Медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚYenҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Медициналық қылмыcтық құқық бұзушылықтар саласындағы
қылмыстардың жалпы түсінігі 8
1.2 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы
қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы 26
1.3 Медицина аясындағы әртүрлі қылмыстық іс-қимылдарды жоққа шығаратын жағдайлардың ұғымы және анықтамасы 28
2 МЕДИЦИНА САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ
2.1 Медицина саласындағмеы қылмыстардың жалпы алдын алу және ескерту
шаралары 36
2.2 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жаза қолдану 51
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбыныц өзектілігі. Денсаулық-қай кезде де болмасын ең негізгі байлық болып саналды. Дені сау ұрпақ-ел болашағы. Қазақстан өзін зайырлы, демократиялық, егеменді, тәуелсіз, әлеуметтік мемекет дей отырып оның ең асыл қазынасы адам оның өмірі және құқықтары мен заңды мүдделері деп көрсетеді [1].
Халықаралық құқық нормаларының принциптері мен Консгитуцияға және өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес мемлекет қашанда адамдарға денсаулығын сақтау құқықтарына кепілдік береді. Осы құқықтарын жүзеге асыру барысында адамдар медициналық қолсұғушылыкқа тап болып жатады, сонымен қатар медицина саласының қызметкерлері де әр түрлі себептермен қылмыстық әрекеттерге барып жатады. Бір ерекшелігі 2014 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Қылмыстық Кодексі медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтарды бөліп арнайы 12 тарауда көрсеткен. Ал, 1997 жылғы Қылмыстық Кодексте медицина қылмыстарына арнапған арнайы тарау болған жоқ. Осыдан да тақырыптың өзектілігін көруге болады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығында медициналық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары күрделі және жеткіліксіз өңделген институт болып танылады.
Қазақстанның денсаулық сақтау орталығы әлеуметтік ортада бірнеше мыңдаған медициналық мекемелерді және оның қызметкерлерін қамтыған. Сонымен қатар медицина саласында негативті құбылыстар орын алып отырғандығын мойындауымызға болады. Осы айтылған мән-жайлар халыққа, ЯҒНИ адамның денсаулығы жай күйіне теріс әсер етеді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Дипломдық зерттеудің мақсаты болып, медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстармен күресудің теориялық проблемаларын анықтау және құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен тәжірибеде күресу тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда анықтау болып танылады.
Алға қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді: -медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың жалпы түсінігіне;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың криминологиялык сипаттамасына;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың жасалу жағдайлары мен себептеріне;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстарды жалпы алдын алу және ескерту шараларына;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстарды арнайы алдын алу және ескерту шаралары мен осы қылмысты әрекеттер үшін жаза тағайындау мәселелеріне талдау жасау.
Зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының негізгі объектісін медиңиналық қылмыстық құқық бұзушылықтар құрайды.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың қауіптілігі, криминологиялық сипаттамасы, оларды болдырмау және алдын алу жолдары құрайды. Қазіргі таңда Қазақстан құқықтық мемлекетті қалыптастыру жолындағы медициналық қылмыстардың жасалу себептерінің тетіктері зерделеуге жатады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен денсаулығын, заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау болып танылады. Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның жеке басы оның денсаулығы құндылығы әрқашанда ескерілене бермейді. Қылмыстық құқық теориясында медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстармен күресу
проблемаларына толық жеткілікті тұрғыда назар аударылмаған. Медициналық қылмыстар туралы алғаншы мәлімет беретін жалпы қылмыстық құқық авторларын атауға болады: Ағыбаев А.Н., Алауханов Е.О. , Алексеев А.И., Бапанов Т.Ә., Дулатбеков Н.О., Белгібеков Е., Бекжанова А., Ветлугин Д.В. , Джанбекова Г.Х. Кейбір осы мәселелерге қатысты сұрақтар мысалы: П.П.Андрушко, М.И.Авдеев, М.И.Авербах, Ю.В.Баулин, С.В.Бородин, И.И.Горелик, Ю.А.Демидов,И.И.Карпец , М.И.Ковалев, И.И.Ляпунов,
М.Х.Рустамбаев, А.В.Сахаров, И.С.Тишкевич, Д.С.Читлов және т.б. басқаларымен зерттеулер жүргізілген.
Осыған байланысты адамдарға медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстардың түсінігін анықтау туралы ұшқыр қажеттілік туындайды. Осыған ұқсас қылмыстардың объективті және субъективті белгілеріне талдау жасау немесе айқындау қажет.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері. Зерттеу әдістемелік және теориялық негізін жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістер құрайды. Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды қарастыруда диалектикалық әдіс басым қолданылды.
Жалпы ғылыми әдістердің ішінен логикалық, тарихи, жүйелік, әлеуметтік әдістер қолданылды. Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың пайда болу жолдары тарихи тұрғыдан, медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың дамуын жүйелік тұрғыдан талданды. Индуктивті және дедуктивті әдістері медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың себептерін, криминологиялық сипаттамасын беруде, әлеуметтік жағдайын, алдын-алу мәселелерінде қолданылды. Қарастырылып отырған мәселесін басты және жүйе құрастырушы аспектілерін талдау және сомдау әдістері де қолданылды. Қазақстанның саяси-құқықтық кеңістігіндегі медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың ерекшеліктері жүйелі талданды.
Жұмыста нақты ғылыми әдістер заңи саралау, салыстырылып талдауға өз кезегінде орайлы орын берілді. Ескі және қазіргі кездегі заңнамалар бойыпша медициналық қылмыстардың орнын анықтап, салыстыру арқылы мәндік және мазмұндық ерекшеліктерін ашуда салыстырмалы әдіс қолданылды.
Жұмыста заң әдебиеттерімен қатар философиялық, әлеуметгік, еңбектер, баспасөз материалдары, интернеттік ақпараттар пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстыц ғылымп жацалығы. Дипломдық жұмыс қазіргі Қазақстандағы кешенді зерттеулердің бірі болып табылады.
Ғылыми жаңалығы мынада:
- бүгінгі заман талабына сәйкес медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар ұғымдарына талдау жүргізілді;
- медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар қоғамды артқа тартушы ретінде айқындалады;
- медициналық қылмыстардың себептері анықталады;
- медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың аз зерттелген құқықтық акпектілері зерттелінді;
- қазіргі кездегі Қазақстанда медициналық қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті дамыту мен жетілдіруге бағытталған заңнамаға ұсыныстар жасалынды;
- медициналық қылмыстық кұқық бұзушылықтармен күресудің кұқықтық негіздері қарастырылды;
- азаматтардың кұқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін жетілдіру арқылы медициналық құқық бұзушылықтардың алдын-алу маңыздылығы анықталынды;
Медициналық ғылымның айтарлықтай прогресіне қарамастап, барлық жағдайларда пациенттің жазылып кетуі туралы шексіз кепілдік берілуі мүмкін бола қоймайды. Дәрігерлік және өзге де медициналық қызмет әрқашанда белгілі бір тәуекелмен қатарлас болады. Медициналық практика белгілі бір жағдайларда пациенттің - денсаулығына немесе өміріне зиян келтірілумен қатар жүруі мүмкін. Мұндай іс-әрекеттердің себебі медициналық персоналдың заңды, сондай-ақ заңсыз іс-әрекеттері де болуы мүмкін. Заңсыз іс-әрекеттер жағдайларында кінәлі тұлғаларды әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке таргу туралы мәселе туындайды. Медициналық құқық бұзушылықтың әкімшілік немесе қылмыстық әрекетгер тобына қатыстылығы жасалған іс-әрекеттердің қауіптілік дәрежесімен, салдарларының болуымен немесе жоқтығымен анықталады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында студент тәжірибелік негіз ретіиде Қазақстан Республикасындағы заң шығарушы және атқарушы билік тармақтарының нормативтік кұқықтық актілерін, халықаралық шарттар, сот тәжірибесін қолданып қарастырылды. Сондай-ақ, түрлі тұжырымдамалар мен бағдарламалар да талданды. Сонымен қатар статистикалық материалдар пайдаланылды.
Дипломдық жұімыстың құрылымы мен көлемі - студент қойылған ғылыми зерттеу мәселелерінің шешімін табу арқылы көздеген мақсатқа жету қисындылығына сәйкес кұрылды. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, бес бөлімшеден, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмысгардыц жалпы түсінігі және криминологиялық сипатамасы
1.1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстардың жалпы түсінігі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының Адам және азамат деген бөлімінде жеке тұлғаның құқықтары ресми түрде жарияланған және олардың ішіне: өмір сүру, денсаулық сақтау, ар-намыс пен дербестік, қоғамдық өмірге қатысу құқықтары, сондай-ақ отбасы мен кәмелетке толмағандарға мемлекет тарапынан қамқорлықты нығайтады. Жеке тұлғаны қорғауға басқа заңдар да қызмет етеді, олар құқықтарын қорғап, олардың жүзеге асырылуына жақсы жағдай туғызады. Алайда азаматтардың құқығы нақты өмірде жиі бұзылады. Осыған байланысты оларды қорғау қажеттілігі туындайды. Жеке тұлғамен оның құқықтарын қорғауда тұлға жасалған ең ауыр қастандықтың жолын кесу мен жазалауға бағытталған қылмыстық заңнамалар белгілі роль атқарады. Адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтары тікелей әрекеттігі болып табылады. Олар заңдардың мағынасын, мазмұны мен қолданылуын, заң шығарушылық пен атқарушы биліктің қызметін анықтайды және мемлекетпен қамтамасыз етіледі.
Соңғы жылдардағы әдебиеттерде жеке тұлғаның, адамдармен азаматтардың қауіпсіздік проблемалары кешенді түрде қарастырылуы тиіс деп дұрыс көрсетіліп жүр.
Қауіпсіздік мәселесі БҰҰ-да 1948 жылдың 10 желтоқсанында бекітілген Адамдар құқықтарының жалпы декларациясында көрсетілген жеке тұлға құқықтарының барлығын дерлік қамтиды. Олардың ішіндегі маңыздылары ҚР- НЫҢ Конституциясына (1995ж) сәйкес әрбір адамның өмірге, бостандыққа және жеке дербестікке құқықтары болып табылады. Жеке тұлға қауіпсіздігі адамның барлық басқа құқықтарының алғы шарты. Қазіргі кезде жеке тұлға қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өзектілігі көптеген азаматтардың өмір сүруіне қауіпі төндіретін ең қолайсыз өмір шарттарының әсеріне негізделген. Бұл жерде азаматтардың үштен біріне жуығын кедейшілікке жеткізуге экономикалық дағдарыс қана емес, сонымеи қатар адамдар қауіпті төтенше жағдайлардың өсуімен байланысты әлеуметтік өмірдің әр қырындағы дағдарыс [2].
ҚР-ның 1997 жылғы ҚК-нің қабылдануына байланысты жеке тұлға қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кейбір мәселелерін шешу іске аспады. Яғни жаңа қоғамдық қатынастардың көбеюімен 2014 жылы жаңа Қылмыстық кодекс медицина қылмыстарын бөліп тастады. Заң шығарушылар адамдардың қоғамға қауіпті бірқатар жаңа іс-әрекеттеріне криминологиялық талдау жасайды. Медицина немесе фармацевтика жұмыскеріиің кәсіптік міндетгерін тиісіише орындамауы, клиникалық зертгеулер жүргізу тәртібін, және профилактиканың, диагностиканың, емдеудің медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу, заңсыз түсік жасау, науқасқа көмек керсетпеу, дәрігерлік құпияны жария егу, заңсыз медициналық және фармацевтикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау, жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу.
ҚР-ның әрекеттегі ҚК-де заң шығарушылар бірқатар жагдайда субъективті факторда бас тартқан - Кімнің мүддесіне зиян келтіріледі. Бұл экономикалық және көліктік қылмыстар туралы тараулар. Бұл жерде қылмыстан зардап шеккен қоғамдық қатынас салалары жүйелерінің басшылары үіпін алынған.
Осыған байланысты біз өз жұмысымызды медициналық қылмыстық құқық бұзушылықсаласын ҚК-нің әртүрлі тарауларындағы түрлі қылмыс құрамын қамтитын қоғамдық қатынас объектісі ретінде анықтадық. Оларды бұл қылмыстарды медицина қызметкерлерінің өздері жасауы немесе олардың қатысуымен жасалуы біріктіреді, ал зардап адамның денсаулығына, кейбір азаматтардың өмірі меп денсаулығына, тұтас алғанда жеке тұлға қауіпсіздігіне келтіріледі. Бұл саладағы қылмыстар азаматтардың денсаулығын қорғау кұқығын жүзеге асыру барысында пайда болатын қоғамдық қатынастарға қол сұғатын пайдакүнемдік және пайдакүнемдІк емес қылмыстардың жиынтығына құралады. Бұл жерде қылмысты өздерінің кәсіби және қызметгік жағдайы мен денсаулық қорғау құрылымында әлеуметтік позицияға ие болған және соған сәйкес белгілі бір міндетті атқаратын тұлғалар жасайды.
Біз зерттеген салада мынадай пайдакүнемдік қылмыстар бөлінеді: Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндетгерін тиісінше орындамауы, клиникалық зерттеулер жүргізу тәріІбін, профилактиканың, дигностиканың, емдеудің, медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу, науқасқа көмек көрсетпеу, дәрігерлік құпияны жария егу, заңсыз медициналық немесе фармацсвгикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық берегін рецептілерді немесе өзге де құжагтарды заңсыз беру не қолдан жасау, жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу, заңсыз түсік жасаумен байланысты қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер.
КСРО-да қылмыстық жауапкершілікке медицина қызметкерлерінің салыстырмалы түрде аз бөлігі тартылған. Біздің мәліметіміз бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылған медицина қызметкерлерінің 70 пайызына жуығы, бұлар хирург профиліндегі мамандар (хирургпар, акушер- гинекологтар), соның ішінде 40 пайызы дәрігерлердіц 10 жылдан астам дәрігерлік стажы бар.
Қазіргі жағдайларда есірткілік құралдардың заңсыз айналымымен күресуді күшейтумен байланысты мәселелер ерекше өзектілікке ие болып отыр. Осыған байланысты медициналық тұтынуға арналмаған барлық есірткілік құралдардың 20 пайызына дейінгі мөлшері медицина қызметкерлері тарапынан олармен жұмыс істеу ережелерін бұзудың нәтижесінде пайда болатынын айтуға болады
Медициналық және формацевтикалық мекемелерде есірткілік құралдарды қорғау мен қатаң режимінің жиі қамтамасыз етілмейтінін сот-тергеу практикасы көрсетті, соның нәтижесінде есірткілік заттарды ұрлау қысқарудың орнына өсіп отыр. Алайда ҚР сот практикасының талдау осындай құралдармен жұмыс істеудің белгіленген ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілікке медицина қызметкерлерінің азғана бөлігінің тартылатынын көрсетті.
Нашақорлардың есірткіге ие болу үшін кез келген құқықбұзушылыққа баратыны жалпыға белгілі фактілер. Мысалы, мұндай тұлғалар медициналық мекемелерге есірткілік құралдарды заңсыз алудың сәтті жағдайларын табу үшін немесе белгілі төлемге есірткі сататын медицина қызметкерлерін табу үшін жұмысқа тұрады. Кейбір дәрігерлер - дейді Киззеі, - нашақорларды дәрілік құралдармен заңсыз жабдықтайды. Кейбір нашақорлар өздерінің дәрігерлерінен дәрілік құралдарды басқа дәрілік тәуелділіктен зардап шегетін тұлғаларға қайта сату үшін алады. Мынадай проблемалардың ятрогенді нашақорлықты айтуға болады. Мұнда дәрігер нашақорға айналып, ерікті, еріксіз нашақорлықты тарату көзіне айналады. Сондықтан улы, күшті әсер еткішті затгармен және есірткілік құралдармен жұмыс істеу барысында медицина қызметкерлері ерекше, қырағы болуы керек, ал оңы бұзғанға кінәлілер өз уақытында соның ішінде сот тәртібімен де жазалануы тиіс.
Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстылық жоғары деңгейдегі жасырындьіққа ие. Пайдакүнемдік қылмысқа тән бұл құбылыс дәрігерлердің еңбек ақысының төмендігіне, екінші жағынан медициналық көмектің белгілі тапшылығын негізделген дәрігерлермен пациенттердің өзара ортақ мүдделерінің бар болуымеи түсіндіріледі. Адам денсаулығына нұқсан келтіретін қылмыс жасағандарға көптеген факторлардан, атап айтсақ, емдеу нәтижесін тиісті бақылаудың болмауынан, сыбайластық элементгерінен, денсаулық сақтау проблемаларына ведомстволық қараудың болмауымен, медициналық көмек көрсетудегі кемшіліктерді жалған және біліксіз диагноз қою арқылы жасырумен кейбір жағдайда кінәлілігінің деңгейін анықтаудың едәуір қиындығына байланысты медицина қызметкерлерінің жауапкершілікке тартылмауымеи түсіндіріледі [4].
Республикалық сот-медициналық сараптама бюросының мәліметтері бойынша медициналық көмек көрсету саласындағы болжанған құқық бұзушылықтарға байланысты комиссиялық сараптама өткізу тәртібімен қаралған дәрігерлік істердің саны едәуір артқандығы байқалады - бес есеге жуық. Соған қарамастан медицина қызметкерлерін қылмыстық жауапкершілікке тарту сот практикасында, шын мәнінде осы кезең уақытында бұрынғыша, аз ғана өсу үрдісімен ғана қалып отыр.
Зандық, соның ішінде қылмыстық жауапкершілікке де тартылған медицина қызметкерлер санының өсуі қазіргі кезде көптеген елдерде байқалатынын атап өтуге тиіспіз. Мысалы, Ұлыбританияда соңғы он жылда сотталған медицина қызметкерлерінің саны екі есе артып, ал медицина қызметкерлерінің немкұрайлы әрекеттерінің нәтижесінде залал көлемі 600000 фунт стерлиигке жеткен. Калифорния ғалымдарының зерттеуі (АҚШ) ауруханаға емделуге түскен үш миллион адамның емдеу барысында 140 000 мыңы, соның ішінде дәрігерлердің кінәсінен 24000-ы жапа шеккен. М.Ғ.Кгаизһаг мәліметі бойынша Англияда жауапқа тартылған офтальмологтардың өзі ғана соңгы жеті жылда 59,8 пайызға өскен, барлық арыздың 27 пайызы емдеуді дұрыс орындамауға қатысты [5].
Француз ғалымдары соңғы 5 жылда медицина қызметкерлеріпің үстінен түскен шағымдардың үш есеге өскенін айтады. Францияда жыл сайын 1500 дәрігер түрлі формадағы құқықтық жауапкершілікке тартылады.
Соңғы жылдары Польшада өз пациеиттеріне залал келтірген дәрігерлерге қарсы бірнеше процестер болды. Алайда, бұлар хирургтың операцияга мас болып келуі немесе операцияда жатқан адамның ішіне үлкен медициналық шприцаларды байқамай қалдырып кету сияқты жағдайлар. Процесті ұтқан пациенттердің бірі бірден ауруханадан ақшалай өтемақы алуға қол жеткізді, оның біреуіндегі кірден тазартылмаудан өзіне сары ауру жұқтырған. Оның талабы бойынша жүргізілген тексеру екі ауруханада да айтылган жұқпалы аурудың бар екенін көрсетті [6].
Құқықбұзушылық санының өсуі көптеген факторлармен, сонының ішінде - хирургиялық араласу әрекетінің, диагностика мен емдеудің тәсілдері санының бірден өсуімен, бүгінге дейін анықталмаған көптеген белгісіз аурулардың пайда болуымен, эксперимент жасаудыда кебеюімен, медиктердің қате әркеттерінің бағасының өсуімен түсіндіріледі.
Әдетте, мұндай категориядағы істер бойынша болған сот процестері өзіне көптеген азаматтар, медициналық қоғамдастықтар тарапынан қатаң назарын аударады, кең көлемде жариялылыққа ие болады, медицина қызмет көрсету саласына қатысты белгілі қоғамдық көзқарастың қалыптасуына итермелейді, медицина қызметкерлерінің беделін түсіреді, денсаулық сақтау жүйесіне сенімсіздік туғызады. Нақты істерді қарау барысында кейде, принципиальды сипатта үлкен ғылыми-практикалық мәнге ие және үлгінің рөлін атқаратын шешімдер жасалады. Сонымен қатар, мынадай процестер белгілі, өткізу нәтижесінде адам өлімінің уақытын анықтауға қатысты күрделі медицина- құқықтық мәселелер шешілді, үмітсіз ауруларға қатысты эвтеназия тәсілдерін қолданудың орындылығы, дәрігерлер қателігі, адамның иммун тапшылығын жұқтыру (АИТВЖИТС) -мен ауырғандардың дәрігерлік құпиясын сақтау, аурудың келісімінің немесе емдеудің түрлі әдістерін қолданудың зандылығы және т.б.
Қазіргі медицина жетістіктерін қолдану қылмыстық құқық ғылымы тарапынан көптен-көп назар аударылуын талап етеді. Ол, бір жағынан - адамның құқығы мен заңды мүддесін барынша қорғауға, екінші жағынан - бұл жетістіктерді практикада қолдануды қиындатпауға бағытталған. Мұнын ішінде, басты шарт қолданылмау медициналық шаралар адамға тек пайда әкелуге бағытталған болуға тиіс. К.Маркс атап көрсеткендей, адам денесінен медициналық жаттығулардың объектілеріне айналуына жол бермеу керек [7].
Қазіргі кезде медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесі маңызды мәнге ие, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің жауапкершілігін қарастыратын қылмыстық кодекс нормаларын оқу мен анықтау мақсаты да маңызға ие. Медициналық қызмет көрсету саласында қандай қылмыстардың болатыны туралы әдебиеттерде түрліше пікір қалыптасқан. Аталмыш мәселеге арналған жұмыстардың авторларының барлығы бірқатар қылмыс құрамына талдау жасайды.
Заңсыз түсік жасау (319 бап), науқасқа көмек көрсетпеу (320 бап), салғырттық ретінде қаралатын тиісті емес емдеулер, медициналық жалған құжаттар жасау, олар қызметтік жалғандау деп есірткілік құралдармен, психотропты, күшті әсер етуші немесе ІО.Д.Сергеев қылмыстың екі тобын бөледі - лауазымдық және лауазымдық емес. Лаузымдық емес қылмысқа ауруға көмек көрсетпеу, тиісті емес заттармен есірткілік құралдармен жұмыс істеу ережелерін бұзу; Лауазымдық қылмысқа - лауазымын пайдаланып, қиянат жасау, салғырттық, қызметтік жалғандық, парақорлық, заңсыз сый алу [8].
В.Н.Смитченко медициналық қызмет көрсету саласындагы қылмыстарға жоғарыдағы аталғандардан басқа, венерологиялық ауру жұқтырғандарды және одан емделуден қашқандарды басқа тұлғаларға адамның иммун тапшылығын жұқтыру (АИТВЖИТС) қаупін тудырғаны үшін жатқызады. Ал, В.А.Глушков онымен келіспейді. Ол ондай аурулармен күресу медиктердің кәсіби міндеті болып табылады, алайда қарастырылған қылмыс топтарының қатарында бола алмайды. Мұнымен келісуге болмайды, өйткені медицина қызметкерлерінің қылмыстық әрекетінің нәтижесінде осы қылмыстар жасалады.
Ондай қылмыстарды өз бетінше жеке топқа топтастыру үшіп олардан қылмыс құрамының барлық элементтерінің бірлігін табу қажет. Ондай болып талданып отырған қоғамдық қауіпті іс-әрекет пен оған қарсы әрекеттің ерекше субъектісі болып табылады.
Аталмыш қылмыстың субъектісі тек медицина қызметкерлері ғана бола алады, яғни, арнайы медициналық дайындық пен жоғары (институттар, академиялар, университеттер) және орта арнайы (колледждер) оқу орындарына сәйкес атақ алған тұлғалар. Денсаулық сақтау заңнамаларына сәйкес медициналық және формацевтикалық қызметпен айналысуға тиісті оқу орындарында арнайы дайындықпен білім алған тұлғалар жіберіледі. Бұл қызметпен сонымен қатар шетел азаматтарымен азаматығы жоқ тұлғалар, сондай-ақ, осындай дайындықты шетел мемлекеттерінің арнайы оқу орындарында алған тұлғалар да айналыса алады. (ҚР заңнамаларында белгіленген тәртіппен).
Медициналық қызмет көрсетудің мәні - түрлі аурулардың профилактикасын адамдарда бар құралдармен немесе басқа әрекеттермен жүргізуде, ауруға көмек көрсетуде, еңбекке уақытша жарамсыздығына сараптама жүргізуде, сот-медсараптамада және т.б. жатыр. Қазақстан Республикасындағы азаматтардың денсаулығын қорғау туралың Заңда өкінішке орай Халыққа қызмет көрсетудің, Медициналық қызметтің түсініктеріне анықтама берілмеген, біздің ойымызша, бұл оны кұқық қолдану практикасында қолдану барысында қолайсыздық тудырады.
Бұрынғы КСРО-ның денсаулық сақтау туралы негізгі заңнамаларында медицина қызметтің негізгі бағыттары соның ішінде медицина қызметкерлерінің дәрігерлік құпияны сақгау міндеті де (16-бап) белгіленген болатын.
Медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстарға біздің ойымызша, ҚК-те көрсетілген, басқа заңгерлердің еңбектерінде берілгеннен басқа құрамдар да жатады.
Бұл қылмыстардың ішінде ең қауіптісі адамдардың органдары мен тканьдерін заңсыз трансплаптациялаумен байланысты қылмыстар болып табылады, өйткені олар басқа ерекше қауіпті қылмыстарды - кісі өлтіру, адамдарды сату, адамдарды ұрлау, т.б. осы сияқтыларды тудырады. Бірақ заң шығарушы ол қылмысты адамдардың денсаулығына қарсы қылмыстар қатарына жатқызады.
Қазіргі кезде бірде-бір ел адам ағзаларын ауыстыру бойынша толық қанағаттандыра алмайды және ағзаларын ауыстыру бойынша операция күтіп отырған адамдар саны олардың ұсынысынан гөрі жылдам өсуде. Мысалы, Ирландияда диелиз көмегімен емделуден өткен пациенітердің 85 пайызына ғана алғашқы бір жыл ішінде трансплантация бойынша операция жасалады, ал сол уақыт ішінде Америка Құрама Штаттарында ондай тұлғалардың саны 25 пайызды құрайды, ал Жапонияда 10 пайыздан төмен. Статистикалық көрсетуі бойынша бір ғана Америка Құрама Штаттарында 2014 жылдың маусым айындағы жағдай бойынша 24000 тұлға трансплантация жасау үшін операция күтіп отырған. Ал Австрияда бүйректерін трансплантациялауды күтіп отырған тұлғалардың саны, қазіргі кезде 2060 адамды құрайды және де жыл сайыи 400 шамасында осындай операциялар жасалады. Ондай операцияны күтудің орташа мерзімі үш жылды құрайды [9].
Мұндай жағдайды қылмыстық ұйымдардың қолданбауы мүмкін емес, өйткені органдарды ауыстырып алудағы тапшылық осы саладағы қылмыстық әрекетке үлкен кіріс әкелуі мүмкін. Австралия криминология институтының директорының айтуынша: адам органдарын жоғары бағамен сататын қара базардың пайда болуы еш таңқаларлық емес. Кедей, үйсіз тұлғалардың көпшілігі, соның ішінде балалар қала аудандарында, әсіресе дамушы елдерде ауыстыруға арналған органдармен басты жабдықтаушылар болып табылады.
Органдар алынғаннан кейін олардың сақталу мерзімін ұзарту мен оларды ұзақ қашықтыққа тасымалдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қазіргі техникалық прогресс шараларында бұл тауарлардың қара базарының бұдан да жоғары дамитыны даусыз .
Ұрланған адамдардың тағдыры үшін алаңдаудың себептерінің бірінің шығуы, оларды органдарын пайдалану үшін өлтіріледі деген күдікпен түсіндіріледі. Алайда, әзірше адамдарды нақ осы мақсатпен ұрлағаны туралы мәліметтер аз, дегенмен мынау даусыз, адам органдарының қара базарың бар және ол пайда әкеледі. Мысалы, Аргентинада трансплантация процедурасында қиянат жасаған оқиға белгілі, пациенттер миының фобрикалық сканограмм негізінде клиникалық өлім жағдайында жатқанда, адам көзінің мөлдір қайығын алу жиі кездескен.
Адам органдарын жалған құжаттарды пайдалану арқылы экспорттау оқиғалары да тіркелген, сондай-ақ Аргентина, Бразилия, Гондурас, Мексика және Перуден адам органдарын Германия, Италия және Швецариядағы алушыларға сатқаны анықталды [10].
Біздің осындай, медицина саласындагы сыбайластық үшін мүмкіндігі жоғары уақытта өмір сүріп жатқанымыз даусыз, бұл жағдай адам ағзаларын сату-сатып алуды реттейтін жүйелілік негізде заңнамалық нормалар жасап, оны енгізбейінще өзгермейді [11].
Қылмыстық-құқықтық тынымды белгілеу үшін түрлі жағдайлар негізге алынатыны белгілі, азаматтардың Конституциялық құқығы мен бостандығын кеңейту, оларды тиісінше қылмыстық-құқықтық қорғауды талап ету, халықаралық-құқықтық келісімді сақтау қажеттілігі, ғылыми-техникалық прогресстің дамуы және оның кері салдары және т.б. Сонымен қатар, қылмыстық заңның ең маңызды және бағалы қоғамдық қатынастарды қорғайтынын және ол тек басқа шаралар ондай қорғауды қамтамасыз ете алмайтын жағдайда ғана қолданылады.
Жеке тұлғаға қарсы қылмыстар 1997 жылғы ҚР ҚК-нің негізгі бөлімінің 1 тарауына біріктіріліп, іштей жіктелуі берілмеген, бұл оны практикада қолдануды едәуір қиындатады. 2014 жылғы Жаңа ҚК мсдициналық қылмыстарды арнайы тарау етіліп бөлектенген.
Алайда, өмір мен денсаулықты қорғау адамның әлеуметтік рөліне байланысты дифференциялауды, бұл заңда террорлық актілерге, жәбірленушінің қызметтік міндетімен байланысты жасалған кісі өлтіруге жауапкершіліктің бар болуымен расталады.
Жеке тұлғаға қарсы қылмыс Қылмыстық Кодексте қарастырылған, азаматтардың негізгі жеке құқығы мен олардың қауіпсіздігіне бағытталған қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер тобы. Бұл қылмыстардың көпішілігі ауыр немесе аса ауыр қылмысқа жатады. Жеке тұлғаға қарсы қылмыста жәбірленушіге дене, моральдік және материалдық зиян келуі мүмкін.
Тоталиттарлық режим кезінде жеке тұлға мен оның мүддесі болашақта әділ қоғам құру идеологиясына толықтай бағындырады. Бұл кезеңде жеке тұлғаның еш бағасы болмады, оның мүддесі еленбеді. Социалдық қоғам мүддесі бірінші орынға қойылды. Мұндай бағыт қылмыстық заңнамаларда да өз бейнесін тапты. Мысалы, қасақана кісі өлтіргені, тіпті ауырлататын жағдайдың өзінде 1954 жылға дейін 10 жылдан 20-25 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылды. Жеке тұлғаға қарсы қылмыстың қауіптілігін бағаламау кеңес кезеңінің қылмыстық кодексінде де көрінеді.
Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстарға классификация жасамас бұрын, медицииалық қылмыстық құқық бұзушылық деп нені түсінеміз, соны анықтап алайық. Бұл түсінікке медициналық қызмет көрсету жүйесінен келу керек деп есептейміз.
Медициналық қызмет көрсету жүйесі - барлық ұсақ түсініктердің ең кеңі Қызмет көрсету жүйесі мен Қызмет жүйесі - бір ұғым емес, ол экономикалық және анықтамалық әдебиеттерде қолдау тапты.
Қызмет көрсету жүйесі адамның үнемі өсетін қажепілігін қанағаттандыруға ғана бағытталмайды, сонымен бірге осы процеспен байланысты өндірістік қызметті де қамтиды. Қызмет жүйесі - қызметтің тұтыну бағасы өндірілетін жүйе, алайда әзірше қызмет көрсету туралы сөз жоқ. Өндірістік қызмет ақырында тұтынушыларға дейін жеткізіледі. Сондықтан, бұдан ары өзіне қызмет өрісін қамтитын қызмет көрсету жүйесі туралы сөз болуы тиіс. Қызмет - К.Маркстің айтуынша - осы еңбектің ерекше тұтыну бағасы немесе еңбек қызметі зат ретінде емес, әрекет ретінде көрсетеді.
Медицина әрекетінің алғашқы элементі, жоғарыда көрсеткендей, медициналық қызмет болып табылады.
Медициналық қызмет - пациент денсаулығының мүддесін қорғайтын кәсіби әрекет немесе кәсіби әрекеттердің жиынтығы, бұл қайтымды негізде, кейде қайтарымсыз негізде жүзеге асады.
Медициналық қызметте экономикалық (қанша тұрады және қалай төленеді) және фактілік (нені қамтиды және қалай өндіреді) мазмұны бар.
Медицина қызметкері медициналық қызмет көрсетудің субъектісі болып табылады. Ал олармен еңбек қатынасында болатын ұйымдар оны пайдалануға беру (емхана,аурухана т.б.) субъектісі болып табылады.
Медициналық қызмет көрсету бойынша азаматгардың денсаулығыи сақтау құқығын жүзеге асыруға бағытталған қоғамдық қатынас калыптасады. Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстық объектісінің мәнін анықтау үшін, сондай-ақ оған қылмыстық қастандықтың механизмін анықтау үшін бұл қоғамдық қатынастарға құрылым, оның құрамдық бөлігінің арасындағы өзара әрекеттесу механизмін бөлу қажет. Қоғамдық қатынас қылмыстық-құқықтық қорғау объектісі ретінде медициналық қылмыстық құқық бұзушылық бойынша қалыптасатын қатынас субъектілерінің (адамдардың) арасындағы белгілі байланысты көрсетеді. Медицина қызметкерлерінің өздерінің кәсіби немесе қызметтік міндетін орындамауы халыққа қызмет көрсету саласындағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттің объективті жағын құрайды.
Ондай қылмыстың қажетті белгісі болып, кәсіби немесе қызметтік міндетін және медицина қызметкерлері жасаған қоғамдық қауіпті іс-әрекеггер арасындағы тікелей, тығыз және сөзсіз байланыс болып табылады.
Бұл топты болу үшін медицина қызметкерлерінің өз міндетін орындау барысында лауазымдық тұлға болып табыла ма жоқ па деген сұрақты анықтаудың ерекше мәні бар. Заң әдебиеттері мен тергеу-сот практикасында бұл мәселе жөнінде бірыңғай мәселе жоқ. Біздіңше медицина қызметкері кәсіби міндетін орындау барысында лауазымды тұлға болып саналмайды.
Қылмыстық құрамының аталған элементтердің бірлігі медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстарды бөлуге мүмкіндік береді. Көрсетілген бөлімдер бойынша қылмыс шеңберін екі топқа бөлуге болады. Олардың біріншісінде ҚК-тің бірқатар баптарымен медицина қызметкерін қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастырады: медицина қызметкерлерінің кәсіби міндетін орындауға жатпайтын; заңсыз аборт жасау ауруға көмек көрсетпеу. Қырғызстанның ҚК-нің 122 бабында Заңсыз дәрігерлік жасаудаң медициналық қызметкер қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастырылады. ҚР-ның ҚК-де ондай бап жоқ.
Қылмыстың екінші тобы медицина қызметкерлерімен бірге басқа да тұлғаларды жауапкершілікке тартатын қоғамдық қауіпгі іс-әрекеттерді қамтиды. Бұл іс-әрекетке мыналарды жатқызуға болады:
Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы (317 бап), клиникалық зерттеулер жүргізу тәртібін, профилактиканың, дигностиканың, емдеудің, медициналық оқшалану жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу (318 бап), науқасқа көмек көрсетпеу (320 бап), дәрігерлік құпияны жария ету (321 бап), заңсыз медициналық немесе фармацевтикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау (322 бап), жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу (323 бап), заңсыз түсік жасаумен (319 бап) байланысты қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер [12].
Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьктісі - медицина және фармацевтика қызметтерінің кәсіптік міндетгерін реттейтін қоғамдық қатынастар, қосымша обьектісі адам өмірі.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьективтік жағынан медицииа және фармацевтика қызметтерінІң кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауының салдарынан оларды орындауы немесе тиісіпше орындамауы, сол сияқты медициналық көмек көрсету тәртібін немесе стандарттарын сақтамауы, егер бұл іс-әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауырльғы орташа зиян келтіруге әкеп соғуы арқылы сипатталады.
Қылмыстық кұқық бұзушылық әрекетсіздік арқылы- медицина және фармацевтика қызметкерінің кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауы салдарынан немесе тиісінше орындамауы және осының салдарынан жәбірленушінің денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян келтірілуі, қылмыстың осы зардабы мен әрекетсіздіктің арасындағы себепті байланыстың тікелей орын алуы арқылы көрініс табады. Ұқыпсыз қарау деп өз міндетгеріне салғырт, жауапсыз қарауды, ал адал қарамауы деп тиісті міндетін талапқа сай атқармауы немесе ішінара шала атқаруын айтамыз. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің кәсіптік міндеттері арнаулы заңдармен және басқадай нормативтік-кұқықтық актілермен реттеледі. Осыған байланысты Қылмыстық кодекстің 317-бабының диспозициясы бланкеттік болып табылады [13].
Қылмыстық кұқық бұзушылық субьективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе немқұрайдылықпен )істеледі.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың субьектісі -арнаулы, 16-ға толған кәсіптік міндетін атқаратын медицина және фармацевтика қызметкері.
Осы баптың бірінші бөлІгінде көзделген, абайсызда адам өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317-баптың 2-тармағы) үшін, осы баптың бірінші бөлігІнде көзделген абайсызда адам өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317 - баптың 3- тармағы) ал осы баптың бірінші бөлігІнде көзделген, абайсызда екІ немесе одан да көп адамның өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317-баптың 4-тармагы) үшін жауаптылықтар көрсетілген. ҚК-тің 317- бабының 5- тармағында: медицина жұмыскерінің, сол сияқты адамдарға тұрмыстық немесе өзге де қызмет керсету ұйымы жұмыскерінің кәсіптік міндеттеріне ұқыпсыз қарауы немесе адал қарамауы салдарынан оларды тиісінше орындамауы, егер бұл іс әрекет басқа адамға АИТВ ЖИТС жұқтыруға әкеп соққаны үшін қатаң қылмыстық жауаптылық көзделген.
Клиникалық зерттеулер жүргізу тәртібін және профилактиканың диагностиканың емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьектісі клиникалық зерттеулер жүргізудің, профилактиканың, диагностиканың, емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолданудың тәртібін реттейтін қоғамдық қатынастар, ал қосымша тікелей обьектісі, адам өмірі денсаулығы.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьективтік жағы әрекетсіздік арқылы, медицина қызметкерлерінің клиникалық зерттеулер жүргізу және профилактиканың, диагностиканың, емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу аркылы жүзеге асырылады. Қылмыстық кұқық бұзушылық кұрамы бланкеттік диспозиция негізделген, өйткені көрсетілген іс әрекеттерді жүзеге асырудың тәртібі арнайы заңдарда, нормативтік- құқықтық актілерде көрсетілген. Кінәлі адам өзі іске асыруға тиісті көрсетілген міндеттерін жүзеге асыруда бейқамдык, салақтыққа жол береді. Қылмыстық құқық бұзушылық формальды кұрамға жатады және субьективтік жағынан абайсыздықпен істеледі. Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі лауазымды адам болып табылмайтын медицина қызметкерлері. Осы құрамның ауырлататын түріне ҚК- тің 318- бабының 1-тармағында көрсетілген әрекеттерді лауазымды адамның жасауы болып табылады [14].
Заңсыз түсік жасау. Түсік дегеніміз заңда белгіленген тәртіппен жасанды жолмен жүктілікті жою болып табылады. Түсік әйелдердің өтініші бойынша 12 аптаға дейін, жүктілік кезінде, әлеуметтік көрсеткіштер бойынша -23 аптаға дейінгі жүктілік кезінде, ал медициналық негіздер мен әйелдің келсімі бойынша жүктілік мерзіміне қарамастан, жүзеге асырылады. Түсікгі жүзеге асыру осындай қызметті жүзеге асыруға лицензия алған арнаулы мекемелерде жүзеге асырылады. Жүктілікті жасанды түрде жоюдың медициналық негіздерінің (көрсеткіштерінің) тізімін Қазақстан Реснубликасы Денсаулық сақтау министірлігі анықтайды, ал әлеуметтік көрсеткіштердің тізімі Қазақстан Республикасы бекіткен ережелер бойынша белгіленеді.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьектісі - әйелдердің өмірі және денсаулығы. Обьективтік жағынан қылмыс тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ адамның түсік жасау арқылы (319- баптың 1- тармағы) сараланады. Заң бойынша түсікті жоғары медицина білімі бар хирург- гинеколог, акушер - гинеколог жүзеге асырады. Нгер түсікті жоғары медициналық білімі бар терапевт, невропатолог, медбике, фелшер т.б жасаса, онда олар осы қылмыстық құқық бұзушылықты істегені үшін жауапты болады. Мұндай адамдар үшін тек қана аса қажеттілік жағдайында немесе негізді тәуекел ету арқылы әйелдің өмірін сақтап қалу мақсатымен жүзеге асырылған түсік үшін ғана қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылық орын алмайды. Субьективтік жағынан Қылмыстық кодекстің 319-бабының 1- тармағында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық гек тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам өзінде тиісті бейіндегі жоғары медициналық білімі жоқ екенін және осыған байланысты түсік жасауға құқығы жоқ екенін сезеді, бірақ та соны тілеп әркет істейді. Осындай субьектілердің бірнеше рет жасаған осындай іс- әрекет үшін жауаптылық 361 - баптың 2- бөлігінде көрсетілген.
Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі - жалпы, 16- ға толған тиісті бағдардағы медициналық білімі жоқ адамдар.
Қылмыстық кодекстің 319 - бабының 3 тармағында тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар адамның заңсыз түсік жасағаны үшін жауаптылық көзделген.
Егер түсік емдеу мекемесінен тысқары жерде жүзеге асырылса (аса қажеттілік жағдайларынан басқа); түсік жасаған әйел ауру болса немесе медициналық, әлеуметтік көрсеткіштер бойынша оған түсік жасауға негіз болмаса, бұрынғы жасалған түсіктен соң 6 ай мерзім өтнесе, түсік заңсыз жасалған деп танылады.
Қылмыстық құқық бұзушылық заңсыз түсік жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Субьективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен және әр түрлі ниеттермен: пайдакүнемдік, тұрмысқа шықпаган немесе некесіз жағдайда пайда болған жүктіліктен арылуды өгінген әйелге аяушылық білдіру т.с.с
Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі -16-ға толғаи тиісті бейіндегі жоғары медициналық білімі бар заңсыз түсік жасаған адам (хирург гинеколог, акушер - гинеколог). Осы қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлататын түрі - Қылмыстық кодекстің 319- бабының 4- тармағында осындай іс- әрекеттерді тиісті бейнедегі жоғары медициналық білімі бар адамның бірінеші рет заңсыз түсік жасағаны үшін жауаптылық көзделген. Қылмыстық қүқық бұзушылықты бірнеше рет жасау түсінігі ҚК - тің 12- бабында берілген.
Қылмыстық кодекстің 319- бабының 5- тармағында осы қылмыстың аурлататын түрі тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар адамның сондай - ақ мұндай білімі жоқ адамның заңсыз түсік жасауы абайсызда жәбірленушіиің өлуіне ие оның денсаулығына ауыр зиян келтіруге әкеп соққаны үшіи жауаптылық көзделген.
Қылмыстық кодекстің 319 -бабының 5 - тармағында көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылық материалдық құрамға жатады. Сондықтан да заңсыз жасалған түсік пен одан орын алған зардаптың арасындагы себепті байланысты анықтау қажет. Ауыр зиян келтірудің түсінігі Қылмыстық кодекстің 109 - бабында берілген.
Субьективтік жағынан Қылмыстық кодекстің 319 - бабының 5- тармағында қылмыстық құқық бұзушылық кінәнің екі бірдей нысаны арқылы жүзеге асрылады.
Аборт жасау туралы деректер ерте заманнан-ақ белгілі. Ол туралы мәліметтерді Гиппократ, Ибн Синна, Аристотель мен Цицеронның еңбектерінен кездестіруге болады. Ертедегі медицина атасы Гиппократ жасанды аборт жасау, түсік тастау заңсыз деп есептеген. Гипгюкрат мектебінен шыққан ол кездегі дәрігерлер: "...мен ешқашан да түсік тастатуға дәрі-дәрмек қолданбаймын" деп ант берген.
Аборт деп заңда белгіленген тәртіппен жасанды жолмен жүктілікті бұзуды айтамыз. Абортты жүзеге асыру осындай қызметті жүзеге асыруға лицензия алған арнаулы мекемелерде жүзеге асырылады. Жүктілікті жасанды түрде жоюдың медициналық негіздерінің тізімін ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі анықтайды, ал әлеуметтік көрсеткіштердің тізімі Қазақстан Республикасы бекіткен ережелер бойынша белгіленеді.
Аборттың екі түрі бар: Біріншіден-құқыққа сай, жүктілікті жасанды түрде үзу немесе аборт' - жүктілікті үзу және жатырдағы біткен ұрықты өмірге қабілеітілік мерзіміне жеткізбей дәрі-дәрмектік немесе хирургиялық әдістерді қолдана отырып және әйелдіц (заңды өкілінің) жазбаша ақпараттандырылған келісімін ала отырып, жүктілікті үзу, жатырдан ұрықты алып тастау, яғни медициналық көрсеткіштің негізінде әйелге қауіп төну кезінде заңға сай жасанды үзу айтамыз.
Екіншіден-заңсыз аборт, яғни медициналық білімі жоқ адамның әйел мен баланың денсаулығына зиян келетінін біле тұра аборт жасауы. Заңсыз аборт жасау, науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы ҚР Кодексінің 104-бабына сәйкес жүктілікті жасанды түрде үзу құқығын жүзеге асырылатын жағдайлар:
3 Әйелдің жүктілікті жасанды түрде үзуге құқығы бар. Жүктілікті жасанды түрде үзудің алдын алу мақсатында дәрігерлер моральдық-этикалық, психологиялық және физиологиялық теріс салдарларды, ықтимал асқынуларды түсіндіруге бағытталған әңгімелер өткізуге міндетті.
4 Жүктілікті жасанды түрде үзу әйелдің қалауы бойынша жүктіліктің он екі аптаға дейінгі мерзімінде, әлеуметтік айғақтар бойынша - жүктіліктің жиырма екі аптаға дейінгі мерзімінде, ал жүкті әйелдің және шарананың өміріне қатер төндіретін медициналық айғақтар болған кезде (шарананың дамуы мен жай-күйінің өмірмен сыйыспайтын туа біткен кемістігі түзелмейтін монотектік генетикалық аурулар болған кезде) - жүктіліктің мерзіміне қарамастан жасалады.
5 Кәмелетке толмаған адамның жүктілікті жасанды түрде үзуі олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің келісімімен жүргізіледі.
6 Емдеу-профилактикалық ұйымдарда әйелдің қалауы бойынша жүктілікті жасанды түрде үзуге дейін және одан кейін, контрацепция әдістері мен құралдарын жеке іріктеуді қоса алғанда, медициналық-әлеуметтік консультация өткізіледі.
7 Жүктілікті жасанды түрде үзудің тәртібі мен шарттарын уәкілетті орган бекітеді.
Аборт жасаудың қауіптілігі жоғарыда көрсетілген әрекеттерді тиісті білімі және құралы жоқ, талапты канағаттандырмайтын тұлғаның жасауы. Мексика, Бангладеш, Индонезия елдерде аборт жасау заңмен тиым салынған. Осы елдерде аборт жасатқан әйел қылмыстық жауаптылыққа тартылатыи болған.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі жүктілікті жасанды түрде үзу әлеуметтік айғақтар көрсеткен:
- Жүктілік кезінде зайыбының қайтыс болуы
- Зорлаудан кейінгі жүктілік
- Ата-аналық құқықтарынан айырылған (сот шешімімен) ерлі-зайыптылар
- Әйел босқын мәртебесінде болса немесе көшіп келуге мәжбүр болған
- Отбасында мүгедек бала болса
- Әйел заңды түрде некеде тұрмаса немесе неке жасына жетпеген болса.
Қазіргі кезде жасанды түсік жасау көбеюде,жасөспірімдер арасында да
өсіп келеді.Жыл сайын дүние жүзінде ЗООмың бала туу жасындағы әйелдер жүктілік әсерінен қайтыс болады. Қазақстан Республикасыныц Қылмыстық кодексінің 117- бабында көзделген норма әйел денсаулығын заңсыз аборттың зардаптарынан қорғауды мақсат тұтады. Аталған қылмысты құқықтық нормалардың қолданылуы мемлекеттің жалпы әйелдерініц репродуктивтік денсаулығын қорғау мәселесінде ұстанған позициясына, сондай-ақ аборттың құқықтық реттелу деңгейіне көп тәуелді.
Ана мен баланың денсаулығын сақтау барысында заңсыз абортқа тиым салғанымыз жөн.
Науқасқа көмек көрсетпеу. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьектісі - ауру адамның өмірі және денсаулығы. Қылмыс құрамы материалдық. Қылмыстық кодекстің 320-бабының 1-тармағы бойьшша заңға сәйкес немесе арнайы ереже бойынша көмек көрсетуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 5
1 МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚYenҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Медициналық қылмыcтық құқық бұзушылықтар саласындағы
қылмыстардың жалпы түсінігі 8
1.2 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы
қылмыстардың криминологиялық сипаттамасы 26
1.3 Медицина аясындағы әртүрлі қылмыстық іс-қимылдарды жоққа шығаратын жағдайлардың ұғымы және анықтамасы 28
2 МЕДИЦИНА САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ЕСКЕРТУ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ
2.1 Медицина саласындағмеы қылмыстардың жалпы алдын алу және ескерту
шаралары 36
2.2 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жаза қолдану 51
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбыныц өзектілігі. Денсаулық-қай кезде де болмасын ең негізгі байлық болып саналды. Дені сау ұрпақ-ел болашағы. Қазақстан өзін зайырлы, демократиялық, егеменді, тәуелсіз, әлеуметтік мемекет дей отырып оның ең асыл қазынасы адам оның өмірі және құқықтары мен заңды мүдделері деп көрсетеді [1].
Халықаралық құқық нормаларының принциптері мен Консгитуцияға және өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес мемлекет қашанда адамдарға денсаулығын сақтау құқықтарына кепілдік береді. Осы құқықтарын жүзеге асыру барысында адамдар медициналық қолсұғушылыкқа тап болып жатады, сонымен қатар медицина саласының қызметкерлері де әр түрлі себептермен қылмыстық әрекеттерге барып жатады. Бір ерекшелігі 2014 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Жаңа Қылмыстық Кодексі медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтарды бөліп арнайы 12 тарауда көрсеткен. Ал, 1997 жылғы Қылмыстық Кодексте медицина қылмыстарына арнапған арнайы тарау болған жоқ. Осыдан да тақырыптың өзектілігін көруге болады.
Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығында медициналық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстармен күресудің теориялық проблемалары күрделі және жеткіліксіз өңделген институт болып танылады.
Қазақстанның денсаулық сақтау орталығы әлеуметтік ортада бірнеше мыңдаған медициналық мекемелерді және оның қызметкерлерін қамтыған. Сонымен қатар медицина саласында негативті құбылыстар орын алып отырғандығын мойындауымызға болады. Осы айтылған мән-жайлар халыққа, ЯҒНИ адамның денсаулығы жай күйіне теріс әсер етеді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Дипломдық зерттеудің мақсаты болып, медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстармен күресудің теориялық проблемаларын анықтау және құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен тәжірибеде күресу тиімділігін жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда анықтау болып танылады.
Алға қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді: -медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың жалпы түсінігіне;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың криминологиялык сипаттамасына;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстардың жасалу жағдайлары мен себептеріне;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстарды жалпы алдын алу және ескерту шараларына;
-медициналық қылмыстық құқық бұзушы лықтар саласындағы
қылмыстарды арнайы алдын алу және ескерту шаралары мен осы қылмысты әрекеттер үшін жаза тағайындау мәселелеріне талдау жасау.
Зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының негізгі объектісін медиңиналық қылмыстық құқық бұзушылықтар құрайды.
Зерттеу пәні. Зерттеу пәні болып медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың қауіптілігі, криминологиялық сипаттамасы, оларды болдырмау және алдын алу жолдары құрайды. Қазіргі таңда Қазақстан құқықтық мемлекетті қалыптастыру жолындағы медициналық қылмыстардың жасалу себептерінің тетіктері зерделеуге жатады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Құқықтық мемлекет құру адамның жеке басы құқығын өмірі мен денсаулығын, заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау болып танылады. Сонымен бірге қоғамдық әлеуметтік ортада адамның жеке басы оның денсаулығы құндылығы әрқашанда ескерілене бермейді. Қылмыстық құқық теориясында медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстармен күресу
проблемаларына толық жеткілікті тұрғыда назар аударылмаған. Медициналық қылмыстар туралы алғаншы мәлімет беретін жалпы қылмыстық құқық авторларын атауға болады: Ағыбаев А.Н., Алауханов Е.О. , Алексеев А.И., Бапанов Т.Ә., Дулатбеков Н.О., Белгібеков Е., Бекжанова А., Ветлугин Д.В. , Джанбекова Г.Х. Кейбір осы мәселелерге қатысты сұрақтар мысалы: П.П.Андрушко, М.И.Авдеев, М.И.Авербах, Ю.В.Баулин, С.В.Бородин, И.И.Горелик, Ю.А.Демидов,И.И.Карпец , М.И.Ковалев, И.И.Ляпунов,
М.Х.Рустамбаев, А.В.Сахаров, И.С.Тишкевич, Д.С.Читлов және т.б. басқаларымен зерттеулер жүргізілген.
Осыған байланысты адамдарға медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстардың түсінігін анықтау туралы ұшқыр қажеттілік туындайды. Осыған ұқсас қылмыстардың объективті және субъективті белгілеріне талдау жасау немесе айқындау қажет.
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негіздері. Зерттеу әдістемелік және теориялық негізін жалпы ғылыми және жеке ғылыми әдістер құрайды. Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды қарастыруда диалектикалық әдіс басым қолданылды.
Жалпы ғылыми әдістердің ішінен логикалық, тарихи, жүйелік, әлеуметтік әдістер қолданылды. Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың пайда болу жолдары тарихи тұрғыдан, медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың дамуын жүйелік тұрғыдан талданды. Индуктивті және дедуктивті әдістері медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың себептерін, криминологиялық сипаттамасын беруде, әлеуметтік жағдайын, алдын-алу мәселелерінде қолданылды. Қарастырылып отырған мәселесін басты және жүйе құрастырушы аспектілерін талдау және сомдау әдістері де қолданылды. Қазақстанның саяси-құқықтық кеңістігіндегі медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың ерекшеліктері жүйелі талданды.
Жұмыста нақты ғылыми әдістер заңи саралау, салыстырылып талдауға өз кезегінде орайлы орын берілді. Ескі және қазіргі кездегі заңнамалар бойыпша медициналық қылмыстардың орнын анықтап, салыстыру арқылы мәндік және мазмұндық ерекшеліктерін ашуда салыстырмалы әдіс қолданылды.
Жұмыста заң әдебиеттерімен қатар философиялық, әлеуметгік, еңбектер, баспасөз материалдары, интернеттік ақпараттар пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстыц ғылымп жацалығы. Дипломдық жұмыс қазіргі Қазақстандағы кешенді зерттеулердің бірі болып табылады.
Ғылыми жаңалығы мынада:
- бүгінгі заман талабына сәйкес медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар ұғымдарына талдау жүргізілді;
- медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар қоғамды артқа тартушы ретінде айқындалады;
- медициналық қылмыстардың себептері анықталады;
- медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтардың аз зерттелген құқықтық акпектілері зерттелінді;
- қазіргі кездегі Қазақстанда медициналық қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті дамыту мен жетілдіруге бағытталған заңнамаға ұсыныстар жасалынды;
- медициналық қылмыстық кұқық бұзушылықтармен күресудің кұқықтық негіздері қарастырылды;
- азаматтардың кұқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін жетілдіру арқылы медициналық құқық бұзушылықтардың алдын-алу маңыздылығы анықталынды;
Медициналық ғылымның айтарлықтай прогресіне қарамастап, барлық жағдайларда пациенттің жазылып кетуі туралы шексіз кепілдік берілуі мүмкін бола қоймайды. Дәрігерлік және өзге де медициналық қызмет әрқашанда белгілі бір тәуекелмен қатарлас болады. Медициналық практика белгілі бір жағдайларда пациенттің - денсаулығына немесе өміріне зиян келтірілумен қатар жүруі мүмкін. Мұндай іс-әрекеттердің себебі медициналық персоналдың заңды, сондай-ақ заңсыз іс-әрекеттері де болуы мүмкін. Заңсыз іс-әрекеттер жағдайларында кінәлі тұлғаларды әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке таргу туралы мәселе туындайды. Медициналық құқық бұзушылықтың әкімшілік немесе қылмыстық әрекетгер тобына қатыстылығы жасалған іс-әрекеттердің қауіптілік дәрежесімен, салдарларының болуымен немесе жоқтығымен анықталады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында студент тәжірибелік негіз ретіиде Қазақстан Республикасындағы заң шығарушы және атқарушы билік тармақтарының нормативтік кұқықтық актілерін, халықаралық шарттар, сот тәжірибесін қолданып қарастырылды. Сондай-ақ, түрлі тұжырымдамалар мен бағдарламалар да талданды. Сонымен қатар статистикалық материалдар пайдаланылды.
Дипломдық жұімыстың құрылымы мен көлемі - студент қойылған ғылыми зерттеу мәселелерінің шешімін табу арқылы көздеген мақсатқа жету қисындылығына сәйкес кұрылды. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, бес бөлімшеден, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмысгардыц жалпы түсінігі және криминологиялық сипатамасы
1.1 Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар саласындағы қылмыстардың жалпы түсінігі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының Адам және азамат деген бөлімінде жеке тұлғаның құқықтары ресми түрде жарияланған және олардың ішіне: өмір сүру, денсаулық сақтау, ар-намыс пен дербестік, қоғамдық өмірге қатысу құқықтары, сондай-ақ отбасы мен кәмелетке толмағандарға мемлекет тарапынан қамқорлықты нығайтады. Жеке тұлғаны қорғауға басқа заңдар да қызмет етеді, олар құқықтарын қорғап, олардың жүзеге асырылуына жақсы жағдай туғызады. Алайда азаматтардың құқығы нақты өмірде жиі бұзылады. Осыған байланысты оларды қорғау қажеттілігі туындайды. Жеке тұлғамен оның құқықтарын қорғауда тұлға жасалған ең ауыр қастандықтың жолын кесу мен жазалауға бағытталған қылмыстық заңнамалар белгілі роль атқарады. Адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтары тікелей әрекеттігі болып табылады. Олар заңдардың мағынасын, мазмұны мен қолданылуын, заң шығарушылық пен атқарушы биліктің қызметін анықтайды және мемлекетпен қамтамасыз етіледі.
Соңғы жылдардағы әдебиеттерде жеке тұлғаның, адамдармен азаматтардың қауіпсіздік проблемалары кешенді түрде қарастырылуы тиіс деп дұрыс көрсетіліп жүр.
Қауіпсіздік мәселесі БҰҰ-да 1948 жылдың 10 желтоқсанында бекітілген Адамдар құқықтарының жалпы декларациясында көрсетілген жеке тұлға құқықтарының барлығын дерлік қамтиды. Олардың ішіндегі маңыздылары ҚР- НЫҢ Конституциясына (1995ж) сәйкес әрбір адамның өмірге, бостандыққа және жеке дербестікке құқықтары болып табылады. Жеке тұлға қауіпсіздігі адамның барлық басқа құқықтарының алғы шарты. Қазіргі кезде жеке тұлға қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өзектілігі көптеген азаматтардың өмір сүруіне қауіпі төндіретін ең қолайсыз өмір шарттарының әсеріне негізделген. Бұл жерде азаматтардың үштен біріне жуығын кедейшілікке жеткізуге экономикалық дағдарыс қана емес, сонымеи қатар адамдар қауіпті төтенше жағдайлардың өсуімен байланысты әлеуметтік өмірдің әр қырындағы дағдарыс [2].
ҚР-ның 1997 жылғы ҚК-нің қабылдануына байланысты жеке тұлға қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кейбір мәселелерін шешу іске аспады. Яғни жаңа қоғамдық қатынастардың көбеюімен 2014 жылы жаңа Қылмыстық кодекс медицина қылмыстарын бөліп тастады. Заң шығарушылар адамдардың қоғамға қауіпті бірқатар жаңа іс-әрекеттеріне криминологиялық талдау жасайды. Медицина немесе фармацевтика жұмыскеріиің кәсіптік міндетгерін тиісіише орындамауы, клиникалық зертгеулер жүргізу тәртібін, және профилактиканың, диагностиканың, емдеудің медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу, заңсыз түсік жасау, науқасқа көмек керсетпеу, дәрігерлік құпияны жария егу, заңсыз медициналық және фармацевтикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау, жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу.
ҚР-ның әрекеттегі ҚК-де заң шығарушылар бірқатар жагдайда субъективті факторда бас тартқан - Кімнің мүддесіне зиян келтіріледі. Бұл экономикалық және көліктік қылмыстар туралы тараулар. Бұл жерде қылмыстан зардап шеккен қоғамдық қатынас салалары жүйелерінің басшылары үіпін алынған.
Осыған байланысты біз өз жұмысымызды медициналық қылмыстық құқық бұзушылықсаласын ҚК-нің әртүрлі тарауларындағы түрлі қылмыс құрамын қамтитын қоғамдық қатынас объектісі ретінде анықтадық. Оларды бұл қылмыстарды медицина қызметкерлерінің өздері жасауы немесе олардың қатысуымен жасалуы біріктіреді, ал зардап адамның денсаулығына, кейбір азаматтардың өмірі меп денсаулығына, тұтас алғанда жеке тұлға қауіпсіздігіне келтіріледі. Бұл саладағы қылмыстар азаматтардың денсаулығын қорғау кұқығын жүзеге асыру барысында пайда болатын қоғамдық қатынастарға қол сұғатын пайдакүнемдік және пайдакүнемдІк емес қылмыстардың жиынтығына құралады. Бұл жерде қылмысты өздерінің кәсіби және қызметгік жағдайы мен денсаулық қорғау құрылымында әлеуметтік позицияға ие болған және соған сәйкес белгілі бір міндетті атқаратын тұлғалар жасайды.
Біз зерттеген салада мынадай пайдакүнемдік қылмыстар бөлінеді: Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндетгерін тиісінше орындамауы, клиникалық зерттеулер жүргізу тәріІбін, профилактиканың, дигностиканың, емдеудің, медициналық оңалтудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу, науқасқа көмек көрсетпеу, дәрігерлік құпияны жария егу, заңсыз медициналық немесе фармацсвгикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық берегін рецептілерді немесе өзге де құжагтарды заңсыз беру не қолдан жасау, жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу, заңсыз түсік жасаумен байланысты қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер.
КСРО-да қылмыстық жауапкершілікке медицина қызметкерлерінің салыстырмалы түрде аз бөлігі тартылған. Біздің мәліметіміз бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартылған медицина қызметкерлерінің 70 пайызына жуығы, бұлар хирург профиліндегі мамандар (хирургпар, акушер- гинекологтар), соның ішінде 40 пайызы дәрігерлердіц 10 жылдан астам дәрігерлік стажы бар.
Қазіргі жағдайларда есірткілік құралдардың заңсыз айналымымен күресуді күшейтумен байланысты мәселелер ерекше өзектілікке ие болып отыр. Осыған байланысты медициналық тұтынуға арналмаған барлық есірткілік құралдардың 20 пайызына дейінгі мөлшері медицина қызметкерлері тарапынан олармен жұмыс істеу ережелерін бұзудың нәтижесінде пайда болатынын айтуға болады
Медициналық және формацевтикалық мекемелерде есірткілік құралдарды қорғау мен қатаң режимінің жиі қамтамасыз етілмейтінін сот-тергеу практикасы көрсетті, соның нәтижесінде есірткілік заттарды ұрлау қысқарудың орнына өсіп отыр. Алайда ҚР сот практикасының талдау осындай құралдармен жұмыс істеудің белгіленген ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілікке медицина қызметкерлерінің азғана бөлігінің тартылатынын көрсетті.
Нашақорлардың есірткіге ие болу үшін кез келген құқықбұзушылыққа баратыны жалпыға белгілі фактілер. Мысалы, мұндай тұлғалар медициналық мекемелерге есірткілік құралдарды заңсыз алудың сәтті жағдайларын табу үшін немесе белгілі төлемге есірткі сататын медицина қызметкерлерін табу үшін жұмысқа тұрады. Кейбір дәрігерлер - дейді Киззеі, - нашақорларды дәрілік құралдармен заңсыз жабдықтайды. Кейбір нашақорлар өздерінің дәрігерлерінен дәрілік құралдарды басқа дәрілік тәуелділіктен зардап шегетін тұлғаларға қайта сату үшін алады. Мынадай проблемалардың ятрогенді нашақорлықты айтуға болады. Мұнда дәрігер нашақорға айналып, ерікті, еріксіз нашақорлықты тарату көзіне айналады. Сондықтан улы, күшті әсер еткішті затгармен және есірткілік құралдармен жұмыс істеу барысында медицина қызметкерлері ерекше, қырағы болуы керек, ал оңы бұзғанға кінәлілер өз уақытында соның ішінде сот тәртібімен де жазалануы тиіс.
Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстылық жоғары деңгейдегі жасырындьіққа ие. Пайдакүнемдік қылмысқа тән бұл құбылыс дәрігерлердің еңбек ақысының төмендігіне, екінші жағынан медициналық көмектің белгілі тапшылығын негізделген дәрігерлермен пациенттердің өзара ортақ мүдделерінің бар болуымеи түсіндіріледі. Адам денсаулығына нұқсан келтіретін қылмыс жасағандарға көптеген факторлардан, атап айтсақ, емдеу нәтижесін тиісті бақылаудың болмауынан, сыбайластық элементгерінен, денсаулық сақтау проблемаларына ведомстволық қараудың болмауымен, медициналық көмек көрсетудегі кемшіліктерді жалған және біліксіз диагноз қою арқылы жасырумен кейбір жағдайда кінәлілігінің деңгейін анықтаудың едәуір қиындығына байланысты медицина қызметкерлерінің жауапкершілікке тартылмауымеи түсіндіріледі [4].
Республикалық сот-медициналық сараптама бюросының мәліметтері бойынша медициналық көмек көрсету саласындағы болжанған құқық бұзушылықтарға байланысты комиссиялық сараптама өткізу тәртібімен қаралған дәрігерлік істердің саны едәуір артқандығы байқалады - бес есеге жуық. Соған қарамастан медицина қызметкерлерін қылмыстық жауапкершілікке тарту сот практикасында, шын мәнінде осы кезең уақытында бұрынғыша, аз ғана өсу үрдісімен ғана қалып отыр.
Зандық, соның ішінде қылмыстық жауапкершілікке де тартылған медицина қызметкерлер санының өсуі қазіргі кезде көптеген елдерде байқалатынын атап өтуге тиіспіз. Мысалы, Ұлыбританияда соңғы он жылда сотталған медицина қызметкерлерінің саны екі есе артып, ал медицина қызметкерлерінің немкұрайлы әрекеттерінің нәтижесінде залал көлемі 600000 фунт стерлиигке жеткен. Калифорния ғалымдарының зерттеуі (АҚШ) ауруханаға емделуге түскен үш миллион адамның емдеу барысында 140 000 мыңы, соның ішінде дәрігерлердің кінәсінен 24000-ы жапа шеккен. М.Ғ.Кгаизһаг мәліметі бойынша Англияда жауапқа тартылған офтальмологтардың өзі ғана соңгы жеті жылда 59,8 пайызға өскен, барлық арыздың 27 пайызы емдеуді дұрыс орындамауға қатысты [5].
Француз ғалымдары соңғы 5 жылда медицина қызметкерлеріпің үстінен түскен шағымдардың үш есеге өскенін айтады. Францияда жыл сайын 1500 дәрігер түрлі формадағы құқықтық жауапкершілікке тартылады.
Соңғы жылдары Польшада өз пациеиттеріне залал келтірген дәрігерлерге қарсы бірнеше процестер болды. Алайда, бұлар хирургтың операцияга мас болып келуі немесе операцияда жатқан адамның ішіне үлкен медициналық шприцаларды байқамай қалдырып кету сияқты жағдайлар. Процесті ұтқан пациенттердің бірі бірден ауруханадан ақшалай өтемақы алуға қол жеткізді, оның біреуіндегі кірден тазартылмаудан өзіне сары ауру жұқтырған. Оның талабы бойынша жүргізілген тексеру екі ауруханада да айтылган жұқпалы аурудың бар екенін көрсетті [6].
Құқықбұзушылық санының өсуі көптеген факторлармен, сонының ішінде - хирургиялық араласу әрекетінің, диагностика мен емдеудің тәсілдері санының бірден өсуімен, бүгінге дейін анықталмаған көптеген белгісіз аурулардың пайда болуымен, эксперимент жасаудыда кебеюімен, медиктердің қате әркеттерінің бағасының өсуімен түсіндіріледі.
Әдетте, мұндай категориядағы істер бойынша болған сот процестері өзіне көптеген азаматтар, медициналық қоғамдастықтар тарапынан қатаң назарын аударады, кең көлемде жариялылыққа ие болады, медицина қызмет көрсету саласына қатысты белгілі қоғамдық көзқарастың қалыптасуына итермелейді, медицина қызметкерлерінің беделін түсіреді, денсаулық сақтау жүйесіне сенімсіздік туғызады. Нақты істерді қарау барысында кейде, принципиальды сипатта үлкен ғылыми-практикалық мәнге ие және үлгінің рөлін атқаратын шешімдер жасалады. Сонымен қатар, мынадай процестер белгілі, өткізу нәтижесінде адам өлімінің уақытын анықтауға қатысты күрделі медицина- құқықтық мәселелер шешілді, үмітсіз ауруларға қатысты эвтеназия тәсілдерін қолданудың орындылығы, дәрігерлер қателігі, адамның иммун тапшылығын жұқтыру (АИТВЖИТС) -мен ауырғандардың дәрігерлік құпиясын сақтау, аурудың келісімінің немесе емдеудің түрлі әдістерін қолданудың зандылығы және т.б.
Қазіргі медицина жетістіктерін қолдану қылмыстық құқық ғылымы тарапынан көптен-көп назар аударылуын талап етеді. Ол, бір жағынан - адамның құқығы мен заңды мүддесін барынша қорғауға, екінші жағынан - бұл жетістіктерді практикада қолдануды қиындатпауға бағытталған. Мұнын ішінде, басты шарт қолданылмау медициналық шаралар адамға тек пайда әкелуге бағытталған болуға тиіс. К.Маркс атап көрсеткендей, адам денесінен медициналық жаттығулардың объектілеріне айналуына жол бермеу керек [7].
Қазіргі кезде медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесі маңызды мәнге ие, сондай-ақ медицина қызметкерлерінің жауапкершілігін қарастыратын қылмыстық кодекс нормаларын оқу мен анықтау мақсаты да маңызға ие. Медициналық қызмет көрсету саласында қандай қылмыстардың болатыны туралы әдебиеттерде түрліше пікір қалыптасқан. Аталмыш мәселеге арналған жұмыстардың авторларының барлығы бірқатар қылмыс құрамына талдау жасайды.
Заңсыз түсік жасау (319 бап), науқасқа көмек көрсетпеу (320 бап), салғырттық ретінде қаралатын тиісті емес емдеулер, медициналық жалған құжаттар жасау, олар қызметтік жалғандау деп есірткілік құралдармен, психотропты, күшті әсер етуші немесе ІО.Д.Сергеев қылмыстың екі тобын бөледі - лауазымдық және лауазымдық емес. Лаузымдық емес қылмысқа ауруға көмек көрсетпеу, тиісті емес заттармен есірткілік құралдармен жұмыс істеу ережелерін бұзу; Лауазымдық қылмысқа - лауазымын пайдаланып, қиянат жасау, салғырттық, қызметтік жалғандық, парақорлық, заңсыз сый алу [8].
В.Н.Смитченко медициналық қызмет көрсету саласындагы қылмыстарға жоғарыдағы аталғандардан басқа, венерологиялық ауру жұқтырғандарды және одан емделуден қашқандарды басқа тұлғаларға адамның иммун тапшылығын жұқтыру (АИТВЖИТС) қаупін тудырғаны үшін жатқызады. Ал, В.А.Глушков онымен келіспейді. Ол ондай аурулармен күресу медиктердің кәсіби міндеті болып табылады, алайда қарастырылған қылмыс топтарының қатарында бола алмайды. Мұнымен келісуге болмайды, өйткені медицина қызметкерлерінің қылмыстық әрекетінің нәтижесінде осы қылмыстар жасалады.
Ондай қылмыстарды өз бетінше жеке топқа топтастыру үшіп олардан қылмыс құрамының барлық элементтерінің бірлігін табу қажет. Ондай болып талданып отырған қоғамдық қауіпті іс-әрекет пен оған қарсы әрекеттің ерекше субъектісі болып табылады.
Аталмыш қылмыстың субъектісі тек медицина қызметкерлері ғана бола алады, яғни, арнайы медициналық дайындық пен жоғары (институттар, академиялар, университеттер) және орта арнайы (колледждер) оқу орындарына сәйкес атақ алған тұлғалар. Денсаулық сақтау заңнамаларына сәйкес медициналық және формацевтикалық қызметпен айналысуға тиісті оқу орындарында арнайы дайындықпен білім алған тұлғалар жіберіледі. Бұл қызметпен сонымен қатар шетел азаматтарымен азаматығы жоқ тұлғалар, сондай-ақ, осындай дайындықты шетел мемлекеттерінің арнайы оқу орындарында алған тұлғалар да айналыса алады. (ҚР заңнамаларында белгіленген тәртіппен).
Медициналық қызмет көрсетудің мәні - түрлі аурулардың профилактикасын адамдарда бар құралдармен немесе басқа әрекеттермен жүргізуде, ауруға көмек көрсетуде, еңбекке уақытша жарамсыздығына сараптама жүргізуде, сот-медсараптамада және т.б. жатыр. Қазақстан Республикасындағы азаматтардың денсаулығын қорғау туралың Заңда өкінішке орай Халыққа қызмет көрсетудің, Медициналық қызметтің түсініктеріне анықтама берілмеген, біздің ойымызша, бұл оны кұқық қолдану практикасында қолдану барысында қолайсыздық тудырады.
Бұрынғы КСРО-ның денсаулық сақтау туралы негізгі заңнамаларында медицина қызметтің негізгі бағыттары соның ішінде медицина қызметкерлерінің дәрігерлік құпияны сақгау міндеті де (16-бап) белгіленген болатын.
Медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстарға біздің ойымызша, ҚК-те көрсетілген, басқа заңгерлердің еңбектерінде берілгеннен басқа құрамдар да жатады.
Бұл қылмыстардың ішінде ең қауіптісі адамдардың органдары мен тканьдерін заңсыз трансплаптациялаумен байланысты қылмыстар болып табылады, өйткені олар басқа ерекше қауіпті қылмыстарды - кісі өлтіру, адамдарды сату, адамдарды ұрлау, т.б. осы сияқтыларды тудырады. Бірақ заң шығарушы ол қылмысты адамдардың денсаулығына қарсы қылмыстар қатарына жатқызады.
Қазіргі кезде бірде-бір ел адам ағзаларын ауыстыру бойынша толық қанағаттандыра алмайды және ағзаларын ауыстыру бойынша операция күтіп отырған адамдар саны олардың ұсынысынан гөрі жылдам өсуде. Мысалы, Ирландияда диелиз көмегімен емделуден өткен пациенітердің 85 пайызына ғана алғашқы бір жыл ішінде трансплантация бойынша операция жасалады, ал сол уақыт ішінде Америка Құрама Штаттарында ондай тұлғалардың саны 25 пайызды құрайды, ал Жапонияда 10 пайыздан төмен. Статистикалық көрсетуі бойынша бір ғана Америка Құрама Штаттарында 2014 жылдың маусым айындағы жағдай бойынша 24000 тұлға трансплантация жасау үшін операция күтіп отырған. Ал Австрияда бүйректерін трансплантациялауды күтіп отырған тұлғалардың саны, қазіргі кезде 2060 адамды құрайды және де жыл сайыи 400 шамасында осындай операциялар жасалады. Ондай операцияны күтудің орташа мерзімі үш жылды құрайды [9].
Мұндай жағдайды қылмыстық ұйымдардың қолданбауы мүмкін емес, өйткені органдарды ауыстырып алудағы тапшылық осы саладағы қылмыстық әрекетке үлкен кіріс әкелуі мүмкін. Австралия криминология институтының директорының айтуынша: адам органдарын жоғары бағамен сататын қара базардың пайда болуы еш таңқаларлық емес. Кедей, үйсіз тұлғалардың көпшілігі, соның ішінде балалар қала аудандарында, әсіресе дамушы елдерде ауыстыруға арналған органдармен басты жабдықтаушылар болып табылады.
Органдар алынғаннан кейін олардың сақталу мерзімін ұзарту мен оларды ұзақ қашықтыққа тасымалдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қазіргі техникалық прогресс шараларында бұл тауарлардың қара базарының бұдан да жоғары дамитыны даусыз .
Ұрланған адамдардың тағдыры үшін алаңдаудың себептерінің бірінің шығуы, оларды органдарын пайдалану үшін өлтіріледі деген күдікпен түсіндіріледі. Алайда, әзірше адамдарды нақ осы мақсатпен ұрлағаны туралы мәліметтер аз, дегенмен мынау даусыз, адам органдарының қара базарың бар және ол пайда әкеледі. Мысалы, Аргентинада трансплантация процедурасында қиянат жасаған оқиға белгілі, пациенттер миының фобрикалық сканограмм негізінде клиникалық өлім жағдайында жатқанда, адам көзінің мөлдір қайығын алу жиі кездескен.
Адам органдарын жалған құжаттарды пайдалану арқылы экспорттау оқиғалары да тіркелген, сондай-ақ Аргентина, Бразилия, Гондурас, Мексика және Перуден адам органдарын Германия, Италия және Швецариядағы алушыларға сатқаны анықталды [10].
Біздің осындай, медицина саласындагы сыбайластық үшін мүмкіндігі жоғары уақытта өмір сүріп жатқанымыз даусыз, бұл жағдай адам ағзаларын сату-сатып алуды реттейтін жүйелілік негізде заңнамалық нормалар жасап, оны енгізбейінще өзгермейді [11].
Қылмыстық-құқықтық тынымды белгілеу үшін түрлі жағдайлар негізге алынатыны белгілі, азаматтардың Конституциялық құқығы мен бостандығын кеңейту, оларды тиісінше қылмыстық-құқықтық қорғауды талап ету, халықаралық-құқықтық келісімді сақтау қажеттілігі, ғылыми-техникалық прогресстің дамуы және оның кері салдары және т.б. Сонымен қатар, қылмыстық заңның ең маңызды және бағалы қоғамдық қатынастарды қорғайтынын және ол тек басқа шаралар ондай қорғауды қамтамасыз ете алмайтын жағдайда ғана қолданылады.
Жеке тұлғаға қарсы қылмыстар 1997 жылғы ҚР ҚК-нің негізгі бөлімінің 1 тарауына біріктіріліп, іштей жіктелуі берілмеген, бұл оны практикада қолдануды едәуір қиындатады. 2014 жылғы Жаңа ҚК мсдициналық қылмыстарды арнайы тарау етіліп бөлектенген.
Алайда, өмір мен денсаулықты қорғау адамның әлеуметтік рөліне байланысты дифференциялауды, бұл заңда террорлық актілерге, жәбірленушінің қызметтік міндетімен байланысты жасалған кісі өлтіруге жауапкершіліктің бар болуымен расталады.
Жеке тұлғаға қарсы қылмыс Қылмыстық Кодексте қарастырылған, азаматтардың негізгі жеке құқығы мен олардың қауіпсіздігіне бағытталған қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер тобы. Бұл қылмыстардың көпішілігі ауыр немесе аса ауыр қылмысқа жатады. Жеке тұлғаға қарсы қылмыста жәбірленушіге дене, моральдік және материалдық зиян келуі мүмкін.
Тоталиттарлық режим кезінде жеке тұлға мен оның мүддесі болашақта әділ қоғам құру идеологиясына толықтай бағындырады. Бұл кезеңде жеке тұлғаның еш бағасы болмады, оның мүддесі еленбеді. Социалдық қоғам мүддесі бірінші орынға қойылды. Мұндай бағыт қылмыстық заңнамаларда да өз бейнесін тапты. Мысалы, қасақана кісі өлтіргені, тіпті ауырлататын жағдайдың өзінде 1954 жылға дейін 10 жылдан 20-25 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылды. Жеке тұлғаға қарсы қылмыстың қауіптілігін бағаламау кеңес кезеңінің қылмыстық кодексінде де көрінеді.
Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстарға классификация жасамас бұрын, медицииалық қылмыстық құқық бұзушылық деп нені түсінеміз, соны анықтап алайық. Бұл түсінікке медициналық қызмет көрсету жүйесінен келу керек деп есептейміз.
Медициналық қызмет көрсету жүйесі - барлық ұсақ түсініктердің ең кеңі Қызмет көрсету жүйесі мен Қызмет жүйесі - бір ұғым емес, ол экономикалық және анықтамалық әдебиеттерде қолдау тапты.
Қызмет көрсету жүйесі адамның үнемі өсетін қажепілігін қанағаттандыруға ғана бағытталмайды, сонымен бірге осы процеспен байланысты өндірістік қызметті де қамтиды. Қызмет жүйесі - қызметтің тұтыну бағасы өндірілетін жүйе, алайда әзірше қызмет көрсету туралы сөз жоқ. Өндірістік қызмет ақырында тұтынушыларға дейін жеткізіледі. Сондықтан, бұдан ары өзіне қызмет өрісін қамтитын қызмет көрсету жүйесі туралы сөз болуы тиіс. Қызмет - К.Маркстің айтуынша - осы еңбектің ерекше тұтыну бағасы немесе еңбек қызметі зат ретінде емес, әрекет ретінде көрсетеді.
Медицина әрекетінің алғашқы элементі, жоғарыда көрсеткендей, медициналық қызмет болып табылады.
Медициналық қызмет - пациент денсаулығының мүддесін қорғайтын кәсіби әрекет немесе кәсіби әрекеттердің жиынтығы, бұл қайтымды негізде, кейде қайтарымсыз негізде жүзеге асады.
Медициналық қызметте экономикалық (қанша тұрады және қалай төленеді) және фактілік (нені қамтиды және қалай өндіреді) мазмұны бар.
Медицина қызметкері медициналық қызмет көрсетудің субъектісі болып табылады. Ал олармен еңбек қатынасында болатын ұйымдар оны пайдалануға беру (емхана,аурухана т.б.) субъектісі болып табылады.
Медициналық қызмет көрсету бойынша азаматгардың денсаулығыи сақтау құқығын жүзеге асыруға бағытталған қоғамдық қатынас калыптасады. Медициналық қызмет көрсету саласындағы қылмыстық объектісінің мәнін анықтау үшін, сондай-ақ оған қылмыстық қастандықтың механизмін анықтау үшін бұл қоғамдық қатынастарға құрылым, оның құрамдық бөлігінің арасындағы өзара әрекеттесу механизмін бөлу қажет. Қоғамдық қатынас қылмыстық-құқықтық қорғау объектісі ретінде медициналық қылмыстық құқық бұзушылық бойынша қалыптасатын қатынас субъектілерінің (адамдардың) арасындағы белгілі байланысты көрсетеді. Медицина қызметкерлерінің өздерінің кәсіби немесе қызметтік міндетін орындамауы халыққа қызмет көрсету саласындағы қоғамға қауіпті іс-әрекеттің объективті жағын құрайды.
Ондай қылмыстың қажетті белгісі болып, кәсіби немесе қызметтік міндетін және медицина қызметкерлері жасаған қоғамдық қауіпті іс-әрекеггер арасындағы тікелей, тығыз және сөзсіз байланыс болып табылады.
Бұл топты болу үшін медицина қызметкерлерінің өз міндетін орындау барысында лауазымдық тұлға болып табыла ма жоқ па деген сұрақты анықтаудың ерекше мәні бар. Заң әдебиеттері мен тергеу-сот практикасында бұл мәселе жөнінде бірыңғай мәселе жоқ. Біздіңше медицина қызметкері кәсіби міндетін орындау барысында лауазымды тұлға болып саналмайды.
Қылмыстық құрамының аталған элементтердің бірлігі медициналық қылмыстық құқық бұзушылық саласындағы қылмыстарды бөлуге мүмкіндік береді. Көрсетілген бөлімдер бойынша қылмыс шеңберін екі топқа бөлуге болады. Олардың біріншісінде ҚК-тің бірқатар баптарымен медицина қызметкерін қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастырады: медицина қызметкерлерінің кәсіби міндетін орындауға жатпайтын; заңсыз аборт жасау ауруға көмек көрсетпеу. Қырғызстанның ҚК-нің 122 бабында Заңсыз дәрігерлік жасаудаң медициналық қызметкер қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастырылады. ҚР-ның ҚК-де ондай бап жоқ.
Қылмыстың екінші тобы медицина қызметкерлерімен бірге басқа да тұлғаларды жауапкершілікке тартатын қоғамдық қауіпгі іс-әрекеттерді қамтиды. Бұл іс-әрекетке мыналарды жатқызуға болады:
Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы (317 бап), клиникалық зерттеулер жүргізу тәртібін, профилактиканың, дигностиканың, емдеудің, медициналық оқшалану жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу (318 бап), науқасқа көмек көрсетпеу (320 бап), дәрігерлік құпияны жария ету (321 бап), заңсыз медициналық немесе фармацевтикалық қызмет және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау (322 бап), жалған дәрілік заттармен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен немесе медициналық техникамен жұмыс істеу (323 бап), заңсыз түсік жасаумен (319 бап) байланысты қоғамдық қауіпті іс-әрекеттер [12].
Медицина немесе фармацевтика жұмыскерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындамауы. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьктісі - медицина және фармацевтика қызметтерінің кәсіптік міндетгерін реттейтін қоғамдық қатынастар, қосымша обьектісі адам өмірі.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьективтік жағынан медицииа және фармацевтика қызметтерінІң кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауының салдарынан оларды орындауы немесе тиісіпше орындамауы, сол сияқты медициналық көмек көрсету тәртібін немесе стандарттарын сақтамауы, егер бұл іс-әрекеттер абайсызда адамның денсаулығына ауырльғы орташа зиян келтіруге әкеп соғуы арқылы сипатталады.
Қылмыстық кұқық бұзушылық әрекетсіздік арқылы- медицина және фармацевтика қызметкерінің кәсіптік міндеттерін ұқыпсыз немесе оған адал қарамауы салдарынан немесе тиісінше орындамауы және осының салдарынан жәбірленушінің денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян келтірілуі, қылмыстың осы зардабы мен әрекетсіздіктің арасындағы себепті байланыстың тікелей орын алуы арқылы көрініс табады. Ұқыпсыз қарау деп өз міндетгеріне салғырт, жауапсыз қарауды, ал адал қарамауы деп тиісті міндетін талапқа сай атқармауы немесе ішінара шала атқаруын айтамыз. Медицина және фармацевтика қызметкерлерінің кәсіптік міндеттері арнаулы заңдармен және басқадай нормативтік-кұқықтық актілермен реттеледі. Осыған байланысты Қылмыстық кодекстің 317-бабының диспозициясы бланкеттік болып табылады [13].
Қылмыстық кұқық бұзушылық субьективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе немқұрайдылықпен )істеледі.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың субьектісі -арнаулы, 16-ға толған кәсіптік міндетін атқаратын медицина және фармацевтика қызметкері.
Осы баптың бірінші бөлІгінде көзделген, абайсызда адам өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317-баптың 2-тармағы) үшін, осы баптың бірінші бөлігІнде көзделген абайсызда адам өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317 - баптың 3- тармағы) ал осы баптың бірінші бөлігІнде көзделген, абайсызда екІ немесе одан да көп адамның өліміне әкеп соққан іс әрекеттер (317-баптың 4-тармагы) үшін жауаптылықтар көрсетілген. ҚК-тің 317- бабының 5- тармағында: медицина жұмыскерінің, сол сияқты адамдарға тұрмыстық немесе өзге де қызмет керсету ұйымы жұмыскерінің кәсіптік міндеттеріне ұқыпсыз қарауы немесе адал қарамауы салдарынан оларды тиісінше орындамауы, егер бұл іс әрекет басқа адамға АИТВ ЖИТС жұқтыруға әкеп соққаны үшін қатаң қылмыстық жауаптылық көзделген.
Клиникалық зерттеулер жүргізу тәртібін және профилактиканың диагностиканың емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьектісі клиникалық зерттеулер жүргізудің, профилактиканың, диагностиканың, емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолданудың тәртібін реттейтін қоғамдық қатынастар, ал қосымша тікелей обьектісі, адам өмірі денсаулығы.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьективтік жағы әрекетсіздік арқылы, медицина қызметкерлерінің клиникалық зерттеулер жүргізу және профилактиканың, диагностиканың, емдеудің және медициналық оңталудың жаңа әдістері мен құралдарын қолдану тәртібін бұзу аркылы жүзеге асырылады. Қылмыстық кұқық бұзушылық кұрамы бланкеттік диспозиция негізделген, өйткені көрсетілген іс әрекеттерді жүзеге асырудың тәртібі арнайы заңдарда, нормативтік- құқықтық актілерде көрсетілген. Кінәлі адам өзі іске асыруға тиісті көрсетілген міндеттерін жүзеге асыруда бейқамдык, салақтыққа жол береді. Қылмыстық құқық бұзушылық формальды кұрамға жатады және субьективтік жағынан абайсыздықпен істеледі. Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі лауазымды адам болып табылмайтын медицина қызметкерлері. Осы құрамның ауырлататын түріне ҚК- тің 318- бабының 1-тармағында көрсетілген әрекеттерді лауазымды адамның жасауы болып табылады [14].
Заңсыз түсік жасау. Түсік дегеніміз заңда белгіленген тәртіппен жасанды жолмен жүктілікті жою болып табылады. Түсік әйелдердің өтініші бойынша 12 аптаға дейін, жүктілік кезінде, әлеуметтік көрсеткіштер бойынша -23 аптаға дейінгі жүктілік кезінде, ал медициналық негіздер мен әйелдің келсімі бойынша жүктілік мерзіміне қарамастан, жүзеге асырылады. Түсікгі жүзеге асыру осындай қызметті жүзеге асыруға лицензия алған арнаулы мекемелерде жүзеге асырылады. Жүктілікті жасанды түрде жоюдың медициналық негіздерінің (көрсеткіштерінің) тізімін Қазақстан Реснубликасы Денсаулық сақтау министірлігі анықтайды, ал әлеуметтік көрсеткіштердің тізімі Қазақстан Республикасы бекіткен ережелер бойынша белгіленеді.
Қылмыстық құқық бұзушылық обьектісі - әйелдердің өмірі және денсаулығы. Обьективтік жағынан қылмыс тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ адамның түсік жасау арқылы (319- баптың 1- тармағы) сараланады. Заң бойынша түсікті жоғары медицина білімі бар хирург- гинеколог, акушер - гинеколог жүзеге асырады. Нгер түсікті жоғары медициналық білімі бар терапевт, невропатолог, медбике, фелшер т.б жасаса, онда олар осы қылмыстық құқық бұзушылықты істегені үшін жауапты болады. Мұндай адамдар үшін тек қана аса қажеттілік жағдайында немесе негізді тәуекел ету арқылы әйелдің өмірін сақтап қалу мақсатымен жүзеге асырылған түсік үшін ғана қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылық орын алмайды. Субьективтік жағынан Қылмыстық кодекстің 319-бабының 1- тармағында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық гек тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам өзінде тиісті бейіндегі жоғары медициналық білімі жоқ екенін және осыған байланысты түсік жасауға құқығы жоқ екенін сезеді, бірақ та соны тілеп әркет істейді. Осындай субьектілердің бірнеше рет жасаған осындай іс- әрекет үшін жауаптылық 361 - баптың 2- бөлігінде көрсетілген.
Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі - жалпы, 16- ға толған тиісті бағдардағы медициналық білімі жоқ адамдар.
Қылмыстық кодекстің 319 - бабының 3 тармағында тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар адамның заңсыз түсік жасағаны үшін жауаптылық көзделген.
Егер түсік емдеу мекемесінен тысқары жерде жүзеге асырылса (аса қажеттілік жағдайларынан басқа); түсік жасаған әйел ауру болса немесе медициналық, әлеуметтік көрсеткіштер бойынша оған түсік жасауға негіз болмаса, бұрынғы жасалған түсіктен соң 6 ай мерзім өтнесе, түсік заңсыз жасалған деп танылады.
Қылмыстық құқық бұзушылық заңсыз түсік жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Субьективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен және әр түрлі ниеттермен: пайдакүнемдік, тұрмысқа шықпаган немесе некесіз жағдайда пайда болған жүктіліктен арылуды өгінген әйелге аяушылық білдіру т.с.с
Қылмыстық құқық бұзушылық субьектісі -16-ға толғаи тиісті бейіндегі жоғары медициналық білімі бар заңсыз түсік жасаған адам (хирург гинеколог, акушер - гинеколог). Осы қылмыстық құқық бұзушылықтың ауырлататын түрі - Қылмыстық кодекстің 319- бабының 4- тармағында осындай іс- әрекеттерді тиісті бейнедегі жоғары медициналық білімі бар адамның бірінеші рет заңсыз түсік жасағаны үшін жауаптылық көзделген. Қылмыстық қүқық бұзушылықты бірнеше рет жасау түсінігі ҚК - тің 12- бабында берілген.
Қылмыстық кодекстің 319- бабының 5- тармағында осы қылмыстың аурлататын түрі тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар адамның сондай - ақ мұндай білімі жоқ адамның заңсыз түсік жасауы абайсызда жәбірленушіиің өлуіне ие оның денсаулығына ауыр зиян келтіруге әкеп соққаны үшіи жауаптылық көзделген.
Қылмыстық кодекстің 319 -бабының 5 - тармағында көрсетілген қылмыстық құқық бұзушылық материалдық құрамға жатады. Сондықтан да заңсыз жасалған түсік пен одан орын алған зардаптың арасындагы себепті байланысты анықтау қажет. Ауыр зиян келтірудің түсінігі Қылмыстық кодекстің 109 - бабында берілген.
Субьективтік жағынан Қылмыстық кодекстің 319 - бабының 5- тармағында қылмыстық құқық бұзушылық кінәнің екі бірдей нысаны арқылы жүзеге асрылады.
Аборт жасау туралы деректер ерте заманнан-ақ белгілі. Ол туралы мәліметтерді Гиппократ, Ибн Синна, Аристотель мен Цицеронның еңбектерінен кездестіруге болады. Ертедегі медицина атасы Гиппократ жасанды аборт жасау, түсік тастау заңсыз деп есептеген. Гипгюкрат мектебінен шыққан ол кездегі дәрігерлер: "...мен ешқашан да түсік тастатуға дәрі-дәрмек қолданбаймын" деп ант берген.
Аборт деп заңда белгіленген тәртіппен жасанды жолмен жүктілікті бұзуды айтамыз. Абортты жүзеге асыру осындай қызметті жүзеге асыруға лицензия алған арнаулы мекемелерде жүзеге асырылады. Жүктілікті жасанды түрде жоюдың медициналық негіздерінің тізімін ҚР Денсаулық сақтау ісі жөніндегі агенттігі анықтайды, ал әлеуметтік көрсеткіштердің тізімі Қазақстан Республикасы бекіткен ережелер бойынша белгіленеді.
Аборттың екі түрі бар: Біріншіден-құқыққа сай, жүктілікті жасанды түрде үзу немесе аборт' - жүктілікті үзу және жатырдағы біткен ұрықты өмірге қабілеітілік мерзіміне жеткізбей дәрі-дәрмектік немесе хирургиялық әдістерді қолдана отырып және әйелдіц (заңды өкілінің) жазбаша ақпараттандырылған келісімін ала отырып, жүктілікті үзу, жатырдан ұрықты алып тастау, яғни медициналық көрсеткіштің негізінде әйелге қауіп төну кезінде заңға сай жасанды үзу айтамыз.
Екіншіден-заңсыз аборт, яғни медициналық білімі жоқ адамның әйел мен баланың денсаулығына зиян келетінін біле тұра аборт жасауы. Заңсыз аборт жасау, науқасқа көмек көрсетпеу және қауіпті жағдайда қалдыру.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы ҚР Кодексінің 104-бабына сәйкес жүктілікті жасанды түрде үзу құқығын жүзеге асырылатын жағдайлар:
3 Әйелдің жүктілікті жасанды түрде үзуге құқығы бар. Жүктілікті жасанды түрде үзудің алдын алу мақсатында дәрігерлер моральдық-этикалық, психологиялық және физиологиялық теріс салдарларды, ықтимал асқынуларды түсіндіруге бағытталған әңгімелер өткізуге міндетті.
4 Жүктілікті жасанды түрде үзу әйелдің қалауы бойынша жүктіліктің он екі аптаға дейінгі мерзімінде, әлеуметтік айғақтар бойынша - жүктіліктің жиырма екі аптаға дейінгі мерзімінде, ал жүкті әйелдің және шарананың өміріне қатер төндіретін медициналық айғақтар болған кезде (шарананың дамуы мен жай-күйінің өмірмен сыйыспайтын туа біткен кемістігі түзелмейтін монотектік генетикалық аурулар болған кезде) - жүктіліктің мерзіміне қарамастан жасалады.
5 Кәмелетке толмаған адамның жүктілікті жасанды түрде үзуі олардың ата-аналарының немесе өзге де заңды өкілдерінің келісімімен жүргізіледі.
6 Емдеу-профилактикалық ұйымдарда әйелдің қалауы бойынша жүктілікті жасанды түрде үзуге дейін және одан кейін, контрацепция әдістері мен құралдарын жеке іріктеуді қоса алғанда, медициналық-әлеуметтік консультация өткізіледі.
7 Жүктілікті жасанды түрде үзудің тәртібі мен шарттарын уәкілетті орган бекітеді.
Аборт жасаудың қауіптілігі жоғарыда көрсетілген әрекеттерді тиісті білімі және құралы жоқ, талапты канағаттандырмайтын тұлғаның жасауы. Мексика, Бангладеш, Индонезия елдерде аборт жасау заңмен тиым салынған. Осы елдерде аборт жасатқан әйел қылмыстық жауаптылыққа тартылатыи болған.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі жүктілікті жасанды түрде үзу әлеуметтік айғақтар көрсеткен:
- Жүктілік кезінде зайыбының қайтыс болуы
- Зорлаудан кейінгі жүктілік
- Ата-аналық құқықтарынан айырылған (сот шешімімен) ерлі-зайыптылар
- Әйел босқын мәртебесінде болса немесе көшіп келуге мәжбүр болған
- Отбасында мүгедек бала болса
- Әйел заңды түрде некеде тұрмаса немесе неке жасына жетпеген болса.
Қазіргі кезде жасанды түсік жасау көбеюде,жасөспірімдер арасында да
өсіп келеді.Жыл сайын дүние жүзінде ЗООмың бала туу жасындағы әйелдер жүктілік әсерінен қайтыс болады. Қазақстан Республикасыныц Қылмыстық кодексінің 117- бабында көзделген норма әйел денсаулығын заңсыз аборттың зардаптарынан қорғауды мақсат тұтады. Аталған қылмысты құқықтық нормалардың қолданылуы мемлекеттің жалпы әйелдерініц репродуктивтік денсаулығын қорғау мәселесінде ұстанған позициясына, сондай-ақ аборттың құқықтық реттелу деңгейіне көп тәуелді.
Ана мен баланың денсаулығын сақтау барысында заңсыз абортқа тиым салғанымыз жөн.
Науқасқа көмек көрсетпеу. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей обьектісі - ауру адамның өмірі және денсаулығы. Қылмыс құрамы материалдық. Қылмыстық кодекстің 320-бабының 1-тармағы бойьшша заңға сәйкес немесе арнайы ереже бойынша көмек көрсетуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz