Ресми құжат тілінің функциональдық формасы жазба тілі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі. Бүгінгі қазақ журналистикасының әр кезеңдерінде рухани дамуымызға, мәдени өркениетке, әсіресе, ұлттық дәстүрге өз шығармашылықтарымен айтарлықтай үлес қосқан қаламгерлердің туындыларын зерделей отырып, олардың журналистикадағы орнын бағамдау қажеттілігі туды деп айтуға әдбен болады. Кез-келген халықтың тағдыры оның басынан өткерген қилы тарихи кезеңдері сол ұлттың әдебиетіне, өнеріне, журналистикасына із қалдырады. Осындай үлкен із қалдырған бай мұраларымыздың бірі - эпистолярлық публицистиканы айырықша бөліп айтуға болады. Әрі бұл мұраның қай қоғамда болмасын маңызды қызмет атқара отырып өзі өмір сүрген кезеңнің суретін дәл де шынайы беріп, істің оң шешім табуына әркез ұйытқы болғаны белгілі.
Тек бүгінгі күні ғана эпостолярлық жанрдың сәл бәсең артып, оның орнын заманауи форматтардың алмастырғаны айқын. Дегенмен, аталмыш жанр өз қызметін жоғалтқан жоқ. Осы тұста өткенді саралап, жанрдың терең тарихына үңіле отырып, оның әркез оң шешімдерге ұйытқы болғандығын біліп-тану қажеттілігі бүгінгі білім-ғылымға ұмтылушылар үшін жадыларында ұстауы тиіс болғандығын көрсету өзектілігі ретінде танылады.
Эпостолярлық публицистика туралы айтқанда, оның терең тарихы сонау қазақ басылымдарынан бастау алатындығын алдыңғы кезекте айту орынды. Эпистолярлық публицистиканың қалыптасуы мен дамуы тікелей баспасөздің қалыптасуымен байланысты болғандығы да жіті назарда ұстауды қажет етеді.
Диплом жұмысының мaқсaты мен міндеттері. Эпостолярлық публицистиканың қалыптасуы мен дамуын, аталмыш жанрдың құндылығын ерекше атап өте отырып, оның әркезде де жанрлар тарихындағы орнын, маңыздылығын ашып көрсету.
Aтaлғaн мaқсaтқa қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер aлғa қойылды:
- Эпостолярлық жанр табиғаты мен публицистикадағы хат алмасу үдерісін қарастыру;
- эпостолярлық публицистиканың даму кезеңдерін, ерекшеліктерін көрсете отырып, қазақ баспасөзі тарихындағы эпостолярлық публицистиканың көрінісін бағамдау;
- Ұлы Отан соғысы жылдарындағы эпистолярлық публицистиканың жанрлық ерешеліктері мен маңыздылығын тану;
бүгінгі қазақ баспасөзіндегі эпостолярлық публицистиканың көрінісін
қарастыру.
Диплом жұмысының нысaны. Эпостолярлық публицистиканың қалыптасуы мен тарихына қатысты еңбектер. Айқап, Қазақ басылымдарындағы хаттар, Б.Момышұлының мұрағат қорындағы эпостолярлық мұра. Сарғайған хаттар сөйлейді (Түркістан газеті, 2013). Архив қорларындағы майдангер хаттары.

Қазақ баспасөзіндегі эпостолярлық публицистика көрінісі зерттеудің пәні ретінде алынды.
Диплом жұмысының теориялық және тәжірбиелік негіздері.
Зерттеудің теориялық негіздемесін эпостолярлық публицистиканың қалыптасуының тарихы баспасөздегі қолданысы арқылы танылатындығы арқылы көрініс табады.
Зерттеудің теориялық және тәжірбиелік негіздері ретінде соңғы жылдары журналистика саласында табысты қолданылып жүрген әдістер мен тәсілдер пайдаланылған. Тарихилығы мен логикалық өзара бірлігі жұмыстың әдістемелік негізін құрайды.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері. Зерттеу бaрысындa сипaттaмa, банядау, сaлыстырмa сынды кешенді әдіс-тәсілдер бaсшылыққa aлынды.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдебиеттер тізімінен тұрaды.

1 ЭПОСТОЛЯРЛЫҚ ПУБЛИЦИСТИКАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ
1.1 Эпостолярлық жанр табиғаты

Ежелгі кезеңнің өзінде-ақ көркем жазу мәдениеті болған. Сауатты және әдемі жазу арнайы оқу орындарында жүргізілген. Сол сауатты жазудың айнасы іспетті хат жазу немесе өзара хат алмасудың маңыздылығы зор.
Көптеген деректерге қарағанда хат жазысу мектебі біздің дәуірімізге дейінгі кезеңдерде басталса керек. Хат жанрының алғашқы үлгілері Антикалық дәуірдегі Эпикур, Цицерон, Сенека т.б. хаттарынан бастау алса, Шығыс әлеміндегі ең көне хаттарға Үнді патшасы Стратобаттың Серамидаға жіберген хаттарын жатқызады.
Нақтырақ мына бір дерекке көз жүгіртсек, көне грек елі Афины қаласында б.д.д. IV ғасырда негізін қалаған Эпикурдың Бақ атты ғылыми мектебі кең танымал болғандығын, әрі бұл мектеп өкілдері әйгілі жеті ойшылдың бірі сақ ойшылының атынан баяндалатын Анақарыстың хаттарын таратқандығын айтады. Ал көне Рим мемлекетіндегі публицистикалық эпистолография Цицеронның хаттарымен мәлім болғандығы, бұл хаттар 900 данадан асып артылатындығы турасында айтылған[1, 394б.].
Көне заманнан бүгінге дейін хат жанрының әлеуметтік маңыздылығы жоғары болып келді. Хат мәтінінің мәдени және тарихи да мәні де бар. Аталмыш жанр жазба тілдің ежелгі формаларының бірі ретінде жалғастық тапты.
Грецияда күнделікті кездесетін корреспонденция нағыз өнер туындысына айналды. Эпостолярлық өзара байланыс публицистикалық жанрда ежелгі Грек ойшылдарының бір-біріне жіберген философиялық хабарламаларында көрініс тапқан. Мұндай мәтіндерді жазудың өзіндік қиындықтары да болды. Мәселен, іскери хаттарды император кеңесінің мемлекеттік қызметкерлері дайындады.
Көне эпистолярлық мәтіндер ретінде Аристотельдің өзінің шәкірті Александр Македонскийге, Платонның Дионды жақтаушыларға, Македон патшасы Филиппке жазған хаттарын атауға болады. Көпшілікке мәлім, әйгілі философ Эпикур өз шәкірттеріне хат арқылы хабарласып отырған деседі. Мұндай құнды еңбектер арқылы ғылыми-публицистикалық эпистолографияның қалыптасуының сипатын тануға болады.
Эпостолярлық жанр сөз өнерінің бір бөлігі болғандықтан, риторика заңдылықтарына негізделіп стилистикалық нормаларға сүйенді. Хаттар тақырып бойынша топтастырылды.
Эпистолярлық деген гректің epіstola - жазбаша үндеу хат мағынасында қолданылған. Эпистолярлық публицистика көбіне хат түрінде, жедел хат түрінде көрініс тапқан. Хат - публицистиканың талдамалы жанрларының бірі. Бұл жанрға мәліметтер жиынтығы, өтініш, нұсқау, жарлық, бір адамның екінші бір адамға жолдауы да жатқызылады.
Сонымен қатар эпистолярлық әдебиет ұғымы да қатар қолданыста. Эпистолярлық әдебиет, эпистолография (грек т. жолдау, үндеу) - сан алуан хат түрінде жазылған шығарма. Эпистолярлық әдебиетке жеке адамдардың бір-біріне жазған, мәдени маңызы бар, әдеби мұраға айналған хаттары да жатады[1, 393б.].
Бүгінде өмір ағысы жылдамдатылған, түрленген. Адамдардың қағазбен жазуға, бір-біріне хат жазуға уақыттары тапшы. Керісінше әлеуметтік желілерде сіздің істеріңіз туралы қысқаша әңгімелесу әлдеқайда тезірек және оңай болып тұрған тәрізді. Дегенмен, эпостолярлық байланыс өміршең, бірақ көркем құндылығын жоғалтып әлдеқайда жеңілдетілген формада өмір сүріп отыр деуге болатын сынды. Қазіргі эпостолярлық жанрдың ерекшелігі - өте қарапайымдылығында. Осы аталмыш жанрдың орны мен қызметін әлеуметтік желідегі комментарий алмастырып отыр деуге де болады.
Осындай жаңаша үдерістер қазақ журналистикасына жаңаша ойлауды, кез-келген тосын жайды дәл тауып, лайықты түйін жасау мен алда болар беймәлім өзгерістерге дайын отыруды қажет етеді.
Тіпті журналистикадағы кейбір жанрлар тиімділігінен айырылып, жаңаша стиль өрнектерімен, тың тақырыптарға сай жазу әдісін қалыптастырып отыр. Бірақ мәселенің екінші жағы - жанрларды, олардың ішкі заңдылықтарын білмеу журналистік әдістердің, атап айтқанда, бір ғана дерек жинау әдісін еркін меңгермеу журналистің материалды ұсынуының сапасын төмендететіні сөзсіз. Дегенмен де бүгінгі БАҚ -та жаңашылдықтар басым.
Бүгінгі БАҚ арқылы қалыптасатын қоғамдық пікірдің де маңызы жоғары. Қоғамдық пікір қашан да өмірдің маңызды бір бөлігі. Осындай өз тұсында зор қоғамдық пікір қалыптастыра білген эпостолярлық жанрдың дамып қалыптасуының терең тамырлы тарихы бар.
Эпостолярлық жанрдың тарихына үңіліп, әдебиет тарихын парақтасақ, хат жазу арқылы ой-толғамын қағазға түсіріп, сыр бөлісу ежелден қалыптасқан үрдіс. Бұл жанрда қалам тербеген ақын-жазушылардың әдеби пікірі, ашық ойлары, құпия сырлары сынды өзге де толғантқан мәселелері турасындағы жазбалары жеке авторға немесе көпшілікке бағытталған.
Жанр - үнемі даму үстіндегі ұғым. Әрбір тарихи дәуір әртүрлі жанрдың негізін сақтай отырып, оның табиғатына өз ерекшеліктерін енгізеді. Жанрлық дамудың өзі - қозғалыс. Кезінде академик З.Қабдолов жанрлар да туады, өседі, өзгереді, жоғалады, жаңадан пайда болады деген болатын.
Қазақ әдебиеті әлемінде көпшілікке мәлім М.Әуезовтың, Ә.Тәжібаевтың, М.Ғабдулиннің т.б. хаттары бізге дейін маңыздылығын жоймай сақталып келді. Ал XX ғасырдың басында С.Ерубаев пен Р. Жаманқұловтың С. Мұқанов, Б. Майлин, С. Сейфуллин сынды ақын-жазушыларға арнап, Социалистік Қазақстан газетінің бетінде Ақындарға ашық хат жариялауы эпостолярлық жанрдың тамаша үлгісін танытқан болатын. Сонымен қатар бұл жанр туралы айтқанда көпшілікке таныс П.Я. Чадаевтың Философиялық хаттары, В.Г.Белинскийдің Гогольге хаты, А.И. Герценннің Табиғат тану туралы хаттарыт.б. атауға болады.
Мәселен, 2007 жылы 24 тамызда орыс жазушысы Петр Чаадаевтың философиялық хаттарынан үзіндісін кезінде Кентавр газеті жариялайды. 1991 жылдары бұл хаттарды орыс тілінен жазушы Асқар Сүлейменов аударған екен [2]. Демек, эпостолярлық жанр табиғаты әр қырынан қарастырылып, аударма тұрғысынан да көрініс тапқандығын байқауға болады.
Эпостолярлық жанр XVIII ғасырда әдебиеттегі ең көп қолданылған, әрі ең әйгілі жанр болды. Бұл жанрды әсіресе сентименталистік жазушылар көп қолданды деседі. Бұл әр елдің белді деген жазушылары туындыларында бар. Мәселен, Н. М. Карамзиннің 1789 жыл мен 1792 жылдар аралығында жазып шыққан Орыс саяхатшысының хаттары атты еңбек эпистолярлық әдебиеттің тамаша үлгісі деп бағаланған.
Әдебиет тарихында сыншы В.Г.Белинский мен жазушы Н.В. Гоголь арасында жазылған бірнеше хаттар бар, солардың бірінде: Биылғы жазда басталған көкірек ауру мені шетелге қуып жіберді, бүгін Анненков екеуміз бұл жерден шығып, Майндағы Франкфуртты басып, Парижге кетпекпіз. Сізден кенет хат алуымның арқасында кітабыңыз туралы ойымда жатқан сізге қарсы пікірлерімді атқаруыма тура келді. Мен ірке сөйлеуді, қулық жасауды білмеймін, бұл менің қолымнан келмейді. Мен сіз туралы пікірімде адасқан болсам, өзіңіз дәлелдерсіз, уақыт дәлелдер..., - деп жазылған жолдар кездеседі [3].
Қазақ руханиятында да елеулі орыны бар қазақ даласының тұңғыш этнограф-ғалымы Шоқан Уәлихановтың орыс жазушылары Ф.М. Достоевкий, Г. Потанин, А.Н.Майковтермен, ағартушы-педагог Ыбырай Алтынсарин, Н.И.Ильминский, В.В. Катаринский сияқты т.б. ұлт зиялыларымен жазысқан хаттарын ерекше атауымызға болады. Бұл хаттар екі адамның жеке көңіл-күйі, денсаулығы, тұрмыс жағдайы жөнінде ғана хабар беріп қоймайды, қазақ халқының өткені мен болашағына қатысты көлемді ойлар баяндалады. Бұл хаттардың құндылығы да сонда. Мысал келтірсек, Шоқан Уәлиханов Ф.М. Достоевкийге: Өзіңіз кеткеннен кейін мен Сіздің қалаңызда тек бір қонып, келесі күні ертемен жүріп кеттім. Сізбен бірге Семейде өткізген азғана күн маған сондай тамаша әсер етті, ендігі менің бір ойым сізбен тағы бір кездесу, - деп өз ойын білдіреді [4, 64 б.]. Шоқан орыс досына жазылған хатының енді бірінде:Бір кездері менің өз отандастарыма пайда келтірейін, оларды чиновниктер мен қазақ байларының озбырлығынан қорғайын деп, сұлтан болсам ба деген ниетім де болған. Сондағы көбіне ойлағаным - оқыған правитель-сұлтанның қандай пайдалы болатынын жерлестеріме өз ісіммен көрсету еді, - деп ең бір даулы мәселеге, аға сұлтандыққа неліктен сайлауға түскендігін түсіндіріп кетеді[4, 71б.].
1900 жылы Әлихан Бөкейхановтың Жапан баласына ашық хат жарық көрген. Бұл - нағыз эпистолярлық жанрдың үлгісі деп жоғары бағаланған.
Эпистолярлық стиль - жеке адамдардың бір-біріне жазысқан хаттарының тілін танытатын сөз мәнері. Бұл салада зерттелуге тиісті материалдар кез-келген адамның күнделікті тұрмыста, үй ішіне, қара басына қатысты жайларды сөз еткен хаттары емес, белгілі бір қоғам қайраткерлерінің, қалам иелерінің, ғылым-білім өкілдерінің, көбінесе әлеуметтік не өзге де мәні бар мазмұндағы корреспонденциялары болуға тиіс.
Қазақ ру-тайпалары дербес хандық құрып, өмір сүре бастаған XY-XYI ғасырларда жазба дүниелерді қажет ету фактісі болған. Ол қажеттілік ең алдымен қазақтың хан-сұлтандарының өзгелермен қарым-қатынас жасау барысында бой көрсетті. XYI ғасырдың 2-жартысынан бастап қазақтың Кіші жүзі мен Орта жүзіндегі хандар мен Ресей империясының сыртқы істер коллегиясы арасында әр алуан дипломатиялық, саясаттық және шаруашылық жағдайларына қатысты жазба қарым-қатынас күшті жүре бастаған. Содан соң жеке адамдардың кейінгі ұрпақтарына ата-бабаларын тарататын шежірелер жазу дәстүрі болғанын жоғарыда атап өттік. Ел арасында орта ғасыр шамасынан бергі жерде шежірелер жазылып, ол шежірелер көбінесе би, сқлтан, рубасылардың үйлерінде сақталған. Тарихшы М. Қойгелдиев қазақ хандары мен сұлтандары сарайларында шежірелер жазылып, оқылып отырғандығын, оның заңды құбылыс екендігін дәлелдей келіп, сонымен бірге қазақтың хан-сұлтандарының, дала ақсүйектерінің белгілі дәрежеде сауатттылықты бағалауы, өз балаларына уақыт талабына сай білім беруі, шағын кітапханалар ұстауы, дамығын қоғамға тән құбылыс деп баға береді. Демек, бұл фактілер XYI- XYII ғасырларда қазақ қауымында жазба дәстүрдің болғандығын, оны қазақтардың пайдаланғанын көруге болады. Сондай-ақ жазу салты жеке адамдардың бір-бірімен хат-хабар алмасуында да орын алған. Оған бірден-бір мысал ретінде қазақ сұлтаны Оразмұхаметтің XYI ғасырдың соңғы ширегінде қазақ даланысн билеп тұрған немере ағасы Тәуекел ханмен жазысқан хаттарын келтіруге болады. 1595жылы Мәскеуде орыс патшасы сарайында отырған Оразмұхамет ағасына хат жазып, қазақтың хылық жырлары мен шежірелерін жіберуді сұрайды. Тәуекел хан да сұлтан інісіне жауап хаттар жазып, сұраған қолжазбаларын жібереді. Бұл хаттар кезінде Оразмұхаметтің қолында болған күміс сандықта сақталып келгенін, бірақ орны толмас өкінішке орай патша архивіндегі 38 нөмерімен сақталып келген осы сандық 1736 жылы Ресей Ғылым академиясына сыйға тартылып, Академияның Азия музейіне тапсырылады. Бірақ ол жоғалып кетеді. Бұл жайында Ә. Марғұлан жазып, көпшілік назарына ұсынғандығын Күміс сандық құпиясы деп аталып, 1981жылы 1 қаңтарда Қазақ әдебиеті газетінде жарық көреді.
Оразмұхамет пен Тәуекел хан бір-біріне хатты орыс, не өзбек, татар тілінде жазыспағаны белгілі. Заманының мұсылманша сауатты адамдары хан мен сұлтан сол кезеңнің тәртібін сақтап, жалпыға ортақ түркіә жазба тілінің нормаларын ұстап, өздерінше ана тілдерінде қазақ тілдерінде жазысты. Ол жазба дәстүр әрине, шағатай тіліне негіздеген болатын. Алайда бұл хаттардаң жазба нұсқалары жоғалып кеткен деседі. Тек Оразмұхаметтің 1595жылы март айында Тәуекелге жазған хатының сол кезде жасалған орысша аудармасы сақталған деседі.
Сол сияқты XVI ғасырдың II жартысынан бастап қазақ хандары мысалы Тәуекел хан мен Ресейдің сыртқы істер коллегиясы арасында жүрген ресми қағаздардың да түпнұсқасы сақталмаған. Ондай қатынастардың болғаны даусыз екені айтылады. Осындай себептерден XVI ғасырдың соңғы кезеңдеріндегі қазақтың хан-сұлтандары қолданған жазба тіл нақты талданып берілмей жүргенін байқауға болады. Алайда болғандығы айқын.
Қазақ тілінде жеке адамдардың бір-біріне жазысқан хаттары XIX ғасырдың 30-жылдарынан бастап табылды. Олар әрине санаулы ғана болды. Дегенмен бізге жеткендерінің қатарында атақты жауынгер ақын Махамбет Өтемісұлының 1839 жылы жазған хаты, ол бұл хатты Жем, Сағыз, Қайнар бойын жайлаған Әлім, Шөмен руларының бірнеше беделді адамдары Баубек, Нәдірқұл, Сәли, Жармұхамбет, Амантай батырларға жолдаған.
Қазақ фольклоры мен әдет-ғұрып заңдарын жинаушы М.В. Ладыженский деген адам 1840 жылы Шыңғыс Уәлихановқа жазған хатының қазақша мәтіні; атақты ғалым Шоқан Уәлихановтың әкесі Шыңғысқа 1857 жылы Омбыдан 1860 жылы 9 августте және сол жылы ноябрьде Петербургтен қазақша жазған хаттары; інісі Жақыпқа 1857 жылы 10 ноябрьде Омбыдан жазған хаты; Шоқанға әкесінің 1860 жылы 6 июль және 19 сентябрьде жазған екі хаты; Сәдуақас Мұсаұлы Шормановтың Григорий Николаевич пен Александра Викторовна Потаниндерге 1887 жылы 25 февраль және мартта Омбы қаласынан қазақша жазған хаты; Құнанбайдың Омбыда Кадетский корпуста оқып жүрген баласы Халиоллаға 1866 жылы 8 ноябрьде жазған хат; Ыбырай Алтынсариннің Н.И. Ильминскийге және Баянділ Кейкин деген кісіге 1883 жылы 28 январьда жазған хаттары.
Бұл аталғандардың бірде-біреуін XIX ғасырдағы орыс жазушыларының әлеуметтік, ғылыми мәселелерді сөз еткен әрі көркем әдеби тілде жазылған ой-толғаныстарымен қатар қоюға болмайды. Қазақша хаттарда қоғамдық ой-пікір ішінара Ильминский мен Махамбеттің хаттарында ғана кездеседі. Дегенмен бұл аталған хаттарды көңіл аударарлық материалдар деп сануға болатыны туралы академик ғалым Р. Сыздық Қазақ әдеби тілінің тарихы атты еңбегінде жоғары бағалап, сол дәуірлегі қазақша эпостолярлық стильдің нақты белгілерін санамалап береді, әрі бұл хаттар арқылы өткендегі қазақша хат жазу мәнерін аңғаратынын, екіншіден, ауызекі сөйлеу тілі мен жазба тілдің өзара тоғысу құбылысын байқауға болатын атап өтеді[5]
Осындай мазмұндас хаттардың тілдік ерекшеліктеріне назар аудара отырып, бірнеше белгілерін санамалап көрсетсек:
- Түркі жазба әдеби дәстүрінде қалыптасқан хат жазу мәнері болған. Онда ең әуелі өзге тілдердегі сияқты хат иесінің адресатқа құрмет көрсете, сый білдіре арнаған қаратпа сөздері қолданылған. Мысалы, Махамбет хаттарында хурматлу батырлар, Шоқан Уәлиханов хаттарында Сізге улуғ хурматлу уа сүйуклү атамызға. Құнанбайдың хаттарында ғизатлу уа хурматлу болғучы баламыз Халиолла мырзаға т.б.
- Бұл дәуірдегі қазақша эпистолярлық стильдің келесі бір белгісі - түркі жазба әдеби тілдеріне тән кейбір грамматикалық тұлға-тәсілдерді пайдалануы. Мәселен, өлеңдері тек қазақша Махамбет хурматлу батырларға жазған хатында уа, уа һәм, бірлән, білән деген шылауларды бек, нечук деген үстеулер мен есімдіктерді қолданады. Мұндай ерекшеліктер сол кездегі хаттардың басым көпшілігінде кездесетіні байқалады.
- Қазақша хаттар тілінің бұл көрсетілген стильдік және лексика-грамматикалық ерекшеліктері барлығында бірдей емес. Біреуінде түрікше элементтер басым болса, екіншілері біршама қазақша жазылған, үшіншілерінде тіпті орыс сөздері мен сөз айналымдары кездеседі.
- Қазақша эпистолярлық стильдің басты ерекшелігі - оның негізі қазақ тілдік екендігінде болды. Бұл сипаты лексика, грамматикалық тұлға-тәсілдерден де көрініс берді. Хаттарда жұмсалған сөздер мен фразеологизмдер негізінен қазақ тілінікі болды, көзге түсетін тағы бір құбылыс орыс сөздерінің көп кездесетіндігі еді. Сол тұстағы хаттардан орыс сөздерін еркін пайдаланғанын мынадай сөздерден байқауға болады: военный губернатор, бригадный генерал, благородное собрание, Петербурский университет, докладная записка т.б. Хаттарда ай аттары тек қана орысша аталуынша берілген.
Зерттеушілер әдеби тілдің стильдік тармақталуын жанр принципіне негіз етеді. Соған байланысты, қазақ әдеби тілін функционалдық стильдерге топтастырады. Мысалы, көркем әдебиет жанрына көркем әдебиет стилін, қоғамдық-публицистика жанрына публицистика стилін т.б. жанрларға сай жіктейді. Орыс тіл білімінде эпистолярлық жанрға эпистолярлық стиль алынады.
Қазақ әдеби тілінде маңызды орын алатын, өлең немесе проза түрінде жазылған, ғылымға қатысты мәселелерді талқылайтын хаттар да көптеп табылады. Мысалы, қоғам қайраткерлері, ғалымдардың хаттары, Ш.Уәлихановтың Сот реформасы жайында хат, сонымен қатар, бірқатар тілші ғалымдарымыз Қ.Жұбановтың Жанғазы Жолдаевқа 1936 жылы жазған хаты жауап хат түрінде жазылған, ғылыми тақырыпқа арналған, яғни, ғалым қазақ тіл біліміне қатысты мәселелерді өз хатында баяндайды.
Ы.Алтынсарин қазақ даласына мектеп ашып, оның жай-күйін орыс ағартушыларына хат арқылы баяндап отырғанын білеміз. XVIII ғасырдағы қазақ даласында қолданылған ресми стилінде жазылған ескерткіштерге қазақ хандарының, сұлтандарының, батырларының, старшиналарының патшаға және орыс әкімшілік орындарына жазған хаттары жатады. Бұл хаттар арқылы сол кезеңдегі эпистолярлық жанрдағы жазбалардың сипатымен қоса қоғамдағы әлеуметтік жағдайлар жөнінде мәлімет алып, сол кезеңдегі эпистолярлық стильдің сипаты мен хаттар тілінің қандай болғанын да көреміз. Олар:
- Қайып хан елшілерінің қазақтардың Ресеймен тату тұру тілегі туралы мәлімдемесі (1716 жылғы 13 қыркүйек)
- Қайып ханның жоңғарларға қарсы бірлесіп аттану үшін әскер жіберу туралы өтініш жасап император І Петрге жазған хаты (1718 жыл 10-желтоқсан)
- Кіші жүз ханы Әбілқайырдың өзінің қол астындағы адамдармен бірге
Ресей бодандығына алуды сұрап әйел патша Анна Иоанновнаға жазған хаты. (1730 жыл 8-қыркүйек).
- Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты (1773 жыл 19 қыркүйек).
Біріншіден, хаттар арқылы сол кезеңдегі қазақша хат жазысу мәнерін (стилін) аңғарамыз, екіншіден, ауызекі сөйлеу тілі мен жазба тілдің өзара тоғысу құбылысын байқаймыз. Тіл жағынан алып қарастырсақ, қазақ феодалдарының атынан жазылған құжаттар арнаулы кеңсе тілінің үлгілеріне жатады. Онда татар тілінің элементтері басым, қазақ тіліне тән элементтер аз болғандығы байқалады. Орта Азия тіліне тән архаизмдер мен арабизмдер араласқан татар тілі хандар канцеляриясы практикасында ұзақ уақыт берік орнығып, ресми хат-хабарлардың барлығында қолданылды.
ХVIIІ ғасырдың орта тұсы мен ХІХ ғасырдың І жартысында халықтық тіл негізінде пайда болған әдеби тіл осы кеңсе тілі арқылы тағы бір саты жоғары көтеріле, күрделене түсті деп тұжырымдайды ғалымдар. Сол кезеңдегі жазбалар, яғни, хаттар тілінде араб, татар тілінің басым болуына, архаизмдер мен көне түркілік элементтері көптеп кездесіп, көпшілік қауымға түсініксіз болса да, қазақ әдеби тілінің дамуына өзіндік үлес қосқаны айқын.
Ақын-жазушы, сыншы, ғалымдардың қоғамдық ой-пікірлері мен түрлі көзқарастарын, естелік, күнделік, хаттары арқылы білеміз. Қазақ әдебиетінде хат түрінде жазылған шығармалар бар. Ы.Алтынсаринде Балқожа бидің баласына жазған хаты, Абай Құнанбаевта Әбдірахманға Кәкітай атынан хат т.б өлең түрінде жазылған. 1916 жылғы көтеріліс кезінде майданға хат, майданнан елге хат өлең түрінде жазылған. Майданнан жазылған хаттардың тілі ауызекі стильде жазылған. Қазақ тілінің эпистолярлық стилі сол кезеңдерде ресмиге қарағанда ауызекі сөйлеу стиліне жақын болған сыңайлы.
ХVIII-XIX ғасырдағы хаттардың тілін зерттеу үшін оның алдында эпистолярлық стиль болды ма?, болса қандай болды?, белгілі жазу мәнері сақталған ба? тілінде бүгінгі қазақ әдеби тілі тұрғысынан алып қарағанда қандай елеулі ерекшеліктер байқалады? деген сұрақтарға жауап іздеуде фонетикалық, лексикалық, грамматикалық ерекшеліктерді әдеби тілімізбен салыстырып, грамматикалық, фонетикалық заңдылықтарды ескерген жқн сияқты.
Қазақ халқы ХХ ғасырдың басында саяси-әлеуметтік дамуда, ғылым мен жалпы мәдениеттегі әр алуан өнер білім саласындағы өз даму тарихының әр кезеңіндегі түрлі елдермен араласып, қарым-қатынас жасағаны белгілі. Бұл қарым-қатынас нәтижесінде қазақ тілінің сөздік құрамында бірқатар кірме сөздер, сондай-ақ орыс тілінің де түрлі жаңа атаулар, ұғымдар, терминдер, терминдік сөз орамдары, аударма ыңғайында баламалар пайда болды.
Академик Р.Сыздық: Қазақ тілінің осы күнгі стильдік тарамдалуының басы ХІХ ғасырдың ІІ жартысына тура келеді. Бұл тұста қазақ тілінде мерзімді баспасөз пайда болды, соған орай әдебиеттің қоғамдық-публицистикалық жанрының іргетасы қалана бастадыдей келе, осы кезеңде проза, драматургия жанрларына сай белгілер пайда болып, әрі қарай дамыды, стильдер жігі айқындала түсті. Сөйтіп, ХІХ ғасырдың екінші жартысында қазақтың ұлттық әдеби тілінің мынадай функционалдық стильдері болды: көркем әдебиет стилі, публицистикалық стиль, жартылай ғылыми стиль, ресми іс-қағаздары стилі, эпистолярлық стиль [5, 25б], - деп жіктейді.
Қазақ халқындағы ұлт зиялыларының сол өзі өмір сүрген қоғамдағы бар тіршілікті анық көрсете отырып, ұлт болашағын назардан тыс қалдырмаған тамаша ойларын хат үлгілері арқылы жеткізгендігі турасында жұмысымыздың келесі бөлімдерінде нақтырақ айтатын боламыз.

.2 Хат - ресми қызметтік құжаттар негізі

Әдеби тіл туралы баяндамас бұрын әдеби тіл деген категорияны анықтап алсақ. Әдеби тіл дегеннің мазмұны, сипаты жөнінде тек қазақ тіл білімінде ғана емес, жалпы отандық лингвистикада айқын, тұрақты пікір жоқ. Бірқатар ғалымдар әдеби тіл дегеніміз жалпыхалықтық тілдің өңделіп, қырланған түрі деп таныса, енді бірсыпырасы жалпы хатқа түскен дүниелердің тілін әдеби деп табады. Сондықтан орыс әдеби тілінің тарихын сөз еткен бірқатар мамандар жазусыз әдеби тілдің болуы мүмкін емес деп санайды. Әдеби тіл дегеніміз - жалпыхалықтық тілдің хатқа түскен, белгілі бір дәрежеде өңделген ерекше түрі дейді. Әдеби тілдің тарихы - жазба ескерткіштердің тарихы. Әдетте, жазусыз әдеби тіл болуы мүмкін емес. Немесе жазу - әдеби тілдің ең маңызды және қайткен күнде де болуға тиіс белгілі түрі. Тіл білімінде әдеби тіл тек көркем әдебиет емес, ғылыми зерттеулердің, саяси трактаттардың, газет-журналдардың тілін де, қысқасы жазба тілді атайды.
Зерттеушілердің көпшілігі әдеби тіл ұғымы тарихи жағынан құбылмалы деп таниды. Демек, ол жөніндегі бір ғана таным-анықтама барлық тілдердің әдеби түрінің даму барысындағы күллі дәуіріне бірдей сай келуі шарт емес. Сондықтан кейбір халықтардың жазу дәстүрі тумаған немесе өрбімеген, я болмаса бір кездерде жазуы болып, кейін әр түрлі себептерден дамымай қалған дәуірлерінде де әдеби тілдің болуы мүмкін деген пікірлер орын алып жүр.
Қазақ тіл білімінде де әдеби тіл деген ұғымға тиянақты бір анықтама берілмей келеді. Жалпы күні бүгінге дейін қазақ әдеби тілі, қазақ жазба әдеби тілі, қазақ ауыз әдебиеті тілі, қазақтың жалпыхалықтық тілі деген категориялар бір-бірінен ажыратылып, әрқайсысы нақты анықтамаға ие болған жоқ. Өйткені, қазақ тілінің бізге мәлім тарихының өн бойындағы сыры, ерекшелігі, жұмсалу өрісі толық зерттеліп біткен жоқ. Соңғы жылдарда қазақтың жалпыхалықтық тілі мен әдеби тілі тарихына қатысты жеке мәселелерді қарастыру едәуір қолға алынғанымен, әрине бұл ізденістер мәселені түбегейлі шешіп тастауға әлі де жеткіліксіз екендігі аян.
Әдеби тіл статусын жазумен ғана байланыстыру идеясы болған. М. Балақаев: Әдеби тіл - жазба тіл. Жазба әдебиет арқылы тіл байлықтары, оның құрылысы, сымбатты қалыпқа түсіп, екшеленеді. Жазуы болмаған халықтың тілі әдеби тіл дәрежесіне көтеріле алмайды - деп жазады. Дәл осындай тұжырымды Ғ. Мұсабаев та айтады: Әдеби тіл ең әуелі-ақ жазуға сүйенеді. Жазу стилінсіз әдеби тіл болмақ емес - дейді. Енді бірқатар зерттеушілер қазақтың әдеби тілін XIX ғасырдың II жартысынан басталады деп, мұны ұлы ағартушы Абай мен Ыбырайдың есімдерімен байланыстырады. Әсіресе бұл қағида Абай мен Ыбырай сияқты қаламгерлердің шығармашылығы мен қызметін сөз еткен тұста баса айтылып келеді. Тіпті қазақ әдеби тілі Қазан төңкерісінен кейін ғана пайда болып, дамып отырды деген де пікірлер жоқ емес. Бұл көзқарастар қазақ әдеби тілін тануда үзілді-кесілді орныққан, бірден-бір айқын пікірге келтірмей отырғаны белгілі.
Халықтың әдеби тілінің қалыптасып, дамуы сол халықтың әлеуметтік тарихымен тікелей байланысты. Қауымның ру-тайпалық дәуірін былай қойғанда бірнеше саяси-территориялық бөліктерге бөлініп, бытырап келген сол дәуірдегі әдеби тіл мен ұлт болып құрылған кезегіндегі әдеби тіл бірдей болмақ емес. Әсіресе тілдің әлеуметтік қызметі мен стильдік тармақталуы жағынан көзге түседі. Сондықтан осы күнгі ұлт болып қалыптасқан халықтардың тілдерін ұлттық дәуірге дейінгі және ұлттық әдеби тіл деп бөліп зерттеу дұрыс деп танылып жүр. Қазақ тілі де дамудың ортақ белгісінен қалыс қалмайды. Қазақ әдеби тілін біз қазақ халқының ұлт болып қалыптаса бастағанға дейінгі түрі және ұлттық түрі деп бөліп қарайды. Бұл екі кезеңнің аралық тұсы - өткен ғасырдың екінші жартысы, яғни, қазақтың ұлттық әдеби тілі XIX ғасырдың II жартысынан бастап қалыптасты деген тұжырымға келеді.
Әдеби тіл дегеннің ең басты белгісі - оның өңделген, сұрыпталған, нормаланған тіл болуы. Қызметі жағынан сол халықтың өмірінде ұйымдастырушы, қоғам мүшелерінің басын қосушы сипаты, яғни, жалпыға ортақ қасиеті болуы тиіс, бірақ әдеби тілдің бір кезеңдердегі жазба түрлерінде әрдайым соңғы белгінің болуы шарт емес. Әр нәрсенің, әр құбылыстың табиғаты салыстыру арқылы, өзге құбылыстардың қарама-қарсысына қою арқылы таныла түседі. Әдеби тілді тану үшін оның қарама-қарсысына қойылатын басты құбылыс - ауызекі сөйлеу тілі. Бұл - үшінші шарт. Әдеби тіл қолдану тәжірибесінде қоғам сынынан өткен, нормаларын қоғам санасы дұрыс деп қабылдаған және ол нормалар барынша үлгілерге ортақ болуы шарт. Бұл - әдеби тілдің төртінші сипаты. Осы сипат-белгілерді нысанға алып қарасақ, қазақтың тіл қолдану тәжірбиесінде әдеби деген атрибут сапаны ұлттық дәуірге дейін де беруге болатын мотивтер бар. Бірқатар мамандар әдеби тіл категориясын жазу-сызумен тікелей байланыстырғандықтан, қазақтың ауыз әдебиеті тілін былай қойғанда Абай, Ыбырайларға дейінгі неше алуан ақын-жыраулар тілін де әдеби емес деп табады. Әдеби тіл жайында арнайы сөз еткен М. Әуезов: Қазақтың әдеби тілін Абайдан басталады дейтін тілшілерге дау айтамыз. Абайдың алдындағы қазақ халқының көп ғасырдан келе жатқан мол эпостарындағы, ұзынды-қысқалы салттық, тарихтық жырларындағы шебер, көркем өлең үлгілеріндегі тілдерді ұмытуға бола ма? Бұхар, Махамбеттерде қазақ әдеби тілінің өрнектері үлгі-өрнектері жоқ деуге бола ма? - дейді.
Әдеби тіл деген ұғым қазақ тілі үшін де тарихи, құбылмалы құбылыс. Қазіргі қазақ тілі үшін оның жазба түрінің болуы, сан салалы стильдерге тарамдалуы, қоғам өмірінің барша саласына түгел қызмет етуі заңды шарттар. Ал бұл шарттарға қазақ топырағында қызмет еткен әдеби тілдер барлық дәуірлерде бірдей жауап бере алмаған. Және әдеби болуы үшін бұл белгілердің түгел болуы міндетті де емес. Әдеби тілді зерттеу үшін сол халықтың рухани-мәдени дүниесінің тарихымен жақсы танысу қажет. Көптеген халықтардың тарихында оның әдеби тілінің қалыптасып, дамуы көркем әдебиетінің, оның ішінде поэзиясының барысына тікелей қатысты.
XIX ғасырдың II жартысынан басталатын қазақтың төл жазба әдеби тіліне дейін оның ауызша тараған әдеби тілі өмір сүрді. Әдеби тілдің бір-біріне жақын келетін және бір-бірінен ажыратылатын тұстары едәуір болды. Олар төмендегідей:
Ауызша әдеби тілдің қазақтың ауыз әдебиеті тілінен жоғарыда көрсетілген жақын келетін сәттері, бір жағынан жазба тілден ерекшеленетін белгілері болып шығады.
Ауызша әдеби тілдің арнасы мен үлгілері жазба тілге қарағанда әлдеқайда тар, яғни, ақын-жыраулар өз халқының ауыз әдебиеті үлгілерінен басқа өзге халықтар әдебиетіне көп жуыспайды. Бұл олардың тіліне де салқынын тигізді. Жазба әдебиет болса, араб-парсы әдебиетінен де, өзге түркі халықтары әдебиеттерінен де орыс әдебиетінен де үлгі-әсер алып дамыды. Мұның әрине, тіл дамуындағы ролі айырықша болды.
Ауызша әдеби тілдің стильдік тармақтарға бөлінуі жазба тілмен салыстыруға мүлде тең келмейді. Алдыңғы негізінен көркем поэзия мен ішінара шешендік сөздер түріндегі үлгілерден танылады. Оның көркем проза, публицистика, кеңсе іс-қағаздары, ғылыми стильдері болмады. Ал қазақтың төл жазба әдеби тілі өзінің пайда болған кезіңінен бастап аталған стильдердің барлығын қамтыды. Ең үлкен айырмашылық - бұлардың таралу, сақталу әдісінде болды. Ауызша әдебиет ауызша таралды, жазба әдебиет жазумен танылып, жазба түрде таралды. Келесі айырмашылық - әдеби дүниені тудыру тәсілінде болды. Жазба әдебиет өкілдері өз туындыларын сан рет түзеп, қырнап, өңдеп отыратын мүмкіндіктерге ие болды. Ал ақын-жараулар шығармашылығында бұл процесс солғындау жүрді. Әсіресе суырып-салма болған жерде автор өз туындысын түзеп, қырнап, өңдеп жата алмайды. Ақын мен жараулардың шығармаларының дені ойланып-толғанудың жемісі, іштей сан рет саралап, ой түюдің нәтижесі болса керек. Демек, қағаз жүзінде болмаса да іштей редакция мұнда да жүріп жататынын жоққа шығаруға болмайды. Сонымен қатар орта азиялық түркі әдеби тілі дәстүріне негізделген жазба әдеби тілі де болған. Әдеби тілдің бұл екі типі қазақтың төл, ұлттық жазба тілінің тез қалыптасып, әрі қарай дамуына бірден-бір жол ашып, арнасын салды.
Орта ғасырлардағы түркі әдеби тілдерінің қазақ халқын құраған ру-тайпаларға да қатысты екендігін, кейінгі ғасырларда шағатай тілі деп аталған ортаазиялық түркіні қазақ қауымы да өз қажетіне жұмсай білгенін тіл мамандарының көпшілігі жалпы түрде айтқан болатын. Бұл жазба тіл іс қағаздары мен эпостолярлық жанрға, тарихи шығармалардың бір үлгілері болып табылатын шежірелер жазуға, мұсылманша діни әдебиетке, қызмет етті. Қазақтың ескі жазба тілі дәстүрінің элементтерін XIX ғасырдағы тұңғыш қазақ баспасөзі мен мен публицистикасы, ішінара көркем әдебиеті, пайдаланды деген пікірлер бар. Бұл тілді кезінде қазақ топырағында кітаби тілдеп осы тілде жырлаған ақындарды кітаби ақындар деп атағаны мәлім. Қазақ мәдениетіне қызмет еткен кітаби тіл таза шағатай тілі емес, сол тілдің және татар жазба әдеби тілі мен қазақ тілдерінің элменттерін араластырып пайдаланған қоспа дүние болды дегендерді де айтады.
XVI-XYII ғасырлардан бастап XX ғасырдың алғашқы онжылдықтарына дейін қазақ халқының әлеуметтік-мәдени дүниесінде қолданылып келген жазба тіл дәстүрін ескі қазақ жазба әдеби тілі деп тануға болады деген пікірлер айтылды. Ескі өзбек, ескі татар жазба әдеби тілдері дегендерге негіз болған шағатай тілі ескі қазақ жазба әдеби тіліне де арқау болды. Бұл құбылыстың тарихи, әлеуметтік, мәдени негіздері де жоқ емес. Ең алдымен қазақ қоғамында әсіресе XVI ғасырдан бастап жазба дүниеліктерді қажет ету фактісі болғаны даусыз. Келесі ұрпақтарға өсеит ретінде ата-бабалардың шежіресін тарату, яғни, жеті атасын білдіру дәстүрі болған. Әсіресе ру басы болып танылған текті аталар мен ел билеушісі хан-сұлтандардың арғы-бергі ата-тегі туралы шежіре жазып қалдыру фактісін XVI ғасырда жасап өткен Қадырғали бидің Жами ат-тауарих атты шежіресі дәлелдейді. Тек шежіре саласында ғана емес, жазу дәстүрі хат-хабар алысуда да орын алған. Бізге XVI ғасырдың II жартысынан бастап қазақ хандарының өзге жерлердің билеушілерімен және өзара жазба арқылы қатынасып тұрғаны мәлім.
Зерттеушілер әдеби тілдің стильдік тармақталуына жанр принципін негіз етеді. Соған орай көркем әдебиет жанрына көркем әдебиет стилі, қоғамдық-публицистика жанрына публицистика стилі, тағы сол сияқты әр жанрға әр стиль сай келеді. Тілдің функционалдық стилі дегеніміз, әдебиеттің белгілі бір жанрына немесе әлеуметтік іс-әрекеттің белгілі бір саласына (мысалы, ресми стиль, кеңсе стилі, телеграф стилі т.б.), я болмаса қоғам тіршілігіндегі белгілі бір ситуацияға (мысалы, салтанатты стиль, сыпайы стиль) сәйкестендіріліп қалыптасқан тұлға-тәсілдер жүйесі, семантикасы мен экспрессиясы жағынан біршама тұйықталған (әр стильге қарай іріктелген) тілдік құралдар тобы.
Демек, тілдің функционалдық стильдері ең алдымен оның әдебиет жанрына қарай ажыратылған тарамдары. Стильді сөз еткенде тілдің барлық элементтерін қамтуға тура келеді: Стиль ойды білдіру құралдарының жүйесі ретінде, тіл құрылымының барлық элементтерін: дыбыстарды да, грамматикалық тұлғаларды да сөз қазынасын да, фразеологиялық тіркестерді де және оның салаларының композициялық-стильдік жағынан құрылу тәсілдерін де қамтиды - деп атап көрсетеді тілші- ғалым В.В. Виноградов[5, 71б.].
Қазақ әдеби тілінің функциональдық стильдерінің құрылысы, саны, сипаты және иерархиялық сатысы (қайсысы басым болғаны) барлық дәуірде бірдей болмағаны сөзсіз.
Ауызша әдеби тілдің стильдік тарамдары негізінен екі үлкен топқа бөлінеді. Олар: көркем әдебиет стилі мен ауызша сөйлеу тілі. Көркем әдебиет стилі поэзия жанрының сөз үлгісі арқылы дамиды. Сондай-ақ шешендік сөздер деп аталатын ұйқасты-ырғақты проза және ертегілер болып ауыздан ауызға тарады. Ал ауызша көркем сөйлеу стилін ұрпақтан-ұрпаққа ауызша таратылып келген шежірелер мен қарасөз түріндегі дидактикалық ақыл сөздер танытты. Көркем әдебиет стилі ауызша әдеби тілдің басты стилі болып келеді. Ауызша әдеби тілдің айқын ажыратылған публицистикалық, ғылыми, кеңсе-іс қағаздары болған жоқ.
Ал қазақ жазба әдеби тілінің ұлттық кезеңіне дейін жартылай ғылыми әдебиет стилі, ресми іс қағаздары стилі және эпистолярлық (хат-хабарлар) стильдер болды. Жартылай ғылыми стиліне жазба шежірелер мен мұсылманша діни әдебиет жатса, ресми құжаттар стиліне әр алуан кеңсе қағаздарының, үкіметтің басқару орындары, тарапынан берілетін түрлі бұйрық - жарлықтар, ережелердің тілі жатады. Эпистолярлық стильді хаттар немесе біреуге арналып жіберілген жазбалар тілі танытады. Бұлардан басқа өткен соңғы екі ғасыр ішінде қазақ топырағында діни әдебиет үлгілері болды.
Қазақ тілінің осы күнгі стильдік тарамдалуының басы XIX ғасырдың II жартысына тура келді. Бұл тұста қазақ тілінде мерзімді баспасөз пайда болды, соған орай әдебиеттің қоғамдық-публицистикалық жанрының іргетасы қалана бастады. Бұл жанр қазақша публицистикалық стильдің алғашқы үлгілерін туғызды.
Солардың арасында ресми стильге ресми құжаттың барлық түрі жатады: іскери, әкімшілік, заңнамалық, ресми-кеңселік, іскери шешен сөз, әскери ресми құжат, заң елшілік т.б. Қазіргі қазақ әдеби тілінің функциональдық қызметінде ресми стиль толық өзінің ақпараттық-мазмұндық мәнін толық көрсете алады. Қоғамдағы құқықтық, үкімдік, әкімшілік, халықаралық ішкі және сыртқы қарым-қатынастардың мемлекеттің ішкі басқару жүйесіне қызмет ететін барлық құжат түрлері ресми стильдің құрамына кіреді. Қазақ тілінің функциональдық стильдерінің ішінде ресми стиль бізге дейін ауызша, жазбаша құжаттар арқылы жетті. Хандар жарлықтары мен қызметтік хаттардың мемлекеттік ресми өкіметті билеушілерінің, батырларының, белгілі тарихи тұлғалардың жазысқан хаттары арқылы жеткені қазақ әдеби тіл тарихынан да, тарихи-мәдени жазба мұрағаттардан белгілі. Қазақ тілінің ресми стилі халықтың ұлттық әдеби тілінің толық орнығуында айырықша роль атқарады. Ежелгі дәуірлердің қойнауында ауызша және жазбаша жеткен ресми құжат мәтіндері ресми іскери тілдің жалпыхалықтың тіл бастауынан таралғанын көрсетеді. Қазақ тіл ғылымында А.Ибатов, Б. Әбілқасымов, М. Томанов еңбектерінде ресми құжат қазақ әдеби тілінің даму тарихында елеулі орын алғаны жан-жақты зерттелген. ХІХ-XXғасырда белгілі қазақтың ағартушы-демократтары Ы. Алтынсарин, С. Сейфуллин, А. Байтұрсынов, М. Шоқай т.б. ресми іс-қағаздары мен оның қоғамдағы мәнін терең түсініп, тарихта осы мәселеге қатысты әлеуметтік үн қосып, қайраткерлік көрсете білді.
Қазақ тілі сан алуан соқтықпалы тағдырды бастан кешірді. XX ғасырдың 2-жартысында қазақ тілі мемлекеттік тіл болған. Қоғамдық пікірлер тарихи тұрғыдан осылай дәлелдейді. ХІХ ғасырдың басында 1923-жылдың ноябрінде кеңсе іс-қағаздарын қазақ тілінде жүргізу туралы декрет қабылданған. Қазақ тілі мемлекеттік тіл болып жарияланып, 1924 жылдың 1-январынан қазақ басым жерлерде, 1-маусымнан бастап бүкіл Қазақстанда кеңсе істерін қазақ тілінде жүргізетін болған. Бұл заң нақты шаралармен белгіленіп жатқан кезде елдегі ашаршылық жағдайы саяси оқиғалар оның өмір сүруін баяулатуға ықпал етті. Қазақ тілі мемлекеттік тіл болып жарияланса да оның қоғамдық қызметінің тоқтап қалу қаупіне желтоқсан оқиғасы ықпал, себеп болды. Әрі оның қайтадан мемлекеттік тіл болып мақұлдануының алғышарттары еді.
Тоқырау жылдарында қазақ тілі стильдерінің ішінде ресми стиль өз міндетін атқармады, бірақ қазақ тілі ғылымында Б.Мұсабаев, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.