Қазақ тіл біліміндегі гендерлік лингвистика

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ

I Тарау. Қазақ тіл біліміндегі гендерлік лингвистика.

1. 1 Гендерлік лингвистика. Зерттеу тарихы, теориялық негіздері . . .

1. 2 Гендерлік лингвистиканың өзекті мәселелері . . .

1. 3 Гендерлік ерекшеліктердің қазақ тілінде орын алуы . . .

II Тарау. Қазақ тіліндегі гендерлік сипатты фразеологизмдер, мақал-мәтелдер

2. 1 Қазақ тіліндегі гендерлік сипатты фразеологизмдер . . .

2. 2. Қазақ тіліндегі гендерлік сипаттағы мақал-мәтелдер

2. 3. Гендерлік сипаттағы мақал-мәтелдердің мәдени стереотиптерін зерттеу . . .

III Тарау. Гендерлік тұжырымдамаларды талдау.

3. 1 Қазақ халық ауыз әдебиетіндегі ерлер тілінің ерекшеліктері . . .

3. 2 Ерлер тіліндегі вербалды амалдар . . .

3. 3 Ерлер тіліндегі бейвербалды амалдар . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

КІРІСПЕ

Қазіргі заманда адамдардың жынысын тек қана, «биологиялық субстанция», тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар "гендерлік сипатта" қарастыру негізге алынған.

Гендерлік лингвистика дегеніміз- адамдар арасындағы тілдік еркшеліктерді жынысқа қатысты зерттейтін тіл білімінің саласы. [1. 13б. ]

Осыған байланысты көптеген ғылыми пәндердің категориялық аппаратына жыныстың әлеуметтік-мәдени аспектілерін биологиялық аспектілерден бөлуге және адамның жынысы адамның әлеуметтік, мәдени, тілдік тәжірибесінің әсерінен қалыптасатынын көрсетуге арналған "гендер" (gender) термині енгізілген болатын.

Бұл тұжырымдаманы «еркек» - «әйел» ұғымдарын зерттеуге тарту жынысты мәдени өкілдік ретінде зерттеуге жақындауға және оның барлық жан-жақты мазмұнын, атап айтқанда әлеуметтік, психологиялық және мәдени аспектілерін ашуға мүмкіндік береді. [2. 43б]

Зерттеу материалына мақал - мәтелдерді, фразеологизмдерді (тұрақты сөз тіркестерін) қосу өте орынды. Халық даналығын бейнелейтін мақал-мәтелдер халық шығармашылығының өнімі ретінде көрінеді. Олар әлемнің ұлттық ерекшелігін көрсетіп қана қоймайды, сонымен бірге оның қалыптасуына қатысады, сонымен қатар тілді мәдени ұғымдармен байытуда маңызды рөл атқарады. Атап айтқанда, олар қазақ халқының ерлер мен әйелдер туралы түсініктерін олардың әлемнің тілдік бейнесінің бір бөлігі ретінде көрнекі түрде көрсетеді.

Жоғарыда айтылғандардың бәрі осы зерттеудің өзектілігін көрсетеді және гендер лингвистика тұрғысынан фразеологизмдерді мақал-мәтелдерді, гендерлік тұжырымдамаларды соның ішінде ерлер тілінің ерекшелегін жан-жақты қарастыру, толығырақ зерттеуді қажет етеді.

Зерттеу мақсаты:

Гендерлік сипаттағы фразеологизмдер мен мақал мәтелдердің «ер адам-«әйел адам» мәдени тұжырымдамаларының мазмұнына тигізетін әсерін зерттеу.

Міндеттері:

«Гендер», «гендерлік лингвистика» ұғымдарының мәнін ашу;
Гендерлік сипаттағы фразеологизмдер мен мақал мәтелдерді анықтау;
Қазақ мақал - мәтелдерінде «ер» - «әйел» ұғымдарының мазмұнын талдау.
Ерлер тіліндегі вербалды және бейвербалды амалдарын зерттеп қарастыру.
Алынған деректерді талдау және қорытындылау.

Зерттеу объектісі:

Қазақ тіл біліміндегі гендерлік лингвистиканың зерттеу тарихы, теориялық негіздері, ерлер тіліндегі вербалды және бейвербалды амалдардың қолданылуы, гендерлік сипаттағы фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер -жұмыстың негізгі зерттеу объектісі болып табылады.

Зерттеу мәселесі:

Қазақ тіліндегі гендерлік лингвистиканың ерекшелігі.
«Ер» - «әйел» ұғымдарының лингвомәдени сипаттамаларын талдау.

Зерттеу әдістері:

Тұжырымдамалық талдау әдісі;
жүйелеу әдісі;
Компоненттік талдау әдісі;
Лингвистикалық сипаттау әдісі.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы -

Қазақ тілінің мақал-мәтелдерінде гендерлік стереотиптер анықталды;

гендерлік сипаттамаларды талдау негізінде «ер» - «әйел» ұғымдарының кешенді моделі құрылды.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы:

Зерттеу нәтижелері мен материалдарын халық ауыз әдебиетінің шығармашылығын зерттеуде лингвомәдениеттану және этнолингвистика курстарын игеру кезінде қолдануға болады.

Диплом жұмысының құрылымы:

Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I Тарау. Қазақ тіл біліміндегі гендерлік лингвистика.

1. 1 Гендерлік лингвистика. Зерттеу тарихы, теориялық негіздері

Гендерлік лингвистика деп сөйлеушінің жынысына қарай лексикалық

атаулардың шартты қолдануы мен басқа да ерекшелігінің болуын айтамыз. Ғалымдар ХVIІ ғасырда жаңа тайпалардың тілін зерттеу барысында жыныстардың сөйлеу әрекетіндегі айрықша көзге көрінетін айырмашылықтарды байқайды. Алдымен бұл әйелдерге қатысты. Себебі олардың сөйлеу әрекеті ерлердікіне қарағанда белгілі бір тәртіпке бағынған, сондықтан ғылыми зерттеуде алдымен «әйел тілі» сөз болған [3. 9б. ] .

ХVIІІ ғасырдың аяғына дейін лингвистикада алдымен жыныстық категориялары ғалымдардың негізгі зерттеу объектісі болады.

1900-1960 жылдардың аяғына дейін Грейдің классификациясына сәйкес тілдегі гендерлік зерттеу жұмысы келесі бағытпен жүрді: ерлер мен әйелдердің сөйлеу әрекетіндегі ерекшеліктер туралы гипотеза; жаңа сөзформаларының айтылу мәселесі; жақсыз есімдіктердің дамуы және т. б. талқыланды. [4] .

Гендерлік зерттеулердің нақты зерттеу объектісіне айналған жаңа кезеңі 1970 жылдардан басталды. Бұл жылдардағы зерттеулер гендер түсінігінің лингвистикаға енуімен байланысты.

Грамматикалық жыныстың категориясын білдіретін ағылшын термині gender лингвистикалық контекстен алынып, басқа ғылым салаларының әлеуметтік философия, әлеуметтану, тарих ғылымдарының, сонымен қатар саясаттануда ғылыми зерттеу аймағына айналған. «Гендер» термині гендерлік зерттеулер пәнаралық бағыттағы статусын алғаннан кейін ғана тіл біліміне жаңа мағынада ғылым ретінде енді. Жаңа терминнің пайда болуына дейінгі SEXUS (жыныс) түсінігі лингвистикалық семантикада назардан тыс қалған жоқ. Себебі, жыныс семантикасы көптеген лексикалық бірліктер мағыналарының құралына (ер, әйел, ана, әке және т. б) кіреді. Бүгінде бұл мәселені шешуде ғалымдар жыныс түсінігіне сүйенеді [5] .

Гендерлік ерекшеліктерді зерттейтін ғылымдардың көбі «жыныс» сөзін пайдаланса, ағылшын тілдес еңбектерде екі термин де қатар жүреді. Кейде гендер терминінің қасына «жыныс» сөзі жақшаға алынып, түсінік ретінде беріледі. Мұның бәрі гендерлік зерттеулерде терминдік түсініктердің шатасуына әкеп соғады.

Гендерлік зерттеу термині тұрақты деп есептеуге болады және ол пәнаралық ғылыми бағытқа сай келеді. Гендерлік лингвистика өкілі А. В. Кирилина гендер терминінің орыс тілдік лингвистикада қолданылуы жайлы кең түсінік береді. А. В. Кирилина «гендер» және жыныс терминдерінің белгілерін ажыратуға тырысады. [6. 509б] «Гендер» тіл феноменінің үлкен маңызды бөлігін зерттеуде терең түсінік береді, жыныс тіл феноменінің тек бірліктерін ғана қарастырады. Гендер адамның ғылыми элементі жыныспен байланысты тіл құрылысын зерттеуде лингвистер бүгін оның тек табиғи байланыстылығын ғана емес, әлеуметтілігі мен мәденилігін қарастырады. Бірақ тілдің лексикалық мазмұнында жыныс жатыр. Жыныс терминін гендермен, әсіресе, лексикалық мағына компоненті ретінде ауыстыруға болмайды. Бұл жағдай қалыптасқан лингвистикалық тәртіпті бұзады.

Е. В. Митрохина, А. В. Бессарабенко тіл тарихындағы гендер мәселесін қарастыра келе, гендерлік зерттеулер өзінің мазмұнын 1970 жылдарда ғана тауып, лингвистикалық ғылым ретінде қабылданғанын жазады [7] Ондағы гендерлік лингвистиканың негізгі аспектілерінің бірі болып сөйлеу әрекетіндегі «әйелдердің қарым-қатынасы» мен «ерлердің бақталастығы» теориясы қарама-қарсы қойылады.

1980 жылдардан кейін гендерлік зерттеулер жайлы ғылыми жұмыстар пайда болды: социолингвистика, психолингвистика, лингвистика, паралингвистика аспектілері қарастырылды. [8] Тіл білімінде ғылыми бағыттар пайда болып, олар тілдегі сексизм, социум, жыныстардың бір-біріне әсер етуі және сөйлеу компетенциясы (жыныстар арасындағы түсініспеушілік), әйел жазба тілінің ерекшеліктері мәселелерін қарастырды. Бұл лингвистикалық кезең интенционализмнің өмір сүруіне себеп болады, яғни, ерлердің сөйлеу әрекеті арқылы басымдылығын көрсетуі - сөзді айтудың жиілігі, бір уақытта қатарласа сөйлеуі және т. б.

Бұл кезеңнің гендерлік лингвистиканың даму тарихы ағылшынша сөйлейтін елдердің феминистік (әйел) қозғалыстарының мәселесін қоғам алдында алға қоюмен және «гендерлік мәдениет негізі» ғылыми түрде пайда болуымен ерекшеленеді. Бұл Гамперцтің жұмысында, қарым-қатынастық мәдениаралық зерттелуі бойынша Мальц, Боркер еңбектерінде мәдениаралық коммуникация гендерлік қарым-қатынаста белгілі болған.

Орыс тіліндегі ерлер мен әйелдердің сөз қолданыстарындағы ерекшеліктеріне Т. Б. Крючкова лингвистикалық тәжірибе жүргізеді. Бір сөздің немесе бір мағынаның жыныстық-психологиялық айырмашылыққа қарай түрлі қолданылуына назар аударады. Осы мақсатта ғалым екі түрлі эксперимент жүргізеді: 1) сөзбен эксперимент, 2) мәтінмен эксперимент. Бірінші эксперименттен мынадай қорытынды шығарады: а) белгілі бір уақыттың ішінде ерлерге қарағанда әйелдер сөз қолданысында бірдей сөздер жиі кездеседі, б) ерлер лексиканың жаңа түрін қолдануға бейім келеді. Екінші экспериментте әйелдердің сөз қолданысында есімдік, көмекші сөздер, күшейткіш шырайлар, зат есімдер жиі кездеседі деп қорытынды жасайды.

Ресей тіл біліміндегі гендерология мәселесін шешіп, негізін қалауда еңбек еткен А. В. Кирилина болды. Ол «Гендер: лингвистикалық аспектілері» (1999) атты еңбегінде жаңа ғылыми пәннің орнығуын ескеріп, гендердің кейінгі теориялық жағы мен тіл біліміндегі гендер мәселесін шешудің әдістемелік жүйесін қарастырды. [9. 241б] . Ғалым феминистік бағыттар мен гендерологияның қызмет ету аймағына тоқталып, гендер мәселесінің Батыс және орыс тіл білімінде зерттелу тарихына сипаттама береді. Біз аталмыш ғылыми жұмысымызда негізінен А. В. Кирилинаның теориялық негіздеріне сүйендік.

А. Гордон тілдегі ерлер мен әйелдердің қызметін анықтау жұмысында

гендерлік ерекшеліктердің тілдегі көрінісіне тоқталады. Ондағы гендерлік ассимиляция түсінігіне анықтама береді. Еуропа тілдерінде жыныстар арасында бір-біріне сай емес, лексика мен грамматикада көрініс табатын ассиметриялар (басымдылық) болады. Адам туралы немесе бір зат, жан-жануарлар туралы айтқанда алдымен мужской родтағы ер жынысын білдіретін сөздер айтылады: человек, тап, адам. Басқа да құбылыстар кейде ер мен әйел тілдерінің тең емес екенін және ерлердің тілдік жағынан басымдылығын (доминациясын) анықтайды. Лингвистикада тілдегі гендерлік асимметрияны зерттейтін, суреттейтін, түсіндіретін бағыт - феминистік лингвистика болып табылады. А. Гордон феминистік лингвистикаға (әйел тілі) толық түсінік береді. [10]

Гендерлік зерттеулерде Батыс елдерінің лингвистері (Дж. Лакофф, Д. Спендер, М. Блок, Д. Камерон, О. Есперсон т. б. ) орыс гендерлік лингвистикасының негізін салушы ғалымдар (А. В. Кирилина, А. П. Мартынюк, Е. А. Земская, М. А. Китайгородская, Н. Н. Розанова т. б. ) жалпы тіл біліміндегі гендер мәселесін, гендерлік лингвистика теориясын, әдістемесін, феминистік теориясының себеп-салдарын т. б. гендерология ғылымының басын ашудаүлкен еңбек сіңірді. Дегенмен, гендерлік зерттеулердің бұл тек бастамасы ғана деп түсіну керек. Әлі де зерттелетін, талас тудыратын мәселелер ғалымдар алдында шешімін таппай жатыр. Гендерлік зерттеулердің жалпы тіл біліміндегі теориялық орнығуы - алда талас тудыратын мәселе болып қала бермек.

Гендерлік лингвистика психофизиологияда да зерттелінген проблема болып табылады. Ойлау мен сөйлеудің арақатынасы жөніндегі мәселе психологиялық зерттеулерде көрнекті орын алады. Бұл салада психологияның ерекше мән беретін мәселесі - сөйлеу процесінің қалай іске асатындығы, сөйлеудің түрлері, оның адам психикасымен байланысы, сөйлеу процесіндегі сөйлеу органдарының қызметіне тигізетін зиянды әсерлері. Осы мәселелерді шешуде психология тіл біліміне, тілі білімі психологияға қол ұшын беріп, екі жақты байланысқа, қарым-қатынасқа түседі. Сөйлеу, сөйлегенді қабылдау, түсіну жағдайларын психологияның қатысынсыз ұғыну мүмкін емес [11] .

Тілдегі гендерлік ерекшеліктер психология мен тіл білімінің ортақ зерттеу объектісі ретінде қарастырылады. Яғни, тіл білімінде лексикалық, грамматикалық ерекшеліктер түрінде зерттелінсе, тіл - қарым-қатынас жасаудың негізгі амалы ретінде психологияда зерттеу объектісіне айналады.

Психология ғылымының докторы, профессор Е. П. Ильин ерлер мен әйелдердің психофизиологиялық ерекшеліктерін, жынысаралық айырмашылықтарын кең көлемде зерттей отырып, ғалым ерлер мен әйелдердің қарым-қатынас жасаудағы ерекшеліктеріне назар аударады. Қарым-қатынастың ерлер мен әйелдер үшін маңыздылығы, қарым-қатынас процесіндегі адамның әлеуметтік ролі, қарама-қарсы жыныстардың бір-біріне қатынасы, жыныстардың ұлтаралық қарым-қатынасқа қатысы, жыныстардыңқарым-қатынас жасау ортасы, жыныс пен қарым-қатынас тығыздылығы, еркектік және әйелдік сөйлеу стилі т. б. мәселелер қарастырылады. [12]

Психологтар С. М. Петрова, А. А. Бодалев ерлердің қарым-қатынас жасауда қолданатын сөз көлемі, сөйлеу уақыты әйелдердікінен бір жарым есе кем екенін анықтайды [13] .

Психологиялық құбылыстар (сүйетін, қабылдау, сезім) сөйлеу процесіне тікелей қатысады. Қарым-қатынаста тіл ойды ғана емес, сонымен қатар адамның жан дүниесін, сезімін білдіреді [14] . Психологиялық құбылыстармен қатар тілдің адам санасындағы орын зерттейтін психология ғылымының да тілдегі гендерлік ерекшеліктерде алатын өзіндік орны бар. Яғни гендерлік лингвистика тек тіл білімі саласында ғана емес, психологияның да үлесіне тиетін мәселе болып табылады. Сондықтан тіл біліміндегі көптеген мәселелердің шешу барысында біз психофизиолог ғалымдардың ғылыми тұжырымдарын негізге аламыз.

Қазақ ғылымында жынысқа қатысты психологиялық және сөйлеу ерекшеліктері толық зерттелмеген проблема. Журнал беттеріндегі кейбір мақалалардан қазақ ерлерінің психикасына қарапайым тілмен берілген кейбір сипаттамаларды кездестіруге болады. «Қазақ ерлері тұрмысынан батыл, еркіндікке құштар. олар досқа адал, қонақжай, жатқа да, сыйластығы мол. Өте әсершіл, жағдайдың ауысуына қарай көңіл-күйлері тез өзгереді. бірақ олар ер көңілді, қиын сәттің өзінде де әзілге сылтау таба біледі. Шектен тыс балажан, әкелік сезімдері жоғары. олардың кейбіреулері мақтаншыл, өркөкірек. олар тойшыл, мейрамшыл, жалқаулыққа біртабан жақын, дегенмен, қажет кезінде қандай істе болмасын өздерін лайықты деңгейде көрсете біледі. Бұл қасиеттер дәстүр мен тәрбиенің ортақ нәтижесі» [15] .

Ал еуропалық әйелдерге қарағанда қазақ әйелдеріне тән қасиет - сыпайылық, ибалық, имену, ұялшақтық, ұяңдық. олар үлкен кісілер мен ер адамдарды қадірлеп, сыйлап, өзінен жоғары сатыға қояды. Әйелдердің психологиясына қатысты осы қасиеттерді, ерекшеліктерді біз көркем әдебиет беттерінен, тарихи шығармалардағы авторлардың үзінділерінен байқаймыз.

- Қ азақ әйелдерінің басым көпшілігіне тән бірнеше қасиет бар, - деп отырушы еді Бабахан, - олар ақыл мен ажар, мейірім мен төзім, имандылық пен инабаттылық, елі мен ерін пір тұту, олар табиғатқа жақын, содан да таза (С. Сматаев) .

-Білуін біледі. Бірақ әйел затының көңілі көлдей ашық, жүрегі нәзік, елжірегіш келеді. Өтірік қылымсығандышын көріп, сене қалады (Қ. Тоқмырзин) .

Ер мен әйелдердің психологиялық ерекшеліктеріндегі ұлттық тәрбиенің орнын қаламгерлеріміз оқырмандарын баулу мақсатында көркем шығармалап суреттейді.

Қазақ әйелдерінің еріне деген сыйластығы, сыпайылығы, әдептілігі әйел мінезін ерлердің психологиясынан ерекшелендіреді. Сондықтан да, ертедегі ата-аналарымыздың арасында ажырасу, некені бұзу сияқты теріс қылықтар болмаған.

Бірде еліне барғанда сыр қылып осы әңгіменің бәрін шешесіне бір түнде айтып, ағыл-тегіл жылады.

- Қой, қызым, - деді анасы басу айтып, - еркекпен шаужайласып абырой таппайсың. нәсілінде артық жаратылған жанмен деңгейлесемін деуің де әбестік. Рас, әйел ақша табатын шығар, жұмыс істейтін шығар, тіпті шылым тартып арақ ішсін дейін, одан ол еркек боп кетпейді. Өз жаратылысын өзгертпейді. Өзін өзі алдап құр босқа әуре тірлік жасайды. Ал еркектің аты - еркек ! Ол өзі еркекпін демесе де, табиғат оны солай жаратқан. Ол тіпті арақ ішіп, құлап жатса да, қатын жіберсе де, құр қарақан басы қалса да еркек! Оны әйел деп дәлелдеп көр күшің жетсе! бір күні арағын тастайды да, әп-әдемі боп шыға келеді. Қатын жіберсе тағы бір қатьын алады. Еркектің не құдірет екенін білгің келсе, жұбайыңсыз жалғыз үйде жатып көр. еркек деген ырыс-несібесі артық жаратылған жандар ғой (Л. Омарова) .

Ер мен әйелдердің психологиялық ерекшеліктеріндегі ұлттық тәрбиенің орнын қаламгерлеріміз оқырмандарын баулу мақсатында көркем шығармаларында суреттейді. Қазақ ғылымында жыныстар арасындағы психологиялық ерекшеліктер арнайы зерттелінбесе де қаламгерлеріміз әйелдер мен ерлер өміріне, олардың психологиялық ерекшеліктеріне терең үңіліп, оқырманына деректі етіп жеткізіп отырған.

Профессор Қ. Қ. Жұбанов әйел тілінің спецификалық ерекшеліктерін көрсетеді. Ғалымның айтуынша, әр ұлт әйелдерінің өз ым тілі болады. Қазақ әйелдері тілінің ерекшелігі туралы былай дейді: «Жаңа түскен келіншек қай жерде бір айға, қай жерде бір жылға шейін ата-енесімен дыбыстап сөйлеспейді, ымдап сөйлеседі. Бұл тілді армяндар «нашнауар» дейді. Нашнауар сондай бай, сондай ұшталған тіл, мұнымен әйелдер сумаңдап ала жөнелгенде дыбыс тілінен еш кемдігі жоқ сияқты. Мұндай әйелдерге ғана болатын «ерін шығару»» (кеміткенде), «бетін шымшу» (ұятсынғанда), «аузын шылп еткізу» (таңданғанда), «аузын бырпылдату» (кекеткенде) . Соңғы екі жағдайда ым-шараны ғана емес, дыбысты да қолданады» [16. 56. ] .

Қазірде тілдегі гендерлік ерекшеліктер жөнінде Б. Х. Хасанұлы зерттеулер жүргізіп келеді. Өз зерттеулерінде профессор: «ХХІ ғасырдағы қазақ лингвистикасы адамзат баласының екі бөлікке - ерлер мен әйелдерге бөлінуін және олардың сөйлеу, сөйлеу мінез-құлқының ерекшеліктерін зерттеуге сенімдіміз. Бұл бөлу туралы емес, әйелдер мен ерлердің гендерлік жүйеде рөлін бағалауда, әйелге пассивті, тәуелді рөл берілген кезде, ал ер адамға белсенді, адамды сәйкестендіруде және шынайы адами қасиеттерді еркек пен еркектік қасиеттермен . . . және бұл тіл білімінде және ана санасында, мақал - мәтелдерде көрініс береді. - ер сөйлеуін норма ретінде, ал әйел сөйлеуін нормадан ауытқу ретінде ұсыну. Бұл идея, сарапшылардың пікірінше, белгілі бір қоғамдағы әйелді сипаттайтын бағалау пікірлерінің белгілі бір және маңызды бөлігін құрайды»[ 17. 47. ] - деп келтіреді.

Сондай-ақ, этнолингвистикалық тұрғыдан «әйел тіліне» Ә. Қ. Ахметов «Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдерді ала отырып, бұл тыйым түрлерінің әйел тіліндегі көрінісін береді» [18. 20б. ] .

Қазақ тіл білімінде ерлер мен әйелдердің сөз қолданыстарында ерекшеліктер болуы мүмкін деген жорамалды А. Д. Сейсенова «Лингвистикалық мәдениеттану: этикет формаларын салыстырмалы талдау» (1998) атты ғылыми жұмысында айтып кетеді [19] .

Қазақ тіл біліміндегі гендерологияның алға жылжуына бірден-бір үлес қосқан еңбек деп Г. Мамаеваның «Ерлер мен әйелдердің сөз қолданыс ерекшеліктері» атты кандидаттық диссертациясын атауға болады. Зерттеуші бұл жұмысын гендерлік ерекшелік тұрғысынан жазып шыққан [20. 46б. ] .

Гендерлік ерекшеліктер мәселесі соңғы жылдары Қазақстандағы тілші, әдебиетші мамандарды ғана емес, әсіресе психолог, социологтарды да қызықтырып жүр.

Қазақ әйелдерінің қоғамдағы рөлі мәселесіне байланысты өткен конференция негізінде 2005 жылы «Гендерные исследования в Казахстане» атты жинақ жарыққа шықты [21] .

«Психолингвистика және әлеуметтік тіл білімі: қазіргі күйі және болашағы» 2003 ж. атты тақырыпта болып өткен халықаралық конференцияның бір секциясы түгелімен гендерлік зерттеулерге арналып, онда көптеген ізденуші-ғалымдр осы тақырып аясында баяндамалар жасады.

Қазақ тіл білімінде гендерлік бағытты қалыптастырушылардың бірі әрі бірегейі - профессор Бақытжан Хасанұлы. «Жұбанов тағылымы» атты V Республикалық ғылыми-теориялық конференцияда жасаған «Концепция Х. К. Жубанова в контексте гендерной лингвистики» деген мақаласында ғалым : «ХХІ ғасырдағы қазақ лингвистикасы адамзат баласының екі бөлікке - ерлер мен әйелдерге бөлінуін және олардың сөйлеу, сөйлеу мінез-құлқының ерекшеліктерін зерттеуге сенімдіміз. Бұл бөлу туралы емес, әйел мен ер адамның гендерлік қатынастар жүйесіндегі рөлін бағалауда, әйелге пассивті, тәуелді рөл берілген кезде және ер адамға белсенді, адамды сәйкестендіруде және шынайы адами қасиеттерді еркек пен еркек қасиеттерімен». [22. 13б]

1. 2 Гендерлік лингвистиканың өзекті мәселелері

Коммуникация (латынша communicatio - ортақ қылам, байланыстырам, қарым-қатынас орнатам) - адамдардың өзара қарым-қатынасының формасы, ой бөлісу түрі. Жануарлардың өзара қатынасына қарағанда адамдардың коммуникациясында тіл өте маңызды, себебі, ол қарым-қатынас құралы болып табылады.

Қарым-қатынас барысында қолданылатын сөйлеу этикетінің бірліктері жалаң түрде болмайды, көбіне сөйлеу әрекетінде олар қатынастың өту жағдайы мен орны, әңгімелесушілердің орналасуы мен дене қалыптары, кеңістікте алатын орны, т. б. экстралингвистикалық факторларға тәуелді. Демек, коммуникация семиотикалық амалдар арқылы іс жүзіне асады. Сондықтан да бейвербалды компоненттерге ерекше көңіл аудару қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.