Сөйлем және пайымдау

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Батырхан Жансая Бекжанқызы

Синтаксистің логикалық аспектісі (қазақ тілі материалында)

7М01717- Қазақ тілі мен әдебиеті білім беру бағдарламасы бойынша магистр дәрежесін алу үшін жазылған магистрлік диссертация
(ғылыми-педагогикалық бағыт)

Нұр-Сұлтан, 2021 ж.

Аннотация
Бұл жұмыста қазақ тілі синтаксистік құрылысының логикалық аспектісінде қандай сипаттар бар екені айқындалып, осыған орай тілдік айғақтар арқылы талданды. Логикадағы пайымдау санаты мен синтаксистегі сөйлем санатының сыйысатын және сыйыспайтын тұстары көрсетілді. Сонымен қатар құрмалас сөйлемнің логикалық қырлары ашылды. Құрмалас сөйлемге формалды логикалық тұрғыдан модельдеу жасалды.
Диссертацияның нәтижелері қазақ тілінің құрылысын логикалық заңдылықтар арқылы талдау мен зерттеулер жасауға септігін тигізеді.
Аннотация
В данной работе были выявлены и проанализированы характеристики логического аспекта синтаксической структуры казахского языка с помощью лингвистических данных. Показаны совместимость и несовместимость категории рассуждений в логике и категории предложения в синтаксисе. Раскрываются также логические аспекты составных предложений. Произведено формальное логическое моделирование составного предложения. Результаты диссертации способствуют анализу и исследованию структуры казахского языка посредством логических закономерностей.

Annotation
This work identified and analyzed the characteristics of the logical aspect of the syntactic structure of the Kazakh language through the usage of linguistic data. It demonstrated the coherence and incompatibility of the categories of reasoning in logic and the categories of sentences in syntax. Besides this, logical aspects of the complex sentences were also revealed. A formal logical modeling was implemented towards the complex sentences.
The results of the dissertation contribute to the analysis and study of the structure of the Kazakh language by means of logical consequence.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 ЛОГИКА ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1 Тіл біліміндегі логикашылдықтың тарихына шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2 Тіл және ойлау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Тіл бірліктері мен логика санаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2 СИНТАКСИСТІҢ ЛОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІСІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 29
2.1 Сөйлем және пайымдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Құрмалас сөйлемнің логикалық қырлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
2.3 Құрмалас сөйлемнің логикалық сұлбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 61

КІРІСПЕ
Диссертация жұмысының өзектілігі. Кез келген тілдің синтаксистік құрылысы әр түрлі аспектіден зерттеледі. Тіл ғылымында ондай аспектілердің мынадай түрлері анықталған: құрылымдық аспект, семантикалық аспект, функционалдық аспект, коммуникативтік аспект, логикалық аспект.
Тіл білімі - логика ғылымының қойнауынан шыққан ғылым. Сондықтан тілде логикаға тән құбылыстар мен түзілімдер ерекше орын алады. Алайда тілтанушы ғалымдар тіл білімінің дербестігін тұғырлау үшін логика мен грамматика сыйыспайтын ұғымдар деп дәлелдеуге ұмтылады. Алайда тіл мен ойлаудың тығыз байланысты екенін ешкім де жоққа шығармайды, олай болса, мұндай үрдістердің шындыққа сай емес екенін анық байқауға болады. Демек, синтаксистік құрылыстың логикалық қырларын зерттеу күн тәртібінен түспейді.
Тіл білімі философияның тіл философиясы дейтін тараумен байланысты болып келеді. Бұл екеуіне ортақ мәселе - тіл мен ойлаудың байланысы. Ойлау мен оның заңдары - философияның негізгі мәселелері болып табылады. Ал тіл - ойдың жемісі, ойды қалыптастырып жарыққа шығаратын тіл, яғни ой құралы деп айтсақ қателеспейміз. Адамдар өз ойын тіл арқылы басқа адамдарға білдіріп, сөйлеу арқылы басқаның ойын ұғады. Сондықтан ойлаудың жемісі, құралы болып табылатын тілге философия ғылымы мән бермей тұра алмайтыны, онсыз ойлау заңдылықтарын дұрыс шешу мүмкін еместігі дәлелденген.
Қазақ тілінің синтаксистік құрылысы, функционалдық және коммуникативтік аспектілерден қарастырған бірлі-жарым еңбекті былай қойғанда, бүгінгі күнге дейін, негізінен, құрылымдық аспектіден зерттеліп келеді. Алайда қазақ синтаксисшілері сөйлемді анықтауда логикалық санатқа сүйенбей тұра алмайды. Оның бір дәлелі - осы күнге дейін Аристотельдің логикалық пайымдауға берген анықтамасы пайдаланылып, сөйлем тиянақты ойды білдіреді дейтін қағиданы ұстанып келеді. Мұның тілдің синтаксистік-семантикалық табиғатына қаншалықты сай екені дәлелденген жоқ.
Жоғарыда айтылғандарды ескере келе біз қазақ тілі синтаксистік құрылысының логикалық аспектісінде қандай сипаттар бар екенін айқындап, осыған орай тілдік айғақтарды талдап, түйіндеуді мақсат еттік.
Синтаксистің логикалық аспектісі, тіл мен ойдың байланысы және тілдің логикалық санаттары И. Сизова, В. Бабайцева, Н. Дмитриев, А. Потебня, Г. Штейнталь, А. Кудрин, Д. Горского, Ф. Тягунов, В. Кириллов, А. Никифоров, Т. Қордабаев, К. Аханов, С. Аманжолов, Р. Әміров, Ж. Жақыпов, Ә. Хасенов, А. Тұрсынбаева, Т. Ғабитов т.б ғалымдардың еңбектерінде едәуір шамада қаралған.
Тіл мен ойлау - еңбектің жемісі. Тілдің дамуына - ойлау, ойлаудың дамуына тілдің айрықша әсері болған. Адам ойлауы тілдің шығуымен және тілдің шығуы адам ойлауының шығуымен бір мезгілде шығып, бірге дамыды. Еңбек ету әрекетінсіз адам ойлауы да, тілі де туа алмаған болар еді, ойлау мен тіл дамымай еңбек етуді жолға қою да мүмкін емес еді.
Логиканың екі жарым мың жылдан астам тарихы бар.Логика - ойлауды танудың формалары мен заңдылықтары туралы ғылым. Грекия, Үндістан, Қытай елдерінде философия ғылымының аясында дамып, кейіннен жеке ғылым ретінде қалыптасты. Ежелгі грек философы Аристотель логиканың негізін салған. Ал Сократ әңгімелесуде ұғымдарды анықтаудың логикалық қырларын меңгерген. Сократтың шәкірті Платон таным мен логика мәселелеріне көп көңіл бөлген. Демокрит логикалық мәселелерді кең және жүйелі түрде мазмұндау жолдарын көрсетіп кеткен болатын. Ол тек таным мен ақиқаттың өлшемін ғана емес, танымдағы логикалық пікірдің рөлі мен пайымдауды жан-жақты зерттеген. Ең алғаш логиканың негізін қалаған Аристотель болды, сондықтан формалды логиканы аристотельдік деп жиі атап кеткен. Логиканың ұғым, пайымдау, ой тұжырымы сияқты бөлімдері мен болжау теорияларының логикалық негізін Аристотель жасаған. Аристотель формалды логиканың алғашқы үш заңын тұжырымдаған. Тілдің табиғаты, тіл мен ойлау Гумбольдт зерттеген мәселелер қатарына жатады. Ал К. Маркс пен Ф. Энгельс тіл мен ойдың бірге шыққандығын және олардың өзара тығыз байланыстылығын көрсеткен. К. Маркс: Тіл дегеніміз - ойдың тікелей шындығы, - деген анықтама берді. Тіл мен ойлаудың байланысы қандай дәрежеде екінін және оның нақты сипатын анықтау - теориялық тіл білімі мен философияда ежелден-ақ әртүрлі пікірлер туындаған. Ф. Э. Шлейермахер мен И. Г. Гаман тіл мен ойлау бірдей құбылыс деп, алЛ. Леви-Брюль тілге ерекше мән беріп, оймен өте жақын құбылыс деп көрсеткен. Ф.Э. Бенеке тіл мен ойлау арасындағы байланысты жоққа шығаратын пікірлер айтқан. Американың тіл маманы Б. Уорф ойды тіл билейді деп жорамалдаған. Б. Уорф өз еңбектерінде тілді тек ой үдерістерімен байланыстырып қоймай, қабылдау үдерісін тіл билейді деген қорытынды шығарған болатын.
Логиканың ортағасырдәуірінде дамуы батыс және араб тілді философтар Ибн-Сина, әл-Фараби және Ибн Рушд есімдерімен де байланысты.
XVII-XVIII ғасыраларда логика ғылымы едәуір дамыды. Логиканық категориялардың жалпы адамзаттық болатыны, оның тілдік категоиялармен байланысы айқындала бастады. Бұл іске сол дәуірдің атақты философтары мен тіл ғалымдары қатысты. Сөйтіп, тіл мен ойлау және оның санаттарын зерттеу күн тәртібіне қойылып, әлі күнге дейін зерттеліп келеді.
Әр халықтың тілі фонетикалық, лексикалық және грамматикалық құрылымы өзіндік даму жолымен жүреді, соған қарамастан кез-келген тіл логикалық ойлаудың заңдарына бағынады.
Тіл білімі мен логиканың түйісетін жері - тіл мен ойлаудың арақатысы мәселесіне келіп тіреледі. Дұрыс ой мен сөз - адамзат баласының ғылыми тұрғыда қалыптасуына, логикалық мәдениетке ие болуына септігін тигізеді. Тіл мен ойлау тығыз байланыста, бірақ бұлардың әрқайсысының өзіндік дербестігі бар. Тілдің жасалу мен өмір сүруіне логиканың жеткілікті әсері болды. Ойлау мен тілдің байланысы көбінесе ұғым мен сөздің, пайымдау мен сөйлемнің байланысы негізінде қарастырылып дәлелденген. Логика - ойлау формаларын, олардың өзара байланысу, даму жолдарын зерттейтін ғылым болып табылады. Логика адам ойын, оның құрылымы, ойлау формалары мен қызмет ету заңдары тұрғысынан қаралады. Тіл ойдың тікелей шындығы, ал ой шындығы тек тіл арқылы ғана көріне алады. Логика тіл білімінің қалыптасуында, дамуында елеулі қызмет атқарғаны белгілі. Көптеген грамматикалық ережелер мен терминдер логиканың әсерімен және соның тікелей қатысымен дүниеге келген. Ойлау формалары тілдік элементтермен тығыз байланысты екені белгілі. Сондықтан ұғым, байымдау, ой қорытындысы сияқты логикалық санаттар тілдік элементтер арқылы көрініп отырады. Ойлаудың тілмен тығыз бірлікте болатынын ойлау формаларының бірі - пайымдаудың сөйлеммен байланысынан көре аламыз. Пайымдауға, мағыналық жақтан алып қарағанда, бірдемені сұрау, бұйыру, құптау, хабарлау немесе жоққа шығару тән. Ал форма жағынан субъект-предикаттық құрылымға тән. Пайымдаудың негізгі элементтері: субъект, предикат, байланыс (связка). Ой мен тіл тығыз байланысты дегенде бұлардың бір-бірінсіз қызмет ете алмайтынын ғана айтпай, ой сөйлеу арқылы түзетіліп, жөнделіп тұратынын меңзеген. Тіл мен ой байланысты, бірінсіз-бірі өмір сүре алмайтыны белгілі. Бұлар абсолюттік немесе тепе-теңдік бірлік емес, әрқайсысы өзіндік ерекшеліктер мен қайшылықтарға толы. Бұл пікір тіл мен ойдың байланысы жөніндегі соңғы шешім болып табылады.
Тіл дегеніміз - сөздік белгілердің тобы. Ал белгі - шындық пен болмысты білдіреді. Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізе аламыз. Ақыл-ой жетістігі болып табылатын, ақиқат өмірдің бейнеленуін қамтамасыз ететін ең жоғарғы таным-түйсік адамға ғана тән және ол сөйлеумен тікелей байланысты. Ой - тіл арқылы айтылған мазмұнның негізі. Адамның ойы тіл арқылы, тілдегі сөздер және сөйлемдер арқылы материалдық формаға енеді. Ойдың сыртқа шығуына және жасалуына тілдің рөлі орасан зор.
Синтаксистің логикалық аспектісін орыс тіл білімінің лингвистері тіл, ойлау және болмыс арасындағы байланыс деп қарастырады. Жалпы тіл біліміне арналған еңбектерде тіл ойды қалыптастыру, білдіру және сөйлеу құралы ретінде қарастырылады. Көптеген лингвистер коммуникативті функцияны тілдің негізгі қызметі деп санайды, алайда ойлау тілдің көмегімен жүзеге асатындықтан ғана, тіл қарым-қатынас құралы бола алатындығын ұмытады. Синтаксистің логикалық аспектісі, оның ішінде пайымдау санатының сөйлемге қатысы бар екені дәлелденген. Бұл екеуінің сәйкесетін және сәйкеспейтін тұстарын алып көрсету, мысалдар арқылы дәлелдеу жұмысымыздың өзектілігін айқындайды.
Зерттеудің негізгі нысаны. Қазақ тіліндегі сөйлемдік құрылымдар мен формалды логикадағы пайымдау санаты талдауға алынады.
Диссертацияның мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың негізгі мақсаты - синтаксистің логикалық аспектісі (қазақ тілі материалында), оның ішінде грамматикалық және логикалық категориялардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау. Тіл және ойлаудың байланысынан туған грамматикалық категориялар мен логикалық категорияларды салыстыру, логикалық және грамматикалық зерттеулерде негізгі орынды алатын сөйлем мәселесі мен логикалық санаттардың түзілімдерін зерттеу - осы мақсат аясындағы жайттар. Бірде-бір ойдың сөзсіз пайда болуы мүмкін емес құбылыс. Адам ойын тек тіл арқылы ғана емес, белгілі бір дыбыс, жазу арқылы да жеткізе алады. Тілдің құрылымы мен логиканың арақатынасын зерттеу - логика ғылымы мақсаттарының бірі болып тағайындалады. Логика-грамматикалық зерттеулерде негізгі орынды сөйлем мәселесі алады. Жоғарыда аталған мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- тіл біліміндегі логикашылдықтың тарихын және қалыптасуын зерттеу;
- грамматикалық және логикалық санаттардың байланысын айқындау;
- грамматикалық сөйлем мен логикалық пайымдаудың айырмашылығын түсіндіру.
- логикалық пайымдау мен грамматикалық сөйлемнің диалектикалық байланысын ашу мен айырмашылықтарын мысалдар талдай отырып дәлелдеу, осы үшін жай сөйлемнің және құрмалас сөйлемнің логикалық қырларын ашып көрсету;
oo құрмалас сөйлемді формалды логикалық тұрғыдан модельдеу.
Зерттеудің дереккөздері. Диссертация жұмысына құрмалас сөйлемдерден құрылған 310 мысал қолдандық. Құрмалас сөйлемнің логикалық қырларын ашу мақсатында бұрын оқулықтарда, ғылыми еңбектерде құрылымдық-мағыналық жағы ғана қарастырылған дайын мысалдарды пайдаландық.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Синтаксистің негізгі зерттеу нысаны болып табылатын сөйлемге логикалық тұрғыдан талдауға ықпал етеді. Зерттеудің пәнаралық сипаттары бар: тілдегі синтаксистік құрылыс логика ғылымының санаттары арқылы зерттеледі. Диссертацияның нәтижелері қазақ тілінің құрылысын логикалық заңдылықтар арқылы талдау мен зерттеулер жасауға септігін тигізеді. Зерттеудің практикалық маңызы сонда, орта мектепте, жоғарғы оқу орындарында қазақ тілі синтаксистік құрылысын оқытып-үйретуде логикалық негізге сүйену үшін осы диссертация материалдарын табысты түрде пайдалануға болады. Сондай-ақ филология факультеттеріндегі семинарлық сабақтарда пайдалануға болады.
Жұмыста қолданылған зерттеу әдістері мен тәсілдері. Зерттеудің әдістанулық негізі ретінде философиядағы таным амалдары туралы тұжырымдарға сүйендік. Оларға мыналар жатады: 1. тікелей бейнелеу, 2. жанама бейнелеу, 3. жекені бейнелеу, 4. эксперимент, 5. модельдеу 6. анализ бен синтез, 7. индукция мен дедукция 8. салыстыру, 9. жалпыны бейнелеу. Синтаксистің логикалық аспектісі деген тақырып атауының өзі зерттеу әдісімен байланысты. Демек, қазақ тілі синтаксисінің құрылысын зерттеу үшін логикалық әдістер қолданылды. Логикалық заңдар: тепе-теңдік заңы, қайшылықсыздық заңы, үшіншісі жоқ заңы, жеткілікті негіз заңы, дедукция. Осы заңдардың құрмалас сөйлемнің құрылымында бейнеленуін мысалдар арқылы талдадық. Логикада ақиқат пен жалған бірге жүретің заңдылықтар да кездеседі. Екі қарама-қайшы пайымдаудың бірі ақиқат, бірі жалғанға құрылады. Осыған байланысты логикалық операциялар жасадық. Зерттеу әдістемесінің жиі қолданылған түрлері: формалдау, схемаға түсіру, модель жасау.
Зерттеу жұмысы бойынша жарияланымдар (мақалалар). Сөйлем мен пайымдау, Тіл мен ойлау.
Диссертация жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі екі бөлім, бес тараушадан және қорытындылардан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.
Жұмыстың кіріспе бөлімінде мәселенің өзектілігі, зерттеу нысаны, зерттеудің мақсат-міндеттері, теориялық және практикалық маңызы т.б тың ақпараттардан басталады. Бірінші бөлімде тіл мен ойлаудың байланысы, тіл біліміндегі логикашылдықтың тарихы жайлы мәселелер сөз болады. Екінші бөлімде грамматикалық санаттар мен логикалық санаттардың ұқсастығы, логикалық пайымдау мен грамматикалық сөйлемнің сәйкесетін де, сәйкеспейтін де тұстарын мысалдар арқылы дәлелдедік. Құрмалас сөйлемнің логикалық қырларын ашып көрсеттік.

1. Логика және тіл білімі
1. 1 Тіл біліміндегі логикашылдықтың тарихына шолу

Логика ғылымының екі жарым мың жылдан астам даму тарихы бар. Ең әуелі Грекия, Үндістан, Қытайдың ежелгі қоғамында философия аясында туып, кейін өзіндік жеке заңдылықтары бар ғылым ретінде қалыптаса бастады.
Ежелгі грек философы Аристотель логиканың негізін қалаушы болып саналады. Дегенмен логика ғылымы одан көп уақыт бұрын пайда болған. Мұнда философияны мазмұндауда дәлелдеудің қарсы жору әдісін алғаш грек философы Элеядан шыққан. Өзінің әңгімелесуінде ұғымдарды анықтаудың логикалық операцияларын тамаша пайдаланған Сократты да атап өткен жөн. Оның замандасы Демокрит логикалық мәселелерді жүйелі түрде мазмұндау жолын көрсетті. Оның Логика туралы еңбегінің мәні зор болды деуге болады. Бұл еңбекте тек таным мәні, оның негізгі формалары мен ақиқаттық өлшемі ғана емес, танымдағы пікірдің рөлі, пайымдау жайлы жан-жақты сөз болған. Сонымен қатар ой-тұжырымның кейбір түрлерін сынап, логиканың ережелерін құруға ұмтылыстар жасаған. Сократтың ең танымал шәкірті Платон логика мәселелеріне, соның ішінде ұғым мен пайымдауды зерттеген.
Ең алғаш логиканың жүйелі баяндалуын Аристотель жүзеге асырған болатын, сондықтан формалды логиканы аристотельдік деп жиі атайды. Аристотелдің шығармалары ішіндегі ең көрнектісі деп, алты логикалық еңбектен тұратын Органон деген жинағын айтуға болады. Ол кітап әрбір ойланатын адам үшін логиканың ең қажетті құралы деп есептелінген. Логиканың ұғым, пайымдау, ой тұжырымы сияқты санаттарын Аристотель жасаған. Логиканың ортағасыр дәуірінде дамуы батыс еуропалық схоластикамен және араб тілді философтар Ибн-Сина, Әл-Фараби және Ибн Рушд есімдерінмен байланысты.
Ойлау дегеніміз - шындық дүниенің санамызда қалыптасуы. Ой - дүниені танудың нәтижесі. Қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды сезім мүшелері арқылы танып білуге болмайтын қасиеттерін, тек ойлану арқылы, ой-қорытынды жасау арқылы тани аламыз. Аристотель мен Әл-Фараби дүниені тану сезімнен басталып, ақыл-ой танымына өтіп, тәжірибелік танымда қорытылады деген. Көп нәрсенің ішкі қасиеттерін ашуға, мәнін тануға ойлау мүмкіндік береді. Абстарктілі ойлау - дүниені танудың екінші сатысы, ойлау дүниені тереңірек тануға мүмкіндік береді. Ойлаудың заңдылықтары мен формаларын, логикалық әдістер мен амалдарды логика ғылымы зерттейді. Логика ғылым ретінде IV ғасырда пайда болды. Аристотель ойлаудың заңдылықтарын анықтады. Аристотельдің ілімін дамытуда өз пікірін ежелгі ойшыл Гален білдірген. Логика орта ғасырларда дамыды, бірақ Аристотельдің ілімін бұрмалап, оны діни догмаларға негіздеуге бейімдеді. Логика дамуындағы ең маңызды кезең ағылшын философы Ф. Бэкон жасаған индукция теориясы болды. Аристотельдің дедуктивті логикасы мен Ф. Бэконның индуктивті логикасы ұзақ уақыт бойы еуропалық білім беру жүйесінің міндетті элементі болып табылатын және қазіргі кездегі логикалық білімнің негізін құрайтын жалпы білім беру пәнінің негізін құрады. Бұл логика, әдетте,формалды деп аталады, өйткені ойлау формалары туралы ғылым ретінде пайда болды және дамыды. Оны дәстүрлі немесе аристотельдік логика деп те атайды. Логиканың одан әрі дамуы Р. Декарт, Г. Лейбниц, И. Кант және т.б басқалар сияқты батыс еуропа ойшылдарының есімдерімен байланысты [6,14].
Француз философы Р. Декарт логика идеяларын дамытты, ол ақыл-ойға басшылық ету ережелері эссесіне ғылыми тұжырымдама ережелерін жасады. 1662 жылы Парижде Пор-Рояльдың логикасы және Логика немесе ойлау өнері атты кітаптары жарық көрді. Кітап логиканың кейінгі даму тарихына айтарлықтай әсер етті. Логикалық мәселелерді зерттеуге үлкен үлес қосқан немістің ойшылы Лейбниц болды, ол ақыл-ой заңдарын тұжырымдап, тек логика идеясын алға тартты. Неміс философы И. Кант және көптеген батыс еуропалық философтар мен ғалымдар логиканың дамуына үлкен үлес қосты. Көптеген ғалымдар өзіндік идеяларымен бөлісті. Олар: М.В. Ломоносов, А.Н. Радищев, Н.Г. Чернышевский, ресейлік логик М.И. Каринский мен Л.В. Рутковский. С.И. Поварнин қарым-қатынас логикасын алғашқылардың бірі болып дамытты. Көп мәнді логиканың дамуы ерекше дами түсті.
Символдық логика жүйелеріндегі ойлау үдерістерін зерттеу жалпы формалды логиканың одан әрі дамуына айтарлықтай әсер етті. Формалды логиканың ерекшелігі - оның пайда болуын, өзгеруін, дамуын абстрактілеп, ойлау формаларын қарастырады. Гегельдің объективті-идеалистік философиялық жүйесінде философияны материалистік тұрғыдан қайта өңделген диалектикалық логикамен зерттеді. Диалектикалық логика адам ойлауының даму заңдылықтарын, сонымен қатар олардың негізінде қалыптасатын әдіснамалық принциптер мен объективті әлемнің диалектикасын тану әдісі ретінде қызмет етеді. Формалды логика мен диалектикалық логика адамның ойлауын зерттейді, бірақ екеуінің өзіндік зерттеу ерекшеліктері бар. Диалектикалық логикаформалды логиканың орнын баса алмайды. Бұл ойлаудың екі ғылымы, олар тығыз әрекеттесіп дамиды [6,16].
Адамның ойлауы логикалық заңдарға бағынады және логика ғылымына тәуелсіз болатын кездері де жиі кездеседі. Көптеген адамдар грамматика ережелерін білмей-ақ дұрыс сөйлей алатыны сияқты, логикалық ережелерді де білмей ойлана алады. Әрине логиканы білмей дұрыс ойлауға, грамматиканы білмей дұрыс сөйлем құрауға, физиологияны білмей тағамды қорытуға болады. Дегенмен логика дұрыс пайымдай білу үшін қажет. Логика туралы білім ойлау мәдениетін арттырады, сауатты ойлау дағдысын қалыптастырады [6,17].
Көптеген ұлы философтар: Платон, Т. Гоббс, М.В. Ломоносов, Н.Г. Чернышевский, К.Д. Тимирязев, К.Д. Ушинский логиканы зерттеуге, оның заңдылықтарын білуге үлкен мән берді. С. Клейн: логика пайымдауды талдауға арналаған әдістерді ұсынады, - деген пікір айтты. Н.К. Анохин: логикалық ойлау дегеніміз - дәл және дәйекті ойлау, ойлаудағы қайшылықтарға жол бермей және логикалық қателіктерді аша білу.
Ой тікелей тілде көрінеді. Тілдің көмегімен адамдар бір-бірімен ой алмасады, тіл арқылы адамның ойы екінші адамға жеткізіледі. Бірақ адам өзімен-өзі ойлаған кезде, басқа адамдармен қарым-қатынастан тыс, сөзсіз сөздің көмегімен қалыптасады. Тіл мен ойлаудың айырмашылығы айқын. Тіл - материалдық, лингвистикалық тіркестер белгілі бір деңгейлі есту (дыбыстық тіл), белгілерді көруге және жазуға болады. Ойлау идеалды, өйткені бұл шындықтың адамдар санасында көрінісі және ой өздігінен көруге, естуге де, қол жеткізуге де болмайды. Тіл - ойлаудың заттық қабығы, ал ойлау тілге мағына береді. Тіл материалдық қабық бола отырып, ойлаудың жетістіктерін бекітеді. Ойлау өзін дамыта, байыта отырып тілдің жетістігіне түрткі болады. Әлемнің және оның танымының өзгеруі мен дамуының әмбебап заңдылықтарын философияның диалектика саласы зерттейді. Диалектика заңдылықтарын ойға үйрету арқылы әрекетті зерттеу диалектикалық логиканың басты міндеті болып табылады. Ойлау үдерісінде диалектика заңдары - қарама-қайшылықтың бірлігі мен терістерді жоққа шығару заңы ойлау үдерісінде айқын көрінеді.
Эстетика сұлулықпен, ал логика шындықпен байланысты. Әрине, шындық - кез-келген ғылымның мақсаты, бірақ логика үшін шындық басқа жағынан да маңызды. Логика - тәуелсіз қалыптасқан ежелгі ғалымдардың бірі. Ежелгі грек философы Аристотель оны жасаушы болып табылады.
Әл-Фараби - әлемдік философиялық үдерістердің дамуында маңызды рөл ойнаған ұлы ойшыл. Ол философия пәніндегі теориялық және танымдық үдерістерге көңіл бөлді.
Ежелгі грек философтарының тілге қатысты мәселелерден ерекше сөз еткендері - атаудың табиғаты, зат пен оның атауы арасындағы қандай байланыс болатыны, тілдің қайдан және қалай пайда болғаны тілдің грамматикасы мен логика арасындағы мәселелерге жатады. Ежелгі грек философтарының тілге байланысты сөз еткен екінші мәселесі тілдің шығуымен байланысты. Басында бұл мәселеге бір тобы тілді дыбысқа еліктеуден шықты десе, екінші бір тобы ертедегі адамдардың өзара келісуінен шықты деген пікірді алға тартады. Бұл екі тұжырымда да ғылыми негіз нық деп айту қиын.
Грек ғалымдары көтерген тағы бір мәселе грамматика жайы болды. Алғашында грамматиканы философия соның ішінде логика ғылымына тәуелді деп қарады. Грамматиканы логикалық категориялардың көрсеткіші ретінде зерттелді. Бұл саладағы алғашқы пікірлер Платон мен Аристотель еңбектерінде айтылды. Аристотель - грамматика мен логика арасындағы қарым-қатысты алғаш сөз еткен ойшыл. Оның логика жөніндегі ілімі кейінгі зерттеушілерге зор ықпал жасады. Аристотель логикасы ұғым мен пайымдау сияқты санаттарды зерттейтін ғылым деп анықтады.
Аристотель: сөз табы деген - сөйлемнің элементтері, ал сөйлем - есім мен етістіктің байланысы, бұл екі категория арасында елеулі өзгешеліктер бар. Етістік шақты білдіреді, предикативтік қызмет атқарады, - деген пікір айтады. Дегенмен Платон да, Аристотельдің лингвистикалық көзқарастары логика ғылымының кейінгі дамуына үлес қосты. Күні бүгінге дейін қолданылып жүрген грамматикалық санаттардың көпшілігінің негізін Аристотель қалаған.
Тіл білімі тарихында грамматистердің Александрия мектебі деп аталатын бағыт III ғасырда қалыптасты. Бұл кезең Греция тіл білімі тарихында филология дәуірі деп аталған. Оның басты ерекшелігі - грамматиканың логика ықпалынан босанып өз алдына дербес пән ретінде қаралуы болды. Грамматистердің Александриялық мектебін дамытушылар: Аристрах Самофранкийский, Диониский Фракийский, Аполлоний Дискол [2,20].
Тіл білімі тарихындағы мол ізденіске қарамастан, Ежелгі Грек тіл ғылымының әлсіз жақтары да көп болған. Тіл мәселелерін әуелі философия, логика ғылымдарына бағынышты, соның бір саласы ретінде қараған. Сондықтан тілдік санаттарды логикалық санаттармен теңестіріп қарау секілді қателіктер әлі күнге дейін кездеседі. Логика - ақиқатқа жетудің бірден бір құралы болып табылады. Кез-келген ғылымның мақсаты - шындық. Ал ақиқатқа жетуде ғылым логиканы құрал ретінде қолданса, ол дұрыс жолда болғаны деген қорытынды шығаруға болады.
Адам ойындағы нәрсені жеткізу үшін тілді қолданады. Әл-Фараби тілдің екі функциясын анықтаған. Біріншіден, тіл - ойдың көрсеткіші, екіншіден, тіл - таным құралы. Әл-Фараби: адам өзінің ойында барды тілмен айтып жеткізеді және осы арқылы оның дүние тану құралы бар, - дейді. Бұл жерде дүние тану құралы деп отырғаны - логика өнері. Логика - ғылымдарды дәлелдеу үшін қолданылады. Әл-Фарабидың Логика өнеріне кіріспе трактатында шынайы ғылымдарға жету үшін логикадан басқа жол жоқ дейді. Сондай-ақ Әл-Фараби Ғылымдардың шығуы туралы трактатында логикаға мынадай анықтама береді: Үшінші ғылым - логика. Ол әлі танылмаған нәрсені танытатын және ақиқат не жалған екені туралы пікіріміз тиянақ табатын тұжырымдар жасау үшін хабарлы сөйлемдерді логикалық фигураларға сай құруға үйретеді.
Логиканың ақылға қатыстылығын Әл-Фараби синтаксистің тілге қатыстылығымен тең қарайды. Ойлау мен тілдің көрінісі логика мен грамматиканың мақсаттарынан көрінеді. Грамматика адамдардың сөйлемін дұрыстығын түзесе, логика ойлау үдерісінің дұрыс болуын қадағалайды. Грамматика сөздер, сөз тіркестері мен сөйлемдерді зерттейді. Ал логика ұғым, пайымдау, ой-қорытынды дербестігін бақылауға алады. Екі ғылымның ұқсастықтарымен қоса айырмашылықтары да бар [20,128].
Әл-Фарабидың Логикаға кіріспе трактатында логикалық пайымдау мен сөйлемнің байланысы көрсетілген. Логикалық заңдылықтардың практикада қолданылуы тіл арқылы іске асырылады. Әл-Фараби тіл мен логиканың даралық қызметі жайлы Грамматиканың белгілі бір халықтың сөздеріне тән ережелерін жасайды және халықтың тілдеріне ортақ нышандарды алады. Ал логика сөздердің қағидаларын жасағанда барлық халықтарға ортақ қағиданы ұсынады, - дейді. Әл-Фарабидың логика мен тіл байланысы жайлы жазылған еңбегі - Китаб әл-Хуруф. Кітап үш тараудан тұрады. Еңбекте тілдің философиялық аспектілерін зерттеу жайлы жазылған. Логика өнерін тіл ғылымы мен грамматикаға байланыстып талдау арқылы Әл-Фараби философия ғылымының тілге байланысын көрсетті. Тіл мен логика ғылымдары ажырамас байланысты дамиды. Ойлау - адамның ең басты қабілеттерінің бірі. Адам пайымдаған ойын біреуге хабарлау басты үдерісі - тіл, сөз. Сөз - ойдың қабыршығы. Әл-Фараби қазіргі кезде қалыптасқан логика-лингвистикалық тұжырымдарды ортағасырда бірінші болып айтқан. Ғалымның грамматика мен логика, сөз бен ойлауға негізделген пайымдаулары араб тілі арқылы беріледі.

1.2 Тіл және ойлау
Логика ғылымының негізгі зерттейтін саласына ойлау заңдары мен ой формалары тиесілі болып табылады. Ойлау дегеніміз - шындық дүниенің санада бейнеленуі. Логика заңдары мен ережелерін білу арқылы дұрыс пайымдап, ой қорытындысын шығара аламыз. Ойлаудың негізгі формаларына ұғым, пайымдау мен ой қорытындысы кіреді.
Тіл мен ойлау бір-бірімен тығыз байланысты. Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы, ал ойлау тілдің көмегімен сыртқа шығады. Жалпы тілдің мәні мен оның қызметін, ойлау мен сөйлеудің байланысын анықтауда философия ғылымы тіл біліміне бағыт-бағдар ұсынады. Адамның ойлауы тіл формасы түрінде іске асатын болғандықтан, логика адамның ойлау жүйесі, анығырақ айтқанда, өзін қоршаған дүниені тану үдерісі тілде қалай көрінеді деген мәселені де қарастырады [1,13]. Дүниеге келу тарихының көнелігіне қарамастан, тіл философиясы бұл атауын XIX ғасырда ғана алды. Осы кезеңде тіл философиясы ғылым ретінде қалыптасуына, дамуына және өзіндік объектісінің айқындалуына көп көңіл бөлінген. Бұл дәуірдегі тіл философиясының алға қойған мақсаты - тілдің табиғаты мен мәнін, тіл және ойлаумен байланысын айқындау болды. Бұл мәселелермен айналысқан көрнекті ғалымдар: Гердер, Шлегель, Гумбольдт, Шлейхер, Штейнталь, Вундт т.б. Аталған ғалымдардың ішіндегі ең беделдісі Вильгельм Гумбольдт болды. В. Гумбольдт - тіл ғылымы тарихында тіл білімінің философиялық негізін қалаушы. Ғалым тілдің табиғаты, тіл мен мәдениет, тіл мен ойлау, тіл білімінің салалары т.б зерттеген. В. Гумбольдт: Тіл білімінің өзіндік философиялық базасы - тіл философиясы, - деген анықтама берген. Гумбольдттың өз еңбегінде тіл үздіксіз даму үстінде, даму - тілдің өмір сүру формасы деп жазады. Сондай-ақ тіл - ойлау әрекетінің творчестволық синтезі, сонымен ол актив форма, ойлау әрекетінің құралы. Тіл мен ойлаудың бірлігі - ажырамас бірлік [2,36]. Бізді қоршаған дүние және оның заңдары адам санасынан тыс және оған тәуелсіз өмір сүреді, ал адамдар оны еңбек үдерісінде таниды. Адамның ойлауы тіл арқылы материалды жамылғышқа оранады да, объективті шындықта болған нәрсенің бәрі де тілде көрінеді. Философия ғылымы жалпы заңдылықтарды зерттейді. Соның ішінде логика тіл мен ойлаудың байланысын қарастырады [2,85].
1660 жылы Универсалды грамматика еңбегі жарияланған. Оны француз ғалымдары - логик, философ, прфессор Антуан Арно мен филолог, профессор Колод Лансло екеуі бірігіп жазған болатын. Екі ғалым да Франциядағы ғылым мен халық ағарту істерінің орталығы болған Пор-Рояль монастырының ғалымдары болғандықтан және сол монастырьдан шыққандықтан, оны Пор-Рояль грамматикасы деп атайды. Пор-Рояль грамматикасы ежелгі грек, еврей және француз тілдері негізінде жазылған. Кітап барлық тілдерге ортақ логикалық негіздері және олардың арасындағы өзгешеліктерді ашу мақсатында жазылған. Кітапта екі түрлі принцип басшылыққа алынған: біріншісі - берілген грамматикалық ережелердің жалпы тілдік болуы, екіншісі - ол ережелердің логикаға негізделуі жайлы жазылған. Бұл еңбектердің тіл біліміне қосқан жаңалықтарымен бірге бірсыпыра қателіктері де бар екені дәлелденген. Олардың ең негізгісі - логикалық санаттар мен тілдік санаттарды бір-бірінен ажыратпай, тең құбылыс деп қарауы болды. Кітап авторларының пікірінше, әр тілдің өзіндік грамматикасы деген болмайды, грамматика жалпы тілдік деп көрсетеді. Өйткені грамматикалық санаттар - логикалық санаттардың көрсеткіші, ал логика санаттары жеке халықтық болмайды, жалпы адамзаттық болады деп анықтама берген. Логика санаттарының жалпы адамзаттық болатыны даусыз, бірақ тіл және ұлттық, халықтық болады. Екі ғалымның жіберген қателіктері осы болып тұр. Ойлау жүйесі мен ой санаттарын әр тіл өзінше көрсетеді. Олай болатыны логикалық санаттармен тілдік санаттар арасында айтарлықтай өзгешеліктер болады, бұл екеуі тең емес. Тіл санаттарының логикалық санаттарға қарағанда әлдеқайда өрісі кең [2,88].
Тіл мен ойлаудың бір-бірімен қарым-қатысы жөнінде көптеген пікірлер бар. Тіл мен ойлау өзара тығыз байланысты, бірінсіз бірі өмір сүре алмайтыны дәлелденген. Бірақ бұл тепе-теңдік бірлік емес, әрқайсысының өзіндік дербестігі мен қайшылықтары бар. Тіл мен ойдың арақатысы жөніндегі соңғы дұрыс шешім осы десек қателеспейміз. Ә. Хасенов өз еңбегінде тіл мен ойлауға қатысты өз пікірін білдірген: бірлесіп еңбек ету мен еңбек құралдарын жасау адамзат ойлауын туғызды. Тіл және ойлау - еңбектің жемісі. Бірақ алдымен тіл, одан соң ойлау пайда болған жоқ. Адам ойлауы тілдің шығуымен, тілдің шығуы адам ойлауының шығуымен бір мезгілде қалыптасты, - дейді. [3,308].
К. Маркс алғашқы адам баласының ойлау сатысын мифологиялық ойлау деп айтқан. Қазіргі ойдың жоғарғы сатысын логикалық ойлау дейміз. Француз оқымыстысы Леви-Брюль алғашқы ойлауды логикаға дейінгі ойлау дейді. Мифологиялық ойлаудың мәнісі - көз алдымыздағы заттарға терең ой жібермей, әр нәрсенің жаны бар, тірі зат деген пікірге келуден шыққан. Бұл ойлаудың әсерімен құрылған сөйлемдер қазіргі сөздерімізде де жиі кездеседі [4,11].
Тілдің көмегімен адамдар бір-бірімен ой алмасады, тіл арқылы бір адамның ойы екінші адамға түсінікті болады. Тіл - материалдық, ал ойлау - идеалды, өйткені бұл - шындықтың адамдар санасындағы көрінісі. Тіл - ойдың заттық қабығы, ал ойлау тілге мағына береді. Тіл материалдық қабық бола отырып, ойлаудың жетістіктерін бекітіп және танымның одан әрі ілгерілеуіне ықпал етеді [7,25].
Синтаксистік бірліктерді зерттеудің логикалық аспектілеріндегі басты нәрсе - ойлау формалары мен тіл арасындағы байланысты нақтылау.
Логика - дұрыс ойлаудың заңдылықтары мен формалары туралы ғылым. Логика ойлауды таным құралы ретінде зерттейді. Шындықты білуге байланысты сұрақтар философияның ең маңызды сұрақтарының бірі болып табылады. Танымдық ойлауды зерттейтін және таным құралы ретінде пайдаланылатын логика философиялық ғылым ретінде пайда болды. Қазіргі уақытта логиканың екі ғылыми бағыты бар. Олар: формалды логика мен диалектикалық логика. Абстрактілі ойлаудың негізгі формалары - пайымдау мен ой қорытындысы. Тіл бұл шындықты тану және адамдар арасындағы қарым-қатынас үдерісінде ақпаратты қалыптастыру қызметін атқарады. Логика ойлаудың заңдылықтары мен формаларын, логикалық әдістер мен амалдарды зерттейді. Бұл ғылым IV ғасырда дамыды. Оның негізін қалаушы ежелгігрек философы Аристотель болды. Француз философы Р. Декарт ортағасырлық схоластиканы сынға алды, ол логика идеяларын дамытып ақыл-ойға басшылық эссесін жазды [6,15]. Философияда ойлау адамның санасында объективті шындықты бейнелеу үдерісі болып табылатын танымдық қызметтің ең жоғары формасы ретінде түсіндіріледі [8,3].
Ойлау, бұл - объективті әлемнің концепцияларындағы, пайымдаулардағы, қорытындылардағы талдау мен теория құрудағы арнайы ұйымдастырылған заттың ең жоғарғы өнімі. Ойлау еңбек және сөйлеумен тығыз байланысты. Ойлау нәтижелері тілде сөйлем түрінде айтылып не жазылады. Шындықты жалпылама бейнелеуге ойлау қабілеті, адамның жалпы ұғымдарды қалыптастыру қабілетінде жиі көрінеді. Шындықты жанама бейнелеу адамның логикалық ой-қорытынды, дәлелдеу әрекетінде көрінеді [8,3].Логика ең алдымен танымдық үдерістерге қызығушылық танытады. Логика арқылы біз ойлау формаларын түсіне аламыз. Философия ақиқат деген не, оны алуға бола ма деген сұрақтарды қарастырады [10,10].
Тіл философиясы тіл білімінен бұрын пайда болған. Тіл ғылымы дүниеге келген күннен бастап философиямен тығыз байланыста. XIX ғасырға дейін тіл білімі философия ғылымның бір тарауы ретінде қаралған. Тіл мәселелерімен философтар мен тіл ғалымдары айналысқан. Тіл білімі өз алдына дербес ғылым болып қалыптасқаннан кейін де, философиядан біржола қол үзіп кеткен жоқ. Өйткені философия қандай бағыт ұстанғанына қарамастан, тілдің көптеген жалпы теориялық мәселелеріне (тілдің мәні, даму заңдылықтары, шығуы, ой-санамен байланысы т.б) бағыт береді. XIX ғасырдың алғашқы жартысында тіл ғылымының жалпы тілдік мәселесі ретінде тіл философиясы, жеке тілдер жөніндегі тарауы мен салыстырмалы грамматика салалары қалыптасып, өз дамуын бастады .
Тіл білімінің философиямен бірлігі ежелгі замандардан бастау алады. Сөз бен атау болған зат арасында қандай байлансы, атау заттың табиғатына сәйкес қойыла ма деген мәселелер ежелгі грек философтарынан басталады. Содан бері тіл мен ойлаудың бір-бірімен байланысы жөніндегі мәселелер күн тәртібінен түскен емес. Тіл мен философия мәселелері - бұл қарқынды дамып келе жатқан ғылыми бағыт. Қазір оған ерекше қызығушылық тек ойлаудың жалпы заңдылықтарын нақтылауға ғана емес, сонымен қатар грамматикалық категориялармен байланысы зерттеуде қолға алынған мәселе. Шындықты табу кез-келген ғылымның міндеттеріне жатады. Логика - ақиқат заңдарын, өз кезегінде ойлауды, пайымдауды, тұжырымдарды анықтайтын ережелер [9,19].
Тіл білімі философияның тіл философиясы дейтін тарауымен тығыз байланысқан. Бұл екеуінің ортақ нысаны - тіл мен ойлаудың, мағына мен форманың байланысуы. Ойлау мен оның заңдары - философияның негізігі мәселелерінің бірі. Ал тіл - ойдың жемісі, ойды қалыптастырып оны жарыққа шығаратын форма, яғни ой құралы. Адамдар тіл арқылы өз ойын басқаларға жеткізіп, тіл арқылы, сөйлеу арқылы басқаның ойын біле алады. Сондықтан ойлаудың жемісі, оның материалдық формасы, құралы болып табылатын тілге философия ғылымы мән бермей тұра алмайтыны белгілі. Тілсіз ойлау заңдылықтарын дұрыс шеше алмаймыз. Тіл - ойлау құралы, ой - оның мазмұны мен мағынасы, ал мағынасыз форма болмайды. Сондықтан лингвистер тілдің мағыналық жағына, оның ойды қалай жарыққа шығаратынына жай қарай алмайтыны анық. Ал оны білу үшін ойлау заңдылықтарынан хабардар болуы және философия ғылымының жетістіктеріне сүйену қажет болады. Тіл білімі мен философия арасындағы байланыстың екі жағы бар. Философия жалпы заңдылықтарды зерттейтін ғылым ретінде тіл біліміне әдістемелік негіз болса, тіл білімі ойды қалыптастыру және жарыққа шығаруда философияға материалдар береді.
Адам логика ғылымын білмесе де, өзінің ойын логикалық тұрғыдан баяндай алатыны сияқты, тіл білімімен (грамматикамен) арнайы шұғылданбай-ақ, тілді меңгеріп сөйлей алады. Ойлау мен тілді оқып білудің маңызы: логика ғылымын оқып адамның ойлау мәдениетін арттыратыны сияқты, тіл білімін оқып білу адамның сөйлеу мәдениетін арттырып, ой-өрісін кеңейтуге көмектеседі. Ойлау және оның заңдарын жете білу үшін логика ғылымы қаншалықты маңызды болса, тілді және оның заңдарын, қағидаларын білу үшін тіл білімі де соншалықты маңызды рөл атқарады.
Тіл білімі мен логиканың түйісетін жері - тіл мен ойлаудың арақатысы мәселесіне келіп тіреледі. Логика - ойлау формаларын, олардың өзара байланысын, даму жолдарын зерттейді. Ойлау заңдылықтарын тілдік материалдарсыз білу мүмкін болмайды. Ойлау формалары тілдік элементтермен тығыз байланысады. Сондықтан ұғым, пайымдау, ой қорытындысы сияқты логикалық санаттар тілдік элементтер арқылы көріне алады. Грамматикалық және логикалық санаттардың арасындағы бірлік пен өзгешелік логиктер үшін өте маңызды. Сол сияқты тіл ғалымдары үшін тілдің мағыналық, мазмұндық жағы да маңызды болып келеді. Ал тілдік мазмұн дегеніміз - ой, пайымдау, бұлар - логикалық санаттар. Айтылғандарды жете меңгеру үшін логиктер мен тіл ғалымдары бір-біріне өзара көмекке келеді. Бірақ бұлардың әрқайсысының көздейтін мақсаты әр басқа: логиктер тіл арқылы ойлау заңдылықтарын, ал лингвистер тілдегі заңдылықтарды білуге ұмтылады. Тіл ғалымдары ойлау заңдылықтарының тіл құрылымына қандай дәрежеде әсер ететінін анықтайды. Тілдің логикалық санаттар ұғым мен пайымдауды білдіруі оның толып жатқан құбылыстарының бір жағы ғана десек қателеспейміз.
Тіл сияқты адам ойлауы да еңбекпен бірге туып, бірге дамыған. Адамның қалыптасу үдерісінде, еңбек тілдің де, ойлаудың да дамуына өз әсерін тигізді. Сол тәрізді, тілдің дамуына ойлау, ойлаудың дамуына тіл айрықша әсер етіп отырған. Еңбек ету әрекетінсіз адам ойлауы да, тілі де туа алмас еді. Ойлау және тіл дамымай, еңбек етуді жолға қоя алмаған болар еді. Адам ой әрекетінің қалай болып келуіне, оны қоршаған дүниенің ортасы әсер етпей қоймайды. Өйткені, ой, яғни ойлау сол дүниенің адам басындағы бейнесі болып табылады. Ой үдерістерінің барлық адам баласына тән ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.