Құрылыс қалдықтарының мәселелері
Титулка
Тақырыбы: Қостанай қаласындағы құрылыс қалдықтарының мәселелері.
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Адам қызметінің нәтижесінде қалдықтардың жинақталу мәселелері ... ..
1.2 Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫН ЖОЮ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ..
2.1Қостанай қаласындағы қалдықтарды кәдеге жаратудың жаһандық мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Құрылыс қалдықтарын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу мәселесін шешудегі әлемдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ТӘЖІРБИЕНІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
3.1Қоқысты кәдеге жарату тәсілдері және оны жүргізу әдістемелері
3.2 Құрылыс материалдарын қайталама ресурс ретінде пайдалану.
3.3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
КІРІСПЕ
Біз жаңа мыңжылдыққа қадам бастық және өткенге көз жүгіртсек, өркениет көптеген жағынан дамуда үлкен қадам жасады деп сеніммен айтуға болады. Алайда, ұлы жетістіктермен қатар, адамзат жаһандық экологиялық проблемаларға тап болды, олар негізінен ауыр өнеркәсіптің белсенді дамуына байланысты болды және т. б.
Қаланың қарбаласында, әсіресе әр түрлі құрылыс алаңдарының құрылысына байланысты өмір сүру қолайлы деп айту қиын. Полигондар, химиялық қалдықтар, автомобильдерден шығатын газдар, өнеркәсіптік кәсіпорындардың су мен ауаның ластануы, орман кесу, тыйым салынған балық аулау және аң аулау - осының бәрі экологиялық проблемаларды тудырады. Қоршаған ортаның қуатты ластаушысы кәсіпорындар болып табылады құрылыс индустриясы. Біздің елде олар ластанудың 8,1% береді, (ал автомобиль көлігі-13,3%, қара және түсті металлургия кәсіпорындары - 10,5 және 24%, ЖЭС - 29%).
Адам баласы өзінің күнделікті қажеттілігін қанағаттандыру үшін табиғат байлықтарын үздіксіз пайдаланушы табиғат қорының таусылуына, адамға, табиғатқа теріс ықпал ететін зиянды, қауіпті заттардың пайда болуына алып келді. Әр түрлі өндірістік, өнеркәсіптік, тұрмыстық қажеттіліктерді өтеу үшін өндіріліп жатқан бұйымдардың нәтижесінде пайда болған зиянды, қауіпті қалдықтар тек қоршаған ған емес, тірі ағзаларда әртүрлі қауіпті аурулардың пайда болуына өзіндік әсер етеді.
Құрылыс саласына жататындар: цемент және асфальт, әк, ағаш өңдеу зауыттары, өндіріс зауыттары, кірпіш, бетон қоспаларын қолдануға дайын құрама темір-бетон бұйымдары өндірістері, үй құрылысы комбинаттары және
т.б. Құрылыс материалдарының, бөлшектер мен бұйымдарды өндіру нәтижесінде шаң, газ, күйе шығару, әртүрлі қалдықтардың пайда болуына әкеледі. Құрылыс саласы экономика секторы ретінде көп нәрсені қажет етеді
шикізаттың, құрылыс материалдарының, энергияның, судың және басқа да
ресурстардың қажеттілігіне.
Экологиялық проблема-бұл табиғаттың құрылымы мен жұмысының бұзылуына әкелетін антропогендік әсер немесе табиғи апаттар нәтижесінде табиғи ортаның өзгеруі. Барлық адамдар тиісті экологиялық білім-тәрбие алғанша, бұл мәселелер де назардан тыс қалады. Сондықтан қаланың ғана емес, елдің де экологиялық жағдайын жақсарту үшін өзіңнен бастау керек!
Осы уақытқа дейін құрылыстардың негізгі мақсаты құрылыс болып табылды. Адам өмірінің қажеттілігін қамтамасыз ететін жасанды орта. Ендігі мақсат осы қолмен жасалған жасанды ортанының жағымсыз әсерінен қоршаған ортамызды сақтап қалу.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі:
Құрылыс қалдықтарының пайда болуы қоршаған ортаның ластануына әкелетін бірден-бір мәселелерді тудырады.
Зерттеу мақсаты:
Құрылыс қалдықтарының пайда болуының алдын алу және оларды азайтуды, есепке алу мен бақылауды, қалдықтардың жиналып қалуын, сондай-ақ қалдықтарды тасымалдап, залалсыздандыру жайы, оларды өңдеп, кәдеге асырудың жолдарын анықтау.
Міндеттері:
Құрылыс қалдықтары туралы мәліметтерді жинақтау және оларға талдау жасау;
Қалдық заттарды өңдеудің әлемдік әдістерімен танысу және оларға талдау жасап, экологиялық тиімдісін анықтау;
- Қаламыздың құрылыс қалдықтарымен ластану дәрежесін бағалау;
Алынған деректерді талдау және қорытындылау.
Зерттеу обьектісі:
Қоршаған орта, экология.
Зерттеу мәселесі:
Құрылыс қалдықтарының мәселелері.
Зерттеу гипотезасы:
Өндіріс және құрылыс қалдықтарының көбеюі-қазіргі заманғы әлемдегі ең өзекті экологиялық проблемалардың бірі, оны қоқысты қайта өңдеудің заманауи технологиялары арқылы шешуге болады.
Зерттеу әдістері:
талдап-сипаттау әдісі;
жүйелеу әдісі;
жинақтау;
қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы- зерттеулерінің негізінде құрылыс қалдықтарын мәселесін шешуді бағалау және бақылау рәсімі зерттелінеді.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:
Бұл жұмыстың маңыздылығы мен мәні Қостанай қаласында құрылыс қалдықтарды кәдеге жарату проблемасын шешуге жоғары технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды негіздеуден тұрады.
Диплом жұмысының құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ
0.1 Адам қызметінің нәтижесінде қалдықтардың жинақталу мәселелері
Адамзат өз өмірін жақсарту мақсатында және табиғатқа тәуелді болмауы үшін, барлық уақытта материалдық өндірістің қарқынын арттыруға ұмтылып келеді. Дегенмен де, табиғаттан алынған және тиімсіз пайдаланылған ресурстардың басым бөлігі қайтадан табиғатқа, адам өміріне қауіп тудыратын қалдық, зиян түрінде қайтарылады. Ал қоқыстарды зерттейтін сала-Гарбология деп аталады. Гарбология ағылшын тілінен аударғанда қоқыс деген мағынаны білдіреді. Оны 1973 жылы Уильям Рэджи ашты.[1]Ол экология ғылымынан бөлінген жеке бір сала. Қоқыс- еліміздің дамуына кесір. Қазіргі кезде бәрімізді қатты алаңдатып отырған жағдай - табиғатымыздың тікелей адамның іс-әрекетінен ластанып, бұзылуы.
Адам және өндіріс өмірі табиғи өмірге қарағанда қалдықты технологияға негізделген. Адам бар жерде қалдық үнемі пайда болып отырады. Қалдық-бқл оның иесінің өз еркі бойынша құтылуға тырысатын барлық заттар мен үрдістер. Қалдық түрлеріне байланысты келесідей түсініктер берілген.
Тұрмыстық қалдықтар- адамның өмірлік қабілеттілігін арттыру үшін тұрғын пункттерінде пайда болатын қауіпті және қауіпсіз қалдықтар.
Биологиялық қалдықтар- медицина және ветеринарлық жедел практика, медико-биологиялық сараптама нәтижесінде пайда болатын биологиялық органдар және сонымен қатар, биотехнологиялық өнеркәсіп қалдықтары.
Қауіпсіз қалдықтар- қауіпті қалдыққа жатпайтын қалдықтар.
Өндіру қалдықтары- өнім болып табылмайтын және қызметтерді орындау, энергия, өнім өндіру жағдайында пайда болатын химиялық қосындылардың жартылай фабрикаттардың, материалдар, шикізат қалдықтары.
Тұтыну қалдықтары- алғашқы тұтыну қасиетін жойған тауар, бұйым материал мен заттардың қалдықтары.
Ауыл шаруашылық қалдықтары- минералдық тыңайтқыштар, құстар мен жануарлардың қалдықтары.
Технологиялық минералдық құраушылар- жер өндіру мен өндірістің басқа салаларының, металлургиялық, байытушылық, тау-кен қалдықтары болып табылатын пайдалы компонеттерден тұратын қосындылар мен сұйықтықтар, тау массалары мен минералдық қоспалардың жинақталуы.
Егер қаланың күндіз - түні бір тынбайтын желін ескерсек, аталған қалдықтар мен қоқыстар ұшып, ауылды ластап, қоршаған ортаға зиянын тигізуде. Табиғатта өте тамаша бір қасиет бар.Оның өзі бөліп шығарған қалдықтардан біздің көмегімсіз-ақ өзін-өзі тазартып ала алады. Ал адам баласының бөліп шығарған көң-қоқсығынан ақыл-оймен өмірге келген халық
шаруашылығының улы, зиянды қалдықтарынан өздігінен тазалауға табиғатта шама жоқ.
Қалдық өндірушілер - қалдықтардың түзілуіне әсер ететін қызметтерді жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар.Қалдықты жою жинау, сорттау, тасымалдау, қайта өндеу, қоймаға көму және қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ету негізінде жүзеге асырырылады. Қалдықты жою мәселесі өте ерте кезден басталған. Яғни қалдықтардың пайда болуы ірі өнеркәсіптік қалалармен тікелей байланысты. Қала қалдықтарының іріп-шіруі нәтижесінде пайда болатын заттар атмосфералық ауаны ластайды. Қалдықты жоюдың кең тараған үш тәсілі бар:арнайы жабдықталған қойма жасау, қалдықты компастау, қалдық өндейтін зауыттарда қайта өңдеу.
Қоршаған орта мен адам денсаулығы үшін аса қауіпті қалдықтарға 600-ге жуық заттар мен қоспалар енеді. Оларға жататындар:
1. Өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын өндірудегі қалдықтардағы пестицидер;
2. Радионуклидтерді пайдаланатын кәсіпорындардағы пайда болатын радиоактивті қалдықтар, сынап және оның қосындылары, сынапты термометр;
3. Жылу электростанциялары мен металлургиялық өндірістегі қалдық құрамындағы зиянды металдар;
4. Мұндай өңдейтін және лак-бояу өнеркәсібіндегі қалдықтарда кездесетін қорғасын;
5. Электрмен қамтамасыз етудің элементтері;
6. Пайдаланылмаған медикаменттер, өсімдіктерді қорғау барысындағы химиялық құралдардың қалдықтары, бояу, лак, қоррозия қарсы құралдар, клей, косметика.
Жоғары улылықтарынан қалдықтардың көп түрлері қала және ауыл тұрғындары, қоршаған орта үшін үлкен қауіп тудырады. Қауіпсіздіктің сәйкес ескерту шараларын сақтамай оларды тіпті тастау немесе жерге көму табиғат және адам үшін қиын салдарларға және экологиялық шығынға әкелуі мүмкін. Әсіресе бұл радиоактивтік, жарылылысқа қауіпті қалдықтарға, жеңіл ұшатын уландырғыш заттарға қатысты. Сонымен бірге кейбір қалдықтар өзінің химиялық құрамы және физикалық жағдайы бойынша зиянсыз болып табылады, оларды көміп, теңіздер мен мұхиттарға батыруға болады. Қалдықтардың пайда болу мен оларды пайдалану мәселелері алуан түрлі. Өндірістік және тұтыну қалдықтары екінші реттік материалдық және энергетикалық ресурстардың бағалы түрлері болып табылады. Оларды алу үшін арнайы геологиялық ізденістерді жүргізудің, тау-кен өндіру кәсіпорнын салудың, технологиялық және энергетикалық шикізатты үлкен қашықтыққа тасмалдаудың еш қажеттілігі жоқ. Екінші реттік материалдық және энергетикалық ресурстар көп жағдайларда ірі өндіріс орталықтарында пайда болады, онда оларды қайта қолдану үшін принциптік мүмкіндіктер бар. Өндірістік нысандардың кері әсер етулерінен қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің радикалды шешімдері қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды кеңінен қолдану кезінде мүмкін. Тазарту құрылғыларын және құрылыстарды пайдалану улы тасталымдарды толық оқшаулауға мүмкіндік бермейді, ал тазалаудың заманға сай жүйелерін қолдану кейбір жағдайларда техикалық мүмкін болсада, әрқашанда тазалау үрдісін іске асыруға кететін шығынның экспоненциалды өсуімен қоса жүреді.
Қаланың даму қарқының өсуі, ғимараттардың санының көбейіне, демек, құрылыс алаңдарының өсуіне әкеледі. Құрылыс қалдықтарын тастау қайта өңдеуге қарағанда жақсы дамуда. Құрылыс қалдықтарының көп мөлшері көмуге тасталынады, ол үшін полигонды ұйымдастыру үшін айтарлықтай аудандар бар, дегенмен бұл материалдар арнайы жолдар салу үшін де тиімді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу өндіріске оң ықпал етеді. Нәтижесінде қымбат емес материалдардан жасалған жаңа құрылыс материалдары өңделеді .
Құрылыс қалдықтары өндірістік жер жұмыстарында, монтаждық ғимараттардың темір бетондық конструкциялары және бөлшектерінің жиындарында, әктеуші және жеке жұмыстарда қарастырылады. Бұл тастандылар толығымен цемент өнеркәсібінде, бәрімізге мәлім, силикатталған және балшықты кірпіштерде пайдаға асады, мұндай материалдардың өзіндік құны классикалық шикізат материалына қарағанда 2-3 есе аз.
Бетон конструкцияларын бұзу процесінде металл алынады қымбат арматура. Ірі қалаларда көптеген кәсіпорындар бар, олардың негізгі қызмет түрі осы материалды екінші қайтара жинау және тасымалдау қайта өңдеу. Кірпіш пен бетонды қайта өңдеудің қажеті жоқ, бұл тасымалдау кезіндегі ақшаны үнемдейді.[2.73] Әдетте, ескі ғимараттарды бұзғанда олардың орнына бұзу кезінде процесте алынған материалдарды қажет ететін жаңалары салынған кезінде қолданылады. Қайта өңдеуден кейін құрылыс қалдықтары бастапқы болған қалпына түседі. Бастапқыда болған материал: шыны, асфальт, пластик, бетон, кірпіш. Бірақ әрдайым емес, мысалы, темір бетоннан: ұсақталған бетон және арматуралық болаттан жасалған темір. Олардан әрдайым қайта темір бетон өндірілмейді. Көбінесе материалдар жеке қолданылады .[3.64]
Көптеген материалдарды дайындау құрылыс қалдықтары қайта өңдеуге арналған ең арзан шикізат болып табылады.
Осылайша, битум материалдарын өңдеу кезінде олардан жаңа:
битум;
битум-полимерлі шыбықтар;
битум ұнтағы;
битум-минералды массасы.
Кейіннен олар жол құрылысында қолданылады, сондай-ақ жылу оқшаулағыш және шатыр материалдарын өндіру кезінде [4.648]. Құрылыс қалдықтарының көп мөлшері жоюға ,ғана келеді, бұл бірнеше параметрлерге байланысты.
Қалдықтардың 3 санаты бар:
1 санат-әдетте құрылыстың басында пайда болатын қалдықтар оларға (ғимаратты бұзу кезінде пайда болған ауыр көлемді қоқыстар).
1 санат-құрылыс процесінде пайда болатын қалдықтар (орауға арналған материалдар).
2 санат-соңғы жұмыс соңында әрлеу кезінде пайда болатын қоқыстар.
Мұндай құрылыс қалдықтары:
тротуар плиткаларын өндіруде.
төмен қабатты ғимараттардың іргетасын қалыптастыру процестерінде қолданылады [5].
Уақытылы қайта өңдеу жыл сайынғы қалдықтардың өсуіне жол болдырмайды.Қалдықтарды өндіру, құрылыс қоқыстары мен қалдықтарын кәдеге жарату өндіріс табиғи ресурстарды сақтауға және үнемдеуге көмектеседі. Дұрыс қайта өңдеу қоршаған ортаны ластанудан сақтайды, атап айтқанда: полигон ретінде қызмет ете алатын ормандар мен алқаптарды.
Соңғы уақытта жалпы құрылыс қарқыны өте жылдам дамуда осылайша, жаңа салынбағандар аумақтар саны азаяды. Бұл проблема әсіресе ірі қалалар үшін өзекті. Ал шағын қалаларда қаланың орталық бөліктеріндегі аумақтар табу оңай емес. Осыған байланысты көптеген ескі ғимараттар бұзылады. Жаңаларын салуға қажетті алаңдардың санын босату үшін. Әрине, бұдан жаңа шешуді шұғыл қажет ететін проблема туындайды бұзу кезінде пайда болатын құрылыс қалдықтарын кәдеге жаратудың өзектілігі. Баяғыда құрылыс нысандарын бұзу үшін жарылғыш массалар қолданылатын. Осылайша жойылды - олар жарылды содан кейін бұл жарылған масса экспортталды. Нәтижесінде бөлшектеп бөлуге оңай емес бетон, металл, шыны сынықтары алынатын оларды бөліп ажырату қиындыққ соғатын.
Осы мақсатта үлкен "тауларды" экспорттайтын самосвалдар қолданылды қоқысты арнайы бөлінген орындарда кәдеге жаратуға арналған.Дегенмен де жыл сайын құрылыс қалдықтарын кәдеге жарату азаяды, ал ол қоқыс шығару проблемасының үлкеюіне әкеледі. [6].
Қатты тұрмыстық заттарды заласыздандыру технологиясы мен әдістерін таңдауда қала тазалығының санитарлық жүйесіне ықпал ететін экономикалық әлеуметтік, экологиялық, ұйымдастырушылық-құқықтық факторларды ескеру қажет.
Жалпы қорыта айтқанда қалдық-бұл күрделі сан-салалы ұғым. Қалдықтарды болдырмау, алдын-алу және азайту мәселелері қоғамның экономикалық-экологиялық мәселелерінің алдыңғы қатарында. Қоғамға зиянды қалдықтардың түзілуінің алдын-алу шаралары ғылыми-техникалық жетістіктермен байланысты жетілдіріліп келеді.Осы саладағы заңдық-нормативтік базаны толық қалыптастыру қалдықтарды басқару жүйесінің жұмысының артуына септігін тигізеді.Әр тұрғын атмосфераға жылына зиянды заттар тастағанда көміртегі және азот оксиды 90 кг жетеді. Қалалық үйінділерде (свалка), орташа қалаларда жылына тұрмыстық қалдықтардың жүздеген мыңдаған тоннасы жиналады. Олар езіліп, ағып ауаны, топырақты, жер астындағы суларды зақымдайды және қоршаған орта мен адамзат өміріне маңызды қауіптілікке айналады. Барлық әлемде тұрмыстық қоқыстарды өңдеу және зиянсыздандыру күннен күнге маңызды мәселе болып барады. Ол, біріншіден тұрғыны көп ірі қалаларға байланысты, онда жыл сайын барлық қоқыстардың миллион кубметр қоқыстар жиналады. Елде, жыл сайын 190 млн. кубметр қатты қалдықтар жиналады деп есептелуде. Мұндай көп мөлшердегі қалдықты жою мәселесін экологикалық категорияға жатқызуға болады, басқа жағынан алсақ, ол техникалық және экономикалық сұрақтардың, қиын шешімімен тығыз байланысты.
Дамыған елдерде шикізатты екінші рет пайдалану, экономикалық оймен анықталады, сонымен қатар қоқыстарды өңдеу және пайдалану қатал экологиялық заңнын барын көрсетеді. Ең үлкен рөлді табиғатты қорғау бойынша, халықаралық келісім атқарады, ол қоқыстармен қарым - қатынасты үйлестіреді. Мысалы, ЕК елдерінің мүшелеріне екінші шикізаттың нарықта пайда болуына жоспар құрып және тараған қоқыстардың пайдалану нормасын енгізу (макулатуралар, әйнектер, пластикті орамдар). Қазіргі заманда ең бастапқы мәселе болып тұрмыстық қалдықтарды өңдеу және зиянсыздандыру болып отыр. Қалдықтарды зиянсыздандыру және өңдеудің қазіргі таңда көптеген тиімді әдістері бар. Бірақ, біздің елде, осы салада, бір өзгеріс болды деп айту қиынға соғып отыр.
Жыл сайын Қостанай облысында шамамен 300 мың тонна қатты тұрмыстық қалдықтар пайда болады. Бұл қоқыстың барлығы 282 полигонға жиналады, оның 38 пайызы ғана экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келеді. Бұл ретте өңірдегі қоқысты кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі әзірше толық 10 пайызға жетпейді. Мұнымен тек 5 кәсіпорын айналысады.
1.2 Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға әсері
Құрылыс қалдықтары -мұның барлығы ғимараттарды бөлшектеу, жөндеу немесе салу процесінде пайда болатын қалдықтар. Оларға: сынған кірпіш, металл және бетон кесектері, сылақтың сынықтары, ағаш, ескі тұсқағаздар мен линолеумның бөліктері, бояу мен лак-бояу қалдықтары ескі терезелер мен есіктер, гипсокартон мен керамикалық плиткалар және т. б. жатады. Қазіргі уақытта құрылыс технологиялары барған сайын дамып келеді, мұндай қалдықтар құрылыспен бірге қатар жүреді.Мысалы, статистика бойынша құрылыс алаңын бұзу кезінде пайда болатын қалдықтардың пайызы: сынған кірпіш - 63%, бетон және темірбетон өнімдері - 26%, ағаш - 4%, металл сынықтары-1% басқа құрылыс қалдықтары - 6% [7.480].
Құрылыс жұмыстарының нәтижесінде біз жайлы баспана немесе заманауи құрылыс орындарын аламыз,бірақ құрылыстың барлық кезеңдерінде бір жағымсыз сәт бар-ол қоқыстың жиналуы. Тіпті бөлмедегі кішігірім косметикалық жөндеу зиянды құрылыс қалдықтарының пайда болуына әкеледі. Ірі сауда немесе кеңсе орталығы салынғанда, құрылыс қоқыстарының уақтылы шығарылмауы үлкен проблема болып, жұмыс кестесінің бұзылуына әкелуі мүмкін. Егер қарасаңыз, мұндай қалдықтар көп орын алып қана қоймай, қаланың сыртқы келбетін бұзып қана қоймай, адамдардың денсаулығына айтарлықтай зиян келтіретіні анық.
Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға қаншалықты қауіпті екенін көрейік. Қалдықтарды тиісті түрде кәдеге жаратусыз табиғатқа теріс әсер етпеу мүмкін емес. Сұйық түрдегі құрылыс қалдықтары (қоспалар, бояулар, желім) топырақты ғана емес, сонымен қатар жер асты суларына еніп, ондаған және жүздеген шақырымдарға дейін жетеді.Кейбір құрылыс қалдықтары тез тұтанады, көмір қышқылы мен басқа да зиянды қосылыстардың бөлінуінен басқа, тұрғын үйлердің өртке немесе қатты түтінденуіне әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, улы заттар атмосферада жиналып, уақыт өте келе жауын-шашын түрінде түсіп, өсімдіктерді уландырады.
Құрылыс қалдықтары сонымен қатар адамдарға да зиян әсер етеді. Құрылыс қалдықтары қай жерде жиналса да, біз онымен қандай да бір түрде байланысамыз. Бұл міндетті түрде физикалық байланыс болуы шарт емес. Қалдықтар жүздеген метр алшақтықта болса да, біз қоқыстың барлық түрлерін ыдырату немесе жағу кезінде пайда болған зиянды түтінімен дем аламыз. Көптеген адамдар мұндай қоқыстың зиянын түсінбейді, бірақ іс жүзінде бұл өте ауыр болуы мүмкін. Мәселе мынада, қазіргі заманғы құрылыс материалдарында адам ағзасына теріс әсер ететін көптеген қауіпті заттар бар.
Бір қарағанда, қауіпсіз тұсқағаздар улы болуы мүмкін, өйткені қағаздан басқа, құрамында бояу мен желім қалдықтары бар. Жанған кезде диоксиндер мен көмірқышқыл газы шығады, мұның бәрі адамның өкпесіне енеді. Шырышты қабықтың улы заттармен зақымдануы денсаулыққа түзетілмейтін зиян келтіруі мүмкін. Құрылыс қалдықтарының мұнымен ғана қауіпті емес. Жану немесе ыдырау кезінде улы түтіннен де келетін зардаптары аз емес. Полигондар кейде тұрғын аудандарға жақын жерде орналасады, нәтижесінде балалар қалдықтардың жанында ойнап, әртүрлі сипаттағы жарақат алуы мүмкін. Әсіресе қауіпті шыны және үлкен тұрақсыз құрылымдар.
Құрылыс негізі қоршаған ортаға қатты әсер ететін әртүрлі шикізат, құрылыс материалдары, энергия, су және басқа ресурстарды қажет етеді. Ландшафттардың елеулі бұзылуы және қоршаған ортаның ластануы тікелей құрылыс алаңында жұмыс жүргізумен байланысты. Бұл бұзушылықтар құрылыс аумағын тазартудан, өсімдік қабатын алып тастаудан және жер жұмыстарын жүргізуден басталады. Бұрын құрылыс салумен айналысқан құрылыс аумағын тазарту кезінде жағу кезінде қоршаған ортаны ластайтын немесе қоқыс тастайтын аумақтарды біртіндеп тастайтын қалдықтардың едәуір мөлшері пайда болады, бұл учаскелердің морфологиясын өзгертеді, гидрологиялық жағдайларды нашарлатады, эрозияға ықпал етеді. Табиғатқа әсер ету дәрежесі құрылыс кезіндеқолданылатын материалдарға, ғимараттар мен құрылыстарды салу технологиясына, құрылыс өндірісінің технологиялық жабдықталуына, құрылыс машиналарының, механизмдер мен көлік құралдарының түрі мен сапасына және басқа факторларға байланысты.
Құрылыс қалдықтарын бірнеше санатқа жіктеуге болады. Құрылыс қалдықтарының бірінші санаты, әдетте, құрылыс басталғаннан кейін пайда болатын қалдықтар, екінші санатқа құрылыс барысында пайда болған қалдықтар, үшінші санатқа құрылыс соңында пайда болған қалдықтар жатады.
Құрылыс қалдықтарының бірінші санаты, әдетте, ауыр көлемді қоқысты қамтиды, құрылыс басталмай тұрып дейін немесе құрылыс алаңы немесе жөнделген орын тазаланады, ескі ғимарат болса бұзылады, сондай-ақ күрделі жөндеу процесінде есіктер, қабырғалар, терезелер демонтаждалады, және т.б. Мұндай қоқыстар көптеген жағдайларда, айтарлықтай көлем және айтарлықтай салмақ алады. Құрылыс және жөндеу жұмыстары басталғанға дейін жойылуы керек [8.69]. Құрылыс барысында құрылыстың қажет емес бөліктері қалдықтарға түседі,ондай қоқысты жою керек, өйткені ол жиналып,құрылыс немесе жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін кедергі келтіреді. Құрылыс және жөндеу жұмыстарының негізгі кезеңдері аяқталғаннан кейін, әрлеу жұмыстары жүреді, оның барысында үлкен, бірақ жеткілікті жеңіл қоқыстар шығады.Оныда шығару үшін қажетті уақытты қажет етеді.Тұрмыстық қалдықтарға арналған қоқыс жәшіктеріне құрылыс қоқыстарын шығару қатаң тыйым салынады және айыппұл салуға әкеп соғады [9.303].
Қоршаған ортаға әсер ету дәрежесіне қарай қоқыс қалдықтары бес топқа бөлінеді. Ең қауіпті қалдықтар жіктеу бойынша бірінші топқа, ең аз қауіпті - бесінші топқа жатады. Құрылыс қоқыс қалдықтары негізінен төртінші және бесінші топқа жатады (кейбір лактар мен бояуларды қоспағанда). Дегенмен, оларды қауіпсіз деп санауға болмайды. Олар іс жүзінде қауіпсіз. Ең үлкен қауіп құрылыс шаңы адамның тыныс алу жолына түсетін оның денсаулығына теріс әсер етеді, улану мен аллергия тудырады.Бір жағынан қарағанда қауіпті емес деп саналған қалдықтар да адам мен қоршаған ортаға елеулі қауіп төндіруі мүмкін.Мысалы, құрылыста қолданылатын ағаштың өзі қауіпті емес, бірақ көбінесе газ түзетін бояғыштармен қаныққан, құрамында зиянды қоспалар бар болып табылады. [10].
Сонымен қатар, құрылыс қалдықтары кәдімгі полигонға апарған кезде жер асты сулары да айтарлықтай қауіп төндіреді. Құрылыс қалдықтарын сауатты және уақтылы жоюдың бірнеше жағымды жақтар бар.
Біріншіден, уақтылы босатылған құрылыс алаңы жаңа материалдарды сақтау және тасымалдау шығындарын азайту, жеңілдетуге мүмкіндік береді. Жұмыскердердің және құрылыс техникасының жұмысын үздіксіз қамтамасыз етеді.Құрылыс және жөндеу ,бақылау мәселелерін болдырмауға мүмкіндік береді.
Екіншіден, құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу жаңа құрылыс материалдарын сатып алғанша әлдеқайда тиімді.Қалдықтарды кәдеге жарату ақша мен табиғи материалдарды үнемдейді. Мысалы, бұзылған бетон ғимараттарынан алынған екінші қиыршық тас қайтадан жаңа құрылыс процесінде қолданылуы керек.
Үшіншіден, құрылыс қалдықтарын дұрыс жою қоршаған ортаны ластанудан қорғауға, орманды кесуге, азайтуға мүмкіндік береді. Қоқыс тастайтын жерлердің саны мен көлемін ұлғаюына байланысты, өсімдіктер мен жануарлардың өліміне негіз болады.
Бүгінде қаламызда қоқыс тастайтын орындар 90% - ға жүктелген. Экономикалық тұрғыдан, бұл ұтымды әрекет сияқты көрінбейді, өйткені оны қайта өңдеуге болады, мемлекеттік қазынадан ақшаны үнемдей арқылы, қоршаған ортаның ластануына жол бермес еді. Болашақта құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу кез-келген құрылыстың бастамасының маңызды талабына айналар деген ойдамын.
Құрылыс қалдықтарын кәдеге жарату арқылы екінші өмір берілгенмен тең.Мысалы:-ағаш және ағаш тамырлары, темір бетон сынықтары, пластик, шыны және ескі шиналар, сондай-ақ кірпіш Күрес және көптеген басқа материалдар [11].
Сонымен қатар, ғимараттарды бұзу әрдайым дерлік жаңа құрылыстың бастамасының негізі болатындығын ескеру қажет. Құрылыс қалдықтарын екінші рет пайдалану құрылыс материалдарын тасымалдау уақытын үнемдейді. Құрылыс материалдары жаңа құрылыс орнында, сондықтан басқа жерден тасымалдау немесе жеткізу керек емес. [12.237].
Бүкіл әлемде құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу өте маңызды пайдалы сала. Жыл сайын құрылыс қалдықтарының көлемі өсіп келеді және осы жоспарлы нарық қатысушыларының пікірінше, негізгі мәселе тасымалдауда емес, қайта өңдеуде жатыр, кәдеге жарату ең бастысы, экологиялық тұрғыдан көму. Жыл сайын Қостанай облысында шамамен 300 мың тонна қатты тұрмыстық қалдықтар пайда болады. Бұл қоқыстың барлығы 282 полигонға жиналады, оның 38 пайызы ғана экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келеді. Бұл ретте өңірдегі қоқысты кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі әзірше толық 10 пайызға жетпейді. Мұнымен тек 5 кәсіпорын айналысады. Қоқыс біртіндеп өркениеттің үлкен проблемасына айналады. Экономиканың қазіргі жағдайы мен күнделікті өмір мәдениетінің арқасында, адамдар әлі күнге дейін бұл адам ұзаққа созылмаушылықта өмір сүреді.
Бұрынырақ кезде құрылыстың негізгі міндеті адамның өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ететін жасанды орта құру болды. Қоршаған орта оның жаңадан құрылған жасанды ортаға теріс әсерінен қорғау қажеттілігі тұрғысынан ғана қарастырылды. Адамның құрылыс іс-әрекетінің қоршаған ортаға және жасанды ортаға табиғи ортаға әсер етуінің кері процесі салыстырмалы түрде жақында қарастырыла бастады. Бұл мәселенің тек кейбір аспектілері, практикалық қажеттілік жағдайында, үстірт зерттелініп және шешілді (мысалы, қалдықтарды жою , елді мекендердегі ауаның тазалығы және т.б.). Сонымен қатар, құрылыс қоршаған ортаға әсер етудің күшті антропогендік факторларының бірі болып табылады. Құрылыстың антропогендік әсері әр түрлі сипатта болады және құрылыс жұмыстарының барлық кезеңдерінде - құрылыс материалдарын өндіруден бастап дайын нысандарды пайдалануға дейін жүреді. Біздің қаламызда құрылыс қалдықтарының мәселесі ең өзекті мәселе болып табылады. Халықтың санитарлық-гигиеналық ережелерге сәйкестігін, неғұрлым мұқият және үнемді қарым-қатынас жасау қажеттілігін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды түсіну маңызды.Қоршаған табиғи ортаны қорғау құрылыстың барлық мәселелерін әзірлеу кезінде ескеріліп және жобалау құжаттамасының барлық бөлімдерінде: жалпы түсіндірме жазбада, технологиялық бөлікте, құрылыс шешімдерінде, схемалық құжаттамада көрсетілуі тиіс.
Адамдар өмір сүру және дамуы үшін жер бетінің пайдалы ресурстарын белсенді пайдалануы керек. ХХ ғасырдың ортасына дейін бұл пайдалану табиғи экожүйелерге белгілі бір зиян келтірсе де, дүниежүзілік экологиялық апатқа қауіп төндірмеді. Адамның іс-әрекетінің экономикалық аумақтарға енгізген өзгерістері көбінесе шамалы болды, не толығымен қайтымды болды, немесе бір табиғи экожүйе басқасымен алмастырылды. Ал XXIғасырда урбанизация мен халықтың өсуімен, индустрияның дамуымен табиғи экожүйелерге тасталған қалдықтарды табиғат табиғи тәртіппен сіңіре алмайды. Адам табиғи кешеннің үйлесімді құрамдас бөлігі болудан бас тартып, ойланбаған құлдыққа айналды және жай ғана жау мен жер анасын өлтірді. Табиғат енді өзінің алғашқы келбетін қалпына келтіре алмайды, бұл тез бұзылу процесін тоқтату мүмкін емес және қазіргі кезеңде жіберілген қателіктерді кем дегенде ішінара түзетуге тырысады.
Құрылыс қалдықтарын жүйелі жинау, жою және заласыздандыру- кез келген қаланың ең басты санитарлық-гигиеналық міндеттерінің бірі. XX-ғасырдың ортасына дейін қалдықтар өзендер мен мұхиттарға тасталып келді Алайда оның негізі судың ластау көзіне айналды.Су алқаптарының экологиялық жүйесі ғана өзгеріп қоймайды, қалалардың санитарлық жағдайы да елеулі түрде нашарлайды. Сол үшін су көздерінің бастапқы тазалығын қалпына келтіру үшін қалдықтарды зиясыздандыру, пайдаға асыру және өңдеу проблемаларын шешу қажет.
Қала мен өмір ағымы одан сайын дамып келе жатқандықтан, бұл проблеманың маңыздылыға да арта түсуде. Құрылыс қалдықтары барынша әр түрлі болып келеді.Олардың улылық дәрежесі де бірдей емес.
Жоғарыда айтылғандарды заңға сәйкес құрылыс қалдықтарын және кез-келген басқа қоқыстарды жоюға шақыру арқылы қорытындылауға болады. Осының арқасында біз денсаулығымызды сақтап, табиғатқа қоршаған ортамызды сақтап қалуға күресуге көмектесеміз. Сонымен қатар, бүгінгі күні ондаған немесе тіпті жүздеген килограмм қоқысты өз бетінше алып жүрудің қажеті жоқ, кез-келген қалдықтарды оңай шығарып, дұрыс тастайтын өндейтін мамандандырылған компаниядан көмек сұрау жеткілікті.
1.3 Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы
Қоршаған ортаны қорғау Қазақстандағы ең өткір мәселелердің бірі болып келеді, ал құрылыс қалдықтарың кәдеге жарату ең күрделі мәселелердің бірі. Қалдықтардың көп бөлігі түсті және қара металдарды, сирек кездесетін және тарқаған элементтерді қосымша өңдіріп алу үшін әлеуетті шикізат болып табылады. Құрылыс қалдықтардың жыл сайын жиналу есебінен едәуір жер аумақтары шегеріліп тасталуда. Қалдықтарды көму және кәдеге жарату мәселесін шешу көп аспектілі әлеуметтік сипатқа ие, осы үрдісте ерекше рөлді мемлекеттік-құқықтық механизм ойнайды. Өкінішке орай, терең талдау кезінде осы мәселелердің реттелмеуінің жеке фактілері және республикада құрылыс және өндірістік және қалдықтарды кәдеге жарату бойынша басқару жүйесінің жоқтығы анықталуда. Қазақстан Республикасына қалдықтарды қайта өңдеу, көму немесе кәдеге жарату үшін әкелу тек Үкіметтің арнайы рұқсаты бойынша іске асырылады, пайдаланғаннан кейін залалсыздандыру немесе кәдеге жарату технологиясы жоқ өнімдерді импорттауға тыйым салынады. Қалдықтардың жіктемесі оларды кәдеге жарату, сақтау және көму тәсілдеріне әсер етеді. Заңнамада өндірістік және коммуналдық-тұрмыстық қалдықтарды мемлекеттік есепке алуды өткізу туралы ереже бекітілген, бірақ ол толығымен реттелмеген - қалдықтардың кей түрлері ескеріледі және түрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдармен тіркеледі, бұл өндірістік және тұтынушылық қалдықтармен жұмыс істеу бойынша жағдайға толық объективті баға беруге мүмкіндік бермейді. Сондықтан заңнамада қалдықтармен жұмыс жасау бойынша жауапкершілік артылатын органдардың құзыреті мен өкілеттіліктері нақты жазылуы керек. Өндірістік және тұтынушылық қалдықтарды кәдеге жарату бойынша қызметті халықаралық реттеу, Қазақстан Республикасының аумағында зиянды улы құрылыс және өндірістік қалдықтарды көму немесе сақтау үшін әкелу туралы мәселе маңызды болып табылады. Қауіпті қалдықтармен жұмыс істеу нәтижелері үшін Қазақстанның және көршілес мемлекеттердің жауапкершілігін қайта қарастыру керек. Қалдықтармен жұмыс істеуге қалдықтарды қоймалау, оларды кәдеге жарату, көму, тағы да оларды тасымалдау, азаматтық құқық ережелерін қолдануға болатын сату-сатып алу және тағы да басқа шарттар жатады. Қазіргі уақытта құрылыс қалдықтарымен жұмыс істеу мәселесі заманауи қалалардың өткір мәселелерінің бірі болып табылады. Осы мәселені шешуге қатысты жергілікті биліктің негізгі шаралары көмуге жататын қалдықтардың көлемін азайтуға, қалдықтарды қайта өңдеуге және оларды екінші реттік шикізатқа айналдыруға бағытталуы керек. Аталған шаралардың тиімділігі, ең алдымен, мемлекеттік реттеу дәрежесіне тәуелді, сонымен қатар қалдықтармен жұмыс істеудің ағымдағы нормативтік-құқықтық базасына тәуелді болады.
Қазіргі уақытта қалдықтармен жұмыс істеу - бұл мұқият зерттеуді және кешенді құқықтық реттеуді талап ететін өткір мәселелердің бірі. Осы саладағы ағымдағы заңнама осы күннің талаптарына әлі де сәйкес келмейді. Қазіргі уақытта қалдықтар саласында қарым-қатынасты реттейтін нормативтік құқықтық актілер де мінсіз емес және сәйкес түзетуді талап етеді. Олардың басты кемшілігі - қалдықтармен жұмыс істеу мәселесімен байланысты сұрақтарды регламенттей алмайтындығы. Тәжірибеде осы нормативтік-құқықтық актілерді пайдалану өзара қарама-қайшылықтарға ие.
Қалдықтардың мәселесі қоршаған ортаға зиян тигізумен тікелей байланысты екендігін ескерсек, оны бастапқыдағы құқықтық шешімі экология мәселесіне арналған нормативтік-құқықтық актіде болуы керек. Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға көшу тұжырымдамасында (бұдан әрі-Тұжырымдама) анықталған қалдықтармен жұмыс жасау саласындағы Қазақстанның саясаты қалдықтарды жекелеп жинауға, инвестицияларды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестікті тарту арқылы екінші реттік шикізаттан өнімді алу арқылы қалдықтарды қайта өңдеу секторын дамытуға бағытталған. Тұжырымдамамен қалдықтарды қайта өңдеу үлесін 2030 жылға қарай 40% дейін, 2050 жылға қарай 50% дейін жеткізуді көздейтін нысаналы индикаторлар анықталған. Тұжырымдамада белгіленген нысаналы индикаторларға жету, ҚТҚ жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, кәдеге жарату мен жайғастыру, сонымен қатар екінші ретті шикізат нарығының жұмысын жүйелендіру және реттеу үшін қалдықтарды басқару бойынша қызметті реттейтін нормативтік-құқықтық құжаттарға өзгерістер енгізілді.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінде және Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы заңында жергілікті атқарушы органдарға құрылыс қалдықтарын жинау, кәдеге жарату мен қайта өңдеу жерінде бөлшектеп жинауды ұйымдастыру бойынша міндет артылған. Мемлекеттік сатып алулар туралы заңда мемлекеттік сатып алуларды өткізу кезінде Қазақстан Республикасының аумағында қайталама шикізаттан жасалған тауарларға басымдылық берілген. Қостанай қаласы үшін компост, биогаз және қайталама өнімді алу арқылы қалдықтарды жинау және кәдеге жарату бойынша үздік технологияларды ендіру үшін инвестицияларға негіздеме жасалған.
Келесі қалдықтарды полигондарда көму үшін қабылдауға тыйым салынады:
1. сұйық қалдықтар;
2. полигон шарттарында жарылыс, коррозиялық, қышқылдану, жоғары оттану немесе от қаупі бар қауіпті қалдықтар;
3. сумен әсерге түсетін қалдықтар;
4. инфекцияланған болып табылатын медициналық немесе ветеринарлық мекемелердің қалдықтары;
5. рекультивация кезінде тұрақтандыру материал ретінде пайдалану жағдайларынан басқа, тұтас пайдаланылған шиналар мен олардың бөлшектері;
6. тұрақты органикалық ластаушыларға ие қалдықтар;
7. пестицидтер;
8. құрылыс материалдарының қалдықтары және т.б.[13.125]
Қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы бір орында тұрмай әр жылы жаңа жоспарлар қойылады.
2021 жылға арналған жоспарлар:
1. Қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу және бекіту;
2. Қалдықтарды энергетикалық кәдеге жарату жөніндегі жобаларды іріктеу бойынша аукциондық сауда-саттық өткізу.
Жаңа жоспарлардың мәні, бұл өз кезегінде қалдықтарды кәдеге жарату құнын арттырады. Олар тек қаржылық жағынан ғана емес, қатаң экологиялық стандарттарды орындау, сонымен қатар полигонды орналастыру туралы шешім қабылдайды.
Қазақстандағы құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу нарығы төмен бәсекеге қабілеттілігімен ерекшеленеді. Компаниялардың көп саны қоқысты шығару, сонымен қатар қалдықтарды қайта өңдеу (мысалы, макулатура немесе пластика және т.с.с.) сегментінде жұмыс істейді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу нарығына шығу қоқыс сұрыпатаушы кешен үшін де, қоқысты қайта өңдейтін зауытты салу үшін де едәуір инвестицияларды талап етеді. Тартымды бизнес қалдықтардың нақты түрін қайта өңдеу болып табылады (осы қалдықтарға қолжетімділік болса). Құрылыс қалдықтарымен жұмыс жасау нормативтік -- құқықтық базаға сәйкес жүргізілуі тиіс. Халықаралық тәжірибе деңгейінде қайта өңдеу үшін заманауи технологияларды қолдануға сәйкес бірнеше қорытынды жасауға болады. Құрылыс қалдықтары атмосфера, гидросфера, литосфера және биосфера сияқты жердің барлық қабаттарына тиетін зиянды және улы заттары бар көп компонентті құрамымен қоршаған ортаға зиянды әсер тигізеді. Дамыған елдер осы әсерді түрлі әдістермен төмендетуге тырысуда, олардың ішінде құрылыс қалдықтарын құраушыларын сұрыптау және қайта пайдалану жетекші орынға ие. Қазақстан Республикасының негізгі мемлекеттік құжаттарына сәйкес елде құрылыс қалдықтарын қадағалау, сақтау, қайта өңдеу мен кәдеге жарату сияқты қалдықтарды кешенді басқару жүйесі айтарлықтай жоқ, бұл тұрақты дамуға көшуге кедергі келтіреді. Құрылыс қалдықтарын реттеу және басқару үшін жауап беретін мемлекеттік органдар мен түрлі компаниялардың қайта өңдеумен айналасатын кәсіпорындар арасында өзара әрекеттесу мен өзара көмек көрсету механизмі жоқ. Қазақстандағы негізгі қалдықтар массасы полигондарда және рұқсат етілмеген үйінділерде жиналады. Қоқысты жағу тәсілі, көму сияқты экологиялық зиянды әдіс. Әрине, бұл тәсілдерден толығымен бас тартуға болмайды, себебі 100 % рециклингке жетуге болмайды. Бірақ жағылатын қоқыстың көлемін азайтуға болады. Қалдықтарды жинау, сақтау және қайта өңдеу мәселесін шешу үшін оларды кешенді шешу керек. Біріншіден, қалдықтарды басқару саласында заң актілерін қолдануға бақылау керек. Екіншіден, Қазақстан Республикасында құрылыс қалдықтарын кешенді басқару жүйесін ендіру. Бұл мәселе бойынша тәрбиелеу мен мәселеге тарту керек. Үшіншіден, қайталама ресурстарды сату нарығы болуы керек. Біздің қоғамға қалдықтарды жинау мәдениетін арттыру керек, ал бұл ұзақ және қиын үрдіс. Осы сатыда маңызды рөл кәдеге жаратылған заттарды қабылдау пункттерінде жатыр. Қазіргі уақытта құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу саласының қажет болмауының төмен деңгейі отандық өндірістердің табиғи шикізатқа сұранысымен түсіндіріледі. Қайта өңдеуге қарағанда, дайын шикізатты сатып алу оңай. Дегенмен, экологиялық тараптан, бірінші нұсқа пайдалырақ. Кәдеге жарату тәсілі матариал мен улылыққа тәуелді. Әр түрі жеке тәсілді және қайта өңдеуді талап етеді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу бойынша кез келген кәсіпорынның даму стратегиясы болуы керек және өзекті кәдеге жарату тәсілдерін анықтау керек. Қайталама құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу арқылы Еуропа елдерінде, Жапонияда, Қытайда және т.б. бизнес құрылуда, ол өз кезегінде табысты. Нәтижесінде құрылыс қалдықтарына екінші өмір беріледі, энергияны тұтыну қысқартылады, атмосфераға зиянды заттардың шығарылуы азаяды. Еуропа бойынша орта есеппен: 40% көмуге, 40% қайталама шикізатқа қайта өңдеуге жатады және 20% энергияға қайта өңделеді. Қазақстанда құрылыс қалдықтарын кешенді өңдеу жүйесі жүргізілетін, қайта өңдеумен айналасатын кәсіпорындарды салу керек.
Қазіргі уақытта пайдаланылатын құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу тәсілдері экологиялық қауіптілік (полигондарға көму, газ оттықтарымен бірге жағу), қолмен жұмыс істеудің жоғары деңгейі (құрылыс қалдықтарын жеке құраушыларға сұрыптау), қайта өңдеу үрдісінің жеткіліксіз жылдамдығы сияқты кемшіліктерге ие.
2 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫН ЖОЮ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1Қостанай қаласындағы қалдықтарды кәдеге жаратудың жаһандық мәселесі
Бүгінгі таңда Қостанай қаласында ғана емес жалпы Қазақстанның жаһандық проблемаларының бірі қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу проблемасы болып табылады. Бүгінгі күнге дейін қандай да бір өзгерістер туралы айту қиын, өйткені бұл тек Қостанай қаласына ғана емес, бүкіл әлемге қатысты үлкен мәселе . Бүкіл адамзат бұрыннан құрылыс қалдықтарын ресурстық әлеуеті оны жоюға ғана емес, оны пайдалануға да мұқтаж деген қорытындыға келді. Бұл ретте құрылыс қалдықтары проблемасы бойынша алдымызға мақсат пен міндет қоюымыз керек, өйткені қоқысты кез келген бағамен қайта өңдеу қажет.
Әлбетте, мұндай проблема мемлекеттік деңгейде шешілуі керек, өйткені құрылыс қалдықтарын өңдеумен байланысты заманауи технологиялар айтарлықтай материалдық салымдарды қажет етеді, және мұндай ауқымды жобаларды жүзеге асыру мемлекет тарапынан тиісті ұйымдастырусыз және үйлестірусіз мүмкін емес. Құрылыс қалдықтарын жою, қайта өңдеу және залалсыздандыру мәселелері бойынша шешімдер қабылданады, олар жүйелік тәсілді, соның ішінде:
- инженерлік жайластырылған полигондарда ресурстарды кәдеге жарату және қалдықтарды жинау;
- қайталама ресурстарды барынша кәдеге жарата отырып, бақылау сұрыптау;
- қалдықтар баллансының термиялық ыдырауы;
- қалдықтарды бөліп жинау;
Бүгінгі таңда еліміздегі құрылыс қалдықтарын залалсыздандырудың ең көп таралған тәсілі жабдықталмаған полигондарда болып отыр. Құрылыс қалдықтарын залалсыздандырудың полигондық әдісі технологиялық жағынан күрделі емес, алайда үлкен жер алаңдарын, қомақты капитал жұмсауды, пайдалану және көлік шығындарын талап етеді. Осыған байланысты қалдықтарды басқарудың тиімді әдістерінің бірі-полигонды сұрыптау кешендерін және биомеханикалық зауыттарды құру, бірақ полимерлі құрылыс қалдықтарын жою мәселесі ерекше назар аударуға тұрарлық, өйткені бұл материал өздігінен ыдырауға ұшырамайды, бірақ жану кезінде өте улы заттар шығарады. Осыған сүйене отырып, құрылыс қалдықтарын оң және теріс қасиеттері бар деп айта аламыз. Біз қалдықтардың бірнеше критерийлерін анықтадық:
Теріс қасиеттері (кемшіліктері).
1 . Құрылыс қалдықтарына талдау жасалады.
2. Топыраққа немесе жер асты суларына су қоймаларына түсетін қалдықтар адамдар мен жануарларға үлкен қауіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қостанай қаласындағы құрылыс қалдықтарының мәселелері.
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Адам қызметінің нәтижесінде қалдықтардың жинақталу мәселелері ... ..
1.2 Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға әсері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫН ЖОЮ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ..
2.1Қостанай қаласындағы қалдықтарды кәдеге жаратудың жаһандық мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Құрылыс қалдықтарын басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу мәселесін шешудегі әлемдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ТӘЖІРБИЕНІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
3.1Қоқысты кәдеге жарату тәсілдері және оны жүргізу әдістемелері
3.2 Құрылыс материалдарын қайталама ресурс ретінде пайдалану.
3.3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
КІРІСПЕ
Біз жаңа мыңжылдыққа қадам бастық және өткенге көз жүгіртсек, өркениет көптеген жағынан дамуда үлкен қадам жасады деп сеніммен айтуға болады. Алайда, ұлы жетістіктермен қатар, адамзат жаһандық экологиялық проблемаларға тап болды, олар негізінен ауыр өнеркәсіптің белсенді дамуына байланысты болды және т. б.
Қаланың қарбаласында, әсіресе әр түрлі құрылыс алаңдарының құрылысына байланысты өмір сүру қолайлы деп айту қиын. Полигондар, химиялық қалдықтар, автомобильдерден шығатын газдар, өнеркәсіптік кәсіпорындардың су мен ауаның ластануы, орман кесу, тыйым салынған балық аулау және аң аулау - осының бәрі экологиялық проблемаларды тудырады. Қоршаған ортаның қуатты ластаушысы кәсіпорындар болып табылады құрылыс индустриясы. Біздің елде олар ластанудың 8,1% береді, (ал автомобиль көлігі-13,3%, қара және түсті металлургия кәсіпорындары - 10,5 және 24%, ЖЭС - 29%).
Адам баласы өзінің күнделікті қажеттілігін қанағаттандыру үшін табиғат байлықтарын үздіксіз пайдаланушы табиғат қорының таусылуына, адамға, табиғатқа теріс ықпал ететін зиянды, қауіпті заттардың пайда болуына алып келді. Әр түрлі өндірістік, өнеркәсіптік, тұрмыстық қажеттіліктерді өтеу үшін өндіріліп жатқан бұйымдардың нәтижесінде пайда болған зиянды, қауіпті қалдықтар тек қоршаған ған емес, тірі ағзаларда әртүрлі қауіпті аурулардың пайда болуына өзіндік әсер етеді.
Құрылыс саласына жататындар: цемент және асфальт, әк, ағаш өңдеу зауыттары, өндіріс зауыттары, кірпіш, бетон қоспаларын қолдануға дайын құрама темір-бетон бұйымдары өндірістері, үй құрылысы комбинаттары және
т.б. Құрылыс материалдарының, бөлшектер мен бұйымдарды өндіру нәтижесінде шаң, газ, күйе шығару, әртүрлі қалдықтардың пайда болуына әкеледі. Құрылыс саласы экономика секторы ретінде көп нәрсені қажет етеді
шикізаттың, құрылыс материалдарының, энергияның, судың және басқа да
ресурстардың қажеттілігіне.
Экологиялық проблема-бұл табиғаттың құрылымы мен жұмысының бұзылуына әкелетін антропогендік әсер немесе табиғи апаттар нәтижесінде табиғи ортаның өзгеруі. Барлық адамдар тиісті экологиялық білім-тәрбие алғанша, бұл мәселелер де назардан тыс қалады. Сондықтан қаланың ғана емес, елдің де экологиялық жағдайын жақсарту үшін өзіңнен бастау керек!
Осы уақытқа дейін құрылыстардың негізгі мақсаты құрылыс болып табылды. Адам өмірінің қажеттілігін қамтамасыз ететін жасанды орта. Ендігі мақсат осы қолмен жасалған жасанды ортанының жағымсыз әсерінен қоршаған ортамызды сақтап қалу.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі:
Құрылыс қалдықтарының пайда болуы қоршаған ортаның ластануына әкелетін бірден-бір мәселелерді тудырады.
Зерттеу мақсаты:
Құрылыс қалдықтарының пайда болуының алдын алу және оларды азайтуды, есепке алу мен бақылауды, қалдықтардың жиналып қалуын, сондай-ақ қалдықтарды тасымалдап, залалсыздандыру жайы, оларды өңдеп, кәдеге асырудың жолдарын анықтау.
Міндеттері:
Құрылыс қалдықтары туралы мәліметтерді жинақтау және оларға талдау жасау;
Қалдық заттарды өңдеудің әлемдік әдістерімен танысу және оларға талдау жасап, экологиялық тиімдісін анықтау;
- Қаламыздың құрылыс қалдықтарымен ластану дәрежесін бағалау;
Алынған деректерді талдау және қорытындылау.
Зерттеу обьектісі:
Қоршаған орта, экология.
Зерттеу мәселесі:
Құрылыс қалдықтарының мәселелері.
Зерттеу гипотезасы:
Өндіріс және құрылыс қалдықтарының көбеюі-қазіргі заманғы әлемдегі ең өзекті экологиялық проблемалардың бірі, оны қоқысты қайта өңдеудің заманауи технологиялары арқылы шешуге болады.
Зерттеу әдістері:
талдап-сипаттау әдісі;
жүйелеу әдісі;
жинақтау;
қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы- зерттеулерінің негізінде құрылыс қалдықтарын мәселесін шешуді бағалау және бақылау рәсімі зерттелінеді.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:
Бұл жұмыстың маңыздылығы мен мәні Қостанай қаласында құрылыс қалдықтарды кәдеге жарату проблемасын шешуге жоғары технологиялық және ұйымдастырушылық іс-шараларды негіздеуден тұрады.
Диплом жұмысының құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ
0.1 Адам қызметінің нәтижесінде қалдықтардың жинақталу мәселелері
Адамзат өз өмірін жақсарту мақсатында және табиғатқа тәуелді болмауы үшін, барлық уақытта материалдық өндірістің қарқынын арттыруға ұмтылып келеді. Дегенмен де, табиғаттан алынған және тиімсіз пайдаланылған ресурстардың басым бөлігі қайтадан табиғатқа, адам өміріне қауіп тудыратын қалдық, зиян түрінде қайтарылады. Ал қоқыстарды зерттейтін сала-Гарбология деп аталады. Гарбология ағылшын тілінен аударғанда қоқыс деген мағынаны білдіреді. Оны 1973 жылы Уильям Рэджи ашты.[1]Ол экология ғылымынан бөлінген жеке бір сала. Қоқыс- еліміздің дамуына кесір. Қазіргі кезде бәрімізді қатты алаңдатып отырған жағдай - табиғатымыздың тікелей адамның іс-әрекетінен ластанып, бұзылуы.
Адам және өндіріс өмірі табиғи өмірге қарағанда қалдықты технологияға негізделген. Адам бар жерде қалдық үнемі пайда болып отырады. Қалдық-бқл оның иесінің өз еркі бойынша құтылуға тырысатын барлық заттар мен үрдістер. Қалдық түрлеріне байланысты келесідей түсініктер берілген.
Тұрмыстық қалдықтар- адамның өмірлік қабілеттілігін арттыру үшін тұрғын пункттерінде пайда болатын қауіпті және қауіпсіз қалдықтар.
Биологиялық қалдықтар- медицина және ветеринарлық жедел практика, медико-биологиялық сараптама нәтижесінде пайда болатын биологиялық органдар және сонымен қатар, биотехнологиялық өнеркәсіп қалдықтары.
Қауіпсіз қалдықтар- қауіпті қалдыққа жатпайтын қалдықтар.
Өндіру қалдықтары- өнім болып табылмайтын және қызметтерді орындау, энергия, өнім өндіру жағдайында пайда болатын химиялық қосындылардың жартылай фабрикаттардың, материалдар, шикізат қалдықтары.
Тұтыну қалдықтары- алғашқы тұтыну қасиетін жойған тауар, бұйым материал мен заттардың қалдықтары.
Ауыл шаруашылық қалдықтары- минералдық тыңайтқыштар, құстар мен жануарлардың қалдықтары.
Технологиялық минералдық құраушылар- жер өндіру мен өндірістің басқа салаларының, металлургиялық, байытушылық, тау-кен қалдықтары болып табылатын пайдалы компонеттерден тұратын қосындылар мен сұйықтықтар, тау массалары мен минералдық қоспалардың жинақталуы.
Егер қаланың күндіз - түні бір тынбайтын желін ескерсек, аталған қалдықтар мен қоқыстар ұшып, ауылды ластап, қоршаған ортаға зиянын тигізуде. Табиғатта өте тамаша бір қасиет бар.Оның өзі бөліп шығарған қалдықтардан біздің көмегімсіз-ақ өзін-өзі тазартып ала алады. Ал адам баласының бөліп шығарған көң-қоқсығынан ақыл-оймен өмірге келген халық
шаруашылығының улы, зиянды қалдықтарынан өздігінен тазалауға табиғатта шама жоқ.
Қалдық өндірушілер - қалдықтардың түзілуіне әсер ететін қызметтерді жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар.Қалдықты жою жинау, сорттау, тасымалдау, қайта өндеу, қоймаға көму және қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ету негізінде жүзеге асырырылады. Қалдықты жою мәселесі өте ерте кезден басталған. Яғни қалдықтардың пайда болуы ірі өнеркәсіптік қалалармен тікелей байланысты. Қала қалдықтарының іріп-шіруі нәтижесінде пайда болатын заттар атмосфералық ауаны ластайды. Қалдықты жоюдың кең тараған үш тәсілі бар:арнайы жабдықталған қойма жасау, қалдықты компастау, қалдық өндейтін зауыттарда қайта өңдеу.
Қоршаған орта мен адам денсаулығы үшін аса қауіпті қалдықтарға 600-ге жуық заттар мен қоспалар енеді. Оларға жататындар:
1. Өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын өндірудегі қалдықтардағы пестицидер;
2. Радионуклидтерді пайдаланатын кәсіпорындардағы пайда болатын радиоактивті қалдықтар, сынап және оның қосындылары, сынапты термометр;
3. Жылу электростанциялары мен металлургиялық өндірістегі қалдық құрамындағы зиянды металдар;
4. Мұндай өңдейтін және лак-бояу өнеркәсібіндегі қалдықтарда кездесетін қорғасын;
5. Электрмен қамтамасыз етудің элементтері;
6. Пайдаланылмаған медикаменттер, өсімдіктерді қорғау барысындағы химиялық құралдардың қалдықтары, бояу, лак, қоррозия қарсы құралдар, клей, косметика.
Жоғары улылықтарынан қалдықтардың көп түрлері қала және ауыл тұрғындары, қоршаған орта үшін үлкен қауіп тудырады. Қауіпсіздіктің сәйкес ескерту шараларын сақтамай оларды тіпті тастау немесе жерге көму табиғат және адам үшін қиын салдарларға және экологиялық шығынға әкелуі мүмкін. Әсіресе бұл радиоактивтік, жарылылысқа қауіпті қалдықтарға, жеңіл ұшатын уландырғыш заттарға қатысты. Сонымен бірге кейбір қалдықтар өзінің химиялық құрамы және физикалық жағдайы бойынша зиянсыз болып табылады, оларды көміп, теңіздер мен мұхиттарға батыруға болады. Қалдықтардың пайда болу мен оларды пайдалану мәселелері алуан түрлі. Өндірістік және тұтыну қалдықтары екінші реттік материалдық және энергетикалық ресурстардың бағалы түрлері болып табылады. Оларды алу үшін арнайы геологиялық ізденістерді жүргізудің, тау-кен өндіру кәсіпорнын салудың, технологиялық және энергетикалық шикізатты үлкен қашықтыққа тасмалдаудың еш қажеттілігі жоқ. Екінші реттік материалдық және энергетикалық ресурстар көп жағдайларда ірі өндіріс орталықтарында пайда болады, онда оларды қайта қолдану үшін принциптік мүмкіндіктер бар. Өндірістік нысандардың кері әсер етулерінен қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің радикалды шешімдері қалдықсыз және аз қалдықты технологияларды кеңінен қолдану кезінде мүмкін. Тазарту құрылғыларын және құрылыстарды пайдалану улы тасталымдарды толық оқшаулауға мүмкіндік бермейді, ал тазалаудың заманға сай жүйелерін қолдану кейбір жағдайларда техикалық мүмкін болсада, әрқашанда тазалау үрдісін іске асыруға кететін шығынның экспоненциалды өсуімен қоса жүреді.
Қаланың даму қарқының өсуі, ғимараттардың санының көбейіне, демек, құрылыс алаңдарының өсуіне әкеледі. Құрылыс қалдықтарын тастау қайта өңдеуге қарағанда жақсы дамуда. Құрылыс қалдықтарының көп мөлшері көмуге тасталынады, ол үшін полигонды ұйымдастыру үшін айтарлықтай аудандар бар, дегенмен бұл материалдар арнайы жолдар салу үшін де тиімді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу өндіріске оң ықпал етеді. Нәтижесінде қымбат емес материалдардан жасалған жаңа құрылыс материалдары өңделеді .
Құрылыс қалдықтары өндірістік жер жұмыстарында, монтаждық ғимараттардың темір бетондық конструкциялары және бөлшектерінің жиындарында, әктеуші және жеке жұмыстарда қарастырылады. Бұл тастандылар толығымен цемент өнеркәсібінде, бәрімізге мәлім, силикатталған және балшықты кірпіштерде пайдаға асады, мұндай материалдардың өзіндік құны классикалық шикізат материалына қарағанда 2-3 есе аз.
Бетон конструкцияларын бұзу процесінде металл алынады қымбат арматура. Ірі қалаларда көптеген кәсіпорындар бар, олардың негізгі қызмет түрі осы материалды екінші қайтара жинау және тасымалдау қайта өңдеу. Кірпіш пен бетонды қайта өңдеудің қажеті жоқ, бұл тасымалдау кезіндегі ақшаны үнемдейді.[2.73] Әдетте, ескі ғимараттарды бұзғанда олардың орнына бұзу кезінде процесте алынған материалдарды қажет ететін жаңалары салынған кезінде қолданылады. Қайта өңдеуден кейін құрылыс қалдықтары бастапқы болған қалпына түседі. Бастапқыда болған материал: шыны, асфальт, пластик, бетон, кірпіш. Бірақ әрдайым емес, мысалы, темір бетоннан: ұсақталған бетон және арматуралық болаттан жасалған темір. Олардан әрдайым қайта темір бетон өндірілмейді. Көбінесе материалдар жеке қолданылады .[3.64]
Көптеген материалдарды дайындау құрылыс қалдықтары қайта өңдеуге арналған ең арзан шикізат болып табылады.
Осылайша, битум материалдарын өңдеу кезінде олардан жаңа:
битум;
битум-полимерлі шыбықтар;
битум ұнтағы;
битум-минералды массасы.
Кейіннен олар жол құрылысында қолданылады, сондай-ақ жылу оқшаулағыш және шатыр материалдарын өндіру кезінде [4.648]. Құрылыс қалдықтарының көп мөлшері жоюға ,ғана келеді, бұл бірнеше параметрлерге байланысты.
Қалдықтардың 3 санаты бар:
1 санат-әдетте құрылыстың басында пайда болатын қалдықтар оларға (ғимаратты бұзу кезінде пайда болған ауыр көлемді қоқыстар).
1 санат-құрылыс процесінде пайда болатын қалдықтар (орауға арналған материалдар).
2 санат-соңғы жұмыс соңында әрлеу кезінде пайда болатын қоқыстар.
Мұндай құрылыс қалдықтары:
тротуар плиткаларын өндіруде.
төмен қабатты ғимараттардың іргетасын қалыптастыру процестерінде қолданылады [5].
Уақытылы қайта өңдеу жыл сайынғы қалдықтардың өсуіне жол болдырмайды.Қалдықтарды өндіру, құрылыс қоқыстары мен қалдықтарын кәдеге жарату өндіріс табиғи ресурстарды сақтауға және үнемдеуге көмектеседі. Дұрыс қайта өңдеу қоршаған ортаны ластанудан сақтайды, атап айтқанда: полигон ретінде қызмет ете алатын ормандар мен алқаптарды.
Соңғы уақытта жалпы құрылыс қарқыны өте жылдам дамуда осылайша, жаңа салынбағандар аумақтар саны азаяды. Бұл проблема әсіресе ірі қалалар үшін өзекті. Ал шағын қалаларда қаланың орталық бөліктеріндегі аумақтар табу оңай емес. Осыған байланысты көптеген ескі ғимараттар бұзылады. Жаңаларын салуға қажетті алаңдардың санын босату үшін. Әрине, бұдан жаңа шешуді шұғыл қажет ететін проблема туындайды бұзу кезінде пайда болатын құрылыс қалдықтарын кәдеге жаратудың өзектілігі. Баяғыда құрылыс нысандарын бұзу үшін жарылғыш массалар қолданылатын. Осылайша жойылды - олар жарылды содан кейін бұл жарылған масса экспортталды. Нәтижесінде бөлшектеп бөлуге оңай емес бетон, металл, шыны сынықтары алынатын оларды бөліп ажырату қиындыққ соғатын.
Осы мақсатта үлкен "тауларды" экспорттайтын самосвалдар қолданылды қоқысты арнайы бөлінген орындарда кәдеге жаратуға арналған.Дегенмен де жыл сайын құрылыс қалдықтарын кәдеге жарату азаяды, ал ол қоқыс шығару проблемасының үлкеюіне әкеледі. [6].
Қатты тұрмыстық заттарды заласыздандыру технологиясы мен әдістерін таңдауда қала тазалығының санитарлық жүйесіне ықпал ететін экономикалық әлеуметтік, экологиялық, ұйымдастырушылық-құқықтық факторларды ескеру қажет.
Жалпы қорыта айтқанда қалдық-бұл күрделі сан-салалы ұғым. Қалдықтарды болдырмау, алдын-алу және азайту мәселелері қоғамның экономикалық-экологиялық мәселелерінің алдыңғы қатарында. Қоғамға зиянды қалдықтардың түзілуінің алдын-алу шаралары ғылыми-техникалық жетістіктермен байланысты жетілдіріліп келеді.Осы саладағы заңдық-нормативтік базаны толық қалыптастыру қалдықтарды басқару жүйесінің жұмысының артуына септігін тигізеді.Әр тұрғын атмосфераға жылына зиянды заттар тастағанда көміртегі және азот оксиды 90 кг жетеді. Қалалық үйінділерде (свалка), орташа қалаларда жылына тұрмыстық қалдықтардың жүздеген мыңдаған тоннасы жиналады. Олар езіліп, ағып ауаны, топырақты, жер астындағы суларды зақымдайды және қоршаған орта мен адамзат өміріне маңызды қауіптілікке айналады. Барлық әлемде тұрмыстық қоқыстарды өңдеу және зиянсыздандыру күннен күнге маңызды мәселе болып барады. Ол, біріншіден тұрғыны көп ірі қалаларға байланысты, онда жыл сайын барлық қоқыстардың миллион кубметр қоқыстар жиналады. Елде, жыл сайын 190 млн. кубметр қатты қалдықтар жиналады деп есептелуде. Мұндай көп мөлшердегі қалдықты жою мәселесін экологикалық категорияға жатқызуға болады, басқа жағынан алсақ, ол техникалық және экономикалық сұрақтардың, қиын шешімімен тығыз байланысты.
Дамыған елдерде шикізатты екінші рет пайдалану, экономикалық оймен анықталады, сонымен қатар қоқыстарды өңдеу және пайдалану қатал экологиялық заңнын барын көрсетеді. Ең үлкен рөлді табиғатты қорғау бойынша, халықаралық келісім атқарады, ол қоқыстармен қарым - қатынасты үйлестіреді. Мысалы, ЕК елдерінің мүшелеріне екінші шикізаттың нарықта пайда болуына жоспар құрып және тараған қоқыстардың пайдалану нормасын енгізу (макулатуралар, әйнектер, пластикті орамдар). Қазіргі заманда ең бастапқы мәселе болып тұрмыстық қалдықтарды өңдеу және зиянсыздандыру болып отыр. Қалдықтарды зиянсыздандыру және өңдеудің қазіргі таңда көптеген тиімді әдістері бар. Бірақ, біздің елде, осы салада, бір өзгеріс болды деп айту қиынға соғып отыр.
Жыл сайын Қостанай облысында шамамен 300 мың тонна қатты тұрмыстық қалдықтар пайда болады. Бұл қоқыстың барлығы 282 полигонға жиналады, оның 38 пайызы ғана экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келеді. Бұл ретте өңірдегі қоқысты кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі әзірше толық 10 пайызға жетпейді. Мұнымен тек 5 кәсіпорын айналысады.
1.2 Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға әсері
Құрылыс қалдықтары -мұның барлығы ғимараттарды бөлшектеу, жөндеу немесе салу процесінде пайда болатын қалдықтар. Оларға: сынған кірпіш, металл және бетон кесектері, сылақтың сынықтары, ағаш, ескі тұсқағаздар мен линолеумның бөліктері, бояу мен лак-бояу қалдықтары ескі терезелер мен есіктер, гипсокартон мен керамикалық плиткалар және т. б. жатады. Қазіргі уақытта құрылыс технологиялары барған сайын дамып келеді, мұндай қалдықтар құрылыспен бірге қатар жүреді.Мысалы, статистика бойынша құрылыс алаңын бұзу кезінде пайда болатын қалдықтардың пайызы: сынған кірпіш - 63%, бетон және темірбетон өнімдері - 26%, ағаш - 4%, металл сынықтары-1% басқа құрылыс қалдықтары - 6% [7.480].
Құрылыс жұмыстарының нәтижесінде біз жайлы баспана немесе заманауи құрылыс орындарын аламыз,бірақ құрылыстың барлық кезеңдерінде бір жағымсыз сәт бар-ол қоқыстың жиналуы. Тіпті бөлмедегі кішігірім косметикалық жөндеу зиянды құрылыс қалдықтарының пайда болуына әкеледі. Ірі сауда немесе кеңсе орталығы салынғанда, құрылыс қоқыстарының уақтылы шығарылмауы үлкен проблема болып, жұмыс кестесінің бұзылуына әкелуі мүмкін. Егер қарасаңыз, мұндай қалдықтар көп орын алып қана қоймай, қаланың сыртқы келбетін бұзып қана қоймай, адамдардың денсаулығына айтарлықтай зиян келтіретіні анық.
Құрылыс қалдықтарының қоршаған ортаға қаншалықты қауіпті екенін көрейік. Қалдықтарды тиісті түрде кәдеге жаратусыз табиғатқа теріс әсер етпеу мүмкін емес. Сұйық түрдегі құрылыс қалдықтары (қоспалар, бояулар, желім) топырақты ғана емес, сонымен қатар жер асты суларына еніп, ондаған және жүздеген шақырымдарға дейін жетеді.Кейбір құрылыс қалдықтары тез тұтанады, көмір қышқылы мен басқа да зиянды қосылыстардың бөлінуінен басқа, тұрғын үйлердің өртке немесе қатты түтінденуіне әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, улы заттар атмосферада жиналып, уақыт өте келе жауын-шашын түрінде түсіп, өсімдіктерді уландырады.
Құрылыс қалдықтары сонымен қатар адамдарға да зиян әсер етеді. Құрылыс қалдықтары қай жерде жиналса да, біз онымен қандай да бір түрде байланысамыз. Бұл міндетті түрде физикалық байланыс болуы шарт емес. Қалдықтар жүздеген метр алшақтықта болса да, біз қоқыстың барлық түрлерін ыдырату немесе жағу кезінде пайда болған зиянды түтінімен дем аламыз. Көптеген адамдар мұндай қоқыстың зиянын түсінбейді, бірақ іс жүзінде бұл өте ауыр болуы мүмкін. Мәселе мынада, қазіргі заманғы құрылыс материалдарында адам ағзасына теріс әсер ететін көптеген қауіпті заттар бар.
Бір қарағанда, қауіпсіз тұсқағаздар улы болуы мүмкін, өйткені қағаздан басқа, құрамында бояу мен желім қалдықтары бар. Жанған кезде диоксиндер мен көмірқышқыл газы шығады, мұның бәрі адамның өкпесіне енеді. Шырышты қабықтың улы заттармен зақымдануы денсаулыққа түзетілмейтін зиян келтіруі мүмкін. Құрылыс қалдықтарының мұнымен ғана қауіпті емес. Жану немесе ыдырау кезінде улы түтіннен де келетін зардаптары аз емес. Полигондар кейде тұрғын аудандарға жақын жерде орналасады, нәтижесінде балалар қалдықтардың жанында ойнап, әртүрлі сипаттағы жарақат алуы мүмкін. Әсіресе қауіпті шыны және үлкен тұрақсыз құрылымдар.
Құрылыс негізі қоршаған ортаға қатты әсер ететін әртүрлі шикізат, құрылыс материалдары, энергия, су және басқа ресурстарды қажет етеді. Ландшафттардың елеулі бұзылуы және қоршаған ортаның ластануы тікелей құрылыс алаңында жұмыс жүргізумен байланысты. Бұл бұзушылықтар құрылыс аумағын тазартудан, өсімдік қабатын алып тастаудан және жер жұмыстарын жүргізуден басталады. Бұрын құрылыс салумен айналысқан құрылыс аумағын тазарту кезінде жағу кезінде қоршаған ортаны ластайтын немесе қоқыс тастайтын аумақтарды біртіндеп тастайтын қалдықтардың едәуір мөлшері пайда болады, бұл учаскелердің морфологиясын өзгертеді, гидрологиялық жағдайларды нашарлатады, эрозияға ықпал етеді. Табиғатқа әсер ету дәрежесі құрылыс кезіндеқолданылатын материалдарға, ғимараттар мен құрылыстарды салу технологиясына, құрылыс өндірісінің технологиялық жабдықталуына, құрылыс машиналарының, механизмдер мен көлік құралдарының түрі мен сапасына және басқа факторларға байланысты.
Құрылыс қалдықтарын бірнеше санатқа жіктеуге болады. Құрылыс қалдықтарының бірінші санаты, әдетте, құрылыс басталғаннан кейін пайда болатын қалдықтар, екінші санатқа құрылыс барысында пайда болған қалдықтар, үшінші санатқа құрылыс соңында пайда болған қалдықтар жатады.
Құрылыс қалдықтарының бірінші санаты, әдетте, ауыр көлемді қоқысты қамтиды, құрылыс басталмай тұрып дейін немесе құрылыс алаңы немесе жөнделген орын тазаланады, ескі ғимарат болса бұзылады, сондай-ақ күрделі жөндеу процесінде есіктер, қабырғалар, терезелер демонтаждалады, және т.б. Мұндай қоқыстар көптеген жағдайларда, айтарлықтай көлем және айтарлықтай салмақ алады. Құрылыс және жөндеу жұмыстары басталғанға дейін жойылуы керек [8.69]. Құрылыс барысында құрылыстың қажет емес бөліктері қалдықтарға түседі,ондай қоқысты жою керек, өйткені ол жиналып,құрылыс немесе жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін кедергі келтіреді. Құрылыс және жөндеу жұмыстарының негізгі кезеңдері аяқталғаннан кейін, әрлеу жұмыстары жүреді, оның барысында үлкен, бірақ жеткілікті жеңіл қоқыстар шығады.Оныда шығару үшін қажетті уақытты қажет етеді.Тұрмыстық қалдықтарға арналған қоқыс жәшіктеріне құрылыс қоқыстарын шығару қатаң тыйым салынады және айыппұл салуға әкеп соғады [9.303].
Қоршаған ортаға әсер ету дәрежесіне қарай қоқыс қалдықтары бес топқа бөлінеді. Ең қауіпті қалдықтар жіктеу бойынша бірінші топқа, ең аз қауіпті - бесінші топқа жатады. Құрылыс қоқыс қалдықтары негізінен төртінші және бесінші топқа жатады (кейбір лактар мен бояуларды қоспағанда). Дегенмен, оларды қауіпсіз деп санауға болмайды. Олар іс жүзінде қауіпсіз. Ең үлкен қауіп құрылыс шаңы адамның тыныс алу жолына түсетін оның денсаулығына теріс әсер етеді, улану мен аллергия тудырады.Бір жағынан қарағанда қауіпті емес деп саналған қалдықтар да адам мен қоршаған ортаға елеулі қауіп төндіруі мүмкін.Мысалы, құрылыста қолданылатын ағаштың өзі қауіпті емес, бірақ көбінесе газ түзетін бояғыштармен қаныққан, құрамында зиянды қоспалар бар болып табылады. [10].
Сонымен қатар, құрылыс қалдықтары кәдімгі полигонға апарған кезде жер асты сулары да айтарлықтай қауіп төндіреді. Құрылыс қалдықтарын сауатты және уақтылы жоюдың бірнеше жағымды жақтар бар.
Біріншіден, уақтылы босатылған құрылыс алаңы жаңа материалдарды сақтау және тасымалдау шығындарын азайту, жеңілдетуге мүмкіндік береді. Жұмыскердердің және құрылыс техникасының жұмысын үздіксіз қамтамасыз етеді.Құрылыс және жөндеу ,бақылау мәселелерін болдырмауға мүмкіндік береді.
Екіншіден, құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу жаңа құрылыс материалдарын сатып алғанша әлдеқайда тиімді.Қалдықтарды кәдеге жарату ақша мен табиғи материалдарды үнемдейді. Мысалы, бұзылған бетон ғимараттарынан алынған екінші қиыршық тас қайтадан жаңа құрылыс процесінде қолданылуы керек.
Үшіншіден, құрылыс қалдықтарын дұрыс жою қоршаған ортаны ластанудан қорғауға, орманды кесуге, азайтуға мүмкіндік береді. Қоқыс тастайтын жерлердің саны мен көлемін ұлғаюына байланысты, өсімдіктер мен жануарлардың өліміне негіз болады.
Бүгінде қаламызда қоқыс тастайтын орындар 90% - ға жүктелген. Экономикалық тұрғыдан, бұл ұтымды әрекет сияқты көрінбейді, өйткені оны қайта өңдеуге болады, мемлекеттік қазынадан ақшаны үнемдей арқылы, қоршаған ортаның ластануына жол бермес еді. Болашақта құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу кез-келген құрылыстың бастамасының маңызды талабына айналар деген ойдамын.
Құрылыс қалдықтарын кәдеге жарату арқылы екінші өмір берілгенмен тең.Мысалы:-ағаш және ағаш тамырлары, темір бетон сынықтары, пластик, шыны және ескі шиналар, сондай-ақ кірпіш Күрес және көптеген басқа материалдар [11].
Сонымен қатар, ғимараттарды бұзу әрдайым дерлік жаңа құрылыстың бастамасының негізі болатындығын ескеру қажет. Құрылыс қалдықтарын екінші рет пайдалану құрылыс материалдарын тасымалдау уақытын үнемдейді. Құрылыс материалдары жаңа құрылыс орнында, сондықтан басқа жерден тасымалдау немесе жеткізу керек емес. [12.237].
Бүкіл әлемде құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу өте маңызды пайдалы сала. Жыл сайын құрылыс қалдықтарының көлемі өсіп келеді және осы жоспарлы нарық қатысушыларының пікірінше, негізгі мәселе тасымалдауда емес, қайта өңдеуде жатыр, кәдеге жарату ең бастысы, экологиялық тұрғыдан көму. Жыл сайын Қостанай облысында шамамен 300 мың тонна қатты тұрмыстық қалдықтар пайда болады. Бұл қоқыстың барлығы 282 полигонға жиналады, оның 38 пайызы ғана экологиялық талаптар мен санитарлық ережелерге сәйкес келеді. Бұл ретте өңірдегі қоқысты кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі әзірше толық 10 пайызға жетпейді. Мұнымен тек 5 кәсіпорын айналысады. Қоқыс біртіндеп өркениеттің үлкен проблемасына айналады. Экономиканың қазіргі жағдайы мен күнделікті өмір мәдениетінің арқасында, адамдар әлі күнге дейін бұл адам ұзаққа созылмаушылықта өмір сүреді.
Бұрынырақ кезде құрылыстың негізгі міндеті адамның өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ететін жасанды орта құру болды. Қоршаған орта оның жаңадан құрылған жасанды ортаға теріс әсерінен қорғау қажеттілігі тұрғысынан ғана қарастырылды. Адамның құрылыс іс-әрекетінің қоршаған ортаға және жасанды ортаға табиғи ортаға әсер етуінің кері процесі салыстырмалы түрде жақында қарастырыла бастады. Бұл мәселенің тек кейбір аспектілері, практикалық қажеттілік жағдайында, үстірт зерттелініп және шешілді (мысалы, қалдықтарды жою , елді мекендердегі ауаның тазалығы және т.б.). Сонымен қатар, құрылыс қоршаған ортаға әсер етудің күшті антропогендік факторларының бірі болып табылады. Құрылыстың антропогендік әсері әр түрлі сипатта болады және құрылыс жұмыстарының барлық кезеңдерінде - құрылыс материалдарын өндіруден бастап дайын нысандарды пайдалануға дейін жүреді. Біздің қаламызда құрылыс қалдықтарының мәселесі ең өзекті мәселе болып табылады. Халықтың санитарлық-гигиеналық ережелерге сәйкестігін, неғұрлым мұқият және үнемді қарым-қатынас жасау қажеттілігін, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды түсіну маңызды.Қоршаған табиғи ортаны қорғау құрылыстың барлық мәселелерін әзірлеу кезінде ескеріліп және жобалау құжаттамасының барлық бөлімдерінде: жалпы түсіндірме жазбада, технологиялық бөлікте, құрылыс шешімдерінде, схемалық құжаттамада көрсетілуі тиіс.
Адамдар өмір сүру және дамуы үшін жер бетінің пайдалы ресурстарын белсенді пайдалануы керек. ХХ ғасырдың ортасына дейін бұл пайдалану табиғи экожүйелерге белгілі бір зиян келтірсе де, дүниежүзілік экологиялық апатқа қауіп төндірмеді. Адамның іс-әрекетінің экономикалық аумақтарға енгізген өзгерістері көбінесе шамалы болды, не толығымен қайтымды болды, немесе бір табиғи экожүйе басқасымен алмастырылды. Ал XXIғасырда урбанизация мен халықтың өсуімен, индустрияның дамуымен табиғи экожүйелерге тасталған қалдықтарды табиғат табиғи тәртіппен сіңіре алмайды. Адам табиғи кешеннің үйлесімді құрамдас бөлігі болудан бас тартып, ойланбаған құлдыққа айналды және жай ғана жау мен жер анасын өлтірді. Табиғат енді өзінің алғашқы келбетін қалпына келтіре алмайды, бұл тез бұзылу процесін тоқтату мүмкін емес және қазіргі кезеңде жіберілген қателіктерді кем дегенде ішінара түзетуге тырысады.
Құрылыс қалдықтарын жүйелі жинау, жою және заласыздандыру- кез келген қаланың ең басты санитарлық-гигиеналық міндеттерінің бірі. XX-ғасырдың ортасына дейін қалдықтар өзендер мен мұхиттарға тасталып келді Алайда оның негізі судың ластау көзіне айналды.Су алқаптарының экологиялық жүйесі ғана өзгеріп қоймайды, қалалардың санитарлық жағдайы да елеулі түрде нашарлайды. Сол үшін су көздерінің бастапқы тазалығын қалпына келтіру үшін қалдықтарды зиясыздандыру, пайдаға асыру және өңдеу проблемаларын шешу қажет.
Қала мен өмір ағымы одан сайын дамып келе жатқандықтан, бұл проблеманың маңыздылыға да арта түсуде. Құрылыс қалдықтары барынша әр түрлі болып келеді.Олардың улылық дәрежесі де бірдей емес.
Жоғарыда айтылғандарды заңға сәйкес құрылыс қалдықтарын және кез-келген басқа қоқыстарды жоюға шақыру арқылы қорытындылауға болады. Осының арқасында біз денсаулығымызды сақтап, табиғатқа қоршаған ортамызды сақтап қалуға күресуге көмектесеміз. Сонымен қатар, бүгінгі күні ондаған немесе тіпті жүздеген килограмм қоқысты өз бетінше алып жүрудің қажеті жоқ, кез-келген қалдықтарды оңай шығарып, дұрыс тастайтын өндейтін мамандандырылған компаниядан көмек сұрау жеткілікті.
1.3 Қазақстанда қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы
Қоршаған ортаны қорғау Қазақстандағы ең өткір мәселелердің бірі болып келеді, ал құрылыс қалдықтарың кәдеге жарату ең күрделі мәселелердің бірі. Қалдықтардың көп бөлігі түсті және қара металдарды, сирек кездесетін және тарқаған элементтерді қосымша өңдіріп алу үшін әлеуетті шикізат болып табылады. Құрылыс қалдықтардың жыл сайын жиналу есебінен едәуір жер аумақтары шегеріліп тасталуда. Қалдықтарды көму және кәдеге жарату мәселесін шешу көп аспектілі әлеуметтік сипатқа ие, осы үрдісте ерекше рөлді мемлекеттік-құқықтық механизм ойнайды. Өкінішке орай, терең талдау кезінде осы мәселелердің реттелмеуінің жеке фактілері және республикада құрылыс және өндірістік және қалдықтарды кәдеге жарату бойынша басқару жүйесінің жоқтығы анықталуда. Қазақстан Республикасына қалдықтарды қайта өңдеу, көму немесе кәдеге жарату үшін әкелу тек Үкіметтің арнайы рұқсаты бойынша іске асырылады, пайдаланғаннан кейін залалсыздандыру немесе кәдеге жарату технологиясы жоқ өнімдерді импорттауға тыйым салынады. Қалдықтардың жіктемесі оларды кәдеге жарату, сақтау және көму тәсілдеріне әсер етеді. Заңнамада өндірістік және коммуналдық-тұрмыстық қалдықтарды мемлекеттік есепке алуды өткізу туралы ереже бекітілген, бірақ ол толығымен реттелмеген - қалдықтардың кей түрлері ескеріледі және түрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдармен тіркеледі, бұл өндірістік және тұтынушылық қалдықтармен жұмыс істеу бойынша жағдайға толық объективті баға беруге мүмкіндік бермейді. Сондықтан заңнамада қалдықтармен жұмыс жасау бойынша жауапкершілік артылатын органдардың құзыреті мен өкілеттіліктері нақты жазылуы керек. Өндірістік және тұтынушылық қалдықтарды кәдеге жарату бойынша қызметті халықаралық реттеу, Қазақстан Республикасының аумағында зиянды улы құрылыс және өндірістік қалдықтарды көму немесе сақтау үшін әкелу туралы мәселе маңызды болып табылады. Қауіпті қалдықтармен жұмыс істеу нәтижелері үшін Қазақстанның және көршілес мемлекеттердің жауапкершілігін қайта қарастыру керек. Қалдықтармен жұмыс істеуге қалдықтарды қоймалау, оларды кәдеге жарату, көму, тағы да оларды тасымалдау, азаматтық құқық ережелерін қолдануға болатын сату-сатып алу және тағы да басқа шарттар жатады. Қазіргі уақытта құрылыс қалдықтарымен жұмыс істеу мәселесі заманауи қалалардың өткір мәселелерінің бірі болып табылады. Осы мәселені шешуге қатысты жергілікті биліктің негізгі шаралары көмуге жататын қалдықтардың көлемін азайтуға, қалдықтарды қайта өңдеуге және оларды екінші реттік шикізатқа айналдыруға бағытталуы керек. Аталған шаралардың тиімділігі, ең алдымен, мемлекеттік реттеу дәрежесіне тәуелді, сонымен қатар қалдықтармен жұмыс істеудің ағымдағы нормативтік-құқықтық базасына тәуелді болады.
Қазіргі уақытта қалдықтармен жұмыс істеу - бұл мұқият зерттеуді және кешенді құқықтық реттеуді талап ететін өткір мәселелердің бірі. Осы саладағы ағымдағы заңнама осы күннің талаптарына әлі де сәйкес келмейді. Қазіргі уақытта қалдықтар саласында қарым-қатынасты реттейтін нормативтік құқықтық актілер де мінсіз емес және сәйкес түзетуді талап етеді. Олардың басты кемшілігі - қалдықтармен жұмыс істеу мәселесімен байланысты сұрақтарды регламенттей алмайтындығы. Тәжірибеде осы нормативтік-құқықтық актілерді пайдалану өзара қарама-қайшылықтарға ие.
Қалдықтардың мәселесі қоршаған ортаға зиян тигізумен тікелей байланысты екендігін ескерсек, оны бастапқыдағы құқықтық шешімі экология мәселесіне арналған нормативтік-құқықтық актіде болуы керек. Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға көшу тұжырымдамасында (бұдан әрі-Тұжырымдама) анықталған қалдықтармен жұмыс жасау саласындағы Қазақстанның саясаты қалдықтарды жекелеп жинауға, инвестицияларды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестікті тарту арқылы екінші реттік шикізаттан өнімді алу арқылы қалдықтарды қайта өңдеу секторын дамытуға бағытталған. Тұжырымдамамен қалдықтарды қайта өңдеу үлесін 2030 жылға қарай 40% дейін, 2050 жылға қарай 50% дейін жеткізуді көздейтін нысаналы индикаторлар анықталған. Тұжырымдамада белгіленген нысаналы индикаторларға жету, ҚТҚ жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, кәдеге жарату мен жайғастыру, сонымен қатар екінші ретті шикізат нарығының жұмысын жүйелендіру және реттеу үшін қалдықтарды басқару бойынша қызметті реттейтін нормативтік-құқықтық құжаттарға өзгерістер енгізілді.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінде және Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы заңында жергілікті атқарушы органдарға құрылыс қалдықтарын жинау, кәдеге жарату мен қайта өңдеу жерінде бөлшектеп жинауды ұйымдастыру бойынша міндет артылған. Мемлекеттік сатып алулар туралы заңда мемлекеттік сатып алуларды өткізу кезінде Қазақстан Республикасының аумағында қайталама шикізаттан жасалған тауарларға басымдылық берілген. Қостанай қаласы үшін компост, биогаз және қайталама өнімді алу арқылы қалдықтарды жинау және кәдеге жарату бойынша үздік технологияларды ендіру үшін инвестицияларға негіздеме жасалған.
Келесі қалдықтарды полигондарда көму үшін қабылдауға тыйым салынады:
1. сұйық қалдықтар;
2. полигон шарттарында жарылыс, коррозиялық, қышқылдану, жоғары оттану немесе от қаупі бар қауіпті қалдықтар;
3. сумен әсерге түсетін қалдықтар;
4. инфекцияланған болып табылатын медициналық немесе ветеринарлық мекемелердің қалдықтары;
5. рекультивация кезінде тұрақтандыру материал ретінде пайдалану жағдайларынан басқа, тұтас пайдаланылған шиналар мен олардың бөлшектері;
6. тұрақты органикалық ластаушыларға ие қалдықтар;
7. пестицидтер;
8. құрылыс материалдарының қалдықтары және т.б.[13.125]
Қалдықтармен жұмыс істеудің нормативтік-құқықтық базасы бір орында тұрмай әр жылы жаңа жоспарлар қойылады.
2021 жылға арналған жоспарлар:
1. Қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу және бекіту;
2. Қалдықтарды энергетикалық кәдеге жарату жөніндегі жобаларды іріктеу бойынша аукциондық сауда-саттық өткізу.
Жаңа жоспарлардың мәні, бұл өз кезегінде қалдықтарды кәдеге жарату құнын арттырады. Олар тек қаржылық жағынан ғана емес, қатаң экологиялық стандарттарды орындау, сонымен қатар полигонды орналастыру туралы шешім қабылдайды.
Қазақстандағы құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу нарығы төмен бәсекеге қабілеттілігімен ерекшеленеді. Компаниялардың көп саны қоқысты шығару, сонымен қатар қалдықтарды қайта өңдеу (мысалы, макулатура немесе пластика және т.с.с.) сегментінде жұмыс істейді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу нарығына шығу қоқыс сұрыпатаушы кешен үшін де, қоқысты қайта өңдейтін зауытты салу үшін де едәуір инвестицияларды талап етеді. Тартымды бизнес қалдықтардың нақты түрін қайта өңдеу болып табылады (осы қалдықтарға қолжетімділік болса). Құрылыс қалдықтарымен жұмыс жасау нормативтік -- құқықтық базаға сәйкес жүргізілуі тиіс. Халықаралық тәжірибе деңгейінде қайта өңдеу үшін заманауи технологияларды қолдануға сәйкес бірнеше қорытынды жасауға болады. Құрылыс қалдықтары атмосфера, гидросфера, литосфера және биосфера сияқты жердің барлық қабаттарына тиетін зиянды және улы заттары бар көп компонентті құрамымен қоршаған ортаға зиянды әсер тигізеді. Дамыған елдер осы әсерді түрлі әдістермен төмендетуге тырысуда, олардың ішінде құрылыс қалдықтарын құраушыларын сұрыптау және қайта пайдалану жетекші орынға ие. Қазақстан Республикасының негізгі мемлекеттік құжаттарына сәйкес елде құрылыс қалдықтарын қадағалау, сақтау, қайта өңдеу мен кәдеге жарату сияқты қалдықтарды кешенді басқару жүйесі айтарлықтай жоқ, бұл тұрақты дамуға көшуге кедергі келтіреді. Құрылыс қалдықтарын реттеу және басқару үшін жауап беретін мемлекеттік органдар мен түрлі компаниялардың қайта өңдеумен айналасатын кәсіпорындар арасында өзара әрекеттесу мен өзара көмек көрсету механизмі жоқ. Қазақстандағы негізгі қалдықтар массасы полигондарда және рұқсат етілмеген үйінділерде жиналады. Қоқысты жағу тәсілі, көму сияқты экологиялық зиянды әдіс. Әрине, бұл тәсілдерден толығымен бас тартуға болмайды, себебі 100 % рециклингке жетуге болмайды. Бірақ жағылатын қоқыстың көлемін азайтуға болады. Қалдықтарды жинау, сақтау және қайта өңдеу мәселесін шешу үшін оларды кешенді шешу керек. Біріншіден, қалдықтарды басқару саласында заң актілерін қолдануға бақылау керек. Екіншіден, Қазақстан Республикасында құрылыс қалдықтарын кешенді басқару жүйесін ендіру. Бұл мәселе бойынша тәрбиелеу мен мәселеге тарту керек. Үшіншіден, қайталама ресурстарды сату нарығы болуы керек. Біздің қоғамға қалдықтарды жинау мәдениетін арттыру керек, ал бұл ұзақ және қиын үрдіс. Осы сатыда маңызды рөл кәдеге жаратылған заттарды қабылдау пункттерінде жатыр. Қазіргі уақытта құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу саласының қажет болмауының төмен деңгейі отандық өндірістердің табиғи шикізатқа сұранысымен түсіндіріледі. Қайта өңдеуге қарағанда, дайын шикізатты сатып алу оңай. Дегенмен, экологиялық тараптан, бірінші нұсқа пайдалырақ. Кәдеге жарату тәсілі матариал мен улылыққа тәуелді. Әр түрі жеке тәсілді және қайта өңдеуді талап етеді. Құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу бойынша кез келген кәсіпорынның даму стратегиясы болуы керек және өзекті кәдеге жарату тәсілдерін анықтау керек. Қайталама құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу арқылы Еуропа елдерінде, Жапонияда, Қытайда және т.б. бизнес құрылуда, ол өз кезегінде табысты. Нәтижесінде құрылыс қалдықтарына екінші өмір беріледі, энергияны тұтыну қысқартылады, атмосфераға зиянды заттардың шығарылуы азаяды. Еуропа бойынша орта есеппен: 40% көмуге, 40% қайталама шикізатқа қайта өңдеуге жатады және 20% энергияға қайта өңделеді. Қазақстанда құрылыс қалдықтарын кешенді өңдеу жүйесі жүргізілетін, қайта өңдеумен айналасатын кәсіпорындарды салу керек.
Қазіргі уақытта пайдаланылатын құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу тәсілдері экологиялық қауіптілік (полигондарға көму, газ оттықтарымен бірге жағу), қолмен жұмыс істеудің жоғары деңгейі (құрылыс қалдықтарын жеке құраушыларға сұрыптау), қайта өңдеу үрдісінің жеткіліксіз жылдамдығы сияқты кемшіліктерге ие.
2 ҚҰРЫЛЫС ҚАЛДЫҚТАРЫН ЖОЮ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1Қостанай қаласындағы қалдықтарды кәдеге жаратудың жаһандық мәселесі
Бүгінгі таңда Қостанай қаласында ғана емес жалпы Қазақстанның жаһандық проблемаларының бірі қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу проблемасы болып табылады. Бүгінгі күнге дейін қандай да бір өзгерістер туралы айту қиын, өйткені бұл тек Қостанай қаласына ғана емес, бүкіл әлемге қатысты үлкен мәселе . Бүкіл адамзат бұрыннан құрылыс қалдықтарын ресурстық әлеуеті оны жоюға ғана емес, оны пайдалануға да мұқтаж деген қорытындыға келді. Бұл ретте құрылыс қалдықтары проблемасы бойынша алдымызға мақсат пен міндет қоюымыз керек, өйткені қоқысты кез келген бағамен қайта өңдеу қажет.
Әлбетте, мұндай проблема мемлекеттік деңгейде шешілуі керек, өйткені құрылыс қалдықтарын өңдеумен байланысты заманауи технологиялар айтарлықтай материалдық салымдарды қажет етеді, және мұндай ауқымды жобаларды жүзеге асыру мемлекет тарапынан тиісті ұйымдастырусыз және үйлестірусіз мүмкін емес. Құрылыс қалдықтарын жою, қайта өңдеу және залалсыздандыру мәселелері бойынша шешімдер қабылданады, олар жүйелік тәсілді, соның ішінде:
- инженерлік жайластырылған полигондарда ресурстарды кәдеге жарату және қалдықтарды жинау;
- қайталама ресурстарды барынша кәдеге жарата отырып, бақылау сұрыптау;
- қалдықтар баллансының термиялық ыдырауы;
- қалдықтарды бөліп жинау;
Бүгінгі таңда еліміздегі құрылыс қалдықтарын залалсыздандырудың ең көп таралған тәсілі жабдықталмаған полигондарда болып отыр. Құрылыс қалдықтарын залалсыздандырудың полигондық әдісі технологиялық жағынан күрделі емес, алайда үлкен жер алаңдарын, қомақты капитал жұмсауды, пайдалану және көлік шығындарын талап етеді. Осыған байланысты қалдықтарды басқарудың тиімді әдістерінің бірі-полигонды сұрыптау кешендерін және биомеханикалық зауыттарды құру, бірақ полимерлі құрылыс қалдықтарын жою мәселесі ерекше назар аударуға тұрарлық, өйткені бұл материал өздігінен ыдырауға ұшырамайды, бірақ жану кезінде өте улы заттар шығарады. Осыған сүйене отырып, құрылыс қалдықтарын оң және теріс қасиеттері бар деп айта аламыз. Біз қалдықтардың бірнеше критерийлерін анықтадық:
Теріс қасиеттері (кемшіліктері).
1 . Құрылыс қалдықтарына талдау жасалады.
2. Топыраққа немесе жер асты суларына су қоймаларына түсетін қалдықтар адамдар мен жануарларға үлкен қауіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz