Кәсіпорынды басқаруда алдағы уақытта қолдану үшін ақпаратты қалыптастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 ЖОБАЛАУ НЫСАНЫ АЙМАҒЫ ТУРАЛЫ. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
5
1.1 Автоматтандырылған жұмыс орнын құру
7
1.2 Дербес компьютер (ДК) негізіндегі АЖО нұсқаларын таңдау
9
1.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау
11
2 ЖОБАЛЫҚ БӨЛІМ
13
2.1 Мектептегі оқу-білім процесінің АБЖ-н құру мақсаттары
17
2.2 АБЖ қызметтерін тарату
20
2.3 Программалық қамсыздандырудың дайындалуы сатылары
20
2.4 Жоба құрылымы
20
2.5 Аппараттық қамсыздандыруға талаптар
20
2.6 Қолданушы нұсқауы
21
2.6.1 ПҚ ортасында жұмыс істеу негіздері
22
3 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
23
3.1 Тіршілік қауіпсіздігі
24
3.2 Еңбекті қорғау және оның заңдылықтары
28
3.3 ЭЕМ операторының жұмыс орнындағы еңбекті қорғау
28
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК ЕСЕБІ
29
4.1 Программалық қамсыздандыруды енгізуқұны және шығындар есебі
31
4.2 Келтірілген шығындар және экономикалық тиімділік есебі
44
Қорытынды
44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
45
Қосымша
47
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани-адамгершілік негізінде салауатты өмір сүру дағдылары арқылы ой-сана мәдениетін қалыптастыру өзектілігі артуда. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 бағдарламасында, ҚР Білім туралы Заңында, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2015-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы - автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау қызметін атқарады.
Автоматтандыру - техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны, материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану. 1
Онда:
1) технологиялық, энергетикалық, көліктік, тұрмыстық-өндірістік процестер;
2) Күрделі агрегаттарды, кемелерді, ғарыш кемелерін, өндірістік құрылыстар мен кешендерді жобалау;
3) Цехты, мекемені, сондай-ақ әскери құрамалар мен бөлімшелерді ұйымдастыру, жоспарлау және басқару;
4) Ғылыми-зерттеулер, медициналық және техникалық диагностикалау сапасын жақсарту, статистика деректерін өңдеу және есепке алу, бағдарламалау, инженерлік есептеулердің барлығы автоматтандырылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі ұйымдардың да, жеке тұлғалардың да барлық қызмет салаларына автоматтандырылған жұмыс орындарын кеңінен енгізумен анықталады.
Жалпы автоматтандыру - адамды материалдар, ақпараттарды жеткізу, өңдеу, сақтау, пайдалану процестерінен босату мүмкіндігіне ие.
Автоматтандырудын арқасында адамдар үлкен фирмалардағы тауарларды, мекемелердегі құжаттарды, банкідегі есептеулерді, темір-жол жүйесін басқаруды, студенттердің мәліметін, сессия қортындыларын және т.б. жүйелерді басқара алады.
Автоматтандырудың мақсаты - еңбек өнімділігі мен өнім сапасын арттыру, жоспарлау, басқару жұмыстарын тиімділендіру, денсаулыққа зиянды жұмыстардан адамды босату. Автоматтандыру - ғылыми-техникалық прогрестің басты бір бағыты. Автоматтандырудың екінші бір пайдасы: уақытты үнемдейді және де басқаруды жеңілдетеді. Үлкен кешенді орындарды қолмен басқарудан гөрі оны автоматтандырған әлде қайда жеңіл.
Автоматтандыру дәрежесі - автоматтандыру құралдарын пайдаланып орындалатын операциялар мөлшерінің осы процесс операцияларының толық мөлшеріне қатынасымен анықталатын технологиялық процестің сипаттамасы.
Әр түрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және монипуляциялауды іске асырады.
Мәліметтер қоры - ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер қоры өзінен белгілі бір ережелерге сай құралған деректер жиынтығын құрайды. Мәліметтер қоры деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға қатынас бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Мәліметтер қорын басқару жүйесі деректер базасын құруға, толтыруға, жаңартқанға, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Delphi жүйесі деректер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, бірақ толық МББЖ ( мәліметтер басқару жүйесі ) мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған Delphi құралы локальдік және тораптық деректер базасын құрып және оның ішінде жұмыс істеуге және кез келген деректер базасымен жұмыс істей алатын қолданба құруға мүмкіндік береді.
Дипломдық жобаның тақырыбы - Кинотеатрдың ақпараттық-анықтамалық жүйесі.
Зерттеу нысаны - кинотеатр.
Зерттеу пәні: кинотеатрдың анықтамалық-ақпараттық жүйесінің математикалық, алгоритмдік және бағдарламалық қамсыздандыруларының жиынтығы.
Дипломдық жобаның негізгі, түпкілікті мақсаты берілген нысанды, біздің жағдайымызда, кинотеатр жұмысын автоматтандыру, оған жаңа технологияларды қолдану болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
1. зерттеу нысанының тұжырымдамасын, оның құрылымы мен жіктелуін қарастыру;
2. АЖО жобалауға қойылатын талаптарды зерттеу;
3. жеке компьютерлер негізінде жұмыс станциясының даму перспективаларын талдау;
4. кинотеатрға қысқаша сипаттама беру;
5. бағдарламаның алгоритмін жасау және іске қосу;
6. жаңадан құрылған автоматтандырылған жұмыс орны үшін еңбекті қорғау және қауіпсіздік талаптарын жобалау.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Осы зерттеудің негізгі ережелері, ұсыныстары мен қорытындылары кинотеатрдың қызметіне енгізу үшін практикалық маңызы бар.
Жұмыс материалдары оқу процесінде экономика, басқару және информатика саласындағы мамандарды даярлау және қайта даярлау кезінде де қолданыла алады.
Жұмыс құрылымы. Зерттеудің мақсаты мен логикасына сәйкес бұл жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған көздер мен қосымшалар тізімінен тұрады.
Зерттеу әдістері. Қойылған міндеттерді шешу кезінде келесі әдістер қолданылды: математикалық модельдеу, есептеу математикасы, басқарудың қазіргі заманғы теориясы.
1 ЖОБАЛАУ НЫСАНЫ АЙМАҒЫ ТУРАЛЫ. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
Кинотеатр-кинофильмдерді көпшілікке көрсету үшін жабдықталған қоғамдық ғимарат немесе оның бөлігі. Негізінен, кинотеатр бірнеше бөліктен (мүшелерден) тұратын үлкен тірі организм сияқты. Тұтастай алғанда осы ағзаның сәтті жұмыс істеуі осы бөліктердің қаншалықты үйлесімді және сәтті өзара әрекеттесуіне байланысты.
Кинотеатрдың басты бөлігі көрермендер залы болып табылады. Бұл бөлмеге көрермендер фильмді көруге келеді. Ол үшін зал креслолармен жабдықталған. Орындықтар сессияға келген барлық көрермендерге ыңғайлы және ыңғайлы болатындай етіп орналастырылған. Атап айтқанда, олар амфитеатр түрінде орналасқан, яғни.соңғы қатарлар бірінші қатарларға қатысты белгілі бір биіктікте орналасқан. Әрі қарай, көрермендер залы мен кинотеатрдың негізгі атрибуттары-бұл экран және дыбыс жүйесі. Экран үлкен болуы керек, кескіннің айқындылығы жоғары, ал дыбыстық жүйелер айқын дыбыс шығарып, фильм сахналарында көрерменнің қатысуымен әсер етуі керек.
Кинотеатрлардың бірнеше түрлері бар:
oo 3D кинотеатр - үш өлшемді фильмдерді көрсетуге арналған кинотеатрлар. Көптеген кинотеатрларды салу кезінде бастапқыда 3D фильмдері көрсетіледі. Фильмді 3D форматында көргенде, көрерменнің әр көзі стерео жұптың бір бөлігін көреді, соның арқасында Ресейде кескін көлемді болады үш өлшемді фильмдерді көрсету үшін негізінен Dolby 3D технологиясы қолданылады, бұл технология қымбат емес пластикалық 3D көзілдіріктер мен күңгірт экрандарды пайдалануға мүмкіндік береді. олар басқа жүйелерде қолданылатындарға қарағанда әлдеқайда арзан;
oo IMAX кинотеатры-бұл санатқа IMAX форматындағы фильмдерді көрсету үшін арнайы жасалған кинотеатрлар кіреді. Кинофильмдерді IMAX форматында көрсету кезінде экран әдеттегіден көп пайдаланылады, ал көрермендер залындағы орындар экраннан адамның барлық көру өрісін жабатын қашықтықта болады. Бұл технология қатысудың әсерін күшейтеді және көрерменді фильм атмосферасына батырады;
oo Сандық кинотеатр-кинофильмдер сандық құралдарды, атап айтқанда, сандық кинопроектор мен қатты дискіні пайдалану арқылы көрсетілетін кинотеатр. Бұл технология фильммен салыстырғанда бірқатар артықшылықтарға ие, біріншіден, осы технологияның арқасында фильм бар фильмді әр кинотеатрға жеткізудің қажеті жоқ және сіз бүкіл әлем бойынша бір күнде фильмнің премьерасын ұйымдастыра аласыз, екіншіден, фильмнің сандық көшірмесі фильмнен айырмашылығы коррозияға және басқа да механикалық зақымға ұшырамайды, үшіншіден, фильмнің бірдей көшірмесі үшін әртүрлі субтитр тілдерін таңдауға болады, төртіншіден, заманауи технологиялардың арқасында Фильмдер қарақшылық бейнелерден қорғалған. Айта кету керек, цифрлық технологияны қолдана отырып көрсетілген фильмдер фильмдік фильмдерден кескін ретінде төмен;
oo Drive-in кинотеатр-бұл автомобильдердегі көрермендерге арналған Ашық кинотеатр, ол экраны орнатылған автомобильдерге арналған тұрақ болып табылады, фильмнің дыбысы шағын радиостанция арқылы автомобиль радиосына жіберіледі. Фильмдерді көрсетудің бұл технологиясы АҚШ-та жиі кездеседі және ауа-райы мен күннің уақыты сияқты факторларға байланысты.
Кинотеатр құрылымында келесі бөлімдерді бөлуге болады:
oo Әкімшілік-бұл бөлімге кинотеатр басшысы, маркетинг және менеджмент бөлімдерінің басшылары және бас бухгалтер кіреді. Бөлім кәсіпорынның жұмысын және қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, оны бақылауды және басқаруды жүзеге асырады;
oo Бухгалтерия бөлімі-фильмдерді жалға алуға, жалақы беруге, салық төлеуге және жарнаманы ұйымдастыруға қаржы қаражатын бөлумен айналысады. Бұл бөлім бас бухгалтерге бағынады;
oo Маркетинг бөлімі-кино нарығындағы жағдайға және ресурстардың қол жетімділігіне байланысты дұрыс жарнама саясатын анықтайтын және басқа бөлімдердің қызметін үйлестіретін бөлім, Маркетинг бөлімінің бастығына бағынады;
oo Кинотехникалық бөлім-кинофильмдерді көрсетуге және жабдықтармен жұмыс істеуге жауапты бөлім. Персонал: бас инженер, киномеханик және кинооператор.
oo Менеджмент бөлімі - жауап дайындауға есеп беру құжаттарын жаңа фильмдер, бағынады бөлімінің маркетинг;
oo Қызмет көрсетуші персонал-ұйым ғимаратындағы ақаулықтарды уақтылы жоюмен және тазалықты сақтаумен айналысатын жинаушылар мен электриктер кіретін бөлім.
oo Кинотеатр өте үлкен кәсіпорын болғандықтан, жұмыс процестерін жеңілдету және автоматтандыру үшін әр бөлім компьютерлермен және әртүрлі ұйымдастырушылық құрылғылармен жабдықталған.
Зерттеу нысаны- кинотеатр.
Зерттеу пәні - кинотеатр менеджерінің жұмыс орны.
Қойылған мақсатқа сүйене отырып, келесі міндеттер тобы анықталды:
oo Пәндік аймақты талдау;
oo Мәселені шешудің қолданыстағы тәсілдерін қарастыру;
oo Автоматтандыру стратегиясын таңдау;
oo АЖО жобалау;
АЖО-н бағдарламалық түрде іске асыру.
Жобалаудың негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2012-2018 ж.ж) мәселенің теориялық тұрғыда психологиялық, ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерде зерттелуіне, оқу орындарының жай-күйіне талдау жасалынып, кинотеатр жүйесінің құрылымы сараланды. Эксперимент жұмысының бағдарламасы даярланды.
Екінші кезеңде (2016-2018 ж.ж.) ұсынылған ғылыми - әдістемелерге байланысты тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізілді. Жобалау нәтижелері нақты жүйеге келтіріліп, математикалық жағынан өңделіп, диссертациялық жұмыс талап бойынша дайындалды.
Жобалау базасы: Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті, Автоматтандыру және АТ кафедрасы.
1.1 Автоматтандырылған жұмыс орнын құру
Автоматтандырылған жұмыс орны дегеніміз - жұмыс істеуші адамның компьютерлік желі қызметіне араласуын үйымдастыратын қосымша аспаптармен жабдықталған автоматтандырылған жұмыс орны; техникалық құралдардың тиісті кешенімен жарақтандырылған және тиісті программалық, ақпараттық жасақтамамен жабдықталған дара жұмыс орны. Құрамына жұмыс істеуші адамның есептеу желісі қызметіне араласуын ұйымдастыратын қосымша аспаптар кіреді.
Маманның автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) - бұл басқарушылық жұмыстың қарқындауы мен ұтымды етудің құралы.
Кәсіптік автоматтандырылған жұмыс орны - бұл жергілікті желілерде жұмыс станцияларының, үлкен интеллектуалды ЭЕМ терминалдарының, автономды жұмыс орнын қызметін атқаратын адамның ақпараттық жүйелермен қарым - қатынасының басты құралы. АЖО жеңіл бейімделеді және ашық құрылымды болады. АЖО нақты пәндік салаға мәселелі - кәсіптік бағытталып, маманның автоматтандырылған ақпараттық жүйелермен қарым - қатынасы болып табылады. Егер басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының алатын болсақ, басқарушы жұмыскердің АЖО орта және жедел деңгейлерін, АЖО жетекшісін шартты түрде айырып алуға болады. Маманның автоматтандырылған жұмыс орны:
oo Қарапайымдылықты, қолданушыға ыңғайлы және достық қарым - қатынасты;
oo Қолданушының нақты функцияларына қарапайым бейімделуді;
oo Орналастырудың ықшамдылығы және пайдалану шарттарына шағын талаптарды;
oo Жасампаздықты және үлкен сенімділікті;
oo Техникалық қызмет көрсетудің салыстырмалы қарапайым ұйымдастырылуын қамтамасыз етеді.
Автоматтандырылған жұмыс орнының жұмыс режимінің тиімділігі болып оның жергілікті есептеуіш желі шеңберінде жұмыс жасауы. Маманның автоматтандырылған жұмыс орнының құрылуы байланыс желілерімен жіберуге және шығаруға, нәтижелі ақпараттартың нақтылығын анықтауға, ақпаратты өңдеуге, бақылау жасауға, мәліметтер енгізуге ыңғайлы, ағымдағы тапсырмаларды жедел шешетін, қолданушыға диалогті режимде жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Автоматтандырлыған жұмыс орнын ақпараттық қамтамасыз ету мына жағдайларда тиімді:
oo Басқару нәтижесінде уақытты үнемдеуге және объекттерді басқару жағдайлары туралы нақты ақпаратты жедел түрде алуда басқару үрдісінің тиімділігін көтеруде;
oo Шығармашылық еңбек үшін ақпаратты жинау және әртүрлі есептерді құру бойынша кері тартпалыққа негізделген еңбектен барлық деңгейдегі басқару органдарын жұмысын жеңілдетуге;
oo Қағаз түріндегі құжатайналымды қысқартып, қағазсыз іс жүргізуге көшуге;
oo Iс қағаздарын жүргiзудiң стандартизациясында;
oo Түрлі бағыттағы мониторинг зерттеулерін жүргізуге.
oo Әрбір маманның автоматтандырылған жұмыс орны нақты тапсырмалар тізіміне жауап береді.
Автоматтандырылған жұмыс орны шарттарында есепті ұйымдастыру технологиясы үш қадамнан тұрады:
oo Ақпаратты дайындау және оны өңдеу ;
oo Қор түрлері бойынша бақылау, саралау және оны тексеру есептерде есептік ақпараттарды жинақтау және жүйеге келтіру;
oo Кәсіпорынды басқаруда алдағы уақытта қолдану үшін ақпаратты қалыптастыру.
Кәсіпорынды басқару үрдісінде жедел, тактикалық және стратегиялық басқарушылық шешімдерде қолданылады. Осы мақсатпен басқару үш деңгейге бөлінеді. Бірінші деңгейде құрылымдық бөлімшелермен жедел басқару жүзеге асырылады (цех, дүкен, бөлімше). Бұл деңгейде ақпараттың пайда болу орнында басқару есептерін қабылдау үшін ақпараттың есебі және бейнесін өңдеуді жүзеге асыратын алғашқы деректер қалыптасады (АЖО I категориясы). АЖО I категориясы аудиторлық тапсырмаларды қажетті есептерді шешу үшін оның пайда болу орнында (цех, дүкен, бөлімше) тікелей алғашқы деректерді дайындау және қалыптандыру үшін қажет. Тапсырмаларды шешу үрдісінде кәсіпорындар, цехтар, бөлімшелерде және басқа өндірістік бірліктерді сонымен қатар әрбір жұмыс орнында ауытқуды айқындайды. Ақпаратты басқарудың екінші деңгейінде ішкі тексеру және бақылау орындалады, есеп телімдерімен, тапсырмалар кешенімен қорытындыланады және жүйеге келтіріледі. Бұл деңгейде тапсырмалар кешенімен (АЖО II категориясы) нақты басқару тапсырмаларын шешу үшін ақпарат бейімделеді және қалыптасады. АЖО II категориясында есеп бөлімшелері бойынша (тапсырмалар кешені) шартты жұмыстан ауытқуды тауып, аналитикалық және аудиторлық есептер шешіліп және алғашқы ақпараттың шығуын бақылау жүзеге асырылады. Бұл деңгейде алынған ақпарат аналитикалық және жинақтамалы есептер мәліметтер бойынша автоматты тексеру жүзеге асырылады, сонымен қатар алынған ақпарат нақтылыққа логикалық бақылау жатады. Сонымен қатар АЖО II категориясында бөлек тапсырмалар кешенінен басқару есептерін қабылдау, тексеруді жүргізу, есеп үрдістерін модельдеу жүзеге асырылады. Үшінші деңгейде кәсіпорынның қаржылық шаруашылық әрекеттерін тексеру және сараптау, бақылау, келтірілген мәліметтерді қалыптастыру жүзеге асырылады. Бұл басқару деңгейінде болашақтағы жоспарлар мен олардың орындалуын жетілдіріп, ішкі саясатын анықтап, кәсіпорынды толықтай басқару жүзеге асырылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының негізгі міндеті - басқарушы қызметкерлер құрамын техника және технологиялардың жаңа құрылғыларымен қамтамасыз ету болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының қорында орналасатын немесе орталық мәліметтер қорына жиналатын, мәліметтерге жедел енетін және қолданушылардың диалогті ақпараттық өзара әрекеттестігін автоматты диалогті басқарудың негізгі функцияларын орындайтыны туралы сөз болып тұр.
Автоматтандырылған жұмыс орнын ұйымдастыру басқару міндеттерінің орындалуының техникасын және әдісін өзгертеді. Мәліметтердің көптерезелі түрде ұсыну, графиктер және диаграммалар, кестелер және электронды тізімдер - мәліметтерді көрсетудің жаңа әдісін қолдану арқылы экрандық диалогтi жүргiзудің жаңа технологиялық операциялары пайда болды.
Автоматтандырылған жұмыс орны есептер шешу үшін қолданылатын күрделі тапсырмаларды ақпараттық қолдауды қалыптастыруды қамтамасыз ететін есептік тапсырмаларды шешуді автоматтандыруға мүмкіндік береді.
Сонымен, автоматтандырылған жұмыс орны бұл - кәсіби бағытталған жұмыс орнында орындалатын маманның міндетін автоматтау үшін арналған техникалық, ақпараттық және бағдарламалық құралдар жиынтығы.
1.2 Дербес компьютер (ДК) негізіндегі АЖО нұсқаларын таңдау
Автоматтанған жұмыс орны (АЖО) не болмаса шетел терминологиясында жұмыс станциясы кез-келген мамандықты пайдаланушы маманның жұмыс орны, бұл жер тұлға мен арнайы қызметті орындауды автоматтандырылған түрде жүзеге асыруға арналған құралдар мен қамтамасыз етілді. Ондай құралдар, негізінен ДК болады, ол қажет етілген жағдай да басқа қосымша электрондық құрылғылармен қамсыздандырылады: дискілік сақтағыштар, басып шығару құрылғылары, оптикалық оқу құрылғылары немесе штрихтік кодты санағыштар, графикалық құрылғылары, басқа АЖО және локальді есептегіш желілерімен байланысқан құралдар және т.б.
АЖО негізінен есептегіш техниканы пайдалану бойынша арнайы дайындығы жоқ пайдаланушыға бағытталған. АЖО-ның маңызды белгіленуі жұмыс орнында мәліметті орталықтанбаған өңдеушілігін, АЖО және ДК локальдік желіге ал кейде қуатты ЭЕМ-мі бар есептегіш желілерге бірдей уақыт ішінде ену мүмкінлігі кезінде өзінің тиісті мәліметтер қорын пайдаланушылығын есептеуге болады.
Қазіргі уақытта көптеген кәсіпорындарда, мысалға ауыл шаруашылығын басқарудың таратылған жүйе концепциясы жасалуда. Оларда иерархияның әртүрлі деңгейлерінде мәліметтің локальді және көп жағынан аяқталған өңдеушілігі көзделеді. Бұл жүйелерде төменнен жоғарыға мәліметті жоғары деңгейде қажет етілгендерін жіберу ұйымдастырылады. Сонымен қатар мәліметті өңдеу нәтижелерірің маңызды бөлігі және бастапқы мәліметтер мәліметтің локальдік банктерінде сақталу керек.
Таратылған басқару ойларын жүзеге асыру үшін басқарудың әрбір деңгейіне және әрбір пәндік облысқа маманданған персоналды компьютер негізінде автоматтанған жұмыс орнын құру талап етілді. Мысалы, экономика саласында осындай АЖО да процесстерді жоспарлауға мысалдауға және оптимизациялауға, әртүрлі мәліметтік жүйеде және шешімдердің әртүрлі сәйкестігі үшін шешімдерді қабылдауға болады. Басқаруды әрбір объектісі үшін оларға сәйкес келетін АЖО-ны қарастыру керек. Бірақ кез-келген АЖО-ны құру ұстанымдары жалпы болу керек:
oo Жүйелік;
oo Икемділік
oo Тұрақтылық;
oo Нәтижелілік.
АЖО қызметі күткен нәтижені қызметті дұрыс таратылуы кезінде және ұйтқысы компьютер болып табылатын мәліметті өңдеудің машиналық құрылымы мен адам арасындағы қысымы кезінде бере алады.
Қазіргі уақытта осындай гибридті интеллектіні құру өте үлкен мәселе. Бірақ АЖО-ны ұйымдастыру мен қызметі кезіндегі осы енгізілімнің таратылымы жақсы нәтижелерді әкеле алады. АЖО тек еңбек өнімділігін және басқару нәтижелілігінің өсу құралы ғана емес, сондай-ақ мамандардың сайлануы ыңғайлылық құралы да болады. Осы жерде адам АЖО жүйесінде басқарушы буын болып қала береді.
Сонымен қатар бұл жерде АЖО-ның кез-келген мамандығына оның жасалу кезінде қамтамасыз етілуі тиіс жалпы талаптар тізімін беруге болады, ал нақты айтсақ:
oo Мәліметті өңдеудің тікелей құралдардың бар болуы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
oo Эргоэкономиканың негізгі талаптарын орындау; оператор, АЖО кешенінің элементтері мен қоршаған орта арасындағы қызметті рационалды таратуды; жұмыс істеуге жағдайлар жасау; АЖО құрамының ыңғайлылығы; адам -- операторының психологиялық факторларын ескеру; АЖО формалары мен элемент түстерінің жағымдылығы және т.б.
oo АЖО жүйесінде жұмыс жасайтын ДК жоғары өнімділігі мен сенімділігі;
oo Шешілген мәселелер санатына программалық қамсыздандырудың парапарлығы;
oo Күрделі процесстердің максимальді автоматты деңгейі;
oo Мамандарды АЖО операторлары ретіндегі өзін-өзі қамтамасыз етуіне ыңғайлы талаптары;
oo АЖО-ны жұмыс құралы ретінде пайдаланатын маманның максимальді жайлылығын және қамсыздығын қамтамасыз ететін басқа факторлар.
АЖО-ның ұйымдастырушылық қамтамасызданудың мақсаты олардың қызметін ұйымдастыру, дамыту, кадрді даярлау және әкімшіліктендіру. Соңғысына жұмысты жоспарлау, жіктеу, бақылау, талдау, реттеу, АЖО-ны пайдаланушының құқықтары мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеу.
Егер АЖО құрылғысы өте қиын болса, ол пайдаланушы да арнайы дағдысы болмаса, онда пайдаланушыны оның негізгі автоматтанған жұмыс орнына бірте-бірте енгізе алатын арнайы оқу құралдарын қолдану мүмкін. АЖО қызметін жүзеге асырғанда (бұл оның функционалдануы деген сөз) ағымдағы қызметінің мақсатын, мәліметтік қажеттілігін, оның тарату процесстерін бейнелейтін әртүрлі шараларын анықтау тәсілдері қажет.
АЖО-ны жоспарлау тәсілдері оның қызмет ету тәсілдерімен байланыса алмайды, өйткені АЖО-ның қызметінің дамуы пайдаланушылардың өзі мен оның даму мүмкіндігін көздейді. АЖО-ның тілдік құралдары ақырғы (соңғы) пайдаланушы көз қарасы жағынан тәсілдік құралдарын тарату болып табылады, ол бағдарламалықтар пайдаланушының тілдік құралдарын таратуды және ақырғы пайдаланушыға барлық қажет етілген әрекеттерді орындауға мүмкіндік береді.
Кез-келген тілде сияқты АЖО тілдерінің негізін алдын-ала анықталған терминдер және тәсілдерді бейнелеулер (олар арқылы терминдерді ауыстырып немесе толықтырып жаңа түрлерін белгілейді) құрайды. Бұл АЖО-ны жоспарлаған кезде АЖО-ның терминологиялық негізін арнайы түрмен сұрыптау қажеттілігіне әкеледі (тілдің негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен бірлескен түрлері аралығындағы семантикалық қатынасын анықтау). Осыған байланысты АЖО-ның қарапайым сұрыпталу қажеттілігі туындайды, мысалы, мәліметті өңдеудің кейбір пайдаланушылық режимдерінде көрсету мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Ал өте күрделі жағдайларда АЖО сұрыпталуы мәлімет қорының ұйымдастырылуымен анықталады. Тіл мүмкіндіктері көп жағдайларда пайдаланушы мәліметтік қамтамасыздықты таратуға сәйкес келетін формальді құрылымды құра алатын ережелер тізімін анықтай алады. Мысалы, кейбір АЖО-ларда барлық мәліметтер мен құрылымдар кесте түрінде (кестелік АЖО) немесе арнайы түрдегі операторлар болып бекітіледі.
Пайдаланушының тілі АЖО-ны диалог түрлері бойынша да бөлінеді. Диалогты қолдау құралдары ақыр соңында пайдаланушыға қажет білімнің тілдік құрылымын анықтайды.
Бір АЖО құрылымымен бір емес, бірнеше диалогтың мүмкін болатын түрлері оқу немесе жұмыс процессі кезінде пайдаланушының белсенділігін, сондай-ақ пайдаланушы құралдарымен АЖО-ны дамыту қажеттілігі арқасында көзделуі мүмкін. АЖО-ны жасау кезіндегі бар болған диалогтарда ең көп пайдаланатын түрлер: ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог, форманы толтыру диалогы, гибридті диалог, үйренбеген пайдаланушы диалогы, мәліметтің бекітілген кадр көмегіндегі диалог. ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог кезінде АЖО пайдаланушысы толық түрде тіл құрылысын үйренуден басталады. Бұл тәсілдің өзгертілімінің бірі меню тәсілі болып табылады. Ол арқылы берілген ПЭЕМ нұсқаларының біреуі немесе бірнешеуі таңдалады.
ПЭЕМ-мен сол түрде ынталандыратын форманы пайдалану диалогы негізінде пайдаланушыны дисплейде арнайы жиналған формаларды толтырады, содан кейін талдайды және өңдейді.
Гибридті диалог пайдаланушымен де, ПЭЕМ-мен де ынталандырылады. Үйренбеген пайдаланушы диалогы кезінде ПЭЕМ жауаптарына толық айқындылық қамтамасыз етілу керек. Олар пайдаланушыда оған не істеу керектігі туралы күмәнділікті қалдырмайды.
Мәліметтің белгіленген кадрлар көмегіндегі диалог кезінде ПЭЕМ жауапты бар болатын тізімнен таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы өте қысқа жауаптарды енгізеді, ол негізгі мәлімет автоматты түрде беріледі.
Диалог түрі АЖО сұрыпталуын да анықтай алады, мысалы,үйренбеген пайдаланушының диалогтық құралдары бар АЖО. АЖО-ның бұнда белгі бойынша сұрыпталуы пайдаланушының маманданған түрі бойынша бөлінуіне байланысты. Мысалы, меню тәсілі бойынша диалогы бар АЖО басқарушы персоналына жатқызылатын пайдаланушы-экономистке орынды емес, өйткені бұған операциялардың қайталана беретін көлемділігі себеп болады.
АЖО-ны тарататын бағдарламалық құралдар көз қарасы жағынан қарастыратын болсақ, онда сұрыпталуы өте кең болуы мүмкін. Олар программалау тілдері бойынша, пайдаланушыға программалаудың процедуралық құралдарды беру мүмкіндіктері бойынша, пайдалану процессі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылысын аяқтау мүмкіндігі бойынша, мәліметтер қорын басқару жүйесінің бар болуы, пайдаланушы тілдерінен трансляторы мен интерпретаторы бойынша, қатені табу мен жою құралдары және т.б бойынша сұрыптала алады. АЖО-да қолданылатын қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП) нақты қосымшаға жүйенің байланысын қамтамасыз ету үшін параметрленген бола алады. ҚБП-нің өздерінің генераторлары пайдаланыла алады.
АЖО құрамына диалогты құру мен негізгі есептік функцияларды қамтамасыз ететін әртүрлі бағдарламалық компоненттер, сондай-ақ мәлімет қорын басқару жүйесі, трансляторлар, анықтама жүйелері, мәліметтер қорының өзі құрамында, мысалы, негізгі мәліметтер, диалог сценорит, ережелер, басқарушы шектері, қате тізімі және т.б міндетті түрде енгізіледі. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын анықтайды және АЖО-ны әртүрлі белгілері бойынша сұрыпталу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
АЖО шектерінде ақырғы пайдаланушымен АЖО-ның дамуын қамтамасыз ететін құралдарды қолдануы бойынша оны екі үлкен класқа бөледі: қамтамасыз ететін және интеллектуалды. Екеуі де әртүрлі пайдаланушыға арнала береді. Сонымен қатар, кез-келген АЖО-ның пайдаланушысы бола алмайтындығы туралы алдын-ала айта алатын пайдаланушылар да болды. Мысалы, қызмет көрсететін персоналда өзінің жұмыс ерекшелігіне қарай интеллектуалды АЖО-ны талап етпейді (өзінің тікелей қызметінде).
Ұйымдастырушылық басқару саласындағы АЖО-ға қызмет ететіндер төмендегідей бөлінеді:
oo Мәліметті;
oo Анықтамалық;
oo Есептегіш;
oo Мәтінді өңдейтін.
Интеллектуалды АЖО-лар біріншіден мәліметке бағытталған және білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) бөлінеді.
Мәліметті-анықтамалар АЖО-лар қандай да болмасын басқару процессіне қызмет етеді. Есептегіш АЖО-лар құрамы бойынша әртүрлі және пайдаланушының әртүрлі категорияларымен пайдаланыла алады. Олардың көмегімен бір-бірімен байланысқан және байланыспаған ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелерді құруға және шешуге болады немесе АЖО қызмет ету кезінде анықтама алады. Мәтінді құрайтын АЖО-лар әртүрлі құрылымның мәтіндік мәліметтерді өңдеу мен генерациялануына және мәтін семантикалық түрде талдау туралы ұсыныстарды өңдеу генерациясына арналады.
Даталогиялық түрдегі интеллектуалды АЖО-лар мәліметтер қорын және пайдаланушы тілдерін кең пайдалануға негізделеді. Сондай-ақ осы жағдайда пайдаланушы мәлімет қоры мен тілін өз бетінше өзгерте алады және диалогтың мүмкіндіктерімен құбылта алады. Бұл АЖО-ларда мәліметтер қоры жоқ. Бұл басқарушы объектінің қандай да болмасын қасиетіне түсініктеме беретін ережелерді жинақтау мүмкін емес деген сөз. Құрама компонент түрлеріндегі білім қоры АЖО-ның фактологиялық түріне енгізіледі. Фактологиялық АЖО-лар АЖО шарттарындағы жұмыс жиналған тәжірибемен оның негізіндегі логикалық нәтиже көмегімен басым түрде анықталады.
Ұйымдастырушылық басқарудың автоматтану түрінде таратылатын негізгі бірнеше функцияларды белгілейік:
oo Интерпретатция (пәндік облыстан мәліметтер мен факті арасындағы байланыс пен жүйені анықтау үшін оларға талдаумен бейнесін жасау);
oo Диагностика (басқарылатын объектінің жағдайын іздеу, анықтау және бейнелеу);
oo Мониторинг (АЖО қызметін тұрақты бақылау мен алынған нәтижені бекіту);
oo Жоспарлау (әрекеттің берілген келісімін қамтамасыз ету);
oo Жобалау (пайдаланушылық интерфейсті және дамуды қамтамасыз ету).
1.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау
АЖО жеке, толық және ұжымдық болады. ЭЕМ жүйесінің нәтижелі қызмет етуі үшін толық және ұжымдық АЖО-ларға қолданылатын мамандарға (ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыруға талапты қатаңдату керек және бұндай жүйедегі әкімшіліктендіру функцияларын нақты анықтау керек. Адам-машина болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, тұрақты даму мен жетілдіруге икемдену керек. Ондай жүйеде мыналар қамтамасыз етілуі қажет:
oo Мамандардың мәліметті өңдеудің машиналық құралдарына максималды жақындығы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеуі;
oo Эргономика талаптарына сәйкес АЖО-ның қамсыздануы;
oo Компьютердің жоғарғы өнімділігі;
oo Күрделі процесстерді максималды автоматтандыру;
oo Мамандардың шығармашылық белсенділігін ынталандыратын еңбек талаптарының моральді қанағаттануы;
oo Мамандардың өз бетінше оқу мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін мәселелерді мәліметті және есептегіш деп бөлуге болады. Мәліметтік мәселелерге кодтау, сұрыпталу, жинау, құрылымдық ұйым, дұрыстау, сақтау, іздеу және мәліметті беру.Көп жағдайларда мәліметтік мәселелерде арифметикалық және мәтіндік сипат пен қатынастың оңай есепті және логикалық процедуралары болады. Олар негізінен күрделі болады және маман жұмыс уақытының үлкен бөлігін алады.
Есептегіш мәселелерді қалаптастырылатын және қалыптаспайтын болып екіге ажыратылады. Қалыптастырылатын мәселелер формальдік алгоритмдер негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тікелей есептеу мәселелері және математикалық үлгі негізіндегі мәселелер. Тікелей есептеу мәселелері қарапайым алгоритм көмегімен шешіледі. Ал күрделі мәселелерге әртүрлі математикалық есептерді пайдалану керек.
Соңғы уақытта толық түрде қалыптастырылмайтын мәселелерді шешу құралдарын жасауға үлкен көңіл бөлінген. Олар семантикалық деп аталады. Бұндай мәселелер экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде және көбінесе толық емес мәлімет шарттарында шешім қабылдау кезінде туындайды. Қамтамасыз етілу жүйелерге біріншіден мыналарды жатқызады: техникалық, мәліметтік, программалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар кіші жүйе түрлері де бар.
Техникалық қамтамасыздық, маманның делдалдарсыз жұмысын (программисттер, операторлар және т.б) көздейтін маманданған персоналды компьютер негіз болатын техникалық құралдар қасиетін бейнелейді. Толық АЖО-ларда оңай компьютерлермен 4-6 адам пайдалана алады. Маманданған персоналды компьютер кешеніне процессор, дисплей, пернелік тақта, мәліметтің магниттік жинағыштары, басып шығару құрылғылары және графо құрылғыштар кіреді.
Техникалық құралдар кешеніне жүйедегі әртүрлі АЖО байланысы үшін коммуникация құралдарын және телефон байланысының құралдарын жатқызады.
Мәліметтік қамсыздандыру - бұл локальді мәліметтер қорында сақталатын мәліметтер массиві. Мәліметтер, негізінен магниттік жадыларда ұйымдастырылады және сақталады. Онымен басқару мәлімет қорын басқарудың бағдарламалық жүйесімен жүзеге асырылады. Ол мәліметті жазады, мәліметтік мәселелерді іздейді, есептейді, реттейді және шешімін табады. АЖО-да бірнеше мәліметтер қоры бола алады.
Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО-ның қызмет ету, жетілдіру және дамуын ұйымдастыратын, сондай-ақ кадрлар мамандығын даярлау және көтеру тәсілдері мен амалдары болады. Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтаумен құжаттық рәсімдеуді көздейді. Бағдарламамен қамтамасыздандыру жүйелік бағдарламалық және қолданбалы түрде болады. Жүйелік қамтамасыздық негізі операциялық жүйе мен программалау жүйесі болып табылады, мысалы, Бейсик алгоритмдік тіл. Жүйелік бағдарламалар мәліметтің рационалды технологиялық өңдеуін көздейді. Сервистік бағдарламалар деп аталатындар (олармен АЖО олардың қажеттілігіне байланысты біріктіріледі) операциялық жүйе мүмкіндіктерін кеңейтеді.АЖО жүйелерінде мәліметтік бкйланысты және АЖО-ның әртүрлі каналдар бойынша байланысып, қамтамасыз ету үшін жүйелік программалауға жатқызуға болатын бағдарламалық құралдарды жатқызуға болады.
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздануды пайдаланушы бағдарламамен әртүрлі мақсаттағы қолданбалы бағдарламалар пакеті құрайды. Пайдаланушылардың стандартты бағдарламалары алгоритмдік тілдегі (көбіне Бейсик) арнайы мәселелердің бағдарламалық шешімдерін белгілейді.
ҚБП (қолданбалы бағдарламалар пакеті) үлгі ұстанымы бойынша жасалған және арнайы мәселе класының шешімдеріне бағытталған. ҚБП мәселесін бағдарламалық қамтамасыздың негізгі түрі болып табылады. Олар алгоритмді қалыптастырады, осы класстарға мәселелерді шешу талаптарын өзгертеді, шешімді бақылайды, алгоритмге өзгертулерді енгізеді және т.б. АЖО-да жұмыс істегенде ҚБП-нің диалогтық режимінде жасалады.
ҚБП-нің мысалдары: есептік операцияларды орындайтын әртүрлі құжатты қалыптастыруға арналған ҚБП, жоспарды қолайлы етуші ҚБП, боланстық шешімдер ҚБП болып табылады. АЖО-ны жасайтын ҚБП-ға өзгеше көңіл бөледі, олар әртүрлі мақсатта бола алады: кестені өңдейтін, мәліметтер массивін жүргізу, мәліметтер қорын жүргізу, құжаттық анықтамалар. Графикалық мәліметпен жұмыс істейтін пакеттер анық, және компактты күйде объектіге тән жағдайды, процессті көрсетеді және жорамалық талдау нәтижелерін бейнелеп береді.
2 ЖОБАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мектептегі оқу-білім процесінің АБЖ-н құру мақсаттары
Кәсіпорынның басқару құрылымынан және қызметін анализдеуден, құжатайналымды ескере отырып, кинотеатрдың жұмысын бақылау және басқару жүйесі құрылды. Жобаның мазмұны кинотеатрде қолданылатын құжаттар жүйесін модификациялау болып табылады. Ол дегеніміз құжаттарды қағаз құралдарынан электронды мәліметтерге ауыстыру болып табылады.
Оқу-білім процесін АБЖ-н құру мақсаты ағымдағы мәліметтерді жинау, есептеу, өңдеу процестерін автоматтандыру.
АБЖ-де кинотеатр процесін басқару менеджердің автоматтандырылған жұмыс орнын құруды қажет етеді.
Автоматты басқару жүйесінің артықшылығы оқу процесінде едәуір құнды, сенімді және уақытылы ақпарат беру болып табылады.
АБЖ-н құрудың ең басты мақсаты білім беру сапасын жоғарылату, материалдық және еңбектік шығындарды қысқарту, оқу процесін оптималдандыру.
2.2 АБЖ қызметтерін тарату
Оқу процесін АБЖ-ң қызметтерін тарату үшін біртұтас электронды мәліметтер базасы және мамандандырылған программа құру ұсынылады.
Электронды мәліметтер базасы алдыңғы пункттерде көрсетілгендей ақпараттық бөлімдерден тұруы қажет. Кестелер құрылымдары қағазға түсірілген алғашқы мәліметтерге сәйкес алынды. Мәліметтер базасының қолданушымен қарым-қатынасы үшін Delphi программалау ортасында жазылған, ЖСМ қосымшасы қолданылады.
2.3 Программалық қамсыздандырудың дайындалуы сатылары
Оқу-білім процесін АБЖ-сі біртұтас электронды мәліметтер базасының жұмысымен құрылады.
Delphi - да, егер сіз проекті жаңа ғана құрсаңыз және кодты жасаңыз, программада бірнеше файлдар болады. Проектке жаңа форма қоссаңыз файлдардың саны үлкейе түседі. Сіз құрған барлық программа файлдарын, екі бөлікке бөлуге болады: проектің файлы және форманың файлдары.
Проектің файлы проекті құрған кезде ең басында құрылады. Осындай файлдар проектің атымен сәйкес келеді, ал кеңейтілуі мынандай болады:
oo DPR (Delphi Project) - проектің басты файлы. Мұнын құрамында программаның текстісі бар - инструкция, онда басқа модульдерді қосады.
oo DOF (Delphi Option File) және CFG (project ConFiGuration file) - проектің конфигурациялық файлы. Мұнын құрамында проектің параметрлері, компилятор және компоновщик бар. Файлдың параметрлерін өзгерту үшін, Project Options терезесін ашу керек.
oo RES - версия туралы мәліметтерді сақтайды және программаның белгішелерін сақтайды.
Сіз модуль құрған кезде, бастапқы файлдар өте көбее түседі. Әдетте жаңа проекті құру кезде форма құрылады. Сондықтан проекте форманың файлдары болады.
Оларды қарастырайық:
DCU (Delphi Compiled Unit) - модулдің компилятцияланған кодын құрайды, ол проектің компиляцияласын жылдамдатады, егер онда бірнеше модуль болса, біреуін ғана редактірлейді.
DFM (Delphi Form File) - формаға байланысты мәліметтерді сақтайды: онда компоненттерді және оның қасиеттерін құрайды.
PAS - Object Pascal тіліндегі программа, ол файл модулі (Unit) текстісімен беріледі.Сіз жазатын программа текстісі, осында сақталады.
Басқа кеңейтулері бар файлдар сирек кездеседі, оларды қысқаша атап шығайық:
BPG (Borland Project Group) - жинақтаушы файл
BPL (Borland Package Library) - бұл DLL ол өзінде VCL компонеттерін қосады.
DCP (Delphi Component Package) - файлдың бастапқы компоненті. Компиляциядан кейін BPL кеңейтулерімен файл құрылады.
DDP (Delphi Diagram Portfolio) - мұнда диаграмма сақталады.
DPK (Delphi Package) - проектің файлының пакеті
DSK(Desktop) - бұл файлда Delphi жұмыс ортасын құрау сақталады.
OBJ - объектік файл, онда С және С++ қолданылады.
Программаның құрылымын жазбас бұрын, проект дегеніміз не екенін еске түсіріп алуымыз керек. Delphi де жаңа программа құру үшін сіз жаңа проект құрасыз. Проектің файлы DPR кеңейтуін алады. Проектте бірнеше форма болуы мүмкін. Әр форманын коды (программа текстісі) PAS кеңейтілуімен файлда сақталады.
Енді бізге PAS файлын қалай орналасқанын қарауға болады. Delphi де жазылған әрбір программа бір DPR файлынан және бірнеше PAS файлынан тұрады.
2.4 Жоба құрылымы
Delphi проекті өзін программалық бірліктер жиынтығы модульдер ретінде ұсынады. Модульдердің біреуі-негізгісі программаның орындалуы басталатын инструкцияларды кірістіреді. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль кеңейтілуі .dpr типті файл. Негізгі модульді көру үшін мына команданы таңдау қажет Project --View Sourse
Негізгі модуль program сөзінен басталады және қасына проект атымен сәйкес келетін аты жазылады. Бұл ат пректіні сақтау барысында беріледі. Ол компилятор мен жасалатын орындалатын файлдың атын анықтайды. Содан соң uses сөзінен кейін қолданылатын модульдер аттары жазылады: Forms кітапханасы Project1 pas форма модулі.
{$R[*].res} жолы - бұл файлдық ресурстарды қосу үшін компиляторға деректива. Ресурстық файл қосымшалар ресурстарын қосады (кірістіреді) : пиктограммалар, курсорлар, биттік бейнелер және т.с.с.
Мұндағы [*] - ресурс файл аты проект атымен сәйкес келетіндігін бірақ кеңейтілуі res болатындығын білдіреді.
Ресурстық файл текстік файл емес. Сондықтан оны текстік редактор арқылы көру мүмкін емес. Олар мен жұмыс істеу үшін арнайы бағдарламалар қолданылады. Мысалы, Resourse Work Shop. Сонымен қатар Delphi утилитасына кіретін Image editor (Tools --Image Editor) командасын таңдау арқылы көруге болады.
Негізгі модульдің орындалатын бөлімі begin және end сөздері арасында орналасады. Оның арасында біздің мысалда 4 оператор тұр. Жиі ол 3 болады. Олардың әрқайсысы Application объектісінің бір әдісін шақырады.
Application объектісінде барлық Windows программалардың дұрыс функцияналдануы үшін керек мәліметтер және ішкі программалары жиналған. Delphi автоматты әр жаңа проект үшін объект программасын әзірлейді.
Мұндағы Initialize әдісі арқылы Windows операциялық жүйенің басқарылуымен жұмыс істеу үшін керек бірнеше көмекші функцияларды іске асырады.
Application Initialize бұл жолды оқыған соң компилятор арнайы кодты жасайды. Ал код процессорды Delphi әзірлеушілер фрагментін жасауға шақырады.
CreateForm экранда негізгі форма терезесін әзірлейжі және көрсетеді.
Run әдісі Windows та қолданушының қимылдары туралы хабарламаларды алудың және өңдеудің көптеген циклдарын орындайды. Сонымен қатар программа (проект) негізгі модульден басқа кем дегенде бір форма модулін кірістіреді. Delphi да әр формаға өз модулі сәйкес келеді.
Интерфейс бөлімінде компиляторға модульдің қандай бөлігі басқа модульдердің қатынауға болатындығы хабарланады.
Мұндағы uses сөзінен соң осы модульмен қолдануға болатын барлық кітапханалық модульдер хабарланады. Сонымен қатар мұнда type сөзінен соң Delphi мен құрастырылған форма сипатталады.
Орындалу бөлімінде форманы қолдайтын локальды айнымалылар процедуралар және функциялар хабарланады. Бұл бөлім {$R[*]..dfm}
2.5 Аппараттық қамсыздандыруға талаптар
Автоматтандырылған жүйені құруға арналған ДЭЕМ-ң құрамы және негізгі сипаттамалары кестеде келтірілген:
Кесте 12 Техникалық сипаттамалар
Негізгі сипаттамалар
Сипаттамалар
Жүйелік блок конфигурациясы
Материнская плата
Процессор
Pentium 3 , 1000 MHz және жоғары
Кэш-жады
128 Kb
Оперативті жады
256 Mb- тан кем емес
Сыйымдылық НЖМД
20 Gb
CD-ROM жетек
-
НГМД
-
Монитор
Өлшем
14'
Қауіпсіздік
ТСО-95-99
Мультимедиа
-
Принтер
Тип
Лазерлік
Формат
А4
Клавиатура
101-кн
Тышқан
COM немесе PS2
2.6 Қолданушы нұсқауы
2.6.1 ПҚ ортасында жұмыс істеу негіздері
Кинотеатрдың жұмысын автоматтандыру жүйесі кинотеатрдегі жүргізілетін үрдістерді қадағалап отыруға арналған электронды жүйе. АЖО көмегімен келесі ақпараттарды аламыз:
oo Залдар;
oo Болатын фильмдер;
oo Сатылатын билеттер;
oo Сеанстар;
oo Репертуарлар;
oo Кассалық есептер.
Бағдарлама Delphi ортасында құрылды. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуальды компоненттер кітапханасы (VCL, Visual Component Library) деп атайды. Компоненттер панелінде топ-тобымен жинақталған, жүздеген кластарға тиісті, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосуына да болады.
Delphi Windows жүйесінде праграммалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындау да мүмкін.
Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрінеді.
Delphi - дегі мәліметтер базасының негізгі жұмысы Borland DataBase Engine (BDE) болып табылады - Borland фирмасының мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1 ЖОБАЛАУ НЫСАНЫ АЙМАҒЫ ТУРАЛЫ. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
5
1.1 Автоматтандырылған жұмыс орнын құру
7
1.2 Дербес компьютер (ДК) негізіндегі АЖО нұсқаларын таңдау
9
1.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау
11
2 ЖОБАЛЫҚ БӨЛІМ
13
2.1 Мектептегі оқу-білім процесінің АБЖ-н құру мақсаттары
17
2.2 АБЖ қызметтерін тарату
20
2.3 Программалық қамсыздандырудың дайындалуы сатылары
20
2.4 Жоба құрылымы
20
2.5 Аппараттық қамсыздандыруға талаптар
20
2.6 Қолданушы нұсқауы
21
2.6.1 ПҚ ортасында жұмыс істеу негіздері
22
3 ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
23
3.1 Тіршілік қауіпсіздігі
24
3.2 Еңбекті қорғау және оның заңдылықтары
28
3.3 ЭЕМ операторының жұмыс орнындағы еңбекті қорғау
28
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК ЕСЕБІ
29
4.1 Программалық қамсыздандыруды енгізуқұны және шығындар есебі
31
4.2 Келтірілген шығындар және экономикалық тиімділік есебі
44
Қорытынды
44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
45
Қосымша
47
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту жағдайында адамзат қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар мұрасына ден қоюы, рухани-адамгершілік негізінде салауатты өмір сүру дағдылары арқылы ой-сана мәдениетін қалыптастыру өзектілігі артуда. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 бағдарламасында, ҚР Білім туралы Заңында, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2015-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Ғылыми прогресс - білімнің жоғарылауымен және ақпарат көлемінің көп болуымен сипатталады. Мұндай кең көлемдегі ақпараттарды басқару көп қиындық әкелері сөзсіз. ХХІ ғасыр жаңа технологияның пайда болуы, оның жедел өсуі мұндай мәселелерді шешуге жол ашты. Оны шешудің ең тиімді жолы - автоматтандыру. Қазіргі кезде біздің елімізде, шет елдерде де ақпараттарды автоматтандыруды кеңінен қолданады, оларды пайдаланылу салалары өте көп. Мұндай күрделі ақпарттарды автоматтандыру жүйелерді реттеу функциясын және алдыға қойылған тапсырманы шешу әдісін талдау қызметін атқарады.
Автоматтандыру - техникалық құрал-жабдықтарды, сондай-ақ энергияны, материалды және ақпаратты алу, түрлендіру, жеткізу, пайдалану процестеріне адамның тікелей не ішінара қатысуын босататын экономикалық материалдық тәсілдермен басқару жүйесін пайдалану. 1
Онда:
1) технологиялық, энергетикалық, көліктік, тұрмыстық-өндірістік процестер;
2) Күрделі агрегаттарды, кемелерді, ғарыш кемелерін, өндірістік құрылыстар мен кешендерді жобалау;
3) Цехты, мекемені, сондай-ақ әскери құрамалар мен бөлімшелерді ұйымдастыру, жоспарлау және басқару;
4) Ғылыми-зерттеулер, медициналық және техникалық диагностикалау сапасын жақсарту, статистика деректерін өңдеу және есепке алу, бағдарламалау, инженерлік есептеулердің барлығы автоматтандырылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі ұйымдардың да, жеке тұлғалардың да барлық қызмет салаларына автоматтандырылған жұмыс орындарын кеңінен енгізумен анықталады.
Жалпы автоматтандыру - адамды материалдар, ақпараттарды жеткізу, өңдеу, сақтау, пайдалану процестерінен босату мүмкіндігіне ие.
Автоматтандырудын арқасында адамдар үлкен фирмалардағы тауарларды, мекемелердегі құжаттарды, банкідегі есептеулерді, темір-жол жүйесін басқаруды, студенттердің мәліметін, сессия қортындыларын және т.б. жүйелерді басқара алады.
Автоматтандырудың мақсаты - еңбек өнімділігі мен өнім сапасын арттыру, жоспарлау, басқару жұмыстарын тиімділендіру, денсаулыққа зиянды жұмыстардан адамды босату. Автоматтандыру - ғылыми-техникалық прогрестің басты бір бағыты. Автоматтандырудың екінші бір пайдасы: уақытты үнемдейді және де басқаруды жеңілдетеді. Үлкен кешенді орындарды қолмен басқарудан гөрі оны автоматтандырған әлде қайда жеңіл.
Автоматтандыру дәрежесі - автоматтандыру құралдарын пайдаланып орындалатын операциялар мөлшерінің осы процесс операцияларының толық мөлшеріне қатынасымен анықталатын технологиялық процестің сипаттамасы.
Әр түрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және монипуляциялауды іске асырады.
Мәліметтер қоры - ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер қоры өзінен белгілі бір ережелерге сай құралған деректер жиынтығын құрайды. Мәліметтер қоры деп деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға қатынас бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Мәліметтер қорын басқару жүйесі деректер базасын құруға, толтыруға, жаңартқанға, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.
Delphi жүйесі деректер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, бірақ толық МББЖ ( мәліметтер басқару жүйесі ) мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған Delphi құралы локальдік және тораптық деректер базасын құрып және оның ішінде жұмыс істеуге және кез келген деректер базасымен жұмыс істей алатын қолданба құруға мүмкіндік береді.
Дипломдық жобаның тақырыбы - Кинотеатрдың ақпараттық-анықтамалық жүйесі.
Зерттеу нысаны - кинотеатр.
Зерттеу пәні: кинотеатрдың анықтамалық-ақпараттық жүйесінің математикалық, алгоритмдік және бағдарламалық қамсыздандыруларының жиынтығы.
Дипломдық жобаның негізгі, түпкілікті мақсаты берілген нысанды, біздің жағдайымызда, кинотеатр жұмысын автоматтандыру, оған жаңа технологияларды қолдану болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
1. зерттеу нысанының тұжырымдамасын, оның құрылымы мен жіктелуін қарастыру;
2. АЖО жобалауға қойылатын талаптарды зерттеу;
3. жеке компьютерлер негізінде жұмыс станциясының даму перспективаларын талдау;
4. кинотеатрға қысқаша сипаттама беру;
5. бағдарламаның алгоритмін жасау және іске қосу;
6. жаңадан құрылған автоматтандырылған жұмыс орны үшін еңбекті қорғау және қауіпсіздік талаптарын жобалау.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Осы зерттеудің негізгі ережелері, ұсыныстары мен қорытындылары кинотеатрдың қызметіне енгізу үшін практикалық маңызы бар.
Жұмыс материалдары оқу процесінде экономика, басқару және информатика саласындағы мамандарды даярлау және қайта даярлау кезінде де қолданыла алады.
Жұмыс құрылымы. Зерттеудің мақсаты мен логикасына сәйкес бұл жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған көздер мен қосымшалар тізімінен тұрады.
Зерттеу әдістері. Қойылған міндеттерді шешу кезінде келесі әдістер қолданылды: математикалық модельдеу, есептеу математикасы, басқарудың қазіргі заманғы теориясы.
1 ЖОБАЛАУ НЫСАНЫ АЙМАҒЫ ТУРАЛЫ. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
Кинотеатр-кинофильмдерді көпшілікке көрсету үшін жабдықталған қоғамдық ғимарат немесе оның бөлігі. Негізінен, кинотеатр бірнеше бөліктен (мүшелерден) тұратын үлкен тірі организм сияқты. Тұтастай алғанда осы ағзаның сәтті жұмыс істеуі осы бөліктердің қаншалықты үйлесімді және сәтті өзара әрекеттесуіне байланысты.
Кинотеатрдың басты бөлігі көрермендер залы болып табылады. Бұл бөлмеге көрермендер фильмді көруге келеді. Ол үшін зал креслолармен жабдықталған. Орындықтар сессияға келген барлық көрермендерге ыңғайлы және ыңғайлы болатындай етіп орналастырылған. Атап айтқанда, олар амфитеатр түрінде орналасқан, яғни.соңғы қатарлар бірінші қатарларға қатысты белгілі бір биіктікте орналасқан. Әрі қарай, көрермендер залы мен кинотеатрдың негізгі атрибуттары-бұл экран және дыбыс жүйесі. Экран үлкен болуы керек, кескіннің айқындылығы жоғары, ал дыбыстық жүйелер айқын дыбыс шығарып, фильм сахналарында көрерменнің қатысуымен әсер етуі керек.
Кинотеатрлардың бірнеше түрлері бар:
oo 3D кинотеатр - үш өлшемді фильмдерді көрсетуге арналған кинотеатрлар. Көптеген кинотеатрларды салу кезінде бастапқыда 3D фильмдері көрсетіледі. Фильмді 3D форматында көргенде, көрерменнің әр көзі стерео жұптың бір бөлігін көреді, соның арқасында Ресейде кескін көлемді болады үш өлшемді фильмдерді көрсету үшін негізінен Dolby 3D технологиясы қолданылады, бұл технология қымбат емес пластикалық 3D көзілдіріктер мен күңгірт экрандарды пайдалануға мүмкіндік береді. олар басқа жүйелерде қолданылатындарға қарағанда әлдеқайда арзан;
oo IMAX кинотеатры-бұл санатқа IMAX форматындағы фильмдерді көрсету үшін арнайы жасалған кинотеатрлар кіреді. Кинофильмдерді IMAX форматында көрсету кезінде экран әдеттегіден көп пайдаланылады, ал көрермендер залындағы орындар экраннан адамның барлық көру өрісін жабатын қашықтықта болады. Бұл технология қатысудың әсерін күшейтеді және көрерменді фильм атмосферасына батырады;
oo Сандық кинотеатр-кинофильмдер сандық құралдарды, атап айтқанда, сандық кинопроектор мен қатты дискіні пайдалану арқылы көрсетілетін кинотеатр. Бұл технология фильммен салыстырғанда бірқатар артықшылықтарға ие, біріншіден, осы технологияның арқасында фильм бар фильмді әр кинотеатрға жеткізудің қажеті жоқ және сіз бүкіл әлем бойынша бір күнде фильмнің премьерасын ұйымдастыра аласыз, екіншіден, фильмнің сандық көшірмесі фильмнен айырмашылығы коррозияға және басқа да механикалық зақымға ұшырамайды, үшіншіден, фильмнің бірдей көшірмесі үшін әртүрлі субтитр тілдерін таңдауға болады, төртіншіден, заманауи технологиялардың арқасында Фильмдер қарақшылық бейнелерден қорғалған. Айта кету керек, цифрлық технологияны қолдана отырып көрсетілген фильмдер фильмдік фильмдерден кескін ретінде төмен;
oo Drive-in кинотеатр-бұл автомобильдердегі көрермендерге арналған Ашық кинотеатр, ол экраны орнатылған автомобильдерге арналған тұрақ болып табылады, фильмнің дыбысы шағын радиостанция арқылы автомобиль радиосына жіберіледі. Фильмдерді көрсетудің бұл технологиясы АҚШ-та жиі кездеседі және ауа-райы мен күннің уақыты сияқты факторларға байланысты.
Кинотеатр құрылымында келесі бөлімдерді бөлуге болады:
oo Әкімшілік-бұл бөлімге кинотеатр басшысы, маркетинг және менеджмент бөлімдерінің басшылары және бас бухгалтер кіреді. Бөлім кәсіпорынның жұмысын және қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, оны бақылауды және басқаруды жүзеге асырады;
oo Бухгалтерия бөлімі-фильмдерді жалға алуға, жалақы беруге, салық төлеуге және жарнаманы ұйымдастыруға қаржы қаражатын бөлумен айналысады. Бұл бөлім бас бухгалтерге бағынады;
oo Маркетинг бөлімі-кино нарығындағы жағдайға және ресурстардың қол жетімділігіне байланысты дұрыс жарнама саясатын анықтайтын және басқа бөлімдердің қызметін үйлестіретін бөлім, Маркетинг бөлімінің бастығына бағынады;
oo Кинотехникалық бөлім-кинофильмдерді көрсетуге және жабдықтармен жұмыс істеуге жауапты бөлім. Персонал: бас инженер, киномеханик және кинооператор.
oo Менеджмент бөлімі - жауап дайындауға есеп беру құжаттарын жаңа фильмдер, бағынады бөлімінің маркетинг;
oo Қызмет көрсетуші персонал-ұйым ғимаратындағы ақаулықтарды уақтылы жоюмен және тазалықты сақтаумен айналысатын жинаушылар мен электриктер кіретін бөлім.
oo Кинотеатр өте үлкен кәсіпорын болғандықтан, жұмыс процестерін жеңілдету және автоматтандыру үшін әр бөлім компьютерлермен және әртүрлі ұйымдастырушылық құрылғылармен жабдықталған.
Зерттеу нысаны- кинотеатр.
Зерттеу пәні - кинотеатр менеджерінің жұмыс орны.
Қойылған мақсатқа сүйене отырып, келесі міндеттер тобы анықталды:
oo Пәндік аймақты талдау;
oo Мәселені шешудің қолданыстағы тәсілдерін қарастыру;
oo Автоматтандыру стратегиясын таңдау;
oo АЖО жобалау;
АЖО-н бағдарламалық түрде іске асыру.
Жобалаудың негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2012-2018 ж.ж) мәселенің теориялық тұрғыда психологиялық, ғылыми-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерде зерттелуіне, оқу орындарының жай-күйіне талдау жасалынып, кинотеатр жүйесінің құрылымы сараланды. Эксперимент жұмысының бағдарламасы даярланды.
Екінші кезеңде (2016-2018 ж.ж.) ұсынылған ғылыми - әдістемелерге байланысты тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізілді. Жобалау нәтижелері нақты жүйеге келтіріліп, математикалық жағынан өңделіп, диссертациялық жұмыс талап бойынша дайындалды.
Жобалау базасы: Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті, Автоматтандыру және АТ кафедрасы.
1.1 Автоматтандырылған жұмыс орнын құру
Автоматтандырылған жұмыс орны дегеніміз - жұмыс істеуші адамның компьютерлік желі қызметіне араласуын үйымдастыратын қосымша аспаптармен жабдықталған автоматтандырылған жұмыс орны; техникалық құралдардың тиісті кешенімен жарақтандырылған және тиісті программалық, ақпараттық жасақтамамен жабдықталған дара жұмыс орны. Құрамына жұмыс істеуші адамның есептеу желісі қызметіне араласуын ұйымдастыратын қосымша аспаптар кіреді.
Маманның автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) - бұл басқарушылық жұмыстың қарқындауы мен ұтымды етудің құралы.
Кәсіптік автоматтандырылған жұмыс орны - бұл жергілікті желілерде жұмыс станцияларының, үлкен интеллектуалды ЭЕМ терминалдарының, автономды жұмыс орнын қызметін атқаратын адамның ақпараттық жүйелермен қарым - қатынасының басты құралы. АЖО жеңіл бейімделеді және ашық құрылымды болады. АЖО нақты пәндік салаға мәселелі - кәсіптік бағытталып, маманның автоматтандырылған ақпараттық жүйелермен қарым - қатынасы болып табылады. Егер басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының алатын болсақ, басқарушы жұмыскердің АЖО орта және жедел деңгейлерін, АЖО жетекшісін шартты түрде айырып алуға болады. Маманның автоматтандырылған жұмыс орны:
oo Қарапайымдылықты, қолданушыға ыңғайлы және достық қарым - қатынасты;
oo Қолданушының нақты функцияларына қарапайым бейімделуді;
oo Орналастырудың ықшамдылығы және пайдалану шарттарына шағын талаптарды;
oo Жасампаздықты және үлкен сенімділікті;
oo Техникалық қызмет көрсетудің салыстырмалы қарапайым ұйымдастырылуын қамтамасыз етеді.
Автоматтандырылған жұмыс орнының жұмыс режимінің тиімділігі болып оның жергілікті есептеуіш желі шеңберінде жұмыс жасауы. Маманның автоматтандырылған жұмыс орнының құрылуы байланыс желілерімен жіберуге және шығаруға, нәтижелі ақпараттартың нақтылығын анықтауға, ақпаратты өңдеуге, бақылау жасауға, мәліметтер енгізуге ыңғайлы, ағымдағы тапсырмаларды жедел шешетін, қолданушыға диалогті режимде жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Автоматтандырлыған жұмыс орнын ақпараттық қамтамасыз ету мына жағдайларда тиімді:
oo Басқару нәтижесінде уақытты үнемдеуге және объекттерді басқару жағдайлары туралы нақты ақпаратты жедел түрде алуда басқару үрдісінің тиімділігін көтеруде;
oo Шығармашылық еңбек үшін ақпаратты жинау және әртүрлі есептерді құру бойынша кері тартпалыққа негізделген еңбектен барлық деңгейдегі басқару органдарын жұмысын жеңілдетуге;
oo Қағаз түріндегі құжатайналымды қысқартып, қағазсыз іс жүргізуге көшуге;
oo Iс қағаздарын жүргiзудiң стандартизациясында;
oo Түрлі бағыттағы мониторинг зерттеулерін жүргізуге.
oo Әрбір маманның автоматтандырылған жұмыс орны нақты тапсырмалар тізіміне жауап береді.
Автоматтандырылған жұмыс орны шарттарында есепті ұйымдастыру технологиясы үш қадамнан тұрады:
oo Ақпаратты дайындау және оны өңдеу ;
oo Қор түрлері бойынша бақылау, саралау және оны тексеру есептерде есептік ақпараттарды жинақтау және жүйеге келтіру;
oo Кәсіпорынды басқаруда алдағы уақытта қолдану үшін ақпаратты қалыптастыру.
Кәсіпорынды басқару үрдісінде жедел, тактикалық және стратегиялық басқарушылық шешімдерде қолданылады. Осы мақсатпен басқару үш деңгейге бөлінеді. Бірінші деңгейде құрылымдық бөлімшелермен жедел басқару жүзеге асырылады (цех, дүкен, бөлімше). Бұл деңгейде ақпараттың пайда болу орнында басқару есептерін қабылдау үшін ақпараттың есебі және бейнесін өңдеуді жүзеге асыратын алғашқы деректер қалыптасады (АЖО I категориясы). АЖО I категориясы аудиторлық тапсырмаларды қажетті есептерді шешу үшін оның пайда болу орнында (цех, дүкен, бөлімше) тікелей алғашқы деректерді дайындау және қалыптандыру үшін қажет. Тапсырмаларды шешу үрдісінде кәсіпорындар, цехтар, бөлімшелерде және басқа өндірістік бірліктерді сонымен қатар әрбір жұмыс орнында ауытқуды айқындайды. Ақпаратты басқарудың екінші деңгейінде ішкі тексеру және бақылау орындалады, есеп телімдерімен, тапсырмалар кешенімен қорытындыланады және жүйеге келтіріледі. Бұл деңгейде тапсырмалар кешенімен (АЖО II категориясы) нақты басқару тапсырмаларын шешу үшін ақпарат бейімделеді және қалыптасады. АЖО II категориясында есеп бөлімшелері бойынша (тапсырмалар кешені) шартты жұмыстан ауытқуды тауып, аналитикалық және аудиторлық есептер шешіліп және алғашқы ақпараттың шығуын бақылау жүзеге асырылады. Бұл деңгейде алынған ақпарат аналитикалық және жинақтамалы есептер мәліметтер бойынша автоматты тексеру жүзеге асырылады, сонымен қатар алынған ақпарат нақтылыққа логикалық бақылау жатады. Сонымен қатар АЖО II категориясында бөлек тапсырмалар кешенінен басқару есептерін қабылдау, тексеруді жүргізу, есеп үрдістерін модельдеу жүзеге асырылады. Үшінші деңгейде кәсіпорынның қаржылық шаруашылық әрекеттерін тексеру және сараптау, бақылау, келтірілген мәліметтерді қалыптастыру жүзеге асырылады. Бұл басқару деңгейінде болашақтағы жоспарлар мен олардың орындалуын жетілдіріп, ішкі саясатын анықтап, кәсіпорынды толықтай басқару жүзеге асырылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының негізгі міндеті - басқарушы қызметкерлер құрамын техника және технологиялардың жаңа құрылғыларымен қамтамасыз ету болып табылады.
Автоматтандырылған жұмыс орнының қорында орналасатын немесе орталық мәліметтер қорына жиналатын, мәліметтерге жедел енетін және қолданушылардың диалогті ақпараттық өзара әрекеттестігін автоматты диалогті басқарудың негізгі функцияларын орындайтыны туралы сөз болып тұр.
Автоматтандырылған жұмыс орнын ұйымдастыру басқару міндеттерінің орындалуының техникасын және әдісін өзгертеді. Мәліметтердің көптерезелі түрде ұсыну, графиктер және диаграммалар, кестелер және электронды тізімдер - мәліметтерді көрсетудің жаңа әдісін қолдану арқылы экрандық диалогтi жүргiзудің жаңа технологиялық операциялары пайда болды.
Автоматтандырылған жұмыс орны есептер шешу үшін қолданылатын күрделі тапсырмаларды ақпараттық қолдауды қалыптастыруды қамтамасыз ететін есептік тапсырмаларды шешуді автоматтандыруға мүмкіндік береді.
Сонымен, автоматтандырылған жұмыс орны бұл - кәсіби бағытталған жұмыс орнында орындалатын маманның міндетін автоматтау үшін арналған техникалық, ақпараттық және бағдарламалық құралдар жиынтығы.
1.2 Дербес компьютер (ДК) негізіндегі АЖО нұсқаларын таңдау
Автоматтанған жұмыс орны (АЖО) не болмаса шетел терминологиясында жұмыс станциясы кез-келген мамандықты пайдаланушы маманның жұмыс орны, бұл жер тұлға мен арнайы қызметті орындауды автоматтандырылған түрде жүзеге асыруға арналған құралдар мен қамтамасыз етілді. Ондай құралдар, негізінен ДК болады, ол қажет етілген жағдай да басқа қосымша электрондық құрылғылармен қамсыздандырылады: дискілік сақтағыштар, басып шығару құрылғылары, оптикалық оқу құрылғылары немесе штрихтік кодты санағыштар, графикалық құрылғылары, басқа АЖО және локальді есептегіш желілерімен байланысқан құралдар және т.б.
АЖО негізінен есептегіш техниканы пайдалану бойынша арнайы дайындығы жоқ пайдаланушыға бағытталған. АЖО-ның маңызды белгіленуі жұмыс орнында мәліметті орталықтанбаған өңдеушілігін, АЖО және ДК локальдік желіге ал кейде қуатты ЭЕМ-мі бар есептегіш желілерге бірдей уақыт ішінде ену мүмкінлігі кезінде өзінің тиісті мәліметтер қорын пайдаланушылығын есептеуге болады.
Қазіргі уақытта көптеген кәсіпорындарда, мысалға ауыл шаруашылығын басқарудың таратылған жүйе концепциясы жасалуда. Оларда иерархияның әртүрлі деңгейлерінде мәліметтің локальді және көп жағынан аяқталған өңдеушілігі көзделеді. Бұл жүйелерде төменнен жоғарыға мәліметті жоғары деңгейде қажет етілгендерін жіберу ұйымдастырылады. Сонымен қатар мәліметті өңдеу нәтижелерірің маңызды бөлігі және бастапқы мәліметтер мәліметтің локальдік банктерінде сақталу керек.
Таратылған басқару ойларын жүзеге асыру үшін басқарудың әрбір деңгейіне және әрбір пәндік облысқа маманданған персоналды компьютер негізінде автоматтанған жұмыс орнын құру талап етілді. Мысалы, экономика саласында осындай АЖО да процесстерді жоспарлауға мысалдауға және оптимизациялауға, әртүрлі мәліметтік жүйеде және шешімдердің әртүрлі сәйкестігі үшін шешімдерді қабылдауға болады. Басқаруды әрбір объектісі үшін оларға сәйкес келетін АЖО-ны қарастыру керек. Бірақ кез-келген АЖО-ны құру ұстанымдары жалпы болу керек:
oo Жүйелік;
oo Икемділік
oo Тұрақтылық;
oo Нәтижелілік.
АЖО қызметі күткен нәтижені қызметті дұрыс таратылуы кезінде және ұйтқысы компьютер болып табылатын мәліметті өңдеудің машиналық құрылымы мен адам арасындағы қысымы кезінде бере алады.
Қазіргі уақытта осындай гибридті интеллектіні құру өте үлкен мәселе. Бірақ АЖО-ны ұйымдастыру мен қызметі кезіндегі осы енгізілімнің таратылымы жақсы нәтижелерді әкеле алады. АЖО тек еңбек өнімділігін және басқару нәтижелілігінің өсу құралы ғана емес, сондай-ақ мамандардың сайлануы ыңғайлылық құралы да болады. Осы жерде адам АЖО жүйесінде басқарушы буын болып қала береді.
Сонымен қатар бұл жерде АЖО-ның кез-келген мамандығына оның жасалу кезінде қамтамасыз етілуі тиіс жалпы талаптар тізімін беруге болады, ал нақты айтсақ:
oo Мәліметті өңдеудің тікелей құралдардың бар болуы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
oo Эргоэкономиканың негізгі талаптарын орындау; оператор, АЖО кешенінің элементтері мен қоршаған орта арасындағы қызметті рационалды таратуды; жұмыс істеуге жағдайлар жасау; АЖО құрамының ыңғайлылығы; адам -- операторының психологиялық факторларын ескеру; АЖО формалары мен элемент түстерінің жағымдылығы және т.б.
oo АЖО жүйесінде жұмыс жасайтын ДК жоғары өнімділігі мен сенімділігі;
oo Шешілген мәселелер санатына программалық қамсыздандырудың парапарлығы;
oo Күрделі процесстердің максимальді автоматты деңгейі;
oo Мамандарды АЖО операторлары ретіндегі өзін-өзі қамтамасыз етуіне ыңғайлы талаптары;
oo АЖО-ны жұмыс құралы ретінде пайдаланатын маманның максимальді жайлылығын және қамсыздығын қамтамасыз ететін басқа факторлар.
АЖО-ның ұйымдастырушылық қамтамасызданудың мақсаты олардың қызметін ұйымдастыру, дамыту, кадрді даярлау және әкімшіліктендіру. Соңғысына жұмысты жоспарлау, жіктеу, бақылау, талдау, реттеу, АЖО-ны пайдаланушының құқықтары мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеу.
Егер АЖО құрылғысы өте қиын болса, ол пайдаланушы да арнайы дағдысы болмаса, онда пайдаланушыны оның негізгі автоматтанған жұмыс орнына бірте-бірте енгізе алатын арнайы оқу құралдарын қолдану мүмкін. АЖО қызметін жүзеге асырғанда (бұл оның функционалдануы деген сөз) ағымдағы қызметінің мақсатын, мәліметтік қажеттілігін, оның тарату процесстерін бейнелейтін әртүрлі шараларын анықтау тәсілдері қажет.
АЖО-ны жоспарлау тәсілдері оның қызмет ету тәсілдерімен байланыса алмайды, өйткені АЖО-ның қызметінің дамуы пайдаланушылардың өзі мен оның даму мүмкіндігін көздейді. АЖО-ның тілдік құралдары ақырғы (соңғы) пайдаланушы көз қарасы жағынан тәсілдік құралдарын тарату болып табылады, ол бағдарламалықтар пайдаланушының тілдік құралдарын таратуды және ақырғы пайдаланушыға барлық қажет етілген әрекеттерді орындауға мүмкіндік береді.
Кез-келген тілде сияқты АЖО тілдерінің негізін алдын-ала анықталған терминдер және тәсілдерді бейнелеулер (олар арқылы терминдерді ауыстырып немесе толықтырып жаңа түрлерін белгілейді) құрайды. Бұл АЖО-ны жоспарлаған кезде АЖО-ның терминологиялық негізін арнайы түрмен сұрыптау қажеттілігіне әкеледі (тілдің негізгі синтаксистік құрылымын және терминдер мен бірлескен түрлері аралығындағы семантикалық қатынасын анықтау). Осыған байланысты АЖО-ның қарапайым сұрыпталу қажеттілігі туындайды, мысалы, мәліметті өңдеудің кейбір пайдаланушылық режимдерінде көрсету мүмкіндіктері бойынша: сандық, мәтіндік, аралас. Ал өте күрделі жағдайларда АЖО сұрыпталуы мәлімет қорының ұйымдастырылуымен анықталады. Тіл мүмкіндіктері көп жағдайларда пайдаланушы мәліметтік қамтамасыздықты таратуға сәйкес келетін формальді құрылымды құра алатын ережелер тізімін анықтай алады. Мысалы, кейбір АЖО-ларда барлық мәліметтер мен құрылымдар кесте түрінде (кестелік АЖО) немесе арнайы түрдегі операторлар болып бекітіледі.
Пайдаланушының тілі АЖО-ны диалог түрлері бойынша да бөлінеді. Диалогты қолдау құралдары ақыр соңында пайдаланушыға қажет білімнің тілдік құрылымын анықтайды.
Бір АЖО құрылымымен бір емес, бірнеше диалогтың мүмкін болатын түрлері оқу немесе жұмыс процессі кезінде пайдаланушының белсенділігін, сондай-ақ пайдаланушы құралдарымен АЖО-ны дамыту қажеттілігі арқасында көзделуі мүмкін. АЖО-ны жасау кезіндегі бар болған диалогтарда ең көп пайдаланатын түрлер: ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог, форманы толтыру диалогы, гибридті диалог, үйренбеген пайдаланушы диалогы, мәліметтің бекітілген кадр көмегіндегі диалог. ПЭЕМ-мен ынталандырған диалог кезінде АЖО пайдаланушысы толық түрде тіл құрылысын үйренуден басталады. Бұл тәсілдің өзгертілімінің бірі меню тәсілі болып табылады. Ол арқылы берілген ПЭЕМ нұсқаларының біреуі немесе бірнешеуі таңдалады.
ПЭЕМ-мен сол түрде ынталандыратын форманы пайдалану диалогы негізінде пайдаланушыны дисплейде арнайы жиналған формаларды толтырады, содан кейін талдайды және өңдейді.
Гибридті диалог пайдаланушымен де, ПЭЕМ-мен де ынталандырылады. Үйренбеген пайдаланушы диалогы кезінде ПЭЕМ жауаптарына толық айқындылық қамтамасыз етілу керек. Олар пайдаланушыда оған не істеу керектігі туралы күмәнділікті қалдырмайды.
Мәліметтің белгіленген кадрлар көмегіндегі диалог кезінде ПЭЕМ жауапты бар болатын тізімнен таңдайды. Бұл жағдайда пайдаланушы өте қысқа жауаптарды енгізеді, ол негізгі мәлімет автоматты түрде беріледі.
Диалог түрі АЖО сұрыпталуын да анықтай алады, мысалы,үйренбеген пайдаланушының диалогтық құралдары бар АЖО. АЖО-ның бұнда белгі бойынша сұрыпталуы пайдаланушының маманданған түрі бойынша бөлінуіне байланысты. Мысалы, меню тәсілі бойынша диалогы бар АЖО басқарушы персоналына жатқызылатын пайдаланушы-экономистке орынды емес, өйткені бұған операциялардың қайталана беретін көлемділігі себеп болады.
АЖО-ны тарататын бағдарламалық құралдар көз қарасы жағынан қарастыратын болсақ, онда сұрыпталуы өте кең болуы мүмкін. Олар программалау тілдері бойынша, пайдаланушыға программалаудың процедуралық құралдарды беру мүмкіндіктері бойынша, пайдалану процессі кезінде бағдарламалық жүйенің құрылысын аяқтау мүмкіндігі бойынша, мәліметтер қорын басқару жүйесінің бар болуы, пайдаланушы тілдерінен трансляторы мен интерпретаторы бойынша, қатені табу мен жою құралдары және т.б бойынша сұрыптала алады. АЖО-да қолданылатын қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП) нақты қосымшаға жүйенің байланысын қамтамасыз ету үшін параметрленген бола алады. ҚБП-нің өздерінің генераторлары пайдаланыла алады.
АЖО құрамына диалогты құру мен негізгі есептік функцияларды қамтамасыз ететін әртүрлі бағдарламалық компоненттер, сондай-ақ мәлімет қорын басқару жүйесі, трансляторлар, анықтама жүйелері, мәліметтер қорының өзі құрамында, мысалы, негізгі мәліметтер, диалог сценорит, ережелер, басқарушы шектері, қате тізімі және т.б міндетті түрде енгізіледі. АЖО-ның негізгі компоненттері оның құрамын анықтайды және АЖО-ны әртүрлі белгілері бойынша сұрыпталу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
АЖО шектерінде ақырғы пайдаланушымен АЖО-ның дамуын қамтамасыз ететін құралдарды қолдануы бойынша оны екі үлкен класқа бөледі: қамтамасыз ететін және интеллектуалды. Екеуі де әртүрлі пайдаланушыға арнала береді. Сонымен қатар, кез-келген АЖО-ның пайдаланушысы бола алмайтындығы туралы алдын-ала айта алатын пайдаланушылар да болды. Мысалы, қызмет көрсететін персоналда өзінің жұмыс ерекшелігіне қарай интеллектуалды АЖО-ны талап етпейді (өзінің тікелей қызметінде).
Ұйымдастырушылық басқару саласындағы АЖО-ға қызмет ететіндер төмендегідей бөлінеді:
oo Мәліметті;
oo Анықтамалық;
oo Есептегіш;
oo Мәтінді өңдейтін.
Интеллектуалды АЖО-лар біріншіден мәліметке бағытталған және білімге бағытталған (даталогиялық және фактологиялық) бөлінеді.
Мәліметті-анықтамалар АЖО-лар қандай да болмасын басқару процессіне қызмет етеді. Есептегіш АЖО-лар құрамы бойынша әртүрлі және пайдаланушының әртүрлі категорияларымен пайдаланыла алады. Олардың көмегімен бір-бірімен байланысқан және байланыспаған ұйымдастырушылық-экономикалық мәселелерді құруға және шешуге болады немесе АЖО қызмет ету кезінде анықтама алады. Мәтінді құрайтын АЖО-лар әртүрлі құрылымның мәтіндік мәліметтерді өңдеу мен генерациялануына және мәтін семантикалық түрде талдау туралы ұсыныстарды өңдеу генерациясына арналады.
Даталогиялық түрдегі интеллектуалды АЖО-лар мәліметтер қорын және пайдаланушы тілдерін кең пайдалануға негізделеді. Сондай-ақ осы жағдайда пайдаланушы мәлімет қоры мен тілін өз бетінше өзгерте алады және диалогтың мүмкіндіктерімен құбылта алады. Бұл АЖО-ларда мәліметтер қоры жоқ. Бұл басқарушы объектінің қандай да болмасын қасиетіне түсініктеме беретін ережелерді жинақтау мүмкін емес деген сөз. Құрама компонент түрлеріндегі білім қоры АЖО-ның фактологиялық түріне енгізіледі. Фактологиялық АЖО-лар АЖО шарттарындағы жұмыс жиналған тәжірибемен оның негізіндегі логикалық нәтиже көмегімен басым түрде анықталады.
Ұйымдастырушылық басқарудың автоматтану түрінде таратылатын негізгі бірнеше функцияларды белгілейік:
oo Интерпретатция (пәндік облыстан мәліметтер мен факті арасындағы байланыс пен жүйені анықтау үшін оларға талдаумен бейнесін жасау);
oo Диагностика (басқарылатын объектінің жағдайын іздеу, анықтау және бейнелеу);
oo Мониторинг (АЖО қызметін тұрақты бақылау мен алынған нәтижені бекіту);
oo Жоспарлау (әрекеттің берілген келісімін қамтамасыз ету);
oo Жобалау (пайдаланушылық интерфейсті және дамуды қамтамасыз ету).
1.3 Автоматтанған жұмыс орнын сұрыптау
АЖО жеке, толық және ұжымдық болады. ЭЕМ жүйесінің нәтижелі қызмет етуі үшін толық және ұжымдық АЖО-ларға қолданылатын мамандарға (ұжымға) АЖО жұмысын ұйымдастыруға талапты қатаңдату керек және бұндай жүйедегі әкімшіліктендіру функцияларын нақты анықтау керек. Адам-машина болып табылатын АЖО жүйесі ашық, икемді, тұрақты даму мен жетілдіруге икемдену керек. Ондай жүйеде мыналар қамтамасыз етілуі қажет:
oo Мамандардың мәліметті өңдеудің машиналық құралдарына максималды жақындығы;
oo Диалогты режимде жұмыс істеуі;
oo Эргономика талаптарына сәйкес АЖО-ның қамсыздануы;
oo Компьютердің жоғарғы өнімділігі;
oo Күрделі процесстерді максималды автоматтандыру;
oo Мамандардың шығармашылық белсенділігін ынталандыратын еңбек талаптарының моральді қанағаттануы;
oo Мамандардың өз бетінше оқу мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін мәселелерді мәліметті және есептегіш деп бөлуге болады. Мәліметтік мәселелерге кодтау, сұрыпталу, жинау, құрылымдық ұйым, дұрыстау, сақтау, іздеу және мәліметті беру.Көп жағдайларда мәліметтік мәселелерде арифметикалық және мәтіндік сипат пен қатынастың оңай есепті және логикалық процедуралары болады. Олар негізінен күрделі болады және маман жұмыс уақытының үлкен бөлігін алады.
Есептегіш мәселелерді қалаптастырылатын және қалыптаспайтын болып екіге ажыратылады. Қалыптастырылатын мәселелер формальдік алгоритмдер негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тікелей есептеу мәселелері және математикалық үлгі негізіндегі мәселелер. Тікелей есептеу мәселелері қарапайым алгоритм көмегімен шешіледі. Ал күрделі мәселелерге әртүрлі математикалық есептерді пайдалану керек.
Соңғы уақытта толық түрде қалыптастырылмайтын мәселелерді шешу құралдарын жасауға үлкен көңіл бөлінген. Олар семантикалық деп аталады. Бұндай мәселелер экономикалық объектілерді оперативті басқару кезінде және көбінесе толық емес мәлімет шарттарында шешім қабылдау кезінде туындайды. Қамтамасыз етілу жүйелерге біріншіден мыналарды жатқызады: техникалық, мәліметтік, программалық және ұйымдастырушылық. Сонымен қатар кіші жүйе түрлері де бар.
Техникалық қамтамасыздық, маманның делдалдарсыз жұмысын (программисттер, операторлар және т.б) көздейтін маманданған персоналды компьютер негіз болатын техникалық құралдар қасиетін бейнелейді. Толық АЖО-ларда оңай компьютерлермен 4-6 адам пайдалана алады. Маманданған персоналды компьютер кешеніне процессор, дисплей, пернелік тақта, мәліметтің магниттік жинағыштары, басып шығару құрылғылары және графо құрылғыштар кіреді.
Техникалық құралдар кешеніне жүйедегі әртүрлі АЖО байланысы үшін коммуникация құралдарын және телефон байланысының құралдарын жатқызады.
Мәліметтік қамсыздандыру - бұл локальді мәліметтер қорында сақталатын мәліметтер массиві. Мәліметтер, негізінен магниттік жадыларда ұйымдастырылады және сақталады. Онымен басқару мәлімет қорын басқарудың бағдарламалық жүйесімен жүзеге асырылады. Ол мәліметті жазады, мәліметтік мәселелерді іздейді, есептейді, реттейді және шешімін табады. АЖО-да бірнеше мәліметтер қоры бола алады.
Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО-ның қызмет ету, жетілдіру және дамуын ұйымдастыратын, сондай-ақ кадрлар мамандығын даярлау және көтеру тәсілдері мен амалдары болады. Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО пайдаланушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтаумен құжаттық рәсімдеуді көздейді. Бағдарламамен қамтамасыздандыру жүйелік бағдарламалық және қолданбалы түрде болады. Жүйелік қамтамасыздық негізі операциялық жүйе мен программалау жүйесі болып табылады, мысалы, Бейсик алгоритмдік тіл. Жүйелік бағдарламалар мәліметтің рационалды технологиялық өңдеуін көздейді. Сервистік бағдарламалар деп аталатындар (олармен АЖО олардың қажеттілігіне байланысты біріктіріледі) операциялық жүйе мүмкіндіктерін кеңейтеді.АЖО жүйелерінде мәліметтік бкйланысты және АЖО-ның әртүрлі каналдар бойынша байланысып, қамтамасыз ету үшін жүйелік программалауға жатқызуға болатын бағдарламалық құралдарды жатқызуға болады.
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздануды пайдаланушы бағдарламамен әртүрлі мақсаттағы қолданбалы бағдарламалар пакеті құрайды. Пайдаланушылардың стандартты бағдарламалары алгоритмдік тілдегі (көбіне Бейсик) арнайы мәселелердің бағдарламалық шешімдерін белгілейді.
ҚБП (қолданбалы бағдарламалар пакеті) үлгі ұстанымы бойынша жасалған және арнайы мәселе класының шешімдеріне бағытталған. ҚБП мәселесін бағдарламалық қамтамасыздың негізгі түрі болып табылады. Олар алгоритмді қалыптастырады, осы класстарға мәселелерді шешу талаптарын өзгертеді, шешімді бақылайды, алгоритмге өзгертулерді енгізеді және т.б. АЖО-да жұмыс істегенде ҚБП-нің диалогтық режимінде жасалады.
ҚБП-нің мысалдары: есептік операцияларды орындайтын әртүрлі құжатты қалыптастыруға арналған ҚБП, жоспарды қолайлы етуші ҚБП, боланстық шешімдер ҚБП болып табылады. АЖО-ны жасайтын ҚБП-ға өзгеше көңіл бөледі, олар әртүрлі мақсатта бола алады: кестені өңдейтін, мәліметтер массивін жүргізу, мәліметтер қорын жүргізу, құжаттық анықтамалар. Графикалық мәліметпен жұмыс істейтін пакеттер анық, және компактты күйде объектіге тән жағдайды, процессті көрсетеді және жорамалық талдау нәтижелерін бейнелеп береді.
2 ЖОБАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мектептегі оқу-білім процесінің АБЖ-н құру мақсаттары
Кәсіпорынның басқару құрылымынан және қызметін анализдеуден, құжатайналымды ескере отырып, кинотеатрдың жұмысын бақылау және басқару жүйесі құрылды. Жобаның мазмұны кинотеатрде қолданылатын құжаттар жүйесін модификациялау болып табылады. Ол дегеніміз құжаттарды қағаз құралдарынан электронды мәліметтерге ауыстыру болып табылады.
Оқу-білім процесін АБЖ-н құру мақсаты ағымдағы мәліметтерді жинау, есептеу, өңдеу процестерін автоматтандыру.
АБЖ-де кинотеатр процесін басқару менеджердің автоматтандырылған жұмыс орнын құруды қажет етеді.
Автоматты басқару жүйесінің артықшылығы оқу процесінде едәуір құнды, сенімді және уақытылы ақпарат беру болып табылады.
АБЖ-н құрудың ең басты мақсаты білім беру сапасын жоғарылату, материалдық және еңбектік шығындарды қысқарту, оқу процесін оптималдандыру.
2.2 АБЖ қызметтерін тарату
Оқу процесін АБЖ-ң қызметтерін тарату үшін біртұтас электронды мәліметтер базасы және мамандандырылған программа құру ұсынылады.
Электронды мәліметтер базасы алдыңғы пункттерде көрсетілгендей ақпараттық бөлімдерден тұруы қажет. Кестелер құрылымдары қағазға түсірілген алғашқы мәліметтерге сәйкес алынды. Мәліметтер базасының қолданушымен қарым-қатынасы үшін Delphi программалау ортасында жазылған, ЖСМ қосымшасы қолданылады.
2.3 Программалық қамсыздандырудың дайындалуы сатылары
Оқу-білім процесін АБЖ-сі біртұтас электронды мәліметтер базасының жұмысымен құрылады.
Delphi - да, егер сіз проекті жаңа ғана құрсаңыз және кодты жасаңыз, программада бірнеше файлдар болады. Проектке жаңа форма қоссаңыз файлдардың саны үлкейе түседі. Сіз құрған барлық программа файлдарын, екі бөлікке бөлуге болады: проектің файлы және форманың файлдары.
Проектің файлы проекті құрған кезде ең басында құрылады. Осындай файлдар проектің атымен сәйкес келеді, ал кеңейтілуі мынандай болады:
oo DPR (Delphi Project) - проектің басты файлы. Мұнын құрамында программаның текстісі бар - инструкция, онда басқа модульдерді қосады.
oo DOF (Delphi Option File) және CFG (project ConFiGuration file) - проектің конфигурациялық файлы. Мұнын құрамында проектің параметрлері, компилятор және компоновщик бар. Файлдың параметрлерін өзгерту үшін, Project Options терезесін ашу керек.
oo RES - версия туралы мәліметтерді сақтайды және программаның белгішелерін сақтайды.
Сіз модуль құрған кезде, бастапқы файлдар өте көбее түседі. Әдетте жаңа проекті құру кезде форма құрылады. Сондықтан проекте форманың файлдары болады.
Оларды қарастырайық:
DCU (Delphi Compiled Unit) - модулдің компилятцияланған кодын құрайды, ол проектің компиляцияласын жылдамдатады, егер онда бірнеше модуль болса, біреуін ғана редактірлейді.
DFM (Delphi Form File) - формаға байланысты мәліметтерді сақтайды: онда компоненттерді және оның қасиеттерін құрайды.
PAS - Object Pascal тіліндегі программа, ол файл модулі (Unit) текстісімен беріледі.Сіз жазатын программа текстісі, осында сақталады.
Басқа кеңейтулері бар файлдар сирек кездеседі, оларды қысқаша атап шығайық:
BPG (Borland Project Group) - жинақтаушы файл
BPL (Borland Package Library) - бұл DLL ол өзінде VCL компонеттерін қосады.
DCP (Delphi Component Package) - файлдың бастапқы компоненті. Компиляциядан кейін BPL кеңейтулерімен файл құрылады.
DDP (Delphi Diagram Portfolio) - мұнда диаграмма сақталады.
DPK (Delphi Package) - проектің файлының пакеті
DSK(Desktop) - бұл файлда Delphi жұмыс ортасын құрау сақталады.
OBJ - объектік файл, онда С және С++ қолданылады.
Программаның құрылымын жазбас бұрын, проект дегеніміз не екенін еске түсіріп алуымыз керек. Delphi де жаңа программа құру үшін сіз жаңа проект құрасыз. Проектің файлы DPR кеңейтуін алады. Проектте бірнеше форма болуы мүмкін. Әр форманын коды (программа текстісі) PAS кеңейтілуімен файлда сақталады.
Енді бізге PAS файлын қалай орналасқанын қарауға болады. Delphi де жазылған әрбір программа бір DPR файлынан және бірнеше PAS файлынан тұрады.
2.4 Жоба құрылымы
Delphi проекті өзін программалық бірліктер жиынтығы модульдер ретінде ұсынады. Модульдердің біреуі-негізгісі программаның орындалуы басталатын инструкцияларды кірістіреді. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль кеңейтілуі .dpr типті файл. Негізгі модульді көру үшін мына команданы таңдау қажет Project --View Sourse
Негізгі модуль program сөзінен басталады және қасына проект атымен сәйкес келетін аты жазылады. Бұл ат пректіні сақтау барысында беріледі. Ол компилятор мен жасалатын орындалатын файлдың атын анықтайды. Содан соң uses сөзінен кейін қолданылатын модульдер аттары жазылады: Forms кітапханасы Project1 pas форма модулі.
{$R[*].res} жолы - бұл файлдық ресурстарды қосу үшін компиляторға деректива. Ресурстық файл қосымшалар ресурстарын қосады (кірістіреді) : пиктограммалар, курсорлар, биттік бейнелер және т.с.с.
Мұндағы [*] - ресурс файл аты проект атымен сәйкес келетіндігін бірақ кеңейтілуі res болатындығын білдіреді.
Ресурстық файл текстік файл емес. Сондықтан оны текстік редактор арқылы көру мүмкін емес. Олар мен жұмыс істеу үшін арнайы бағдарламалар қолданылады. Мысалы, Resourse Work Shop. Сонымен қатар Delphi утилитасына кіретін Image editor (Tools --Image Editor) командасын таңдау арқылы көруге болады.
Негізгі модульдің орындалатын бөлімі begin және end сөздері арасында орналасады. Оның арасында біздің мысалда 4 оператор тұр. Жиі ол 3 болады. Олардың әрқайсысы Application объектісінің бір әдісін шақырады.
Application объектісінде барлық Windows программалардың дұрыс функцияналдануы үшін керек мәліметтер және ішкі программалары жиналған. Delphi автоматты әр жаңа проект үшін объект программасын әзірлейді.
Мұндағы Initialize әдісі арқылы Windows операциялық жүйенің басқарылуымен жұмыс істеу үшін керек бірнеше көмекші функцияларды іске асырады.
Application Initialize бұл жолды оқыған соң компилятор арнайы кодты жасайды. Ал код процессорды Delphi әзірлеушілер фрагментін жасауға шақырады.
CreateForm экранда негізгі форма терезесін әзірлейжі және көрсетеді.
Run әдісі Windows та қолданушының қимылдары туралы хабарламаларды алудың және өңдеудің көптеген циклдарын орындайды. Сонымен қатар программа (проект) негізгі модульден басқа кем дегенде бір форма модулін кірістіреді. Delphi да әр формаға өз модулі сәйкес келеді.
Интерфейс бөлімінде компиляторға модульдің қандай бөлігі басқа модульдердің қатынауға болатындығы хабарланады.
Мұндағы uses сөзінен соң осы модульмен қолдануға болатын барлық кітапханалық модульдер хабарланады. Сонымен қатар мұнда type сөзінен соң Delphi мен құрастырылған форма сипатталады.
Орындалу бөлімінде форманы қолдайтын локальды айнымалылар процедуралар және функциялар хабарланады. Бұл бөлім {$R[*]..dfm}
2.5 Аппараттық қамсыздандыруға талаптар
Автоматтандырылған жүйені құруға арналған ДЭЕМ-ң құрамы және негізгі сипаттамалары кестеде келтірілген:
Кесте 12 Техникалық сипаттамалар
Негізгі сипаттамалар
Сипаттамалар
Жүйелік блок конфигурациясы
Материнская плата
Процессор
Pentium 3 , 1000 MHz және жоғары
Кэш-жады
128 Kb
Оперативті жады
256 Mb- тан кем емес
Сыйымдылық НЖМД
20 Gb
CD-ROM жетек
-
НГМД
-
Монитор
Өлшем
14'
Қауіпсіздік
ТСО-95-99
Мультимедиа
-
Принтер
Тип
Лазерлік
Формат
А4
Клавиатура
101-кн
Тышқан
COM немесе PS2
2.6 Қолданушы нұсқауы
2.6.1 ПҚ ортасында жұмыс істеу негіздері
Кинотеатрдың жұмысын автоматтандыру жүйесі кинотеатрдегі жүргізілетін үрдістерді қадағалап отыруға арналған электронды жүйе. АЖО көмегімен келесі ақпараттарды аламыз:
oo Залдар;
oo Болатын фильмдер;
oo Сатылатын билеттер;
oo Сеанстар;
oo Репертуарлар;
oo Кассалық есептер.
Бағдарлама Delphi ортасында құрылды. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуальды компоненттер кітапханасы (VCL, Visual Component Library) деп атайды. Компоненттер панелінде топ-тобымен жинақталған, жүздеген кластарға тиісті, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосуына да болады.
Delphi Windows жүйесінде праграммалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс-әрекеттерді орындау да мүмкін.
Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрінеді.
Delphi - дегі мәліметтер базасының негізгі жұмысы Borland DataBase Engine (BDE) болып табылады - Borland фирмасының мәліметтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz