Ақша айналымын болжамдық жоспарлау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе 3
1.Ақша түсінігі 6
1.1 Ақша жүйесінің түсiнiгi және элементтері 6
1.2.Ақша жүйесінің элементтері 9
1.3. Ақша айналысының заңы 13
2.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі 15
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары 15
2.2 Қазақстанның ұлттық валютасы - Теңге 19
2.3 Теңгенің тұрақтылығына қол жеткізу жолдары 21
2.4 Қазақстан республикасының ақша-кредит саясаты 22
2.5 Қазақстандағы карточка жүйесі 30
3.Қазақстан республикасының ақша айналымы 39
3.1.Қолма-қол ақша айналымын ұйымдастыру 41
3.2.Қолма-қол ақша айналымы 43
3.3 Ұлттық Банктің мұражайы 46
3.4.Қазақстан Республикасының банкноттары 51
3.5.Қолма-қол ақшасыз айналым 54
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер 60

Кіріспе

Ақша - бұл біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігі. Қазіргі адам өзін ақша айналысынсыз нарықтық экономиканы елестете алмайды.
Екінші жағынан, ел тұрғындары айналымда шығарылған қағаз ақшаларды жалпыға танымал айырбас құралы ретінде қабылдайды. Адамдар қағаз кесінділерінің экономикада ақша рөлін атқару қабілеті бар екенін мойындайды, өйткені олар үкіметтің ақша шығарушы ретіндегі монополиялық жағдайын пайдаланбайды және қағаз ақшаны сирек пайдаға айналдырады деп сенеді. Сондықтан, олар қазіргі ақша жүйесін фидуциарлық дейді (латын тілінен аударғанда ."fiducia"- сенімге негізделген мәміле).
Ақша жүйесінің мазмұны, түрлері мен элементтері туралы идея ақша эволюциясын тарихи талдаудан туындайды. Белгілі болғандай, даму процесінде тауар ақшасынан металл ақшасына, металл ақшасынан қағаз ақшасына біртіндеп көшу жүреді. Қазіргі уақытта қағаз ақшалар экспрессияның виртуалды формаларына қатысты сапалы өзгеріске ұшырайды.
Елдің ақша жүйесі - бұл дәстүрлі түрде бекітілген және заңмен рәсімделген ақша айналымын ұйымдастырудың тарихи дамыған ұлттық жүйесі. Мемлекеттердің ақша жүйелері ақшаның түрлері мен формалары дамыған сайын пайда болады және дамиды.
Елдің ақша жүйесінің сипаттамалары оның типі мен құраушы элементтерін анықтауға негізделген.
Ақша жүйесінің түрлері, ең алдымен, ақшалай материалдың (металл, қағаз) формасына байланысты анықталады.
Осы принциптің негізінде ақша жүйелерінің негізгі типтерінің келесі жіктемесін беруге болады:
-металл (монометалл және биметалл);
-қағаз несиесі.
Ақша жүйесін басқару принципі - мемлекет елдің ақша жүйесін ұйымдастыратын ережелер жиынтығы.
Ақша жүйесінің құрылымы және оның элементтері басқару мен қызмет етудің жалпы принциптеріне сәйкестік өлшемімен анықталады және елдің заңнамасымен реттеледі. Тауар экономикасы дамуының әр түрлі кезеңдерінде ақша жүйелерін құру нысандарындағы айтарлықтай айырмашылықтармен, ұлттық басқарудың әртүрлі формаларымен, барлық жүйелердің кейбір ортақ белгілері бар. Заңмен ресімделіп, олар ақша жүйесінің құрамдас бөліктерін құрайды.
Елдегі ақша жүйесінің болуы көптеген экономикалық және әлеуметтік-саяси жағдайлармен, ең алдымен қоғамның даму деңгейімен алдын-ала анықталды.
Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туғызған емес. Экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты алтынға осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде пайдалануы оның осы қасиетімен түсіндіріледі. Сонымен, ақша ерекше тауар, ол тауарлар дүнимесінен жеке дара бөлініп шығып жалпы эквиваент рөлін атқарады.
Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:
ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын;
онда абстракты еңбек бейнелейтін құнның да болатындығын;
тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.
Тауар мен ақша арасындағы бірлік те, қарама-қарсылық қайшылық та тұтыну құны арқылы көрінеді. Мысалы, өндіруші қоғамға бір қажетсіз тауарды шығарса, ол сатылмайды; оны ақшаға айналдыра алмайды. Өйткені ол тұтыну құны тұрғысынан қоғамдық қажетті де, оның мүшелерінің қажетін де қанағаттандыра алмағаны.
Егер тауар жеке қажеттілікті қанағаттандырса, ол тез арада өтіп кетеді, ақшаға айналады. Міне тауар мен ақша арасындағы әрі бірлік, әрі қарама-қарсылық осылай түсіндіріледі. Қазіргі рынок қатынасында бұл заңдылықты қатаң ескерген жөн. Ақша тауарлы шаруашылықта адамдардың қоғамдық қатынасын бейнелейді. Яғни ақша зат емес, адамдардың арасындағы өндірістік қатынас.
Ақшаның қызметі: құн өлшеуші; айналыс құралы; төлем құралы; қазына жинау; дүниежүзілік ақшалар болып табылады. Жалпы, ақшаның қызметі туралы толығырақ, сіздер, осы курстық жұмыстың келесі тарауында танысасыздар. Біз білетіндей, ақша болмаса, айырбас жасау да мүмкін емес. Бұл деген сөз, қоғам дамуының негізі -- мамандандырудың (еңбек бөлінісінің) жүзеге аспайтындығы, болмайтындығы. Қазіргі экономиканың барлық құрылымы ақшаға тәуелді. Сауда-саттық ақшаны туғызды, ал сауда болса - адамдардың ең байырғы қызметінің бірі болғандықтан, ақшаның пайда болу тамыры да сол кезеңге кетеді. Әрине, ақшаның құрылымы да ( түрі де) мыңдаған жылдар ішінде талай рет өзгерген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты, ақша жүйесінің және ақша айналымының теориялық мәселелері, олардың нарықтық қатынастар жағдайында қызмет етуінің заңдылықтары мен ағымы, сондай-ақ экономикалық нарықтық тұрғыдан түрлендірілуі, Қазақстандағы банктік реформалар, банктің қызметі мен операцияларының жаңа жағдайда өзгеруі, халықаралық валюталық несиелік қатынастар қарастырылған.
Ал дипломдық жұмыттың міндеті, ақша жүйесі және ақша айналымы теориясы. Ақша жүйесі, ол барлық ақша түрлерінің және валюталық бағамның басты элементі болып табылады. Ақша жүйесінің негізгі міндетіне ресми ақшалардың бірлігі, ақша белгілерінің эмиссиясы сонымен қатар монеталарды жасау кіреді. Ал ақша айналымының міндетіне, қолма-қол және қолма-қол емес түрінде үзіліссіз қозғалыста жүретін ақша белгілері кіреді.
Дипломдық жұмыс тек қана ақша жүйесінің және ақша айналымының теориялық бағытта қарастырып қана қоймай, сондай-ақ олардың практикалық жақтарын қарастырады. Дипломдық жұмыс негізінен төрт тараудан және бірнеше тақырыпшалардан, әдебиеттер тізімдері мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда ақша түсінігінің теоретикалық аспектілері туралы жазылған. Мұнда ақшаның элементтері және типтері, ақша айналымының құрлымы, ақша айналысының заңы және мәні қарастырылады.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының ақша реформасы,ақша жүйесі,ақша түрлері зерттелген. Мұнда металл ақшаның, қағаз және несие, сондай электрондық ақшалардың пайда болу себептері мен қазіргі жағдайы қарастырылады.
Үшінші таруда Қазақстан Республикасының ақша айналымы,теңге бағамының тұрақтандыру жолдары, оның ішінде валютамыздың 1993 жылғы 15 қарашада айналымға түсуін және теңгенің валютада неше пайызға өсіп төменджеуі қамтылады.
Төртінші тарауда практикалық жұмысым жайлы жазылды.

1.Ақша түсінігі
1.1 Ақша жүйесінің түсiнiгi және элементтері
Ақша - сатып алу - сатуда құн өлшемі болып табылатын және тауарларды айырбастау кезінде жалпыға ортақ балама ролін атқаратын металл немесе қағаз белгілер, ерекше тауар.
Ақша жүйесі - қандай да бір елде ақша айналымын ұйымдастырудың тарихи қалыптасып, заңмен бекітілген формасы. Әлемдік өркениеттегі ақша жүйелерінің жекелеген элементтері ежелден белгілі әрі олар құнның ақшалай формасы - ақшаның пайда болуымен байланысты. Ұлттық ақша жүйесі XV - XVII ғасырлардан қалыптаса бастады.
Ақша жүйесі өз эволоциясында ақша - тауар қатынасының даму деңгейіне тікелей тәуелді болғандықтан көптеген өзгерістерге ұшырады. Әрбір мемлекеттің өз ақша жүйесі бар. Ол мынадай элементтерді қамтиды:
ақша жүйесін ұйымдастырудың принципі;
ақша бірліктерінің атауы; ақша белгілерінің түрлері, оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз ету сипаты;
ақша айналымын ақша - несие тұрғысынан реттеудің тетігі;
ұлттық валюта бағамы, оны шетелдік валютаға айырбастаудың тәртібі.
Ақша жүйесін ұйымдастырудың принциптері мыналар:
ақша жүйесінің орталықтандырылған басқару принципі. Ол көбінесе шаруашылық жүргізуші субъектілердің уәждемесіне (мотиваця) негізделген экономикалық әдістерге жүгінеді;
тиісті болжауларды жасау негізінде ақша айналымын жоспарлау принципі;
ақша айналымының тұрақтылығы және икемділік принциптері, ақша айналымы экономиканы ақшалай қаражатпен қамтамасыз ету керек, алайда инфляцияның дамуына жол бермеуі қажет;
ақша эмиссиясының несиелік сипатының принципі. Бұл ақша эмиссиясының несие операциялары негізінде жүзеге асырылатын білдіреді;
Орталық банк тәуелсіздігінің принципі.
Экономикалық категория ретінде ақша айырбас қатынасының даму өнімі болды, мемлекеттің және мемлекеттік қаржылардың пайда болғанға дейін көп бұрын әрекет етті
Басынан ақша тауардың бір түрі ретінде қолданылды, алайда басқа тауарлардың эквиваленті болу қабілетіне байланысты ақша тауар нысанында болды
Ақша бір уақытта төлем құралы қызметін және айналым құралы қызметін атқарады, онда ол сату және сатып алу тауар айырбас процессінде делдал ретінде қатысады.
Өзінің тарихи дамуында ақша алтын, күміс және басқа да темір монеталардан жасалатын тауар қасиетінен бас тартып ақша белгісінің нысанына - банкноттар, купюраларға және т.б. айналды
Мемлекеттік қаржылармен орталықтандырылған айналым қызметін атқармайды.
Біртіндеп ақша өзгерістерге ұшырап, тауар қасиетін жоғалтып құн өлшеміне айналды.
Мемлекеттік қаржылармен айқындалатын ақшаларды келесі
қызметтер сипаттайды:
* Қаржылық міндеттеме бойынша есеп беру қызметі
* Жинақтау қызметі (ақшаны қорға жинақтау кезінде).
Тарихи қалыптасқан екі ақша жүйесінің түрлері бар. Олар:
Биметаллизм -бұл ақша жүйесінде жалпы құндық эквивалент ролін заңды түрде екі металл атқарады. Жалпыға бірдей құнының рөлі айналымда болатын екі металл - алтын мен күміске заңмен бекітілген ақша жүйесі.
қосарлы валюталар жүйесі. Мұнда алтын мен күміс монеталардың арасындағы арақатынас металдың нарықтық құнына сәйкес нарықта берекесіздік (стихиялы) түрде белгіленеді;
егер мұндай арақатынасты мемлекет анықтайтын болса, онда ол - екі жақты валюта жүйесі; ақсақ валюта жүйесі. Онда алтын мен күміс бірдей негізде
заңды төлем құралдары болып табылады.Нәтижесінде күміс монеталар
алтын белгілеріне айналады.
Биметаллизм XVI - XVII ғасырда кеңінен тараған, ал Батыс Еуропа елдеріне XIX ғасырда пайда болады.
Алайда, биметаллизм дамыған тауар өндірісінің экономикалық қатынасқа қоятын талаптарына сәйкес келмейді, өйткені екі металдың бір мезгілде құн өлшемдері ретінде пайдаланылуы осы ақша қызметінің табиғатына қайшы келді. Құнның жалпыға бірдей өлшеміне тек бір тауар ғана қызмет ете алады. Оның үстіне, мемлекет белгіленген алтын мен күміс арасындағы нақты құндық арақатынас олардың нарықтық құнына сәйкеспейді. XIX ғасырдың соңында күміс өндірісінің артуы мен олардың құнсыздануы нәтижесінде алтын монеталар айналымынан қазынаға кете бастады.
Түпкі есебінде Құн заңының стихиялы әрекет екі жақты құн өлшемін жойып, монометаллизм (алтын) биметаллизмді ығыстырады.
Монометаллизм -жалпы эквивалент ролін бір ғана металл (алтын немесе күміс) атқаратын ақша жүйесі. Онда бір металл (алтын немесе күміс) жалпыға бірдей балама ретінде әрі бағасы қымбат металдарға айырбасталған монеталар мен белгілерді функциялайтын ақша айналымының негізі ретінде қызмет етеді. Алтын монометаллизмді алғаш рет Ұлыбританияда 1816 жылы, Германияда - 1871-1873 жж., Жапонияда - 1897 ж., АҚШ-та - 1990ж. белгілейді, Ал, Ресейде күміс монометаллизм жүйесі 1839-1843 жж. ақша реформасының нәтижесінде енгізілді және бұл жүйе 1852 жылға дейін қолданыста болады.
Алтынның құн белгілеріне айырбасталуы сипатына қарай алтын монометаллизмнің 3 түрі бөліп көрсетіледі: алтын монета стандарты, алтын құйма стандарты және алтын - девиз (алтын - валюталық) стандарты.
Алтын монеталы стандарт еркін бәсекелестік кезеңінің талаптарына көп сәйкесіп, өндірістің, несие жүйесінің, әлемдік сауда - саттықтың дамуына және капиталдың шетке шығарылуына ықпал етті. Оның негізгі белгілеріне мыналар жатады: толық бағалы алтын монета ел ішінде барлық ақша қызметін орындап, айналымда болады.
жеке тұлғалар үшін тіркелген алтын құрамды алтын монеталардың еркін шақалуы ұйғарылады;
толыққұнды емес алтын ақшаларға олардың көрсетілуі құны бойынша еркін әрі шектеусіз айырбасталады;
алтын мен шетелдік валюталарды еркін әкетілімі мен әкелімі және еркін алтын нарығының жұмыс істеуі ұйғарылады.
Алтын монетаны стандарттың жұмыс істеуі үшін орталық банкте монета айналымының резерві ретінде қызмет ететін, банкноттың алтынға айырбасталуын қамтамасыз ететін, әлемдік ақшаның резерві болып табылатын алтын қорының болуын қажет етеді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс ақша жүйесінің дамуына өз түзетуін енгізді. Бұл кезеңде бюджет тапшылығы барлық елдерде байқалады. Олар бюджет тапшылығы несие ақшасын айналымға шығарумен және қарыз есебінен жапты. Бұл алтынның несие ақшаға айырбасталуына жол берген күмәнді айналымдағы ақша массасының шамасы мен орталық банктердегі алтын қорларының арасындағы сәйкессіздікке әкеп соқтырды. Соғыс аяқталғаннан кейін барлық елдер алтын монетаны стандарттан бас тартты (АҚШ-та ол 1993-ші жылға дейін болды) және монометаллизмнің қиынды үлгісі енгізілді: алтын құйма стандарты (Ұлыбританияда, Францияда) және алтын дивиз стандарты (Германияда, Швецияда, Авсрияда және т.б.).
Алтын құйма стандартына мынадай белгілері тән:
айналымда алтын монеталар мен олардың еркін шақалуы болмайды;
толыққұнды емес ақша банкноты тек алтын құймаларына айырбасталады.
Алтын дивиздік стандартта алтын монеталар айналымда болмайды, банкноттар мен толыққұнды ақшалар алтынға тең шетелдік валюталарға айырбасталады, олардың айырбасталуы шетелдік валюта арқылы жүзеге асырылады.
Әлемдік дағдарыстың нәтижесінде 1929-1933 жылдары алтын монометаллизмнің барлық жүйесі жойылып, ұсақталмайтын банкноттық айналым дәуірі басталды. Барлық елде (АҚШ 1917 жылға дейін) банкноттың алтынға айырбасталуы тоқтатылды. Баламаның жалпыға бірдей рөлі - несиелік қағаз ақша белгілері - бірден - бір төлем құралына айналды.
1944 жылы құрылған Әлемдік Бреттон валюта жүйесі мәні бойынша еркін айырбасталымды валюталы елдер үшін алтын долларлық стандарт болып табылатын мемлекетаралық алтын дивиздік стандарт жүйесін білдіреді. Алтын долларлық стандарттың ерекшелігі мынада: ол орталық банктерге ғана белгіленеді, мұнда тек бір ғана валюта - АҚШ доллары - алтынмен байланысын сақтайды. Алтын қорының кемуіне байланысты АҚШ үкіметі 1971 жылдан бастап алтын құймаларын долларға сатуды ресми түрде тоқтатты, осылайша алтын долларлық стандарт жойылды.
1976 жылдан бастап Бреттондық ақша жүйесінің орнын Ямайкалық ақша жүйесі басты. Осы жүйе орнағанда алтын айналыстан толық шықты. Ол өз қызметін түбегейлі жоғалтты. Алайда, алтын мемлекеттің қаржылық резерв түрлерінің бірімен еркін айырбасталымды валюталардың қатарында қалды.
Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) халықаралық өтімділік мәселелерін оңайлату мақсатында халықаралық есептік ақша бірліктерін құру үшін ХВҚ-ға мүше елдердің төлем баланстарының қалдығын реттеуге, ресми резервтерді және есеп айырысуларды толықтыруға, сондай - ақ ұлттық валюталарды өлшемдеуге арналған жаңа резерв әрі төлем құралы - арнаулы алыс - беріс құқығы (ААБҚ) енгізілді.
Еуропалық валюта жүйесіне (ЕВЖ) қатысушы елдер үшін 1979 жылдың наурыз айынан бастап аймақтық халықаралық есеп бірлігі - ЭКЮ (European Currency Unit - ECU) енгізілді.
ЭКЮ-дің құны СДР секілді мүше - елдердің орташа бейнеленген валюта бағамдарымен анықталды.
Бүгінгі таңда ЭКЮ-дің орнын басқа валюта - ЕВРО - құрамына Батыс және Шығыс Еуропаның 24 елі кіретін Еуропалық Одақ елдеріне ортақ валюта басты.
Ақша жүйесі - қандай да бір елде ақша айналымын ұйымдастырудың тарихи қалыптасып, заңмен бекітілген формасы.
Ақша жүйесінің элементтері
1. ақша бірлігі;
2. ақша белгісінің түрлері;
3 Ақша эмиссияның тәртібі;.
4. валюталық айналымы режимі;
5. ақша айналымы режимі;
6. Ресми валюталық курс;
7. баға масштабы

1.2.Ақша жүйесінің элементтері
1 ақша бірлігі - мемлекеттік заңнамалармен бекітілген ұлттық валютаның белгісі, яғни барлық тауар бағаларын өлшеуге және тұлғалауға қызмет ететін, заңмен бекітілген ақша белгісі.
2 ақша белгісінің түрлері - ақша беліглері номиналы мен ақша массасының ұйымдастырушылық құрылымы. Заңды төлем құралдары: қағаз және несие ақшалар - ақшаның түрлеріне жатады.
3 ақша эмиссияның тәртібі - қосымша ақшаны шығаруға мемлекеттің берген тәртібі. Эмиссия-кең мағынасында айналымға ақшаны құнды қағаздарды,есеп айырысу-төлем құжаттарын,пластикалық карточкаларды және т.б шығарумен байланысты сөз.
4 валюталық айналымы режимі - валюталық операцияларды жүргізу бойынша мемлекетпен бекітілген тәртіптер. Валюталық айналым режимі 24.12.96 жылдың Валюталық реттеу туралы ҚР Заңымен жүзеге асады.
5 ақша айналымы режимі - қолма-қол және қолма-қол емес ақша қозғалысының нысаны.
6 валюталық паритеті -шаруашылық етуші субъектілерге мемлекет бекітетін ресми валютаның курсы.
7 баға масштабы - ақша бірлігінде бағалы металдардың салмақ саны
Енді әр элементті жеке ашып қарастырайық
1 Ақша бірлігі - мемлекеттік заңнамалармен бекітілген ұлттық валютаның белгісі, яғни барлық тауар бағаларын өлшеуге және тұлғалауға қызмет ететін, заңмен бекітілген ақша белгісі.(доллар, евро, рубль, тенге және т.б.).
2 ақша белгісінің түрлері - ақша беліглері номиналы мен ақша массасының ұйымдастырушылық құрылымы. Ақша белгілері 2 түрде шығарылады:
1 Қағаз ақшалар - купюралар, банкноттар, банктік билеттер;
2 Металл монеталар. Металл ақшаның бет жағы - аверс деп аталады, сыртқы жағы - реверс, ал металл ақшаның бүйір жағы - гурт деп аталады.
Қазіргі уақытта метталдық айналым жүйесі бір мемлекетте жоқ. Ақша белгісінің негізгі түрлері болып: мемлекетте төлем құралы болатын кредиттік банктік билеттер (банкноттар),
сонымен қатар мемлекеттік қағаз ақша (қазыналық билеттер) және айырбас тиындар табылады.
Банкноттар (банктік билеттер)- орталық банктермен айналымға шығарылатын, заңды төлем құралы болатын, ақша белгілерінің түрлері
Қазыналық билеттер - мемлекеттік қазынашылықпен(Қаржы министрлігі немесе арнайы мемлекеттік қаржы органы) шығарылатын бюджеттік дефицитті жабу үшін падаланылатын қағаз ақша
Айырбас монеталары - салмағы мен формасы заңмен бекітілген меттал құйма. Монеталар қазынашылықпен согылады.
3 Ақша эмиссиясының тәртібі
Ақша эмитенті болып тек қана мемлекет табылады Эмиссиялық орталық болып мемлекеттің орталық банкі табылады
Алайда эмитент ретінде қазынашылықта (ҚМ) бола алады. Бұл орталықтар парралель жұмыс істей алады Бұндай жағдайда банк қолма - қол- негізгі бөлігін құрайтын банктік билеттерді шығару құқығына ие болады. Қазынашылықтың үлесіне тиын және ұсақ номиналда қағаз ақшалай белгілерің 10 пайызын шығару құқығы беріледі.
4 Валюталық айналым режимі
Өз режиміне байланысты валюталар келесілерге бөлінеді:
Еркін айналымдағы валюталар (ЕАВ). Еш арнайы рұқсатсыз басқа әр түрлі валюталарға айырбастауға болатын валюталар. Осыған байланысты, өз валютасы мен шетел валютасын елден кіргізіп, шығаруға болады.
Жартылай айналымдағы валюталар (ЖАВ). Бұндай валюталарға нақты валюталық операцияларға шектемелер және тиым салулар салынады, әсіресе резиденттер үшін. Қазақстандық тенгені осы валюта түріне жатқызуға болады
Айналмайтын валюталар (АВ). Бұл валюталар басқа валюталарға айырбасталмайды Бұндай мемлекеттің ішінде шетел валюталарының болуы тиым салынады және ондай влюталармен шарт жасасу мемлекеттің монополиясында болады.
5 Ақша айналымы тәртібі - қолма-қол және қолма-қол емес ақша қозғалысының нысаны.
Мемлекет ақша айналымы процессінде ақша жүйесінің дұрыс қызмет ету мақсатында келесідей ақша реформаларын пайдаланады:
нуллификация- бұл мемлекеттің жаңа ақша белгілері пайда болған кезде ескі ақша белгісінің жарамсыздыға туралы хабарландыруы.
деноминация - ескі ақша белгілерін белгіленген ара қатнас бойынша жаңа ақша белгілеріне ірілету
девальвация - өз валютасының курсын төмендетуге бағытталған мемлекеттің қандай да бір шараларды жүргізу
ревальвация - девальвацияға қарама қарсы түсінік. Өз валютасының курсын басқа елдер валютасынан жоғарлатуға бағытталған мемлекеттің қандай да бір шараларды жүргізу
Ақша жүйесін ұйымдастырудың принциптері мыналар:
ақша жүйесінің орталықтандырылған басқару принципі. Ол көбінесе шаруашылық жүргізуші субъектілердің уәждемесіне (мотиваця) негізделген экономикалық әдістерге жүгінеді;
тиісті болжауларды жасау негізінде ақша айналымын жоспарлау принципі;
ақша айналымының тұрақтылығы және икемділік принциптері, ақша айналымы экономиканы ақшалай қаражатпен қамтамасыз ету керек, алайда инфляцияның дамуына жол бермеуі қажет;
ақша эмиссиясының несиелік сипатының принципі. Бұл ақша эмиссиясының несие операциялары негізінде жүзеге асырылатын білдіреді;
Орталық банк тәуелсіздігінің принципі.
Ақша - несие айналымының тетігі - ақша - несиелік реттеу (тікелей және жанама) құралдарының, ақша - несие тұрғысынан реттеуші органдардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығын білдіреді.
Ақша - несие саясатының негізгі құралдарына мыналар жатады:
ҚР Ұлттық банктің банктерге несиесі бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің деңгейлері;
Ұлттық банкте депозиттелген ең аз шамадағы міндетті резервтердің нормативтері;
мемлекеттік құнды қағаздарды сату және сатып алу бойынша ашық нарықтағы операциялары;
банктерге несиелер;
валюта нарығындағы интервенция;
айрықша жағдайларға жекелеген түрлердің несиелік операциялардың деңгейі мен мөлшеріне тікелей сандық шектеулерді қою;
ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме.
Экономикалық әкімшілік-тарату жүйесінің келесі ерекше белгілері бар:
1. Ақша айналымын мемлекеттік банкте шоғырландыру (қолма - қол және қолма - қол емес).
2. Заңнамемен қолма - қол және қолма - қол емес ақша айналымын бөлуі. Қолма - қол емес айналым қаражаты өнеркәсіпті реттейді.
3. Кәсіпорындардың ақша қаражаттарының мемлекеттік банктің есеп шоттарында сақтандырылуының міндетті болуы.
4. Кәсіпорындардан түсетін қолма қол ақшаларды мемлекетпен нормалау.
5. Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құрамды бөлігі ретінде ақша айналымын және оның элементтерін тіке директивті жоспарау.
6. Ақша жүйесін орталықтандырылған директивті басқару.
7. Мемлекеттің экономикалық даму жоспарына сай шаруашылық айналымға ақша бөлу.
8. Тауарлық және алтынды қамтамасыз етуде үйлесімділік.
9.Ұлттық ақша белгісінің валюталық курсын және баға мөлшерін заңнамамен бекіту.
Ақша жүйесінің екінші түрі келесі белгілерден тұрады:
1. Әр түрлі банктер арасында ақша айналымының орталықтандырылуы
2. Банк жүйесінің әр түрлі тізгіндерінде қолма қол және қолма қол емес ақша белгілерін шығару қызметін айыру.
3. Мемлекеттік ақша - кредиттік реттеу механизмдерін құру және дамыту
4. Мемлекеттік орталық банк арқылы ақша жүйесін орталықтан басқару.
5. Ақша айналымын болжамдық жоспарлау
6. қолма қол және қолма қол емес ақша айналымының тығыз байланыста болуы
7. Мемлекеттік орталық банктің үкімет шешімдері қатнасында өзінің дербес болуы
8. Ақша белгілерін банк жүйесі активтерімен қамтамасыз етуі (алтын, бағалы тастар, тауарлық-материалдық құндылықтар, бағалы қағаздар)
9. Мемлекеттің ақша кредиттік саясатқа сай шаруашылық айналымға ақша бөлу
10. Валюта курсын валюта корзинкасы арқылы нарықтық бекіту жүйесі
1.3. Ақша айналысының заңы
Қайта құру кезеңіне дейін ақша айналымы мен ақша айналысы ұғымдары арасында айтарлықтай шек койылатын.
Ақша айналысы деп -- қолма-қол ақшаның қозғалысы танылды. Ал ақша айналымы ұғымы одан кең мағына бергендіктен ол қолма-қол және қолма-қолсыз айналым мағынасын сипаттайды. Бұл жағдайда қолма-қол ақша қозғалысы тұрғындардың ақшалай табыстарының бөлінуін қарастырса, қолма-қолсыз ақша өпдіріс қаражаттарының бөлінуін қарастырады.
Тауар айналысы процесіндегі қолма-қол ақша қозғалысы және төлемақыны жүзеге асыру кезінде кызмет көрсету, сонымен бірге кәсіпорындар мен қаржы-несие мекемелерінің арасындағы ақшалай қаражаттардың алмасуы -- ақша айналысы деп аталады.
Ақша айналасының объективті негізі -- тауар өндірісі мен тауар айналысы болып табылады. Құн формасының өзгеріп отыруы, яғни тауардың ақшаға және ақшаның жаңа тауар сатып алу үшін қолданылуы, ақшаның әрдайым козғалыста, яғни айналыста болуына мүмкіндік жасайды.
Бірақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл екі процесс бір-бірінен жекешеленіп жүреді. Тауарлар, оларды сатып алғаннан кейін, айналыстан шығады және тұтынылады. Ал ақша айналыста әрқашан жүреді.
Айналыста жүре отырып ақша әрі айналыс құралы, әрі төлем құралы функицяларын атқарады. Сонымен, тауарды сатудан түскен ақша қарызды өтеуге жұмсалуы мүмкін. Өз кезегінде, қарызды төлеуге түскен ақшалар тауарлар алу үшін қолданылуы мүмкін.
Жалпы акша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдайым артық болады. Ақшаның кызмет көрсетуі тек сату-сатып алумен шектелмейтіні түсіндіріледі. Ақша еңбекакрі, зейнетакрі, стипендия төлеу үшін, банктен қарыз алу үшін және тағы басқа мақсаттар үшін қолданылады.
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі -- қолма-қол ақшаның қолдану аясын азайту болып келеді. Бұл мәселе біздің елімізде кәсіпорындар арасындағы есеп айырысуларда қолма-қол ақшаның қолданылуын шектеу, есеп айырысу чектерін өндіру арқылы ғана шешіледі.
Банк жүйесін реформалау және ақшаа банкнотасын өндіруге байланысты өзінің меншікті қуатын енгізуі, Қазақстандағы қолма-қол ақшамен байланысты жағдайды түбірімен өзгертті. Осыған байланысты 1992-1993 жылдары қолма-қол ақшаның тапшылығы тұсында енгізілген директивті саясаттың орнына республикамызда қолма-қол ақша айналысын тұрақтандыру және басқарудың экономикалық әдістерінің алғышарттары жасалынды.
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами түсуде: оларда қолма-қолсыз ақша айналысы өрістеп жатыр. АҚШ-та халықтың есеп айырысуларының 25-27%-зы ғана қолма-қол ақшамен, ал қалғаны чек несиелік карточкалар, тағы басқа көмегімен жүргізіледі.
Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, ақша айналысын ақша айналымын бөлуге болмайды. Ақша айналымын қома-қол және қолма-қолсыз деп қатаң түрде шектеуді ғалымдар онша қабылдай қоймады.
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды бөлу қажет емес. Ақша өз айналасында қолма-қолдан қолма-қолсыз ақшаға (және керісінше) өтеді. Мысалы, кәсіпорынның бөлшек саудасынан түскен түсім банкке түскеннен соң оның есеп айырысу шотында қолма-қолсыз ақша қаражаттарына айналады да, ол бұдан өз жеткізушілеріне ақша аударуына мүмкін.
Сонымен бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар болып бөлінеді. Сондай-ақ:
* өнімді өндіру және сату процесін, яғни тауарлы сипаттағы есеп
айырысулармен байланысты ақша айналымы;
* тауарлы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты ақша
айналымы;
* ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және металл,қағаз несие ақшалар көмегімен жүзеге асырылды.

2.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
2.1 Қазақстандағы ақша реформалары
Қазақстан Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі себебі -- ақша белгісін тұрақтандыру. Себебі КСРО ыдырағаннан кейінгі екі жыл аралығында кеңестік рубль бұрынғы одақтас республикалардың орнына кұрылған тәуелсіз елдерде біртектес ақша ретінде қолданылды.
Ол елдерде 1986 жылы басталған экономиканы қайта құру кезінде өндіріс құлдырап, айналыстағы ақша массасы өсіп, инфляция қарқыны шарықтады. Тауарлар мен азық-түлік негізінен шетелдерден тасылды. 1990 ж. колма-қол ақша эмиссиясы 25 млрд сом болды, ол 1981-85 жж. эмиссияланған қосынды сомадан әлдеқайда көп еді.
1991 ж. қаңтарындағы КСРО Мемлекетптік банкінің 1961 ж. үлгідегі 50 және 100 сомдық ақша белгілерін төлемге қабылдамау және оларды айырбастау тәртібі мен азаматтардың салымдарын қолма-қол ақша беруді шектеу туралы КСРО Президенттің Жарлығы және КСРО Министрлер Кабинетінің қаулысына сай 1991 ж. үлгіде 50 және 100 сомдық купюралар шығарылды. Ескі ақшаларды жаңасына айырбастау процесі жеке адамдар үшін үш күнде өтті. Кейін 1992 ж айналысқа 200, 500, 1000 сомдық кеңестік үлгідегі ірі купюралар шығарылды.
1992 ж қаңтарында Ресей КСРО Мемлекеттік банкін Ресейді Орталық банкі деп қайта құрып, кеңестік рублъдің (сол кезде жоқ мемлекеттің) басты эмитенті кызметін атқаруды соған міндеттейді. Ресей мемлекеті бағаны босату бағдарламасын іске асыру шараларын жүргізе бастады, бағаның кенет көтерілуі айналымдағы қолма-қол ақша массасын көбейту қажеттілігін тудырды. Республикалар өздерінің, егемендігін жариялаған бойда оларда 15 ұлттық банктер құрылып, олар бір-біріне тәуелсіз орталық банк ретінде қызмет атқара бастады.
Бірақ олардың барлығын қолма-қол ақшамен қамтамыз ететін жалғыз эмиссиялық орталық -- ақша шығаратын станок -- біреу, ол Москвада еді. Ресей бағаны босатқаннан кейін әрбір тәуелсіз елдерде олардың қатал ақша-несиелік саясатына байланысты рубльдің сатып алу мүмкіндігі әр түрлі қалыптасты және соған сәйкес рубльдің бағалануы да әр түрлі деңгейде болды. Қолма-қол ақшаның осындай жетіспеуі жағдайында кейбір елдер өз ұлттық банктерінің несиесін беруді ұлғайтты (Украина, Латвия, Литва). 1992 ж маусымында Ресей Банкі 5000 купюраларды сом, ал кейін 10000 және 50000 сом шығарды.
1992 ж. шілдесінде Ресей Орталық банкі егемен мемлекеттерге Ресей Банкімен күнбе-күн екі жақты төлем есебін жүргізу туралы талап қойды. Қолма-қол ақшасыз өзара есеп айырысу тек Ресей Банкісіндегі осы мемлекеттердің орталық банкісінің корреспонденттік шотындағы қаржы көлемінде және техникалық несие ретінде жүргізілді.
Бұл төлем Қазақстаннан Ресейге және керісінше 2-3 ай бойы жүретіндіктен және бұл кезде инфляцияның қарқыны жылына 2500% болғандықтан аударылған ақша кұнсызданып, оның төлем мүмкіндігі тез құлдырайды.
Жас тәуелсіз мемлекеттердің директивалық экономика үлгісінен нарықтық үлгіге өту жағдайында заңдарды тез арада үйлестірудің мүмкін еместігі және өздерінің ақша, несие, баға, бюджет саясатын жүргізуге қабілетсіздігі Ресей банкінің қойған талаптарын орындауға мәжбүр етті. Бұл біртектес ақша зонасын сақтап қалу процесінің сәтсіздікке ұшырауының дәлелі еді. Келесі іс-әрекет -- өзінің ұлттық валютасын енгізу -- болмай қалатын процесс.
Ол 1992ж маусымында Эстонияның, шілдесінде Латвияның, қазанында Литваның, қарашасында Украина мен Беларусияның өз ұлттық валюталарын енгізумен жалғасты.
1993 ж. мамырында Қырғызстан, тамызында Грузия өз ұлттық валюталарын енгізді. Сөйтіп бұл мемлекеттер рубль зонасынан шықты.
1993ж. 15 мамырында Минскіде рубль зонасында қалған мемлекеттер рубльді ресми төлем құралы ретінде қолдану жөнінде жаңа келісімге қол қойды. Онда койылған міндет:
ТМД елдерінің іс-әрекетіндегі ашықтық, айқындылық болуы. Бұл ең маңыздысы -- рубль зонасынан шығатын мемлекеттер айналымнан шығарылған КСРО-ның банкнотасын толық көлемінде оларды жою үшін Ресейдің Орталық банкіне қайтару жөнінде өздеріне міндеттеме алды.
Бұл міндеттемелерді орындау-айналыстан шығарылған банкноталарды кеңестік ақшаны пайдаланылатын елдерде қайтадан айналысқа түсіру мүмкіндігін жою болатын, яғни бір ел екінші елдің жерінде валюталық алыпсатарлықпен айналысуын алдын ала сақтандыру еді. Бірақ екі келісімді де ешкім, оның ішінде Ресей де, орындаған жоқ. Рубль зонасын 1993 ж. Түркменстан, Әзірбайджан, Армения, Молдова тастап шықты.
Сол кезде аймағында қалған мемлекеттер жаңа типті рубльдік зона құру туралы осы елдердің заңдарын үйлестіру үшін 9 біріккен топ Ресеймен белсенді түрде келіссөздер жүргізді. Бірақ Ресей келіссөздер жүргізумен қатар бір уақытта, 1993 ж көктемінде жаңа Ресейлік 1993 ж үлгіде рубль шығарып, оны өз жерінде Қиыр Шығыстан енгізе бастады.
Сол кезде рубль зонасында үш мемлекет -- Ресей, Қазақстан және Өзбекстан қалған еді.
1993ж. 23 шілдесінде Ресей Банкісі 1961-1991 жж. шығарылған кеңестік үлгідегі ақша белгілерін және 1992ж шығарылған ресейлік 5000, 10000, 50000 рублъді айналыстан шығаратыны туралы және айырбас бір апта жүретінін хабарлады. Айырбас сомасы 35 мың рубль көлемінде белгілеген болатын. Екі күннен соң Ресей Президенттің Жарлығымен айырбас мерзімі 1993 ж. 1 қыркүйегіне дейін ұзартылып, айырбас сомасы бір адамға 100 мың рубльге дейін көбейтіледі.
Сөйтіп, 1992-1993 жж. Егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық валютасын енгізуге орай КСРО Мемлекеттік банкі мен Ресей Орталық банкісінің 1961-1992 жылдардағы банкноталарының айналыстан ығыстырылуына байланысты оларды Қазақстанға заңсыз әкелу мөлшері қауырт өсіп, соның салдарынан тауарлар бағасы жоғарылап, халықтың тұрмысы төмендеді.
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі, Жоғары кеңесі Қазақстанға өз валютасын енгізу қажеттін түсініп, шегіне жеткен құпия жағдайда Қазақстанның ұлттық валютасының пішінін дайындайтын топ құрып, оны басып шығаратын шетелдік фирмамен келісімге қол қойған. 1993 ж. наурызында Англияда Харрисон және ұлдары атты жеке фирмада қажетті ұлттық валюта -- 1, 3, 5, 10, 20, 50, 100 теңге дайындалып, Алматыға жеткізілген.
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасында Ұлттық валюта енгізу туралы Жарлық шығарды. Осы жарлыққа сәйкес:
* 1993 ж. 15 қарашада сағат 8-де Қазақстан мемлекетінде ұлттық валюта -- теңге енгізді.
* 1993 ж. 18 қарашадан бастап теңге Қазақстан Республикасында бірден-бір занды төлем кұралы болып тағайындалды. Бір теңге 100 тиыннан құралады, ол қолма-қол ақша айналысында банкнота және майда тиындар түрінде жүреді. Қолма-қол ақша, рубльдік шоттардағы жинақтар мен салымдар 500 рубль 1 теңгеге арақатынасымен айырбасталып, ол 18 қарашада сағат 18-де аяқталды. Қарашаның 15 мен 18 аралығында екі валюта -- сом және теңге айналымда қатар жүрді.
Қазақстан Республикасының жасы 16-ден асқан барлық азаматтары 100 мың сом ақша айырбастауға құқылы болды. Айырбас тек бір рет жүргізіп, ол туралы төлқұжатта белгі соғылды. Азаматтардың 100 мың сомнан артық ақшасы банктегі арнаулы дербес шотқа салынып, оны 6 ай бойы пайдалану құқығы болмады.
Қазақстан Республикасының Ұ лттық банкі теңгенің валюталық курсын бекітті: 1 АҚШ доллары 430.49 теңгеге тең болды.
Сөйтіп, 1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашкы ұлттық валюта -- теңге енгізілді. Ақша реформасын жүргізуге Қазақстан басшылары бір жарым жыл уақыт өте құпия жағдайда дайындалып, нәтижесінде 700 миллион доллар сома шамасында алтын құймалары мен шетел валютасы қоры болды. Тәуелсіздік жарияланған күннен бастап ҚР-да өндірілген алтын мен күміс енді Москваға жібермей, оны Ұлттық банк сатып алып, өз резервы қорына айналдырды. Сондай-ақ резерв қорына экспорттың валюталық түсім мен үкіметтің сыртқы заемдарын да Ұлттық банк сатып алып, қорға түсіретін. Айналымға теңгені енгізуге жарты жыл уақыт қалғанда Республика Президенті валюталық қаржыны жұмсауға мораторий енгізді.
Халықаралық валюта қоры ҚР-да ұлттық валюта енгізу акциясын қолдап, Ұлттық банкке 90 млн. доллар көлемінде стенбай несиесін және Жапония біздің елдің төлем балансын қолдау мақсатында Қаржы министрлігіне 180млн. доллар берді. Бұл 17 жылға берілген жұмсақ несиелер еді. Қорыта айтқанда, 1993 жылы ақша реформасы ойдағыдай өтті. Енді ұлтық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығымен қамтамасыз ету қажет.
Айналымға теңгені инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас республикалардың өзара байланысының үзілуі мен саяси ала ауыздығы тереңдей түскен қаржы-экономикалық дағдарыс жағдайында өтті. Теңгені енгізгеннен кейінгі 2,5 айда, яғни 1994 ж. 1 ақпанына теңгенің курсы долларға қарағанда 2,5 есе төмендеді. Келесі 4 айда, яғни кәсіпорындар мен бюджеттің арасындағы қарызды өзара есептеудің кең ауқымды компаниясы басталғанда теңгенің курсы долларға 11,58 теңгеден 43,3 теңгеге жетті.
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы министрлігі қаржы нарығына алғашында қазыналық векселъдерді, одан соң міндеттемелер мен ноталарды және басқа мемлекеттік бағалы қағаздарды шығарғаннан кейін теңгенің құлдырауын тежеуге мүмкіндік туды. Инфляция теңге енгізген 1993 ж. 2500 процент болса, ал 1994 ж. бас кезінде 1260 процентке дейін төмендеді, 1995 ж. ҚР-ғы инфляция 58 процент болды.
1997 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюі, әлемдік бағалардың төмендеуі отандық өндірушілердің бәсекелестік мүмкіншілігінің әлсіреуіне тіреп, ҚР-на валюталық түсімдер біраз қысқартты. Сонымен қатар өндірістің одан әрі құлдырауы, қайта қаржыландыру мөлшерлемесін 25 процентке жоғарылату, төлемеудің өрістеуі және бюджет пен әлеуметтік проблемалары теңгенің бағалығын одан әрі төмендетті. 1994 ж. таңдап алған монетарлық үлгінің өзгермейтіндігі және теңгемен инфлюцияны қатаң қадағалау экономиканы кеселге ұшырататын көптеген қаржы сарапшылары мен талдаушылары 1998 ж. күзінен бастап түсініп, оны өзгерту туралы ортақ ойға келген.
1999 ж. сәуірінен ҚР үкіметі теңгенің еркін өзгермелі курсын енгізу туралы шешім қабылдады. Ол жөнінде Премъер-министр былай деген: Бұдан былай доллар бағамы валюта рыногында сұраныс пен ұсыныстың қалай қалыптасатынына байланысты анықталады, ал Ұлттық банк ол процеске елеулі түрде араласпайтын болады. Ұлттық банк бүгінгі күнге дейін өзінің алтын валюталық резервін айырбас бағамын белгілі бір децгейде ұстап отыру үшін жұмсап келеді. Ендігі жерде олай болмайды...
ҚР-ның төңірегіндегі елдерде -- біздің негізгі сауда әріптесімізде -- ұлттық валюталардың бағамы күрт кұлдырап кетті. Мысалы, Ресей рубльдің бағамы 1998 жылғы тамыздың 17-сінен бері қарай 4 есе төмендеді. Сол валюталармен салыстырғанда теңге тез қымбаттады және біздің тауарымыз бәсекеге түсу қабілетінен айырылып қалды, өнеркәсібіміз туралай бастады, кәсіпорындар тоқтап қалды, жұмыссыздық арта түсті. ҚР-ның сыртқы сауда айналымы 9 процентке дерлік, немесе 1 млрд. 300 млн доллар мөлшерінде кеміді, ал біздің экспортқа шығаратын тауарларымыз 1 млрд. 250 млн долларға қысқарды.
... Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттың тауарларға салынатын баж салығының мөлшерін 200 процентке дейін жеткіздік... Шетелден әкелінетін арзан тауарлар біздің өндірісшілеріміздің қол-аяғын бірдей матап, валютаны елімізден сыртқа қарай ағылтуда...
Міне осы тұрғыдан алғанда, жағдайдан шығудың бір ғана жолы бар -- теңге бағамының емін-еркін өзгермелі болуына жол беру керек .
Сонымен, ҚР теңгесі міне 11 жылдан астам уақыт берік төлем құралы болып келеді. Ол еркін айырбасталатын валюталарға шектеусіз айырбасталады.

2.2 Қазақстанның ұлттық валютасы - Теңге
Теңгенің алғашқы банкоталарын полиграфиялық дайындауды Харрисон және ұлдары фирмасы жоғары деңгейде жүзеге асырды (ол ең жақсы экспорттық өнім ретінде Ұлыбритания королевасынан Алтын белгі алды).
Ұлттық валюта енгізілгеннен кейін алғашқы екі жыл біздің еліміз үшін өте қиын жылдар болды. Жалпы экономикалық сипаттағы объективті қиындықтар (бағаларды ырықтандыруға және өндірістің құлдырауына байланысты инфляцияның жоғары деңгейі, импорт тауарларына қанағаттандырмайтын сұраныстың едәуір көлемі) шетел валютасына сұраныстың едәуір өсуі не, ал ізінше,бағамның өсуіне әкеп соқтырды. Теңгені енгізуіне байланысты есеп айырысу жүргізген кезде ұлттық валюта тұрақтылығына ықпал ете алатын барлық негізгі факторлар есепке алынады.
Алғашқы кезде теңге бағамы төмендейді деп күтілген болатын. Алайда, мысалы, 1994 жылы кәсіпорындардың сәтсіз жүргізілген өзара шаруашылық есеп беруі сияқты өкінішті экономикалық жаңсақтықтар алғашқы айларда теңге айналысының жағдайын біршама қиындатты. Енгізілген кезден бастап алғашқы 7 айда теңге 8 есе құнсызданды.
Бұдан кейінгі жылдары теңгенің АҚШ долларына қатынасы бойынша құнсыздану қарқыны едәуір баяулады. Мәселен, егер 1995 жылы теңгенің бағамы 17,9%, 1996 жылы - 15,4% төмендеген болса, 2001 жылы теңгенің номиналдық құнсыздануы 5,17%, ал 2002 жылы - 3,25% болды.
Негізінен, теңгенің он жылдық тарихын мынандай кезеңдерге бөлуге болады:
1-кезең. Инфляцияны ауыздықтау, ұлттық валютаның және және қаржы рыноктарының қалыптасуы (1993-1996 жылдар).
1995 жылдың аяғында - 8,2% болған ЖІӨ өсу қарқыны төиендеуінің сақталуына қарамастан, осы кезеңнің аяғында инфляцияның деңгейін 60,3%-ға дейін төмендетуге қол жетті.
1993 жылғы қарашада теңгенің енгізілу кезіне қарай Қазақстанның банк жүйесі едәуір дәрежеде реформаланған болатын: екі деңгейлі банк жүйесі жұмыс істеді, барлық мамандандырылған банктер акционерлік банктер болып қайта құрылды, ал Ұлттық банке орталық банктің бірқатар функциялары берілді. Бұл өз валютвмызға көшуді және Қазақстанның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.