеке тұлға мен зат арасындағы құқықтық қатынастарға буржуазиялық көзқарастардың мүмкіндігі туралы айта отырып, құқықтық қатынастардың элементтерінің бірі ретінде қарастыруға болмайды. Құқықтық қатынастарды бұл қарсы деп санауға болмайды. Құқықтық қатынастар-бұл құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар [3;41]. Екінші ереже, бекіту қажеттілігі нақты өмірдегі құқықтық қатынастардың субъективтілігі де ондағы құқықтың объективтілігімен сипатталады. Бірақ бұл құқық ештеңеге бағытталмағаны нақты мағынасы жоқ деп сипатталады. Субъектісіз құқықтың болуы өмірлік категория болып табылады, бірақ ол тек уақытша ғана. Мысалы, егер осы Кодекстің 1074-бабында көзделген мерзім ішінде мұра жері айқындалған Мұрагер мұраға шақырылса және жоқ Мұрагер мұрадан бас тартпаса, ҚР АК 1077-бабының 2-тармағы атаусыз қалады.
Объектінің құқықтық қатынастардың қажетті элементі ретінде, шынайы категория ретінде болуы және оның еш жерде болмайтындығы туралы ескертуде емес. Рас, егер осы субъект қандай заңға қатысатын анықтайтын құқықтар мен міндеттерге ие объект алынып тасталса, онда құқықтық қатынастардың барлық ұғымдары шынайы нақты мағынаның күйін білдіреді.
Субъектінің құқығы дегеніміз не және шынайы өзін-өзі тану ұғымы неде, құқықтық қатынастардың субъектілерімен бірге құқықтық қатынастардың объектісі бар екенін білу қажет болған кезде объективті емес құқықты, өсиет жасау құқығын және т.б. мысалға келтіру керек. яғни. мәні бойынша бұл субъективті құқық емес, құқық қолдану элементі [4;55].
Табиғатта объектісіз Құқық жоқ. Құқықтық қатынастардың мазмұнын құрайтын құқықтар мен міндеттердің бағыты алынып тасталғанда, құқықтық қатынастар тірі болады және практикалық маңыздылығын жоғалтады. Кез-келген құқықтық қатынастар сияқты, меншік құқығы да адамдар арасындағы қарым-қатынас; әркім және әркім меншік құқығын құрметтеуге міндетті. Бірақ бұл заң адамның меншігін жүзеге асырған кезде. Демек, меншік құқығының объектісі-бұл объект.
1.2. Негізсіз баю міндеттеме түсінігі және түрлері
Шартты деп аталатын негізсіз байытудан туындайтын міндеттеме (латын тілінен аударғанда-қателікпен жоғалғанды қайтару), өз табиғаты бойынша биржадан тыс, қорғау құқықтық қатынастарына жатады және қолдану саласының өзіндік міндеттемесі болып табылады, ол пайда болу негіздерінің ерекшелігімен де, оның мазмұнының ерекшелігімен де анықталады.
Негізсіз баю қатынастары ҚР 953-бабымен реттеледі. Негізсіз байыту-бұл кез-келген зат немесе меншік құқығы негізсіз алынған немесе сақталған және нәтижесінде алынған жағдай. Негізсіз байытудың екі негізгі түрі бар: 1) негізсіз иемдену - тұлғаның өз активтеріне қандай да бір мүлікті негізсіз қосуы. Осыған сәйкес қатынастар заңсыз иесі мен жәбірленуші арасында қалыптасады.
Заңсыз иеленуші қандай да бір құқықтың болуына қарамастан құқықтық қатынастар объектісіне ие болады, осылайша екінші Тараптың меншік құқығына нұқсан келтіреді. 2) негізсіз сақтау - өзге адамның мүлкін қандай да бір негіздерсіз заңсыз ұстау. Заңсыз иесі мен жәбірленуші арасындағы қарым-қатынас олардың арасындағы қарыздың пайда болуымен сипатталады.
Негізсіз баю салдарынан туындаған жәбірленушіге келтірілген зардаптарды өтеу көлемі мынадай мән-жайларға сәйкес орындалады. Заңсыз сатып алуға келтірілген залал ақшалай құнға және келтірілген шығыстар мен пайыздарды пайдалану мерзіміне қарай ақшалай мәнде өтеледі. Егер мүлік нақты зат сипатында болса және оған қатысты алынған пайда толық өтеледі. Егер затты түпнұсқа түрінде өтеу мүмкін болмаса, онда оның құны нарықтық бағаларға сәйкес өтеледі.
Негізсіз баю жөніндегі салдарлар мынадай негіздер бойынша өтелуге жатпайды:
* егер мүлікке қатысты талап қою мерзімі өтіп кетсе,
* жалақы және оған теңестірілген төлемдер, зейнетақылар, Стипендиялар, жәрдемақылар адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген салдарлар, алименттер, сондай-ақ адамның өміріне өзге де шығыстар,
* егер ақша немесе мүлік бойынша міндеттемелер болмаса, мысалы, егер мүлік қайырымдылық мақсатында берілсе,
* егер мүлік міндеттеме заңды күшіне енгенге дейін қайтарылса.
* Міндеттеме ұғымы негізсіз баюдан ҚР МК 953-960 реттеледі :: олар міндеттеменің дербес көрінісі болып табылады, оның қолданылу аясы, оның түбінің ерекшеліктері мен мазмұнының ерекшелігі сияқты айқындалады. Пәтерді сатып алу-сату шарты нотариалды куәландырылмаған және белгіленген тәртіппен тіркелген жоқ: алушы сатушыға жалақы төледі, бірақ пәтердің иесі болмады, өйткені мәміле Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 165-бабында жарамсыз болып саналады.
* Бір коммуналдық пәтерді жалға алушы іссапарға кеткен көршісіне коммуналдық қызметтерді төледі. Құйын үшін бір ұйымның орманы құйын тәрізді ұйымның төменгі ағысында орналасқан басқа ұйымға айдалады. Заттық талап зиянды өтеуден туындайтын талапты басқаға беру үшін қойылған жағдайларда шартта негіздер көзделмеген.
Барлық осы оқиғаларда негізгі негіз жоқ. Зәкір (алушы
келісім-шарт; көршісінің орнына пәтер мен коммуналдық пәтер үшін ақы төледі; ұйымды біріктірді, орманды жуды) мұндай шарттарда өз мүдделерін қорғай алмайды.
Бірақ олар өз мүлкінен айрылды. Сонымен бірге, басқа адамдар (пәтерді жеткізуші және сатушы, орманы басқа ұйымның орманына апарылған құрылыс салушы ұйым) алып қою немесе керісінше жоғалту қаупін сақтады (көршісі коммуналдық төлемдерді төлеген пәтерді жалдаушы).
Нәтижесінде кейбір адамдар басқалардың арқасында ешқандай себепсіз байытылды. Осы негізде жәбірленушілерді қорғау мүдделері (байыту кімге байланысты болды) осындай жағдайларда міндеттемелерді қамтамасыз етеді. Азаматтық кодекстің 953-бабында осындай міндеттемелерде көрсетілген. Осы бапқа негізделген тұлға заңда қабылданған басқа да құқықтық актілерді басшылыққа алады немесе мәміленің негізі мүлікті алу немесе сақтау болып табылады, ол басқа адамның арқасында міндетті түрде негізсіз сатып алынған немесе сақталған (негізсіз байыту) мүлік болып табылады.
"Мүлік" термині 115-баптың 1-тармағында кеңінен түсіндіріледі және мүліктік құқық пен басқа да материалдық игіліктерді қамтиды. Негіздер кірістер басқа тұлғаның мүлкі 954-бапта қалыптасады
1) жарамсыз мәміле бойынша орындалғанды қайтару туралы;
2) меншік иесінің мүлікті бөгденің заңсыз иеленуінен талап етуі туралы;
3) бір Тараптың екінші Тараптың міндеттемеде осы міндеттемеге байланысты орындалғанын қайтаруы туралы;
4) зиянды, оның ішінде байытылған адамның пиғылымен келтірілген зиянды өтеу туралы ережелер көзделуге тиіс.
Шарттар бойынша міндеттемелер негізсіз баюда болады.
Міндеттемелердің, бір тұлғаның екінші тұлғаның шотының туындауы
екіншіден, байыту заңды негіз болған жоқ немесе келесі жағдайларда болған жоқ. Сондай-ақ жәбірленушінің, үшінші тұлғалардың немесе олардың еркінің қатысуынсыз негізсіз байытудың нәтижесі.
Маңызды нәтиже-объективті негізсіз байыту мүліктік байыту. Мұндай байыту басқа біреудің арқасында болуы керек, нәтижесінде бір бағытта жақсы болса, екінші жағынан жаман.
Басқаша айтқанда, кіріс немесе жинақ басқа біреудің шотында қарастырылған міндеттемелер туындайды. Заңды негіздерді байытуға болмайды. Негізсіз байыту екінші қажетті шартта қарастырылған.
Меншік құқығын қорғауға негізсіз баюдан туындайтын міндеттемелер
бағытталған. Оның жалпы ережесі Азаматтық кодекстің 953-бабында келтірілген. Мүлікті басқа адамның (жәбірленушінің) есебінен заңнамада немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз сатып алған немесе жинаған адам (сатып алушы) оған негізсіз сатып алынған немесе сақталған мүлікті қайтаруға міндетті болады. Міндеттеме тараптары: сатып алушы және жәбірленуші. Негізсіз байыту мүлікті сатып алушының іс-әрекетінен, жәбірленушінің немесе үшінші тұлғалардың іс-әрекетінен туындауы мүмкін және бір оқиғаның нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Негізсіз байытудың мәні болып табылатын мүлік жәбірленушіге сол күйінде қайтарылуы керек (Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 955-бабы). Егер алынған мүлікті заттай қайтаруға мүмкіндік болмаса, егер мүлік дереу қайтарылмаған болса, Сатып алушы жәбірленушіге осы мүліктің сатып алу кезіндегі нақты құнын және мүліктің құнын кейіннен төмендетуге байланысты оған келтірілген шығыстарды өтеуге міндетті (АК-нің 956-бабы).
Тектік белгілерімен айқындалған заттар негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің объектілері болып табылады. Егер заттар жеке көрсетілсе, онда виндикациялық талап қойылады.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің ерекшелігі-мүлікті алған кезде сатып алушы оны сатып алу негізсіз екенін білмеуі керек. Егер мүлікті алған немесе сақтаған адамның кінәсі анықталса, онда оған қарсы азаптау міндеттемелері бойынша ережелер қолданылады.
Мүліктік құқықтар, міндеттемелер, өйткені бұл қарастырылмайды,
мүлікті заттай қайтару нақты мүлікті емес, сол түрдегі және сападағы басқа мүлікті немесе оның ақшалай құнын қайтару деп танылады. Жәбірленушінің кінәсі мұнда ескерілмейді.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелердің негіздері мыналар болады: төленетін сомадан асатын соманы төлеу, іс жүзінде жоқ, бірақ бар міндеттерді орындау. Оның мысалы: тиісті төлемді өндіріп алу туралы сот шешімінің күшін жою.
негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттеме бұзылған мүліктік саланы жәбірленушінің мүлкі есебінен қалпына келтіруге арналған Азаматтық құқықтың әмбебап институты болып табылатын адамның негізсіз баюымен түсіндіріледі. Бұдан басқа, азаматтық құқықтық қатынастардың әртүрлі субъектілерінің меншік құқықтарын және өзге де мүліктік құқықтарын қорғауды қамтамасыз етеді.
Бұл институт практикада кеңінен қолданылады және жәбірленушінің бұзылған құқықтарын қорғаудың тиімді әдісі болып табылады.
Негізсіз байытудан туындайтын міндеттемелер институтына көптеген ғалымдардың еңбектері арналған, олардың қатарына Е.А. Флейшиц, в. п. Гибанов, Г. Ф. Шершеневич, А. М. Эрделевский, О. С. Иоффе, В. С. Ем, В. А. Носов, ю. к. Толстой, В. А. Рясенцев және басқа авторлар жатады.
Негізсіз баюдан туындайтын міндеттеме азаматтық заңнама нормаларын зерделеу және оларға негізделген сот практикасын зерделеу болып табылады.
Негізсіз баюдан алынған немесе сақталған мүлікті немесе оның құнын қайтару
бұл ретте сатып алушы жәбірленушіден мүлікті сақтауға ұстап қалудан келтірілген залалдың орнын толтыруды талап етуге құқылы. Егер сатып алушы мүлікті қасақана ұстап қалса, онда ол залалды өтеуді талап ету құқығынан айырылады. Кейбір жағдайларда негізсіз байытудан алынған мүлік қайтарылмайды.
Міндеттер негізсіз байытудан туындайды. Бір адам мүлікті басқа адамның есебінен заңда көрсетілген негіздер болған жағдайда ғана иелене алады (мысалы, мұрагерлік арқылы, С
1.3 Негізсіз баю міндеттеменің мазмұны
Талаптың мазмұны - негiзсiз өлшемiмен алынған немесе сақталған және оған қарамастан, негiзсiз иемденіп алынған не сақталған мүлiкті қайтару мүмкіндігі кезінде анықталған іс-әрекет. Егер мүмкiндiк болса, негізсіз баюды жасаушы тұлға, жәбірленушіге міндетті түрде мүлкін қайтару керек.
Натуралдық реституция қағидасы - 1 б. 955 бап ҚР АК). ҚР АК 1104 - бабына сәйкес, қандай негiзсiз баю негізінде алынбасын, материалдық формада алушыда сақталынады.
Сатып алу құны өтелу мүмкiндiгi жоқ болғанда ( АК. 1 б. 955 бап), ал баю жолымен негiзсiз құқықты немесе қызметі алу - ережесі АК 956 -бабы қолданылады. Тағы бiр рет негiзсiз баю бойымен алынған мүлік шығыны алушыға міндетті түрде қайтарылуы керек. Заңда негiзсiз алынған мүлікті қайтару туралы, жәбірленушіден алынған мүліктің қалғанымен емес, соның бағасына тең мүлікпен қайтарылуы.
Сондықтанда тiптi мынадай жағдайлардың өзінде, қандай да бір байыту бұйымы жеке анықталған белгiлi бір зат, яғни Азаматтық кодекстің 955- бабының негізінде алынған сол зат емес, оның бағасына тең мүліктің қайтарылуы.
Мүліктің жекеленген негізде сақталуы, яғни бұл алушының мүлік құрамына кірмеген және ол оның жеке мүлкі неғұрлым негізсіз иемденгендігіне қарамастан қайтарылады. Бұл жағдағдайда мүлік иесі мүлікке деген құқығын жоғалтпайды және оны виндикация ережесі негізінде қайтарып ала алады (301-303 б).
Мүлікті қайтарылуын себептерін шектеу негiздер бойынша алынған мүлiктi қайтарудың жағдайлары, әсіресе тең әмбебап құқықтық негізде жүзеге асырылады (мысалы, мүлік, өсиет негізінде алынуы, жарамсыз деп танылған, немесе сыйға тартуды орындалмауы).
Бұндай жағдайда негізсіз алынған мүлікті қайтару кезінде жәбірленушіге сол мүлікті емес, соған сәйкескелетін затқа сай бірыңғай дүние-мүліктерді қайтаруы. Осыған сәйкес негізсіз алынған затты қайтара алу мүмкіндігі (АК 1 бөлімінің 955 бабында айтылғандай) бірыңғай дүние-мүліктің болмағандығы түсіндіріледі.
Жәбірленушіні қанағаттандырудың жалғыз мүмкіндігі, негізсіз жіберілген ақшаны тәркілеу арқылы талабын қанағаттандырылу кезінде мүліктің бағалау құнымен есептелінеді.
Бұл әрине кеткен мүмкіндікті өзге мүлікпен алмастырылуы кезіндегі шектеулер жәбірленушінің келісімімен жүзеге асырылады. Келесі өзгерістер мүліктің құнын өз кезегінде базар нарығының бағасымен және инфляциялық жүйемен көрсетілуі. Бұл ықпал екі жақ арасындағы мінез- құлыққа бағынышты болмайды.
Сондықтан да Садықов О.Н көзқарасы бойынша, бұл жағдайды нақты түрде 1 бөлімдегі баптарға сүйене отырып, залалды өтеу туралы емес, өзіне жауапкершілік ала отырып, жәбірленушінің залалын өтеуі тиіс. [9; 542].
Негізсіз өзгенің мүлкін немесе қызметін пайдалану бағасын айқындау Азаматтық кодекстің 2 бөлімінің 955 бабында айтылғандай қиыншылық келтіруі мүмкін. Бұндай жағдайда АК-тің 3 бөлімі 424 бабындағы баға қолдану ережелер арқылы әдетте салыстыру жағдайында ұқсас өнімдермен, жұмыс және қызмет алынады.
Заттай мүлікті қайтару кезінде, кездейсоқ, оның ішінде негізсіз баю кезінде туындаған мүлікке деген зиянның орнын толықтыру жауапкершілігі орын алады. Осы сәтте ол тек ниеті мен ұқыпсыздығына жауап береді. Қарапайым ұқыпсыздық болып саналмайды.
Сондықтан жеткіліксіз немесе нашар, әділетсіз алынған немесе негізсіз алушы не сақталған мүлікке келтірген залалына қарамастан сол кезден-ақ жауапкершілікке тартылады. Мүлікті қайтару міндеті немесе тәркілену құны оның негізсіз баюы туралы анықталған сәттен -ақ орындалуы тиіс. Ондай жағдайда жәбірленушіге келген шығынның орнын толтыруға міндетті.
Заң табыстың қайтарымын негізсіз деп таниды, егер алушы ол мүлікті алуды алдын ала негізсіз екенін білсе.
Кері жағдайда кез-келген меншік иесі шарттарға тап болушы еді, өзінің иелігіндегі шаруашылықты тиімді пайдалану мүмкіндігінсіз. Оның үстіне дүниесінен тапқан барлық табыстарын өтеумен, қайтару қауіп-қатері төніп тұрар еді.
Басқа жағдайда, алған мүлікті қолданбау оны азаматтық айналымнан түсіріп тастауға әкелуші еді, ал бұл мүлікті сатып алған адамның мүддесіне кері әсерін тигізеді.
Сондықтан, басқа жаққа зиян келтiру салдарынан, сол сияқты басқа жақ есебiнен мүлiктi негiзсiз сатып алу немесе жинау (негiзсiз баю) салдарынан, зиян келтірген жақ, зиян көрген жаққа келтірілген залалдардың орнын толтыруға міндетті.
Бұған дейінгі кірістері мен т.б. табысы қайтаруға жатпайды. Бірақ, бұл уақыттан кейін де жәбірленушіге табыстың барлығы өтеуге жата бермейді. Жәбірленуші тек өзі осындай жағдайда, сол мүлікпен қанша табыс таба алса, сонша пайдалануды ғана өтеуді сұрауы қажет.
Мысалы, біреудің қаражатын пайдалану, бұл барлық кірістер емес, бұл қарапайым пайыздар, биржада ойнатылған немесе күмәнді кәсіпорындарға салынып, нәтижесінде алынған.
Негізсіз баюшы есепшіл қызметінің арқасында түсірген басқа да табыстары мен кірістері, өзіңде қалуы тиіс, әрине, егер де олар құқыққа қарсы әрекеттерден аулақ болса, ал егер солай болса, онда тартып алу әрекеттері жүргізіледі. Заң шығарушы, жоғарыда көрсетілген жағдайларда, осындай әрекеттермен шешеді.
ҚР АК. 957 бабына сәйкес меншік иесі қаражатты негізсіз пайдаланылғанын білген уақытта немесе білуге тиісті болған жағдайда, негізсіз ақша үстінен пайыздардың түсірілуі тиіс.
Пайыздардың түсімі АК 395 б. сәйкес, көрсетілген тәртіп бойынша жүргізіледі. Бiреудiң ақшасын заңсыз пайдаланғаны үшін жәбірленушіге заңдастырылған пайыздарды төлеуі міндетті. Басқа кірістер өзіңде қалуы тиіс. Осындай ережелермен міндеттемелердің көлемі анықталуы қажет. Кері жағдайда, жәбірленуші негізсіз баюшының орнында болуы мүмкін.
Мысалы, көрші жерден жиналған картоп өнімі өзінің нарықтағы бағасынан, жоғары бағамен сатылса, онда жер иесіне қайтарылатын өтеу, картоптың нарықтағы орта бағасымен түсірілген табыстың барлық жиналымы, негізсіз баюға әкеледі.
Осындай ретпен өтеу белгіленеді. Егер де тұлға негізсіз біреудің мүлкін пайдаланған болса, онда ол жәбірленушіге, өзінің сақтап қалған табысын тапсырып, өтеуі тиіс.
Мысалы қуатпен қамтамасыз ететін мекеме, қуат сапасын бұзса, онда тұтынушы ондай қызметтен бас тартуына құқылы.
Егер де тұтынушы мұндай қызметтен бас тарта отырып, әрі қарай, сол қуатты пайдаланса, онда қуатпен қамтамасыз ететін мекеме, тұтынушыдан негізсіз қуат көзін пайдаланғаны үшін, өтеуді талап етуіне құқылы. (АК 2т.542б) Негізсіз баю тек мүлікті алумен емес, мүліктік құқықпен де сипатталады.
Бұндай жағдайларда, жәбірленушінің талап ету мазмұны өзінің құқығының қайта қалпына келтірілуіне әкеледі. Өзіне тесілі құқықтарды негізсіз міндеттемелердің негізінде, басқаға берген болса, ол тұлға өзінің құқығының қалпына келуін, құжаттарды қайтаруды талап ете алады, егер, мәмілеге келе алмайтын жағдай болса, сотқа арызданады.
Құқықты қалпына келтіруге кететін шығындар, құқығын қалпына келтіруін талап етуін тұлға көтереді. Өзге жағдайда, шығындарды алушы да, жәбірленуші де бірдей көтеруі керек.
Өткен жағдайды қалпына келтіруден басқа, екі жақта да АК 957,958 бб. талаптарына сәйкес, есеп айырысулар жүргізілуі керек. 959б. жаңа норманы қалыптастырады,ол қайтаруға жататын мүлікке өтеу салу. Құқықтық негізсіз, ешкім де мүліктік пайданы алмауы тиіс.
О.Н. Садықовтың көзқарасы бойынша, Азаматтық кодекстің 954 - бабының мазмұнындағы тізбекте көрініс, яғни АК-тің 955 - бабына сәйкес табыстың болуымен айқындалуы. Мүлік негізсіз баю нысанында жиі оларды пайдалануға беру белгілі бір шығындарды талап етеді
(заттар - оны қорғау және жөндеу, жануарлар - оларға қызмет көрсетілуі мен оларға деген қамқорлық).
Жәбірленушінің мүлкін қоспағанда шығындар бойынша Бумеранг әсерін қазірдің өзінде негізсіз баю зардаптарының өзінде өзгенің мүлкіне қол сұғылуы.
Садықов О.Н. көрсеткендей, негізсіз алынған мүліктің тағдырын шешу сұрақтарын 959 - бабында көзделгендей қайтарылуы. Мұндай кезекте, ол ұқсас заңдарды ретімен пайдалану қарым-қатынасының жалға беру құқығының болуы АК-тің 2- 3 бөлімінде 623 бабында көрсетілгендей әділеттілік келісімі орналастыру сұрақтарын шешеді.
Міндеттеме ұғымын түпкілікті негізсіз қарастырмас бұрын, алдымен ұғымға жалпы анықтама берейік. АК-ның 307-бабында міңдеттеме құқықтық қатынастар ретіндеберіледі: Міндеттемеге сәйкес бір адам (борышкер) басқа адамның (несие берушінің) пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу және т.б. сияқты белгілі бір әрекеттер жасауға, не белгілі бір әрекет жасаудан тартынуға міндетті, ал несие беруші борышкерден өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Несие беруші борышкерден атқарылғанды қабылдауға міндетті.
Жоғарыда айтылып кеткендей, міндеттеме - азаматтық құқықтық қатынастардың мейілінше кең таралған және сонымен қатар көп түрлі түрі. Транспорттық ұйымдар жүктер тасымалдап жатқанда, шаруалы қоғам заводқа шикізат пен материалдарды жеткізеді немесе саудалаушы ұйымға тауарларды жеткізеді, кәсіпорындардың тапсырысы бойынша институт ғылыми-зерттеу немесе жобалық жұмыстар жасайды, ал құрылыс ұйымдары тұрғын үй немесе кәсіпорын нысандарын тұрғызады, азамат тауарларды дүкеннен алады - осы аталған және басқа да жағдайларда ұйымдар мен азаматтар өзара міндеттемелерге кіреді.
Міндеттемелер кез-келген кәсіпорындардың, фирмалардың, компаниялардың қалыпты қызмет етуін қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар азаматтардың күнделікті материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін маңызды мәнге ие. Міндеттемелерді реттейтін нормалар азаматтық құқықтың аса маңызды бөлімі - міндеттемелік құқықты құрайды. Оның үлесіне азаматтық-құқықтық нормалардың айтарлықтай бөлігі тиесілі. Міндеттемелердің мазмұнына несие берушінің құқықтары мен борышкердің міндеттері кіреді.
Міндеттемеде тараптардың міндеттері мен құқықтары әдетте нақты бір мүлікке (сатушы сатып алушыға сатып алған тауарын беруге міндетті, ал сатып алушы ол үшін ақысын төлеуге міндетті: жалдап алушы жалға берушімен арасындағы келісімнен өз құқығын үшінші тарапқа береді; банк кәсіпкерге оның қызметінің кеңеюі үшін несие береді және т.б) иегер болады. Сонымен бірге мүліктік емес сипаттағы міндеттемелер де болады (автордың өз еңбегінің корректурасын өзінде ұстау міндеті мысал бола алады).
Жалпы ереже бойынша міндеттеме белгілі әрекеттердің орындалуына бағытталған: заттардың берілуі, жұмыстардың орындалуы, қызметтердің көрсетілуі, қаржы төлемі және т.б. тек сирек жағдайларда ғана борышкердің міндеті белгілі әрекеттерден шектелу арқылы көрініс табады: мысалы, егер сақтаушы келісім шарттан тыс өз мойнына оған сақтауға берілген тек мүлікті пайдаланбау міндетін алған жағдайда.
Құқықтық міндеттемелердің туындау негіздемесі қызметін заңды фактілер атқарады. Бұл фактілердің көмегімен құқық азаматтық міндеттемелік құқықтық қатынастардың туындауын байланыстырып тұрады.
Міндеттемені АК-ның 8 бабында аталған заңды фактілердің кез-келгені тудыра алады. Мұндағы аталған келісім шарт немесе басқа да келісім, мелекеттік биліктің немесе басқа да мемлекеттік органдардың актлары сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары, сот шешімі, заңмен мақұлданған мүлікті иемдену, ғылым, әдебиет, өнер, өнертапқыштық туындылар мен басқа да ақыл-ой еңбегінің нәтижелері, зиян келтіру, заңсыз баю, азаматтар мен заңды тұлғалардың бөгде әрекеттері, сонымен қатар заңнама азаматтық-құқықтық салдардың басталуын байланыстыратын жағдаяттар. Аталған заңды фактілердің әр бірі өздігінен жекелей немесе басқа заңды фактілермен үйлесіп міндеттеме тудыра алады.
Заманауи экономикалық жағдайларда ең кең таралғаны мәміле жасау, ал олардың ішінде нарықтық қатынастарға мейілінше сәйкес келетіні - келісім шарт. Келісім шарттан кәсіпкерлер арасындағы кәсіпкер мен жекелеген азаматтар арасындағы, сонымен қатар заттарды жеткізу жұмысының орындалуы мен қызметтердің көрсетілуі төңірегінде азаматтар арасындағы міндеттердің негізгі массасын тудырады.
Осы ретте тараптарға АК-да немесе басқа заңда көрсетілген кез-келген келісім шарт үлгісін таңдап алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Атауы берілген мұндай келісім шарттарынан басқа, тараптар атауы берілген келісімдердің жекелеген элементтеріне сәйкес келетін белгісіз заңнама үлгісі бойынша келісім шартқа отыра алады. Бір тарапты мәмілелерде міндеттемелер сирек туындайды
. Осыған мысал ретінде жария түрде марапатқа уәде беруді айтуға болады. Заң азаматтар мен заңды тұлғаларға олардың тудырған зиян мөлшерін төлеу міндетін жүктейді. Мұндай жағдайларда міндеттемелердің туындауына негіздеме болып отырған - тұлғаның заңға қайшы әрекет жасауы (адамға шабуыл жасау, ластанған ағынды суды ағызып жіберу, құрылыс жұмыстарында қауіпсіздік шарарларын сақтанбау және т.с.с).
Міндеттер негізсіз баюдан туындауы мүмкін. Бір тұлға басқа тұлғаның есебінен тек заңда аталған негіздемелер болған жағдайда ғана мүлікке ие бола алады (мысалы мұрагерлік арқылы, әр түрлі келісім шарттардың көмегімен және т.б). Егер де тұлға негізсіз мүліккке ие болатын болса (жүк қытелесіп фирмаға берілсе, біреудің аты-жөні жүкті алуы керек болған адамның аты-жніне ұқсас болған болса) немесе негізсіз оны сақтайтын болса, онда ол иеленген (сақтауға алынған) мүмлікті сол есебінен алған және сақтауға алған адамға қайтаруы қажет.
Келтірілген мысалдарда іс жүзінде жүкті алуы керек болған тұлғаға жеткізуі керек. Ақыл-ой әркеті нәтижесімен байланысты міндеттер жиі сол әдебиет, ғылым және өнре, өнертапқыштық және т.б туындыларын жасап шығаруы фактісінің өзінен басталады. Мұндай міндеттемелердің келсім жасаудан негезгі айырмашылығы мынада - келісімге отыру барсында тұлға сәйкес міндеттемелердің туындауына бағытталған еркін әрекет жасайды, ал туындыны, өнертапысты және т.с.с жасап шығаруға байланысты міндеттеме тікелей заңға негізделе туындайды.
Жағдаяттар әдетте басқа заңды фактілермен, көбінесе келісім шартпен бірігіп міндеттер тудырады. Мысалы, өрттен сақтану кезінде сақтанушыға сақтандырушының төлем төлеу міндеттемесінің туындауына негіздеме болатын екі заңды фактіден: сақтандыру келісімінің өзінен және өрт болған жағдайда көрсетілген келісімнің іске енуінен тұратын заңды құрам. Азаматтар мен заңды тұлғалар негізінен сотқа міндеттемелер мазмұнын құрайтын өздерінің сәйкесінше құқықтарының бар екендігін мемлекет атынан ресми түрде растап алу талаптарымен, ал егер қажет болған жағдайда арызданушыға тиесілі мәжбүрлі түрде орындаулына бағытталған заңда қаратстырылған шаралардың орындалуы талабымен барады. Барлық осы сияқты жағдайлар сот талдау сәтіне жақын келіспеушілікті тудырып отырған міндеттеменің бұрын болуымен еркешеленеді.
Дегенмен мінеттеменің тек сол шешімнің салдарынан туындайтын жағдайлар кездесседі. Сонымен, Азаматтық Кодекс тұлғаның мұқтаждық жағдайында тудырған зардаптың жәбірленушіге ақысын төлеу міндеттемесін қарастырады. Осымен бірге сотқа мұндай міндеттемені зәбір көрсетушіге емес, үшінші тұлғаға, яғни зәбір көрсетушіні айдап салушыға жүктеу құқығы бар. Бұл үш тұлңа міндеттемесінің ерекшелігі сол сәтте және сот шешімінің салдарынан туындауында.
Ұзақ уақыттар бойы мемлекеттік органның актілері заңды тұлғалар мен азаматтық өзара арасын байланыстырп тұратын міндеттемелерді тудыратын ең кең таралған негіздеме болды. Осы ретте бір жағдайларда сәйкес актілер міндеттемені өздігінен жалғастырса, басқаларында келісім шартпен бірікті. Қызіргі кезде мемлекеттік органның актілерінің ролі күрт шектелген.
Олар негізгі міндетемелердің туындауы үшін қажетті заңды құрамның элементі ретінде маңызын сақтап қалды.мұндағы айтпағымыз, осы сияқты элемент қызметін келісім шарт атқарады. Сөз жекелей мәміленің жасалынуының мүмкін болуы құзыретті органның тек сәйкес рұқсаты болған жағдайда ғана жүзеге асырылатындығы заңда қарастыратын жағдайлар турасында болып отыр.
Мысалы сатып алу-сату мәселесі бойынша міндеттің туындауы үшін тек келісім шарттың болуы жеткіліксіз, сатып алушыдан алынған сәйкес лицензияның болуы қажет. Сонымен бірге басқарушының актілері белгілі салаларда өзінің маңызын сақтап қалған.
1 Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемені құқықтық реттеу мәселелері
2.1 Негізсіз баюды заттай нысанда қайтару
Зат әлеуметтік қасиеттер тұрғысынан - зат, табиғат пәні.Сонымен қатар кез келген зат зат өзінің ішіндеөзі-өзімен қоғамдық қатынастар жүйесінен бөлек ешқандай әлеуметтік қасиеттерге ие болмайды.
Бұл мерзімде, құқықтық обьектісі мүдделерді қанағаттандыру құралы болып зат,материалдық дүниенің пәндері және бөтен әрекеттер болады.Сондықтанда заң тұрғысынан мүлікті былай түсінуге болады.яғни заңды қатынастардағы ақшалай бағалануға жататын жиынтық,оларда танымалы тұлға әрекет ету керек. Бірақ та бұған жеке тұлғалық қатынастар кірмейді.Бұдан шығады,біздің көз-қарасымыз бойынша мүлік заңды категория ретінде заттардың жиынтығын,сонымен қоса құқықтар мен міндеттердің жиынтығын құрайды.
Цивильдік құқық теориясында қарама-қайшы ойларда бар. М.Эннекцерусов, мүлікті құқықтардың жиынтығы және олардың тұлғаның қасиеттіліктерін қанағаттандыру үшін қызмет етеді деп қарастыру керек деп айтты.Автордың ойынша мүлік тек құқықтардан тұрады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz