Қылмыскерлерді халықаралық іздестіру ұғымы және құқықтық негіздері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
ӘӨЖ Қолжазба құқығында
ДАУЛЕТБАЕВ НҰРТУҒАН КОЙЛЮБАЙҰЛЫ
ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ІЗДЕСТІРУДІ ЖӘНЕ ҰСТАП БЕРУДІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
7М04217 - "Құқықтану" мамандығы бойынша "заң ғылымдарының магистрі" академиялық дәрежесін алу үшін Магистірлік жоба
Ғылыми жетекші:
Кереев А.А., заң ғылымдарының кандидаты, профессор
Көкшетау қ. 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
2
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ІЗДЕУДІҢ НЕГІЗІМЕН ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ҰСТАП БЕРУ
10
1.1 Халықаралық іздеудің негізімен тұжырымдамасы және қылмыскерлерді экстрадициялау
10
1.2 Қазіргі кезеңдегі эмиссиялық институт
16
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ҰСТАП БЕРУ ЖӘНЕ ІЗДЕУ ҮСТІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІКАРАЛЫҚ ЫНЫТМАҚТАСТЫҚТЫ ТАЛДАУ
27
2.1 Халықаралық қылмыстағы мемлекеттің халықаралық-құқықтық жауапкершілігі
27
2.2 Мемлекеттердің халықаралық жасаған қылмысы үшін жауапкершіліктің түрлерімен формалары
41
2.3 Халықаралық бір мезгілде екі және одан да көп мемлекеттің аумағында іздестіру
46
3 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ЭКСТРАДИЦИЯЛАУ ЖҰМЫСТЫҢ ҰЙЫМДАСТЫҚ ШЕГІН ЖЕТІЛДІРУ
53
3.1 Халықаралық қылмыскерлерді іздеу жүйесінің ұйымдастығын жетілдіру
53
3.2 Халықаралық қылмыскерлерді іздеу және оларды экстрадициялаудың жедел-тактикалық шараларын жетілдіру
3.3 Халықаралық қылмыскерлерді іздестірудегі мүлкін тәркілеу түрлері мен жолдары
56
66
ҚОРЫТЫНДЫ
85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
84
ТҮЙІН
Магистірлік жоба кіріспеден, үш бөлімнен, сегіз бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Магистірлік жобаны зерттеу барысында осы еңбекте кешенді түрде Қазақстан Республикасының қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру құқығын және рәсімін реттейтін отандық және шетелдік заңдары зерттелінді. Қазақстан Республикасының қылмыстық істер бойынша құқықтық іздестіру және экстрадиция туралы екі жақты келісімшарттарына көңіл бөлінді. Қазақстан Республикасының қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру мәселелері бойынша көпжақты халықаралық-құқықтық механизмдерге қатысуы, яғни Қазақстан Республикасының Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының (Интерполдың) Ұлттық орталық бюросы шеңберіндегі және Тәуелсіз Мемлекттер Достастығына мүше мемлекеттердің қылмыстық істер бойынша құқықтық көмекті жүзеге асыру контексінде қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру мәселелерінде қатысты ынтымақтастығы теориялық және тәжірибелік тұрғыда талқыланды.
АНАТОЦИЯ
Магистерский проект состоит из введения, трех глав, восьми разделов, заключения и списка использованной литературы.
В ходе магистерского проекта комплексно исследовано отечественное и зарубежное законодательство Республики Казахстан, регулирующее право и процедуру выдачи лиц, совершивших преступления. Уделено внимание двусторонним контрактам Республики Казахстан О правовом розыске и экстрадиции по уголовным делам
Теоретическим и практическим образом обсуждалось участие Республики Казахстан в многосторонних международно-правовых механизмах по вопросам выдачи лиц, совершивших преступления, т. е. в рамках Национального центрального бюро Международной организации уголовной полиции (Интерпола) Республики Казахстан и в вопросах выдачи лиц, совершивших преступления в контексте осуществления правовой помощи по уголовным делам государствами-членами Содружества Независимых Государств.
ANNOTATION
The master`s project consists of an introduction, three chapters, eight sections, a conclusion, and a list of references.In the course of the dissertation research, the domestic and foreign legislation of the Republic of Kazakhstan regulating the law and procedure for the extradition of persons who have committed crimes is comprehensively studied. Attention is paid to the bilateral contracts of the Republic of Kazakhstan on legal search and extradition in criminal cases
The participation of the Republic of Kazakhstan in the multilateral international legal mechanisms for the extradition of persons who have committed crimes, i.e. within the framework of the National Central Bureau of the International Criminal Police Organization (Interpol) of the Republic of Kazakhstan and in the extradition of persons who have committed crimes in the context of the implementation of legal assistance in criminal matters by the member States of the Commonwealth of Independent States, was discussed theoretically and practically.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Нормативтік сілтемелер
Осы магистірлік жобада нормативті сілтілер және тиісті анықтамалары мен қысқартулары бар мынадай терминдер пайдаланылды:
1. Халықаралық iздестiрудi жариялау, Қазақстан Республикасы құзыреттi органдарының Интерпол саласы бойынша сұрау салулар мен тапсырмаларды орындауы және жiберуi, сондай-ақ оларды Интерполдың Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Орталық бюросында өңдеу туралы нұсқаулықты бекiту туралы. https:adilet.zan.kzkazdocsV030 002341_
2. Ведомствалық және есептерді құру, пайдалану және жетілдіру қағидаларын бекіту туралы 2014 жылғы 8 қыркүйектегі № 577 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2014 жылғы 9 қазанда № 9786 болып тіркелді. https:adilet.zan.kzkazdocsV14C 0009786
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231- V ҚРЗ https:adilet.zan.kzkazdocsK140 0000231
4. Жедел-іздестіру қызметі туралы Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 15 қыркүйектегі № 154-XIII Заңы. https:adilet.zan.kzkazdocsZ940 004000_5. Интерполдың рәсми сайты https:www.interpol.int6. Қазақстан Республикасының Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол) кіруіне байланысты шаралар туралы Қазақстан Министрлер Кабинетінің қаулысы 20 шілде 1993 ж № 629 https:adilet.zan.kzkazdocsP930 000629_
Анықтамалар
Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттің қылмыстық-процестік құқығын қолдану - Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттің тергеп-тексеру органдары мен сотының немесе олардың тапсырмасы бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органың шет мемлекеттің қылмыстық-процестік құқығын қолдануға, егер бұл Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта көзделген болса, жол беріледі.
Адамды ұстап беру (экстрадициялау) - қылмыстық жауаптылыққа тарту немесе үкімді орындау үшін іздестіріліп жатқан адамды мемлекетке ұстап беру.
Жедел іздестіру қызметінің қағидаттары - Жедел іздестіру қызметі заңдылық, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау, қадір-қасиетін құрметтеу, азаматтардың заң алдындағы теңдігі қағидаттарына сәйкес, астыртын әрекет ету, жария және жария емес әдістерді ұштастыру, кәсіби әдеп негізінде жүзеге асырылады.
Интерпол ұйымының мақсаттары - елдердің қолданыстағы заңдары шегінде қылмыстық полицияның барлық органдарының өзара ынтымақтасуын қамтамасыз ету және дамыту; - жалпы қылмсытық істермен күресудің алдын алуға тиімді көмектесетін істермен күресудің алдын алуға тиімді көмектесетін мекемелерді құру және дамыту.
Заңды өкілдер - күдіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің, азаматтық талапкердің ата-аналары (ата-анасы), асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары, сондай-ақ күдіктіні, айыпталушыны немесе жәбірленушіні қорғап немесе асырап отырған ұйымдар мен адамдардың өкілі.
Қылмыстық қудалау (айыптау) - қылмыстық заңда тыйым салынған іс-әрекетті және оны жасаған адамды, соңғысының қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кінәлігін анықтау мақсатында, сондай-ақ осындай адамға жаза немесе өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету үшін айыптаушы тарап жүзеге асыратын процестік қызмет;
Қысқартулар
ҚР
-
Қазақстан Республикасы
ІІМ
-
Ішкі істер министірлігі
ҰБО
-
Ұлттық бюро орталығы
ТМД
-
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
БҰҰ
-
Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР ҚК
-
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі
ҚР ҚІЖК
-
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі
АҚШ
-
Америка Құрама Штаттары
ХҚПҰ
-
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы
ТИ
-
Тергеу изоляторы
ҮОЖФҚ
-
Үкімдерді орындау жөніндегі федералды қызмет
БАӘ
-
Біріккен Араб Әмірлігі
ДААЖ
-
Дактилоскопиялық ақпарат алмасу жүйесі
ЕО
-
Еуропалық одақ
КСРО
-
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
ІІО
-
Ішкі Істер органдары
УҰИ
-
Уақытша ұстау изоляторы
ХИБ
-
Халықаралық инвестициондық банкі
ҰҚҚКҮБ
-
Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күресті үйлестіру бюросы
ҚР АІЖК
-
Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі
ФТБ
-
Федералдық тергеу бюросы
т.б
-
тағы басқа
КІРІСПЕ
Зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігінің мәселесі, ол соңғы онжылдықтарда халықаралық ынтымақтастықтың қылмысқа деген қарсы күрестің рөлі едәуір жоғарылауымен айқындалды. Қоғамдық өмірдің интернационалдануы, мемелекеттер арасындағы шекаралардың ашықтығы, несие-қаржылық және тауарлық биржаның өсуі, байланыс пен көліктің дамуы, осының салдарында адамдар арасындағы байланыс мүмкіндігі ұлғайтылып, сонымен қатар халықаралық ауқымда заңсыз әрекеттерге баруға да жағдай жасайды. Халықаралық немесе халықаралық сипаттағы қылмыстар қатарына жататын қылмыстар саны өсуде. Халықаралық ұйымдасқан қылмыс - бұл біздің заманымыздың ашшы шындығына айналды.
Басқа мемлекеттердің аумағында жасырынған қылмыскерлерді іздеу үстінде қол-ұшын созып ат салысу, ынтымақтастықтың маңызды бағытының бірі болып табылады. Ұйымдасқан қылмыс трансұлттық сипатқа ие болуда, қылмыс халықаралық деңгейде артып келеді. Бұл халықаралық іздеудің стратегиясы мен тактикасын қалыптастыруды және оның құқықтық негіздерін ұйымдастырудың нысандары мен әдістерін жетілдіруді түсіндіреді.
Алғаш рет жасырынған қылмыскерлерді халықаралық іздеу практикасының ұйымдастырушылық және процедуралық рәсәмі 1923 жылы құрылған Халықаралық қылмыстық полиция ұйымында - Интерполда өтті.
Бірақ сонымен қатар Интерполдағы әлдеқашан дағдыланған жүйемен бірге, XX ғасырдың аяғындағы қылмыскерлерді халықаралық, үкіметаралық және халықаралық ведомствоаралық шарттар мен келісімдер жасасу тәжірибелері де қалыптасты. Мемлекеттердің құқық қорғау органдарының халықаралық аймақтық ұйымдар шеңберіндегі өзара байланысының нақты нысандары пайда бола бастады.
Қылмыскерлерді халықаралық іздеу жұмыстарын ұйымдастыру мәселелерімен бұрын отандық адвокаттар зерттеген. В.М.Атмажитов, Я.М.Бельсон, Г.В.Дашков, В.К.Звирбуль, И.И.Лукашук, Л.А.Островский, И.В.Павлова және тағыда басқа адамдардың еңбектерінде әртүрлі позициялардан қылмыскерлерді, онын ішінде халықаралық қылмыстарды іздеу және оларды экстрадициялау мәселелері қамтылды. Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының қызметін зерттеу аясында бұл мәселені нақтылап қарастырған Профессор К.С. Родинов болатын. Интерпол жүйесіндегі халықаралық іздеуді ұйымдастыру мен тактикасының мәселелерін Н.Г. Гасымов өз диссертациясында зерттеген болатын. Алайда, бұл мәселенің көптеген аспектілері, әсіресе ішкі заңнамамен халықаралық қылмыскерлерді іздеуді ұйымдастыру мен тактикасын нормативтік реттеу тұрғысынан жеткілікті зерттелмеген болып қала берді.
Бұл жағдайлардың бәрі зерттелу жұмыстарының өзектілігін айқындайды осыған орай магистерлік жоба жұмыстың тақырыбы да анықталды.
Магистерлік жобаның мақсаты - халықаралық қылмыскерлерді іздеу және ұстап беру мәселелерінде мемлекеттердің ынтымақтастығын зерттеу.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылды:
қылмыскерлердің халықаралық іздеу түсінігі мен құқықтық негіздерін ашу;
қылмыскерлерді халықаралық іздестіру саласында экстрадициялау институтының жұмыс әдістері мен нысандарын зерделеу;
халықаралық қылмыстар үшін мемлекеттердің халықаралық-құқықтық жауапкершілігін зерделеу;
мемлекеттердің халықаралық қылмыстар үшін жауапкершілігінің түрлері мен нысандарын сипаттау;
қылмыскерлерді халықаралық іздестіру және оларды экстрадициялау жөніндегі жедел-іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру мен тактикасын жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны - екі немесе одан да көп елдердің ішінде қылмыскерлерді іздеудің практикалық қызметі; осындай іздестіру процедурасын, ұйымдастырылуы мен тактикасын реттейтін халықаралық-құқықтық актілер, нұсқаулар мен нұсқаулар жиынтығы; қылмыскерлерді халықаралық іздеу тәртібін реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері.
Зерттеу мәні - қылмыскерлерді іздестірудегі халықаралық ынтымақтастықтың заңдылықтары мен үрдістері, әлемдік қоғамдастық мемлекеттерінің құқық қорғау қызметі бағытының мәні, ғылыми және оқу әдебиеті болып табылады.
Магистрлік жобаның зерттеудің әдістері - Зерттеудің әдіснамалық негізін теорияның практикаға диалектикалық тәуелділігін көрсететін танымның әмбебап әдісі құрады. Зерттеу барысында халықаралық іздестіру рәсімін реттейтін заңнамалық нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратты жинау, қорыту және талдау сияқты әдістер қолданылды.Зерттеудің теориялық негізін халықаралық құқық, криминалистика, қылмыстық құқық және процесс, жедел-іздестіру қызметі саласындағы ғылыми еңбектер құрайды.
Зерттеудің нормативтік базасы қылмыскерлерді халықаралық іздеу процедурасын, ұйымдастырылуын және тактикасын реттейтін халықаралық және ұлттық құқықтық актілер, нұсқаулықтар мен әдістемелік ұсыныстар кешені болатыны айқын.
Магистрлік жобаны зерттеудің ғылыми жаңалығы - Осы магистрлік жобаның ғылыми жаңалығы бұл Қазақстанда және шетелде қылмыстық қудалау немесе үкімді орындау үшін адамдарды ұстап беру институтының тарихи-құқықтық зерттеулерін жүргізуге кешенді тәсіл қолдану әрекетін зерделеу болып табылады, бұл оның пайда болу, даму және модернизация перспективаларын анықтауға мүмкіндік берді. Жобада қосымшада көрініс тапқан қылмыстық қудалау немесе үкімді орындау үшін адамдарды беру тәртібін реттейтін әр түрлі қылмыстық іс жүргізу кодексінің кейбір баптарының нұсқалары ұсынылған.
Жұмыста шет мемлекеттердің аумағында құрылымдардың құрамына кіретін адамдарды қылмыстық қудалау және ұстап беру рәсімдерін реттейтін құқықтық базаны одан әрі жетілдіру дің мысалдық бағыттары сипатталған. Бұған дейін бұл мәселе ресейлік заң шығарушылардың назарынан тыс қалды. Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы сонымен қатар диссертация Интерполдың қатысуымен және қатысуынсыз қылмыскерлерді халықаралық іздеудің қазіргі кезеңінде бар формаларына жан-жақты салыстырмалы зерттеу жүргізгендігінде. Сонымен бірге, қылмыскерлерді халықаралық іздеуді ұйымдастыру мәселелерін реттейтін соңғы ресейлік ведомстволық және ведомствоаралық нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру бағыттарыда ұсынылған.
Магистрлік жобаны зерттеудің практикалық маңыздылығы - Осы жобада қамтылған материалдар жедел-іздестіру қызметі мен қылмыстық процесс теориясын дамыту үшін пайдаланылуы мүмкін. Сонымен қатар, жобаның негізгі нәтижелерін қолдануға болады:
1. Қазақстан заңнамасын жетілдіру жөніндегі жұмыстарда;
2. Органдар мен лауазымды адамдардың құқық қолдану практикасында
3. Арнайы оқу курстарының мемлекет және құқық теориясы, жедел іздестіру қызметі пәндері бойынша жалпы курсты оқыту процесінде.
Зерттеу нәтижелері бойынша "Халықаралық экстрадициялау", "Халықаралық қатынас" пәндері бойынша сабақтар барысында студенттермен жұмыс нәтижелері ашық талқыланды, оқытушылармен бірлесіп тақырып бойынша кері байланыс алу үшін факультеттің ОӘК өткізілді.
Жұмыс тақырыбы бойынша жарияланымдар.
Қылмыскерлерді халықаралық іздестіруді қамтамасыз ету (жағдайы, өзекті мәселелері, шешу жолдары) Сборник материалов VIII Международный научно-практической конференции Наука и образование в современном мире: вызовы ХХІ века - Нур-Султан: 2021г - С.25-31.
Халықаралық құқықтағы мемлекеттердің жауапкершілігі Сборник материалов VIII Международный научно-практической конференции Наука и образование в современном мире: вызовы ХХІ века - Нур-Султан: 2021г - С.32-38
Жобаның құрылымы мен көлемі. Магистерлік жоба кіріспеден және үш тараудан тұрады, олардың әрқайсысында екі параграф, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен және 89 беттен тұрады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ІЗДЕУДІҢ НЕГІЗІМЕН ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ЭКСТРАДИЦИЯЛАУ
1.1 Қылмыскерлерді халықаралық іздестіру ұғымы және құқықтық негіздері
Қылмыскерлерді халықаралық іздеу-бұл қылмыс жасалған мемлекеттің аумағынан тыс жерде жүргізілген іздеу әрекеттері. Мұндай іздеуге бірнеше ел қатысады, кез-келген жағдайда екіден көп болады. Оны әрқайсысының қылмыстық полициясы өздерінің ұлттық заңдары мен ведомстволық нұсқауларын сақтай отырып, өз аумағында өз күштерімен жүргізеді. Мұндай іздеудегі Интерполдың рөлі орасан зор.
Халықаралық іздеуді ұйымдастыру жөніндегі іс-шараларды Интерпол ұлттық бюросының делдалдығысыз да жүргізуге болады. Мысалы, Қазақстан Республикасы ІІМ шет мемлекеттердің ІІМ-мен бірқатар халықаралық келісімдер жасады. Олардың көпшілігінде қылмыстық қудалаудан жасырынып жүрген адамдарды іздестіруге, хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіруге, танылмаған мәйіттерді сәйкестендіруге бағытталған қызмет ынтымақтастық салаларының бірі ретінде көрсетілген.
Халықаралық іздестіруді ұйымдастыру мәселелері бойынша өзара іс-қимыл Ұлттық әділет органдары, прокуратура, сот және өзге де құқық қорғау органдары деңгейінде, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың, мысалы Біріккен Ұлттар Ұйымының, оның мамандандырылған мекемелері мен өңірлік ұйымдарының, қылмыстың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі комитеттің, халықаралық терроризм жөніндегі Арнайы комитеттің, үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдардың жұмысы шеңберінде жүзеге асырылады.
Интерпол арналары бойынша халықаралық іздестіру жарияланады:
1) жасырынған немесе қашқан айыпталушылар, сотталғандар;
2) хабар-ошарсыз кеткен адамдар. Аталған іздестіруге саяси, әскери, діни немесе нәсілдік сипаттағы қылмыстар жасағаны үшін айыпталған адамдар жарияланбайды. Интерпол арналары бойынша іздестіруге әскери қызметке қарсы қылмыс жасаған адамдар да жарияланбайды.
Халықаралық іздестіру жедел-іздестіру іс-шараларының нәтижесінде іздестірілушінің елден тыс жерге кеткені туралы не оның шетелге шығу ниеті туралы, сондай-ақ оның шетелде іскерлік, туыстық және өзге де байланыстарының болуы туралы ақпарат алынған жағдайда ғана жариялануы мүмкін. Интерпол арналары бойынша іздестіру осы ұйымның мүшелері болып табылатын елдердің аумағында ғана жариялануы мүмкін.
Қылмыстық жауаптылықтан және жазасын өтеуден жалтарған адамдарды Халықаралық іздестіруді бастау үшін бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңдау туралы қаулының не бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау туралы сот үкімінің болуы міндетті шарт болып табылады. Егер іздестірілушіге қатысты ешқайда кетпеу туралы қолхат сияқты бұлтартпау шарасы таңдалса, халықаралық іздестіру жариялау негізсіз деп есептеледі.Осылайша, іздеу қылмыстық заңы осы елдің шегінен шыққаннан кейін жасырынған адамның іс-әрекетімен бұзылған елдің өтініші бойынша басталады.
Объектіге байланысты Интерполмен жүргізілген іздеуді төрт түрге жіктеуге болады:
1) қылмыскерлерді қамауға алу және кейіннен ұстап беру (экстрадициялау) мақсатында іздестіру);
2) күдіктілер мен қылмыскерлерді олардың мінез-құлқын бақылау мақсатында іздестіру;
3) хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіру;
4) ұрланған құндылықтарды іздеу.
Іздестірудің бірінші түрі-қылмыстық қылмыскерлерді ұстап беру мәселелері бойынша мемлекеттер ынтымақтастығының құрамдас бөлігі. Оның үлесіне Интерполдың іздестіру жұмысының негізгі көлемі тиесілі. Қылмысқа қарсы халықаралық күрес тәжірибесінде қудаланған адамды ұстап беру ең қиын мәселе болып табылады, өйткені ол мүдделі мемлекеттердің егемендігіне тікелей әсер етеді. Қылмыскерлерді ұстап беру туралы шешім мемлекеттің ішкі құзыретіне жатады. Ол оның құқықтық негіздерін (халықаралық шарт, өзара түсіністік, ұлттық заңнама), екіжақты байланыстар жүзеге асырылатын арналарды (дипломатиялық, заңды) айқындайды, ұстап беру туралы түпкілікті шешім шығаруға құқылы органдарды (сот, прокуратура), ұстап беру шарттарын көрсетеді, ынтымақтастық жөніндегі әріптестермен оның рәсімімен келіседі.
Экстрадициялау практикасында полицияға көмекші рөл беріледі-ұстап берілетін субъектінің болуын қамтамасыз ету. Интерполдың Бас Ассамблеясы 1960 жылы "экстрадициялық мәселелерде полиция органдары әрдайым және негізінен Үкіметтің экстрадициялауға жауапты көмекші органдары болып табылады"деп атап өтті. Дегенмен, полиция жұмыстың ең қиын, көп уақытты қажет ететін және жиі қауіпті бөлігін - қылмыскерді іздеу, ұстау және қамауға алуды қамтиды.
Экстрадициялау туралы түпкілікті істер бойынша полицияның үлесіне келетін іс-әрекеттер мемлекеттердің дипломатиялық байланыстарымен бірге жүреді не олардан озады. 1914 жылы бірінші халықаралық полиция конгресінде экстрадициялау істері бойынша қылмыскер болған елдің полициясына оны ұстап беру туралы ресми өтініш дипломатиялық арналар арқылы келіп түскенге дейін оған жасырын бақылау орнату туралы өтінішпен тікелей жүгіну ұсынылды.
Интерпол өзінің алғашқы жылдарынан бастап барлық мемлекеттердің қатысуымен қылмыскерлерді ұстап беру туралы жалпы келісім жасау идеясын қолдады. Мұндай ұсыныстар оның көптеген сессияларында айтылды. Бірақ тәжірибе аймақтық көпжақты келісімдер жасау жолымен жүрді(мысалы, 1957 жылы Еуропа кеңесі елдері қол қойған еуропалық экстрадиция туралы конвенция). Алайда, бұрынғыдай, мемлекеттер үшін олардың мүдделерін толығымен жүзеге асыруға мүмкіндік беретін екі жақты келісімдер артықшылық болып қала берді. Осыны ескере отырып, Интерполдың Бас Ассамблеясы 20-сессияда (1960 ж., Вашингтон) қабылданған арнайы рұқсатпен ұйымға қатысушы елдерге экстрадициялау туралы екіжақты немесе көпжақты шарттар жасасуды, ал бұған дейін қылмыскерлерді ұстап беру шарттарын айқындайтын экстрадиция туралы Мемлекеттік заңдар қабылдауды, оның ішінде осы мәселе бойынша шарт жоқ елдерді де қабылдауды ұсынды. Бас хатшылыққа экстрадиция туралы заңды қабылдаған елдердің есебін жүргізу, олардың мәтіндерін сұрау тапсырылды.
Халықаралық экстрадициялау тәжірибесінде ұстап беру рәсімін, әсіресе оның дайындық кезеңін - қылмыскерді ұстау мен қамауға алуды жеңілдетуге және жеделдетуге ұмтылыс байқалды. Интерполдың қатысуымен дипломатиялық және басқа да мемлекетаралық арналар арқылы эскрадиация рәсімі рәсімделгенге дейін іздестіріліп жатқан қылмыскерлерді қамауда ұстай отырып, алдын ала (алдын ала) қамауға алу идеясы жүзеге асырылды.
Интерполдың Бас хатшылығы қандай да бір елдің полиция органының іздестіруді ұйымдастыру туралы өтінішінен бастап және Интерполдың тиісті картасында жасалатын іздестіруді тоқтату туралы жазбамен аяқталатын экстрадициялау туралы нақты істер бойынша іс-қимыл жоспарын әзірледі. Жалпы алғанда, мұндай іздеу беру рәсімінің алдындағы сегіз кезеңнен тұрады. Олар Интерпол Бас Ассамблеясының 29-шы сессиясының шешімдері.
Интерпол тәжірибесінде іздеудің екі түрі белгілі, қарапайым және шұғыл. Үш құжаттың бірінің: іздестіріліп жатқан адамды қамауға алуға ордердің, бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау туралы сот үкімінің немесе "оларға заңды күші бойынша тең басқа құжаттың"болуы екеуін де бастау үшін міндетті шарт болып табылады.
Кәдімгі іздеу келесі әрекеттерді қамтиды. Іздестіруге бастамашы болған Интерполдың Елдің ұлттық бюросы Интерполдың Бас хатшылығына халықаралық іздестіру жүргізу туралы өтініш жібереді. Ол Интерполдың қызыл шеңбері деп аталады (Интерполдың эмблемасының жоғарғы оң жақ бұрышында қызыл өрісте бейнеленген іздеу нысаны), оның көшірмелері халықаралық ұйымға мүше елдердің ҰБО - ға жіберіледі.
"Қызыл циркуляр" (Red Notice - қызыл бұрыш) алғаннан кейін әрбір ҰБО онда жазылған қылмыстарды Ұлттық қылмыстық заңнама тұрғысынан бағалайды және ел аумағында іздестіруді жариялауға жол беру туралы мәселені шешеді. Оң шешім қабылдаған кезде барлық полиция органдарына іздеуді бастау командасы беріледі. Әр елде бұл полицияның іздестіру іс-әрекетінің тәжірибесіне сәйкес жасалады: іздестірілген адамдардың тізімдері жарияланады, әр іздеушіге бюллетеньдер басып шығарылады және таратылады, арнайы іздестіру жұмыстары жүргізіледі және т. б. Орталықтан алынған бұйрық негізінде жергілікті полиция органдары іздестіру операцияларын жүзеге асырады. Мүмкіндігінше олар қолда бар барлық құралдарды қолдана отырып, кідіріссіз әрекет етуге міндетті. Іздестіріліп жатқан адамды тапқан кезде полиция оны өз елінің заңдарын басшылыққа ала отырып ұстайды.
Қылмыскер ұсталғаннан кейін полиция жақын маңдағы жергілікті соттың алдында оны кейіннен ұстап беру үшін қамауға алу туралы мәселені қозғайды. Шетелдікті қамауға алу үшін оның басқа елде қылмыс жасау фактісі негіз болады, ол туралы іздестіру басталған елде шығарылған қамауға алу туралы қаулыда хабарланады. Басқа елден қамауға алу туралы қаулы алынған жағдайда, қылмыскердің ұсталған жеріндегі судьялар оны Интерполдың "Қызыл шеңберде" қамауға алу туралы шешімін негіздей алады, оны көптеген елдерде іздестірілген адамды қамауға алу туралы халықаралық бұйрық ретінде қарастырады. Егер жергілікті сот ұсталған адамды алдын ала қамауға алу туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартса, полицияға оның орын ауыстыруын қадағалау және Бас хатшылыққа немесе іздестіру бастамашысына олардың болатын жерін ауыстыруы туралы шұғыл хабарлау ұсынылады.
Жүргізілген қамауға алу туралы полиция дереу өз елінің ұлттық бағалы қағаздарына хабарлайды, ол өз кезегінде қылмыскерді қамауға алу туралы Бас хатшылыққа және іздестіруге бастамашы елдің ұлттық бағалы қағаздарына хабарлайды. Интерполдың Ұлттық бюросы өз елінің мүдделі құқық қорғау органына қылмыскерді қамауға алу туралы хабарлайды. Соңғысы ұсталған елге ұсталған адамды ұстап беру туралы ресми құжаттарды жедел жібереді. Интерпол мұны мүмкіндігінше тезірек жасауға кеңес береді, өйткені дәстүрлі заңдар мен келісімдерде тұтқындаудың салыстырмалы түрде қысқа мерзімі шығарылғанға дейін анықталады. Іздестіріліп жатқан адамды қамауға алғаннан кейін Бас хатшылық оны іздестіру туралы материалдарға белгі ("өшіру") қояды. Іздестірудің тоқтатылғаны туралы Интерполға мүше елдерге хабарланады.
Шұғыл іздестіру әдеттегіден өзгеше, өйткені шұғыл жағдайларда ҰБО бас хатшылықты айналып өтіп, қашып кеткен қылмыскерді іздестіру туралы өтінішті оның уақытша келген елінің ҰБО-на жібереді. Қылмыскердің ізін суытпай қудалаған кезде Интерпол іске дереу қосылады. Оның байланыс құралдары кез-келген елге іздеу және қамауға алу туралы өтініштерді тез арада таратуға кепілдік береді.
Шұғыл іздеуге елдердің шектеулі саны қатысады, өйткені ол қылмыскер орналасқан елдер немесе аймақ белгілі болған кезде жарияланады. Оның бастамашысы - ҰБО - на шұғыл іздеу кезінде басқа елдердің полициясына бермес бұрын мұндай акцияның негізділігін халықаралық деңгейде мұқият өлшеу міндеті тұр.
Іздестірудің бастамашысы бас хатшылықты оның жарияланғаны туралы хабардар етуге және сонымен бір мезгілде іздестіріліп жатқан адам туралы ақпараттың бар-жоғын тексеруге міндетті. Жарияланған күннен бастап үш ай ішінде табысқа жетпеген шұғыл іздестіру әдеттегіге ауыстырылады.
Интерполда іздеудің тағы бір түрі қолданылады (шұғыл және әдеттегіден басқа) - полицияның бақылауын белгілеу үшін қылмыскердің тұрған жерін анықтау. Бұл жағдайда іздеу әрекеттерінің мақсаты-іздеушінің тұрған жерін анықтау, оның қозғалысына бақылау орнату.
Іздеудің бұл түрі келесі жағдайларда жарияланады:
1) полицияда қудаланатын адамды қамауға алу және ұстап беру туралы өтінішті ресімдеу үшін жеткілікті деректер жоқ;
2) мұндай деректер жеткілікті, бірақ іздестірудің бастамашы елінде іздестіріліп жатқан елмен ұстап беру туралы шарт жоқ, сондықтан өтінішті қанағаттандыруға сенуге болмайды.
Бақылауды белгілеу мақсатында іздестіру Интерпол Жарғысының 3-бабының шарттарына сәйкес келуден басқа қандай да бір ерекше формальдылықсыз жарияланады. Байқауды белгілеу мақсатында іздестіруге жарияланған адамдарға Интерполдың Бас хатшылығы "жасыл циркулярды" толтырады, онда "қызыл циркулярдағы" сияқты мәліметтер, сондай-ақ іздестіруді жариялау себептері (мысалы, "үйреншікті халықаралық қылмыскер") хабарланады, оның фотосуреттері (фас және оң жақ бейіні), қол саусақтарының таңбалары және полицияға "ол пайда болған жағдайда бақылауға алу" үндеуі, сондай-ақ "күдікті мінез-құлықтың немесе қылмыстық әрекеттің барлық жаңа фактілері туралы Интерполдың Бас хатшылығына хабарлау".
Кейде аралас іздеу жарияланады. Бұл жағдайда іздестіру бастамашысының ұстап беру туралы шарты бар елдерге қылмыскерді қамауға алу және ұстап беру мақсатында іздестіру туралы өтініш жасалады. Барлық басқа елдер қылмыскердің қозғалысын және оның қызметін бақылау туралы ұсынысқа жүгінеді. Аралас іздестіру кезінде екі циркуляр жіберіледі - "қызыл" және "жасыл": "Еуропа елдерінде және АҚШ-та қылмыскер анықталған кезде ұстап беру мақсатында алдын ала қамауға алу" деген белгісі бар қызыл, ал "жасыл" деген белгісі бар басқа елдерде оның қозғалысы мен қызметін бақылау. Барлық жағдайларда іздестіру бастамашысын және бас Хатшылықты хабардар ету".
Интерпол аясында іздеудің тағы бір түрі бар - қылмысқа күдіктілердің орналасқан жерін анықтау. Оны жариялау үшін "көк дөңгелек" қолданылады. Ол" қызыл "және" жасыл " түстерден ерекшеленеді, өйткені онда аталған адам қылмыс жасады деп күдіктенген кезде басталады, бірақ тергеуде бұл туралы нақты дәлелдер жоқ. "Оған қылмыстық іс бойынша сұрақтар қою"үшін осы адамның тұрған жерін анықтау қажет.
Ақырында, хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздеу бар, олар тиісті формулярда айтылғандай, "отбасының мүддесі үшін"жүргізіледі.
Халықаралық масштабта бұл іздеуші тұрақты тұратын елден кеткені туралы нақты нұсқаулар болған жағдайда жарияланады. Әрбір іздестірілушіге Интерполдың "сары циркуляры" толтырылады, онда оның фотосуреті орналастырылады, сырт келбетінің сипаттамасы, іздестіру туралы мәліметтер жинақталатын Бас хатшылықтың дерекнамасының нөмірі келтіріледі.
"Отбасы мүддесі үшін" іздестірілетін барлық адамдар бас хатшылықтағы танылмаған мәйіттердің картотекасы бойынша алдын ала тексеріледі. Ол танылмаған мәйіттердің табылғаны туралы мәйіттің табылу мән-жайлары баяндалған, оның бейнесі, саусақ іздері көрсетілген "қара циркуляр" бағытымен хабардар етеді. Мұндай жұмыс мәйіттің шетелдікке тиесілі екеніне күмән болмаған жағдайларда жүзеге асырылады.
Шетелде іздестірілген адамдар табылған кездегі іс-қимыл тәртібі. Интерполдың шетелдік бюросынан іздестірілген адамдарды табу туралы хабарлама алғаннан кейінгі іс-қимыл тәртібі халықаралық іздеу қандай мақсатта жарияланғанына және оның жалпы жарияланғанына байланысты. Әрқайсысы тиісті әрекеттерді қажет ететін үш жағдайды анықтауға болады:
1) қамауға алу және экстрадициялау мақсатында халықаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау не ұстау;
2) орналасқан жерін айқындау және оның жүріп-тұруын бақылау мақсатында халықаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау болып табылады;
3) халықаралық іздестіру жарияланбаған, бірақ Қазақстанда іздестірілген немесе ТМД елдерінің аумағында мемлекетаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау.
Адамды мемлекетаралық іздестіруге жариялау туралы шешім қабылданғанға дейін мынадай іс-шаралар жүргізу қажет:
1) іздестіріліп жатқан адамның паспорт-визалық аппараттарға шетелге шығу үшін құжаттарды беру туралы өтінішпен бару фактісінің бар-жоғын тексеруге және тиісті құжаттарды алуға құқық беретін материалдардың көшірмелерін сұратуға құқылы;
2) іздестіріліп жатқан адамның шет мемлекеттердің консулдық мекемелеріне шет мемлекеттің азаматтығын беру туралы өтінішпен жүгінгенін тексеруге құқылы;
3) іздестіріліп жатқан адамның фотосуретін, оның жазу үлгілері мен қол саусақтарының іздерін немесе дактилоформулаларын алу үшін шаралар қолдануға міндетті;
4) іздестіріліп жатқан адамның туған жері бойынша АХАЖ органдары арқылы оның қандай да бір өтінішпен жүгіну немесе туу туралы куәліктің көшірмесін беру туралы сұрау салудың келіп түсу фактілерінің бар-жоғын анықтауға міндетті.
Мемлекетаралық іздестіруді жариялау туралы шешім жүргізілген жедел-іздестіру іс - шараларының нәтижесінде іздестіріліп жатқан адамның ТМД-ға мүше бір немесе бірнеше елдің аумағында ықтимал орналасқан жері, оның туыстық, достық және өзге де байланыстары анықталған, сондай-ақ ТМД елдерінің аумағына шығу ниеті туралы ақпарат алынған жағдайда ғана қабылданады.
ТМД елдерінің аумағында мемлекетаралық іздеу құрылымы мен іс-әрекет сипаты бойынша федералды іздеу жүйесіне ұқсас.
Қазақстанның ішкі істер органдары жіберген федералды іздеуді жариялау туралы ережелер мемлекетаралық ақпараттық банкке (ХАБ) іздеу салынған адамға қатысты қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасы таңдалған жағдайда ғана жіберіледі. ХАБ-дан алынған мәліметтер ТМД елдері ішкі істер министрлігінің Ақпараттық орталықтарына (АО) АО-ның жедел-анықтамалық картотекаларына және мекенжай бюроларына орналастыру үшін беріледі.Ауыр қылмыс жасаған (тізбесі іздестіруге бастамашы мемлекеттің ұлттық заңнамасымен айқындалатын), бас бостандығынан айыру және алдын ала қамау орындарынан немесе қамаудан қашқан, сондай-ақ атыс қаруымен қаруланған не қолданылуы адамдардың қаза табуына немесе олардың денсаулығына зиян келтіруі мүмкін заттары бар, өздеріне қатысты өз елінен тыс жерлерге ТМД елдеріне шығу ниеті туралы немесе осы мемлекеттердің аумағында орналасқан жері туралы анық ақпарат бар адамдар, мемлекетаралық іздестіруге іздестіру жүргізу туралы процестік шешім қабылданғаннан кейін дереу шифротелеграммамен жарияланады, кейіннен (5 күн ішінде) ақпараттық орталықтар арқылы іздестіру үшін қажетті құжаттар жіберіледі.
Қылмыстық жауаптылықтан және жазадан жалтарған адамдарды халықаралық іздестіру іздестіру мақсатына қол жеткізуге немесе оның мерзімінің өтуіне байланысты тоқтатылады.
Жоғарыда айтылғандай, мұндай іздеу не бір жылға жарияланады және жыл сайын расталады, не Интерполдың Бас хатшылығы іздестіру туралы халықаралық хабарламаны шығарған жағдайда бес жылға расталады.Халықаралық іздестіру жүргізу қылмыскер іздестіруге бастамашы елге берілгеннен не оны әртүрлі себептерге байланысты ұстап беру мүмкін болмаған елде қылмыстық жауаптылыққа тартылғаннан кейін, сондай - ақ шетелде іздестіріліп жатқан адам ретінде анықталған мәйіт табылғаннан кейін тоқтатылады. Қылмыстық жауаптылықтан және жазадан жалтарған адамды Халықаралық іздестіруді одан әрі экстрадицияламай немесе қылмыстық жауаптылыққа тартпай оның шетелде орналасқан жерін анықтау ғана тоқтату үшін негіз бола алмайды.
Интерполдың Бас хатшылығы арқылы халықаралық іздестіруге жарияланған Тұлға туралы мәліметтер, егер осы уақыт ішінде осы тұлға туралы қандай да бір қосымша хабарламалар келіп түспесе, іздестіру тоқтатылған кезден бастап бес жыл бойы Хатшылықтың деректер базасында сақталады.Осылайша, өзінің мазмұны бойынша халықаралық іздестіру құқық қорғау органдарының іздестіріліп жатқан қылмыскерлерді табуға, қамауға алуға және ұстап беруге (экстрадициялауға) бағытталған жедел-іздестіру, ақпараттық-анықтамалық және өзге де іс-шаралар кешенін білдіреді.
1.2 Қазіргі кезеңдегі эммисиялық институты
Қылмыстық-құқықтық саладағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың заңдық тұрғыдан күрделі проблемаларының бірі қылмыс жасады деп айыпталған адамдарды ұстап беру болып табылады.
"Қылмыскерлерді ұстап беру "деген сөз тіркесі нормативтік актілердің мәтіндеріне де, адамның қылмыс жасаудағы кінәсі әлі анықталмаған көптеген жағдайларда ұстап беру жағдайларына сәйкес келмейді.
Халықаралық-құқықтық актілерде дәстүрлі түрде беру (extradition) немесе адамдарды беру термині қолданылады.
Қылмыскерлерді ұстап беру (экстрадициялау) институты Халықаралық қатынастар практикасында кеңінен танымал. Мемлекеттер арасындағы қатынастардың дамуына қарай беру институты да жетілдірілуде. Ұстап беруге жататын адамдар тобы нақтыланатын, ұстап беру үшін өлшемшарттар мен негіздер нақтыланатын шарттардың саны өсуде. Саяси себептер бойынша қудаланатын және осыған байланысты Отанын тастап кеткен адамдар ұстап берілмейтін қағидат белгілі бір таралымға ие болады.
Қазіргі халықаралық құқық экстрадициялау институтын қолдану параметрлерін нақты анықтады, мемлекеттер арасындағы қатынастарда әдетте осыған байланысты туындайтын сұрақтарға жауап берді. Қазіргі уақытта ұстап беру институты тек сотталған адамдарға немесе болжалды қылмыскерлерге, яғни қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға ғана қолданылады. Сонымен бірге, қазірдің өзінде мемлекет басқа мемлекетке оның аумағында тұрған адам ұстап беруді талап ететін мемлекеттің азаматы деген негізде ұстап беру туралы талап қоятын жағдайлар жиі кездеседі. Бірақ мемлекеттер арасындағы қарым-қатынаста жалпыға бірдей қабылданған норма қолданылады, оған сәйкес әр адамның кез-келген елден, соның ішінде өз елінен кету құқығын сақтау керек, ал мемлекеттер әдетте бұл құқықты құрметтейді. Егер бұл шетелдіктер заңды түрде олардың аумағында болса және заңнамаға сәйкес шығарып жіберуге әкеп соғатын қандай да бір іс-әрекеттер жасамаса, олар шетелдік азаматтарға қатысты оларды ұстап беру немесе шығарып жіберу жөнінде ешқандай зорлық-зомбылық шараларын қабылдамайды.
Халықаралық қылмыстың алдын алуға және жолын кесуге бағытталған барлық конвенцияларда қылмыс жасады деп айыпталған адамдарды ұстап беруге қатысты ережелер бар.
Әдетте, бұл екі аспект туралы:
1) тиісті конвенциялық қылмыстарды беруді регламенттейтін шарттарға енгізу;
2) "не бер, не жазала" міндеттемесін белгілеу, оған сәйкес болжамды қылмыскерді мүдделі мемлекетке беруден бас тартқан мемлекет істі қылмыстық қудалау үшін өзінің құзыретті органдарына беруге міндеттенеді.Атап айтқанда, халықаралық қорғауды пайдаланатын адамдарға, оның ішінде дипломатиялық агенттерге қарсы қылмыстарды болдырмау және жазалау туралы Конвенцияның, есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы Конвенцияның, адамдарды кепілге алуға қарсы күрес туралы халықаралық конвенцияның нормалары осындай.
Кейбір жаңа конвенцияларда (БҰҰ-ның Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы, БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясы) беру мәселелері Арнайы шарттардың нормаларын ескере отырып, егжей-тегжейлі реттеледі.
Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек туралы шарттар (конвенциялар) -- негізінен екі жақты, сондай-ақ 1993 жылғы ТМД көпжақты Конвенциясы, онда "беру" бөлімдері немесе ұстап беру туралы арнайы актілер бар.
Ұстап беру Уағдаласушы мемлекеттердің міндеті ретінде сараланады және адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін және үкімді орындау үшін талап ету бойынша жүргізіледі. Демек, екінші жағдайда ғана біз үкім бойынша кінәлі деп танылған адам туралы, яғни қылмыскерді ұстап беру туралы айтып отырмыз. Бірінші жағдайда күдікті немесе қылмыс жасады деп айыпталған (халықаралық-құқықтық терминологияға сәйкес -- "болжалды қылмыскер").Шарттарда "ұстап беруге әкеп соғатын қылмыстар"термині қолданылады. Оларға екі Тараптың -- сұрау салушы мемлекеттің және Сұрау салынатын Мемлекеттің заңдары бойынша жазаланатын және оларды жасағаны үшін кемінде бір жыл мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза немесе неғұрлым ауыр (неғұрлым қатаң) жаза көзделетін әрекеттер жатқызылған. Бұл шарт қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін ұстап беруді сипаттайды. Егер адам кемінде алты ай мерзімге немесе неғұрлым ауыр жазаға кесілген болса, үкімді орындау үшін ұстап беру жүргізіледі.
Ұстап беру, егер:
1) ұстап берілуі талап етілетін адам Сұрау салынатын мемлекеттің азаматы болып табылса;
2) сұрау салынатын Мемлекеттің заңнамасына сәйкес талапты алған кезде ескіру мерзімінің өтуі салдарынан не өзге де заңды негіз бойынша қудалауға жол берілмейді;
3) Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында нақ сол қылмыс үшін адамға қатысты үкім шығарылса немесе іс тоқтатылса;
4) бір немесе екі мемлекеттің заңнамасы бойынша қылмыс жеке айыптау тәртібімен қудаланады.
2002 жылғы ТМД Конвенциясында ұстап беруден бас тарту негіздерінің неғұрлым кең тізбесі көзделген (89-бап). Аталғандармен қатар мыналар белгіленген: ұстап беру Сұрау салынатын мемлекеттің егемендігіне, қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі мүмкін; ұстап беру туралы сұрау салу адамды нәсілі, жынысы, діни сенімі, этностық тиесілігі немесе саяси сенімі белгілері бойынша қудалауға байланысты деп пайымдауға дәлелді негіздер бар; Сұрау салынатын Мемлекеттің заңнамасы бойынша іс-әрекет әскери қылмыстарға жатады; адамды Сұрау салынатын мемлекетке үшінші мемлекет бұрын берген; адамға сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында баспана берілді; сұрау салушы және Сұрау салынатын мемлекеттердің қатысуымен жасалған шартта өзге де негіздер бар.
Егер іс-әрекет Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында жасалса, ұстап беруден бас тарту мүмкіндігі туралы норма таратылды.
"Өлім жазасын қолданбау" 81-бабында іске асырылған ТМД Конвенциясының 2002 жылғы нормасы қызығушылық тудырады, оған сәйкес Сұрау салынатын және Сұрау салушы мемлекеттердің заңнамасына нұқсан келтірмей, егер мұндай жазаны сұрау салынатын Тарап қолданбаса, Сұрау салушы Тарап Конвенцияға сәйкес ұстап берілген адамға қатысты өлім жазасын қолданбайды.
Ұстап беру туралы Еуропалық конвенция бірқатар дәстүрлі ережелер мен көптеген нақты нормаларды біріктіреді. Ұстап беру міндеттемесі сұрау салушы Тараптың құзыретті органдары қандай да бір қылмысқа байланысты қылмыстық қудалауды жүргізетін немесе ұстау туралы үкімді немесе қаулыны орындау үшін іздестіріліп жатқан барлық адамдарға қатысты болады. Ұстап беру екі Тараптың -- сұрау салушы және Сұрау салынатын -- бір жыл мерзімге бас бостандығынан айырумен немесе неғұрлым ауыр жазамен жазаланатын қылмыстарға қатысты жүзеге асырылады.
Еуропалық Конвенцияның "Уағдаласушы Тараптың өз азаматтарын беруден бас тартуға құқығы бар" деген тұжырымы ТМД-ның 2002 жылғы Конвенциясымен салыстырғанда сұрау салынатын мемлекеттің азаматтарын ұстап беруден сөзсіз бас тартатын басқа да осындай шарттардың көпшілігімен санаулы болып табылмайды.
Сұрау салынатын мемлекеттің азаматтарын бермеу қағидаларының белгіленуіне байланысты шарттарға, егер Сұрау салынатын мемлекет та-Мамен жүгінетін болса, Сұрау салушы Мемлекеттің аумағында қылмыс жасады деп күдік келтірілген өз азаматтарына қарсы сұрау салынатын мемлекеттің қылмыстық қудалауды жүзеге асыру міндетіне қатысты нормалар енгізілген. Мұндай жағдайда Сұрау салынатын мемлекет өзінің заңнамасына сәйкес қажетті әрекеттерді жүргізеді және Сұрау салушы мемлекетті қылмыстық қудалау нәтижелері туралы хабардар етеді.
Мемлекетаралық қатынастар процесінде жеке адамның құқықтық жағдайы мәселелерін шешумен байланысты құқықтық ынтымақтастықтың ерекше нысаны сотталған адамдарды жазасын өтеу үшін олардың азаматтығы мемлекетіне беру болып табылады. Мұндай берудің (ағылшын термині -- transfer, французша -- transferment) үкімді орындау үшін беруден айырмашылығы неде? Екі жағдайда да мемлекетаралық беру не беру рәсімінің алдында сот талқылауы аяқталады және айыптау үкімі шығарылады. Алайда ұстап беру кезінде Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында болған, бірақ оның азаматтығы жоқ, ал не Сұрау салушы мемлекеттің азаматы, не үшінші мемлекеттің азаматы, не азаматтығы жоқ адам болып келетін адамға қатысты Сұрау салушы (ұстап беруді талап ететін) мемлекеттің соты шығарған үкімді білдіреді. Беру кезінде қылмыс жасаған, осы мемлекеттің юрисдикциясына жататын, бірақ басқа мемлекеттің азаматы болып табылатын адамға қатысты мемлекеттің соты шығарған үкім болжанады, ол сотталған азаматтың бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеу мақсатында оны қабылдауға келісімін немесе ниетін білдіреді (Үкім шығарушы мемлекет және Үкімді орындаушы мемлекет).
Үш көпжақты Конвенция белгілі. 1978 жылғы 19 мамырда олар азаматтары болып табылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ МЕКЕМЕСІ
ӘӨЖ Қолжазба құқығында
ДАУЛЕТБАЕВ НҰРТУҒАН КОЙЛЮБАЙҰЛЫ
ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ІЗДЕСТІРУДІ ЖӘНЕ ҰСТАП БЕРУДІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
7М04217 - "Құқықтану" мамандығы бойынша "заң ғылымдарының магистрі" академиялық дәрежесін алу үшін Магистірлік жоба
Ғылыми жетекші:
Кереев А.А., заң ғылымдарының кандидаты, профессор
Көкшетау қ. 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
2
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ІЗДЕУДІҢ НЕГІЗІМЕН ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ҰСТАП БЕРУ
10
1.1 Халықаралық іздеудің негізімен тұжырымдамасы және қылмыскерлерді экстрадициялау
10
1.2 Қазіргі кезеңдегі эмиссиялық институт
16
2 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ҰСТАП БЕРУ ЖӘНЕ ІЗДЕУ ҮСТІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІКАРАЛЫҚ ЫНЫТМАҚТАСТЫҚТЫ ТАЛДАУ
27
2.1 Халықаралық қылмыстағы мемлекеттің халықаралық-құқықтық жауапкершілігі
27
2.2 Мемлекеттердің халықаралық жасаған қылмысы үшін жауапкершіліктің түрлерімен формалары
41
2.3 Халықаралық бір мезгілде екі және одан да көп мемлекеттің аумағында іздестіру
46
3 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ЭКСТРАДИЦИЯЛАУ ЖҰМЫСТЫҢ ҰЙЫМДАСТЫҚ ШЕГІН ЖЕТІЛДІРУ
53
3.1 Халықаралық қылмыскерлерді іздеу жүйесінің ұйымдастығын жетілдіру
53
3.2 Халықаралық қылмыскерлерді іздеу және оларды экстрадициялаудың жедел-тактикалық шараларын жетілдіру
3.3 Халықаралық қылмыскерлерді іздестірудегі мүлкін тәркілеу түрлері мен жолдары
56
66
ҚОРЫТЫНДЫ
85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
84
ТҮЙІН
Магистірлік жоба кіріспеден, үш бөлімнен, сегіз бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.Магистірлік жобаны зерттеу барысында осы еңбекте кешенді түрде Қазақстан Республикасының қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру құқығын және рәсімін реттейтін отандық және шетелдік заңдары зерттелінді. Қазақстан Республикасының қылмыстық істер бойынша құқықтық іздестіру және экстрадиция туралы екі жақты келісімшарттарына көңіл бөлінді. Қазақстан Республикасының қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру мәселелері бойынша көпжақты халықаралық-құқықтық механизмдерге қатысуы, яғни Қазақстан Республикасының Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының (Интерполдың) Ұлттық орталық бюросы шеңберіндегі және Тәуелсіз Мемлекттер Достастығына мүше мемлекеттердің қылмыстық істер бойынша құқықтық көмекті жүзеге асыру контексінде қылмыс жасаған тұлғаларды ұстап беру мәселелерінде қатысты ынтымақтастығы теориялық және тәжірибелік тұрғыда талқыланды.
АНАТОЦИЯ
Магистерский проект состоит из введения, трех глав, восьми разделов, заключения и списка использованной литературы.
В ходе магистерского проекта комплексно исследовано отечественное и зарубежное законодательство Республики Казахстан, регулирующее право и процедуру выдачи лиц, совершивших преступления. Уделено внимание двусторонним контрактам Республики Казахстан О правовом розыске и экстрадиции по уголовным делам
Теоретическим и практическим образом обсуждалось участие Республики Казахстан в многосторонних международно-правовых механизмах по вопросам выдачи лиц, совершивших преступления, т. е. в рамках Национального центрального бюро Международной организации уголовной полиции (Интерпола) Республики Казахстан и в вопросах выдачи лиц, совершивших преступления в контексте осуществления правовой помощи по уголовным делам государствами-членами Содружества Независимых Государств.
ANNOTATION
The master`s project consists of an introduction, three chapters, eight sections, a conclusion, and a list of references.In the course of the dissertation research, the domestic and foreign legislation of the Republic of Kazakhstan regulating the law and procedure for the extradition of persons who have committed crimes is comprehensively studied. Attention is paid to the bilateral contracts of the Republic of Kazakhstan on legal search and extradition in criminal cases
The participation of the Republic of Kazakhstan in the multilateral international legal mechanisms for the extradition of persons who have committed crimes, i.e. within the framework of the National Central Bureau of the International Criminal Police Organization (Interpol) of the Republic of Kazakhstan and in the extradition of persons who have committed crimes in the context of the implementation of legal assistance in criminal matters by the member States of the Commonwealth of Independent States, was discussed theoretically and practically.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Нормативтік сілтемелер
Осы магистірлік жобада нормативті сілтілер және тиісті анықтамалары мен қысқартулары бар мынадай терминдер пайдаланылды:
1. Халықаралық iздестiрудi жариялау, Қазақстан Республикасы құзыреттi органдарының Интерпол саласы бойынша сұрау салулар мен тапсырмаларды орындауы және жiберуi, сондай-ақ оларды Интерполдың Қазақстан Республикасындағы Ұлттық Орталық бюросында өңдеу туралы нұсқаулықты бекiту туралы. https:adilet.zan.kzkazdocsV030 002341_
2. Ведомствалық және есептерді құру, пайдалану және жетілдіру қағидаларын бекіту туралы 2014 жылғы 8 қыркүйектегі № 577 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2014 жылғы 9 қазанда № 9786 болып тіркелді. https:adilet.zan.kzkazdocsV14C 0009786
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231- V ҚРЗ https:adilet.zan.kzkazdocsK140 0000231
4. Жедел-іздестіру қызметі туралы Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 15 қыркүйектегі № 154-XIII Заңы. https:adilet.zan.kzkazdocsZ940 004000_5. Интерполдың рәсми сайты https:www.interpol.int6. Қазақстан Республикасының Халықаралық қылмыстық полиция ұйымына (Интерпол) кіруіне байланысты шаралар туралы Қазақстан Министрлер Кабинетінің қаулысы 20 шілде 1993 ж № 629 https:adilet.zan.kzkazdocsP930 000629_
Анықтамалар
Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттің қылмыстық-процестік құқығын қолдану - Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттің тергеп-тексеру органдары мен сотының немесе олардың тапсырмасы бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органың шет мемлекеттің қылмыстық-процестік құқығын қолдануға, егер бұл Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта көзделген болса, жол беріледі.
Адамды ұстап беру (экстрадициялау) - қылмыстық жауаптылыққа тарту немесе үкімді орындау үшін іздестіріліп жатқан адамды мемлекетке ұстап беру.
Жедел іздестіру қызметінің қағидаттары - Жедел іздестіру қызметі заңдылық, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау, қадір-қасиетін құрметтеу, азаматтардың заң алдындағы теңдігі қағидаттарына сәйкес, астыртын әрекет ету, жария және жария емес әдістерді ұштастыру, кәсіби әдеп негізінде жүзеге асырылады.
Интерпол ұйымының мақсаттары - елдердің қолданыстағы заңдары шегінде қылмыстық полицияның барлық органдарының өзара ынтымақтасуын қамтамасыз ету және дамыту; - жалпы қылмсытық істермен күресудің алдын алуға тиімді көмектесетін істермен күресудің алдын алуға тиімді көмектесетін мекемелерді құру және дамыту.
Заңды өкілдер - күдіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің, азаматтық талапкердің ата-аналары (ата-анасы), асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары, сондай-ақ күдіктіні, айыпталушыны немесе жәбірленушіні қорғап немесе асырап отырған ұйымдар мен адамдардың өкілі.
Қылмыстық қудалау (айыптау) - қылмыстық заңда тыйым салынған іс-әрекетті және оны жасаған адамды, соңғысының қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы кінәлігін анықтау мақсатында, сондай-ақ осындай адамға жаза немесе өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету үшін айыптаушы тарап жүзеге асыратын процестік қызмет;
Қысқартулар
ҚР
-
Қазақстан Республикасы
ІІМ
-
Ішкі істер министірлігі
ҰБО
-
Ұлттық бюро орталығы
ТМД
-
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
БҰҰ
-
Біріккен Ұлттар Ұйымы
ҚР ҚК
-
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі
ҚР ҚІЖК
-
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі
АҚШ
-
Америка Құрама Штаттары
ХҚПҰ
-
Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы
ТИ
-
Тергеу изоляторы
ҮОЖФҚ
-
Үкімдерді орындау жөніндегі федералды қызмет
БАӘ
-
Біріккен Араб Әмірлігі
ДААЖ
-
Дактилоскопиялық ақпарат алмасу жүйесі
ЕО
-
Еуропалық одақ
КСРО
-
Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
ІІО
-
Ішкі Істер органдары
УҰИ
-
Уақытша ұстау изоляторы
ХИБ
-
Халықаралық инвестициондық банкі
ҰҚҚКҮБ
-
Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күресті үйлестіру бюросы
ҚР АІЖК
-
Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі
ФТБ
-
Федералдық тергеу бюросы
т.б
-
тағы басқа
КІРІСПЕ
Зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігінің мәселесі, ол соңғы онжылдықтарда халықаралық ынтымақтастықтың қылмысқа деген қарсы күрестің рөлі едәуір жоғарылауымен айқындалды. Қоғамдық өмірдің интернационалдануы, мемелекеттер арасындағы шекаралардың ашықтығы, несие-қаржылық және тауарлық биржаның өсуі, байланыс пен көліктің дамуы, осының салдарында адамдар арасындағы байланыс мүмкіндігі ұлғайтылып, сонымен қатар халықаралық ауқымда заңсыз әрекеттерге баруға да жағдай жасайды. Халықаралық немесе халықаралық сипаттағы қылмыстар қатарына жататын қылмыстар саны өсуде. Халықаралық ұйымдасқан қылмыс - бұл біздің заманымыздың ашшы шындығына айналды.
Басқа мемлекеттердің аумағында жасырынған қылмыскерлерді іздеу үстінде қол-ұшын созып ат салысу, ынтымақтастықтың маңызды бағытының бірі болып табылады. Ұйымдасқан қылмыс трансұлттық сипатқа ие болуда, қылмыс халықаралық деңгейде артып келеді. Бұл халықаралық іздеудің стратегиясы мен тактикасын қалыптастыруды және оның құқықтық негіздерін ұйымдастырудың нысандары мен әдістерін жетілдіруді түсіндіреді.
Алғаш рет жасырынған қылмыскерлерді халықаралық іздеу практикасының ұйымдастырушылық және процедуралық рәсәмі 1923 жылы құрылған Халықаралық қылмыстық полиция ұйымында - Интерполда өтті.
Бірақ сонымен қатар Интерполдағы әлдеқашан дағдыланған жүйемен бірге, XX ғасырдың аяғындағы қылмыскерлерді халықаралық, үкіметаралық және халықаралық ведомствоаралық шарттар мен келісімдер жасасу тәжірибелері де қалыптасты. Мемлекеттердің құқық қорғау органдарының халықаралық аймақтық ұйымдар шеңберіндегі өзара байланысының нақты нысандары пайда бола бастады.
Қылмыскерлерді халықаралық іздеу жұмыстарын ұйымдастыру мәселелерімен бұрын отандық адвокаттар зерттеген. В.М.Атмажитов, Я.М.Бельсон, Г.В.Дашков, В.К.Звирбуль, И.И.Лукашук, Л.А.Островский, И.В.Павлова және тағыда басқа адамдардың еңбектерінде әртүрлі позициялардан қылмыскерлерді, онын ішінде халықаралық қылмыстарды іздеу және оларды экстрадициялау мәселелері қамтылды. Халықаралық қылмыстық полиция ұйымының қызметін зерттеу аясында бұл мәселені нақтылап қарастырған Профессор К.С. Родинов болатын. Интерпол жүйесіндегі халықаралық іздеуді ұйымдастыру мен тактикасының мәселелерін Н.Г. Гасымов өз диссертациясында зерттеген болатын. Алайда, бұл мәселенің көптеген аспектілері, әсіресе ішкі заңнамамен халықаралық қылмыскерлерді іздеуді ұйымдастыру мен тактикасын нормативтік реттеу тұрғысынан жеткілікті зерттелмеген болып қала берді.
Бұл жағдайлардың бәрі зерттелу жұмыстарының өзектілігін айқындайды осыған орай магистерлік жоба жұмыстың тақырыбы да анықталды.
Магистерлік жобаның мақсаты - халықаралық қылмыскерлерді іздеу және ұстап беру мәселелерінде мемлекеттердің ынтымақтастығын зерттеу.
Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер қойылды:
қылмыскерлердің халықаралық іздеу түсінігі мен құқықтық негіздерін ашу;
қылмыскерлерді халықаралық іздестіру саласында экстрадициялау институтының жұмыс әдістері мен нысандарын зерделеу;
халықаралық қылмыстар үшін мемлекеттердің халықаралық-құқықтық жауапкершілігін зерделеу;
мемлекеттердің халықаралық қылмыстар үшін жауапкершілігінің түрлері мен нысандарын сипаттау;
қылмыскерлерді халықаралық іздестіру және оларды экстрадициялау жөніндегі жедел-іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру мен тактикасын жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу нысаны - екі немесе одан да көп елдердің ішінде қылмыскерлерді іздеудің практикалық қызметі; осындай іздестіру процедурасын, ұйымдастырылуы мен тактикасын реттейтін халықаралық-құқықтық актілер, нұсқаулар мен нұсқаулар жиынтығы; қылмыскерлерді халықаралық іздеу тәртібін реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері.
Зерттеу мәні - қылмыскерлерді іздестірудегі халықаралық ынтымақтастықтың заңдылықтары мен үрдістері, әлемдік қоғамдастық мемлекеттерінің құқық қорғау қызметі бағытының мәні, ғылыми және оқу әдебиеті болып табылады.
Магистрлік жобаның зерттеудің әдістері - Зерттеудің әдіснамалық негізін теорияның практикаға диалектикалық тәуелділігін көрсететін танымның әмбебап әдісі құрады. Зерттеу барысында халықаралық іздестіру рәсімін реттейтін заңнамалық нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратты жинау, қорыту және талдау сияқты әдістер қолданылды.Зерттеудің теориялық негізін халықаралық құқық, криминалистика, қылмыстық құқық және процесс, жедел-іздестіру қызметі саласындағы ғылыми еңбектер құрайды.
Зерттеудің нормативтік базасы қылмыскерлерді халықаралық іздеу процедурасын, ұйымдастырылуын және тактикасын реттейтін халықаралық және ұлттық құқықтық актілер, нұсқаулықтар мен әдістемелік ұсыныстар кешені болатыны айқын.
Магистрлік жобаны зерттеудің ғылыми жаңалығы - Осы магистрлік жобаның ғылыми жаңалығы бұл Қазақстанда және шетелде қылмыстық қудалау немесе үкімді орындау үшін адамдарды ұстап беру институтының тарихи-құқықтық зерттеулерін жүргізуге кешенді тәсіл қолдану әрекетін зерделеу болып табылады, бұл оның пайда болу, даму және модернизация перспективаларын анықтауға мүмкіндік берді. Жобада қосымшада көрініс тапқан қылмыстық қудалау немесе үкімді орындау үшін адамдарды беру тәртібін реттейтін әр түрлі қылмыстық іс жүргізу кодексінің кейбір баптарының нұсқалары ұсынылған.
Жұмыста шет мемлекеттердің аумағында құрылымдардың құрамына кіретін адамдарды қылмыстық қудалау және ұстап беру рәсімдерін реттейтін құқықтық базаны одан әрі жетілдіру дің мысалдық бағыттары сипатталған. Бұған дейін бұл мәселе ресейлік заң шығарушылардың назарынан тыс қалды. Бұл жұмыстың ғылыми жаңалығы сонымен қатар диссертация Интерполдың қатысуымен және қатысуынсыз қылмыскерлерді халықаралық іздеудің қазіргі кезеңінде бар формаларына жан-жақты салыстырмалы зерттеу жүргізгендігінде. Сонымен бірге, қылмыскерлерді халықаралық іздеуді ұйымдастыру мәселелерін реттейтін соңғы ресейлік ведомстволық және ведомствоаралық нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру бағыттарыда ұсынылған.
Магистрлік жобаны зерттеудің практикалық маңыздылығы - Осы жобада қамтылған материалдар жедел-іздестіру қызметі мен қылмыстық процесс теориясын дамыту үшін пайдаланылуы мүмкін. Сонымен қатар, жобаның негізгі нәтижелерін қолдануға болады:
1. Қазақстан заңнамасын жетілдіру жөніндегі жұмыстарда;
2. Органдар мен лауазымды адамдардың құқық қолдану практикасында
3. Арнайы оқу курстарының мемлекет және құқық теориясы, жедел іздестіру қызметі пәндері бойынша жалпы курсты оқыту процесінде.
Зерттеу нәтижелері бойынша "Халықаралық экстрадициялау", "Халықаралық қатынас" пәндері бойынша сабақтар барысында студенттермен жұмыс нәтижелері ашық талқыланды, оқытушылармен бірлесіп тақырып бойынша кері байланыс алу үшін факультеттің ОӘК өткізілді.
Жұмыс тақырыбы бойынша жарияланымдар.
Қылмыскерлерді халықаралық іздестіруді қамтамасыз ету (жағдайы, өзекті мәселелері, шешу жолдары) Сборник материалов VIII Международный научно-практической конференции Наука и образование в современном мире: вызовы ХХІ века - Нур-Султан: 2021г - С.25-31.
Халықаралық құқықтағы мемлекеттердің жауапкершілігі Сборник материалов VIII Международный научно-практической конференции Наука и образование в современном мире: вызовы ХХІ века - Нур-Султан: 2021г - С.32-38
Жобаның құрылымы мен көлемі. Магистерлік жоба кіріспеден және үш тараудан тұрады, олардың әрқайсысында екі параграф, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен және 89 беттен тұрады.
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ІЗДЕУДІҢ НЕГІЗІМЕН ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСКЕРЛЕРДІ ЭКСТРАДИЦИЯЛАУ
1.1 Қылмыскерлерді халықаралық іздестіру ұғымы және құқықтық негіздері
Қылмыскерлерді халықаралық іздеу-бұл қылмыс жасалған мемлекеттің аумағынан тыс жерде жүргізілген іздеу әрекеттері. Мұндай іздеуге бірнеше ел қатысады, кез-келген жағдайда екіден көп болады. Оны әрқайсысының қылмыстық полициясы өздерінің ұлттық заңдары мен ведомстволық нұсқауларын сақтай отырып, өз аумағында өз күштерімен жүргізеді. Мұндай іздеудегі Интерполдың рөлі орасан зор.
Халықаралық іздеуді ұйымдастыру жөніндегі іс-шараларды Интерпол ұлттық бюросының делдалдығысыз да жүргізуге болады. Мысалы, Қазақстан Республикасы ІІМ шет мемлекеттердің ІІМ-мен бірқатар халықаралық келісімдер жасады. Олардың көпшілігінде қылмыстық қудалаудан жасырынып жүрген адамдарды іздестіруге, хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіруге, танылмаған мәйіттерді сәйкестендіруге бағытталған қызмет ынтымақтастық салаларының бірі ретінде көрсетілген.
Халықаралық іздестіруді ұйымдастыру мәселелері бойынша өзара іс-қимыл Ұлттық әділет органдары, прокуратура, сот және өзге де құқық қорғау органдары деңгейінде, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың, мысалы Біріккен Ұлттар Ұйымының, оның мамандандырылған мекемелері мен өңірлік ұйымдарының, қылмыстың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі комитеттің, халықаралық терроризм жөніндегі Арнайы комитеттің, үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдардың жұмысы шеңберінде жүзеге асырылады.
Интерпол арналары бойынша халықаралық іздестіру жарияланады:
1) жасырынған немесе қашқан айыпталушылар, сотталғандар;
2) хабар-ошарсыз кеткен адамдар. Аталған іздестіруге саяси, әскери, діни немесе нәсілдік сипаттағы қылмыстар жасағаны үшін айыпталған адамдар жарияланбайды. Интерпол арналары бойынша іздестіруге әскери қызметке қарсы қылмыс жасаған адамдар да жарияланбайды.
Халықаралық іздестіру жедел-іздестіру іс-шараларының нәтижесінде іздестірілушінің елден тыс жерге кеткені туралы не оның шетелге шығу ниеті туралы, сондай-ақ оның шетелде іскерлік, туыстық және өзге де байланыстарының болуы туралы ақпарат алынған жағдайда ғана жариялануы мүмкін. Интерпол арналары бойынша іздестіру осы ұйымның мүшелері болып табылатын елдердің аумағында ғана жариялануы мүмкін.
Қылмыстық жауаптылықтан және жазасын өтеуден жалтарған адамдарды Халықаралық іздестіруді бастау үшін бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңдау туралы қаулының не бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау туралы сот үкімінің болуы міндетті шарт болып табылады. Егер іздестірілушіге қатысты ешқайда кетпеу туралы қолхат сияқты бұлтартпау шарасы таңдалса, халықаралық іздестіру жариялау негізсіз деп есептеледі.Осылайша, іздеу қылмыстық заңы осы елдің шегінен шыққаннан кейін жасырынған адамның іс-әрекетімен бұзылған елдің өтініші бойынша басталады.
Объектіге байланысты Интерполмен жүргізілген іздеуді төрт түрге жіктеуге болады:
1) қылмыскерлерді қамауға алу және кейіннен ұстап беру (экстрадициялау) мақсатында іздестіру);
2) күдіктілер мен қылмыскерлерді олардың мінез-құлқын бақылау мақсатында іздестіру;
3) хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіру;
4) ұрланған құндылықтарды іздеу.
Іздестірудің бірінші түрі-қылмыстық қылмыскерлерді ұстап беру мәселелері бойынша мемлекеттер ынтымақтастығының құрамдас бөлігі. Оның үлесіне Интерполдың іздестіру жұмысының негізгі көлемі тиесілі. Қылмысқа қарсы халықаралық күрес тәжірибесінде қудаланған адамды ұстап беру ең қиын мәселе болып табылады, өйткені ол мүдделі мемлекеттердің егемендігіне тікелей әсер етеді. Қылмыскерлерді ұстап беру туралы шешім мемлекеттің ішкі құзыретіне жатады. Ол оның құқықтық негіздерін (халықаралық шарт, өзара түсіністік, ұлттық заңнама), екіжақты байланыстар жүзеге асырылатын арналарды (дипломатиялық, заңды) айқындайды, ұстап беру туралы түпкілікті шешім шығаруға құқылы органдарды (сот, прокуратура), ұстап беру шарттарын көрсетеді, ынтымақтастық жөніндегі әріптестермен оның рәсімімен келіседі.
Экстрадициялау практикасында полицияға көмекші рөл беріледі-ұстап берілетін субъектінің болуын қамтамасыз ету. Интерполдың Бас Ассамблеясы 1960 жылы "экстрадициялық мәселелерде полиция органдары әрдайым және негізінен Үкіметтің экстрадициялауға жауапты көмекші органдары болып табылады"деп атап өтті. Дегенмен, полиция жұмыстың ең қиын, көп уақытты қажет ететін және жиі қауіпті бөлігін - қылмыскерді іздеу, ұстау және қамауға алуды қамтиды.
Экстрадициялау туралы түпкілікті істер бойынша полицияның үлесіне келетін іс-әрекеттер мемлекеттердің дипломатиялық байланыстарымен бірге жүреді не олардан озады. 1914 жылы бірінші халықаралық полиция конгресінде экстрадициялау істері бойынша қылмыскер болған елдің полициясына оны ұстап беру туралы ресми өтініш дипломатиялық арналар арқылы келіп түскенге дейін оған жасырын бақылау орнату туралы өтінішпен тікелей жүгіну ұсынылды.
Интерпол өзінің алғашқы жылдарынан бастап барлық мемлекеттердің қатысуымен қылмыскерлерді ұстап беру туралы жалпы келісім жасау идеясын қолдады. Мұндай ұсыныстар оның көптеген сессияларында айтылды. Бірақ тәжірибе аймақтық көпжақты келісімдер жасау жолымен жүрді(мысалы, 1957 жылы Еуропа кеңесі елдері қол қойған еуропалық экстрадиция туралы конвенция). Алайда, бұрынғыдай, мемлекеттер үшін олардың мүдделерін толығымен жүзеге асыруға мүмкіндік беретін екі жақты келісімдер артықшылық болып қала берді. Осыны ескере отырып, Интерполдың Бас Ассамблеясы 20-сессияда (1960 ж., Вашингтон) қабылданған арнайы рұқсатпен ұйымға қатысушы елдерге экстрадициялау туралы екіжақты немесе көпжақты шарттар жасасуды, ал бұған дейін қылмыскерлерді ұстап беру шарттарын айқындайтын экстрадиция туралы Мемлекеттік заңдар қабылдауды, оның ішінде осы мәселе бойынша шарт жоқ елдерді де қабылдауды ұсынды. Бас хатшылыққа экстрадиция туралы заңды қабылдаған елдердің есебін жүргізу, олардың мәтіндерін сұрау тапсырылды.
Халықаралық экстрадициялау тәжірибесінде ұстап беру рәсімін, әсіресе оның дайындық кезеңін - қылмыскерді ұстау мен қамауға алуды жеңілдетуге және жеделдетуге ұмтылыс байқалды. Интерполдың қатысуымен дипломатиялық және басқа да мемлекетаралық арналар арқылы эскрадиация рәсімі рәсімделгенге дейін іздестіріліп жатқан қылмыскерлерді қамауда ұстай отырып, алдын ала (алдын ала) қамауға алу идеясы жүзеге асырылды.
Интерполдың Бас хатшылығы қандай да бір елдің полиция органының іздестіруді ұйымдастыру туралы өтінішінен бастап және Интерполдың тиісті картасында жасалатын іздестіруді тоқтату туралы жазбамен аяқталатын экстрадициялау туралы нақты істер бойынша іс-қимыл жоспарын әзірледі. Жалпы алғанда, мұндай іздеу беру рәсімінің алдындағы сегіз кезеңнен тұрады. Олар Интерпол Бас Ассамблеясының 29-шы сессиясының шешімдері.
Интерпол тәжірибесінде іздеудің екі түрі белгілі, қарапайым және шұғыл. Үш құжаттың бірінің: іздестіріліп жатқан адамды қамауға алуға ордердің, бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау туралы сот үкімінің немесе "оларға заңды күші бойынша тең басқа құжаттың"болуы екеуін де бастау үшін міндетті шарт болып табылады.
Кәдімгі іздеу келесі әрекеттерді қамтиды. Іздестіруге бастамашы болған Интерполдың Елдің ұлттық бюросы Интерполдың Бас хатшылығына халықаралық іздестіру жүргізу туралы өтініш жібереді. Ол Интерполдың қызыл шеңбері деп аталады (Интерполдың эмблемасының жоғарғы оң жақ бұрышында қызыл өрісте бейнеленген іздеу нысаны), оның көшірмелері халықаралық ұйымға мүше елдердің ҰБО - ға жіберіледі.
"Қызыл циркуляр" (Red Notice - қызыл бұрыш) алғаннан кейін әрбір ҰБО онда жазылған қылмыстарды Ұлттық қылмыстық заңнама тұрғысынан бағалайды және ел аумағында іздестіруді жариялауға жол беру туралы мәселені шешеді. Оң шешім қабылдаған кезде барлық полиция органдарына іздеуді бастау командасы беріледі. Әр елде бұл полицияның іздестіру іс-әрекетінің тәжірибесіне сәйкес жасалады: іздестірілген адамдардың тізімдері жарияланады, әр іздеушіге бюллетеньдер басып шығарылады және таратылады, арнайы іздестіру жұмыстары жүргізіледі және т. б. Орталықтан алынған бұйрық негізінде жергілікті полиция органдары іздестіру операцияларын жүзеге асырады. Мүмкіндігінше олар қолда бар барлық құралдарды қолдана отырып, кідіріссіз әрекет етуге міндетті. Іздестіріліп жатқан адамды тапқан кезде полиция оны өз елінің заңдарын басшылыққа ала отырып ұстайды.
Қылмыскер ұсталғаннан кейін полиция жақын маңдағы жергілікті соттың алдында оны кейіннен ұстап беру үшін қамауға алу туралы мәселені қозғайды. Шетелдікті қамауға алу үшін оның басқа елде қылмыс жасау фактісі негіз болады, ол туралы іздестіру басталған елде шығарылған қамауға алу туралы қаулыда хабарланады. Басқа елден қамауға алу туралы қаулы алынған жағдайда, қылмыскердің ұсталған жеріндегі судьялар оны Интерполдың "Қызыл шеңберде" қамауға алу туралы шешімін негіздей алады, оны көптеген елдерде іздестірілген адамды қамауға алу туралы халықаралық бұйрық ретінде қарастырады. Егер жергілікті сот ұсталған адамды алдын ала қамауға алу туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартса, полицияға оның орын ауыстыруын қадағалау және Бас хатшылыққа немесе іздестіру бастамашысына олардың болатын жерін ауыстыруы туралы шұғыл хабарлау ұсынылады.
Жүргізілген қамауға алу туралы полиция дереу өз елінің ұлттық бағалы қағаздарына хабарлайды, ол өз кезегінде қылмыскерді қамауға алу туралы Бас хатшылыққа және іздестіруге бастамашы елдің ұлттық бағалы қағаздарына хабарлайды. Интерполдың Ұлттық бюросы өз елінің мүдделі құқық қорғау органына қылмыскерді қамауға алу туралы хабарлайды. Соңғысы ұсталған елге ұсталған адамды ұстап беру туралы ресми құжаттарды жедел жібереді. Интерпол мұны мүмкіндігінше тезірек жасауға кеңес береді, өйткені дәстүрлі заңдар мен келісімдерде тұтқындаудың салыстырмалы түрде қысқа мерзімі шығарылғанға дейін анықталады. Іздестіріліп жатқан адамды қамауға алғаннан кейін Бас хатшылық оны іздестіру туралы материалдарға белгі ("өшіру") қояды. Іздестірудің тоқтатылғаны туралы Интерполға мүше елдерге хабарланады.
Шұғыл іздестіру әдеттегіден өзгеше, өйткені шұғыл жағдайларда ҰБО бас хатшылықты айналып өтіп, қашып кеткен қылмыскерді іздестіру туралы өтінішті оның уақытша келген елінің ҰБО-на жібереді. Қылмыскердің ізін суытпай қудалаған кезде Интерпол іске дереу қосылады. Оның байланыс құралдары кез-келген елге іздеу және қамауға алу туралы өтініштерді тез арада таратуға кепілдік береді.
Шұғыл іздеуге елдердің шектеулі саны қатысады, өйткені ол қылмыскер орналасқан елдер немесе аймақ белгілі болған кезде жарияланады. Оның бастамашысы - ҰБО - на шұғыл іздеу кезінде басқа елдердің полициясына бермес бұрын мұндай акцияның негізділігін халықаралық деңгейде мұқият өлшеу міндеті тұр.
Іздестірудің бастамашысы бас хатшылықты оның жарияланғаны туралы хабардар етуге және сонымен бір мезгілде іздестіріліп жатқан адам туралы ақпараттың бар-жоғын тексеруге міндетті. Жарияланған күннен бастап үш ай ішінде табысқа жетпеген шұғыл іздестіру әдеттегіге ауыстырылады.
Интерполда іздеудің тағы бір түрі қолданылады (шұғыл және әдеттегіден басқа) - полицияның бақылауын белгілеу үшін қылмыскердің тұрған жерін анықтау. Бұл жағдайда іздеу әрекеттерінің мақсаты-іздеушінің тұрған жерін анықтау, оның қозғалысына бақылау орнату.
Іздеудің бұл түрі келесі жағдайларда жарияланады:
1) полицияда қудаланатын адамды қамауға алу және ұстап беру туралы өтінішті ресімдеу үшін жеткілікті деректер жоқ;
2) мұндай деректер жеткілікті, бірақ іздестірудің бастамашы елінде іздестіріліп жатқан елмен ұстап беру туралы шарт жоқ, сондықтан өтінішті қанағаттандыруға сенуге болмайды.
Бақылауды белгілеу мақсатында іздестіру Интерпол Жарғысының 3-бабының шарттарына сәйкес келуден басқа қандай да бір ерекше формальдылықсыз жарияланады. Байқауды белгілеу мақсатында іздестіруге жарияланған адамдарға Интерполдың Бас хатшылығы "жасыл циркулярды" толтырады, онда "қызыл циркулярдағы" сияқты мәліметтер, сондай-ақ іздестіруді жариялау себептері (мысалы, "үйреншікті халықаралық қылмыскер") хабарланады, оның фотосуреттері (фас және оң жақ бейіні), қол саусақтарының таңбалары және полицияға "ол пайда болған жағдайда бақылауға алу" үндеуі, сондай-ақ "күдікті мінез-құлықтың немесе қылмыстық әрекеттің барлық жаңа фактілері туралы Интерполдың Бас хатшылығына хабарлау".
Кейде аралас іздеу жарияланады. Бұл жағдайда іздестіру бастамашысының ұстап беру туралы шарты бар елдерге қылмыскерді қамауға алу және ұстап беру мақсатында іздестіру туралы өтініш жасалады. Барлық басқа елдер қылмыскердің қозғалысын және оның қызметін бақылау туралы ұсынысқа жүгінеді. Аралас іздестіру кезінде екі циркуляр жіберіледі - "қызыл" және "жасыл": "Еуропа елдерінде және АҚШ-та қылмыскер анықталған кезде ұстап беру мақсатында алдын ала қамауға алу" деген белгісі бар қызыл, ал "жасыл" деген белгісі бар басқа елдерде оның қозғалысы мен қызметін бақылау. Барлық жағдайларда іздестіру бастамашысын және бас Хатшылықты хабардар ету".
Интерпол аясында іздеудің тағы бір түрі бар - қылмысқа күдіктілердің орналасқан жерін анықтау. Оны жариялау үшін "көк дөңгелек" қолданылады. Ол" қызыл "және" жасыл " түстерден ерекшеленеді, өйткені онда аталған адам қылмыс жасады деп күдіктенген кезде басталады, бірақ тергеуде бұл туралы нақты дәлелдер жоқ. "Оған қылмыстық іс бойынша сұрақтар қою"үшін осы адамның тұрған жерін анықтау қажет.
Ақырында, хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздеу бар, олар тиісті формулярда айтылғандай, "отбасының мүддесі үшін"жүргізіледі.
Халықаралық масштабта бұл іздеуші тұрақты тұратын елден кеткені туралы нақты нұсқаулар болған жағдайда жарияланады. Әрбір іздестірілушіге Интерполдың "сары циркуляры" толтырылады, онда оның фотосуреті орналастырылады, сырт келбетінің сипаттамасы, іздестіру туралы мәліметтер жинақталатын Бас хатшылықтың дерекнамасының нөмірі келтіріледі.
"Отбасы мүддесі үшін" іздестірілетін барлық адамдар бас хатшылықтағы танылмаған мәйіттердің картотекасы бойынша алдын ала тексеріледі. Ол танылмаған мәйіттердің табылғаны туралы мәйіттің табылу мән-жайлары баяндалған, оның бейнесі, саусақ іздері көрсетілген "қара циркуляр" бағытымен хабардар етеді. Мұндай жұмыс мәйіттің шетелдікке тиесілі екеніне күмән болмаған жағдайларда жүзеге асырылады.
Шетелде іздестірілген адамдар табылған кездегі іс-қимыл тәртібі. Интерполдың шетелдік бюросынан іздестірілген адамдарды табу туралы хабарлама алғаннан кейінгі іс-қимыл тәртібі халықаралық іздеу қандай мақсатта жарияланғанына және оның жалпы жарияланғанына байланысты. Әрқайсысы тиісті әрекеттерді қажет ететін үш жағдайды анықтауға болады:
1) қамауға алу және экстрадициялау мақсатында халықаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау не ұстау;
2) орналасқан жерін айқындау және оның жүріп-тұруын бақылау мақсатында халықаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау болып табылады;
3) халықаралық іздестіру жарияланбаған, бірақ Қазақстанда іздестірілген немесе ТМД елдерінің аумағында мемлекетаралық іздестіру жарияланған адамды анықтау.
Адамды мемлекетаралық іздестіруге жариялау туралы шешім қабылданғанға дейін мынадай іс-шаралар жүргізу қажет:
1) іздестіріліп жатқан адамның паспорт-визалық аппараттарға шетелге шығу үшін құжаттарды беру туралы өтінішпен бару фактісінің бар-жоғын тексеруге және тиісті құжаттарды алуға құқық беретін материалдардың көшірмелерін сұратуға құқылы;
2) іздестіріліп жатқан адамның шет мемлекеттердің консулдық мекемелеріне шет мемлекеттің азаматтығын беру туралы өтінішпен жүгінгенін тексеруге құқылы;
3) іздестіріліп жатқан адамның фотосуретін, оның жазу үлгілері мен қол саусақтарының іздерін немесе дактилоформулаларын алу үшін шаралар қолдануға міндетті;
4) іздестіріліп жатқан адамның туған жері бойынша АХАЖ органдары арқылы оның қандай да бір өтінішпен жүгіну немесе туу туралы куәліктің көшірмесін беру туралы сұрау салудың келіп түсу фактілерінің бар-жоғын анықтауға міндетті.
Мемлекетаралық іздестіруді жариялау туралы шешім жүргізілген жедел-іздестіру іс - шараларының нәтижесінде іздестіріліп жатқан адамның ТМД-ға мүше бір немесе бірнеше елдің аумағында ықтимал орналасқан жері, оның туыстық, достық және өзге де байланыстары анықталған, сондай-ақ ТМД елдерінің аумағына шығу ниеті туралы ақпарат алынған жағдайда ғана қабылданады.
ТМД елдерінің аумағында мемлекетаралық іздеу құрылымы мен іс-әрекет сипаты бойынша федералды іздеу жүйесіне ұқсас.
Қазақстанның ішкі істер органдары жіберген федералды іздеуді жариялау туралы ережелер мемлекетаралық ақпараттық банкке (ХАБ) іздеу салынған адамға қатысты қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасы таңдалған жағдайда ғана жіберіледі. ХАБ-дан алынған мәліметтер ТМД елдері ішкі істер министрлігінің Ақпараттық орталықтарына (АО) АО-ның жедел-анықтамалық картотекаларына және мекенжай бюроларына орналастыру үшін беріледі.Ауыр қылмыс жасаған (тізбесі іздестіруге бастамашы мемлекеттің ұлттық заңнамасымен айқындалатын), бас бостандығынан айыру және алдын ала қамау орындарынан немесе қамаудан қашқан, сондай-ақ атыс қаруымен қаруланған не қолданылуы адамдардың қаза табуына немесе олардың денсаулығына зиян келтіруі мүмкін заттары бар, өздеріне қатысты өз елінен тыс жерлерге ТМД елдеріне шығу ниеті туралы немесе осы мемлекеттердің аумағында орналасқан жері туралы анық ақпарат бар адамдар, мемлекетаралық іздестіруге іздестіру жүргізу туралы процестік шешім қабылданғаннан кейін дереу шифротелеграммамен жарияланады, кейіннен (5 күн ішінде) ақпараттық орталықтар арқылы іздестіру үшін қажетті құжаттар жіберіледі.
Қылмыстық жауаптылықтан және жазадан жалтарған адамдарды халықаралық іздестіру іздестіру мақсатына қол жеткізуге немесе оның мерзімінің өтуіне байланысты тоқтатылады.
Жоғарыда айтылғандай, мұндай іздеу не бір жылға жарияланады және жыл сайын расталады, не Интерполдың Бас хатшылығы іздестіру туралы халықаралық хабарламаны шығарған жағдайда бес жылға расталады.Халықаралық іздестіру жүргізу қылмыскер іздестіруге бастамашы елге берілгеннен не оны әртүрлі себептерге байланысты ұстап беру мүмкін болмаған елде қылмыстық жауаптылыққа тартылғаннан кейін, сондай - ақ шетелде іздестіріліп жатқан адам ретінде анықталған мәйіт табылғаннан кейін тоқтатылады. Қылмыстық жауаптылықтан және жазадан жалтарған адамды Халықаралық іздестіруді одан әрі экстрадицияламай немесе қылмыстық жауаптылыққа тартпай оның шетелде орналасқан жерін анықтау ғана тоқтату үшін негіз бола алмайды.
Интерполдың Бас хатшылығы арқылы халықаралық іздестіруге жарияланған Тұлға туралы мәліметтер, егер осы уақыт ішінде осы тұлға туралы қандай да бір қосымша хабарламалар келіп түспесе, іздестіру тоқтатылған кезден бастап бес жыл бойы Хатшылықтың деректер базасында сақталады.Осылайша, өзінің мазмұны бойынша халықаралық іздестіру құқық қорғау органдарының іздестіріліп жатқан қылмыскерлерді табуға, қамауға алуға және ұстап беруге (экстрадициялауға) бағытталған жедел-іздестіру, ақпараттық-анықтамалық және өзге де іс-шаралар кешенін білдіреді.
1.2 Қазіргі кезеңдегі эммисиялық институты
Қылмыстық-құқықтық саладағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың заңдық тұрғыдан күрделі проблемаларының бірі қылмыс жасады деп айыпталған адамдарды ұстап беру болып табылады.
"Қылмыскерлерді ұстап беру "деген сөз тіркесі нормативтік актілердің мәтіндеріне де, адамның қылмыс жасаудағы кінәсі әлі анықталмаған көптеген жағдайларда ұстап беру жағдайларына сәйкес келмейді.
Халықаралық-құқықтық актілерде дәстүрлі түрде беру (extradition) немесе адамдарды беру термині қолданылады.
Қылмыскерлерді ұстап беру (экстрадициялау) институты Халықаралық қатынастар практикасында кеңінен танымал. Мемлекеттер арасындағы қатынастардың дамуына қарай беру институты да жетілдірілуде. Ұстап беруге жататын адамдар тобы нақтыланатын, ұстап беру үшін өлшемшарттар мен негіздер нақтыланатын шарттардың саны өсуде. Саяси себептер бойынша қудаланатын және осыған байланысты Отанын тастап кеткен адамдар ұстап берілмейтін қағидат белгілі бір таралымға ие болады.
Қазіргі халықаралық құқық экстрадициялау институтын қолдану параметрлерін нақты анықтады, мемлекеттер арасындағы қатынастарда әдетте осыған байланысты туындайтын сұрақтарға жауап берді. Қазіргі уақытта ұстап беру институты тек сотталған адамдарға немесе болжалды қылмыскерлерге, яғни қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға ғана қолданылады. Сонымен бірге, қазірдің өзінде мемлекет басқа мемлекетке оның аумағында тұрған адам ұстап беруді талап ететін мемлекеттің азаматы деген негізде ұстап беру туралы талап қоятын жағдайлар жиі кездеседі. Бірақ мемлекеттер арасындағы қарым-қатынаста жалпыға бірдей қабылданған норма қолданылады, оған сәйкес әр адамның кез-келген елден, соның ішінде өз елінен кету құқығын сақтау керек, ал мемлекеттер әдетте бұл құқықты құрметтейді. Егер бұл шетелдіктер заңды түрде олардың аумағында болса және заңнамаға сәйкес шығарып жіберуге әкеп соғатын қандай да бір іс-әрекеттер жасамаса, олар шетелдік азаматтарға қатысты оларды ұстап беру немесе шығарып жіберу жөнінде ешқандай зорлық-зомбылық шараларын қабылдамайды.
Халықаралық қылмыстың алдын алуға және жолын кесуге бағытталған барлық конвенцияларда қылмыс жасады деп айыпталған адамдарды ұстап беруге қатысты ережелер бар.
Әдетте, бұл екі аспект туралы:
1) тиісті конвенциялық қылмыстарды беруді регламенттейтін шарттарға енгізу;
2) "не бер, не жазала" міндеттемесін белгілеу, оған сәйкес болжамды қылмыскерді мүдделі мемлекетке беруден бас тартқан мемлекет істі қылмыстық қудалау үшін өзінің құзыретті органдарына беруге міндеттенеді.Атап айтқанда, халықаралық қорғауды пайдаланатын адамдарға, оның ішінде дипломатиялық агенттерге қарсы қылмыстарды болдырмау және жазалау туралы Конвенцияның, есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы Конвенцияның, адамдарды кепілге алуға қарсы күрес туралы халықаралық конвенцияның нормалары осындай.
Кейбір жаңа конвенцияларда (БҰҰ-ның Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы, БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясы) беру мәселелері Арнайы шарттардың нормаларын ескере отырып, егжей-тегжейлі реттеледі.
Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек туралы шарттар (конвенциялар) -- негізінен екі жақты, сондай-ақ 1993 жылғы ТМД көпжақты Конвенциясы, онда "беру" бөлімдері немесе ұстап беру туралы арнайы актілер бар.
Ұстап беру Уағдаласушы мемлекеттердің міндеті ретінде сараланады және адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін және үкімді орындау үшін талап ету бойынша жүргізіледі. Демек, екінші жағдайда ғана біз үкім бойынша кінәлі деп танылған адам туралы, яғни қылмыскерді ұстап беру туралы айтып отырмыз. Бірінші жағдайда күдікті немесе қылмыс жасады деп айыпталған (халықаралық-құқықтық терминологияға сәйкес -- "болжалды қылмыскер").Шарттарда "ұстап беруге әкеп соғатын қылмыстар"термині қолданылады. Оларға екі Тараптың -- сұрау салушы мемлекеттің және Сұрау салынатын Мемлекеттің заңдары бойынша жазаланатын және оларды жасағаны үшін кемінде бір жыл мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза немесе неғұрлым ауыр (неғұрлым қатаң) жаза көзделетін әрекеттер жатқызылған. Бұл шарт қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін ұстап беруді сипаттайды. Егер адам кемінде алты ай мерзімге немесе неғұрлым ауыр жазаға кесілген болса, үкімді орындау үшін ұстап беру жүргізіледі.
Ұстап беру, егер:
1) ұстап берілуі талап етілетін адам Сұрау салынатын мемлекеттің азаматы болып табылса;
2) сұрау салынатын Мемлекеттің заңнамасына сәйкес талапты алған кезде ескіру мерзімінің өтуі салдарынан не өзге де заңды негіз бойынша қудалауға жол берілмейді;
3) Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында нақ сол қылмыс үшін адамға қатысты үкім шығарылса немесе іс тоқтатылса;
4) бір немесе екі мемлекеттің заңнамасы бойынша қылмыс жеке айыптау тәртібімен қудаланады.
2002 жылғы ТМД Конвенциясында ұстап беруден бас тарту негіздерінің неғұрлым кең тізбесі көзделген (89-бап). Аталғандармен қатар мыналар белгіленген: ұстап беру Сұрау салынатын мемлекеттің егемендігіне, қауіпсіздігіне нұқсан келтіруі мүмкін; ұстап беру туралы сұрау салу адамды нәсілі, жынысы, діни сенімі, этностық тиесілігі немесе саяси сенімі белгілері бойынша қудалауға байланысты деп пайымдауға дәлелді негіздер бар; Сұрау салынатын Мемлекеттің заңнамасы бойынша іс-әрекет әскери қылмыстарға жатады; адамды Сұрау салынатын мемлекетке үшінші мемлекет бұрын берген; адамға сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында баспана берілді; сұрау салушы және Сұрау салынатын мемлекеттердің қатысуымен жасалған шартта өзге де негіздер бар.
Егер іс-әрекет Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында жасалса, ұстап беруден бас тарту мүмкіндігі туралы норма таратылды.
"Өлім жазасын қолданбау" 81-бабында іске асырылған ТМД Конвенциясының 2002 жылғы нормасы қызығушылық тудырады, оған сәйкес Сұрау салынатын және Сұрау салушы мемлекеттердің заңнамасына нұқсан келтірмей, егер мұндай жазаны сұрау салынатын Тарап қолданбаса, Сұрау салушы Тарап Конвенцияға сәйкес ұстап берілген адамға қатысты өлім жазасын қолданбайды.
Ұстап беру туралы Еуропалық конвенция бірқатар дәстүрлі ережелер мен көптеген нақты нормаларды біріктіреді. Ұстап беру міндеттемесі сұрау салушы Тараптың құзыретті органдары қандай да бір қылмысқа байланысты қылмыстық қудалауды жүргізетін немесе ұстау туралы үкімді немесе қаулыны орындау үшін іздестіріліп жатқан барлық адамдарға қатысты болады. Ұстап беру екі Тараптың -- сұрау салушы және Сұрау салынатын -- бір жыл мерзімге бас бостандығынан айырумен немесе неғұрлым ауыр жазамен жазаланатын қылмыстарға қатысты жүзеге асырылады.
Еуропалық Конвенцияның "Уағдаласушы Тараптың өз азаматтарын беруден бас тартуға құқығы бар" деген тұжырымы ТМД-ның 2002 жылғы Конвенциясымен салыстырғанда сұрау салынатын мемлекеттің азаматтарын ұстап беруден сөзсіз бас тартатын басқа да осындай шарттардың көпшілігімен санаулы болып табылмайды.
Сұрау салынатын мемлекеттің азаматтарын бермеу қағидаларының белгіленуіне байланысты шарттарға, егер Сұрау салынатын мемлекет та-Мамен жүгінетін болса, Сұрау салушы Мемлекеттің аумағында қылмыс жасады деп күдік келтірілген өз азаматтарына қарсы сұрау салынатын мемлекеттің қылмыстық қудалауды жүзеге асыру міндетіне қатысты нормалар енгізілген. Мұндай жағдайда Сұрау салынатын мемлекет өзінің заңнамасына сәйкес қажетті әрекеттерді жүргізеді және Сұрау салушы мемлекетті қылмыстық қудалау нәтижелері туралы хабардар етеді.
Мемлекетаралық қатынастар процесінде жеке адамның құқықтық жағдайы мәселелерін шешумен байланысты құқықтық ынтымақтастықтың ерекше нысаны сотталған адамдарды жазасын өтеу үшін олардың азаматтығы мемлекетіне беру болып табылады. Мұндай берудің (ағылшын термині -- transfer, французша -- transferment) үкімді орындау үшін беруден айырмашылығы неде? Екі жағдайда да мемлекетаралық беру не беру рәсімінің алдында сот талқылауы аяқталады және айыптау үкімі шығарылады. Алайда ұстап беру кезінде Сұрау салынатын Мемлекеттің аумағында болған, бірақ оның азаматтығы жоқ, ал не Сұрау салушы мемлекеттің азаматы, не үшінші мемлекеттің азаматы, не азаматтығы жоқ адам болып келетін адамға қатысты Сұрау салушы (ұстап беруді талап ететін) мемлекеттің соты шығарған үкімді білдіреді. Беру кезінде қылмыс жасаған, осы мемлекеттің юрисдикциясына жататын, бірақ басқа мемлекеттің азаматы болып табылатын адамға қатысты мемлекеттің соты шығарған үкім болжанады, ол сотталған азаматтың бас бостандығынан айыру түріндегі жазасын өтеу мақсатында оны қабылдауға келісімін немесе ниетін білдіреді (Үкім шығарушы мемлекет және Үкімді орындаушы мемлекет).
Үш көпжақты Конвенция белгілі. 1978 жылғы 19 мамырда олар азаматтары болып табылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz