Экологиялық туризм ұғымы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
І ТАРАУ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСАНДАҒЫ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
1.1 Экологиялық туризм ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.1 Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы мен оның талғануы ... ... .12
1.1.2 Қазақстандағы экотуризмді, туризмнің ең перспективалы түрі ретінде дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
1.2 Қазақстандағы экологиялық туризмнің дамуының проблемалары мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
II ТАРАУ. ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Туризмнің Қарағанды облысында бастау алған кезеңі ... ... ... ... ... ... ... 4 0
2.2 Қарағанды облысы бойынша экологиялық туризм нысандары ... ... ... .48
2.3 Қарағанды облысындағы экологиялық туризмнің даму тенденциялары ... .
III ТАРАУ.ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУ МҮМКІНШІЛІКТЕР МЕН БОЛАШАҒЫ
3.1 Экологиялық туризм бағдарламаларын дамыту бойынша ұсыныстар ... ... ...
3.2 Қарағанды облысы бойынша экологиялық маршруттар құру ... ... ... ... ... . 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
КІРІСПЕ
Экологиялық туризм немесе экотуризм - белгілі бір аумақтың табиғи, мәдени және этнографиялық ерекшеліктері туралы түсінік алу үшін, экожүйелердің тұтастығын бұзбайтын және осындай экономикалық жағдай туғызатын табиғаты салыстырмалы түрде бүлінбеген жерлерге саяхатты қамтитын туризм.
Тақырыптың актуалдығы: Қазақстанда туризм экономиканың саласы ретінде алғаш рет 2002 жылы анықталды. Республика Үкіметінің 2002 жылғы 29 желтоқсандағы қаулысымен 2003-2005 жылдарға арналған туризм индустриясын дамыту бағдарламасы қабылданды. Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің шаруашылығының негізгі саласына яғни пайда көзіне айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы және танымалдылығы жағынан алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі - экологиялық туризм немесе экотуризм.
Республикадағы туристік қызметтің жай-күйіне туристік инфрақұрылымның төмен деңгейдегі дамуы (қонақ үйлер, кемпингтер, туристік орталықтар, жолдар, көлік құралдары, туристік маршруттар) әсер етеді. Сонымен бірге, саланың инфрақұрылымын дамыту үшін оның жүйелік инвестициялары қажет. Туризм инвестициялаудың басым саласы ретінде танылғанына қарамастан, салаға, оның ішінде шетелден жеке инвестициялардың келуін ынталандыру үшін жағдайлар жасалмады. Ұлттық туристік өнімді ішкі және сыртқы нарықта жылжытуды ғылыми-жарнамалық және ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жоқ.
Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары ол әлемнің жалпы экологиялық жағдайының күннен күнге нашарлауы яғни бүлінуі және техникалық прогресс пен урбанизациядан шаршаған адам баласының табиғатқа, яғни таза ауамен демалып жүйке жүйесіне түскен салмақтан құтылуға ұмтылуы болып табылады. Табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау жергілікті тұрғындар үшін тиімді болатын жағдайлар.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа деген Қазақстан - 2030 жолдауында қоршаған ортаны қорғау және дамуды тұрақтандырудың Көпуақыттылық Экологиялық Бағдарламасы (КЭБ) Экология және табиғи ресурстар - 2030 атты ұлттық деңгейдегі жоспар жүзеге асырылды. КЭБнің негізгі мақсаттары - қоршаған орта мен қоғам арасындағы тығыз байланыс, сонымен қатар экологиялық жағымды орта құру.
2030 жылға дейін қойылған мақсатқа жетудің 4 негізгі басты бағыты бар:
Қауіпсіз экологиялық орта құру
Табиғат ресурстарын рационалды қолдану
Өсімдік және жануар әлемінің көптүрлілігін сақтау
Тұрғындардың экологиялық ақпараттану деңгейі
Республикадағы туристік қызметтің жай-күйіне туристік инфрақұрылымның төмен деңгейдегі дамуы (қонақ үйлер, кемпингтер, туристік орталықтар, жолдар, көлік құралдары, туристік маршруттар) әсер етеді. Сонымен бірге, саланың инфрақұрылымын дамыту үшін оның жүйелік инвестициялары қажет. Туризм инвестициялаудың басым саласы ретінде танылғанына қарамастан, салаға, оның ішінде шетелден жеке инвестициялардың келуін ынталандыру үшін жағдайлар жасалмады. Ұлттық туристік өнімді ішкі және сыртқы нарықта жылжытуды ғылыми-жарнамалық және ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жоқ.
Қарағанды облысында экотуризмді дамыту үшін Қарқаралы ұлттық паркі, Балқаш көлі, Бектау-Ата, Қызыл-Арай таулары, Ұлытау тау тізбегі, Жошы мен Алаш хандарының кесенесі, Батыр Ағыбай, Карлаг Долинка сияқты туристік нысандар жеткілікті. 2010 жылы Қарағанды экомузейінің базасында ақпараттық ресурстар орталығы ашылды, мұнда барлық адамдар туристік қызметтер туралы қажетті ақпаратты ала алады. Сонымен қатар қазіргі таңда, облыста туристер санының біршама төмендегі мәлім, яғни облыс тұрғындарының басым көпшілігі шығу туризмімен басқа мемлекеттерге немене басқа қалаларға саяхаттайды. Алайда облыстың көптеген тартымды жерлері бас екенін екінің бірі біле бермейді.
Қарағанды облысының аумағында бірегей экологиялық туризм нысандары бар: табиғи ескерткіштер, үңгірлер, әйгілі Беғазы қорымы, сарқырамалар. Экологиялық туризмнің ең тартымды объектілерінің сипаттамаларын қарастыратын боламын.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақстанда экологиялық туризм объектлерін зерттеу және оның даму перспективаларын қарастыру сонымен қатар, экологиялық туризм бойынша бағдарламаларды дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу. Тоғыз жолдың торабында орналасқан Қазақстан үшін экологиялық туризмді дамыту елдегі экономикалық жағдайды тұрақтандырып қана қоймай, оның әлеуетті мәселелерінің де оңтайлы түрде шешімін табуға ықпал ететін болды. Соңғы зерттеулер нәтижесіне көз жүгіртсек, туристік басымдылық жағынан алғанда біздің еліміз өз жерінде жоғарыдағы саланы дамыту үшін үлкен мүмкіндікке ие. Қазақстанның тура орталық аймағында ораналасқан Қарағанды облысы Жаратқан иенің берген тамаша жағдайының болуы әрі табиғи - тарихи ескерткіштердің көптен кездесуі экологиялық туризмге таптырмас алғышарттар жасағалы отыр.
Мамандардың пікіріне сүйенсек, өзіміз сөз етіп отырған сала бүгіне көптеген жетістіктерге жетіп отыр. Оны Статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері айғақтағандай.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
Экологиялық туризм ұғымына толығымен анықтама беру;
Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы, проблемалар мен оның талғануы;
Қарағанды облысындағы экологиялық туризмнің бастау алуы, даму тенденциялары;
Қарағанды облысы экологиялық туризм бағдарламаларын дамыту бойынша ұсыныстар;
Қызыларай таулары аумағында экологиялық маршрутар әзірлеу;
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Қарағанды облысының барлық аймақтары, солардың ішінде: Ұлытау, Қарқаралы, Бектау - ата және негізгі объектісі Қызыларай таулары болып табылады. Бұл территорияларда экологиялық туризмді дамытуға жеткілікті нысандар бар.
І ТАРАУ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСАНДАҒЫ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
1.1 Экологиялық туризм ұғымы
Экологиялық туризм - бірегей табиғи орындары бар салыстырмалы түрде бұрмаланбаған немесе ластанбаған аймақтарға саяхат. Экотуризм - бұл табиғи ортаны зерттеуді қамтитын және осы ортадағы қоршаған ортаны жақсартуға қызмет ететін табиғи туризм. Экотуризм қоршаған ортаға қамқорлық жасауға негізделген. Табиғи ресурстарды қорғау және ұтымды пайдалану бойынша әр түрлі жобаларды жүзеге асыру мақсатында мәдени қызығушылық тудыратын жерлерге бару мүмкіндігі бар шектеулі қатысушылар санымен табиғи аумақтарға саяхат ұйымдастыру алға шығады. Халықаралық экотуризм ұйымының пікірі бойынша экологиялық туризм - бұл табиғи аймақтарға, қоршаған ортаны сақтайтын және жергілікті тұрғындардың әл-ауқатын қолдайтын аймақтарға жауапты саяхат.
Экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіруге және сақтауға баса назар аудара отырып, экотуризм туристердің табиғи ортаға кері әсерін азайтады, олардың экологиялық санасын қалыптастырады және тиісті аумақтардың жергілікті бюджеттерінің кірістер бөлігін толтыруға ықпал етеді.
Экотуризмнің мақсаттары. Бағыттың өзі табиғатқа зиянсыз саяхатты білдіреді. Мысалы, сізге жетуге ұшақ емес, пойыз көмектеседі. Автокөліктің орнына сіз қалада велосипедпен жүре аласыз немесе жүре аласыз. Тағы бір маңызды мақсат - жергілікті тұрғындармен сөйлесу, олардың өмірін зерттеу. Сіз оларға азық-түлік пен тауарларды дүкендер мен сауда орталықтарынан емес, базарлардан қолөнершілерден сатып алу арқылы көмектесе аласыз. Фермерлерді қолдау үшін жергілікті, маусымдық көкөністер мен жемістерді пайдаланатын мекемелерді таңдаңыз. Экотуризм қазір әлемнің түкпір-түкпірінде дами бастайды. Мысалы, сіз оны Солтүстік Кавказда, Танзанияда, Кенияда, Горный Алтайда және басқа да көптеген жерлерде тамашалай аласыз.
Экотуризм - бұл туризмнің алуан түрлі саласы. Ол ең жылдам адамдарға да таң қалдыра алады. Ресейде бұл бағыт енді дами бастаса да, оны елдің кейбір бөліктерінде қолдануға болады. Экотуризм - бұл сіз өзіңіздің ақыл-ойыңыз бен денеңізді босаңсытып қана қоймай, табиғатымызға көмектесіп, экологиялық жағдайды жақсартатын жағдай [1].
Қазіргі қоршаған ортаның қарқынды деградациялауы кезінде экологиялық туризмнің басты маңызы әрі ролі, ол табиғи ресурстардың бірқалыпты рекреациялық пайдалануында.
Қазақстандағы туризмнің тарихи алғышарттары - Ұлы Жібек жолының қалыптасуы мен дамуы, қалыптасудың басталуы, біздің дәуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдыққа жатады. Ежелгі және орта ғасырларда Еуразияны Жерорта теңізінен Қытайға өткен керуен жолдарының бұл жүйесі осы жолдың аймағында орналасқан халықтар, мемлекеттер, аймақтар арасындағы сауда және мәдени байланыстардың пайда болуы мен дамуының қайнар көзі болды. Дәл осы жерде әртүрлі елдердің саяхатшылары тоқтайтын ірі сауда орталықтары салынды. Қалаларда сауда ғимараттары мен керуен-сарайлар болған. Барлық саяхатшыларды киіз үйлерге орналастыру мүмкін болмады, мейманханалар пайда бола бастады, ең қажетті қызметтер жиі ұсынылды: тұру, тамақтану, су. Сауда жолдары бойымен керуенге қатысушылар үшін түнеуді ұйымдастыру үшін арнайы орналастыру пункттері де құрылды - керуен-сарайлар, оған, әдетте, адамдарға арналған үй-жайлар және түйелер мен жылқыларға арналған қоралар кіреді. Мұның бәрі табиғи элементтерден, сондай-ақ қарақшылар мен қарақшылардан қорғайтын бекініс қоршауымен қоршалған.
Қазіргі заманғы туризм дамуының басты ерекшелігі, экологиялық туризм арқылы толық ашылады деп айтуға болады. Экологиялық туризм термині және экотуризм яғни оның қысқартылған түрі ағылшындардың ecological tourism және ecotourism сөздерінен шыққан. Экологиялық эпитеті әрине ағылшындардың, американдықтардың, канадалықтардың әдебиеттерінде және басқа да көптеген елдерде жалғыз емес, мысалы, тағы табиғи туризм, жасыл туризм, жұмсақ туризм терминдері кездеседі. Соңғысы негізінен неміс тілді елдерінде қолданылады. Оларда экологиялық анықтамасы өте сирек қолданылады.
Бұл саланың іс-әрекет сферасын ұғу үшін оның анықтамасының бірнеше айқындамаларын анықтау керек. Бірақ айта кететін бір жайт, ол экотуризм ұғымының қазіргі кезге дейін толықтырылып (өзгертіліп) және дамып келе жатқандығында. Бірақ осы анықтамалардың әрқайсысы экотуризмнің маңызды аспектілерін ашады. И. Криппендорф (J. Krippendorf) анықтамасына сәйкес, экологиялық туризмнің басты мақсаты, ол автор алдын ала айтып кеткендей тыныш немесе тыныштық туризмнің осы адамдардың, жергілікті халықтың және ландшафт талаптарына сай, ландшафтпен физикалық және мәдени байланысын қамтамасыз ету.
К.Х. Рохлитц (K.H. Rohlitz) басқа анықтама ұсынған. Осы автордың ойынша жұмсақ туризм - жергілікті халыққа экономикалық пайда түсіретін және келген қонақтар мен соңғылардың арасында қарым қатынасты қамтамасыз ететін және ландшафт пен жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаға зиян келтірмейтін сандық біркелкі туризм.
Келесі кезекте Австралия Үкіметі мен туристік-табиғи ұйымдардың Экотуризмнің ұлттық стратегиясы құжатында келтірген анықтамасы. Анықтамада былай жазылған: Экотуризм - қоршаған ортамен таныстыратын және оны түсіндіретін, тірегі табиғат болып табылатын тұрақты экологиялық туризм
Кейбір мәліметтер бойынша экотуризм терминін күнделікті өмірге 1987 жылы Hector Ceballos-Lascurian енгізен. Ол мынадай анықтама ұсынды: Саяхат кезінде біршама бүлінбеген және ластанбаған, өзіне тән таңқалдырарлық, әдемі, зерттеу және ләззат алу ландшафттары, жануарлар, өсімдіктер әлемін өзіне қосатын туризмнің бір саласы [3].
Кейін, 1991 жылы АҚШ-та орналасқан Экотуризм қоғамымен оның өзгертілген анықтамасы ұсынылды. Соған сәйкес, экотуризм - табиғи ортасы жақсы сақталған жерлерге шынайы және мәдени-этнографиялық ақпарат алу мақсатымен жасалатын саяхат түрі. Сонымен қатар ол экожүйенің бірқалыптылығын бұзбайды және жергілікті табиғатты қорғауды табысты іске айналдырады. Бірақ 1993 жылы сол Қоғаммен ұсынылған анықтаманың тағы бір нұсқасы бар: Жергілікті халықтың көңіл күйін жақсартатын және қоршаған ортаны қорғайтын табиғи аймақтарға жауапты сапар.
Осы анықтамалардың қысқаша анализін қорытындылай келе экотуризмге қойылатын бес негізгі крийтерийлерді ерекшелеуге болады:
1. Экотуризм негізінен табиғатқа бағытталу керек және негізінен керек табиғи ресурстарды пайдалану;
2. Экологиялық тұрақты болу керек, яғни адамның тұрғылықты ортасына зиян келтірмеу немесе зиян келтіру дәрежесін минимизациялау;
3. Экологиялық білім беру мен танымдылыққа бағытталу керек және адам мен табиғат арасында толыққанды қарым-қатынастың құрылуына ықпалын тигізу керек;
4. Жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаның сақталуын өз қарамағына алу керек;
5. Өзінің болған аймақтарында экономикалық эффективті және олардың тұрақты дамуын қамтамасыз ету керек.Осы бес критерий экологиялық турларды басқа экологиялық емес турлардан айыру үшін жеткілікті.
Алдында айтылып кеткендей экотуризм термині жақында пайда болған, бірақ демалыс түрі ретінде көптеген жылдар бұрын, нақтырақ айта кететін болсақ XIX ғасырдың басында европалықтар Африка мен Үндістанда жабайы өмірді (сафари) көру мақсатымен саяхаттап жүрген кезде пайда болған. Ең бірінші американдық ұйымдастырылған орнитологиялық турлар XX ғасырдың басында пайда болған, ал Европада бірінші орнитологиялық сапарлар 1961 жылы пайда болды. Бүгінгі күні экологиялық туризм әр континент пен әрбір елге жеткен. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек экологиялық туризм әлемдік туристік нарықтың 23% алады, ал оның даму қарқыны туризм индустриясының басқа салаларынан әлдеқайда алда. [4].
Марта Бал, кітабында Экотуризм және тұрақты даму, экотуризмнің жеті сипаттамасын тізімдейді:
Табиғи бағыттарға саяхатқа қатысады.
Әсерді азайтады.
Экологиялық сананы қалыптастырады
Консервация үшін тікелей қаржылық артықшылықтар береді
Жергілікті тұрғындарға қаржылық артықшылықтар мен мүмкіндіктер береді
Жергілікті мәдениетті құрметтейді
Адам құқықтары мен демократиялық қозғалыстарды қолдайды
Бал көтерген жеті анықтайтын жайттар экотуризм туралы көптеген трактаттар мен бірнеше университеттік бағдарламалар үшін экотуризмнің жұмыс анықтамасын құрайды.Терминдер көбінесе синоним ретінде қарастырылса да, экотуризм тұрақты туризм, жауапты туризм, табиғи туризм және жасыл туризм сияқты терминдерден өзгеше. Тұрақты туризм табиғи ресурстарды сарқылмайтын және болашақ ұрпақтарға қазіргі туристер сияқты мүмкіндіктер беретін туризмге жатады. Жауапты туризм қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға мүмкіндік береді. Табиғатқа негізделген туризм Бұл тұрақты немесе жауапты емес табиғатқа бағытталған саяхат. Жасыл туризмэкотуризммен жиі пайдаланылатын болса, бұл саяхат, қызмет немесе экологиялық таза режимде жұмыс істейтін объект. Экотуризм Мұның өзгешеліктері табиғи бағыттарға саяхаттау және әсерді азайту ғана емес, сонымен бірге қоршаған ортаға қоршаған ортаны қорғауға (білім беру, тікелей қаржы), сонымен қатар жергілікті қауымдастықтар үшін экономикалық және әлеуметтік артықшылықтар беруге мүмкіндік береді. қоршаған ортаны қорғауға деген қызығушылық.
Көптеген елдер үшін экотуризм қоршаған ортаны қорғауды қаржыландырудағы маргиналды қызмет емес, ол ұлттық экономиканың негізгі саласы болып табылады. Мысалы, Коста-Рика, Эквадор, Непал, Кения, Мадагаскар және Антарктидада экотуризм ішкі жалпы өнім мен экономикалық белсенділіктің едәуір бөлігін құрайды.
Экотуризмнің құрылуы мен дамуымен қатар туризмнің басқа түрлерімен жақындасу процесі жүріп жатыр. Табиғатқа жақындау процесі көптеген туристік бағыттарда да байқалады. Жағажай демалысы, круиздер, іссапарлар және т.б. түрлері көбінесе табиғи және ұлттық этнографиялық саябақтарға баруды қамтиды. Осыған байланысты экотуризмнің шекаралары түсініксіз және нақты анықталмайды.
Бірақ менің ойымша экологиялық туризмді және жалпы оның секторын бүкіл туризм индустриясы салаларынан айыру үшін негізгі екі жолы бар.
Біріншісінде міндетті түрде сапардың ішінде жабайы табиғаттың болуы. Соған байланысты авторлардың көбі табиғат пен жергілікті мәдениет арасындағы шекара өткізу қиыншылығынан соңғысын табиғатпен бірге экотуризм обьектілеріне қосады. Бірақ бұл жағдайда да бұл анықтаманың сиымдылығы сарқылмайды. Антропогендік территорияларда демалу мақсатындағы туризм түрі кең тараған. Бұл негізінен дамыған мемлекеттерге тән. Оның ішіне агротуриз де кіреді.
Екінші жолында экотуризм бұл басқа дәстүрлі туризм түрлерінен ресурс сиымдылығы аз бола тұра, қолданылатын табиғи және басқа да ресурстарды деградацияға ұшыратпайды. Бұл жерде экологиялық термині - тұрақты сөзіне теңестіріледі.
Туризм тұрақтылығына, одан түскен табыстың (пайданың) белгілі бір бөлігін ресурстардың қайта қалпына келтіруіне, қорғауға және туристік ресурстардың сапасы мен қоршаған ортаға жағымсыз яғни зиян тигізетін процесстерді ликвидациялауға жұмсалғанда ғана жетеді.
Экологиялық туризмнің пайда болуы және оның дамуы адамдардың, ең бастысы табиғатпен тілдесуге, оның обьектілері мен құбылыстарымен танысуға және қоршаған ортада болатын өзгерістерді минимизациялауға талпынуымен түсіндіріледі.
Қоршаған орта мен жалпы туризм арасында екіжақты байланыс бар. Экологиялық туризмде - табиғатты қорғауға туристтердің өзі де және туристік ұйымдар да талпынады; соңғылары өздерінің қызмет көрсетулерін алға жылжытуға байланысты, олардың ішіне сапалы қызмет көрсету, табиғи территориаларды жақсарту, жануарлар мен өсімдіктердің популяциасын қайта жаңғырту кіреді, себебі шынайы табиғи орта туристтердің арасында үлкен сұранысқа ие.
Қазіргі уақытта экотуризм мен экотуризмнің төрт түрі бар.
1. Ғылыми туризм. Ғылыми экотурлар кезінде туристер табиғатты зерттеудің әртүрлі түрлеріне қатысады, далалық бақылаулар жүргізеді. Мысалы, Латын Америкасындағы құстардың мінез-құлқын бақылаумен және Тынық мұхитындағы киттердің санын санаумен байланысты экотурлар кеңінен танымал. Әдетте, мұндай турлардағы туристік бағыттар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар болып табылады (қорықтар, қорықтар, ұлттық парктер, табиғи ескерткіштер). Ғылыми туризм сонымен қатар шетелдік зерттеу экспедицияларын, сонымен қатар университеттер мен институттардың жаратылыстану факультеттерінде оқитын студенттердің далалық практикасын қамтиды.
2. Табиғат тарихына экскурсиялар. Бұл қоршаған табиғат пен жергілікті мәдениетті білуге байланысты саяхаттар. Әдетте, мұндай экскурсиялар арнайы жабдықталған экологиялық жолдар бойында орналасқан оқу, ғылыми-көпшілік және тақырыптық экскурсиялардың жиынтығы болып табылады. Көбінесе олар қорықтар мен ұлттық парктердің аумағында ұйымдастырылады. Бұған мектеп оқушыларына арналған серуендер де кіреді, оның барысында мұғалім экскурсиялар жүргізеді және табиғат туралы әңгімелейді.
3. Шытырман оқиғалы туризм. Бұл түр жаңа сезімдер, әсерлер алу, туристің физикалық формасын жақсарту және спорттық нәтижелерге жету мақсатында табиғаттағы (ашық жерде) қозғалыстың және демалудың белсенді режимдерімен байланысты барлық саяхаттарды біріктіреді. Бұған туризмнің альпинизм, жартасқа өрмелеу, мұзға өрмелеу, спелеотуризм, тау және жаяу туризм, су, шаңғы және шаңғы туризмі, каньонмен жүру, ат спорты, велосипед тебу, сүңгуір, парапланмен секіру және т.б. Туризмнің осы түрлерінің көпшілігі жақында пайда болды және экстремалды болып саналады, өйткені олар үлкен тәуекелдермен байланысты. Сонымен қатар, бұл экотуризмнің ең тез өсетін, тиімді, қымбат болса да түрі. Туристердің шытырманға құмарлығы табиғатты қорғау мотивтерінен басым болғандықтан, шытырман оқиғалы туризм қатты экотуризм деп аталады.
4. Қорықтарға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға саяхат. Қорғалатын табиғи аумақтарда орналасқан ерекше және экзотикалық табиғи нысандар мен құбылыстардың жоғары тартымдылығы көптеген туристерді қызықтырады. Мысалы, Латын Америкасына келген туристердің 48% -ы қорықтарға саяхат жасауды мақсат етеді. Көптеген ұлттық парктер мен қорықтарды басқару экологиялық экскурсияларды нақты шоуға айналдырады. [5].
Экологиялық туризм Қазақстандағы туризм индустриясының дамуының перспективалық бағыттарының біріне айналуда. Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтарына қызығушылық танытатын туристер саны өсуде, ұйымдастырылған туризмнің жаңа түрлері дамуда: велосипед, ат спорты және су спортары жатады.
Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы мен оның талғануы
Қазақстан әлемдегі тоғызыншы мемлекет, ал бізде қар мен мұздықтардан бастап құм төбелері мен тау шыңдарына дейін бар. Ел өзінің табиғи ландшафттарының күйінде ерекше, олар таңғажайып алуан түрлілігімен және ашық ауада жұмыс істеудің сарқылмас мүмкіндіктерімен ерекшеленеді.
Қазақстанда таңғажайып жерлер көп, бірақ бұл қуатты әлеует туристік бизнестің сұранысына ие емес. Республика Кеңес Одағының құраында болғанда, туристік қызмет азаматтардың демалысқа конституциялық құқығының кепілдігі ретінде төленетін жолдама формаларын алған болатын. Қызметкерлердің демалысын ұйымдастыруға жауап берген кәсіподақтар туризмнің дамуындамаңызды рөл атқарған. Мысалы, Қазақстан кәсіподақтары өзінің уақытында мемлекетте туризмді дамытуға 15 миллион доллар бөлген.Туристік ұйымдар салық төлеуден босатылған, ал туризм төрт белгілі бағытпен дамыған:
Балалық туризм, мысалы, таббиғаттағы лагерлер;
Активті туризм, мысалы, атпен сапар шегу, альпенизм;
Сауықтыру туризм,мысалы, курорттар мен шипажайлар;
Мәдени туризм, мысалы, діни орындар мен назар аударарлық жерлерге бару;
Шетелдік туристерге келу өте шектелген болатын. Бұл жайт, Қазақстан тәуелсіздікті алған кезінде туризм саласындағы жағдай, халықаралық туризмнің даму босағасында тұрған мемлекеттерден өзгеше болғаны туралы айтады. Осы сәтке дейін Қазақстанда ішкі туризмнің моделі бар болатын және оған қызмент көрсету үшін инфрақұрылым болатын. Бұл жалпы алғанда, туризм шетелдік туристтердің келуінен тәуелді болған, экономикалық дамуы тура осындай деңгейде тұрған басқа мемлекеттердегі жағдаймен салыстырғанда өте мықты старттық позиция ретінде қызмет атқарды.
Осыған қарамастан, туризм үшін осындай база құрған жүйе КСРО-ның құлдырауымен бірге жоғалып кетті. Ерікті нарық жүйесін еңгізу бұрынғы пионерлагерлер мен саноторилердің кепілді қызмет атқаруының аяқталуын білдірді, ал ашылған нарық бостандығы туристтерге әр түрлі туристтік өнімдер стандарттарын қабылдауға немесе қабылдамауға таңдау мүмкіндігін ұсынды. Өткен жылдардың шектелген мүмкіншіліктері туризмнің дамуынің тоқырауына әкелді, ал бұрыңғы кепілді табыстың көздеріссіз, туристік индустрия - одан да инвестициялардың жетіспеушіліктерінен азап шегіп жүрген - әлемдік және ішкі нарықты бәсекелесу үшін әлсіз жағдайда болған. [6].
Туризмнің кездестірген қиыншылықтарына қарамастан қазіргі уақытта, ішкі және әлемдік нарықта ұсынылған тур өнім тартымды болып қала береді. Қазақстан кең байтак территориясы мен этникалық әр түрлілігі табиғи және мәдени әр түрлілік жағдайыда маңызды артықшылықты және өзгешелікті құрайды.
Бірнеше туробъекті байланыстыратын (көбінесе мәдени, бірақ табиғи да жиі кездесетін) өткізуге мүмкіндік беретін Ұлы Жібек Жолдырының маршруттары турөнім ретінде үлкен рөл ойнайды. Ірі масштабты ДТҰ жобасын еңгізу арқылы бұл өнімнің потенциалы 1993 жылы ашылған болатын, оның негізінде Ұлы Жібек Жолының бойындағы барлық мемлекеттер арасындағы серіктестік жатыр, соның ішіне Қазақстан.
Қазақстан экономикасының өсуі және шетелдік инвестициялар үшін жасалған мүмкіншіліктер, сонымен қатар мұнай өңдеу үшін потенциал, іскерлік туризм секторының өсіп келуін көрсетеді. Халықаралық туристтердіқозғайтын болсақ онда бұл ең маңызды сектор болып табылады. Қазақстанға келетін туристтердің 90% іскерлік мақсатпен келеді. Одан басқаралы Қазақстанның табиғатын тамашалауға келеді.
Халықаралық туризм біздің елде қиын кезеңдерді бастан кешуде. Ішкі туризмді дамыту үшін де, шетелдік саяхатшыларды қабылдау үшін де елдің әлеуеті зор. Мұнда сізге қажет нәрсенің бәрі бар - орасан зор аумақ, бай тарихи және мәдени мұра, ал кейбір аймақтарда қол тигізбейтін, жабайы табиғат.
Қазақстан нарықтық экономика жағдайында қарқынды дамып келеді, бірақ негізінен мұнай өндіруші және металлургия салалары дамып келеді, туризмге келетін болсақ, ол ұзаққа созылған пайда болу сатысында. [7].
Қазақстанның жақсы туристік әлеуеті бар, өйткені ел туристерге әр түрлі туризм түрлерін ұсына алады. Қазақстан туристік-рекреациялық ресурстарға бай, әсіресе таулы, рекреациялық, табиғи, су, экскурсиялық аймақтардың бар екендігін атап өткен жөн. Мұның бәрі кіру туризмінің кедергісіз дамуына жағдай жасайды.
Кіріс және ішкі туризм оның әр алуан түрлерімен ұсынылған. Туризмнің экологиялық, белсенді, экстремалды, тарихи-білім беру түрлері дами бастайды, іскерлік туризм қарқын ала бастады.
Қазақстанда туризм дамып келе жатқан сала, ал туризм индустриясының ел экономикасына әсері әлі де шамалы. Туристік инфрақұрылымның дамымағаны, қызмет көрсету сапасының төмендігі, тәуекел деңгейі жоғарылаған ел ретінде Қазақстан туралы тұрақты аңыз қазіргі кезде біздің елге әлемдік туристік ағынның 1% -дан азын алып отырғандығына әкелді.
Қазақстан халқының туристік ұтқырлығы индикаторы әлемдегі ең төмен көрсеткіштердің бірі болып табылады. Туристік агенттіктердің басым көпшілігі шетелдегі отандастарын бағыттауды жөн көреді, ал Қазақстанға туристерді тарту үшін бірнеше компаниялар ғана жұмыс істейді. Оның үстіне туристер негізінен Алматы мен Астанаға келеді.
Қазақстанға шетел валютасы түрінде қосымша кіріс беретін кіру туризмін дамыту тиімді.
Біз үшін туризм қосымша жұмыс орындарын құруға, тауарлар нарығының экспорттық әлеуетін кеңейтуге және валюталық түсімнің көздерінің біріне айналуға мүмкіндік беретін экономикалық дамудың стимулдарының бірі бола алады.
Қазақстан туристік ресурстарға бай, бірақ туризмнің даму деңгейі халықаралық деңгейіне сәйкес келмейді. Туризм индустриясы шығыс туризмді дамытуға бағытталған, ішкі және ішкі туризмді дамытуға тиісті көңіл бөлінбейді.
Кіріс туризмін дамытудың ел үшін маңызы зор екені белгілі. Себебі, келу туризмі экономикалық тұрғыдан бірқатар артықшылықтарға ие, соның ішінде:
- ваучерлерді сату арқылы және сапар елінде қызметтер мен тауарларды сатып алу арқылы шетел валютасы түріндегі қаражаттың түсуі;
- елдегі қонақ үй секторын дамыту;
- дамыған туризм инфрақұрылымын қалыптастыру;
- туризммен байланысты салаларды дамыту;
- қосымша жұмыс орындарын құру;
- қажетті туристік өнімді жасау үшін толық ауқымды социологиялық және маркетингтік зерттеулер жүргізу. [8].
Қазіргі уақытта туризм - бұл республикаға валюталық түсімді жұмылдырмайтын, керісінше, әсерлі масштабта валютаның ағып кету арнасы. Шетелдерге демалу ұсыныстары Қазақстанда сұранысқа ие, өйткені ол жерде біздің туристерге жоғары сапалы қызмет пен тиімді бағамен қызмет көрсетіледі. Көбіне отандық туристтің шетелде демалуы Қазақстанға қарағанда арзан болатын жағдай туындайды.
Туристік компаниялардың көпшілігі шетелдік туристік компаниялардың турагенттері болып табылады, бұл шетелге демалуға бара жатқан Қазақстан азаматтарының санының Қазақстанға келетін шетелдік азаматтар санынан басым болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, баратын елдерде қабылданған қолданыстағы заңнама нормаларын, жүріс-тұрыс ережелерін алдын-алу, нұсқау беру, түсіндіру бойынша қазақстандық туристік кәсіпорындардың жұмысы өте нашар ұйымдастырылған, бұл көбіне кейбір туристердің заңдарын бұзуына әкеліп соқтырады. қабылдайтын ел.
Шетелдік туризмнің даму қарқыны ішкі және кіру туризміне қарағанда едәуір серпінді болатындығын ескеру қажет. Бұл біздің елдің тұрғындарының өмір деңгейінің жоғарылауымен және сапа мен баға көрсеткіштерін біріктіретін бәсекеге қабілетті туристік ұсыныстардың ел ішінде болмауымен байланысты.
Сонымен, қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы туризмнің жай-күйі туралы фактілерді айта отырып, ішкі және кіру туризмін дамытудың шұғыл қажеттілігі бар екенін атап өткен жөн.Елдің инфрақұрылымдық кешенінің бөлігі ретінде туристік инфрақұрылым бірқатар маңызды функцияларды орындайды. Оларға қамтамасыз ету, біріктіру және реттеу функциялары кіреді.Қолдау функциясы - туристік қызметті ұйымдастыруға қажетті жағдайлар жасау.Интеграция - сала кәсіпорындары арасындағы байланысты ұйымдастыру және қолдау, аумақтық туристік-рекреациялық кешендерді қалыптастыру.Реттеуші функция - бұл жаңа жұмыс орындарын құру, тұтынушылардың сұранысына әсер ету, тұтыну тауарларын өндіретін салалардың дамуы және әр түрлі деңгейдегі бюджеттерге салық түсімдерінің өсуіне ықпал ету.Демек, туристік инфрақұрылым мемлекет экономикасына тікелей және жанама әсер етеді.Алайда орналастыру орындарының, соның ішінде қонақ үйлердің, пансионаттардың, үйлер мен демалыс орталықтарының, сондай-ақ шипажайлардың материалдық базасы моральдық және физикалық тұрғыдан нашарлаудың жоғары деңгейімен сипатталады. Еліміздің қонақ үй индустриясының негізгі қорларының көп бөлігі кеңестік кезеңде пайдалануға берілді,және егер ол дамитын болса, оны жеке кәсіпкерлер жасайды, бірақ мемлекет емес. Мемлекет елдегі туризмді дамыту үшін түрлі бағдарламалар әзірлеп жатыр, бірақ олардың орындалуына ешкім дерлік жауап бермейді. Алдымен Қазақстанға қажет:
- инфрақұрылымды жақсарту;
- тамақтандыру қызметін кәсіби ұйымдастыруды ұйымдастыруға;
- білікті кадрларды даярлау.
Қазақстандағы туризмнің дамуы оның дамуына кедергі болатын көптеген факторларға байланысты:
- туристік индустрияны құқықтық қамтамасыз ету;
- мемлекеттің мемлекеттік шекарасынан өтудің паспорттық және визалық рәсімдері;
- аймақтың тартымдылығының көрсеткіші ретінде инфрақұрылымның даму деңгейі;
- біз ұсына алатын рекреациялық ресурстар мен туристік өнімнің жағдайы;
- ұсынылатын қызметтердің сапасына сәйкес келмейтін туристік өнімнің құны;
- шетелдік туристер арасында жеткіліксіз жарнама. [9].
Туризмнің дамуына көлік инфрақұрылымының жағдайы үлкен әсер етеді. Көлік туризм индустриясының жекелеген элементтері арасындағы дәнекер болып табылады және оның дамуына ықпал етеді. Көлік инфрақұрылымы туристік орталықтар арасындағы байланысты қамтамасыз етуге ғана емес, қарапайым азаматтар оны туристік мақсаттарсыз күнделікті өмірде қолдана алады. Халықаралық туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі - жолаушыларды әуе тасымалы. Біздің елге туристер негізінен әуе жолымен келеді.
Туристердің көпшілігі сенімділік пен қызмет көрсету тұрғысынан шетелдік тасымалдаушылардың қызметін артық көреді, бұл отандық тасымалдаушылар жүзеге асыратын рейстерде жолаушылар ағынының төмендеуіне алып келеді. Сонымен қатар, әуе билеттерінің қымбаттығы Қазақстанның туристік өнім құнын арттырады және сәйкесінше оның халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.
Шетелдік туристер әуе көлігінің қызметін артық көреді - бұл шетелдік туристердің жалпы санының 94% құрайды.
Саяхаттардың көпшілігі әуе көлігін пайдалану арқылы жүзеге асырылатындығын ескере отырып, әуе кемелерінің паркін жаңарту, жолаушыларды әуе тасымалының географиясын кеңейту, теңгерімді баға мен тарифтік саясатты анықтау, туристік ағымды арттыру мақсатында қызмет көрсету сапасын арттыру қажет.
Соңғы жылдары теміржол көлігі республика тұрғындарының негізгі бөлігі арасында танымал көлік құралы болды, бұл қол жетімді билеттер бағасына байланысты. [10].
Сонымен бірге Жолаушылар тасымалы АҚ пойыздарындағы қызмет көрсету деңгейі халықаралық стандарттарға сәйкес келмейді. Автокөлік паркінің едәуір үлесінің жоғары тозуы және ұзақ мерзімді пайдалану оны ауыстыру мен қайта құрудың шұғыл қажеттілігін тудырады. Егер турларды көліктік қолдау теміржол көлігінің көмегімен жүзеге асырылатын болса, онда сіз кедей туристерді қызғанбайсыз. Теміржол көлігінің келесі кемшіліктері бар:
1. Автокөліктердің көпшілігі 20 жылдан астам жұмыс істейді.
2. Дүкен-туристер деп аталатындар көптеген бағыттарға барады, бұл көптеген қолайсыздықтар тудырады - магистральдардың шексіз саны барлық жерде орналасқан.
3. Пойыздардағы қызмет көрсететін персоналдың дайындық деңгейі еуропалық стандарттардан алыс.
4. Вагондардың жай-күйі осындай пойыздарда жүргенде өзіңізді жайлы сезінуге мүмкіндік бермейді, бұл теміржолды пайдаланатын туристер санын едәуір азайтады. көлік.
Мұның бәрі оның тартымдылығы мен бәсекеге қабілеттілігіне кері әсер етеді. Теміржолды дамыту үшін көлік, келесі іс-шаралар ұсынылады:
- жаңа теміржолдарды жетілдіру және салу;
- қалалар арасындағы жүру ұзақтығын қысқарту мақсатында жаңа (жүрдек) пойыздарды пайдалану;
- шет елдермен жаңа халықаралық байланыстарды қоса алғанда, маршруттарды кеңейту;
- Астана, Алматы, Қапшағай, Шу, Шымкент, Қызылорда, Өскемен, Ақтау, chучинск, Байқоңыр қалаларында және шекара бекеттерінде (мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттері) қолданыстағы теміржол станцияларының инфрақұрылымын жақсарту.
Соңғы жылдары көлік құралдары туристік мақсатта белсенді қолданылуда. Туристердің негізгі бөлігіне қалааралық автобустарда жүру ұсынылады, олар кейде онша ыңғайлы емес, демек, көрсетілетін қызметтердің сапасы.
Сонымен, ел бойынша турлардың көп бөлігін қамтамасыз етуі керек көлік жағдайы да өз деңгейінде емес.
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы халыққа туристік қызмет көрсету әдістеріне деген қызығушылықты арттырды. Осы саланың дамуы және туристік қызметтегі бәсекелестіктің жағымсыз салдарының күшеюі туристік бизнесті мемлекеттік реттеу қажеттілігі туралы хабардар етуге әкелді.
Кейбір елдерде туризм индустриясының құзыретті ұйымы бүкіл ұлттық экономиканы жақсартуға мүмкіндік берді. Бұл елдерде туризм жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, қосымша жұмыс орындарын құруда және халықты жұмыспен қамтамасыз етуде, сондай-ақ сыртқы сауда балансын арттыруда үлкен рөл атқарады. [11].
Туризм экономиканың көлік және коммуникация, құрылыс, ауылшаруашылығы, тұтыну тауарларын өндіру және басқалары сияқты маңызды салаларына үлкен әсер етеді, т.с.с. әлеуметтік-экономикалық дамудың өзіндік катализаторы ретінде әрекет етеді. Туризм әлемдегі ең табысты бизнестің біріне айналды.
Осы туристік өнімге ықтимал қызығушылық 8,9 миллион адамды құрайды (немесе жалпы әлеуеттің 63%). Ол әлемдік туристік нарықта ең жақсы позицияны иемденеді және Қазақстандағы даму кілттерінің бірі болуы керек. Біз бүгін халықаралық туристік нарыққа не ұсына аламыз? Бұл біздің табиғат байлығымыз, таңғажайып сұлулықтың ландшафттары. Осыған қарамастан, экологиялық туризм бүгінде мемлекеттік туристік саясаттың басымдығы болып табылмайды. Айқын әлеуметтік аспектісі бар туризмнің бұл түрі ешқандай стратегиялық мемлекеттік құжатта көрсетілмеген. КТА туристік нарықтың мүдделерін білдіре отырып, экотуризм елдің бюджетіне де, туристік нарыққа да табыс әкелетінін жақсы түсінеді. Сондықтан 2003 жылы КТА Қазақстанда экологиялық туризмнің даму әлеуетін бағалау үшін алдын ала талдау жүргізді. Атқарылған жұмыстардың нәтижелері бойынша экотуризмнің дамуы және біздің мұқият назарымыз қажет екендігі белгілі болды. Сонымен қатар, республиканың әр аймағында экологиялық туризмді дамыту үшін ерекше табиғи ресурстар бар.
Кесте 1
Қазақстан аймағындағы экологиялық туризм түрлері.
Оңтүстік
Қазақстан
Солтүсік
Қазақстан
Орталық
Қазақстан
Шығыс
Қазақстан
Бастыс
Қазақстан
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Таулы
Шаңғы
Экскурсиялық
Таулы
Су туризм
Жаяу туризм
Жаяу туризм
Су туризм
Танымдық
Жаяу туризм
Вело туризм
Экскурсиялық
Спелеогиялық
экскурсия
Экскурсиялық
Экскурсиялық
Тарихи
Тарихи
Тарихи
Нарық талаптарын қанағаттандыру үшін туристер жергілікті дәстүрлермен және мәдениеттермен танысуға, табиғатты қорғау аймақтарына жақын жерде демалуға болатын осындай тұру формалары дамыды. Аймақтарға келетін туристерге сапа, қауіпсіздік, гигиена, жайлылықтың минималды стандарттарына сәйкес келетін және экологиялық таза дәстүрлі тағамдар ұсынылады. Туристер ұлттық саябақтар мен қорықтардың бірегей, жабайы табиғаты мен биоалуантүрлілігіне қол жеткізе алады. Табыстың кілті - экотуризм пакетінің икемділігі. Туристік пакет клиенттің қалауы бойынша әр түрлі мәдениетке ие әр түрлі аймақтарға сапармен қалыптастырылады. Олар қандай таңдау жасаса да: тауларда атпен серуендеу, жағажайда демалу немесе Алтайдың ақ суларында рафтинг, әр түрлі ұзақтығы бар экскурсиялардың әрқашан нұсқалары бар. [12].
Қазақстандағы ең танымал экологиялық орындар:
- Жабағылы (Оңтүстік Қазақстан облысы) - тау етегінде орналасқан әсем ауыл. Жабағылы ауылы Ақсу-Жабағылы қорығының жанында орналасқан.
- Өгем (Оңтүстік Қазақстан облысы) - ежелгі керуен жолдарының қиылысында әр түрлі ландшафтар елі. Қазақ мемлекетінің құрылу тарихы ортағасырлық сәулет өнері ескерткіштерінде көрініс тапты. Жұмсақ және жылы климат, қонақ үйлердің қонақжай қонақтары, табиғаттың табиғи бұрыштары - мұның бәрі Өгем аймағына барған кезде.
- Көкшетау (Ақмола облысы) - өзінің керемет көлдерімен таңғажайып тас мүсіндермен, қарағайлы ормандармен, би қайыңдарымен таңқалдыру көптеген ақындар үшін шабыт болды. Солтүстік Қазақстан тарихы ортағасырлық сәулет өнерінің көптеген ескерткіштерінде көрініс тапты. Қорғалатын соқпақтар бойындағы экологиялық маршруттар денсаулықты қалпына келтіруге және өмірлік күш алуға көмектеседі.
- Қорғалжын (Ақмола облысы) - Сарыарқаның шексіз даласында орналасқан мың көлдер мен арналардың елі. Құстардың көптеген түрлері Қорғалжын су қоймаларынан үй тапты. Қорғалжын қорығы ЮНЕСКО-ға Дүниежүзілік табиғи мұра тізіміне енгізілген. Жайлы қонақтар Қазақстан Республикасының астанасы Астана қаласынан 2 сағаттық жолда орналасқан.
- Лепсинск (Алматы облысы) - Жоңғар Алатауының етегінде орналасқан тыныш және жайлы ауыл. Аймақ өзінің омарташыларымен танымал, онда ең дәмді бал алынады. Жергілікті тұрғындардың қонақ үйлері - тамаша жерлерде атпен серуендеуге және жаяу серуендеуге арналған бастау.
- Алакөл - көлдің шипалы сулары, өміршеңдігін көтереді. Керемет жағажай демалысы, көптеген құстардың тіршілік ету орталарына ұмытылмас экскурсиялар сізге демалыстан толық рахат алуға мүмкіндік береді. Қонақ үйлерге орналасу - тыныш өлшенген ауыл өміріне енудің керемет мүмкіндігі.
- Катонқарағай (Шығыс Қазақстан облысы) - Қазақстан Алтайының қорықтары. Керемет қылқан жапырақты ормандар, таза көлдерге құятын турбулентті өзендер. Өңір табиғи кешендердің тың екендігімен таң қалдырады. Жергілікті тұрғындар табиғатпен үйлесімде өмір сүреді және оны ұқыпты сақтайды. Аймаққа бару арқылы сіз оның ұлылығын сезіне отырып, уақытша табиғатты көре аласыз.
- Риддер (Шығыс Қазақстан облысы) - батысы Алтай тауларында, кең алқаптардың ортасында алып тастар туралы ертегі дүниеге келді. Жартастың ауа-райының таңғажайып пішіндері сиқыр сезімін тудырады. Егер сіз шытырман оқиғалы туризмге қызығушылық танытсаңыз, онда таулы өзендерден өтіп, Белуха шыңына шығуыңыз керек. Тәжірибелі нұсқаушылар мен гидтер сізге қызықты саяхаттар жасауға көмектеседі.
- Қарқаралы (Қарағанды облысы) - Қазақстан Швейцария. Қарағайлармен және мөлдір көлдермен көмкерілген таулар. Қарқаралы ақындары жырлаған ол өзінің әдемілігімен таң қалдырады. Қонақжай тұрғындар сізді қамқорлықпен қоршап, өз қызметтерін мейірімділікпен ұсынады.
Сонымен қатар, Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі бола отырып, Қазақстанның туристік нарығы дамудың өте төмен қарқынын көрсетеді. Азаматтардың материалдық мүмкіндіктерінің шектеулілігі, жеткіліксіз дамыған туристік инфрақұрылым, мемлекет пен жеке сектор мүдделерінің сәйкес келмеуі Қазақстандағы туризм индустриясының дамуына кедергі болып табылады. [13].
Мүдделі тараптардың жетіспеушілігі мен тиімсіз қатысуы туризмнің тұрақты дамуына кедергі болатын негізгі факторлардың бірі және бұл мәселені қалай шешуге болатындығын түсінбеу болып табылады.
Туризм индустриясын мемлекеттік қолдау көп нәрсені күтуге мәжбүр етеді, заңнамалық база тиісті деңгейде өңделмеген.
Әлемдік туристік нарықта бәсекеге қабілеттілікке мемлекет, туристік бизнес және ел тұрғындары арасындағы экономикалық интеграцияның жаңа формаларын дамыту арқылы қол жеткізуге болады. Сондықтан туристік кластерлердің тиімді жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдайлар жасау және құру мемлекеттік туристік саясаттың басым бағыттарының біріне айналуы керек.
Біздің мемлекет тартымды туристік аймақтары бар кең аумаққа ие. Алайда, елдің туризм индустриясы дамымаған. Оның жалпы ішкі өнімдегі үлесі небары 1,6% құрайды.
Туризм индустриясының Қазақстанның жалпы ішкі өніміне қосқан үлесі 2012 жылдың соңында 5,2% құрады.
Қазақстанға келетін туристік ағымдарды талдау республиканың шетелдік туристер үшін тартымды болып қалмайтынын көрсетеді. Туристік қызмет экспорты бойынша Қазақстан әлемде 78-ші орында тұр. Қызмет көрсетудің бағасы, деңгейі және деңгейі бойынша Қазақстандағы туристік қызметтер әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті емес және шетелдік аналогтардан едәуір төмен. Қалыптасқан жағдай - туризм индустриясын нақты мемлекеттік қолдаудың болмауының салдары. Әзірленген және қабылданған стратегиялық жоспарлар елдегі туризмнің дамуына түрткі болған жоқ, сонымен бірге туристік индустрияны дамытудың бірде-бір мемлекеттік бағдарламасы мақсатты күнге жеткізілген жоқ. Қабылданған көптеген құқықтық құжаттар туризм саласында практикалық қолдануды таба алмай қағаз жүзінде қалды. [14].
Қазақстандағы туризм индустриясының дамуына кедергі болатын негізгі мәселелерге мыналар жатады:
- туризм нарығына қатысушылардың келіспеушілігі;
- жеткіліксіз дамыған құқықтық және нормативтік-құқықтық база;
- туристік инфрақұрылымның даму деңгейі айтарлықтай төмен, орналастыру орындарының жеткіліксіз жоғары бағасы.
Осы проблемаларды жоюдың және туризм индустриясының тұрақты дамуын қамтамасыз етудің қажетті шарты - туризмді мемлекеттік деңгейде қолдау.
Туристерді орналастыру бағасының көтерілуі мемлекеттің тиімсіз салық саясатының салдары болып табылады.
Мемлекетке принципиалды тәсілдер қажет, олар:
- басқарушы орган - Министрлік құра отырып, туризмді дамыту мәселелерін реттеудегі мемлекеттік органдардың жетекші рөлі;
- тұрақты туризм дамуын қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді стратегиялары және олардың негізінде жасалған өңірлердегі туризмді дамыту бағдарламалары;
- осы бағыттағы зерттеу жұмыстары, маркетингтік технологиялардың дамуы мен қолданылу тенденцияларын талдау;
- қауіпсіздік талаптарын күшейту, туристік ресурстарды тиімді пайдалану үшін ең жаңа технологияларды қолдану;
- туризмді дамыту шаралары мен қоршаған ортаны, мәдени және тарихи мұраларды қорғау жөніндегі іс-шаралардың өзара тығыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
І ТАРАУ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСАНДАҒЫ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
1.1 Экологиялық туризм ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.1 Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы мен оның талғануы ... ... .12
1.1.2 Қазақстандағы экотуризмді, туризмнің ең перспективалы түрі ретінде дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
1.2 Қазақстандағы экологиялық туризмнің дамуының проблемалары мен перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
II ТАРАУ. ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Туризмнің Қарағанды облысында бастау алған кезеңі ... ... ... ... ... ... ... 4 0
2.2 Қарағанды облысы бойынша экологиялық туризм нысандары ... ... ... .48
2.3 Қарағанды облысындағы экологиялық туризмнің даму тенденциялары ... .
III ТАРАУ.ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУ МҮМКІНШІЛІКТЕР МЕН БОЛАШАҒЫ
3.1 Экологиялық туризм бағдарламаларын дамыту бойынша ұсыныстар ... ... ...
3.2 Қарағанды облысы бойынша экологиялық маршруттар құру ... ... ... ... ... . 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
КІРІСПЕ
Экологиялық туризм немесе экотуризм - белгілі бір аумақтың табиғи, мәдени және этнографиялық ерекшеліктері туралы түсінік алу үшін, экожүйелердің тұтастығын бұзбайтын және осындай экономикалық жағдай туғызатын табиғаты салыстырмалы түрде бүлінбеген жерлерге саяхатты қамтитын туризм.
Тақырыптың актуалдығы: Қазақстанда туризм экономиканың саласы ретінде алғаш рет 2002 жылы анықталды. Республика Үкіметінің 2002 жылғы 29 желтоқсандағы қаулысымен 2003-2005 жылдарға арналған туризм индустриясын дамыту бағдарламасы қабылданды. Туризм, өзінің бағыттарымен, соңғы жылдары әлемнің көптеген мемлекеттерінің шаруашылығының негізгі саласына яғни пайда көзіне айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы және танымалдылығы жағынан алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі - экологиялық туризм немесе экотуризм.
Республикадағы туристік қызметтің жай-күйіне туристік инфрақұрылымның төмен деңгейдегі дамуы (қонақ үйлер, кемпингтер, туристік орталықтар, жолдар, көлік құралдары, туристік маршруттар) әсер етеді. Сонымен бірге, саланың инфрақұрылымын дамыту үшін оның жүйелік инвестициялары қажет. Туризм инвестициялаудың басым саласы ретінде танылғанына қарамастан, салаға, оның ішінде шетелден жеке инвестициялардың келуін ынталандыру үшін жағдайлар жасалмады. Ұлттық туристік өнімді ішкі және сыртқы нарықта жылжытуды ғылыми-жарнамалық және ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жоқ.
Экологиялық туризмнің пайда болу себептері көп, бірақ ең бастылары ол әлемнің жалпы экологиялық жағдайының күннен күнге нашарлауы яғни бүлінуі және техникалық прогресс пен урбанизациядан шаршаған адам баласының табиғатқа, яғни таза ауамен демалып жүйке жүйесіне түскен салмақтан құтылуға ұмтылуы болып табылады. Табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау жергілікті тұрғындар үшін тиімді болатын жағдайлар.
Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа деген Қазақстан - 2030 жолдауында қоршаған ортаны қорғау және дамуды тұрақтандырудың Көпуақыттылық Экологиялық Бағдарламасы (КЭБ) Экология және табиғи ресурстар - 2030 атты ұлттық деңгейдегі жоспар жүзеге асырылды. КЭБнің негізгі мақсаттары - қоршаған орта мен қоғам арасындағы тығыз байланыс, сонымен қатар экологиялық жағымды орта құру.
2030 жылға дейін қойылған мақсатқа жетудің 4 негізгі басты бағыты бар:
Қауіпсіз экологиялық орта құру
Табиғат ресурстарын рационалды қолдану
Өсімдік және жануар әлемінің көптүрлілігін сақтау
Тұрғындардың экологиялық ақпараттану деңгейі
Республикадағы туристік қызметтің жай-күйіне туристік инфрақұрылымның төмен деңгейдегі дамуы (қонақ үйлер, кемпингтер, туристік орталықтар, жолдар, көлік құралдары, туристік маршруттар) әсер етеді. Сонымен бірге, саланың инфрақұрылымын дамыту үшін оның жүйелік инвестициялары қажет. Туризм инвестициялаудың басым саласы ретінде танылғанына қарамастан, салаға, оның ішінде шетелден жеке инвестициялардың келуін ынталандыру үшін жағдайлар жасалмады. Ұлттық туристік өнімді ішкі және сыртқы нарықта жылжытуды ғылыми-жарнамалық және ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жоқ.
Қарағанды облысында экотуризмді дамыту үшін Қарқаралы ұлттық паркі, Балқаш көлі, Бектау-Ата, Қызыл-Арай таулары, Ұлытау тау тізбегі, Жошы мен Алаш хандарының кесенесі, Батыр Ағыбай, Карлаг Долинка сияқты туристік нысандар жеткілікті. 2010 жылы Қарағанды экомузейінің базасында ақпараттық ресурстар орталығы ашылды, мұнда барлық адамдар туристік қызметтер туралы қажетті ақпаратты ала алады. Сонымен қатар қазіргі таңда, облыста туристер санының біршама төмендегі мәлім, яғни облыс тұрғындарының басым көпшілігі шығу туризмімен басқа мемлекеттерге немене басқа қалаларға саяхаттайды. Алайда облыстың көптеген тартымды жерлері бас екенін екінің бірі біле бермейді.
Қарағанды облысының аумағында бірегей экологиялық туризм нысандары бар: табиғи ескерткіштер, үңгірлер, әйгілі Беғазы қорымы, сарқырамалар. Экологиялық туризмнің ең тартымды объектілерінің сипаттамаларын қарастыратын боламын.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақстанда экологиялық туризм объектлерін зерттеу және оның даму перспективаларын қарастыру сонымен қатар, экологиялық туризм бойынша бағдарламаларды дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу. Тоғыз жолдың торабында орналасқан Қазақстан үшін экологиялық туризмді дамыту елдегі экономикалық жағдайды тұрақтандырып қана қоймай, оның әлеуетті мәселелерінің де оңтайлы түрде шешімін табуға ықпал ететін болды. Соңғы зерттеулер нәтижесіне көз жүгіртсек, туристік басымдылық жағынан алғанда біздің еліміз өз жерінде жоғарыдағы саланы дамыту үшін үлкен мүмкіндікке ие. Қазақстанның тура орталық аймағында ораналасқан Қарағанды облысы Жаратқан иенің берген тамаша жағдайының болуы әрі табиғи - тарихи ескерткіштердің көптен кездесуі экологиялық туризмге таптырмас алғышарттар жасағалы отыр.
Мамандардың пікіріне сүйенсек, өзіміз сөз етіп отырған сала бүгіне көптеген жетістіктерге жетіп отыр. Оны Статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері айғақтағандай.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
Экологиялық туризм ұғымына толығымен анықтама беру;
Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы, проблемалар мен оның талғануы;
Қарағанды облысындағы экологиялық туризмнің бастау алуы, даму тенденциялары;
Қарағанды облысы экологиялық туризм бағдарламаларын дамыту бойынша ұсыныстар;
Қызыларай таулары аумағында экологиялық маршрутар әзірлеу;
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Қарағанды облысының барлық аймақтары, солардың ішінде: Ұлытау, Қарқаралы, Бектау - ата және негізгі объектісі Қызыларай таулары болып табылады. Бұл территорияларда экологиялық туризмді дамытуға жеткілікті нысандар бар.
І ТАРАУ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ҚАЗАҚСАНДАҒЫ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
1.1 Экологиялық туризм ұғымы
Экологиялық туризм - бірегей табиғи орындары бар салыстырмалы түрде бұрмаланбаған немесе ластанбаған аймақтарға саяхат. Экотуризм - бұл табиғи ортаны зерттеуді қамтитын және осы ортадағы қоршаған ортаны жақсартуға қызмет ететін табиғи туризм. Экотуризм қоршаған ортаға қамқорлық жасауға негізделген. Табиғи ресурстарды қорғау және ұтымды пайдалану бойынша әр түрлі жобаларды жүзеге асыру мақсатында мәдени қызығушылық тудыратын жерлерге бару мүмкіндігі бар шектеулі қатысушылар санымен табиғи аумақтарға саяхат ұйымдастыру алға шығады. Халықаралық экотуризм ұйымының пікірі бойынша экологиялық туризм - бұл табиғи аймақтарға, қоршаған ортаны сақтайтын және жергілікті тұрғындардың әл-ауқатын қолдайтын аймақтарға жауапты саяхат.
Экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіруге және сақтауға баса назар аудара отырып, экотуризм туристердің табиғи ортаға кері әсерін азайтады, олардың экологиялық санасын қалыптастырады және тиісті аумақтардың жергілікті бюджеттерінің кірістер бөлігін толтыруға ықпал етеді.
Экотуризмнің мақсаттары. Бағыттың өзі табиғатқа зиянсыз саяхатты білдіреді. Мысалы, сізге жетуге ұшақ емес, пойыз көмектеседі. Автокөліктің орнына сіз қалада велосипедпен жүре аласыз немесе жүре аласыз. Тағы бір маңызды мақсат - жергілікті тұрғындармен сөйлесу, олардың өмірін зерттеу. Сіз оларға азық-түлік пен тауарларды дүкендер мен сауда орталықтарынан емес, базарлардан қолөнершілерден сатып алу арқылы көмектесе аласыз. Фермерлерді қолдау үшін жергілікті, маусымдық көкөністер мен жемістерді пайдаланатын мекемелерді таңдаңыз. Экотуризм қазір әлемнің түкпір-түкпірінде дами бастайды. Мысалы, сіз оны Солтүстік Кавказда, Танзанияда, Кенияда, Горный Алтайда және басқа да көптеген жерлерде тамашалай аласыз.
Экотуризм - бұл туризмнің алуан түрлі саласы. Ол ең жылдам адамдарға да таң қалдыра алады. Ресейде бұл бағыт енді дами бастаса да, оны елдің кейбір бөліктерінде қолдануға болады. Экотуризм - бұл сіз өзіңіздің ақыл-ойыңыз бен денеңізді босаңсытып қана қоймай, табиғатымызға көмектесіп, экологиялық жағдайды жақсартатын жағдай [1].
Қазіргі қоршаған ортаның қарқынды деградациялауы кезінде экологиялық туризмнің басты маңызы әрі ролі, ол табиғи ресурстардың бірқалыпты рекреациялық пайдалануында.
Қазақстандағы туризмнің тарихи алғышарттары - Ұлы Жібек жолының қалыптасуы мен дамуы, қалыптасудың басталуы, біздің дәуірімізге дейінгі үшінші мыңжылдыққа жатады. Ежелгі және орта ғасырларда Еуразияны Жерорта теңізінен Қытайға өткен керуен жолдарының бұл жүйесі осы жолдың аймағында орналасқан халықтар, мемлекеттер, аймақтар арасындағы сауда және мәдени байланыстардың пайда болуы мен дамуының қайнар көзі болды. Дәл осы жерде әртүрлі елдердің саяхатшылары тоқтайтын ірі сауда орталықтары салынды. Қалаларда сауда ғимараттары мен керуен-сарайлар болған. Барлық саяхатшыларды киіз үйлерге орналастыру мүмкін болмады, мейманханалар пайда бола бастады, ең қажетті қызметтер жиі ұсынылды: тұру, тамақтану, су. Сауда жолдары бойымен керуенге қатысушылар үшін түнеуді ұйымдастыру үшін арнайы орналастыру пункттері де құрылды - керуен-сарайлар, оған, әдетте, адамдарға арналған үй-жайлар және түйелер мен жылқыларға арналған қоралар кіреді. Мұның бәрі табиғи элементтерден, сондай-ақ қарақшылар мен қарақшылардан қорғайтын бекініс қоршауымен қоршалған.
Қазіргі заманғы туризм дамуының басты ерекшелігі, экологиялық туризм арқылы толық ашылады деп айтуға болады. Экологиялық туризм термині және экотуризм яғни оның қысқартылған түрі ағылшындардың ecological tourism және ecotourism сөздерінен шыққан. Экологиялық эпитеті әрине ағылшындардың, американдықтардың, канадалықтардың әдебиеттерінде және басқа да көптеген елдерде жалғыз емес, мысалы, тағы табиғи туризм, жасыл туризм, жұмсақ туризм терминдері кездеседі. Соңғысы негізінен неміс тілді елдерінде қолданылады. Оларда экологиялық анықтамасы өте сирек қолданылады.
Бұл саланың іс-әрекет сферасын ұғу үшін оның анықтамасының бірнеше айқындамаларын анықтау керек. Бірақ айта кететін бір жайт, ол экотуризм ұғымының қазіргі кезге дейін толықтырылып (өзгертіліп) және дамып келе жатқандығында. Бірақ осы анықтамалардың әрқайсысы экотуризмнің маңызды аспектілерін ашады. И. Криппендорф (J. Krippendorf) анықтамасына сәйкес, экологиялық туризмнің басты мақсаты, ол автор алдын ала айтып кеткендей тыныш немесе тыныштық туризмнің осы адамдардың, жергілікті халықтың және ландшафт талаптарына сай, ландшафтпен физикалық және мәдени байланысын қамтамасыз ету.
К.Х. Рохлитц (K.H. Rohlitz) басқа анықтама ұсынған. Осы автордың ойынша жұмсақ туризм - жергілікті халыққа экономикалық пайда түсіретін және келген қонақтар мен соңғылардың арасында қарым қатынасты қамтамасыз ететін және ландшафт пен жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаға зиян келтірмейтін сандық біркелкі туризм.
Келесі кезекте Австралия Үкіметі мен туристік-табиғи ұйымдардың Экотуризмнің ұлттық стратегиясы құжатында келтірген анықтамасы. Анықтамада былай жазылған: Экотуризм - қоршаған ортамен таныстыратын және оны түсіндіретін, тірегі табиғат болып табылатын тұрақты экологиялық туризм
Кейбір мәліметтер бойынша экотуризм терминін күнделікті өмірге 1987 жылы Hector Ceballos-Lascurian енгізен. Ол мынадай анықтама ұсынды: Саяхат кезінде біршама бүлінбеген және ластанбаған, өзіне тән таңқалдырарлық, әдемі, зерттеу және ләззат алу ландшафттары, жануарлар, өсімдіктер әлемін өзіне қосатын туризмнің бір саласы [3].
Кейін, 1991 жылы АҚШ-та орналасқан Экотуризм қоғамымен оның өзгертілген анықтамасы ұсынылды. Соған сәйкес, экотуризм - табиғи ортасы жақсы сақталған жерлерге шынайы және мәдени-этнографиялық ақпарат алу мақсатымен жасалатын саяхат түрі. Сонымен қатар ол экожүйенің бірқалыптылығын бұзбайды және жергілікті табиғатты қорғауды табысты іске айналдырады. Бірақ 1993 жылы сол Қоғаммен ұсынылған анықтаманың тағы бір нұсқасы бар: Жергілікті халықтың көңіл күйін жақсартатын және қоршаған ортаны қорғайтын табиғи аймақтарға жауапты сапар.
Осы анықтамалардың қысқаша анализін қорытындылай келе экотуризмге қойылатын бес негізгі крийтерийлерді ерекшелеуге болады:
1. Экотуризм негізінен табиғатқа бағытталу керек және негізінен керек табиғи ресурстарды пайдалану;
2. Экологиялық тұрақты болу керек, яғни адамның тұрғылықты ортасына зиян келтірмеу немесе зиян келтіру дәрежесін минимизациялау;
3. Экологиялық білім беру мен танымдылыққа бағытталу керек және адам мен табиғат арасында толыққанды қарым-қатынастың құрылуына ықпалын тигізу керек;
4. Жергілікті әлеуметтік-мәдени ортаның сақталуын өз қарамағына алу керек;
5. Өзінің болған аймақтарында экономикалық эффективті және олардың тұрақты дамуын қамтамасыз ету керек.Осы бес критерий экологиялық турларды басқа экологиялық емес турлардан айыру үшін жеткілікті.
Алдында айтылып кеткендей экотуризм термині жақында пайда болған, бірақ демалыс түрі ретінде көптеген жылдар бұрын, нақтырақ айта кететін болсақ XIX ғасырдың басында европалықтар Африка мен Үндістанда жабайы өмірді (сафари) көру мақсатымен саяхаттап жүрген кезде пайда болған. Ең бірінші американдық ұйымдастырылған орнитологиялық турлар XX ғасырдың басында пайда болған, ал Европада бірінші орнитологиялық сапарлар 1961 жылы пайда болды. Бүгінгі күні экологиялық туризм әр континент пен әрбір елге жеткен. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек экологиялық туризм әлемдік туристік нарықтың 23% алады, ал оның даму қарқыны туризм индустриясының басқа салаларынан әлдеқайда алда. [4].
Марта Бал, кітабында Экотуризм және тұрақты даму, экотуризмнің жеті сипаттамасын тізімдейді:
Табиғи бағыттарға саяхатқа қатысады.
Әсерді азайтады.
Экологиялық сананы қалыптастырады
Консервация үшін тікелей қаржылық артықшылықтар береді
Жергілікті тұрғындарға қаржылық артықшылықтар мен мүмкіндіктер береді
Жергілікті мәдениетті құрметтейді
Адам құқықтары мен демократиялық қозғалыстарды қолдайды
Бал көтерген жеті анықтайтын жайттар экотуризм туралы көптеген трактаттар мен бірнеше университеттік бағдарламалар үшін экотуризмнің жұмыс анықтамасын құрайды.Терминдер көбінесе синоним ретінде қарастырылса да, экотуризм тұрақты туризм, жауапты туризм, табиғи туризм және жасыл туризм сияқты терминдерден өзгеше. Тұрақты туризм табиғи ресурстарды сарқылмайтын және болашақ ұрпақтарға қазіргі туристер сияқты мүмкіндіктер беретін туризмге жатады. Жауапты туризм қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға мүмкіндік береді. Табиғатқа негізделген туризм Бұл тұрақты немесе жауапты емес табиғатқа бағытталған саяхат. Жасыл туризмэкотуризммен жиі пайдаланылатын болса, бұл саяхат, қызмет немесе экологиялық таза режимде жұмыс істейтін объект. Экотуризм Мұның өзгешеліктері табиғи бағыттарға саяхаттау және әсерді азайту ғана емес, сонымен бірге қоршаған ортаға қоршаған ортаны қорғауға (білім беру, тікелей қаржы), сонымен қатар жергілікті қауымдастықтар үшін экономикалық және әлеуметтік артықшылықтар беруге мүмкіндік береді. қоршаған ортаны қорғауға деген қызығушылық.
Көптеген елдер үшін экотуризм қоршаған ортаны қорғауды қаржыландырудағы маргиналды қызмет емес, ол ұлттық экономиканың негізгі саласы болып табылады. Мысалы, Коста-Рика, Эквадор, Непал, Кения, Мадагаскар және Антарктидада экотуризм ішкі жалпы өнім мен экономикалық белсенділіктің едәуір бөлігін құрайды.
Экотуризмнің құрылуы мен дамуымен қатар туризмнің басқа түрлерімен жақындасу процесі жүріп жатыр. Табиғатқа жақындау процесі көптеген туристік бағыттарда да байқалады. Жағажай демалысы, круиздер, іссапарлар және т.б. түрлері көбінесе табиғи және ұлттық этнографиялық саябақтарға баруды қамтиды. Осыған байланысты экотуризмнің шекаралары түсініксіз және нақты анықталмайды.
Бірақ менің ойымша экологиялық туризмді және жалпы оның секторын бүкіл туризм индустриясы салаларынан айыру үшін негізгі екі жолы бар.
Біріншісінде міндетті түрде сапардың ішінде жабайы табиғаттың болуы. Соған байланысты авторлардың көбі табиғат пен жергілікті мәдениет арасындағы шекара өткізу қиыншылығынан соңғысын табиғатпен бірге экотуризм обьектілеріне қосады. Бірақ бұл жағдайда да бұл анықтаманың сиымдылығы сарқылмайды. Антропогендік территорияларда демалу мақсатындағы туризм түрі кең тараған. Бұл негізінен дамыған мемлекеттерге тән. Оның ішіне агротуриз де кіреді.
Екінші жолында экотуризм бұл басқа дәстүрлі туризм түрлерінен ресурс сиымдылығы аз бола тұра, қолданылатын табиғи және басқа да ресурстарды деградацияға ұшыратпайды. Бұл жерде экологиялық термині - тұрақты сөзіне теңестіріледі.
Туризм тұрақтылығына, одан түскен табыстың (пайданың) белгілі бір бөлігін ресурстардың қайта қалпына келтіруіне, қорғауға және туристік ресурстардың сапасы мен қоршаған ортаға жағымсыз яғни зиян тигізетін процесстерді ликвидациялауға жұмсалғанда ғана жетеді.
Экологиялық туризмнің пайда болуы және оның дамуы адамдардың, ең бастысы табиғатпен тілдесуге, оның обьектілері мен құбылыстарымен танысуға және қоршаған ортада болатын өзгерістерді минимизациялауға талпынуымен түсіндіріледі.
Қоршаған орта мен жалпы туризм арасында екіжақты байланыс бар. Экологиялық туризмде - табиғатты қорғауға туристтердің өзі де және туристік ұйымдар да талпынады; соңғылары өздерінің қызмет көрсетулерін алға жылжытуға байланысты, олардың ішіне сапалы қызмет көрсету, табиғи территориаларды жақсарту, жануарлар мен өсімдіктердің популяциасын қайта жаңғырту кіреді, себебі шынайы табиғи орта туристтердің арасында үлкен сұранысқа ие.
Қазіргі уақытта экотуризм мен экотуризмнің төрт түрі бар.
1. Ғылыми туризм. Ғылыми экотурлар кезінде туристер табиғатты зерттеудің әртүрлі түрлеріне қатысады, далалық бақылаулар жүргізеді. Мысалы, Латын Америкасындағы құстардың мінез-құлқын бақылаумен және Тынық мұхитындағы киттердің санын санаумен байланысты экотурлар кеңінен танымал. Әдетте, мұндай турлардағы туристік бағыттар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар болып табылады (қорықтар, қорықтар, ұлттық парктер, табиғи ескерткіштер). Ғылыми туризм сонымен қатар шетелдік зерттеу экспедицияларын, сонымен қатар университеттер мен институттардың жаратылыстану факультеттерінде оқитын студенттердің далалық практикасын қамтиды.
2. Табиғат тарихына экскурсиялар. Бұл қоршаған табиғат пен жергілікті мәдениетті білуге байланысты саяхаттар. Әдетте, мұндай экскурсиялар арнайы жабдықталған экологиялық жолдар бойында орналасқан оқу, ғылыми-көпшілік және тақырыптық экскурсиялардың жиынтығы болып табылады. Көбінесе олар қорықтар мен ұлттық парктердің аумағында ұйымдастырылады. Бұған мектеп оқушыларына арналған серуендер де кіреді, оның барысында мұғалім экскурсиялар жүргізеді және табиғат туралы әңгімелейді.
3. Шытырман оқиғалы туризм. Бұл түр жаңа сезімдер, әсерлер алу, туристің физикалық формасын жақсарту және спорттық нәтижелерге жету мақсатында табиғаттағы (ашық жерде) қозғалыстың және демалудың белсенді режимдерімен байланысты барлық саяхаттарды біріктіреді. Бұған туризмнің альпинизм, жартасқа өрмелеу, мұзға өрмелеу, спелеотуризм, тау және жаяу туризм, су, шаңғы және шаңғы туризмі, каньонмен жүру, ат спорты, велосипед тебу, сүңгуір, парапланмен секіру және т.б. Туризмнің осы түрлерінің көпшілігі жақында пайда болды және экстремалды болып саналады, өйткені олар үлкен тәуекелдермен байланысты. Сонымен қатар, бұл экотуризмнің ең тез өсетін, тиімді, қымбат болса да түрі. Туристердің шытырманға құмарлығы табиғатты қорғау мотивтерінен басым болғандықтан, шытырман оқиғалы туризм қатты экотуризм деп аталады.
4. Қорықтарға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға саяхат. Қорғалатын табиғи аумақтарда орналасқан ерекше және экзотикалық табиғи нысандар мен құбылыстардың жоғары тартымдылығы көптеген туристерді қызықтырады. Мысалы, Латын Америкасына келген туристердің 48% -ы қорықтарға саяхат жасауды мақсат етеді. Көптеген ұлттық парктер мен қорықтарды басқару экологиялық экскурсияларды нақты шоуға айналдырады. [5].
Экологиялық туризм Қазақстандағы туризм индустриясының дамуының перспективалық бағыттарының біріне айналуда. Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтарына қызығушылық танытатын туристер саны өсуде, ұйымдастырылған туризмнің жаңа түрлері дамуда: велосипед, ат спорты және су спортары жатады.
Қазақстандағы экологиялық туризм дамуының жағдайы мен оның талғануы
Қазақстан әлемдегі тоғызыншы мемлекет, ал бізде қар мен мұздықтардан бастап құм төбелері мен тау шыңдарына дейін бар. Ел өзінің табиғи ландшафттарының күйінде ерекше, олар таңғажайып алуан түрлілігімен және ашық ауада жұмыс істеудің сарқылмас мүмкіндіктерімен ерекшеленеді.
Қазақстанда таңғажайып жерлер көп, бірақ бұл қуатты әлеует туристік бизнестің сұранысына ие емес. Республика Кеңес Одағының құраында болғанда, туристік қызмет азаматтардың демалысқа конституциялық құқығының кепілдігі ретінде төленетін жолдама формаларын алған болатын. Қызметкерлердің демалысын ұйымдастыруға жауап берген кәсіподақтар туризмнің дамуындамаңызды рөл атқарған. Мысалы, Қазақстан кәсіподақтары өзінің уақытында мемлекетте туризмді дамытуға 15 миллион доллар бөлген.Туристік ұйымдар салық төлеуден босатылған, ал туризм төрт белгілі бағытпен дамыған:
Балалық туризм, мысалы, таббиғаттағы лагерлер;
Активті туризм, мысалы, атпен сапар шегу, альпенизм;
Сауықтыру туризм,мысалы, курорттар мен шипажайлар;
Мәдени туризм, мысалы, діни орындар мен назар аударарлық жерлерге бару;
Шетелдік туристерге келу өте шектелген болатын. Бұл жайт, Қазақстан тәуелсіздікті алған кезінде туризм саласындағы жағдай, халықаралық туризмнің даму босағасында тұрған мемлекеттерден өзгеше болғаны туралы айтады. Осы сәтке дейін Қазақстанда ішкі туризмнің моделі бар болатын және оған қызмент көрсету үшін инфрақұрылым болатын. Бұл жалпы алғанда, туризм шетелдік туристтердің келуінен тәуелді болған, экономикалық дамуы тура осындай деңгейде тұрған басқа мемлекеттердегі жағдаймен салыстырғанда өте мықты старттық позиция ретінде қызмет атқарды.
Осыған қарамастан, туризм үшін осындай база құрған жүйе КСРО-ның құлдырауымен бірге жоғалып кетті. Ерікті нарық жүйесін еңгізу бұрынғы пионерлагерлер мен саноторилердің кепілді қызмет атқаруының аяқталуын білдірді, ал ашылған нарық бостандығы туристтерге әр түрлі туристтік өнімдер стандарттарын қабылдауға немесе қабылдамауға таңдау мүмкіндігін ұсынды. Өткен жылдардың шектелген мүмкіншіліктері туризмнің дамуынің тоқырауына әкелді, ал бұрыңғы кепілді табыстың көздеріссіз, туристік индустрия - одан да инвестициялардың жетіспеушіліктерінен азап шегіп жүрген - әлемдік және ішкі нарықты бәсекелесу үшін әлсіз жағдайда болған. [6].
Туризмнің кездестірген қиыншылықтарына қарамастан қазіргі уақытта, ішкі және әлемдік нарықта ұсынылған тур өнім тартымды болып қала береді. Қазақстан кең байтак территориясы мен этникалық әр түрлілігі табиғи және мәдени әр түрлілік жағдайыда маңызды артықшылықты және өзгешелікті құрайды.
Бірнеше туробъекті байланыстыратын (көбінесе мәдени, бірақ табиғи да жиі кездесетін) өткізуге мүмкіндік беретін Ұлы Жібек Жолдырының маршруттары турөнім ретінде үлкен рөл ойнайды. Ірі масштабты ДТҰ жобасын еңгізу арқылы бұл өнімнің потенциалы 1993 жылы ашылған болатын, оның негізінде Ұлы Жібек Жолының бойындағы барлық мемлекеттер арасындағы серіктестік жатыр, соның ішіне Қазақстан.
Қазақстан экономикасының өсуі және шетелдік инвестициялар үшін жасалған мүмкіншіліктер, сонымен қатар мұнай өңдеу үшін потенциал, іскерлік туризм секторының өсіп келуін көрсетеді. Халықаралық туристтердіқозғайтын болсақ онда бұл ең маңызды сектор болып табылады. Қазақстанға келетін туристтердің 90% іскерлік мақсатпен келеді. Одан басқаралы Қазақстанның табиғатын тамашалауға келеді.
Халықаралық туризм біздің елде қиын кезеңдерді бастан кешуде. Ішкі туризмді дамыту үшін де, шетелдік саяхатшыларды қабылдау үшін де елдің әлеуеті зор. Мұнда сізге қажет нәрсенің бәрі бар - орасан зор аумақ, бай тарихи және мәдени мұра, ал кейбір аймақтарда қол тигізбейтін, жабайы табиғат.
Қазақстан нарықтық экономика жағдайында қарқынды дамып келеді, бірақ негізінен мұнай өндіруші және металлургия салалары дамып келеді, туризмге келетін болсақ, ол ұзаққа созылған пайда болу сатысында. [7].
Қазақстанның жақсы туристік әлеуеті бар, өйткені ел туристерге әр түрлі туризм түрлерін ұсына алады. Қазақстан туристік-рекреациялық ресурстарға бай, әсіресе таулы, рекреациялық, табиғи, су, экскурсиялық аймақтардың бар екендігін атап өткен жөн. Мұның бәрі кіру туризмінің кедергісіз дамуына жағдай жасайды.
Кіріс және ішкі туризм оның әр алуан түрлерімен ұсынылған. Туризмнің экологиялық, белсенді, экстремалды, тарихи-білім беру түрлері дами бастайды, іскерлік туризм қарқын ала бастады.
Қазақстанда туризм дамып келе жатқан сала, ал туризм индустриясының ел экономикасына әсері әлі де шамалы. Туристік инфрақұрылымның дамымағаны, қызмет көрсету сапасының төмендігі, тәуекел деңгейі жоғарылаған ел ретінде Қазақстан туралы тұрақты аңыз қазіргі кезде біздің елге әлемдік туристік ағынның 1% -дан азын алып отырғандығына әкелді.
Қазақстан халқының туристік ұтқырлығы индикаторы әлемдегі ең төмен көрсеткіштердің бірі болып табылады. Туристік агенттіктердің басым көпшілігі шетелдегі отандастарын бағыттауды жөн көреді, ал Қазақстанға туристерді тарту үшін бірнеше компаниялар ғана жұмыс істейді. Оның үстіне туристер негізінен Алматы мен Астанаға келеді.
Қазақстанға шетел валютасы түрінде қосымша кіріс беретін кіру туризмін дамыту тиімді.
Біз үшін туризм қосымша жұмыс орындарын құруға, тауарлар нарығының экспорттық әлеуетін кеңейтуге және валюталық түсімнің көздерінің біріне айналуға мүмкіндік беретін экономикалық дамудың стимулдарының бірі бола алады.
Қазақстан туристік ресурстарға бай, бірақ туризмнің даму деңгейі халықаралық деңгейіне сәйкес келмейді. Туризм индустриясы шығыс туризмді дамытуға бағытталған, ішкі және ішкі туризмді дамытуға тиісті көңіл бөлінбейді.
Кіріс туризмін дамытудың ел үшін маңызы зор екені белгілі. Себебі, келу туризмі экономикалық тұрғыдан бірқатар артықшылықтарға ие, соның ішінде:
- ваучерлерді сату арқылы және сапар елінде қызметтер мен тауарларды сатып алу арқылы шетел валютасы түріндегі қаражаттың түсуі;
- елдегі қонақ үй секторын дамыту;
- дамыған туризм инфрақұрылымын қалыптастыру;
- туризммен байланысты салаларды дамыту;
- қосымша жұмыс орындарын құру;
- қажетті туристік өнімді жасау үшін толық ауқымды социологиялық және маркетингтік зерттеулер жүргізу. [8].
Қазіргі уақытта туризм - бұл республикаға валюталық түсімді жұмылдырмайтын, керісінше, әсерлі масштабта валютаның ағып кету арнасы. Шетелдерге демалу ұсыныстары Қазақстанда сұранысқа ие, өйткені ол жерде біздің туристерге жоғары сапалы қызмет пен тиімді бағамен қызмет көрсетіледі. Көбіне отандық туристтің шетелде демалуы Қазақстанға қарағанда арзан болатын жағдай туындайды.
Туристік компаниялардың көпшілігі шетелдік туристік компаниялардың турагенттері болып табылады, бұл шетелге демалуға бара жатқан Қазақстан азаматтарының санының Қазақстанға келетін шетелдік азаматтар санынан басым болуын түсіндіреді. Сонымен қатар, баратын елдерде қабылданған қолданыстағы заңнама нормаларын, жүріс-тұрыс ережелерін алдын-алу, нұсқау беру, түсіндіру бойынша қазақстандық туристік кәсіпорындардың жұмысы өте нашар ұйымдастырылған, бұл көбіне кейбір туристердің заңдарын бұзуына әкеліп соқтырады. қабылдайтын ел.
Шетелдік туризмнің даму қарқыны ішкі және кіру туризміне қарағанда едәуір серпінді болатындығын ескеру қажет. Бұл біздің елдің тұрғындарының өмір деңгейінің жоғарылауымен және сапа мен баға көрсеткіштерін біріктіретін бәсекеге қабілетті туристік ұсыныстардың ел ішінде болмауымен байланысты.
Сонымен, қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы туризмнің жай-күйі туралы фактілерді айта отырып, ішкі және кіру туризмін дамытудың шұғыл қажеттілігі бар екенін атап өткен жөн.Елдің инфрақұрылымдық кешенінің бөлігі ретінде туристік инфрақұрылым бірқатар маңызды функцияларды орындайды. Оларға қамтамасыз ету, біріктіру және реттеу функциялары кіреді.Қолдау функциясы - туристік қызметті ұйымдастыруға қажетті жағдайлар жасау.Интеграция - сала кәсіпорындары арасындағы байланысты ұйымдастыру және қолдау, аумақтық туристік-рекреациялық кешендерді қалыптастыру.Реттеуші функция - бұл жаңа жұмыс орындарын құру, тұтынушылардың сұранысына әсер ету, тұтыну тауарларын өндіретін салалардың дамуы және әр түрлі деңгейдегі бюджеттерге салық түсімдерінің өсуіне ықпал ету.Демек, туристік инфрақұрылым мемлекет экономикасына тікелей және жанама әсер етеді.Алайда орналастыру орындарының, соның ішінде қонақ үйлердің, пансионаттардың, үйлер мен демалыс орталықтарының, сондай-ақ шипажайлардың материалдық базасы моральдық және физикалық тұрғыдан нашарлаудың жоғары деңгейімен сипатталады. Еліміздің қонақ үй индустриясының негізгі қорларының көп бөлігі кеңестік кезеңде пайдалануға берілді,және егер ол дамитын болса, оны жеке кәсіпкерлер жасайды, бірақ мемлекет емес. Мемлекет елдегі туризмді дамыту үшін түрлі бағдарламалар әзірлеп жатыр, бірақ олардың орындалуына ешкім дерлік жауап бермейді. Алдымен Қазақстанға қажет:
- инфрақұрылымды жақсарту;
- тамақтандыру қызметін кәсіби ұйымдастыруды ұйымдастыруға;
- білікті кадрларды даярлау.
Қазақстандағы туризмнің дамуы оның дамуына кедергі болатын көптеген факторларға байланысты:
- туристік индустрияны құқықтық қамтамасыз ету;
- мемлекеттің мемлекеттік шекарасынан өтудің паспорттық және визалық рәсімдері;
- аймақтың тартымдылығының көрсеткіші ретінде инфрақұрылымның даму деңгейі;
- біз ұсына алатын рекреациялық ресурстар мен туристік өнімнің жағдайы;
- ұсынылатын қызметтердің сапасына сәйкес келмейтін туристік өнімнің құны;
- шетелдік туристер арасында жеткіліксіз жарнама. [9].
Туризмнің дамуына көлік инфрақұрылымының жағдайы үлкен әсер етеді. Көлік туризм индустриясының жекелеген элементтері арасындағы дәнекер болып табылады және оның дамуына ықпал етеді. Көлік инфрақұрылымы туристік орталықтар арасындағы байланысты қамтамасыз етуге ғана емес, қарапайым азаматтар оны туристік мақсаттарсыз күнделікті өмірде қолдана алады. Халықаралық туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі - жолаушыларды әуе тасымалы. Біздің елге туристер негізінен әуе жолымен келеді.
Туристердің көпшілігі сенімділік пен қызмет көрсету тұрғысынан шетелдік тасымалдаушылардың қызметін артық көреді, бұл отандық тасымалдаушылар жүзеге асыратын рейстерде жолаушылар ағынының төмендеуіне алып келеді. Сонымен қатар, әуе билеттерінің қымбаттығы Қазақстанның туристік өнім құнын арттырады және сәйкесінше оның халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.
Шетелдік туристер әуе көлігінің қызметін артық көреді - бұл шетелдік туристердің жалпы санының 94% құрайды.
Саяхаттардың көпшілігі әуе көлігін пайдалану арқылы жүзеге асырылатындығын ескере отырып, әуе кемелерінің паркін жаңарту, жолаушыларды әуе тасымалының географиясын кеңейту, теңгерімді баға мен тарифтік саясатты анықтау, туристік ағымды арттыру мақсатында қызмет көрсету сапасын арттыру қажет.
Соңғы жылдары теміржол көлігі республика тұрғындарының негізгі бөлігі арасында танымал көлік құралы болды, бұл қол жетімді билеттер бағасына байланысты. [10].
Сонымен бірге Жолаушылар тасымалы АҚ пойыздарындағы қызмет көрсету деңгейі халықаралық стандарттарға сәйкес келмейді. Автокөлік паркінің едәуір үлесінің жоғары тозуы және ұзақ мерзімді пайдалану оны ауыстыру мен қайта құрудың шұғыл қажеттілігін тудырады. Егер турларды көліктік қолдау теміржол көлігінің көмегімен жүзеге асырылатын болса, онда сіз кедей туристерді қызғанбайсыз. Теміржол көлігінің келесі кемшіліктері бар:
1. Автокөліктердің көпшілігі 20 жылдан астам жұмыс істейді.
2. Дүкен-туристер деп аталатындар көптеген бағыттарға барады, бұл көптеген қолайсыздықтар тудырады - магистральдардың шексіз саны барлық жерде орналасқан.
3. Пойыздардағы қызмет көрсететін персоналдың дайындық деңгейі еуропалық стандарттардан алыс.
4. Вагондардың жай-күйі осындай пойыздарда жүргенде өзіңізді жайлы сезінуге мүмкіндік бермейді, бұл теміржолды пайдаланатын туристер санын едәуір азайтады. көлік.
Мұның бәрі оның тартымдылығы мен бәсекеге қабілеттілігіне кері әсер етеді. Теміржолды дамыту үшін көлік, келесі іс-шаралар ұсынылады:
- жаңа теміржолдарды жетілдіру және салу;
- қалалар арасындағы жүру ұзақтығын қысқарту мақсатында жаңа (жүрдек) пойыздарды пайдалану;
- шет елдермен жаңа халықаралық байланыстарды қоса алғанда, маршруттарды кеңейту;
- Астана, Алматы, Қапшағай, Шу, Шымкент, Қызылорда, Өскемен, Ақтау, chучинск, Байқоңыр қалаларында және шекара бекеттерінде (мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттері) қолданыстағы теміржол станцияларының инфрақұрылымын жақсарту.
Соңғы жылдары көлік құралдары туристік мақсатта белсенді қолданылуда. Туристердің негізгі бөлігіне қалааралық автобустарда жүру ұсынылады, олар кейде онша ыңғайлы емес, демек, көрсетілетін қызметтердің сапасы.
Сонымен, ел бойынша турлардың көп бөлігін қамтамасыз етуі керек көлік жағдайы да өз деңгейінде емес.
Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуы халыққа туристік қызмет көрсету әдістеріне деген қызығушылықты арттырды. Осы саланың дамуы және туристік қызметтегі бәсекелестіктің жағымсыз салдарының күшеюі туристік бизнесті мемлекеттік реттеу қажеттілігі туралы хабардар етуге әкелді.
Кейбір елдерде туризм индустриясының құзыретті ұйымы бүкіл ұлттық экономиканы жақсартуға мүмкіндік берді. Бұл елдерде туризм жалпы ішкі өнімді қалыптастыруда, қосымша жұмыс орындарын құруда және халықты жұмыспен қамтамасыз етуде, сондай-ақ сыртқы сауда балансын арттыруда үлкен рөл атқарады. [11].
Туризм экономиканың көлік және коммуникация, құрылыс, ауылшаруашылығы, тұтыну тауарларын өндіру және басқалары сияқты маңызды салаларына үлкен әсер етеді, т.с.с. әлеуметтік-экономикалық дамудың өзіндік катализаторы ретінде әрекет етеді. Туризм әлемдегі ең табысты бизнестің біріне айналды.
Осы туристік өнімге ықтимал қызығушылық 8,9 миллион адамды құрайды (немесе жалпы әлеуеттің 63%). Ол әлемдік туристік нарықта ең жақсы позицияны иемденеді және Қазақстандағы даму кілттерінің бірі болуы керек. Біз бүгін халықаралық туристік нарыққа не ұсына аламыз? Бұл біздің табиғат байлығымыз, таңғажайып сұлулықтың ландшафттары. Осыған қарамастан, экологиялық туризм бүгінде мемлекеттік туристік саясаттың басымдығы болып табылмайды. Айқын әлеуметтік аспектісі бар туризмнің бұл түрі ешқандай стратегиялық мемлекеттік құжатта көрсетілмеген. КТА туристік нарықтың мүдделерін білдіре отырып, экотуризм елдің бюджетіне де, туристік нарыққа да табыс әкелетінін жақсы түсінеді. Сондықтан 2003 жылы КТА Қазақстанда экологиялық туризмнің даму әлеуетін бағалау үшін алдын ала талдау жүргізді. Атқарылған жұмыстардың нәтижелері бойынша экотуризмнің дамуы және біздің мұқият назарымыз қажет екендігі белгілі болды. Сонымен қатар, республиканың әр аймағында экологиялық туризмді дамыту үшін ерекше табиғи ресурстар бар.
Кесте 1
Қазақстан аймағындағы экологиялық туризм түрлері.
Оңтүстік
Қазақстан
Солтүсік
Қазақстан
Орталық
Қазақстан
Шығыс
Қазақстан
Бастыс
Қазақстан
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Экологиялық
Таулы
Шаңғы
Экскурсиялық
Таулы
Су туризм
Жаяу туризм
Жаяу туризм
Су туризм
Танымдық
Жаяу туризм
Вело туризм
Экскурсиялық
Спелеогиялық
экскурсия
Экскурсиялық
Экскурсиялық
Тарихи
Тарихи
Тарихи
Нарық талаптарын қанағаттандыру үшін туристер жергілікті дәстүрлермен және мәдениеттермен танысуға, табиғатты қорғау аймақтарына жақын жерде демалуға болатын осындай тұру формалары дамыды. Аймақтарға келетін туристерге сапа, қауіпсіздік, гигиена, жайлылықтың минималды стандарттарына сәйкес келетін және экологиялық таза дәстүрлі тағамдар ұсынылады. Туристер ұлттық саябақтар мен қорықтардың бірегей, жабайы табиғаты мен биоалуантүрлілігіне қол жеткізе алады. Табыстың кілті - экотуризм пакетінің икемділігі. Туристік пакет клиенттің қалауы бойынша әр түрлі мәдениетке ие әр түрлі аймақтарға сапармен қалыптастырылады. Олар қандай таңдау жасаса да: тауларда атпен серуендеу, жағажайда демалу немесе Алтайдың ақ суларында рафтинг, әр түрлі ұзақтығы бар экскурсиялардың әрқашан нұсқалары бар. [12].
Қазақстандағы ең танымал экологиялық орындар:
- Жабағылы (Оңтүстік Қазақстан облысы) - тау етегінде орналасқан әсем ауыл. Жабағылы ауылы Ақсу-Жабағылы қорығының жанында орналасқан.
- Өгем (Оңтүстік Қазақстан облысы) - ежелгі керуен жолдарының қиылысында әр түрлі ландшафтар елі. Қазақ мемлекетінің құрылу тарихы ортағасырлық сәулет өнері ескерткіштерінде көрініс тапты. Жұмсақ және жылы климат, қонақ үйлердің қонақжай қонақтары, табиғаттың табиғи бұрыштары - мұның бәрі Өгем аймағына барған кезде.
- Көкшетау (Ақмола облысы) - өзінің керемет көлдерімен таңғажайып тас мүсіндермен, қарағайлы ормандармен, би қайыңдарымен таңқалдыру көптеген ақындар үшін шабыт болды. Солтүстік Қазақстан тарихы ортағасырлық сәулет өнерінің көптеген ескерткіштерінде көрініс тапты. Қорғалатын соқпақтар бойындағы экологиялық маршруттар денсаулықты қалпына келтіруге және өмірлік күш алуға көмектеседі.
- Қорғалжын (Ақмола облысы) - Сарыарқаның шексіз даласында орналасқан мың көлдер мен арналардың елі. Құстардың көптеген түрлері Қорғалжын су қоймаларынан үй тапты. Қорғалжын қорығы ЮНЕСКО-ға Дүниежүзілік табиғи мұра тізіміне енгізілген. Жайлы қонақтар Қазақстан Республикасының астанасы Астана қаласынан 2 сағаттық жолда орналасқан.
- Лепсинск (Алматы облысы) - Жоңғар Алатауының етегінде орналасқан тыныш және жайлы ауыл. Аймақ өзінің омарташыларымен танымал, онда ең дәмді бал алынады. Жергілікті тұрғындардың қонақ үйлері - тамаша жерлерде атпен серуендеуге және жаяу серуендеуге арналған бастау.
- Алакөл - көлдің шипалы сулары, өміршеңдігін көтереді. Керемет жағажай демалысы, көптеген құстардың тіршілік ету орталарына ұмытылмас экскурсиялар сізге демалыстан толық рахат алуға мүмкіндік береді. Қонақ үйлерге орналасу - тыныш өлшенген ауыл өміріне енудің керемет мүмкіндігі.
- Катонқарағай (Шығыс Қазақстан облысы) - Қазақстан Алтайының қорықтары. Керемет қылқан жапырақты ормандар, таза көлдерге құятын турбулентті өзендер. Өңір табиғи кешендердің тың екендігімен таң қалдырады. Жергілікті тұрғындар табиғатпен үйлесімде өмір сүреді және оны ұқыпты сақтайды. Аймаққа бару арқылы сіз оның ұлылығын сезіне отырып, уақытша табиғатты көре аласыз.
- Риддер (Шығыс Қазақстан облысы) - батысы Алтай тауларында, кең алқаптардың ортасында алып тастар туралы ертегі дүниеге келді. Жартастың ауа-райының таңғажайып пішіндері сиқыр сезімін тудырады. Егер сіз шытырман оқиғалы туризмге қызығушылық танытсаңыз, онда таулы өзендерден өтіп, Белуха шыңына шығуыңыз керек. Тәжірибелі нұсқаушылар мен гидтер сізге қызықты саяхаттар жасауға көмектеседі.
- Қарқаралы (Қарағанды облысы) - Қазақстан Швейцария. Қарағайлармен және мөлдір көлдермен көмкерілген таулар. Қарқаралы ақындары жырлаған ол өзінің әдемілігімен таң қалдырады. Қонақжай тұрғындар сізді қамқорлықпен қоршап, өз қызметтерін мейірімділікпен ұсынады.
Сонымен қатар, Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі бола отырып, Қазақстанның туристік нарығы дамудың өте төмен қарқынын көрсетеді. Азаматтардың материалдық мүмкіндіктерінің шектеулілігі, жеткіліксіз дамыған туристік инфрақұрылым, мемлекет пен жеке сектор мүдделерінің сәйкес келмеуі Қазақстандағы туризм индустриясының дамуына кедергі болып табылады. [13].
Мүдделі тараптардың жетіспеушілігі мен тиімсіз қатысуы туризмнің тұрақты дамуына кедергі болатын негізгі факторлардың бірі және бұл мәселені қалай шешуге болатындығын түсінбеу болып табылады.
Туризм индустриясын мемлекеттік қолдау көп нәрсені күтуге мәжбүр етеді, заңнамалық база тиісті деңгейде өңделмеген.
Әлемдік туристік нарықта бәсекеге қабілеттілікке мемлекет, туристік бизнес және ел тұрғындары арасындағы экономикалық интеграцияның жаңа формаларын дамыту арқылы қол жеткізуге болады. Сондықтан туристік кластерлердің тиімді жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдайлар жасау және құру мемлекеттік туристік саясаттың басым бағыттарының біріне айналуы керек.
Біздің мемлекет тартымды туристік аймақтары бар кең аумаққа ие. Алайда, елдің туризм индустриясы дамымаған. Оның жалпы ішкі өнімдегі үлесі небары 1,6% құрайды.
Туризм индустриясының Қазақстанның жалпы ішкі өніміне қосқан үлесі 2012 жылдың соңында 5,2% құрады.
Қазақстанға келетін туристік ағымдарды талдау республиканың шетелдік туристер үшін тартымды болып қалмайтынын көрсетеді. Туристік қызмет экспорты бойынша Қазақстан әлемде 78-ші орында тұр. Қызмет көрсетудің бағасы, деңгейі және деңгейі бойынша Қазақстандағы туристік қызметтер әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті емес және шетелдік аналогтардан едәуір төмен. Қалыптасқан жағдай - туризм индустриясын нақты мемлекеттік қолдаудың болмауының салдары. Әзірленген және қабылданған стратегиялық жоспарлар елдегі туризмнің дамуына түрткі болған жоқ, сонымен бірге туристік индустрияны дамытудың бірде-бір мемлекеттік бағдарламасы мақсатты күнге жеткізілген жоқ. Қабылданған көптеген құқықтық құжаттар туризм саласында практикалық қолдануды таба алмай қағаз жүзінде қалды. [14].
Қазақстандағы туризм индустриясының дамуына кедергі болатын негізгі мәселелерге мыналар жатады:
- туризм нарығына қатысушылардың келіспеушілігі;
- жеткіліксіз дамыған құқықтық және нормативтік-құқықтық база;
- туристік инфрақұрылымның даму деңгейі айтарлықтай төмен, орналастыру орындарының жеткіліксіз жоғары бағасы.
Осы проблемаларды жоюдың және туризм индустриясының тұрақты дамуын қамтамасыз етудің қажетті шарты - туризмді мемлекеттік деңгейде қолдау.
Туристерді орналастыру бағасының көтерілуі мемлекеттің тиімсіз салық саясатының салдары болып табылады.
Мемлекетке принципиалды тәсілдер қажет, олар:
- басқарушы орган - Министрлік құра отырып, туризмді дамыту мәселелерін реттеудегі мемлекеттік органдардың жетекші рөлі;
- тұрақты туризм дамуын қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді стратегиялары және олардың негізінде жасалған өңірлердегі туризмді дамыту бағдарламалары;
- осы бағыттағы зерттеу жұмыстары, маркетингтік технологиялардың дамуы мен қолданылу тенденцияларын талдау;
- қауіпсіздік талаптарын күшейту, туристік ресурстарды тиімді пайдалану үшін ең жаңа технологияларды қолдану;
- туризмді дамыту шаралары мен қоршаған ортаны, мәдени және тарихи мұраларды қорғау жөніндегі іс-шаралардың өзара тығыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz