БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ

ТУРИЗМ ФАКУЛЬТЕТІ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ

Батталова Р.Е

БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ

5В090200 - Туризм білім беру бағдарламасы

Алматы, 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ

Қорғауға жіберу
Кафедра меңгерушісі:
PhD докторы
Абдикаримова М.Н.
___________________
______________ 2021жыл

БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ тақырыбына жазылған

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В090200-Туризм

Орындады: Батталова Р.Е.

Ғылыми жетекші: Жақсыбекова Д.К.
DBA докторы, аға-оқытушы

Алматы, 2021

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

1
ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1.1
Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1.2
Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1.3
Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1
Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері ... ... ... ... ...

2.2
Балқаш көлінің топонимикасы, климаты, гидрографиясы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің ішкі туризмді дамытуда алатын орны ... ... .

2.3
Балқаш өңірінің туристік ресурстарының ішкі туризмді дамытудағы мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

3
БАЛҚАШ КӨЛІНДЕ ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ МАҚСАТЫНДА ТУРИСТІК МАРШРУТ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ...

3.1
Балқаш көлі аймағындағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... .

3.2
Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру ... ..

3.3
Балқаш өңіріндегі ішкі туризмді дамытуға арналған ұсыныстар ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .

КІРІСПЕ
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі: Балқаш көлі демалыс аймағын еліміздегі туристік картаның таңдаулы ондығы қатарынан көру және осы бағытта жан-жақты нақты қадамдар жасау бүгінгі күн талабы болып отыр. Соған орай дипломдық жұмыста өңірдегі ішкі туризмді тұтынушылардың сұраныстарына сай қанағаттандыратын туристік әлеуетін артыру мақсатында іске асырылатын кешенді шаралар көрсетілген.
Қазақстанның 2021 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары шеңберінде туризм жеке кластерге бөлінген және ел экономикасын дамытудың басым бағыттарының тізіміне кірді.
Елімізде рекреациялық жағынан негізінен толық зерттелмеген аймақ болып табылады. Бұл өңір табиғат жағдайларының алуан түрлілігі, қолайлы эстетикалық тартымдылығы мен экстримальды қолайсыз жағдайлары рекреациялық іс - әрекетте асқан шеберлік пен ептілікті қажет ететін туризмнің барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз [1].
Балқаш өңірі еліміздің ең бір ірі және маңызды өңірлерінің бірі. Тек нарықтық экономика жағдайында ғана оның өндірістік қуатын және табиғи байлықтарын толығымен колдану, мамандандыру және кешендік тәсілдеме негізінде экономикалық байланыстарды оңтайлы дамыту мүмкіндігі туды.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз.
Балхаш туристік ахуалының әлсіз және мүмкіндікке ие жақтарын жан-жақты зерттей отырып бүгінгі күн талаптарына сәйкес ішкі туристік сұраныстарды қанағаттандыратын аумақтағы туристік мүмкіншіліктерін ашу.
Балқаш аумағындағы туризм саласының шешілмеген мәселелеріне, ең алдымен, рекреациялық инфрақұрылымның қазіргі заманғы стандарттар мен қойылған талаптарға сәйкес келмеуі, маркетингтің әлсіз стратегиясы, жоғары білікті қызметкерлер санының жеткіліксіздігі, осыған байланысты жұмыстың мақсаты анықталды.
Зерттеу нысаны: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу пәні: Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрут бағдарламасын құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін ашу оның ішкі туризмді дамытудағы орнын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыру.
- Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін саралау.
- Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында туристік маршрут ұйымдастыру.
Зерттеу әдісі: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту барысында Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру бойынша жиналған материалдарды жан - жақты өңдеу, талдау арқылы алынды.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы: Балқаш өңіріне сипаттама, аумақтағы көрікті жерлерге, туристік нысандарға және турды құру барысында С.Р Ердавлетовтың, А.С Бейсенованың, Е.А Ахметовтың, Т.А. Данияров және т.б зерттеушілердің еңбектері пайдаланылды.

Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамытудың әсері мен ықпалын қарастырып, маршрут жасау. Құрастырылған маршрутты туристік мекемелерде, оқу орындарында, колледжде, мектептерде қолдану.
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, 54 беттен, 2 кестеден, 20 суреттен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде, Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыра отырып, ішкі туризмді дамыту үшін Қазақстан Республикасының туристік мүмкіндіктерін, ішкі туризм саласының дамуының алғышарттарын анықтау.
Екінші бөлімде, Балқаш өңірінің физикалық-географиялық, саяси-экономикалық жағдайы мен орналасуы, климаты, гидрографиясы және топырақ жамылғысы, флора мен фаунасының Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамытуға әсері мен ерекшеліктерін саралаймыз.
Үшінші бөлімде, Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында маршрут құрастырылып, оларды тиімді ұйымдастыруы мен оның туризмдегі маңыздылығын қарастырамыз.

1 ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы

Туризмнің дүние жүзіндегі орыны үздіксіз өсуде, бұл жеке ел экономикасына туризм әсерінің ұлғайтылуымен байланысты. Жұмыс бастылықтың өсуімен туризм саласындағы халық саны өсіп, ұлттың ауқаттылық деңгейі жоғарылайды. Дегенмен халықаралық туризм дүние жүзінде біркелкі таралмаған, бұл ең алдымен елдердің және аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының түрлі деңгейімен сипатталады. Халықаралық туризм Батыс Еуропа елдерінде кеңінен дамыған. Халықаралық туристік байланыстың осындай дамуы халықаралық сауда саласындағы бұл жұмысты жақсартуды қамтитын көптеген халықаралық ұйымдарды біріктірді. Швейцария, Австрия, Франция, Түркия сынды Батыстың көптеген экономикасы жоғары дамыған елдері өзінің жақсы тұрмыстық жағдайына туризмнен түскен кірістері арқылы қол жеткізді. Соғыстан кейінгі жылдары қуатты зерттеу базасы мен туризм саласындағы мамандар дайындау жүйесі жасалды.
Өкінішке орай, Қазақстанда халықаралық туризм көшбасшы орында емес. Бұрын КСРО дағы туристік әрекеттердің негізгі аймақтары Қырым, Кавказ, Балтық жағалауы және Ресейдің, Ортта Азияның тарихи орталықтары болған. Сол уақытта Қазақстандағы көптеген архитектуралық, археологиялық, мәдени және табиғи ескерткіштер жарияланбай талап етілмеген күйінде қала берді.
Қазақстанның тәуелсіздік алуынан кейін туризм индустриясының нақты дамуына мүмкіндік пайда болғанымен, оны бірден пайдалануға қадам жасалмады [2].
Қазақстан Республикасының теңдесі жоқ табиғи және мәдени әлеуетіне негізделген қазіргі заманғы туристік индустрия туризмнің туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасы жүйесіне оралымды кірігуінің табиғи жүйе жасаушы факторы, неғұрлым серпінді дамушы және өзінің капитал сыйымдылығына қарамастан, салынған капиталға қайтарымы жөнінен тиімді салалардың бірі болып табылады [2].
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқарады. Дүниежүзілік туризм ұйымының деректері бойынша ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын ұстайды, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын туризм қамтамасыз етеді.
Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында келеді. Мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтілуде. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебінде басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар. Дүниежүзілік туризм ұйымының болжамы бойынша ХХI ғасырда туристік индустрияның өсуі артады және 2020 жылы әлемдегі туристік саяхаттар 1,6 биллион бірлік құрайды [3].
Туристерді жағымды пікір ғана емес, қайта тұмса табиғат, тылсым құбылыс, ғажайыптар, тәуекелдер, бұрын-соңды болмаған жаңалықтар, басқа да оларды өз елдерінде бола бермейтін ерекше жағдай мен көңіл күйлер шақырады. Сондықтан туризмді дамыту үшін туристік өңір туралы романтикалық.
Туризм ол мәжбүрлі түрде немесе жұмыс бабымен де болмау тиіс. Туысының алыс жердегі үйіне қыдырып, қонақ болып, не басқа бір себеппен бару да емес. Ол бос уақыт шығарып, тек қызықтау мен көңіл ашуға, тамашалау мен демалуға бола, жаңа нәрселерді көруге (1кесте).

1-кесте Шетел азаматтарының Қазақстан Республикасына келуі [3].
Бағыт түрлері
Резидент емес келушілерге қызмет көрсетілді (адам саны)

2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Келу туризмі
219 634
261 164
330 817
548 313
543 022
ТМД
84 121
96 421
111 737
175 766
150 270
Алыс шетел елдері
135 513
164 743
219 080
372 547
392 752

Осылайша, шығу туризмі сырттан келушілер туризмінен және ішкі туризмнен едәуір асып түседі, Өкінішке орай, бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы байқалады. Кіру туризмінің үлесі әлдеқайда аз, бірақ мұндай күрт ауытқуларға ұшырамайды. Әлемдік туризмді дамыту тәжірибесі барлық мемлекеттер бірінші кезекте кіру және ішкі туризмді дамытуға мүдделі екенін көрсетеді, өйткені бірінші түрі мемлекет қазынасына валюталық түсімдерді қамтамасыз етеді, ал екіншісі мемлекет ішінде қаражат жинақтайды және туризм инфрақұрылымын дамытуға ықпал етеді [3].
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректерімен туристік қызметпен 2008 жылы 1163 туристік ұйым айналысқан, олар 473947 туристке қызмет көрсетті. Туристерге қызмет көрсетуде осы көрсеткіш 2006 жылмен (520972 қызмет көрсетілген турист) және 2007 жылмен (541930 турист) салыстырғанда туристік фирмалар қызмет көрсеткен туристер санының азаюын көрсетеді.
2008 жылы туристер санының азаюы, ең алдымен, өткен жылмен салыстырғанда келушілер санының 40% - ға және кетушілер санының 10% - ға азаюына, сондай-ақ ішкі туризм бойынша қызмет көрсетілгендер санының төмендеуіне байланысты болды. Туристердің барлық санаттары санының азаюы, ең алдымен, бүкіл Әлемдегі туризм саласының жай-күйіне теріс әсер еткен әлемдік экономикалық дағдарысқа байланысты және Қазақстан да бұдан тыс қалмады[4].
Қазақстандық туристік өнімнің екі базалық компонентін бөліп көрсетуге болады. Жібек жолындағы мәдени туризм (қажылық және дәстүрлі) және онымен тығыз байланысты эко-шытырман оқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, альпинизм, аңшылық, балық аулау). Бұл орайда Жібек жолы бағыты өтетін Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстары арқылы эко-шытырман оқиғалы туризм үшін ресурстары бар өңірлерді бөліп көрсеткен жөн.
Қазақстанның бизнес-туризм сегментінде белгілі бір перспективалары бар. Бұл ең алдымен Алматы, Астана, Атырау қалалары. Геосаяси жағдай мен табиғи-шикізат ресурстары Қазақстанға бизнес мәселелері және халықаралық конвенцияларға қатысу бойынша келетін бизнес-туристер санының артуына мүмкіндік береді. Жоғарыда аталған орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді [5].
Алматы қаласы республика үшін стратегиялық (әуе, автомобиль, темір жол) қақпа болып табылады және негізгі көші-қон дәл осы қала арқылы жүреді. Түрлі форумдарды өткізуге ыңғайлы ғимараттар мен қонақ үйлерден басқа, қалада демалыс пен ойын-сауық үшін қажеттінің бәрі бар, сонымен қатар жақын маңдағы қала аумағында 500 км радиуста керемет рекреациялық аймақтар орналасқан [5].
Қазақстан туристік ресурстарға өте бай. Қазақстанның табиғи-рекреациялық әлеуеті, сондай-ақ ұлттық дәстүрлер мен ерекшеліктер, менталитет, әдет-ғұрыптар шетелдік туристер үшін қызық, өйткені олар Еуропа мен Азия нарықтарында ұсынылған туристік қызметтермен қаныққан. Жалпы, Қазақстанда туризмнің даму деңгейі халықаралық деңгейге сәйкес келмейді. Ең алдымен, туристік сала шығу туризмін дамытуға бағытталған, келу және ішкі туризмді дамытуға тиісті көңіл бөлінбейді (2 кесте).

2 - кесте Қазақстандағы ішкі туризм көрсеткіштері[6].
Бағыт түрлері
Туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсетілді (адам саны)

2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Ішкі туризм
106 486
184 379
209 143
193 122
174 940

Туризмді дамыту ішкі туризмді ынталандырусыз мүмкін емес, өйткені ол ең қол жетімді және арзан сала. Соңғы жылдары ішкі туризм құрылымы өзгерді, демалыс күні, қысқа мерзімді экскурсиялық сапарлар танымал болды. Қазақстан халқы туристік ұтқырлығының көрсеткіші-әлемдегі ең төмен көрсеткіштің бірі. Турфирмалардың беретін бөлігі өз серіктестерін шетелге жіберумен айналысуды ұсынады, және аз ғана фирмалар Қазақстанға туристерді тарту үшін жұмыс істейді. Негізінен туристер Алматы мен Астанаға көп келеді [6].
Қазіргі кездегі Қазақстандағы туризмнің жайын талдап, алдымен оның дамуының оң динамикасын атау қажет. Әлемдік экономикалық дағдарыс енгізген шағын өзгерістерге қарамастан, Қазақстан туризмі даму қарқыны оң динамиканы көрсетіп келеді.
Шығу туризмі даму қарқыны ішкі және келу туризміне қарағанда анағұрлым серпінді екенін атап өту қажет. Бұл біздің ел халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылауымен және баға мен сапа көрсеткіштерін үйлестіретін бәсекеге қабілетті туристік ұсыныстардың болмауымен түсіндіріледі.
Кіріс және ішкі туризм мемлекет үшін ең тиімді болып табылады, себебі олардың дамуы кезінде елге ақша түседі, осылайша оның бюджетін толықтырады.
Осылайша, қазіргі кездегі Қазақстан туризмінің жағдайын айқындай отырып, ішкі және сырттан келушілер туризмді дамытуға ерекше назар аудару қажеттігін айту керек [7].
Қазақстанның туристік саласының қазіргі жағдайын бағалай отырып, оның дамуының негізгі үрдістерін атап өткен дұрыс. Қазақстандағы Туризм экономиканың шикізаттық емес секторын дамытудың перспективалық бағыты болып танылды және жеті ұлттық басым кластерлер қатарына енгізілді. Туризмге көп көңіл бөліну қажет. Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді [8].
Өңірлік деңгейде туризмді дамытудың өңірлік бағдарламалары қабылданды. Жаңа Іле, Ақтау, Балхаш сияқты халықаралық маңызы бар туристік жобалар атап өтілді. Осы жобаларды дамыту үшін Қазақстан жеке инвесторларды, немесе шетелдік инвесторларды белсенді түрде іздестірді.
Сонымен, туризмді қарқынды дамыту үшін біздің республикамыз бірнеше проблемаларға тап болды. Қазақстан үшін қазіргі кезеңде туризмді дамытудағы кедергілер кадр аздығы проблемасы, инфрақұрылымның дамымауы және халықаралық нарықта ұстанымының нашарлығы болып табылады. Осы проблемаларды шешу Қазақстанға туризмді дамытуға және өзінің өнімімен халықаралық нарыққа шығуға мүмкіндік бере алады [9].

1.2 Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері

Туризмді дамытудың негізі туристік ресурстар (табиғи, мәдени, тарихи) болып табылады. Туризмдегі басты тұлға-турист. Ол туристік өнімнің немесе қызметтердің тұтынушысы, оның сапалы қызметі үшін туризм индустриясы құрылып, жұмыс істейді. Туризм индустриясы елге қаржы ресурстарының түсуіне ықпал етеді. Ол туристік фирмаларға табыс беріп қана қоймай, салық түсімдерін де қамтамасыз етеді, азық-түлік пен түрлі қызметтерге сұранысты арттырады, осылайша (көлік, қонақ үй шаруашылығы, байланыс, сауда және қоғамдық тамақтану, кәдесыйлар өндірісі және т.б.) дамуын ынталандырады. Туристерге қызмет көрсету-жергілікті халық үшін табыс көзі.
Қызметтің бұл түрі ірі бастапқы инвестицияларды талап етпейді, рентабельділіктің жоғары деңгейімен және күрделі салымдардың өтелуінің салыстырмалы түрде қысқа мерзімімен сипатталады. Туризмді дамыту жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етеді және халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етеді (шетелдік тәжірибе бір шетелдік туристке қызмет көрсету үшін 10 адамға дейін талап етілетіндігін куәландырады) [10].
Негізгі ерекшеліктері:
Туристік қызметтің бірнеше негізгі ерекшеліктері бар.
Бірінші және ең маңыздысы, материалдық өндіріс салаларынан айырмашылығы, Туризм индустриясы өнімді экспорттамайды, бірақ естен кетпес әсер қалдырады.
Екінші ерекшелік өнімдер мен қызметтердің ерекшелігіне, оларды тұтынушыға жылжыту мүмкін еместігіне байланысты. Өндіруші немесе сатушы емес, турист оларды өндіретін жерге баруы керек. Бұл ерекшелік объективті себептерге байланысты.
Үшінші ерекшелік бұл туризм индустриясының өнімдері тұтыну кезінде ғана сыналуы мүмкін қызметтер жиынтығы болып табылады. Осыған байланысты туристік өнімді сәтті сату клиенттер мен сатушылар арасындағы ерекше сенімді қарым-қатынасты қамтиды. Сондықтан мұнда туроператорлар мен турагенттердің, қонақ үйлер мен авиакомпаниялардың жоғары беделі өте маңызды.
Қорытындылай келе, туризм саласын сипаттайтын маңызды ұғымдардың тізімін ұсынған жөн. Туристік ресурстар-туристер үшін қызығушылық тудыратын (оның ішінде әлеуетті) табиғи, тарихи, әлеуметтік-мәдени және өзге де объектілер.
Әдетте, туристік ресурстар көрсету үшін қолданылады. Олар адамның қызығушылығы мен рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, күш-қуат алуға, эмоционалды жағдайды жақсартуға және физикалық күштерді қалпына келтіруге арналған.
Ресурстардың сапасы олардың бірегейлігімен, түпнұсқалығымен және өзіндік ерекшелігімен, адамның физикалық және рухани денсаулығына жағымды әсер ету дәрежесімен анықталады. Белгілі бір туристік ресурстар белгілі бір туристерді тартады, олардың сыртқы түрі мен жағдайы көбінесе турлардың, туристік өнімнің тұтыну құнын анықтайды [11].
Клиенттің өтініші бойынша туристік агенттіктер қосымша қызметтердің үлкен жиынтығымен жеке тапсырыс бойынша арнайы турларды құра алады. Мұндай турлар эксклюзивті турлар деп аталды.
Турист-өзінің әдеттегі ортасынан тыс жерлерге саяхаттайтын және баратын адам, оны қызықтыратын туристік ресурстар бар.
Турист басқа саяхатшылардан (дипломаттар, эмигранттар, шетелдік жұмысшылар, босқындар, Көшпенділер және т.б.) өз сапарының мақсатымен, ұзақтығымен және сипатымен ерекшеленеді. Ол тек елге немесе аумаққа уақытша барып, тұрғылықты жерінде ақылы қызметпен айналыспайды. Әдетте, саяхат сауықтыру, танымдық, кәсіби және іскерлік, спорттық, діни және басқа мақсаттарда жүзеге асырылады. Саяхат ұзақтығы бір түннен 6 айға дейін өзгеруі мүмкін. (халықаралық нормалар бойынша -12 айға дейін.).
Турист туристік бизнестің негізгі элементі, туристік өнімді тұтынушы болып табылады. Туристердің ұйымдастырылған жиынтығы туризм индустриясының нысаны болып табылады[12].
Туристік өнім (турөнім) - туристке өткізуге арналған турға құқық.
Туристік өнімге турист тұтынатын тұтыну құнының барлық жиынтығы кіреді (турдың өзі, туристік-экскурсиялық қызметтер, арнайы туристік жабдықтар және т.б.).
Кез-келген тауар сияқты, туристік өнім сапалы және сұранысқа ие болуы керек (ең алдымен шетелдік туристер арасында), әйтпесе ол сатылмайды[12].

1.3 Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі

Қазақстанда туризм дамуына әлеуметтік - экономикалық жағдайлар оң ықпал етуі тиіс. Оны елдің экономикалық дамуына қарап айтуға болады.
Қазақстанның дербес елдер қатарына қосылып, көк байрағымызды желбіреткеніне де бірталай уақыт болып қалды. Экономикамыздың өтпелі кезеңнен батыл қадамдармен шығып кетуінің бірден - бір амалы - туризм индустриясын құрып, дамыту қажеттігі туып отыр. Жалпы туризм ұғымын екі тұрғыдан, біріншіден, адамдардың дүниетанымын саяхат жасау арқылы кеңейту, екіншіден, экономиканың тиімді саласы тұрғысынан қарастыру керек. Дүние жүзі елдері тәжірибесіне жүгінсек, Малайзия 1996 жылы 8 миллион турист қабылдап, қыруар ақша пайда тапты. Азияның кішкентай Бахрейн, Кувейт секілді елдері туризмді экономиканың ажырамас бөлігі ретінде өрістету үстінде[13].
Қазақстанда туризм индустриясының өркендеуі шетел валютасының ағылуына, бюджеттің өсуіне, жұмыссыздықтың азаюына, жаңа жұмыс орындарының көбеюіне, халықтың өмір деңгейі мен кірістің ұлғаюына әкеліп соқпақ.
Еліміздегі туризмның қазіргі халі мәз емес. Ескірген материалдық-техникалық база мен ыңғайластырылмаған көлік инфрақұрылымы халықаралық деңгейге жете қоймаған. Сол себептермен Қазақстан әзірше әлемдегі мемлекеттер арасында тартымды туристік аудандар қатарына қосылған жоқ. Бірақ қайталанбас, сұлу табиғат жағдайларына бай жеріміз дүйім дүние туристерін өзіне тартып, қомақты пайда түсіруі әбден мүмкін.
Қазақстанда 2004 жылдың жалпы ішкі өнімінің (ЖІӨ) көлемі жедел алынған деректер бойынша 5.542,5 млрд теңгені құрады. Оның нақты көлемінің өзгеру қарқыны 2003 жылмен салыстырғанда 109,4 пайыз болды[14].
Тәуелсіз Қазақстанда көптеген туристік фирмалардың жұмысы кең етек жайды. Олар сан алуан түрлі қызмет көрсету арқылы ұсыныстарды молайтады. Бүгінгі күнде фирмалардың басым көпшілігі Қазақстан Республикасы азаматтарын алыс шет елдерге аттандырады және де олардың дені негізінде шоп-туризммен айналысуда. Бұл құбылыстың белгілі себептері көп, солардың бастысына өтпелі кезеңдегі экономикалық дағдарыс нәтижесінде жеңіл және тамақ өнеркәсібі мен өңдеу салаларының құлдырауы жатады. Шоп-туризм арқасында халық тұтынатын тауарлардың бізге толық мөлшердеимпортталуы байқалуда жәнебазардың арзан өнімдерге толуы өріс алуда. Кіру туризміне көз жүгіртсек, оның өте баяу дамып келе жатқанын көреміз.Жалпы туристік ағынның 69,2 %-і шығу туризмі де, 11 % - і кіру туризмі, ал 19,8%-ін ішкі туризм құрайды. Бір қызық жайт, шығу туризмінде алыс шет елдердің үлес-салмағы үстем (96,1 %), ТМД - ға 3,9 % ғана. Кіру туризмінде де ТМД - дан келушілер 26,2 % қана[15].

2 БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері

Балқаш көлі - Каспий теңізі мен Арал теңізінен кейінгі көлемі бойынша үшінші орын алатын ірі көлемді және ағынсыз су қоймасы. Ол республиканың оңтүстік-шығысында Балқаш-Алакөл ойпатында (теңіз деңгейінен 342 метр биіктікте) орналасқан. Көлдің ұзындығы - 614 шақырым, ең үлкен ені - 74 шақырым. Айдын көлдің аумағы 18200 шаршы шақырым болса, жағалық сызығының ауданы 2383 - шақырым. Су көлемі - 106 текше км. Балқаш екі бөлікке бөлінеді: батыс және шығыс. Батыс бөлігінің тереңдігі 6-12 метр, ал шығыс бөлігінің тереңдігі 15-26 м. Көл шағын аралдар мен шығанақтарға бөлінген. Ең ірі аралдардарына Басарал мен Тасарал жатады. Балқаш көліне Іледен басқа Қаратал, Ақсу, Лепсі, Аягөз, Бақанас және басқа да өзендер. Көлге Іле көлі судың айтарлықтай бөлігін (675) құяды[16].
Балқаш көлінің ерекшелігі - оның жіңішке бұғазбен жалғасып жатқан батыс пен шығыс бөліктерінің минералдарының түрлі болып келгендігі. Бұрын суы мол Іледен толатындықтан батыс бассейнінің суы тұщы да, шығыс бөлігі - ащы болып келетіні содан. Балқаш табиғаты таңғаларлық және қарама-қайшылықтарға толы болып келеді. Қазақстанда ерте заманнан бері Балқаш көлі туралы өлеңдер, әндер, аңыздар айтылып келеді. Балқашты халық фольклорында ешқашан ренжітпейтін, кедей жиһангермен де достасып, баспана мен тағамымен бөлісетін аппақ дана ақсақалға теңейді. Балқаш көлінің жағасы бойымен Ұлы Жібек Жолы арқылы Қытайдан Орталық Азияға жалғасатын және әрі қарай соңғы теңізге қарай (солай Ұлы Дала аумағында Батыс Еуропаны атаған) сансыз керуендер өткен. Бұл жерде тұщы сумен қоса жорық ішіп-жемін осы жерлерде молымен мекендейтін балық пен жабайы құстарға толтыруға болатын (1 сурет).

1 сурет - Балқаш өзенінің картадағы көрінісі [17].

Балқаш - туристер үшін тартымды жер. Көл жылы көлдердің бірі болғандықтан, онда демалу жазда өте танымал. Көлдің көркем табиғаты, таза су және құмды жұмсақ жағажайлар белсенді және тыныш демалысты жақсы көреді. Тұзды көл суы мен күкіртсутек балшықтары ағзаға емдік әсер етеді. Тоғандағы демалыс корпоративті сапарлар, романтикалық сапарлар және отбасылық уақыт үшін қолайлы.
Балық аулауды ұнататындар ең жақсы кез сәуір айы, ал екінші толқын шілдеден қыркүйекке дейін басталады. Қаңтар айында көлге қысқы балық аулауды ұнататындар келеді. Қыркүйек айы ортасында көлде маңында аң аулау маусымы басталады. Ең танымал - сұр үйрек, қаз, қырғауыл, қоян және түлкі. Белгілі бір уақыттарда жабайы қабанға аң аулауға рұқсат етіледі.
Көлде қайық немесе катамаранды жалға ала алып, әуесқойлардың иелігінде су скутерлері, банан, үстел теннисі, волейбол алаңдары және футбол алаңдары бар. Күн батқанда қайықпен серуендеп, кешті романтикалық атмосферада өткізе аласыз.

2.2 Балқаш көлінің топонимикасы, климаты, гидрографиясы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің ішкі туризмді дамытуда алатын орны

Балқаш топонимі, бір нұсқасы бойынша, татар, қазақ және Алтай тілдерінің balkas сөзінен шыққан, ол дөңестермен жабылған батпақты жер немесе батпақтағы шоқылар дегенді білдіреді. Қазақ тілінде балқыту металл балқыту, балқыту дегенді білдіреді.
Қазақ халқы көлдің пайда болуы туралы әдемі аңыз құрды. Балқаш сиқыршысы қызына немесе ең күшті және ең бай күйеу жігітін іздеді. Көптеген лайықты үміткерлер сұлулықтың қолы үшін күрескен, бірақ оның жүрегі кедей шопан Караталға берілген. Бай, бірақ сүймейтін адамға тұрмысқа шыққысы келмейді немесе Караталмен бірге әкесінен қашып кетеді. Зұлым сиқыршы жастарды таң қалдырды және олар бір-біріне қарай ағып жатқан екі өзенге айналды. Бірақ, ғашықтардың қосылуын қаламай, тіпті өзендер бола тұра, Балқаш олардың арасындағы үлкен көлге айналды.
Балқаш көлі өзінің құпиясымен таңданысын жасырмайды-ғалымдар әлі күнге дейін дала арасында, құрғақ климат және жауын-шашынның аздығы аймағында жартылай Тұщы су Ағынсыз су қоймасының пайда болуының географиялық парадоксын түсіндіре алмайды [18].
Балқаш көлі туралы алғашқы тарихи-географиялық мәліметтер Орта Азиямен байланыс жасай отырып, осы өңірмен басқалардан бұрын таныса алатын қытайларда пайда болды. Ұлы қытай қабырғасының батысындағы кеңістікті қытайлар "Си-Ю" (Батыс аймақ) деп атады және оның бар екендігі туралы б.з. д. 126 жылы 607 жылы сол кезде Орта Азияда болған 44 мемлекеттің карталары жасалды, бірақ бұл сипаттамалар сақталмады. VIII ғасырдан бастап көлден Тянь-Шань тауларына дейінгі аумақ Жетісу (қаз. Жетісу, қырғыз. Орта Азияның көшпелі (түріктер мен моңғолдар) және отырықшы халықтарының мәдениеттері араласқан Жетісу).
Александр фон Гумбольдт Балқаш көлі қытайларға Си-Хай (Батыс теңіз; бұл атау 1855 жылы атласқа ауыстырылды) деген атпен белгілі деп санайды. Жоңғарлармен берілген Балқаш-Нор (Balas-nur -- Балқаш көлі) атауы Еуропалық елшілердің түсірілімдері бойынша құрастырылған Юлиус Клапроттың 1833 жылғы картасында көрсетілген. Өз қоныстарының батысындағы барлық географиялық нысандарды ақ түспен белгілеген түріктер мен моңғолдар оны ақ Денгиз (ақ теңіз) деп атады, ал олардың мемлекеттерінің шекаралары батысқа қарай жылжыған кезде көл "көк" (Шығыс)-Кукча -- Денгиз болды. Қазақтар көлді теңіз (қаз. Теңіз), бұл теңіз дегенді білдіреді [19].
Балқаш көлі аймағындағы климат шөлді, континентті. Шілде айы ыстық, +30 °C дейін, қыста -15 °C дейін суық болады. Қараша айында Балқаш көлі қатып, сәуір айының басына дейін мұзы ери бастайды. Бұл аймақта жауын-шашын өте аз, орташа айлық көрсеткіш 11-12 мм-ден аспайды. Балқаш үшін ең ылғалды ай-Мамыр, ол 16 мм-ге дейін жауын-шашын түсуі мүмкін (2 сурет).

2 сурет - Балқаш көлінің көрінісі [20].

Балқаш үлкен шабақтардың, қырғауылдардың, бүркіттер мен ақ тырнақтардың аймағы. Құстардың 120 түрінің 12-сі Қызыл кітапқа енген, оның ішінде қызғылт және бұйра пеликандар, Аққулар және ақ құйрықты бүркіт. Көлдің жағасында туранга (тоғайлы ормандардың құрамында) және талдар өседі, дәнді дақылдардан -- кәдімгі қамыс өседі. Су астында урутидің екі түрі өседі -- және ақшыл қара-жасыл мүйізтұмсық, сондай-ақ наяданың екі түрі (теңіз және кіші). 1985 жылы концентрациясы 1,127 гл болатын Фитопланктон балдырлардың көптеген түрлерімен ұсынылған.
Көлдің фаунасы өте бай болды, бірақ 1970 жылдардан бастап су сапасының нашарлауына байланысты биоәртүрлілік төмендей бастады. Осы уақытқа дейін бентос моллюскалармен, шаян тәрізділердің личинкаларымен, Сулы жәндіктермен ұсынылған. Сондай-ақ, қоңырау масалары мен ұсақ құрт құрттары бар. Көксерке, мысық, Осман, күміс тұқы және басқалар. Негізгі кәсіпшілік балықтар сазан, көксерке, ақмарқа және табан болып табылды.
Балқаш көлі өзінің құпиясымен таңданысын жасырмайды-ғалымдар әлі күнге дейін дала арасында, құрғақ климат және жауын-шашынның аздығы аймағында жартылай Тұщы су Ағынсыз су қоймасының пайда болуының географиялық парадоксын түсіндіре алмайды.
Бай флора мен фауна балықшылар мен аңшылардың қызықты бос уақытын қамтамасыз етеді [20].
Балық аулау таяқшасымен Сіз Балқаштың балық аулау базаларында арнайы бөлінген жерлерде отыра аласыз, қонақтарды тұрумен және қажетті жабдықтармен қамтамасыз ете аласыз. Бірде-бір балықшы, тіпті бастаушы да жақсы ауламай кетпейді. Балық аулаудың ең жақсы уақыты -- көктем мен шілде-қыркүйек. Сәуір айында атақты Балқаштың уылдырық шашу кезеңі басталады. Көл жылынған бойда мөңке, сазан, жайын мен ақмарқа оянады. Су қоймасында кәсіптік балықтың 20-дан астам түрі кездеседі. Егер сізде сәттілік болса, онда жылан басы сіздің балық аулауыңызға түсуі мүмкін -- өте дәмді және ерекше иісі жоқ қорқынышты түрдегі жыртқыш балық (3сурет).

3 сурет - Балықшылардың балық аулау сәтінен [21].

Батыс және шығыс бөліктері де тереңдігімен ерекшеленеді. Біріншісі таяз және бұлтты, екіншісі әлдеқайда терең және мөлдір, максималды тереңдігі 26 метрге жетеді. Демалушылар Балқаштың шығыс бөлігін тұзды Изумруд суы мен күшті толқындардың арқасында нағыз теңізбен салыстырады. Батыс сулары сары - сұр түске ие.
Көл аралдармен толығады, олардың көпшілігіне қайықпен жетуге болады. Кейде Балқаштағы су деңгейі төмендейді, аралдардың ауданы артып, жаңалары пайда болады.
Балқаш - жартылай тұщы көл. Суының химиялық құрамы көл алабының гидрографиялық ерекшеліктеріне байланысты. Көлге сұғына еніп жатқан Сарыесік түбегі Балқашты екіге бөледі, гидрологиялық және гидрохимиялық жағынан бір-бірінен өзгеше батыс және шығыс бөліктері ені 3,5 км Ұзынарал бұғазымен жалғасады. Судың минералдылығы мен тұздылығы бұл екі бөлікте екі түрлі.

4 сурет - Балқаш көлінің көрінісі [21].

2005 жылы Балқаш бассейнінде 3,3 млн адам тұрды, оның ішінде Қазақстанның ең ірі қаласы-Алматы тұрғындары. Көл жағасындағы ең үлкен елді мекен-80 мың тұрғыны бар Балқаш қаласы. Қала көлдің солтүстік жағалауында орналасқан, оның қала құраушы кәсіпорны Балқаш тау-кен металлургия комбинаты болып табылады. 1928-1930 жылдары ашылған ірі мыс кен орны Қоңырат және Саяқ сияқты көлдің солтүстігіндегі кенттерде игерілуде. Көлдің батыс жағалауында Бішкектен Қарағандыға дейінгі М36 автомагистралінің учаскесі өтеді, онда Гүлшат, Балқаш-9, Сарышаған және Приозерск елді мекендері орналасқан. Батыс жағалаудың оңтүстік бөлігінде үлкен, Мыңарал және Шығанақ ауылдары орналасқан.
Балқаш көлінде кеме қатынасы 1931 жылы ұйымдастырылды -- Балқаш қаласына екі пароход және үш баржа әкелінді. 1996 жылы көл бойынша 120 мың тоннаға дейін минералдық - құрылыс жүктері, 45 мың тонна балық өнімі, 20 мың тонна бақша дақылдары және 3,5 мың адам жолаушы тасымалданды, бірақ 2004 жылға қарай көлемі 1 мың адам жолаушыға және 43 мың тонна балық өніміне дейін қысқарды. 2004 жылы Іле - Балқаш бассейнінде барлығы 87 кеме, оның ішінде 7 жолаушы, 14 жүк баржасы және 15 тіркеп сүйрегіш пайдаланылды [21].
2012 жылға қарай Іле - Балқаш бассейнінде тасымалданатын құрылыс материалдарының көлемі 233 мың тоннаға, мал шаруашылығы мен ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі кемінде 550 мың тоннаға, ал балық өнімдерінің көлемі кемінде 53 мың тоннаға жетеді деп болжануда. Сондай-ақ, экологиялық туризмді дамыту Балқаш көлі бойынша жолаушылар тасымалының өсуіне алып келеді, оның көлемі жылына 6 мың адамға дейін жетеді деп күтілуде. Кенді су көлігімен тасымалдау көлемі 2012 жылға қарайжылына кемінде 3500 мың тонна болады деп күтілуде (5 сурет)

5 сурет - Балқаш қаласы көрінісі [22].

2.3 Балқаш өңірінің туристік ресурстарының ішкі туризмді дамытудағы мүмкіндіктері

Балқаш көлінің көптеген құмды жағажайлары жағажай демалысы үшін керемет. Сіз тоғанға мамырдың аяғынан қыркүйек айының ортасына дейін жүзе аласыз. Бай флора мен фауна балықшылар мен аңшылардың демалысын қызықты етеді.
Демалушылар суда әр түрлі және қызықты демалысты алады: қайық, яхта, скутер, жүзу, серфинг және сүңгу. Балқашта қайық пен балық аулау бойынша жарыстар жиі өткізіледі, оған өзіне сенімді және өзіне сенімді барлық адамдар қатыса алады.
2018 жылы Балқаш курорттық аймағы Ел туристификациясының топ -10 картасына енді. Жергілікті биліктің ақпараты бойынша, көл жағалауына жыл сайын 80 мыңға жуық турист келеді. 2030 жылға қарай ағынды төрт есеге, 330 мың адамға дейін ұлғайту жоспарланып отыр. Ол үшін мемлекет 9 млрд теңгеден астам инвестиция салуды жоспарлап отыр.
Қазіргі уақытта қала ішінде бір уақытта 500-ге жуық адамды қабылдай алатын 10 демалыс орны бар. Келесі жылы 800 орындық нөмірлік қоры бар тағы 20 туристік нысан салынады. Бұл шамамен 1,5 млрд теңге инвестиция тартуға және 250 адамды жұмыспен қамтуға мүмкіндік береді, дейді әкімдікте [22].
Балқаш демалыс аймақтарында демалуды әрдайым бюджеттік деп атауға болмайды. Орта сегменттегі мекемеде бір адамға тәулігіне 5-7 мың теңге, люкс санатындағы бір бөлмелі екі адамға - 37 мың теңгеден басталады.
Жеке тұрған қонақ үйдегі жоғары жайлылық үшін тәулігіне 100 мың теңгеден астам қаражат беруге тура келеді. Орташа есептеулер бойынша, мұндай жағдайда бес күндік демалыс 200-ден 500 мың теңгеге дейін болады. Бұл тұрғыда Балқашта демалу Түркия, Таиланд және Египетке қарағанда қымбатқа түсуі мүмкін (6 сурет).

6 сурет - Ғарыштан түсірілген Балқаш көлінің көрінісі[23].

Балқаштағы демалыс базалары Приозерск қаласының, Шұбар-Түбек, Тораңғалық кенттерінің және басқа да елді мекендердің жанында орналасқан. Туристік қызмет солтүстік-батыс жағалауында жақсы дамыған, негізінен демалушылар мен балалары бар отбасыларға бағытталған.
Балқаш көлінде шомылу маусымы маусым айының ортасында басталып, қыркүйек айында аяқталады. Жазда жастар фестивалі көлдің жағасында өтеді, басты жағажайларда әрдайым демалушылар көп.Туристер Балқашқа шатырмен келіп, лагерьге жиі келеді. Балқаш жағалауының ұзындығы басқа демалушылардан алыс жерде орналасқан орынды таба аласыз. Көптеген демалыс орталықтары гидтермен, тамақпен, тұрумен, трансфермен және балық аулау мен су астындағы аң аулау үшін барлық қажетті жабдықтармен қамтамасыз етеді, бұл көлдің оңтүстік бөлігінде су таза, адамдар аз (7 сурет).

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.