ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН ДАМЫТУ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ақтөбе гуманитарлық колледжі

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Әдебиеттік оқу пәнінде танымдық және сөйлеу қабілеттерін дамыту әдістемесі

0105000 Бастауыш білім беру

Орындаған: Асылбекқызы Тұмар., БК-405 - тобы
Жетекшісі:Жамекова Б.,қазіргі қазақ тілі және оқыту әдістемесі,каллиграфия пәнінің оқытушысы

Қорғауға жіберілді (жіберілмеді)
Қазақ тілі және әдебиеті оқу- әдістемелік бірлестік
жетекшісі ______________________
______ _______________________2021 ж

Ақтөбе 2021 жыл
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-5
І ТАРАУ. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ МЕН МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.Бастауыш білім беру жүйесіндегі әдебиеттік оқу пәнінің орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-8
1.2.Бастауыш сыныптарда әдебиеттік оқу пәнінің мақсат-міндеттері ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9-11
1.3.Әдебиеттік оқу пәнінде оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-14
II ТАРАУ. ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН ДАМЫТУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1.Әдебиеттік оқу процесінде мектеп оқушыларының сөйлеу әрекеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15-18
2.2.Әдебиеттік оқу пәнінде сөйлеу әрекетін дамытудағы көркем шығармалардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19-23
2.3.Әдебиеттік оқу сабағында мектеп оқушыларының сөйлеу әрекетін дамытуда жүргізілетін жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24-29
III.ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30-33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының салмағын әлемдік саяси аренада қабылдау ұлттық білім беру жүйесінің жоғары даму деңгейімен байланысты. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында қазақ халқының болуы, ұлт тағдыры сіздің болашақ мектебіңізді қалай құруға байланысты деп атап өтті. Егемендік негіздерін нығайту, мемлекет негіздерін нығайту және қазіргі жаһандану жағдайында ұлтты тұтастықты, бірегейліктің сарқылмайтындығын сақтау, мектепте патриоттық идеяларды сіңіруде әдебиет ерекше рөл атқарады.
Бастауыш сыныптың Әдебиеттік оқу пәні бағдарламасы көркем әдеби шығармаларды қамтыған. Әдеби шығарма, түрлі бейнелер, олардың іс-әрекеті арқылы өмірді түсінуге көмектеседі.Жазушының идеясы, көңіл-күйі шығарманың мазмұны арқылы оқушыға беріледі, сөйтіп оларда алуан түрлі таным,сезім,ой туғызады, дүниеге көзқарасын қалыптастырады.Көркем шығарманың мұндай ерекшеліктері бастауыш сыныптарда олардың өзіндік әдістемесін қажет етеді.
Әдебиеттік оқу пәні бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие, рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді.
Әдебиеттік оқу пәнін оқыту мақсаты - қазіргі өзгермелі қоғам жағдайында өзіндік белсенділігін көрсете алатын, халқымыздың тарихын, дәстүрін, өнерін, әдебиеті мен мәдениетін ұлттық құндылық ретінде бағалап, құрметтей білетін, әдеби көркем туындыда бейнеленген құбылысты эстетикалық тұрғыда қабылдауға қажетті білім, білік, дағдыларымен қаруланған, оқырмандық талғамы терең, жан-жақты дамыған дара тұлға қалыптастыру.
Әдебиеттік оқу пәнінің мақсаты - дұрыс, түсініп, мәнерлеп және шапшаң оқуды меңгерту, оқушыны шығарма авторының көзқарасын түсінуге жетелеу және мәтінді қабылдаушы оқырман ретінде тәрбиелеу, көркем-шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамыту, сөз өнеріне деген қызығушылығы мен эстетикалық талғамын қалыптастыру, сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін жетілдіру, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық пен рухани-адамгершілік тәрбие беру.
Әдебиеттік оқу пәні бойынша төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру көзделеді:
-оқу сапасын (дұрыс,түсініп,шапшаң,мәнерлеп оқу)жетілдіру;
-ауыз әдебиетінің бай жанрымен,отандық және әлемдік балалар әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру;
-мәтіннің тектік,жанрлық сипатын білдіру,
-адамгершілік және эстетикалық құндылықтар жүйесі негіздерін қалыптастыру;
-оқылған шығарма сюжеті ізімен немесе еркін тақырыпта әртүрлң әдеби шығармашылық жұмыс түрлерін (өлең,әңгіме құрастыру,мәтінді сахналау,мәтін бойынша сурет салу,мақала жазу,өзіндік ой қорытындысын жазу т.б) жүргізе алуға машықтандыру
-кітаппен,кітапханалық анықтама,библиографиялық әдебиеттермен жұмыс істей білуге дағдыландыру.
Әдебиет - бастауыш мектепте негізгі пән. Өйткені, ана тілінде оқу мен жазуды үйрену басқа пәндерді оқуға жол ашады. К.Д.Ушинский: Тарих және жаратылыстану ғылымдарын оқып-үйрену кезінде ана тілінде толық сөйлей алмайтын бала теореманы немесе математикалық есепті өз сөзімен жеткізе алмайтын күйге ұшырайды. Ана тілі барлық басқа пәндер үшін маңызды екендігі және олардың нәтижелерін қорытындылайтын негізгі өзекті тақырып екендігі анық емес пе?,оқушылардың көркем шығармаға деген қызығушылығы өз Отанына және өз ана тіліне деген сүйіспеншілік сезімін тудырады деді. Әдебиет сабағы мектеп пәндері жүйесінде негізгі орынды алады. Өйткені, көркем шығармалармен танысу мектеп оқушыларының білімін байытып қана қоймай, олардың мәдени деңгейін көтереді, ізгілік пен әділеттілікке үйретеді, ойлаудың дамуы мен адамгершілік-адамгершілік позициясын қалыптастырудың қайнар көзі болып табылады.
Әдебиет сабағында сөйлеу әрекеті ерекше орын алады. Шығарманы тек оқып шығу жеткіліксіз. Оны талдап, автор көтерген мәселелерге көзқарас қалыптастыру қажет. Мұның бәрі оқушылар ауызша және жазбаша сөйлеу әрекеттерін ойдағыдай меңгермейінше мүмкін болмайды.
Жоғарыда айтылғандардан әдебиет сабағында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту тақырыбы ерекше өзекті болып табылады деген қорытынды жасауға болады..Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын дамыту және дамыту үшін мұғалімнің сабақты әр түрлі әдіспен, жаңа технологияларды қолданып өткізуі маңызды.Адамдардың қызығушылығы әр түрлі болуы мүмкін.Олардың біреуі ғана бастысы болады Мұндай қызығушылық көркем әдебиет үшін қажет.Қызығушылық тұрақты сапаға айналған кезде ғана адам өз іс-әрекетінен жақсы нәтижеге қол жеткізе алады.
Зерттеу мақсаты:Әдебиеттік оқу пәнінде танымдық сөйлеу қабілеттерін дамыту әдістерін және қазіргі білім мазмұны бойынша әдебиеттерді оқудың тиімді әдістерін қолдану арқылы сабақ тиімділігін арттырудың маңыздылығын түсіндіру.Білім беру процесінде мұғалімдердің жауапкершілігін зерттеу және әдебиеттерді оқытудың практикалық әдістерді анықтау.Оқушыларымызды заманауи әдістерге тәрбиелеп, оларды көзі ашық, ақылды және еркін азамат етіп тәрбиелеу,жаңартылған бағдарлама баланы сыни тұрғыдан ойлауға және алған білімдерін өмірде қолдана білуге үйрету
Зерттеу нысаны:Бастауыш сынып оқушыларының танымдық және сөйлеу қабілеттерін дамыту
Зерттеу пәні:қазіргі қазақ тілі және оқыту әдістемесі,каллиграфия
Зерттеу міндеттері:
-Қазіргі білім беру мазмұны бойынша әдебиеттерді оқыту әдістемесін қарастыру;
-Оқушының сөйлеу ерекшеліктерін әдебиет пәні арқылы түсінуге және тануға негіз болатын білім, білік және дағдыларды қалыптастыру;
-Оқушыларды әдебиет пәні бойынша өз ойларын ауызша (жазбаша) айтуға және жазуға үйрету, қарым-қатынаста тіл мәдениетін қалыптастыру және дамыту, оқушыларға өз ойын жүйелі және жүйелі түрде жеткізуге үйрету.
-Әдебиетті оқудың тиімді әдістерінің маңыздылығын ашу;
Зерттеу әдістері: баяндау, талдау, салыстыру, талдау, жинақтау, жүйелеу, жинақтау әдістері.

І ТАРАУ. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕГІ ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ МЕН МАҢЫЗЫ
0.1 Бастауыш білім беру жүйесіндегі әдебиеттік оқу пәнінің орны.
ХХІ ғасырдағы жан-жақты интеллектуалды, талантты, талантты адамды қалыптастыруға бағытталған білім беру проблемасы біздің мемлекетіміздің басты назарында. Сондықтан қазіргі заманғы талаптарға сәйкес оқыту жүйесін үйлестіру міндеті туындады, білімге, бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылды. Осы талаптарды ескере отырып, ұстаздар оқушыны оқуға қызықтыратын, оның қабілеттерін арттыратын жағдай жасауды мақсат етеді. Олардың негізгілері-оқу процесін жаңа ұйымдастыру, оқушылардың ойлау дағдыларын жетілдіру, өздігінен білім алу үдерісіндегі өзара іс-қимыл.Демек, әрбір мұғалім, жас маман, біріншіден, өзінің педагогикалық шығармашылығы мен шеберлігін арттыруы керек, екіншіден, әдістерді пайдаланбауы керек, бірақ жағдайға байланысты оларды тиімді табуы керек, үшіншіден, үздіксіз шығармашылық ізденісте болуы керек, төртіншіден, сабақ уақыт талаптарына сәйкес орындалуы керек.
