Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
ТУРИЗМ ФАКУЛЬТЕТІ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ
Батталова Р.Е.
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
5В090200 - Туризм білім беру бағдарламасы
Алматы, 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберу
Кафедра меңгерушісі:
PhD докторы
Абдикаримова М.Н.
___________________
______________ 2021жыл
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ тақырыбына жазылған
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200 - Туризм
Орындады: Батталова Р.Е.
Ғылыми жетекші: Жақсыбекова Д.К.
DBA докторы, аға-оқытушы
Алматы, 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
1
ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.1
Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.2
Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ..
13
1.3
Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.1
Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері ... ... ... ... ...
24
2.2
Балқаш көлінің топонимикасы, климаты, гидрографиясы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің ішкі туризмді дамытуда алатын орны ... ... .
29
2.3
Балқаш өңірінің туристік ресурстарының ішкі туризмді дамытудағы мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
3
БАЛҚАШ КӨЛІНДЕ ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ МАҚСАТЫНДА ТУРИСТІК МАРШРУТ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ...
39
3.1
Балқаш көлі аймағындағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... .
39
3.2
Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру ... ..
44
3.3
Балқаш өңіріндегі ішкі туризмді дамытуға арналған ұсыныстар ... ... ...
56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
62
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі: Балқаш көлі демалыс аймағын еліміздегі туристік картаның таңдаулы ондығы қатарынан көру және осы бағытта жан-жақты нақты қадамдар жасау бүгінгі күн талабы болып отыр. Соған орай дипломдық жұмыста өңірдегі ішкі туризмді тұтынушылардың сұраныстарына сай қанағаттандыратын туристік әлеуетін артыру мақсатында іске асырылатын кешенді шаралар көрсетілген.
Қазақстанның 2021 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары шеңберінде туризм жеке кластерге бөлінген және ел экономикасын дамытудың басым бағыттарының тізіміне кірді.
Елімізде рекреациялық жағынан негізінен толық зерттелмеген аймақ болып табылады. Бұл өңір табиғат жағдайларының алуан түрлілігі, қолайлы эстетикалық тартымдылығы мен экстримальды қолайсыз жағдайлары рекреациялық іс - әрекетте асқан шеберлік пен ептілікті қажет ететін туризмнің барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз.
Балқаш өңірі еліміздің ең бір ірі және маңызды өңірлерінің бірі. Тек нарықтық экономика жағдайында ғана оның өндірістік қуатын және табиғи байлықтарын толығымен колдану, мамандандыру және кешендік тәсілдеме негізінде экономикалық байланыстарды оңтайлы дамыту мүмкіндігі туды.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз [1].
Балхаш туристік ахуалының әлсіз және мүмкіндікке ие жақтарын жан-жақты зерттей отырып бүгінгі күн талаптарына сәйкес ішкі туристік сұраныстарды қанағаттандыратын аумақтағы туристік мүмкіншіліктерін ашу.
Балқаш аумағындағы туризм саласының шешілмеген мәселелеріне, ең алдымен, рекреациялық инфрақұрылымның қазіргі заманғы стандарттар мен қойылған талаптарға сәйкес келмеуі, маркетингтің әлсіз стратегиясы, жоғары білікті қызметкерлер санының жеткіліксіздігі, осыған байланысты жұмыстың мақсаты анықталды.
Зерттеу нысаны: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу пәні: Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрут бағдарламасын құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін ашу оның ішкі туризмді дамытудағы орнын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыру.
- Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін саралау.
- Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында туристік маршрут ұйымдастыру.
Зерттеу әдісі: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту барысында Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру бойынша жиналған материалдарды жан - жақты өңдеу, талдау арқылы алынды.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы: Балқаш өңіріне сипаттама, аумақтағы көрікті жерлерге, туристік нысандарға және турды құру барысында С.Р Ердавлетовтың, А.С Бейсенованың, Е.А Ахметовтың, Т.А. Данияров және т.б зерттеушілердің еңбектері пайдаланылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамытудың әсері мен ықпалын қарастырып, маршрут жасау. Құрастырылған маршрутты туристік мекемелерде, оқу орындарында, колледжде, мектептерде қолдану.
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, 64 беттен, 2 кестеден, 27 суреттен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыра отырып, ішкі туризмді дамыту үшін Қазақстан Республикасының туристік мүмкіндіктерін, ішкі туризм саласының дамуының алғышарттарын анықтау.
Екінші бөлімде Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерімен Балқаш өңірінің физикалық-географиялық, саяси-экономикалық жағдайы мен орналасуы, климаты, гидрографиясы және топырақ жамылғысы, флора мен фаунасын саралау.
Үшінші бөлімде Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында маршрут құрастырылып, оларды тиімді ұйымдастыруы мен оның туризмдегі маңыздылығын қарастыру.
1 ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы
Туризмнің дүние жүзінде үздіксіз даму, жетілу үстінде, бұл ел экономикасына туризм әсерінің өсуімен байланысты. Жұмыс бастылықтың өсуімен туризм саласындағы халық саны өсіп, ұлттың ауқаттылық деңгейі жоғарылауда. Бірақ, халықаралық туризм дүние жүзіндегі біраз жерде таралмаған, бұл ең алдымен елдердің және аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының түрлі деңгейімен сипатталады. Халықаралық туризм Батыс Еуропа елдерінде кеңінен даму үстінде. Халықаралық туристік байланыстың дамуы халықаралық сауда саласындағы бұл жұмысты жақсартуды қамтитын көптеген халықаралық ұйымдарды біріктіруде. Швейцария, Австрия, Франция, Түркия, Батыстың экономикасы дамыған елдері өзінің жақсы тұрмыстық жағдайына туризмнен түскен табыстары арқылы қол жеткізу үстінде. Соғыстан кейінгі жылдары қуатты зерттеу базасы мен туризм саласындағы мамандар дайындау жүйесі жасалған болатын.
Өкінішімізге орай, Қазақстанда халықаралық туризм көшбасшы орында емес. Бұрын КСРО дағы туристік әрекеттердің негізгі аймақтары Қырым, Кавказ, Балтық жағалауы және Ресейдің, Ортта Азияның тарихи орталықтары болған болатын. Сол кезде Қазақстандағы көптеген архитектуралық, археологиялық, мәдени және табиғи ескерткіштер жарияланбай қала берді. Қазақстан тәуелсіздік алуынан кейін туризм индустриясының нақты дамуына мүмкіндік пайда болған, оны бірден пайдалануға қадам жасалмаған болатын [2].
Қазақстан Республикасының теңдесі жоқ табиғи және мәдени әлеуетіне негізделген қазіргі заманғы туристік индустрия туризмнің туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасы жүйесіне оралымды кірігуінің табиғи жүйе жасаушы факторы, неғұрлым серпінді дамушы және өзінің капитал сыйымдылығына қарамастан, салынған капиталға қайтарымы жөнінен тиімді салалардың бірі болып табылады.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқаруда. Дүниежүзілік туризм ұйымының деректерімен ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын ұстап, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын туризм қамтамасыз етуде.
Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында. Мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтіледі. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебінде басым дамитын болып тұр. Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар деп санаймын. Дүниежүзілік туризм ұйымының болжамымен 21 ғасырда туристік индустрияның өсуі артады және 2020 жылы әлемдегі туристік саяхаттар 1,6 биллион бірлік құрайды деп есептеуде [3].
Туристерді жағымды пікір ғана емес, қайта тұмса табиғат, тылсым құбылыс, ғажайыптар, тәуекелдер, бұрын-соңды болмаған жаңалықтар, басқа да оларды өз елдерінде бола бермейтін ерекше жағдай мен көңіл күйлер шақыруда.
Туризм ол мәжбүрлі түрде немесе жұмыс бабымен де болмау тиіс. Туысының алыс жердегі үйіне қыдырып, қонақ болып, не басқа бір себеппен бару да емес. Ол бос уақыт шығарып, тек қызықтау мен көңіл ашуға, тамашалау мен демалуға бола, жаңа нәрселерді көруге (1 кесте).
1 кесте - Шетел азаматтарының Қазақстан Республикасына келуі [3].
Бағыт түрлері
Резидент емес келушілерге қызмет көрсетілді (адам саны)
2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Келу туризмі
219 634
261 164
330 817
548 313
543 022
ТМД
84 121
96 421
111 737
175 766
150 270
Алыс шетел елдері
135 513
164 743
219 080
372 547
392 752
Осылайша, шығу туризмі сырттан келушілер туризмінен және ішкі туризмнен едәуір асып түседі, Өкінішке орай, бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы байқалады. Кіру туризмінің үлесі әлдеқайда аз, бірақ мұндай күрт ауытқуларға ұшырамайды. Әлемдік туризмді дамыту тәжірибесі барлық мемлекеттер бірінші кезекте кіру және ішкі туризмді дамытуға мүдделі екенін көрсетеді, өйткені бірінші түрі мемлекет қазынасына валюталық түсімдерді қамтамасыз етеді, ал екіншісі мемлекет ішінде қаражат жинақтайды және туризм инфрақұрылымын дамытуға ықпал етеді [3].
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректерімен туристік қызметпен 2008 жылы 1163 туристік ұйым айналысқан, олар 473947 туристке қызмет көрсетті. Туристерге қызмет көрсетуде осы көрсеткіш 2006 жылмен (520972 қызмет көрсетілген турист) және 2007 жылмен (541930 турист) салыстырғанда туристік фирмалар қызмет көрсеткен туристер санының азаюын көрсетуде.
2008 жылғы туристер санының азаюы, ең алдымен, өткен жылмен салыстырғанда келушілер санының 40% - ға және кетушілер санының 10% - ға азаюына, сондай-ақ ішкі туризм бойынша қызмет көрсетілгендер санының төмендеуіне байланысты болды. Туристердің барлық санаттары санының азаюы, ең алдымен, бүкіл Әлемдегі туризм саласының жай-күйіне теріс әсер еткен әлемдік экономикалық дағдарысқа байланысты және Қазақстан да бұдан тыс қалмады [4].
Қазақстандық туристік өнімнің екі базалық компонентін бөліп көрсетуге болады. Жібек жолындағы мәдени туризм (қажылық және дәстүрлі) және онымен тығыз байланысты эко-шытырман оқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, альпинизм, аңшылық, балық аулау). Бұл орайда Жібек жолы бағыты өтетін Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстары арқылы эко-шытырман оқиғалы туризм үшін ресурстары бар өңірлерді бөліп көрсеткен жөн деп саналуда.
Қазақстан бизнес - туризм сегментінде белгілі бір порны бар. Бұл алдымен Алматы, Астана, Атырау қалалары. Геосаяси жағдай мен табиғи-шикізат ресурстары Қазақстанға бизнес мәселелері және халықаралық конвенцияларға қатысу бойынша келетін бизнес-туристер санының артуына мүмкіндік беруде. Жоғарыда аталған орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келіп тұр [5].
Республика үшін стратегиялық (әуе, автомобиль, темір жол) қақпа Алматы қаласы болып табылады және негізгі көші-қон дәл осы қала арқылы жүреді. Форумдарды өткізуге ыңғайлы ғимараттар мен қонақ үйлерден басқа, қалада демалыс пен ойын-сауық үшін қажеттінің бәрі бар, сонымен қатар жақын маңдағы қала аумағында 500 км радиуста керемет рекреациялық аймақтар орналасқан.
Туристік ресурстарға Қазақстан өте бай. Қазақстанның табиғи-рекреациялық әлеуеті, сондай-ақ ұлттық дәстүрлер мен ерекшеліктер, менталитет, әдет-ғұрыптар шетелдік туристер үшін қызық, өйткені олар Еуропа мен Азия нарықтарында ұсынылған туристік қызметтермен қаныққан. Қазақстанда туризмнің даму деңгейі халықаралық деңгейге сәйкес келмегенімен, бірақ туристік сала шығу туризмін дамытуға бағытталған, келу және ішкі туризмді дамытуға тиісті көңіл бөлінбейді (2 кесте).
2 - кесте Қазақстандағы ішкі туризм көрсеткіштері[5].
Бағыт түрлері
Туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсетілді (адам саны)
2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Ішкі туризм
106 486
184 379
209 143
193 122
174 940
Қазіргі туризмді халықаралық мамандар құлдырауды білмейтін әлемдік экономика саласына жатқызады. Табыс жағынан ол тек мұнай экспорты, мұнай мен автомобильге ғана жол беруде. Шикізат сату елдің энерго тасымалдаушыларын шығынға ұшыратуда, ал туристік индустрия жанданып келе жатқан ресурстарда жұмыс істеуде. Осымен туризмді дамыту шикізат сатудан тиімдірек пе деген ойға еріксіз берілесің.
Сонымен қатар Қазақстанның ішкі туризмі - мемлекетіміздің жарнамасы болып табылады. Дегенмен соңғы жылдары кіріс және ішкі туризмге деген сұраныс өсуде. Халықаралық талдаушылар мен мамандардың ойынша туризм де Қазақстанның өсуі мен өркендеуіне зор ықпалын тигізеді. Осы орайда Алматының туристік инфрақұрылымы елеміздегі ең дамыған инфрақұрылым болып отыр. Қаламыздың туристік қызметтері даму үстінде: 600 жүзден астам туристік агенттіктер бар, 80-нен астам шетелдік компаниялармен байланыстар орнатылған. Өткен жылғы көші қон қызметінің көрсеткіші бойынша қаламызға көпшілігі іскерлік туризм өкілдері арқылы алыс және жақын шет елден 76000 қонақ келген. Туристік агенттіктер туристерге қызмет көрсету арқылы мемлекеттік бюджеттің қірісін ұлғатып отырғандығын байқатуды. Туристік агенттіктері арқылы туристік қызмет көрген туристердің саны күні бүгінге өсіп келеді. Ішкі маршруттық көрсеткіштер 3,3 есе өсуде [6].
Туризмді дамыту ішкі туризмді ынталандырусыз мүмкін емес, өйткені ол ең қол жетімді және арзан сала. Соңғы жылдары ішкі туризм құрылымы өзгерді, демалыс күні, қысқа мерзімді экскурсиялық сапарлар танымал болады. Қазақстан халқы туристік ұтқырлығының көрсеткіші - әлемдегі ең төмен көрсеткіштің бірі болып табылады. Турфирмалардың беретін бөлігі өз серіктестерін шетелге жіберумен айналысуды ұсынады, және аз ғана фирмалар Қазақстанға туристерді тарту үшін жұмыс істеуде. Негізінен туристер Алматы мен Астанаға көп келеді, бірақ басқа қалаларда бей-жай емес.
Туризм басқа экономикалық сектормен салыстырғанда мультиприкаторлықтың аса үлкен пәрменділігіне ие. Ол тікелей жене жанама түрде экономиканың 32 секторына есер етуде (бұл турфирмалар, көліктің барлық түрлері, қонақүй кешендері, тамақтандыру жүйесі, демалыс үйлері, санаториилер, ұлттық кәсіптер, парктер және тағы басқалары). Онымен қоса-бұл әлемдік өндірістегі әрбір тоғызыншы жұмыс орны болып саналуда.
Қазіргі кезде Қазақстандағы туризмнің күйін талдап, алдымен дамуының оң динамикасын айту қажет. Әлемдік экономикалық дағдарыс енгізген шағын өзгерістерге қарамастан, Қазақстан туризмі даму қарқыны оң динамиканы көрсетіліп келуде.
Шығу туризмі даму қарқыны ішкі және келу туризміне қарағанда анағұрлым серпінді екенін атап өту қажет. Бұл біздің ел халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылауымен және баға мен сапа көрсеткіштерін үйлестіретін бәсекеге қабілетті туристік ұсыныстардың болмауымен түсіндірілген.
Кіріс және ішкі туризм мемлекет үшін ең тиімді болып табылады, себебі олардың дамуы кезінде елге ақша түседі, осылайша оның бюджетін толықтырады.
Осылайша, қазіргі кездегі Қазақстан туризмінің жағдайын айқындай отырып, ішкі және сырттан келушілер туризмді дамытуға ерекше назар аудару қажеттігін айту керек [7].
Қазақстанның туристік саласының қазіргі жағдайын бағалай отырып, оның дамуының негізгі үрдістерін атап өткен дұрыс. Қазақстандағы Туризм экономиканың шикізаттық емес секторын дамытудың перспективалық бағыты болып танылды және жеті ұлттық басым кластерлер қатарына енгізілді. Туризмге көп көңіл бөліну қажет. Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді.
Өңірлік деңгейде туризмді дамытудың өңірлік бағдарламалары қабылданды. Жаңа Іле, Ақтау, Балхаш сияқты халықаралық маңызы бар туристік жобалар атап өтілді. Осы жобаларды дамыту үшін Қазақстан жеке инвесторларды, немесе шетелдік инвесторларды белсенді түрде іздестірді.
Сонымен, туризмді қарқынды дамыту үшін біздің республикамыз бірнеше проблемаларға тап болды. Қазақстан үшін қазіргі кезеңде туризмді дамытудағы кедергілер кадр аздығы проблемасы, инфрақұрылымның дамымауы және халықаралық нарықта ұстанымының нашарлығы болып табылады. Осы проблемаларды шешу Қазақстанға туризмді дамытуға және өзінің өнімімен халықаралық нарыққа шығуға мүмкіндік бере алады [8].
1.2 Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері
Қазіргі таңда туризм әлемдік экономикада басты орында және әлемдегі ең пайда көп түсіретін бизнес түріне жатады. Сондықтан да әлемдік шаруашылықтың бұл саласының болашағы жайлы сұрақ ең маңызды болып табылады. Осы заманда адамдардың туристік мақсатта сапар шегуі бүкіл елді қамтыды, осыған байланысты әр елдің адамдары арасындағы қарым-қатынас күнделікті шындыққа айналды. Көптеген кәсіпкерлердің туризмге қызығушылық білдіруі бірнеше факторлармен түсіндіріледі. Ең бірінші, туристік бизнеспен айналысуды бастау үшін, көп инвестицияның қажеті жоқ. Екіншіден, туристік нарықта ірі,орта,кіші фирмалар өзара әрекет ету. Туристік аймақтың тартымдылығының болуын анықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға болады:
- аймақтың қолайлы болуы;
- табиғатын және климатын;
- келушілердің сол елдегі тұрғылықты халықпен ара-қатынасы;
- аймақтың инфрақұрылымы және қатынасы;
- бөлшек сауда жағдайы;
- баға деңгейі және талапқа сай келуі;
- спорттық және білім беру мүмкіншіліктері;
- мәдени және әлеуметтік жағдайдағы сипаттар. Біз үшін осындай әкімшілік рәсімінің жеңілдеуі өте маңызды Қазақстан Республикасының туризм агенттігі Hot Line құру ісімен айналысуда. Егер турист кез-келген аймақта туристік сапармен жүрген кезде төтенше жағдай болса, арнайы жүйе арқылы қажетті көмек жөнінде ақпарат беруге мүмкіндік туады. Бұл әрине мәселенің ұшығуының алдын алады; - тұрақты негіздегі авиарейстің жеткіліксіздігі; - көрсетілген қызметтердің бағасының деңгейін олардың сапасына сай болмауы (тұру, тамақтану, көлікпен қамтамасыз ету және т.б.); - салық саясаты туризмнің дамуына кедергі жасайды, фирма туристерді жіберуге немесе қабылдаумен айналысатынына қарамастан туристік қызметке қосымша құн салығы салынады. Туристік бизнесті шектеуші елеулі факторлардың бірі туризм индустриясы материалдық базасының мүмкіндіктерінің төмендігі болып табылады. Қазіргі уақытта, республиканың қонақ үйлерінде, турбазаларында, кемпингтерінде және басқа орналастыру объектілеріндегі сыйымдылық жүктеменің 35%-ын құрайды [8].
Негізгі ерекшеліктері:
Туристік қызметтің бірнеше негізгі ерекшеліктері бар.
Бірінші және ең маңыздысы, материалдық өндіріс салаларынан айырмашылығы, Туризм индустриясы өнімді экспорттамайды, бірақ естен кетпес әсер қалдырады.
Екінші ерекшелік өнімдер мен қызметтердің ерекшелігіне, оларды тұтынушыға жылжыту мүмкін еместігіне байланысты. Өндіруші немесе сатушы емес, турист оларды өндіретін жерге баруы керек. Бұл ерекшелік объективті себептерге байланысты.
Үшінші ерекшелік бұл туризм индустриясының өнімдері тұтыну кезінде ғана сыналуы мүмкін қызметтер жиынтығы болып табылады. Осыған байланысты туристік өнімді сәтті сату клиенттер мен сатушылар арасындағы ерекше сенімді қарым-қатынасты қамтиды. Сондықтан мұнда туроператорлар мен турагенттердің, қонақ үйлер мен авиакомпаниялардың жоғары беделі өте маңызды.
Қорытындылай келе, туризм саласын сипаттайтын маңызды ұғымдардың тізімін ұсынған жөн. Туристік ресурстар-туристер үшін қызығушылық тудыратын (оның ішінде әлеуетті) табиғи, тарихи, әлеуметтік-мәдени және өзге де объектілер.
Әдетте, туристік ресурстар көрсету үшін қолданылады. Олар адамның қызығушылығы мен рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, күш-қуат алуға, эмоционалды жағдайды жақсартуға және физикалық күштерді қалпына келтіруге арналған.
Ресурстардың сапасы олардың бірегейлігімен, түпнұсқалығымен және өзіндік ерекшелігімен, адамның физикалық және рухани денсаулығына жағымды әсер ету дәрежесімен анықталады. Белгілі бір туристік ресурстар белгілі бір туристерді тартады, олардың сыртқы түрі мен жағдайы көбінесе турлардың, туристік өнімнің тұтыну құнын анықтайды.
Клиенттің өтініші бойынша туристік агенттіктер қосымша қызметтердің үлкен жиынтығымен жеке тапсырыс бойынша арнайы турларды құра алады. Мұндай турлар эксклюзивті турлар деп аталды.
Турист-өзінің әдеттегі ортасынан тыс жерлерге саяхаттайтын және баратын адам, оны қызықтыратын туристік ресурстар бар.
Турист басқа саяхатшылардан (дипломаттар, эмигранттар, шетелдік жұмысшылар, босқындар, Көшпенділер және т.б.) өз сапарының мақсатымен, ұзақтығымен және сипатымен ерекшеленеді. Ол тек елге немесе аумаққа уақытша барып, тұрғылықты жерінде ақылы қызметпен айналыспайды. Әдетте, саяхат сауықтыру, танымдық, кәсіби және іскерлік, спорттық, діни және басқа мақсаттарда жүзеге асырылады. Саяхат ұзақтығы бір түннен 6 айға дейін өзгеруі мүмкін. (халықаралық нормалар бойынша -12 айға дейін).
Туризмнің дамуына әсер етуші факторлармен қатар дамуына кері әсерін тигізетін факторлардың болғанын да айта кету керек. Оған экологиялық факторлар жатады, ол туризмге зор ықпалын тигізеді. Себебі, қоршаған орта туристік қызметтің негізі және әлеуеті. Осыған байланысты,туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып табылады. Алайда туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар. Қазiргi туризм - бұл әлемдiк экономиканың құлдырауды білмейтiн саласы[9].
Турист туристік бизнестің негізгі элементі, туристік өнімді тұтынушы болып табылады. Туристердің ұйымдастырылған жиынтығы туризм индустриясының нысаны болып табылады.
Туристік өнім (турөнім) - туристке өткізуге арналған турға құқық.
Туристік өнімге турист тұтынатын тұтыну құнының барлық жиынтығы кіреді (турдың өзі, туристік-экскурсиялық қызметтер, арнайы туристік жабдықтар және т.б.).
Кез-келген тауар сияқты, туристік өнім сапалы және сұранысқа ие болуы керек (ең алдымен шетелдік туристер арасында), әйтпесе ол сатылмайды.
Туризмнің аталған негізгі себептерінен басқа да маманданған формаларын таба аламыз. Оларды көру аса маңызды, себебі бұл жақсы туристік саясатты қалыптастыруға әкеліп қана қоймай, туристік аумақтардағы туризм экономикасының дамуы мен артуына көмек береді. Тұтынушылардың арнайы қажеттіліктеріне сай жасалмаса, нарықта ілгері қадам басатын өнім жоқ. Бұл тұрғыда туризм саласында толық негізде пайдаланылады, мұнда өнімдерді ілгері дамыту туристер белгілі бір туристік маршруттарды таңдай отырып, өз қажеттіліктерін және сұраныстарын қанағаттандыра алатын себептерді түсінуге болады.
Тұтынушылардың қажеттіліктері туризмде өзгеріп отыратын категориялар. Сондай - ақ туризм дамудың және қажеттіліктерді арттырудың маңызды факторы болып табылады. Туризм негізінде жаңа рекреациялық қажеттіліктер, табиғи және әлеуметтік игіліктер шеңбері де жедел дамуда. Алматы, Ақмола, Маңғыстау, Орталық Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстарында туристік қызметтер жүйесі бар туристік орталықтар мен кешендер қалыптасуда.
Туризм индустриясында тиімді дамыту үшін туристік өнімдерді тиісті құрылымдау және позициялау табыстың басты факторларының бірі болып табылады, туризмді жоспарлау және дамыту жолында елдің әкімшілік-аумақтық бөлінуіне міндетті түрде сәйкес келуі шарт емес. Қазақстанның кейбір облыстарының тәжірибесі мен сипаттамалары ортақ болуы мүмкін әрі олар бірегей басым эксперименталдық құрылыммен бір туристік кластерге түрлендірілуі және туризмнің сыртқы нарықтарына бірегей сауда ұсынысы ретінде берілуі мүмкін. Сонымен, Қазақстанда бүгінгі таңда кіру туризмі ел аумағында өткізілетін іскерлік оқиғалық шараларды өткізу есебінен қолдау табады. Қазақстан әлемде сыртқа шығатын туристердің ең жылдам өсіп келе жатқан нарығының ортасында орналасып тұр, сол себепті елде іскерлік туризмді дамыту перспективалары да бар. 2020 жылға қарай болжанатындай, Қытай және Ресей, сондай-ақ Үндістан және Таяу Шығыс жыл сайын 220 млн. сыртқа шығатын туристердің өсімін береді [9].
Ішкі туристер үшін, және сырттан келген туристер үшін де Қазақстанда туризмнің төмен тартымдылығының салдарынан басқа салалармен салыстырғанда туризм саласының инвестициялық тартымдылығының төмен деңгейі байқалады.
Ел ішінде туристік пакеттер дайындайтын туристік агенттіктер санаторийлердің туристік компанияларды тарта отырып, агенттік желілерді дамыту бөлігінде белсенділік таныта коймайтынын айтады. Қазақстандық нарықта Қазақстанның бірқатар қалаларында агенттік желісін құрған бірнеше санаторийді ғана атап өтсек болады, бұл санаторийлер өздеріне жыл бойы сатылымдарды және орындарды толтырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етіп тұр. Қазақстандағы туристік саласының маңызды проблемаларының бірі туристік өнімдердің және көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қолжетімділігінің төмендігі , бұл өз кезегінде келуші және ішкі туристердің мұқтаждықтарын қанағаттандыра алмайды. Туризм саласында сапаны қамтамасыз ету және арттыру проблемасы Қазақстан үшін өзекті болып табылады, себебі қазіргі кезде туристік сұраныс өзгерді әрі ішкі және келуші туристер саны айтарлықтай өсті деуге болады. Ішкі туристер үшін Қазақстанда демалудың тежеуші факторларының бірі баға-сапа арақатынасы болып табылады. Қазақстандық туристік қызмет нарығында бағалар тым қымбат, әзірше сервис жеткілікті деңгейде қамтамасыз етілмеген. Осының салдарынан қазақстандықтар ел ішінде демалудан қашқақтайды демалуға шетелге барған дұрыс деп санайды. Қазақстан тұрғындарына қосымша ақы төлеп all in inclusive жүйесімен Түркияға немесе Мысырға демалуға барған дұрыс болады деген стереотип қалыптасқан. Осы жоғарыда айтылған стереотиптерді жойып, ішкі туризмді дамытуға барлық мүмкіндіктерді қолдану қажет [10].
1.3 Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі
Елдердің экономикалық дамуы, мәдениеттің гүлденуі туризмді қызмет көрсетудің маңызды саласына айналдыруға ықпал етті.
Қазіргі уақытта кейбір мемлекеттерде өсу қарқыны бойынша бірінші болып табылатын туризм индустриясы сыртқы сауда болып табылады. Туризм әлемдік сауданың ең үлкен мақаласын - шикі мұнайды басып озып тұр. Туризмнің жаппай, халықаралық және әлеуметтік сипаты қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына көбірек әсер етуде, сол себепті мұқият назар аударуға лайық сала.
Бұл жұмыста Қазақстан әдебиетінде тұңғыш рет республикадағы туризмнің географиялық дисциплин - географиясына синтетикалық талдау жасауға талпыныс жасалды. Басқа елдермен салыстырғанда төмен деңгейде, осыған байланысты жаңа түбегейлі шешімдер қажет. Кезінде бұл автор кейбір қосымша ережелерді ұсынады біздің ойымызша, пайдалы болуы мүмкін әдістер
туризм географиясы бойынша зерттеулер жүргізу. Атап айтқанда, республика аумағын аудандастыруға әрекет жасалды табиғи ландшафтардың тартымдылық дәрежелері мен Қазақстанда туризмді одан әрі дамыту жөнінде практикалық ұсыныстар берілді [11].
Қазақстанда туризм дамуына әлеуметтік - экономикалық жағдайлар оң ықпал етуі тиіс. Оны елдің экономикалық дамуына қарап айтуға болады.
Қазақстанның дербес елдер қатарына қосылып, көк байрағымызды желбіреткеніне де бірталай уақыт болып қалды. Экономикамыздың өтпелі кезеңнен батыл қадамдармен шығып кетуінің бірден - бір амалы - туризм индустриясын құрып, дамыту қажеттігі туып отыр. Жалпы туризм ұғымын екі тұрғыдан, біріншіден, адамдардың дүниетанымын саяхат жасау арқылы кеңейту, екіншіден, экономиканың тиімді саласы тұрғысынан қарастыру керек. Дүние жүзі елдері тәжірибесіне жүгінсек, Малайзия 1996 жылы 8 миллион турист қабылдап, қыруар ақша пайда тапты. Азияның кішкентай Бахрейн, Кувейт секілді елдері туризмді экономиканың ажырамас бөлігі ретінде өрістету үстінде.
Қазақстанда туризм индустриясының өркендеуі шетел валютасының ағылуына, бюджеттің өсуіне, жұмыссыздықтың азаюына, жаңа жұмыс орындарының көбеюіне, халықтың өмір деңгейі мен кірістің ұлғаюына әкеліп соқпақ.
Еліміздегі туризмның қазіргі халі мәз емес. Ескірген материалдық-техникалық база мен ыңғайластырылмаған көлік инфрақұрылымы халықаралық деңгейге жете қоймаған. Сол себептермен Қазақстан әзірше әлемдегі мемлекеттер арасында тартымды туристік аудандар қатарына қосылған жоқ. Бірақ қайталанбас, сұлу табиғат жағдайларына бай жеріміз дүйім дүние туристерін өзіне тартып, қомақты пайда түсіруі әбден мүмкін.
Қазақстанда 2004 жылдың жалпы ішкі өнімінің көлемі жедел алынған деректер бойынша 5.542,5 млрд теңгені құрады. Оның нақты көлемінің өзгеру қарқыны 2003 жылмен салыстырғанда 109,4 пайыз болды.
Елдің экономикалық дамуымен, оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады.
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді. Экономикалық факторлар қатарына инфляция, пайыздық көрсеткіш, нақты валюта айырбас курсының тербелісі де қосылады. Айырбас курсының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағым көлеміне әсер етеді.
Жұмыс уақытының қысқаруы. Көп елдерде кәсіпорындардағы жұмыс уақыты 2350 сағаттан 1950 жылы, 1716 сағатқа дейін 1987 жылы қысқарды. Орташа статистикалық демалыс бұл кезеңде 12 күннен 31 күнге өсті. Сонымен қатар еңбек қарқындылығы артты, бұл стресстық жағдайларға және адам организмінің демалысқа қажеттілігінің артуына әкелді [12].
Тәуелсіз Қазақстанда көптеген туристік фирмалардың жұмысы кең етек жайды. Олар сан алуан түрлі қызмет көрсету арқылы ұсыныстарды молайтады. Бүгінгі күнде фирмалардың басым көпшілігі Қазақстан Республикасы азаматтарын алыс шет елдерге аттандырады және де олардың дені негізінде шоп-туризммен айналысуда. Бұл құбылыстың белгілі себептері көп, солардың бастысына өтпелі кезеңдегі экономикалық дағдарыс нәтижесінде жеңіл және тамақ өнеркәсібі мен өңдеу салаларының құлдырауы жатады. Шоп-туризм арқасында халық тұтынатын тауарлардың бізге толық мөлшердеимпортталуы байқалуда жәнебазардың арзан өнімдерге толуы өріс алуда. Кіру туризміне көз жүгіртсек, оның өте баяу дамып келе жатқанын көреміз.Жалпы туристік ағынның 69,2 %-і шығу туризмі де, 11 % - і кіру туризмі, ал 19,8%-ін ішкі туризм құрайды. Бір қызық жайт, шығу туризмінде алыс шет елдердің үлес-салмағы үстем (96,1 %), ТМД - ға 3,9 % ғана. Кіру туризмінде де ТМД - дан келушілер 26,2 % қана.
Туризмді дамытудың негізгі экономикалық көрсеткіштерінің, Қазақстандық туризмнің жағдайы толық іске асырылмай отыр деген қорытындыға келсек болады, себебі туристік саланың дамуы шетел азаматтарының туристік көрсетілетін қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін қазіргі кезде бәсекеге қабілетті, өзіне табиғи-климаттық жағдайды, туристік көрікті жерлерді, қажетті инфрақұрылымды (көлік, әуе, теміржол, инженерлік-коммуникациялық, икемді), оның ішінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан өтетін бекеттерін қайта құрауды ескере отырып, ойын- сауықтыру орындарын, тамақтану орындары қамтитын туристік орынды қалыптастыру қажет.
Қазіргі заманда бәсекеге қабілетті туристік кешенді құру бюджетке салықтық түсімдермен, шетелдік валюта ағыны, жұмыс орындары санының өсуі, сондай-ақ мәдени және табиғи мұраның сақталуына және дұрыс пайдаланылуына бақылауды қамтамасыз ету есебінен ел экономикасының дамуына үлес қосады.
Туризмді мемлекеттік қолдау саланы тұрақты дамытудың қажетті шарты болып табылады. Халықаралық тәжірибе мемлекеттің туристік инфрақұрылымды дамыту үшін жағдайлар жасауға, жеке инвесторларды тартуға, туристік индустрия субъектілерінің қызметі үшін қолайлы экономикалық жағдайларды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруға бағытталған белсенді саясаты туристік саланың елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында маңызды орын алуына мүмкіндік беретінін көрсетеді.
Сонымен, әлемдік тәжірибе туризмді белсенді дамытатын елдер өз азаматтарын сапалы туристік көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз ете отырып, айтарлықтай бюджет қаражатын ұлттық жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға жұмсайтынын куәландырады.
Экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Елдің экономикалықдамуымен , оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет, әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді.
Сонымен экономикалық факторлар қатарына , пайыздық көрсеткіш, нақты валют айырбас курсының тербелісі де қосылады. Айырбас курсының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағымның көлеміне әсер етеді [13].
Экономика және туризм өзара тығыз байланыста дамиды. Экономикаға туризмның әсер етуі мүмкін, сонымен қатар керісінше туризм дамуына кең көлемде, зор ықпалды экономика жасайды. Осыдан экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Жоғарыда аталып кеткендей, экономикалық факторлар оң және теріс ықпал көрсетеді.
Елдің экономикалық дамуымен , оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен (дәулетімен) тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет, әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді.
Сонымен қатар экономикалық факторлар қатарына инфляция, пайыздық көрсеткіш, нақты валют айырбас курсының тербелісі де қосылады.
Экономика және туризм өзара тығыз байланыста дамиды. Экономикаға туризмның әсер етуі мүмкін, сонымен қатар керісінше туризм дамуына кең көлемде, зор ықпалды экономика жасайды. Осыдан экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Жоғарыда аталып кеткендей, экономикалық факторлар оң және теріс ықпал көрсетеді.
Елдің экономикалық дамуына , ұлттық табыс көлеміне және оның азаматтарының материалдық әл-ауқатына (әл-ауқатына) тікелей тәуелділік бар. Сондықтан экономикасы дамыған мемлекет өз азаматтарының туристік сапарларының саны бойынша әлемдік нарықта алда болады
Халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар туризмнің материалдық-техникалық базасы мен инфрақұрылымы да мемлекеттің экономикалық жағдайына байланысты.
Экономикалық факторлардың қатарына инфляция, пайыздық мөлшерлеме, нақты валюта бағамының ауытқуы кіреді. Айырбастау бағамының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағымның көлеміне әсер етеді [14].
Туризмнің дамуы тек ұлттық ғана емес, сонымен бірге экономикалық циклдің қай кезеңінде - өркендеу немесе құлдырау - әлемдік экономика. Мысал ретінде ХХ ғасырдың 80-ші жылдарында экономикалық құлдырау кезінде әлемдік туристік сапарлар айтарлықтай төмендегенін айтуға болады [15].
Бірінші кезекте атап өтілетін әлеуметтік факторлардың ішінде бұл халықтың бос уақытының ұлғаюы (жұмыс уақытының қысқаруы, жыл сайынғы демалыс ұзақтығының артуы), бұл халықтың өмір сүру деңгейінің жоғарылауымен бірге жаңа ықтимал туристердің ағынын арттырады.
Бос уақыттың ұлғаюы қазіргі ғылыми-техникалық революциямен байланысты, онда ақыл-ой еңбегінің маңыздылығы артады, өндірістік және тұрмыстық шиеленістер күшейеді. Мұның бәрі адамдардың физикалық және психологиялық шаршауына әкеледі. Бұл қабілетті арттыру үшін қосымша шаралар қабылдауды қажет етеді. Бұл мақсатты жүзеге асыру туризмге айтарлықтай ықпал етеді.
Елдегі экономикалық жағдайлар туризмнің дамуына оң әсер етуде. Оны елдің экономикалық дамуы бойынша бағалай аламыз.
Қазақстан тәуелсіз елдердің қатарына кіріп, біздің экономикамыздың осы кезеңнен бірден - бір шығуы-туризм индустриясын құру және дамыту болып табылады. Туризм ұғымын екі тұрғыдан қарастырсақ, саяхат арқылы адамдардың көкжиегін кеңейту, екіншіден, экономиканың тиімді саласы тұрғысынан. Әлем елдерінің тәжірибесі бойынша, Малайзия 1996 жылы 8 миллион турист алып, үлкен ақша тапты. Кішкентай Бахрейн, Кувейт сияқты Азия елдері туризмді экономиканың ажырамас бөлігі ретінде дамытуда.
Қазақстандағы туризм индустриясының өркендеуі шетел валютасының ағылуына, бюджеттің өсуіне, жұмыссыздықтың төмендеуіне, жаңа жұмыс орындарының ұлғаюына, халықтың өмір сүру деңгейі мен кірістердің өсуіне әкеледі.
Елдегі туризмнің қазіргі жағдайы онша емес. Ескірген материалдық-техникалық база мен бейімделмеген көлік инфрақұрылымы халықаралық деңгейге жеткен жоқ. Дәл сол себептермен Қазақстан әлем елдері арасында тартымды туристік аудандардың қатарына әлі енген жоқ.
2 БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері
Балқаш көлі - Каспий теңізі мен Арал теңізінен кейінгі көлемі бойынша үшінші орын алатын ірі көлемді және ағынсыз су қоймасы. Ол республиканың оңтүстік-шығысында Балқаш-Алакөл ойпатында (теңіз деңгейінен 342 метр биіктікте) орналасқан. Көлдің ұзындығы - 614 шақырым, ең үлкен ені - 74 шақырым. Айдын көлдің аумағы 18200 шаршы шақырым болса, жағалық сызығының ауданы 2383 - шақырым. Су көлемі - 106 текше км. Балқаш екі бөлікке бөлінеді: батыс және шығыс. Батыс бөлігінің тереңдігі 6-12 метр, ал шығыс бөлігінің тереңдігі 15-26 м. Көл шағын аралдар мен шығанақтарға бөлінген. Ең ірі аралдардарына Басарал мен Тасарал жатады. Балқаш көліне Іледен басқа Қаратал, Ақсу, Лепсі, Аягөз, Бақанас және басқа да өзендер. Көлге Іле көлі судың айтарлықтай бөлігін (675) құяды[16].
Балқаш көлінің ерекшелігі - оның жіңішке бұғазбен жалғасып жатқан батыс пен шығыс бөліктерінің минералдарының түрлі болып келгендігі. Бұрын суы мол Іледен толатындықтан батыс бассейнінің суы тұщы да, шығыс бөлігі - ащы болып келетіні содан. Балқаш табиғаты таңғаларлық және қарама-қайшылықтарға толы болып келеді. Қазақстанда ерте заманнан бері Балқаш көлі туралы өлеңдер, әндер, аңыздар айтылып келеді. Балқашты халық фольклорында ешқашан ренжітпейтін, кедей жиһангермен де достасып, баспана мен тағамымен бөлісетін аппақ дана ақсақалға теңейді. Балқаш көлінің жағасы бойымен Ұлы Жібек Жолы арқылы Қытайдан Орталық Азияға жалғасатын және әрі қарай соңғы теңізге қарай (солай Ұлы Дала аумағында Батыс Еуропаны атаған) сансыз керуендер өткен. Бұл жерде тұщы сумен қоса жорық ішіп-жемін осы жерлерде молымен мекендейтін балық пен жабайы құстарға толтыруға болатын (1 сурет).
1 сурет - Балқаш өзенінің картадағы көрінісі [17].
Балқаш - туристер үшін тартымды жер. Көл жылы көлдердің бірі болғандықтан, онда демалу жазда өте танымал. Көлдің көркем табиғаты, таза су және құмды жұмсақ жағажайлар белсенді және тыныш демалысты жақсы көреді. Тұзды көл суы мен күкіртсутек балшықтары ағзаға емдік әсер етеді. Тоғандағы демалыс корпоративті сапарлар, романтикалық сапарлар және отбасылық уақыт үшін қолайлы.
Балық аулауды ұнататындар ең жақсы кез сәуір айы, ал екінші толқын шілдеден қыркүйекке дейін басталады. Қаңтар айында көлге қысқы балық аулауды ұнататындар келеді. Қыркүйек айы ортасында көлде маңында аң аулау маусымы басталады. Ең танымал - сұр үйрек, қаз, қырғауыл, қоян және түлкі. Белгілі бір уақыттарда жабайы қабанға аң аулауға рұқсат етіледі.
Көлде қайық немесе катамаранды жалға ала алып, әуесқойлардың иелігінде су скутерлері, банан, үстел теннисі, волейбол алаңдары және футбол алаңдары бар. Күн батқанда қайықпен серуендеп, кешті романтикалық атмосферада өткізе аласыз.
Балқаш көлі үш облыстың: Қарағанды, Алматы және Жамбыл облыстарының шекарасында орналасты. Бір бетінен Шу-Іле таулары көмкеріп тұрса, екінші бетінен - ұсақшоқыға алмасатын ұшы-қиыры жоқ Бетпақдала, ал үшінші жағынан Орта Азия құмды алқабына тікесінен тіреледі (2 сурет).
2 сурет - Жағажайдағы есте қаларлық демалыс [17]
Балқаш аумағының туристік инфрақұрылымының өсу деңгейі жеткіліксіз болғанына қарамай, бұл көл өздігінен келіп демалатын негізінен қазақстандықтар мен ресейліктер арасында жағажай демалысының ең танымал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
ТУРИЗМ ФАКУЛЬТЕТІ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ
Батталова Р.Е.
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
5В090200 - Туризм білім беру бағдарламасы
Алматы, 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ СПОРТ ЖӘНЕ ТУРИЗМ АКАДЕМИЯСЫ
ТУРИЗМ ЖӘНЕ СЕРВИС КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберу
Кафедра меңгерушісі:
PhD докторы
Абдикаримова М.Н.
___________________
______________ 2021жыл
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ тақырыбына жазылған
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200 - Туризм
Орындады: Батталова Р.Е.
Ғылыми жетекші: Жақсыбекова Д.К.
DBA докторы, аға-оқытушы
Алматы, 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4
1
ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.1
Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.2
Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ..
13
1.3
Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2
БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.1
Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері ... ... ... ... ...
24
2.2
Балқаш көлінің топонимикасы, климаты, гидрографиясы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің ішкі туризмді дамытуда алатын орны ... ... .
29
2.3
Балқаш өңірінің туристік ресурстарының ішкі туризмді дамытудағы мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
3
БАЛҚАШ КӨЛІНДЕ ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ МАҚСАТЫНДА ТУРИСТІК МАРШРУТ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ...
39
3.1
Балқаш көлі аймағындағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы ... ... ... ... .
39
3.2
Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру ... ..
44
3.3
Балқаш өңіріндегі ішкі туризмді дамытуға арналған ұсыныстар ... ... ...
56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
62
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының тақырыбының өзектілігі: Балқаш көлі демалыс аймағын еліміздегі туристік картаның таңдаулы ондығы қатарынан көру және осы бағытта жан-жақты нақты қадамдар жасау бүгінгі күн талабы болып отыр. Соған орай дипломдық жұмыста өңірдегі ішкі туризмді тұтынушылардың сұраныстарына сай қанағаттандыратын туристік әлеуетін артыру мақсатында іске асырылатын кешенді шаралар көрсетілген.
Қазақстанның 2021 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары шеңберінде туризм жеке кластерге бөлінген және ел экономикасын дамытудың басым бағыттарының тізіміне кірді.
Елімізде рекреациялық жағынан негізінен толық зерттелмеген аймақ болып табылады. Бұл өңір табиғат жағдайларының алуан түрлілігі, қолайлы эстетикалық тартымдылығы мен экстримальды қолайсыз жағдайлары рекреациялық іс - әрекетте асқан шеберлік пен ептілікті қажет ететін туризмнің барлық салаларын қамтуға мүмкіндік береді.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз.
Балқаш өңірі еліміздің ең бір ірі және маңызды өңірлерінің бірі. Тек нарықтық экономика жағдайында ғана оның өндірістік қуатын және табиғи байлықтарын толығымен колдану, мамандандыру және кешендік тәсілдеме негізінде экономикалық байланыстарды оңтайлы дамыту мүмкіндігі туды.
Балқаш қаласы туристік - рекреациялық ресурстарға бай, туристік саланы дамытуда потенциалы жоғары аймақтардың бірі. Бірақ қазіргі уақытта аталған саланы дамытуды тежеп отырған мәселелер қатарын қолға алсақ, болашақта еліміздің экономикасына туристік сала арқылы пайда әкелетін аймақтардың біріне айналары сөзсіз [1].
Балхаш туристік ахуалының әлсіз және мүмкіндікке ие жақтарын жан-жақты зерттей отырып бүгінгі күн талаптарына сәйкес ішкі туристік сұраныстарды қанағаттандыратын аумақтағы туристік мүмкіншіліктерін ашу.
Балқаш аумағындағы туризм саласының шешілмеген мәселелеріне, ең алдымен, рекреациялық инфрақұрылымның қазіргі заманғы стандарттар мен қойылған талаптарға сәйкес келмеуі, маркетингтің әлсіз стратегиясы, жоғары білікті қызметкерлер санының жеткіліксіздігі, осыған байланысты жұмыстың мақсаты анықталды.
Зерттеу нысаны: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу пәні: Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрут бағдарламасын құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін ашу оның ішкі туризмді дамытудағы орнын анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыру.
- Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерін саралау.
- Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында туристік маршрут ұйымдастыру.
Зерттеу әдісі: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту барысында Таңғажайыпқа толы Балқаш туристік маршрутын ұйымдастыру бойынша жиналған материалдарды жан - жақты өңдеу, талдау арқылы алынды.
Жұмыстың теориялық маңыздылығы: Балқаш өңіріне сипаттама, аумақтағы көрікті жерлерге, туристік нысандарға және турды құру барысында С.Р Ердавлетовтың, А.С Бейсенованың, Е.А Ахметовтың, Т.А. Данияров және т.б зерттеушілердің еңбектері пайдаланылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамытудың әсері мен ықпалын қарастырып, маршрут жасау. Құрастырылған маршрутты туристік мекемелерде, оқу орындарында, колледжде, мектептерде қолдану.
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, 64 беттен, 2 кестеден, 27 суреттен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде Туристік саланы зерттеудің теориялық негіздерін қарастыра отырып, ішкі туризмді дамыту үшін Қазақстан Республикасының туристік мүмкіндіктерін, ішкі туризм саласының дамуының алғышарттарын анықтау.
Екінші бөлімде Балқаш көлі аумағында ішкі туризмді дамыту ерекшеліктерімен Балқаш өңірінің физикалық-географиялық, саяси-экономикалық жағдайы мен орналасуы, климаты, гидрографиясы және топырақ жамылғысы, флора мен фаунасын саралау.
Үшінші бөлімде Балқаш көлінде ішкі туризмді дамыту мақсатында маршрут құрастырылып, оларды тиімді ұйымдастыруы мен оның туризмдегі маңыздылығын қарастыру.
1 ТУРИСТІК САЛАНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстандағы ішкі туризмнің қазіргі жағдайы
Туризмнің дүние жүзінде үздіксіз даму, жетілу үстінде, бұл ел экономикасына туризм әсерінің өсуімен байланысты. Жұмыс бастылықтың өсуімен туризм саласындағы халық саны өсіп, ұлттың ауқаттылық деңгейі жоғарылауда. Бірақ, халықаралық туризм дүние жүзіндегі біраз жерде таралмаған, бұл ең алдымен елдердің және аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының түрлі деңгейімен сипатталады. Халықаралық туризм Батыс Еуропа елдерінде кеңінен даму үстінде. Халықаралық туристік байланыстың дамуы халықаралық сауда саласындағы бұл жұмысты жақсартуды қамтитын көптеген халықаралық ұйымдарды біріктіруде. Швейцария, Австрия, Франция, Түркия, Батыстың экономикасы дамыған елдері өзінің жақсы тұрмыстық жағдайына туризмнен түскен табыстары арқылы қол жеткізу үстінде. Соғыстан кейінгі жылдары қуатты зерттеу базасы мен туризм саласындағы мамандар дайындау жүйесі жасалған болатын.
Өкінішімізге орай, Қазақстанда халықаралық туризм көшбасшы орында емес. Бұрын КСРО дағы туристік әрекеттердің негізгі аймақтары Қырым, Кавказ, Балтық жағалауы және Ресейдің, Ортта Азияның тарихи орталықтары болған болатын. Сол кезде Қазақстандағы көптеген архитектуралық, археологиялық, мәдени және табиғи ескерткіштер жарияланбай қала берді. Қазақстан тәуелсіздік алуынан кейін туризм индустриясының нақты дамуына мүмкіндік пайда болған, оны бірден пайдалануға қадам жасалмаған болатын [2].
Қазақстан Республикасының теңдесі жоқ табиғи және мәдени әлеуетіне негізделген қазіргі заманғы туристік индустрия туризмнің туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасы жүйесіне оралымды кірігуінің табиғи жүйе жасаушы факторы, неғұрлым серпінді дамушы және өзінің капитал сыйымдылығына қарамастан, салынған капиталға қайтарымы жөнінен тиімді салалардың бірі болып табылады.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада басты рөлдің бірін атқаруда. Дүниежүзілік туризм ұйымының деректерімен ол әлемдегі жалпы ұлттық өнімнің оннан бір бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын ұстап, әлемдік өндірістің әрбір 9-шы жұмыс орнын туризм қамтамасыз етуде.
Туризмнен түскен табыс мұнай, өнімдері және автомобиль экспорты табысынан кейін тұрақты 3-ші орында. Мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп күтіледі. Әлемдік туристік рыноктың дәстүрлі аудандары өзінің рекреациялық сыйымдылығының шегіне іс жүзінде жеткендіктен, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа аумақтар есебінде басым дамитын болып тұр. Қазақстанның әлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар деп санаймын. Дүниежүзілік туризм ұйымының болжамымен 21 ғасырда туристік индустрияның өсуі артады және 2020 жылы әлемдегі туристік саяхаттар 1,6 биллион бірлік құрайды деп есептеуде [3].
Туристерді жағымды пікір ғана емес, қайта тұмса табиғат, тылсым құбылыс, ғажайыптар, тәуекелдер, бұрын-соңды болмаған жаңалықтар, басқа да оларды өз елдерінде бола бермейтін ерекше жағдай мен көңіл күйлер шақыруда.
Туризм ол мәжбүрлі түрде немесе жұмыс бабымен де болмау тиіс. Туысының алыс жердегі үйіне қыдырып, қонақ болып, не басқа бір себеппен бару да емес. Ол бос уақыт шығарып, тек қызықтау мен көңіл ашуға, тамашалау мен демалуға бола, жаңа нәрселерді көруге (1 кесте).
1 кесте - Шетел азаматтарының Қазақстан Республикасына келуі [3].
Бағыт түрлері
Резидент емес келушілерге қызмет көрсетілді (адам саны)
2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Келу туризмі
219 634
261 164
330 817
548 313
543 022
ТМД
84 121
96 421
111 737
175 766
150 270
Алыс шетел елдері
135 513
164 743
219 080
372 547
392 752
Осылайша, шығу туризмі сырттан келушілер туризмінен және ішкі туризмнен едәуір асып түседі, Өкінішке орай, бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы байқалады. Кіру туризмінің үлесі әлдеқайда аз, бірақ мұндай күрт ауытқуларға ұшырамайды. Әлемдік туризмді дамыту тәжірибесі барлық мемлекеттер бірінші кезекте кіру және ішкі туризмді дамытуға мүдделі екенін көрсетеді, өйткені бірінші түрі мемлекет қазынасына валюталық түсімдерді қамтамасыз етеді, ал екіншісі мемлекет ішінде қаражат жинақтайды және туризм инфрақұрылымын дамытуға ықпал етеді [3].
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректерімен туристік қызметпен 2008 жылы 1163 туристік ұйым айналысқан, олар 473947 туристке қызмет көрсетті. Туристерге қызмет көрсетуде осы көрсеткіш 2006 жылмен (520972 қызмет көрсетілген турист) және 2007 жылмен (541930 турист) салыстырғанда туристік фирмалар қызмет көрсеткен туристер санының азаюын көрсетуде.
2008 жылғы туристер санының азаюы, ең алдымен, өткен жылмен салыстырғанда келушілер санының 40% - ға және кетушілер санының 10% - ға азаюына, сондай-ақ ішкі туризм бойынша қызмет көрсетілгендер санының төмендеуіне байланысты болды. Туристердің барлық санаттары санының азаюы, ең алдымен, бүкіл Әлемдегі туризм саласының жай-күйіне теріс әсер еткен әлемдік экономикалық дағдарысқа байланысты және Қазақстан да бұдан тыс қалмады [4].
Қазақстандық туристік өнімнің екі базалық компонентін бөліп көрсетуге болады. Жібек жолындағы мәдени туризм (қажылық және дәстүрлі) және онымен тығыз байланысты эко-шытырман оқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, альпинизм, аңшылық, балық аулау). Бұл орайда Жібек жолы бағыты өтетін Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстары арқылы эко-шытырман оқиғалы туризм үшін ресурстары бар өңірлерді бөліп көрсеткен жөн деп саналуда.
Қазақстан бизнес - туризм сегментінде белгілі бір порны бар. Бұл алдымен Алматы, Астана, Атырау қалалары. Геосаяси жағдай мен табиғи-шикізат ресурстары Қазақстанға бизнес мәселелері және халықаралық конвенцияларға қатысу бойынша келетін бизнес-туристер санының артуына мүмкіндік беруде. Жоғарыда аталған орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келіп тұр [5].
Республика үшін стратегиялық (әуе, автомобиль, темір жол) қақпа Алматы қаласы болып табылады және негізгі көші-қон дәл осы қала арқылы жүреді. Форумдарды өткізуге ыңғайлы ғимараттар мен қонақ үйлерден басқа, қалада демалыс пен ойын-сауық үшін қажеттінің бәрі бар, сонымен қатар жақын маңдағы қала аумағында 500 км радиуста керемет рекреациялық аймақтар орналасқан.
Туристік ресурстарға Қазақстан өте бай. Қазақстанның табиғи-рекреациялық әлеуеті, сондай-ақ ұлттық дәстүрлер мен ерекшеліктер, менталитет, әдет-ғұрыптар шетелдік туристер үшін қызық, өйткені олар Еуропа мен Азия нарықтарында ұсынылған туристік қызметтермен қаныққан. Қазақстанда туризмнің даму деңгейі халықаралық деңгейге сәйкес келмегенімен, бірақ туристік сала шығу туризмін дамытуға бағытталған, келу және ішкі туризмді дамытуға тиісті көңіл бөлінбейді (2 кесте).
2 - кесте Қазақстандағы ішкі туризм көрсеткіштері[5].
Бағыт түрлері
Туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсетілді (адам саны)
2004ж
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
Ішкі туризм
106 486
184 379
209 143
193 122
174 940
Қазіргі туризмді халықаралық мамандар құлдырауды білмейтін әлемдік экономика саласына жатқызады. Табыс жағынан ол тек мұнай экспорты, мұнай мен автомобильге ғана жол беруде. Шикізат сату елдің энерго тасымалдаушыларын шығынға ұшыратуда, ал туристік индустрия жанданып келе жатқан ресурстарда жұмыс істеуде. Осымен туризмді дамыту шикізат сатудан тиімдірек пе деген ойға еріксіз берілесің.
Сонымен қатар Қазақстанның ішкі туризмі - мемлекетіміздің жарнамасы болып табылады. Дегенмен соңғы жылдары кіріс және ішкі туризмге деген сұраныс өсуде. Халықаралық талдаушылар мен мамандардың ойынша туризм де Қазақстанның өсуі мен өркендеуіне зор ықпалын тигізеді. Осы орайда Алматының туристік инфрақұрылымы елеміздегі ең дамыған инфрақұрылым болып отыр. Қаламыздың туристік қызметтері даму үстінде: 600 жүзден астам туристік агенттіктер бар, 80-нен астам шетелдік компаниялармен байланыстар орнатылған. Өткен жылғы көші қон қызметінің көрсеткіші бойынша қаламызға көпшілігі іскерлік туризм өкілдері арқылы алыс және жақын шет елден 76000 қонақ келген. Туристік агенттіктер туристерге қызмет көрсету арқылы мемлекеттік бюджеттің қірісін ұлғатып отырғандығын байқатуды. Туристік агенттіктері арқылы туристік қызмет көрген туристердің саны күні бүгінге өсіп келеді. Ішкі маршруттық көрсеткіштер 3,3 есе өсуде [6].
Туризмді дамыту ішкі туризмді ынталандырусыз мүмкін емес, өйткені ол ең қол жетімді және арзан сала. Соңғы жылдары ішкі туризм құрылымы өзгерді, демалыс күні, қысқа мерзімді экскурсиялық сапарлар танымал болады. Қазақстан халқы туристік ұтқырлығының көрсеткіші - әлемдегі ең төмен көрсеткіштің бірі болып табылады. Турфирмалардың беретін бөлігі өз серіктестерін шетелге жіберумен айналысуды ұсынады, және аз ғана фирмалар Қазақстанға туристерді тарту үшін жұмыс істеуде. Негізінен туристер Алматы мен Астанаға көп келеді, бірақ басқа қалаларда бей-жай емес.
Туризм басқа экономикалық сектормен салыстырғанда мультиприкаторлықтың аса үлкен пәрменділігіне ие. Ол тікелей жене жанама түрде экономиканың 32 секторына есер етуде (бұл турфирмалар, көліктің барлық түрлері, қонақүй кешендері, тамақтандыру жүйесі, демалыс үйлері, санаториилер, ұлттық кәсіптер, парктер және тағы басқалары). Онымен қоса-бұл әлемдік өндірістегі әрбір тоғызыншы жұмыс орны болып саналуда.
Қазіргі кезде Қазақстандағы туризмнің күйін талдап, алдымен дамуының оң динамикасын айту қажет. Әлемдік экономикалық дағдарыс енгізген шағын өзгерістерге қарамастан, Қазақстан туризмі даму қарқыны оң динамиканы көрсетіліп келуде.
Шығу туризмі даму қарқыны ішкі және келу туризміне қарағанда анағұрлым серпінді екенін атап өту қажет. Бұл біздің ел халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылауымен және баға мен сапа көрсеткіштерін үйлестіретін бәсекеге қабілетті туристік ұсыныстардың болмауымен түсіндірілген.
Кіріс және ішкі туризм мемлекет үшін ең тиімді болып табылады, себебі олардың дамуы кезінде елге ақша түседі, осылайша оның бюджетін толықтырады.
Осылайша, қазіргі кездегі Қазақстан туризмінің жағдайын айқындай отырып, ішкі және сырттан келушілер туризмді дамытуға ерекше назар аудару қажеттігін айту керек [7].
Қазақстанның туристік саласының қазіргі жағдайын бағалай отырып, оның дамуының негізгі үрдістерін атап өткен дұрыс. Қазақстандағы Туризм экономиканың шикізаттық емес секторын дамытудың перспективалық бағыты болып танылды және жеті ұлттық басым кластерлер қатарына енгізілді. Туризмге көп көңіл бөліну қажет. Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзірленді.
Өңірлік деңгейде туризмді дамытудың өңірлік бағдарламалары қабылданды. Жаңа Іле, Ақтау, Балхаш сияқты халықаралық маңызы бар туристік жобалар атап өтілді. Осы жобаларды дамыту үшін Қазақстан жеке инвесторларды, немесе шетелдік инвесторларды белсенді түрде іздестірді.
Сонымен, туризмді қарқынды дамыту үшін біздің республикамыз бірнеше проблемаларға тап болды. Қазақстан үшін қазіргі кезеңде туризмді дамытудағы кедергілер кадр аздығы проблемасы, инфрақұрылымның дамымауы және халықаралық нарықта ұстанымының нашарлығы болып табылады. Осы проблемаларды шешу Қазақстанға туризмді дамытуға және өзінің өнімімен халықаралық нарыққа шығуға мүмкіндік бере алады [8].
1.2 Туристік саланың негізгі бағыттары мен ерекшеліктері
Қазіргі таңда туризм әлемдік экономикада басты орында және әлемдегі ең пайда көп түсіретін бизнес түріне жатады. Сондықтан да әлемдік шаруашылықтың бұл саласының болашағы жайлы сұрақ ең маңызды болып табылады. Осы заманда адамдардың туристік мақсатта сапар шегуі бүкіл елді қамтыды, осыған байланысты әр елдің адамдары арасындағы қарым-қатынас күнделікті шындыққа айналды. Көптеген кәсіпкерлердің туризмге қызығушылық білдіруі бірнеше факторлармен түсіндіріледі. Ең бірінші, туристік бизнеспен айналысуды бастау үшін, көп инвестицияның қажеті жоқ. Екіншіден, туристік нарықта ірі,орта,кіші фирмалар өзара әрекет ету. Туристік аймақтың тартымдылығының болуын анықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға болады:
- аймақтың қолайлы болуы;
- табиғатын және климатын;
- келушілердің сол елдегі тұрғылықты халықпен ара-қатынасы;
- аймақтың инфрақұрылымы және қатынасы;
- бөлшек сауда жағдайы;
- баға деңгейі және талапқа сай келуі;
- спорттық және білім беру мүмкіншіліктері;
- мәдени және әлеуметтік жағдайдағы сипаттар. Біз үшін осындай әкімшілік рәсімінің жеңілдеуі өте маңызды Қазақстан Республикасының туризм агенттігі Hot Line құру ісімен айналысуда. Егер турист кез-келген аймақта туристік сапармен жүрген кезде төтенше жағдай болса, арнайы жүйе арқылы қажетті көмек жөнінде ақпарат беруге мүмкіндік туады. Бұл әрине мәселенің ұшығуының алдын алады; - тұрақты негіздегі авиарейстің жеткіліксіздігі; - көрсетілген қызметтердің бағасының деңгейін олардың сапасына сай болмауы (тұру, тамақтану, көлікпен қамтамасыз ету және т.б.); - салық саясаты туризмнің дамуына кедергі жасайды, фирма туристерді жіберуге немесе қабылдаумен айналысатынына қарамастан туристік қызметке қосымша құн салығы салынады. Туристік бизнесті шектеуші елеулі факторлардың бірі туризм индустриясы материалдық базасының мүмкіндіктерінің төмендігі болып табылады. Қазіргі уақытта, республиканың қонақ үйлерінде, турбазаларында, кемпингтерінде және басқа орналастыру объектілеріндегі сыйымдылық жүктеменің 35%-ын құрайды [8].
Негізгі ерекшеліктері:
Туристік қызметтің бірнеше негізгі ерекшеліктері бар.
Бірінші және ең маңыздысы, материалдық өндіріс салаларынан айырмашылығы, Туризм индустриясы өнімді экспорттамайды, бірақ естен кетпес әсер қалдырады.
Екінші ерекшелік өнімдер мен қызметтердің ерекшелігіне, оларды тұтынушыға жылжыту мүмкін еместігіне байланысты. Өндіруші немесе сатушы емес, турист оларды өндіретін жерге баруы керек. Бұл ерекшелік объективті себептерге байланысты.
Үшінші ерекшелік бұл туризм индустриясының өнімдері тұтыну кезінде ғана сыналуы мүмкін қызметтер жиынтығы болып табылады. Осыған байланысты туристік өнімді сәтті сату клиенттер мен сатушылар арасындағы ерекше сенімді қарым-қатынасты қамтиды. Сондықтан мұнда туроператорлар мен турагенттердің, қонақ үйлер мен авиакомпаниялардың жоғары беделі өте маңызды.
Қорытындылай келе, туризм саласын сипаттайтын маңызды ұғымдардың тізімін ұсынған жөн. Туристік ресурстар-туристер үшін қызығушылық тудыратын (оның ішінде әлеуетті) табиғи, тарихи, әлеуметтік-мәдени және өзге де объектілер.
Әдетте, туристік ресурстар көрсету үшін қолданылады. Олар адамның қызығушылығы мен рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, күш-қуат алуға, эмоционалды жағдайды жақсартуға және физикалық күштерді қалпына келтіруге арналған.
Ресурстардың сапасы олардың бірегейлігімен, түпнұсқалығымен және өзіндік ерекшелігімен, адамның физикалық және рухани денсаулығына жағымды әсер ету дәрежесімен анықталады. Белгілі бір туристік ресурстар белгілі бір туристерді тартады, олардың сыртқы түрі мен жағдайы көбінесе турлардың, туристік өнімнің тұтыну құнын анықтайды.
Клиенттің өтініші бойынша туристік агенттіктер қосымша қызметтердің үлкен жиынтығымен жеке тапсырыс бойынша арнайы турларды құра алады. Мұндай турлар эксклюзивті турлар деп аталды.
Турист-өзінің әдеттегі ортасынан тыс жерлерге саяхаттайтын және баратын адам, оны қызықтыратын туристік ресурстар бар.
Турист басқа саяхатшылардан (дипломаттар, эмигранттар, шетелдік жұмысшылар, босқындар, Көшпенділер және т.б.) өз сапарының мақсатымен, ұзақтығымен және сипатымен ерекшеленеді. Ол тек елге немесе аумаққа уақытша барып, тұрғылықты жерінде ақылы қызметпен айналыспайды. Әдетте, саяхат сауықтыру, танымдық, кәсіби және іскерлік, спорттық, діни және басқа мақсаттарда жүзеге асырылады. Саяхат ұзақтығы бір түннен 6 айға дейін өзгеруі мүмкін. (халықаралық нормалар бойынша -12 айға дейін).
Туризмнің дамуына әсер етуші факторлармен қатар дамуына кері әсерін тигізетін факторлардың болғанын да айта кету керек. Оған экологиялық факторлар жатады, ол туризмге зор ықпалын тигізеді. Себебі, қоршаған орта туристік қызметтің негізі және әлеуеті. Осыған байланысты,туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып табылады. Алайда туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар. Қазiргi туризм - бұл әлемдiк экономиканың құлдырауды білмейтiн саласы[9].
Турист туристік бизнестің негізгі элементі, туристік өнімді тұтынушы болып табылады. Туристердің ұйымдастырылған жиынтығы туризм индустриясының нысаны болып табылады.
Туристік өнім (турөнім) - туристке өткізуге арналған турға құқық.
Туристік өнімге турист тұтынатын тұтыну құнының барлық жиынтығы кіреді (турдың өзі, туристік-экскурсиялық қызметтер, арнайы туристік жабдықтар және т.б.).
Кез-келген тауар сияқты, туристік өнім сапалы және сұранысқа ие болуы керек (ең алдымен шетелдік туристер арасында), әйтпесе ол сатылмайды.
Туризмнің аталған негізгі себептерінен басқа да маманданған формаларын таба аламыз. Оларды көру аса маңызды, себебі бұл жақсы туристік саясатты қалыптастыруға әкеліп қана қоймай, туристік аумақтардағы туризм экономикасының дамуы мен артуына көмек береді. Тұтынушылардың арнайы қажеттіліктеріне сай жасалмаса, нарықта ілгері қадам басатын өнім жоқ. Бұл тұрғыда туризм саласында толық негізде пайдаланылады, мұнда өнімдерді ілгері дамыту туристер белгілі бір туристік маршруттарды таңдай отырып, өз қажеттіліктерін және сұраныстарын қанағаттандыра алатын себептерді түсінуге болады.
Тұтынушылардың қажеттіліктері туризмде өзгеріп отыратын категориялар. Сондай - ақ туризм дамудың және қажеттіліктерді арттырудың маңызды факторы болып табылады. Туризм негізінде жаңа рекреациялық қажеттіліктер, табиғи және әлеуметтік игіліктер шеңбері де жедел дамуда. Алматы, Ақмола, Маңғыстау, Орталық Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстарында туристік қызметтер жүйесі бар туристік орталықтар мен кешендер қалыптасуда.
Туризм индустриясында тиімді дамыту үшін туристік өнімдерді тиісті құрылымдау және позициялау табыстың басты факторларының бірі болып табылады, туризмді жоспарлау және дамыту жолында елдің әкімшілік-аумақтық бөлінуіне міндетті түрде сәйкес келуі шарт емес. Қазақстанның кейбір облыстарының тәжірибесі мен сипаттамалары ортақ болуы мүмкін әрі олар бірегей басым эксперименталдық құрылыммен бір туристік кластерге түрлендірілуі және туризмнің сыртқы нарықтарына бірегей сауда ұсынысы ретінде берілуі мүмкін. Сонымен, Қазақстанда бүгінгі таңда кіру туризмі ел аумағында өткізілетін іскерлік оқиғалық шараларды өткізу есебінен қолдау табады. Қазақстан әлемде сыртқа шығатын туристердің ең жылдам өсіп келе жатқан нарығының ортасында орналасып тұр, сол себепті елде іскерлік туризмді дамыту перспективалары да бар. 2020 жылға қарай болжанатындай, Қытай және Ресей, сондай-ақ Үндістан және Таяу Шығыс жыл сайын 220 млн. сыртқа шығатын туристердің өсімін береді [9].
Ішкі туристер үшін, және сырттан келген туристер үшін де Қазақстанда туризмнің төмен тартымдылығының салдарынан басқа салалармен салыстырғанда туризм саласының инвестициялық тартымдылығының төмен деңгейі байқалады.
Ел ішінде туристік пакеттер дайындайтын туристік агенттіктер санаторийлердің туристік компанияларды тарта отырып, агенттік желілерді дамыту бөлігінде белсенділік таныта коймайтынын айтады. Қазақстандық нарықта Қазақстанның бірқатар қалаларында агенттік желісін құрған бірнеше санаторийді ғана атап өтсек болады, бұл санаторийлер өздеріне жыл бойы сатылымдарды және орындарды толтырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етіп тұр. Қазақстандағы туристік саласының маңызды проблемаларының бірі туристік өнімдердің және көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қолжетімділігінің төмендігі , бұл өз кезегінде келуші және ішкі туристердің мұқтаждықтарын қанағаттандыра алмайды. Туризм саласында сапаны қамтамасыз ету және арттыру проблемасы Қазақстан үшін өзекті болып табылады, себебі қазіргі кезде туристік сұраныс өзгерді әрі ішкі және келуші туристер саны айтарлықтай өсті деуге болады. Ішкі туристер үшін Қазақстанда демалудың тежеуші факторларының бірі баға-сапа арақатынасы болып табылады. Қазақстандық туристік қызмет нарығында бағалар тым қымбат, әзірше сервис жеткілікті деңгейде қамтамасыз етілмеген. Осының салдарынан қазақстандықтар ел ішінде демалудан қашқақтайды демалуға шетелге барған дұрыс деп санайды. Қазақстан тұрғындарына қосымша ақы төлеп all in inclusive жүйесімен Түркияға немесе Мысырға демалуға барған дұрыс болады деген стереотип қалыптасқан. Осы жоғарыда айтылған стереотиптерді жойып, ішкі туризмді дамытуға барлық мүмкіндіктерді қолдану қажет [10].
1.3 Экономиканы дамытудың тиімділігін арттырудағы ішкі туризмнің рөлі
Елдердің экономикалық дамуы, мәдениеттің гүлденуі туризмді қызмет көрсетудің маңызды саласына айналдыруға ықпал етті.
Қазіргі уақытта кейбір мемлекеттерде өсу қарқыны бойынша бірінші болып табылатын туризм индустриясы сыртқы сауда болып табылады. Туризм әлемдік сауданың ең үлкен мақаласын - шикі мұнайды басып озып тұр. Туризмнің жаппай, халықаралық және әлеуметтік сипаты қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайларына көбірек әсер етуде, сол себепті мұқият назар аударуға лайық сала.
Бұл жұмыста Қазақстан әдебиетінде тұңғыш рет республикадағы туризмнің географиялық дисциплин - географиясына синтетикалық талдау жасауға талпыныс жасалды. Басқа елдермен салыстырғанда төмен деңгейде, осыған байланысты жаңа түбегейлі шешімдер қажет. Кезінде бұл автор кейбір қосымша ережелерді ұсынады біздің ойымызша, пайдалы болуы мүмкін әдістер
туризм географиясы бойынша зерттеулер жүргізу. Атап айтқанда, республика аумағын аудандастыруға әрекет жасалды табиғи ландшафтардың тартымдылық дәрежелері мен Қазақстанда туризмді одан әрі дамыту жөнінде практикалық ұсыныстар берілді [11].
Қазақстанда туризм дамуына әлеуметтік - экономикалық жағдайлар оң ықпал етуі тиіс. Оны елдің экономикалық дамуына қарап айтуға болады.
Қазақстанның дербес елдер қатарына қосылып, көк байрағымызды желбіреткеніне де бірталай уақыт болып қалды. Экономикамыздың өтпелі кезеңнен батыл қадамдармен шығып кетуінің бірден - бір амалы - туризм индустриясын құрып, дамыту қажеттігі туып отыр. Жалпы туризм ұғымын екі тұрғыдан, біріншіден, адамдардың дүниетанымын саяхат жасау арқылы кеңейту, екіншіден, экономиканың тиімді саласы тұрғысынан қарастыру керек. Дүние жүзі елдері тәжірибесіне жүгінсек, Малайзия 1996 жылы 8 миллион турист қабылдап, қыруар ақша пайда тапты. Азияның кішкентай Бахрейн, Кувейт секілді елдері туризмді экономиканың ажырамас бөлігі ретінде өрістету үстінде.
Қазақстанда туризм индустриясының өркендеуі шетел валютасының ағылуына, бюджеттің өсуіне, жұмыссыздықтың азаюына, жаңа жұмыс орындарының көбеюіне, халықтың өмір деңгейі мен кірістің ұлғаюына әкеліп соқпақ.
Еліміздегі туризмның қазіргі халі мәз емес. Ескірген материалдық-техникалық база мен ыңғайластырылмаған көлік инфрақұрылымы халықаралық деңгейге жете қоймаған. Сол себептермен Қазақстан әзірше әлемдегі мемлекеттер арасында тартымды туристік аудандар қатарына қосылған жоқ. Бірақ қайталанбас, сұлу табиғат жағдайларына бай жеріміз дүйім дүние туристерін өзіне тартып, қомақты пайда түсіруі әбден мүмкін.
Қазақстанда 2004 жылдың жалпы ішкі өнімінің көлемі жедел алынған деректер бойынша 5.542,5 млрд теңгені құрады. Оның нақты көлемінің өзгеру қарқыны 2003 жылмен салыстырғанда 109,4 пайыз болды.
Елдің экономикалық дамуымен, оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады.
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді. Экономикалық факторлар қатарына инфляция, пайыздық көрсеткіш, нақты валюта айырбас курсының тербелісі де қосылады. Айырбас курсының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағым көлеміне әсер етеді.
Жұмыс уақытының қысқаруы. Көп елдерде кәсіпорындардағы жұмыс уақыты 2350 сағаттан 1950 жылы, 1716 сағатқа дейін 1987 жылы қысқарды. Орташа статистикалық демалыс бұл кезеңде 12 күннен 31 күнге өсті. Сонымен қатар еңбек қарқындылығы артты, бұл стресстық жағдайларға және адам организмінің демалысқа қажеттілігінің артуына әкелді [12].
Тәуелсіз Қазақстанда көптеген туристік фирмалардың жұмысы кең етек жайды. Олар сан алуан түрлі қызмет көрсету арқылы ұсыныстарды молайтады. Бүгінгі күнде фирмалардың басым көпшілігі Қазақстан Республикасы азаматтарын алыс шет елдерге аттандырады және де олардың дені негізінде шоп-туризммен айналысуда. Бұл құбылыстың белгілі себептері көп, солардың бастысына өтпелі кезеңдегі экономикалық дағдарыс нәтижесінде жеңіл және тамақ өнеркәсібі мен өңдеу салаларының құлдырауы жатады. Шоп-туризм арқасында халық тұтынатын тауарлардың бізге толық мөлшердеимпортталуы байқалуда жәнебазардың арзан өнімдерге толуы өріс алуда. Кіру туризміне көз жүгіртсек, оның өте баяу дамып келе жатқанын көреміз.Жалпы туристік ағынның 69,2 %-і шығу туризмі де, 11 % - і кіру туризмі, ал 19,8%-ін ішкі туризм құрайды. Бір қызық жайт, шығу туризмінде алыс шет елдердің үлес-салмағы үстем (96,1 %), ТМД - ға 3,9 % ғана. Кіру туризмінде де ТМД - дан келушілер 26,2 % қана.
Туризмді дамытудың негізгі экономикалық көрсеткіштерінің, Қазақстандық туризмнің жағдайы толық іске асырылмай отыр деген қорытындыға келсек болады, себебі туристік саланың дамуы шетел азаматтарының туристік көрсетілетін қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін қазіргі кезде бәсекеге қабілетті, өзіне табиғи-климаттық жағдайды, туристік көрікті жерлерді, қажетті инфрақұрылымды (көлік, әуе, теміржол, инженерлік-коммуникациялық, икемді), оның ішінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасынан өтетін бекеттерін қайта құрауды ескере отырып, ойын- сауықтыру орындарын, тамақтану орындары қамтитын туристік орынды қалыптастыру қажет.
Қазіргі заманда бәсекеге қабілетті туристік кешенді құру бюджетке салықтық түсімдермен, шетелдік валюта ағыны, жұмыс орындары санының өсуі, сондай-ақ мәдени және табиғи мұраның сақталуына және дұрыс пайдаланылуына бақылауды қамтамасыз ету есебінен ел экономикасының дамуына үлес қосады.
Туризмді мемлекеттік қолдау саланы тұрақты дамытудың қажетті шарты болып табылады. Халықаралық тәжірибе мемлекеттің туристік инфрақұрылымды дамыту үшін жағдайлар жасауға, жеке инвесторларды тартуға, туристік индустрия субъектілерінің қызметі үшін қолайлы экономикалық жағдайларды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруға бағытталған белсенді саясаты туристік саланың елдің әлеуметтік-экономикалық дамуында маңызды орын алуына мүмкіндік беретінін көрсетеді.
Сонымен, әлемдік тәжірибе туризмді белсенді дамытатын елдер өз азаматтарын сапалы туристік көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз ете отырып, айтарлықтай бюджет қаражатын ұлттық жобалар мен бағдарламаларды іске асыруға жұмсайтынын куәландырады.
Экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Елдің экономикалықдамуымен , оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет, әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді.
Сонымен экономикалық факторлар қатарына , пайыздық көрсеткіш, нақты валют айырбас курсының тербелісі де қосылады. Айырбас курсының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағымның көлеміне әсер етеді [13].
Экономика және туризм өзара тығыз байланыста дамиды. Экономикаға туризмның әсер етуі мүмкін, сонымен қатар керісінше туризм дамуына кең көлемде, зор ықпалды экономика жасайды. Осыдан экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Жоғарыда аталып кеткендей, экономикалық факторлар оң және теріс ықпал көрсетеді.
Елдің экономикалық дамуымен , оның азаматтарының ұлттық табыс көлемімен және материалдық әл-ауқатымен (дәулетімен) тура тәуелділік бар. Сондықтан да экономикасы дамыған мемлекет, әлемдік нарықта өз азаматтарының туристік сапарларының саны жағынан ілгері болады
Мемлекеттің экономикалық жағдайынан тек қана халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар материалдық-техникалық база және туризм инфрақұрылымы да тәуелді.
Сонымен қатар экономикалық факторлар қатарына инфляция, пайыздық көрсеткіш, нақты валют айырбас курсының тербелісі де қосылады.
Экономика және туризм өзара тығыз байланыста дамиды. Экономикаға туризмның әсер етуі мүмкін, сонымен қатар керісінше туризм дамуына кең көлемде, зор ықпалды экономика жасайды. Осыдан экономикалық факторлардың туризмға әсері, ең бастысы туризм және экономика дамуының тенденциялары арасында өзара тығыз байланыс болуымен негізделеді. Жоғарыда аталып кеткендей, экономикалық факторлар оң және теріс ықпал көрсетеді.
Елдің экономикалық дамуына , ұлттық табыс көлеміне және оның азаматтарының материалдық әл-ауқатына (әл-ауқатына) тікелей тәуелділік бар. Сондықтан экономикасы дамыған мемлекет өз азаматтарының туристік сапарларының саны бойынша әлемдік нарықта алда болады
Халықтың табысы ғана емес, сонымен қатар туризмнің материалдық-техникалық базасы мен инфрақұрылымы да мемлекеттің экономикалық жағдайына байланысты.
Экономикалық факторлардың қатарына инфляция, пайыздық мөлшерлеме, нақты валюта бағамының ауытқуы кіреді. Айырбастау бағамының өзгеруі күшті және әлсіз валютасы бар елдер арасындағы туристік ағымның көлеміне әсер етеді [14].
Туризмнің дамуы тек ұлттық ғана емес, сонымен бірге экономикалық циклдің қай кезеңінде - өркендеу немесе құлдырау - әлемдік экономика. Мысал ретінде ХХ ғасырдың 80-ші жылдарында экономикалық құлдырау кезінде әлемдік туристік сапарлар айтарлықтай төмендегенін айтуға болады [15].
Бірінші кезекте атап өтілетін әлеуметтік факторлардың ішінде бұл халықтың бос уақытының ұлғаюы (жұмыс уақытының қысқаруы, жыл сайынғы демалыс ұзақтығының артуы), бұл халықтың өмір сүру деңгейінің жоғарылауымен бірге жаңа ықтимал туристердің ағынын арттырады.
Бос уақыттың ұлғаюы қазіргі ғылыми-техникалық революциямен байланысты, онда ақыл-ой еңбегінің маңыздылығы артады, өндірістік және тұрмыстық шиеленістер күшейеді. Мұның бәрі адамдардың физикалық және психологиялық шаршауына әкеледі. Бұл қабілетті арттыру үшін қосымша шаралар қабылдауды қажет етеді. Бұл мақсатты жүзеге асыру туризмге айтарлықтай ықпал етеді.
Елдегі экономикалық жағдайлар туризмнің дамуына оң әсер етуде. Оны елдің экономикалық дамуы бойынша бағалай аламыз.
Қазақстан тәуелсіз елдердің қатарына кіріп, біздің экономикамыздың осы кезеңнен бірден - бір шығуы-туризм индустриясын құру және дамыту болып табылады. Туризм ұғымын екі тұрғыдан қарастырсақ, саяхат арқылы адамдардың көкжиегін кеңейту, екіншіден, экономиканың тиімді саласы тұрғысынан. Әлем елдерінің тәжірибесі бойынша, Малайзия 1996 жылы 8 миллион турист алып, үлкен ақша тапты. Кішкентай Бахрейн, Кувейт сияқты Азия елдері туризмді экономиканың ажырамас бөлігі ретінде дамытуда.
Қазақстандағы туризм индустриясының өркендеуі шетел валютасының ағылуына, бюджеттің өсуіне, жұмыссыздықтың төмендеуіне, жаңа жұмыс орындарының ұлғаюына, халықтың өмір сүру деңгейі мен кірістердің өсуіне әкеледі.
Елдегі туризмнің қазіргі жағдайы онша емес. Ескірген материалдық-техникалық база мен бейімделмеген көлік инфрақұрылымы халықаралық деңгейге жеткен жоқ. Дәл сол себептермен Қазақстан әлем елдері арасында тартымды туристік аудандардың қатарына әлі енген жоқ.
2 БАЛҚАШ КӨЛІ АУМАҒЫНДА ІШКІ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Балқаш көлінің географиялық жағдайының туризмге әсері
Балқаш көлі - Каспий теңізі мен Арал теңізінен кейінгі көлемі бойынша үшінші орын алатын ірі көлемді және ағынсыз су қоймасы. Ол республиканың оңтүстік-шығысында Балқаш-Алакөл ойпатында (теңіз деңгейінен 342 метр биіктікте) орналасқан. Көлдің ұзындығы - 614 шақырым, ең үлкен ені - 74 шақырым. Айдын көлдің аумағы 18200 шаршы шақырым болса, жағалық сызығының ауданы 2383 - шақырым. Су көлемі - 106 текше км. Балқаш екі бөлікке бөлінеді: батыс және шығыс. Батыс бөлігінің тереңдігі 6-12 метр, ал шығыс бөлігінің тереңдігі 15-26 м. Көл шағын аралдар мен шығанақтарға бөлінген. Ең ірі аралдардарына Басарал мен Тасарал жатады. Балқаш көліне Іледен басқа Қаратал, Ақсу, Лепсі, Аягөз, Бақанас және басқа да өзендер. Көлге Іле көлі судың айтарлықтай бөлігін (675) құяды[16].
Балқаш көлінің ерекшелігі - оның жіңішке бұғазбен жалғасып жатқан батыс пен шығыс бөліктерінің минералдарының түрлі болып келгендігі. Бұрын суы мол Іледен толатындықтан батыс бассейнінің суы тұщы да, шығыс бөлігі - ащы болып келетіні содан. Балқаш табиғаты таңғаларлық және қарама-қайшылықтарға толы болып келеді. Қазақстанда ерте заманнан бері Балқаш көлі туралы өлеңдер, әндер, аңыздар айтылып келеді. Балқашты халық фольклорында ешқашан ренжітпейтін, кедей жиһангермен де достасып, баспана мен тағамымен бөлісетін аппақ дана ақсақалға теңейді. Балқаш көлінің жағасы бойымен Ұлы Жібек Жолы арқылы Қытайдан Орталық Азияға жалғасатын және әрі қарай соңғы теңізге қарай (солай Ұлы Дала аумағында Батыс Еуропаны атаған) сансыз керуендер өткен. Бұл жерде тұщы сумен қоса жорық ішіп-жемін осы жерлерде молымен мекендейтін балық пен жабайы құстарға толтыруға болатын (1 сурет).
1 сурет - Балқаш өзенінің картадағы көрінісі [17].
Балқаш - туристер үшін тартымды жер. Көл жылы көлдердің бірі болғандықтан, онда демалу жазда өте танымал. Көлдің көркем табиғаты, таза су және құмды жұмсақ жағажайлар белсенді және тыныш демалысты жақсы көреді. Тұзды көл суы мен күкіртсутек балшықтары ағзаға емдік әсер етеді. Тоғандағы демалыс корпоративті сапарлар, романтикалық сапарлар және отбасылық уақыт үшін қолайлы.
Балық аулауды ұнататындар ең жақсы кез сәуір айы, ал екінші толқын шілдеден қыркүйекке дейін басталады. Қаңтар айында көлге қысқы балық аулауды ұнататындар келеді. Қыркүйек айы ортасында көлде маңында аң аулау маусымы басталады. Ең танымал - сұр үйрек, қаз, қырғауыл, қоян және түлкі. Белгілі бір уақыттарда жабайы қабанға аң аулауға рұқсат етіледі.
Көлде қайық немесе катамаранды жалға ала алып, әуесқойлардың иелігінде су скутерлері, банан, үстел теннисі, волейбол алаңдары және футбол алаңдары бар. Күн батқанда қайықпен серуендеп, кешті романтикалық атмосферада өткізе аласыз.
Балқаш көлі үш облыстың: Қарағанды, Алматы және Жамбыл облыстарының шекарасында орналасты. Бір бетінен Шу-Іле таулары көмкеріп тұрса, екінші бетінен - ұсақшоқыға алмасатын ұшы-қиыры жоқ Бетпақдала, ал үшінші жағынан Орта Азия құмды алқабына тікесінен тіреледі (2 сурет).
2 сурет - Жағажайдағы есте қаларлық демалыс [17]
Балқаш аумағының туристік инфрақұрылымының өсу деңгейі жеткіліксіз болғанына қарамай, бұл көл өздігінен келіп демалатын негізінен қазақстандықтар мен ресейліктер арасында жағажай демалысының ең танымал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz