Организмнің дене жүктемесіне бейімделуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Әр түрлі жас топтарындағы студенттердегі жүрек қантамыр жұйесінің функционалдық жағдайын зерттеру.

МАЗМҰНЫ

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

КІРІСПЕ

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 2 ЖҚЖ ауруларының негізгі синдромдары мен симптомдары

1. 2. 1 ЖҮРЕК-ҚАН ТАМЫРЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІ

1. 3 Жүрек-қан тамыр жүйесінің функционалдық маңызы

1. 3. 1 Қалыпты жағдайдағы жүрек-қан тамыр жүйесінің қызметі

Гемодинамиканың негізгі принциптері

1. 4 Организмнің дене жүктемесіне бейімделуі

1. 4. 1 Бейімделу процестеріне дене жаттығуларыныңәсері

2 ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ОБЪЕКТІЛЕРІ

2. 1 Зерттеу объектілер

2. 2 Зерттеу әдістері

2. 2. 3 Артериалдық қан қысымын өлшеу

2. 2. 4 Гарвард степ-тест сынамасы

(А. П. Берсенева әдісі)

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

АҚс - артериалдық қысым систолдық

АҚд - артериалдық қысым диастолдық

ӘДҰ - Әлемдік денсаулық сақтау ұйымы

БП - бейімделу потенциалы

ДМК - демалудың минуттық көлемі

ДҰ - дене ұзындығы

ДС - дене салмағы

ЖСЖ - жүрек соғу жиілігі

Ж - жасы

ҚМК - қанның минуттық көлемі

ҚЭК - қан ағымы эффективтілік коэффициенті

ОТШ - оттегін тұтыну шегі

ОДҚ - орташа динамикалық қысым

ӨТС - өкпенің тіршілік сыйымдылығы

ПҚ - пульстік қысым

ПК - перифериялық кедергі

СК - систолдық көлем

ТМК - тыныстың минуттық көлемі

ТӨТС - тиісті өкпенің тіршілік сиымдылығы

ТЖ - тыс жиілігі

ТАМК - тыныс алудың минуттық көлемі

КІРІСПЕ

Осы тақырыптың өзектілігі. Тамақтану-маңызды физиологиялық адам ағзасының қажеттілігі, оның өмірінің, денсаулығының, ұзақ өмір сүруінің негізі және жұмыс қабілеттілігі. Олар: "адам-ол жейтін нәрсе", - деп бекер айтпайды. Үшін адам ағзасының оңтайлы жұмыс істеуі және жылдамдықты сақтау зат алмасу тағаммен тұрақты негізде келіп түсуі

қажетті мөлшерде өмірлік маңызды қоректік заттар (ақуыздар, майлар, көмірсулар, дәрумендер, минералды элементтер және дәрумендер) . Жүрек-тамыр аурулары (ЖҚА) әлі де жалғасуда қазіргі заманғы денсаулық сақтау проблемалары шеңберіндегі өзекті ұстанымдар. Бұл патология жоғары таралуымен, даму жиілігімен сипатталады асқыну және өлім-жітімнің жоғары деңгейі. Осының аясында өсу жалғасуда жүрек және қан тамырлары ауруларымен байланысты экономикалық шығындар, медициналық көмектің әртүрлі түрлерін көрсету. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша бүкіл әлемде өлімнің басты себебі: басқа себептермен жыл сайын бұл аурудан көп адам өлмейді. Сонымен, 2016 жылы ЖҚА-дан 17, 9 миллион адам қайтыс болды, бұл 31% құрады% әлемдегі барлық өлім. Бұл өлімнің 85% - ы жүрек соғысы және инсульт. Жүрек ауруларының негізгі қауіп факторлары және қан тамырлары-тамақтанудың иррационалды сипаты, жеткіліксіз дене белсенділігі, темекі мен алкогольді пайдалану. Медициналық қауымдастықты алаңдататын маңызды факт, бұл аурудың өсу тенденциясы ғана емес, сонымен қатар бұрын болған халық арасында таралумен деп аталады бұл патологияның дамуына аз сезімтал. Бұл жағдай талап етеді жас жасқа тән ЖҚА қауіп факторларын ескеру қажеттілігі. Қазіргі қоғамда қалыптасты деп аталатын "дені саудың-тәні сау тамақ», онда тамақтану сипатында теріс үрдістер байқалады бұл энергетикалық барабарлыққа да, химиялық құрамға да қатысты рациондар. Мәліметтерге сәйкес, тамақтану сипатталады негізгі қоректік заттар бойынша теңгерімсіздік, толық белоктар, полиқанықпаған май қышқылдары артық тұтынумен оңай сіңетін көмірсулар. Рационалды, теңдестірілген тамақтану өте маңызды адамның өмір сүру ұзақтығына әсер ететін фактор, оның денсаулық және еңбекке қабілеттілік. Ораза немесе артық тамақтану, жүйелі недоедание, низкокалорийная немесе, керісінше, высококалорийная тағам, өзінің аминқышқыл құрамы бойынша төмен немесе көмірсулармен тамақтану немесе негізгі тамақ өнімдерінің арақатынасын бұзу

заттар жүрек-тамыр патологиясының дамуына ықпал ететін және көптеген аурулардың ауырлығын арттыратын факторлар ретінде қарастырылады олардың метаболикалық процестердегі патогенетикалық маңыздылығына байланысты, ағзада орын алатын. Диеталық терапия негізгі әдістердің бірі екендігі дәлелденді алдын алу және емдеу шаралары кешеніндегі элементтер жүрек және қан тамырлары аурулары. Пациенттің стационарда болу уақыты

мақсатында ауру кезеңін пайдалану үшін оңтайлы болып табылады бойынша білікті медициналық персоналмен консультациялар өткізу салауатты өмір салтын жүргізу негіздерін түсіндіру, масса индексін түзету тамақтану сипатын рационализациялау және жаман әдеттерден бас тарту. Жоғарыда аталған шарттарды сақтау-бұл ЖҚА тарихы бар пациенттердің өмір сапасы.

Зерттеу мақсаты- медициналық-әлеуметтік зерттеу негізінде пациенттердің тамақтануын жетілдіру бойынша іс-шаралар ұсыну стационарлық жағдайда жүрек-тамыр патологиясы.

Міндеттері:

1) патологияның дамуындағы халықтың тамақтануының рөлін талдау

жүрек және қан тамырлары.

2) жүрек-қан тамырлары аурулары бар науқастардың тамақтану ерекшеліктерін зерттеу

стационарлық емдеудегі аурулар.

3) науқастардың тамақтануын ұтымды ету жөніндегі іс-шараларды ұсыну,

жағдайында орта медициналық персонал өткізетін

стационарда.

Зерттеу нысаны -зардап шегетін пациенттер (47-ден 86 жасқа дейін) жүрек-қантамыр жүйесінің кардиологиялық

№3 бөлім ГАУЗ МДЦ МЗ РТ.

Зерттеу пәні- диетотерапияның негізгі әдістері мен принциптері.

Зерттеу гипотезасы- орта медициналық ұйымның жоспарлы жұмысы бойынша стационарлық емделуде жүрген жүрек-қан тамырлары аурулары бар науқастардың хабардар болу деңгейін арттыру жөніндегі тиімді тамақтану мәселелері емдеудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді және пациенттердің белсенді өмір сүру ұзақтығы.

Зерттеу материалдары: Қазіргі медициналық әдебиет. 2020-2021 жж. арналған медициналық есептер», Практикалық сауалнама.

Зерттеу әдістері:

1. аналитикалық;

2. статистикалық (Маус медициналық құжаттама деректерін талдау

2017-18 жж. үшін Қазан қ. " МКДЦ " жүрек-тамыр патологиясы бар ауруханаға жатқызылғандар саны бойынша) ;

3. әлеуметтік сауалнама (тікелей сауалнама

4. алынған мәліметтерді графикалық және математикалық талдау.

Осы дипломдық жұмысты жазу барысында қолданылды келесі ақпараттық көздер:

заңнамалық және медициналық қызмет көрсету қағидаттарын айқындайтын нормативтік-құқықтық

жүрек-тамыр жүйесі аурулары бар пациенттерге көмек көрсету; мамандандырылған медициналық әдебиетті; жеке бақылауларды қамтиды.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі: біліктілік жұмысы 60 бетте көрсетілген. кіріспе, 2 тарау (теориялық талдаудың қорытынды, библиографиялық тізім, қосымшалар.

I ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Бейімделудің жалпы сипаттамасы және организм үшін оның маңызы

Адамның денсаулық деңгейін бағалау үшін организмнің бейімделу мүмкіншіліктері жиі қарастырылады. Қоршаған ортаға адамдар әр түрлі бейімделеді. Адамның денсаулығы организмнің жеке бейімделу мүмкіншілік жүйесіне байланысты [7] .

Дені сау мен ауру жағдай арасындағы көптеген адамдарда негізгі қауіп факторы ретінде организмнің бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі болып табылады. Денсаулық деңгейін бағалау мәселесінде ең алдымен донозологиялық диагностика әдістемесін құрастырумен байланысты. Тығыз байланыс аурудың дамуы мен организмдегі бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі арасында бар екені көпжылдық бақылауда дәлелденген. Организмнің функционалдық резервін бағалау мен болжау нәтижелері дене мүмкіншілігін, сондай-ақ аурудың даму қаупін бағалау үшін қолданылуы мүмкін.

Ауру мен дені сау адамдар арасындағы функционалдық жағдайды бағалау әдістемесінің дамуы - бейімделу, гомеостаз, биологиялық кибернетика ережелерін, функционалдық жүйелердің теориясы жайында физиологияны заманауи тұрғыда негізделген маңызды ғылыми бағыт. Бұл бағыттағы зерттеуде негізгі орынды организмнің бейімделу мүмкіншілігін бағалау әдістемесі, критериі және тәсілдерді даярлау жатады. Организмнің бейімделу реакциялары дені сау және ауруға қарсы «физиологиялық өлшем» ретінде дәрігерлік ойлауда мағынасында толық енеді.

Ағзаның негізгі қасиетін сыртқы ортаның жағымсыз факторларға және түрлі стресстік әсерлерге қарсы тұру қабілеттілігін бағалау үшін сапалық бағалаудан сандық бағалауға өту және осы қасиетін шартты-сандық қатынасын өлшеу зерттеулердің жаңа бағыты болып табылады [8] .

Организмнің бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі жағымсыз қасиет болып аурудың пайда болуы мен дамуына себеп болады. Бұқаралық зерттеудегі жалпы тәжірибелік материалдар бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі аурудың алғашқы белгілері көріне бастағаннан бұрын шығатынын көрсетеді. Алайда, мұндай ауысым біртіндеп өтеді. Жақсы мысал ретінде организмге ұзақ уақыттағы психоэмоционалды күштену әсерін меңгеру болуы мүмкін.

Дені саудан ауру жағдайға өту физиолог үшін организмнің гомеостазды анықтайтын биологиялық тұрақтылығының бұзылуынан немесе оның бейімделу қасиетінің төмендеуінен болады. Клиницист ауруды мүшелердің құрылысы мен жұмысының белгілі патологиялық өзгерістерге ұшырауы, нақты белгілер мен синдромдардың шығуынан деп есептейді [9] .

Қалыпты мен патология арасындағы организмнің функционалдық жағдай аурудың пайда болуы мен дамуын анықтайды.

Осыған байланысты денсаулық деңгейін организмнің ауруға қарсы тұру қабілеті деп анықтауымызға болады.

Демек, денсаулық деңгейі жоғары болған сайын, аурудың даму қаупі төмен болмақ.

Жеке адамның ағымдағы денсаулық деңгейін бағалау және оның өзгерістерін бақылау мәселесі тұрғындар үшін, әсіресе дене жүктемесіне немесе жоғары психоэмоционалды күйге ұшыраған адамдар үшін өте маңызды орын алады.

Бұл ең алдымен күрделі жүйедегі операторларға, ұшқыштарға, ғарышкерлерге және спортшыларға қатысты. Денсаулықты дәріханадан сатып алуға болмайтыны көбісі түсіне бермейді, ол үшін қоршаған орта мен организм арасындағы тепе-теңдікті сақтап тұратын организмнің функционалдық резервтерін күнделікті күш салу арқылы «төлеу» керек [10] .

Адам ағзасы қазіргі жағдайдағы ғылыми-техникалық даму нәтижесінде пайда болған стресстік әсерлерді (өндірістік, психоэмоционалды т. б. ) бастан кешкендіктен жеке функционалдық жүйелер өзгерістерінің және басқару механизмдерінің күштенуінің қоршаған орта факторларына үздіксіз бейімделетін динамикалық жүйе ретінде қарастыру керек.

Жаңа жағдайға бейімделу немесе адаптация организмнің белгілі «биосоциалды төлеммен» жұмсалатын функционалдық ресурстарының құнымен жетеді [11] .

И. В. Давыдовский «бейімделу бағасы» терминін 1962 жылы ұсынған. Адаптация ішкі және сыртқы қайшылықтар әдісі мен нәтижесі болып табылатын, өмір мен өлім, ауру мен дені сау кезінде соқтығысу мен орын ауысу кезінде қалыптастын тірі материяға тән қасиет [12] . Адаптацияның құнын төлеу организмнің резервтік мүмкіншілігіне байланысты. «Биосоциалды бюджет» шегінен шығып кеткен және организмнен жаңа талпыныстарды қажет ететін төлем бейімделу механизмдерінің бұзылуына әкеліп соғады.

Кейде қалыпты жағдаймен салыстырғанда сол және басқа дисгармонияның белгілі зақымдану құнымен қол жеткізілетін биологиялық қана емес, сондай-ақ әлеуметтік сипат [13] .

Қоршаған орта факторларымен қарым-қатынастағы организм реакциясы әр түрлі жағдайларға: әсер ету факторларының күшіне, әсер ету уақытына, функционалдық ресурсты анықтайтын организмнің бейімделу мүмкіншілігіне байланысты. Стресстік сипат алатын факторлардың әсеріне жауап ретінде арнайы емес сипат алатын организмде жалпы бейімделу синдромы пайда болады. Ол қатты күштенген биожүйе құрылымы жұмысын жеңілдетеді. Сондықтан ол биоэнергетикалық жағынан тиімді де, әрі орынды. Арнайы емес бейімделу реакция процесінде ортаның тиімсіз жағдайлары кезінде организм пайдаланатын функционалдық тұрақтылықты сақтау үшін қосымша энергия саны құралады. Егер әсер етуші фактор күші жағынан жоғары болмаса немесе оның әсер етуі қысқа мерзімді болса, онда организм қанағаттанарлық бейімделуді, яғни жоғары функционалдық мүмкіншіліктерді сақтауы мүмкін. Әсер етуші күш жоғары болып немесе оның ұзақтығы басқару мүшелерінде айтарлықтай күштену байқалады. Басқару жүйелерінің қатты күштенуі организмнің қорғаныс күшінің қажуына, оның функционалдық мүмкіншіліктерінің төмендеуіне әкеледі.

Арнайы өзгерістер бейімделу өзгерістерінің барлық кезеңінде байқалып, бірақ шарықтау шегі организмнің қорғаныс күші қажыған кезінде болады.

Соның салдарынан нақты жағдай тән функционалдық бұзылу немесе белгілі патологиялық синдром қалыптасады.

Организмнің толық жағдайы функционалдық жүйе жұмысының нәтижесі ретінде басқару әсердің тиімділігімен, орта мен организм арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ететін қабілетімен және оның өмір сүру ортасына бейімделушілігін анықтайды.

Ортамен тепе-теңдік қабілеті немесе организмнің бейімделу мүмкіншіліктері тірі жүйенің маңызды ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Адаптация гомеостазбен бірге биологиялық объектінің функционалдық құрамы ретінде биологияның негізгі түсінігіне жатады [14] .

Қан айналым жүйесінің функционалдық резерві дәстүрлі түрде функционалдық жүктеме сынамаларын қолдану арқылы анықталады. Қан айналым жүйесінің резервтік «қуаты» организмге жағымсыз әсер еткенде берік қорды құрайды және соның арқасында бастапқы функционалдық деңгей төмендейді. Организмнің ағымдағы жұмысы резервті жұмсаумен, сонымен қатар олардың толығуымен байланысты. Сондықтан маңызды болып резервтің өз уақытысында мобилизациялауы ғана емес, сонымен қатар қорғаныс пен қалпына келу процесіне сәйкес стимуляция. Сол үшін де қан айналу жүйесінің функционалдық резерві жайлы сұрақты талқылағанда миокардты-гемодинамикалық гомеостазды және вегетативті гомеостазды қарастыру керек [15] .

Бейімделу мүмкіншілікті бағалау көп жағдайда денсаулықтың маңызды критериі ретінде қарастырады. Вaine Brian денсаулықтың жаңа концепциясын алға қоя отырып, оның динамикалық сипатын ескереді [16] .

Организмнің ортаға бейімделуі физиикалық, психикалық және әлеуметтік ресурстарға байланысты. Организмнің ортамен динамикалық тепе-теңдігі денсаулық балансын анықтайды. Nanke L. денсаулықты екі аспектіде қарастырады: жеке мүшелердің қалыпты жағдайы ретінде және адамның мақсатына жетелейтін организмнің жағдайы ретінде. Екінші анықтама жаратылысы бойынша денсаулықтың қоршаған орта жағдайларына бейімделуі[17] . Алайда, кейбір ғалымдар ӘДҰ анықтамасына сәйкес денсаулыққа физикалық, психикалық және әлеуметтік аспектілердің әсерін кең ауқымды мағынада сынға ұшыратады. L. Nordenfelt денсаулық медициналық аспектіде шектелумен және ауру критерилеріне көп көңіл бөлген жөн деп ұсынады [18] . Бірақ қазіргі денсаулық түсінігі қорғаныс механизмі, ең алдымен сыртқы ортаның әсерінен белсенді болатын бейімделу механизмдері мен компенсациялары жайлы түсінігін қосады.

Адамның бейімделу мүмкіншілігі жоғары болған сайын аурудың пайда болу қаупі төмен болғаны. Бейімделу мүмкіншлігі оның фундаментальды құрамын көрсетеді. Ең алдымен бейімделу мүмкіншілігі - орта мен организм арасында тепе-теңдікті ұстап тұратын функционалдық резервтің қоры. Функционалдық резерв қоры - жұмсалғаны қалпына келіп тұратын ақпараттық, энергетикалық және метаболикалық ресурстар. Сондықтан, қазіргі уақыттың әрбір сәтінде олардың кейбір орта деңгейіне қатысты функционалдық ресурстың кейбір жағымды немесе жағымсыз тепе-теңдігі бар. Функционалдық ресурстың орта деңгейі өз кезегінде уақытпен ауысады. Осылай тәуліктік және маусымдық функционалдық ресурстардың ауытқуын анықтауға болады. Бірақ тіршілікке әлдеқайда бейім жас ерекшелік өзгерістер болып табылады. Функционалдық резервтің шығындалуы организмнің негізгі жүйелерінің функционалдық деңгейлеріне қажетті ұстап тұруымен іске асады. Соңғысы өз кезегінде гомеостазды қамтамасыз етуде организмнің сыртқы ортамен тұрақтылығын сақтауда маңызды орын алады. Сыртқы ортаның келеңсіз жағдайларына организм функционалдық резервті шығындайтын, жеке мүшелердің функционалдық деңгейін өзгерту жолында бейімделуге мәжбүр болады. Басқару механизмдержұмысының арқасында ішкі орта сыртқы ортаға сәйкес қайта өзгереді [19] .

Ішкі ортаның сыртқы ортаға ауыспалы гомеостатикалық тәуелділігі организмнің жеке ерекшеліктеріне, сондай-ақ қарсы фактордың спецификасымен шартталған әр түрлі сипат алады.

Сыртқы ортаның өзгермелі жағдайына бейімделу қажеттілігі және гомеостазды сақтап тұру басқару механизмдерінен белгілі күштенуді қажет етеді.

Функционалдық резерв жоғары болған сайын гомеостазды сақтап тұру үшін, сыртқы орта жағдайына бейімделу үшін бұл механизмдердің кұштену деңгейі төмен болады. Функционалды резерв біріккен бейімделу реакцияларымен тығыз байланысқан және өзінің құрылымдық негізі бар ақпараттық, энергетикалық, метаболикалық резервтен құралады. Организмнің функционалдық резерві немесе оның жеке жүйелері жайлы айтуға болмайды, Ф. З. Меерсон: «Адаптация үшін жауапты жүйенің функционалдық мүмкіншілігінің жоғарылау негізі энергиямен қамтамасыз ету, иондық транспорт, басқаруға жауапты құрылымның қуаты мен массасының жоғарылауы - жүйелік-құрылымдық орынның қалыптасу процесін дамытатын клеткалық құрылымның қатынасын өзгерту болып табылады. Сондықтан, жүйелік-құрылымдық орынның дамуы ақпараттық, энергетикалық және метаболикалық ресурстармен байланысты. Соның арқасында басымды жүйелердің қуаты өседі, оперативті жедел адаптациядан ұзақ мерзімді адаптацияға өту қамтамасыз етіледі, бейімделу механизмдерінің арнайы емес жоғарылауымен байланысты стресссиндром төмендейді» - деген[20] .

Организмнің қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне бейімделуі функционалдық резервтің шығындалуымен және мобилизациялау жолымен жүзеге асады.

Бұл резервтердің мобилизациялау процесі жалпы қабылданған бейімделудің ұзақ және қысқа мерзімді кезеңдерін көрсететін теориясында көрсетілген.

Жедел бейімделуде белгілі ресурстар қолданылатын бұрыннан бар бейімделу механизмдері мобилизацияланады. Организмнің жаттыққандығы мен дайындық деңгейіне байланысты сол және басқа факторлардың әсерінен бұл ресурстардың қуаты өмірлік маңызды жүйелердің гомеостазын сақтау үшін, организмнің ортамен тепе-теңдігі үшін жеткіліксіз немесе жеткілікті болуы мүмкін [21] .

Бейімделу - тірі организмдердің қозғалмалы жүйелерінің өзгермелі жағдайларға қарамастан тұрақтылығын сақтап, тұқымын жалғастырып және дамытып отыратын динамикалық процесс. Ұзақ эволюцияның нәтижесінде шыққан бейімделу механизмі ортаның тұрақты өзгермелі жағдайларында организмнің өмір сүру мүмкіншілігін сақтап отырады [22] .

Организмнің сыртқы ортамен қарым-қатынасы кезінде дәл осы бейімделу процесі гомеостаздың сақталуына дейін жетеді. Бұл байланыспен бейімделу процестері организмнің басқаруын тұрақтандырып қана қоймай, сонымен қатар “организм-орта” жүйесінде үйлесімділікті сақтап тұрады. Бейімделу процесі әрқашанда “организм-орта” жүйесінде айрықша өзгерістер пайда болғанда және басқару реакциялары мен физиологиялық функциялардың максималды эффективтілігіне жетуге мүмкіншілік беретін жаңа гомеостатикалық жағдайды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Организм мен орта статикалық емес, динамикалық тепе-теңдікте болғандықтан олардың қатынастары тұрақты өзгеріп отырады, артынша бейімделу процесі тұрақты іске асырылып отыруы керек [23] .

Адамның бейімделуі - human adaptation - адамның экологиясындағы негізгі түсініктердің бірі, сонымен қатар басқа да пәндерде (физиологияда, антропологияда, медициналық географияда, социологияда, этнография және т. с. с. ) . адамның жаңа ортаға бейімделуі - әдеттегі жүріс-тұрысынан, организмнің функциялары мен жүйелерінің өзгерісі негізіндегі күрделі әлеуметтік-биологиялық процесс. Бұл екі жақты процесс: адам жаңа экологиялық жағдайға ғана емес, сондай-ақ мұны өзінің қажеттіліктеріне, тамақтану, баспана, киім кешек, транспорт, инфраструктура т. б. кіретін өмірлік қамтамасыз ету жүйесін құрайтын жағдайларға бейімдейді [24] .

Бейімделуге байланысты Ресейдегі Лесгафт университетінде 20 жыл бойы зерттеу жүргізілген. Оның 4 түрін анықтаған: бірінші кезең - адаптация алды - ми қыртысында қозу процесі болады, гипофиз функциясы жоғарылайды, зат алмасу процесі ұлғаяды. Келесі саты - бейімделгендік - липидтік алмасудың ұлғаю фазасы. Бейімделуде гормондар ерекше рөл атқарады. Спортшының жұмыс қабілеті тұрақталады және өседі. Организмге қарқынды, ұзақ уақыттағы жүктеме әсер етсе немесе демалыс жеткіліксіз болса, нейроэндокринді регуляция жұмысы бұзылады, сонымен қатар катехоламиндердің және глюкокартикоидтердің құрамы азаяды. Спортшы ағзасындағы мүшелердің қызметі бұзылады - бұл дезадаптация кезеңі. Ұзақ демалыстан кейін жүйелі жаттығуда - қайта бейімделу басталады. Бұл физиологиялық жағынан жаттығу деңгейінің төмендеуі, организмнің жеке көрсеткіш функциясының бастапқы қалыпқа келуі [25] .

Организмнің бейімделу мүмкіншілігінің төмендеуі, оның функционалдық жағдайының бұзылуы көрсеткіштердің бірмәнді емес өзгерістерінен болатыны белгілі, өйткені компенсация процесі мен гомеостазды тұрақты ұстауы адамның жынысына, жасына және оның бастапқы функционалдық жағдайының әр түрлі өтетіндігіне байланысты.

Адамның бейімделу механизмдері әр түрлі, сондықтан адамның бейімделу әлеуметтігін мынадай түрлерге бөледі: 1) биологиялық 2) әлеуметтік 3) этникалық (әлеуметтіктің ерекше түрі) . 1) Адамның биологиялық бейімделуі - түрлі өзгермелі ортаға организмнің барлық функциялары, сыртқы және ішкі мүшелердің өзгеріс ерекшеліктері айқындалатын, орта жағдайларына адам организмнің эволюцияның нәтижесінде пайда болған бейімделу. Адам организмінің жаңа жағдайларға бейімделу кезінде екі процесті анықтайды -фенотиптік бейімделу немесе акклимитизация нақтырақ айтқанда жекебейімделу және пайдалы табиғи қасиеттерді іріктейтін генотиптік бейімделу. Фенотиптік бейімделу кезінде организмге жаңа ортада тепе теңдікті сақтау үшін физиологиялық компенсаторлы өзгерістермен анықталатын организм жаңа ортаға әсер етеді. Бастапқы жағдайға ауысу кезінде фенотиптің бастапқы жағдайы қалпына келіп, компенсаторлы физиологиялық өзгерістер жоғалады [26] .

Адамда адаптация организмнің құрамы ретінде жүрек-қан тамыр, тыныс алу және энергетикалық жүйелерді автоматтандырылған, өзін реттейтін жүйе болып табылады. Күрделі регуляторлық процестердің үйлесімділігі жоғары болған сайын - бейімделу тиімдірек болады. Дене жүктемесіне бейімделу функционалдық мүмкіншіліктердің көмегімен іске асады. Экстремалды, яғни климаттық жағдайға бейімделу негізгі бейімделу реакциясының аяқталуы организмдегі негізгі жүйенің жаңа функционалдық режимінің орнатылуымен байланысты. Бейімделудің жоғарғы деңгейі егер денеге жүйелі түрде жүктеме берілсе, онда организмнің функционалдық жүйесінде қарқынды, созылмалы әр түрлі тітіркендіргіштер жауап ретінде сақталады [27] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.