Бастауыш сыныптардың оқу бағдарламаларында оқушылардың әлеуметтік дағдыларын, жалпы білім беру негіздерін, танымдық белсенділігін, жүйелі оқу қызметін қалыптастыруға көңіл бөлінеді. Бастауыш сынып пәндері бойынша оқу бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылардан шынайы мәселелерді анықтап, зерттей білуді талап етеді.
Бастауыш сынып білім алушыларының функционалдық сауаттылығын сезімдік қабылдау, түсіну, санада көркем шығарманы жаңғырта білу және шығармашылық қызметте өзінің қабылдауын жүзеге асыруға ұмтылу арқылы қалыптастыру.
"Әдебиеттік оқу" пәнін оқу барысында оқушылар: көркемдік-шығармашылық және танымдық қабілеттерін ,ауызша өнер дағдыларын дамытады, тілдік іс-әрекеттің барлық түрлері жетілдіріледі: диалог жүргізу, мәнерлеп оқу, баяндау және импровизация дағдылары қалыптасады.
Бастауыш сынып оқушысының негізгі біліктілігі ретінде саналы, дұрыс, тез және мәнерлеп оқуды игеру, оқу ойлауын қалыптастыру, өзін-өзі оқыту тәжірибесін алу сияқты қасиеттер дамиды.Оқуға деген қызығушылық артып, бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік тәрбиесі тәрбиеленеді, сезімдер мен ерік-жігер тәрбиеленеді.
Әдебиеттік оқу пәні - бастауыш сынып оқушыларының оқу және коммуникативтік дағдыларын дамытуға, адамгершілік және әдеби-эстетикалық құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтуге, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға, сөз өнерін сезінуге, қызығушылықты арттыруға мүмкіндік беретін негізгі пәндердің бірі,соның ішінде. көркем шығармаларды оқуға ерекше назар аударылады.
Әдебиеттік оқу пәнінде келесі міндеттер қарастырылған:
1) әдеби көркем шығармаларды зерттеу арқылы қазақтың рухани байлығын дамыту;
2) коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру (сөйлеу, тыңдау, оқу, жазу);
3) оқушыларда өзара түсіністік, сыйластық, ізеттілік, адамгершілік, ауыз әдебиетінің озық үлгілерімен, отандық және әлемдік балалар әдебиетімен танысу арқылы өзіне және айналасындағыларға жауапкершілікпен қарау сияқты жақсы қасиеттерді қалыптастыру;
4) оқыту сапасын арттыру);
5) оқушылардың сөйлеу этикасы нормаларын ұтымды пайдалану дағдыларын игеру, оқу мәдениетін қалыптастыру;
6) сыни тұрғыдан ойлауды жетілдіру;
7) көркемдік-танымдық сипаттағы мәтіндерді олардың мақсатына сәйкес таңдауға, талдауға, талдауға, қорытынды жасауға үйрету;
8) алған білімдерін өмірлік жағдайларда қолдануға және дұрыс шешім қабылдауға үйрету;
9) оқылған шығарма сюжеті бойынша немесе еркін тақырып бойынша ауызша және жазбаша шығармашылық дағдыларын дамыту.
Әдебиеттік оқу пәнін оқу барысында бастауыш сынып оқушылары әлемді, жалпы адамзат туралы біледі. Кейіпкерлердің іс-әрекетін, мінез-құлқы мен сөйлеуін талдау арқылы олар адамдардың жан дүниесін түсініп, оларға өз пікірін білдіруге үйрететін әдеби тақырыптар төмендегі міндеттерді көздейді:
1) көркем шығармалар арқылы оқушының ұлттық тәрбиесі мен адамгершілік қасиеттерін үйлесімді дамыту;
2) ауызша халық шығармашылығы үлгілері мен көркем шығармаларды зерттеу және талдау арқылы қазақ тілінің бай эстетикалық мұрасымен таныстыру;
3) қазақ халқының тарихы мен мәдениетін әдеби шығармалар арқылы білу;
4) сөз өнеріне эстетикалық талғам мен қызығушылықты қалыптастыру;
5) көркем мәтіндердің жанрлық, стилистикалық, құрылымдық, тақырыптық және баяндау ерекшеліктерін ажырату;
6) қазақ және әлем балалар әдебиетінің озық үлгілерімен танысу;
7) әдеби-теориялық білімнің негізгі түсініктерін игеру;
8) әдеби шығармаларды өз бетінше оқу арқылы тұрақты оқырман қызығушылығын қалыптастыру;
9) сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыту;
10) оқуда және шығармашылықпен жазуда сауаттылықты қалыптастыру;
Әдебиеттік оқу пәнін игеру:
1) ұлттық және жалпы адамзаттық рухани құндылықтарды игере отырып, қазақ балалар мен әлем әдебиетінің үлгілерін талдау;
2) көркем шығармада тілдің қолданылу ерекшеліктерін байқау және талдау, саналы түрде дұрыс тілдік құралдарды таңдау мен оларды өзінің өмірлік практикасында қолдану;
3)алған білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда және басқа адамдармен өзара әрекеттесу процесінде қолдануға көмектесу нәтижесін береді.
Әдебиеттік оқу пәнінің нәтижесі білім беру кезінде ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды сіңірген, кез келген өмірлік жағдайда сауаттылық пен бәсекеге қабілеттілік танытуға қабілетті жеке адамды қалыптастырған кезде көрінеді.

1.2. Бастауыш сыныптарда әдебиеттік оқу пәнінің мақсат-міндеттері.
Әдебиеттік оқу пәні бастауыш білім берудің маңызды компоненті ретінде Тіл мен әдебиет білім беру саласына енгізілген. Әдебиеттік оқу пәнінің негізгі нысаны - балалар әдебиетінің көрнекті өкілдерінің шығармалары. Көркемдік циклға жататын бұл пәннің оқушының жеке тұлға ретінде дамуында, саналы оқу мен сауатты жазу дағдыларының қалыптасуында, мәтінмен алғашқы жұмыс жасауда алатын орны ерекше.
Әдебиеттік оқу адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын дамытуға, адамгершілік-имандылыққа тәрбиелеуге, сөз өнерін түсінуге, тілін, қиялын арттыруға мүмкіндік береді.
Әдебиеттік оқу пәні - бастауыш сынып оқушыларының оқырмандық және қатысымдық, яғни тілдік дағдыларын қалыптастыруға, олардың адамгершілік және әдеби-эстетикалық құндылықтар жөнінде түсініктерін кеңейтуге, сөйлеу мәдениетін қалыптастырып, сөз өнерін сезінуге, көркем шығарманы оқуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік беретін негізгі пәндердің бірі.Пән арқылы берілетін білім мазмұнының тақырыптары оқушының дүниетанымын артыратын және айнала қоршаған дүние туралы дұрыс көзқарасын қалыптастыратын, оның тұлға ретінде өсіп-дамуын қамтамасыз ететін мәселелерді қозғайды.
Білім мазмұны идеялық-тақырыптық, көркемдік-эстетикалық ұстанымдар негізінде жүзеге асырылады.
Оқырмандық білікті мәтін бойынша жүргізілетін жұмыстар жүйесі (оқу, мәтінді талдау, мәтінге жоспар құру, кейіпкерлерді сипаттау т.б.) құрайды.
Оқырмандық білік негізінде сөйлеу білігі (сөйлеуде жазушы тілін қолдануға әрекеттену, шығармадан алған әсерін ауызша, жазбаша жеткізе алу, мәтіндегі оқиғаға өз көзқарасын білдіру, халық ауыз әдебиеті үлгілерін шығармашылықпен пайдалана отырып, өзіндік әрекеттерін дәлелдей білуге баулу т.б.) қалыптасады.
Әдебиеттік оқу пәнінің мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының көркем шығарманы сезіммен қабылдауы, түсінуі, санасында қайта жаңғырта алуы және шығармадан қабылдағанын өзінің шығармашылық әрекетінде жүзеге асыруға ұмтылуы арқылы функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушылардың әдеби сауатын ашу негізінде рухани байыту, оқу дағдыларын және оқырмандық біліктілігін қалыптастыру, әдеби-эстетикалық талғамын жетілдіре отырып, ізгілікті-елжанды дара тұлға тәрбиелеу.
Әдебиеттік оқу пәнінің мақсаттары:
1) әдеби көркем шығармаларды оқыту арқылы қазақтың рухани қазынасын меңгерту;
2) коммуникативтік (айтылым, тыңдалым, оқылым, жазылым) дағдыларын қалыптастыру;
3) ауыз әдебиетінің, отандық және әлемдік балалар әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру арқылы оқушыларға адамдардың өзара түсінісуі, сыйластық, құрмет сезімдері, адамгершілік қасиеттері, өзінің және өзгенің іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарай білуі сияқты ізгілікті қасиеттерді қалыптастыру;
4) оқу сапасын (дұрыс, түсініп, шапшаң, мәнерлеп оқу) жетілдіру;
5) оқушылардың оқырмандық мәдениетін қалыптастыра отырып, сөз әдебі нормаларын орынды қолдану дағдыларын меңгерту;
6) сыни ойлауын жетілдіру;
7) көркемдік-танымдық сипаттағы мәтіндерді өз мақсатына сай іріктеп, саралап, талдап, ой қорытындысын жасауға үйрету;
8) алған білімін өмір жағдаяттарына байланысты қолданып, дұрыс шешім жасай білуге үйрету;
9) оқылған шығарма сюжетінің ізімен немесе еркін тақырыпта ауызша, жазбаша шығармашылық жұмыс түрлерін (өлең,әңгіме құрастыру, мәтінді сахналау, мәтін бойынша сурет салу,мақала жазу, шағын үзіндіге киносценарий жазу, өзіндік ой қорытындысын жазу, т.б.)орындауға дағдыландыру.
Осы мақсаттардан келесі міндеттер туындайды:
1. Бастауыш мектепте басым болып табылатын оқуға деген қызығушылықты сақтау, оқуға рухани және интеллектуалды қажеттілікті қалыптастыру.
2. Оқушының жалпы және әдеби дамуын, әр түрлі деңгейдегі көркем шығармаларды терең түсінуін қамтамасыз ету.
3. Әр түрлі оқу тәжірибесінің тәжірибесін сақтау және байыту, оқырман-оқырманның эмоционалды мәдениетін дамыту.
4. Көркем сөздің түрі ретінде әдебиет туралы түсінік беру, әдебиет, жазушылар және олардың шығармалары туралы білімді алуға және жүйелеуге үйрету.
Әдебиеттік оқу пәнін меңгеру оқушының:
1) қазақ балалар әдебиеті мен әлем әдебиеті үлгілерін талдай отырып, ұлттық және жалпыадамзаттық рухани құндылықтарды бойына сіңіруіне;
2) көркем шығармадағы тілдік қолданыс ерекшеліктеріне бақылау және талдау жасай отырып, тілдік құралдарды саналы түрде дұрыс таңдауына және өмірлік тәжірибесінде қолдануына;
3) алған білімі мен дағдыларын өмірлік жағдаяттарда және басқа адамдармен қарым-қатынас барысында пайдалануына көмектеседі.
Әдебиет-бейтаныс оқушының өмірін бейнелейтін қуатты құрал. Әдебиет арқылы біз оқушыларға ұлттық бірегейлігімізді, асыл қасиеттерімізді көрсетеміз. Адам тәрбиешісі алдымен ата-ана, содан кейін мұғалім, мектеп, қоршаған орта екенін бәрі біледі. Өскелең ұрпақтың өнері, ғылымы мен тәрбиесі ата-анадан да, мектептен де, қарым-қатынас ортасынан да, өздері оқып жатқан қазақ әдебиетіндегі түрлі аңыздар мен ертегілерден де алынғанына ешкім күмән келтірмейді. Әдебиет адамға өмірді көрсетіп қана қоймай, адамды тәрбиелейді. Адамның өмірге деген көзқарасын көрсетеді, мінез-құлыққа ықпал етеді, өмірге әсер етеді. Қазақ әдебиетінің көркем шығармаларын оқи отырып, бастауыш сынып оқушылары өмір құпиясы, Отан, ерлік, саяхат, жақсылық, жамандық сияқты ұғымдардың мәніне терең енеді. Олар өнерді жақсы көреді, одан рухани ләззат ала алады, көркемдік талғамға, моральдық, нәзік сезімдерге ие болады.
Әдебиет арқылы біз оқушының дұрыс талғамын, оның өмір туралы идеяларын қалыптастырамыз. Қазақ әдебиетінде қалаулы мамандықты игеруге, өмірде өз орнын табуға, қалаулы азаматтардың өсуіне көмектесетін көркем шығармалар үлкен әсер етеді.
Бастауыш сыныптарда "Әдебиеттік оқу" пәні бойынша балаларға арналған классикалық ақындардың шығармалары әр сыныпта қайталанады. Жасына байланысты оқушылар әртүрлі жанрларда жазылған шығармаларды әртүрлі тақырыптар бойынша оқи алады.
Мұндай туындыларды қабылдауға байланысты жұмыстар төмендегідей:
* Мәтіндегі негізгі ойды анықтау;
* Мәтінді баяндау;
* Мәтінге жоспар құру;
* Мәтіндегі оқиғаға, мәтін авторының көзқарасына өз пікірін білдіру;
Оқушылардың оқу бағдарламасы бойынша қажетті талаптарды орындайтын көркем әдебиетке деген қызығушылығы бар ма немесе олар оқыған нәрселері арқылы өмірлік дағдыларын қалыптастыра алды ма деген сұраққа Л.Выготскийдің: "Мектепте ғылымға бағытталған жұмысқа,ережені жаттауға қабілеті аз адам,өз қызығушылығын оятатын белгілі бір іс-әрекет саласында өте дарынды және қабілетті болуы мүмкін.Егер мұғалім бір нәрсені жақсы меңгертуді ойласа,оның қызықты болуын қамтамасыз етуі керек" деген тұжырымы арқылы жауап бере аламыз [14]. Сондықтан қазіргі уақытта білім берудің әлемдік деңгейіне қол жеткізуге ықпал ететін жаңа білім беру жүйесі құрылуда .

1.3. Әдебиеттік оқу пәнінде оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту
Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың негізгі факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл - ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының шығармашылық қабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды.
Білім негізі бастауыштан басталатыны белгілі. Бастауыш сынып оқушысы не нәрсені болса да білуге құмар, қолымен ұстап, көзбен көргенді ұнатады. Зейіндері тұрақсыз болғандықтан бір сарынды оқудан тез жалығады. Сондықтан оқу мазмұны мен тәрбие әдістерін жаңарту бағытын да окушыларға сапалы білім мен саналы тәрбие беру үшін жан - жақты іздене отырып,көптеген жұмыстар жасауға тура келеді.
Әдебиеттік оқу шығармаларын оқытуда ұстаздар алдында оқушыларды тәрбиелеу, ұлттың рухани санасын қалыптастыру, олардың әдебиетке құштарлығын ояту, әсемдікке баулу, шығармашылық қабілетін арттыру, ғылыми ізденістерге жетелеу, ақыл-ойын, сөздік қорын, тілін дамыту міндеті қойылған. Әрине, мұны еліміздің егеменді мемлекет болуымен байланысты халқымыздың тілін, мәдени-рухани қазына тарын жете меңгерген білімді, іскер ұрпақ тәрбиелеу қажеттіліктерінен де туындап отырған уақыт талабы деп түсінген жөн.
Осы орайда,оқушыда қалыптасатын танымдық белсенділік дегеніміз - оқушының оқуға, білімге деген ынта - ықыласының, құштарлығының ерекше көрінісі. Мысалы: мұғалімнің баяндап тұрған материалын түсіну үшін, оқушының оны зейін қойып тыңдауы, алған білімін кеңейтіп толықтыру үшін, өздігінен кітап оқуы, жазу, сызу сияқты жұмыстар істеуі керек, Өйткені өтілген материалды саналы қайталауда, жаңадан білім алуда, оның жолдары мен дағдыларына үйренуде белсенділіксіз мүмкін емес. Яғни оқушылардың белсенділігі барлық оқу үрдісінің барлық кезеңінде қажет.
Танымдық қабілетті арттырудың жолдары:
* Ақпаратты өмірмен ұштастыру, байланыстыру:
* Мәселелік жағдаятты туғызу;
* Әдеби, ғылыми-көпшілік әдебиеттерді қолдана білу;
* Салыстыру талдау, жинақтауды үйрету.
Оқу материалын терең меңгеруге тек оқушылармен жүргізетін жаттығу жұмыстарының нәтижесінде қол жеткізуге болады. Сондықтан мұғалім оқушылардың танымдық қабілетін дамытуда мына қағидаларға сүйенеді:
1.Жаттығу жұмысы пәннің мәніне, тақырыпқа логикалық байланыста болуы керек.
2.Жаттығуларға сұрақтар жүйесі оқушылардың ойлау қабілетін дамытарлықтай болуы тиіс.
3. Жаттығу жұмысы сабақтың барлық кезінде болуы керек. Жаңа сабақты түсіндіруде, бекіту кезінде, білімді тексеруде, сондай - ақ қайталауда да қолданылады.
Бастауыш сынып оқушыларын жан - жақты дамытып, қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу мектепте оқыту және тәрбиелеу арқылы жүзеге асады. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекеті белсенділігін қалыптастыруда олардың қабілеттерін дамытуға, танымдық жан қуаттарының оянуына ықпал етіп, ізденіс, талабын ұштауға білім деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеті - күрделі процесс. Ол іс-әрекет мақсатын, мазмұны мен қорытындысын, түрлері мен әдістерін, мотивтерін,
деңгейлерін қамтиды.
Оқу үрдісі оқушылардың оқу - танымдық әрекеті негізінде жүзеге асады, ал оқу танымдық әрекеті негізінде оқушылардың танымдық белсенділігі қалыптасады. Белсенділіктің ең жоғары көрінісі оқушылардың алған білімдерін өмірде пайдалана білуі болып табылады. Танымдық белсенділік окушының оқуға, білуге деген ынта - ықыласының, құштарлығының ерекше көрінісі.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділігін және қызығушылығын арттыру үшін мұғалім келесі әдіс тәсілдерді қолдануына болады:
1. Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау;
2.Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру;
3.Оқушылардың логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу (сөзжұмбақ,құрамалы сурет т.б ойындар);
4. Берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс (мәтінді аяқта, мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын әңгіме мәтінін құру т.б.);
5. Әңгіменің ұқсастығын салыстыру бөліктерге бөлу, ат қойғызу;
6. Қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту;
7. Ұнатқан кейіпкерлерге мінездеме беру.
8. Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.
Сондай-ақ ойланатын ойындар Қайда, қашан?, Суретке қарап әңгіме құра,Ойлан тап!, Мәтін мазмұнына қарап сурет сал т.б ойындар балаларды ауызекі сөйлеуге төселдіріп, тілдік қорын молайтып дамытуға арналған. Мысалы: Жайлау тақырыбына байланысты қашан? ойынын сабақ барысында сұрақ - жауап әдісін қолдану арқылы оқушылардың танымдық ызығушылығын арттыруға болады.
Сонымен қатар сабақ тақырыптарына байланысты мақал-мәтел, жұмбақ - жаңылтпаш пайдаланудың маңызы зор. Баланың танымдық қызығушылығын арттырып, тілін дамытады. Мысалы,әдебиеттік оқу пәні барысында мақал мәтелдермен мынадай жұмыс түрлерін жүргізуге болады:
- тақырып мазмұнына сай мақал-мәтелдер айтқызу мәнін ашып өз ойымен
жеткізу;
- суретке қарап тақырыпқа сай жұмбақ, жаңылтпаш айту;
- жұмбақтардың, мәтелдердің жалғасын айтқызу;
- топқа бөліп мақал - мәтелдер жарысын өткізу т.б.
Арыстан мен түлкі ертегісінде арыстан мен түлкінің және тағы да басқа аңдардың іс-соған байланысты мақал - мәтелдер айтқызу және оларды мән мағынасын ашып талдату. Сондай-ақ ертегі балаларды жоспар құруға үйрету үшін де өте қолайлы. Оны бөлімдерге бөлу, атау, қандай суреттер салуға болатындығын анықтау және т.б. жұмыстарды 2-3 сынып оқушылары орындай алады. Ал 4сыныпта ертегіге өз бетінше жоспар құру тапсырылады. Ол оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттырып, шығармашылыққа дамытады.
Міне, осындай танымдық белсенділікке байланысты шығармашылық
тапсырмаларды қолдану барысында оқушының сабаққа деген қызығушылығы артып, дамиды.

II ТАРАУ. ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ӘРЕКЕТІН ДАМЫТУ
2.1. Әдебиеттік оқу процесінде мектеп оқушыларының сөйлеу әрекеті
Оқушының айналадағы дүниетаным өрісінің аумағы артып, тілінің дамуына, осының салдарынан жеке тұлғасының жан-жақты қалыптасуына әсер ететін бастауышта жүретін Әдебиеттік оқу пәнінің орны ерекше.
Пән-бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді,сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие, рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесімен байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді.
Тіл байлығы - сөз байлығы.Лингвист-ғалым М.Балақаевтың: Ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы. Егер әрбір сөзді орнымен жұмсай біліп, айтқан ойы мазмұнды, нысанаға дәл тиетіндей ұғымды шығып, тыңдаушысын баурап алардай әсерлі болса, ана тілінің құдіреті сонда ғана сезілер еді. Ал мұндай шеберлік тек тіл мәдениеті жоғары адамдардың ғана қолынан келер жайт, - деген пікірімен келіспеске болмайды.Тіл байлығын арттырып, оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіруде мәтіндермен жұмыс жүргізу аса маңызды. Көркем мәтінге тақырыптық талдау жасап, негізгі ойын анықтау,кейіпкерлердің іс-әрекетіне баға беру, сол арқылы оқушы танымын кеңейтіп,тәрбиелік жағына көңіл бөлу - бастауыш сынып мұғалімдерінің шеберлігі. Алайда,көркем мәтінді оқыған соң,талдаған тұста сөздік жұмысын жүргізу одан әрі оқушының барынша дұрыс түсініп,барлық талдауларға еркін қатысуын қадағалап отыру керек. Мақал - мәтелдер, жұмбақ, жаңылтпаштар мен тұрақты тіркестерді үйрету барысында да оқушының тіл байлығы артады.
Тіл мәдениеті бойынша бастауыш сынып оқушыларына мына талаптар қойылады:
- сөздерді лексикалық,фонетикалық нормаға сай орынды қолдана алу;
- орфография,орфоэпия нормаларын сақтай білу;
- ауызша,жазбаша тілде сөздерді талғап қолдана білу;
- деңгейге сай ертегі,әңгіме жаза білу т.б.
Бастауыш сынып оқушылары шығармаларды оқи отырып, сипатталған оқиғаның тартымдылығына қызығушылық танытады, оны шындық ретінде қабылдайды. Әдебиеттік оқу пәні бойынша тыңдау және сөйлеу дағдыларын дамытуға ықпал ететін тапсырмалар:
1) тыңдау, мазмұнын түсіну үшін әр түрлі жанрдағы мәтіндерді ұсыну;
2) негізгі ойды көрсете отырып, шығарманы бірнеше рет тыңдау;
3) тыңдалған жұмыс туралы сұрақтар қою;
4) жұмыс жоспарын құру;
5) тыңдаған шығарманың белгілі бір бөлігін өз сөзімен айтады;
6) шығарманың мазмұны бойынша қарама-қайшы пікірлер, дәлелдеу;
7) жұмысты өз қиялыңызбен аяқтаңыз;
8) мәтіндегі оқиғаларды, әрекеттерді салыстырмалы талдау;
9) ұсынылған тақырып бойынша сұхбат;
10) пікірталастар ұйымдастыру;
11) айтылған сөзді түсіну арқылы сұрақтарға жауап беру;
12) берілген тақырып бойынша диалог құрастыру.
Әдебиет сабағы барысында оқушылардың сөйлеу тілін дамытудың белсенділікке негізделген тәсілі сөйлеу әрекетін жетілдірудің келесі принциптерінде нақтыланған:
- шығарманы түсіну процесінде мектеп оқушыларының адамгершілік тәрбиесінің, интеллектуалды, көркемдік, эстетикалық және сөйлеуді дамытудың өзара байланысы;
- оқушылардың сөйлеу әрекетін жетілдіруді мен олардың әдеби материалды қабылдауын тереңдетуді қамтамасыз ететін әдебиеттік оқу сабағының сөйлеуді дамыту жұмыстарымен байланысы;
- әдебиеттік оқу сабағы негізінде оқушылардың шығармашылық сөйлеу әрекетін ынталандыратын әр түрлі әдістемелік тәсілдер;
- бастауыш сыныптарда жүргізілетін оқушылардың сөйлеу әрекетінің мазмұнын сақтау;
- оқушылардың сөйлеу тілін дамыту және оны өмірлік жағдаяттарға жақындату бойынша жұмыстың практикалық бағыты;
- мектеп оқушыларының сөйлеу қабілетін жақсарту бойынша жүйелі жұмыс сипаты;
- мектеп оқушыларының сөйлеу әрекетін ұйымдастыру барысында басқа пәндердің пәнаралық байланыстарын ескеру.
Оқушылардың әдебиеттік оқуға байланысты сөйлеу әрекетін жетілдіру жұмыстарын ұйымдастырудың жетекші принциптері - бұл шығарманың интеллектуалды, адамгершілік және көркемдік-эстетикалық дамумен, көркем шығарманы талдаумен ажырамас бірлігі. кең мағынада рухани тұлғаны қалыптастыру.
Сонымен бірге әдебиеттік оқу сабағында өтілген материалды бекіту үшін оқушының ауызша сөйлеу мүмкіндігін арттыруға назар аударған дұрыс. Мұның жолы - түрлі рөлдік ойындар. Ондай ойындар оқушының тілін, еске сақтау қабілеттерін арттырады, зейінін шоғырландыруға көмек көрсетеді. Ойын барысында өзіне бекітіліп берілген рөлді ойнау үшін оқушы ізденеді, талаптанады, жинақталады, айтатын сөзін салмақтайды. Белгілі бір жағдаятқа өзі кіріп, өз басынан өткереді. Нәтижесінде сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына осы ойынның жәрдемі тиетінін түсінеді. Тіл дамыту мақсатындағы жүргізілетін жұмыстар оқушының ойлау қабілетіне, сондай-ақ өз ойын жеткізе білуіне, шығармашылық ізденісіне жол ашады. Мұндай жұмыстар оқушының білімін ғана жетілдіріп қоймайды, жеке дара шығармашылық қабілетінің ашылуына негіз болады.
Бастауыш мектепте әдебиеттік оқу сабағында сөздік қорды дамыту жұмыстары түрлі әдіс - тәсілдер арқылы жүзеге асады:
+ сұрақ-жауап;
+ әңгімелесу;
+ әңгімелеу;
+ түсіндіру;
+ зерттеу;
түрлі шығармашылық тапсырмаларды орындату. Мұғалім осындай жұмыстарды атқарту арқылы оқушылардың өздігінен кітап оқуына бағыт береді. Көркем шығармамен жұмыс - оқушының тілін байытудың ең тиімді жолы. Көркем шығарманы көп оқу арқылы оқушының танымы артып қана қоймайды,ойын жүйелі жеткізуді, байланыстырып сөйлеуді, тілдің орфоэпиялық, орфографиялық нормаларын дұрыс меңгеруді үйренеді.
Сабақ үдерісінде мұғалімнің басшылығымен мұндай жұмыстар жүзеге асырылып, жүйелі орындалып отырса:
* оқушының сөздік қоры мен тілін байытуға ықпал етеді;
* ауызша және жазбаша тіл мәдениеті талаптарын меңгереді;
* сауатты жазуға үйретеді;
* оқушы өз бетімен шығармашылықпен айналысуға үйренеді.
Әдебиетті оқыту әдістемесі тәсілдерді іске асыруға байланысты мектеп оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың негізгі бағыттары ретінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.