Бос ақша қаражаты
ҚAЗAҚСТAН РEСПУБЛИКAСЫ
БІЛІМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ИННОВAЦИЯЛЫҚ EУРAЗИЯЛЫҚ УНИВEРСИТEТІ
6B04101 ҚAРЖЫ мaмaндығы бойыншa
Ғылыми - білім кeшeні
Дипломдық жұмыс
Тaқырыбы:Қазақстан Республикасында банк операцияларын және көрсетілетін қызметтерді дамыту
(Еуразиялық банк АҚ мысалында)
Орындaғaн: Қaр (қ)-301 тобының студeнті Шапенова Д.А.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі:Кайдарова А.С.
Павлодар,2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
7
1
БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
22
1.1
Банктік қызметтердің түрлері және оның сипаттамасы
22
1.2
Коммерциялық банктердің активті және пассивті операцияларының түсінігі мен мәні
29
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКІНІҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРЫ (ЕУРАЗИЯЛЫҚ БАНК АҚ МЫСАЛЫНДА)
37
2.1
Коммерциялық банктің негізгі мақсаты,міндеттері мен функциялары (Еуразиялық банк АҚ мысалында )
37
2.2
Еуразиялық банк АҚ-ның халыққа қызмет көрсету саласындағы қызметінің сипаттамасы және оның тиімділігін талдау
41
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТЕР МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ ПЕРПЕКТИВАЛАРЫ
47
3.1
БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРІ
47
3.2
Қазақстан Республикасының халқы үшін банк операциялары мен қызмет көрсетулерді жетілдіру
49
ҚОРЫТЫНДЫ
50
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі-халыққа банктік қызметтерді дамыту кез-келген ел экономикасының жалпы дамуының ажырамас бөлігі болып табылады және де коммерциялық банктердің банктік өнімдер мен қызметтерді дамытудағы ең перспективалы бағыттарды таңдай отырып, олардың қызметін едәуір жақсарта алатындығына байланысты.Халыққа банктік қызмет көрсетудің дамыған институты елге экономикалық өсудің неғұрлым жылдам қарқынына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Қазақстанда қаржы жүйесінің ең қарқынды дамып келе жатқан саласы-банк секторы.Кез-келген экономика обьективті экономикалық заңдарға негізделген,оның бірі ақша айналымы заңы.Банк ақша айналымы сферасының негізгі құрылымдық бөлімшесі болып табылады.Ол несие берушілерден қарыз алушыларға және сатушылардан сатып алугыларға қаражат қозғалысында делдал болып табылады.Банктер қарыз міндеттемелерінің екі есе свопымен және белгіленген қарыз сомасымен шартсыз міндеттемелерді қабылдауымен сипатталады.Банк айырбас саласында жұмыс істейді.Ол ресурстарды сатып алады және оларды сатады,тауар алмасуды жеңілдетеді.Банк өз тауарларын сатумен(мысалы.несиелермен),қайта рылған кезде тек бастапқы құнын ғана емес,сонымен қатар оған несиелік пайыздар түрінде сыйақы алатын несие сомасының иесі ретінде әрекет етеді.Коммерциум коммерциясы-бұл сауда,демек коммерциялық банк.Банктер өз қызметінен пайда алады.Төлем айналымының өсуіне қарай есеп айырысу орталықтары ретінде банктердің рөлі артады.Банктер ақша капиталын жинау базасын кеңейтеді,үлкен де,кіші де жинақтарды жұмылдырып,алынған қаражаттарды инвестиция және несие жүйесі арқылы ел экономикасын дамытуға салады.Банк құнды қағаздар мен шетел валюталарын сату және сатып алу құқығын жүзеге асыра отырып,қор биржасының агенті ретінде де маңызды рөл атқарады.
Банк жүйесі кез-келген елдің экономикалық жүйесінің ажырамас бөлігі бола отырып, әлеуметтік маңызы бар институттар болып табылады. Олардың тұрақты және серпінді дамуы банктердің коммерциялық ұйымдар, олардың клиенттері және жалпы қоғам ретіндегі мүдделерінің тепе-теңдігіне қол жеткізуді білдіреді. Банктер өз клиенттерінің қажеттіліктерін барынша қанағаттандыру арқылы қоғамдық өндірістің тұрақты өсуіне ықпал еткен жағдайда ғана өздерінің әл-ауқатын қамтамасыз ете алады. Өндіріс және айналым салаларындағы банктердің функционалды рөлі олар ұсынатын әр түрлі қызметтер кешенінде көрінеді. Банктік қадағалау органдарының үнемі реттеуші ықпалына түсіп, сонымен бірге көптеген нарықтық бәсекелестердің қысымына ұшырап, әр банк өз клиенттерінің сұранысына ие болатын және сонымен бірге қоғамның мүдделеріне қайшы келмейтін жаңа қызмет түрлерін іздеуге және игеруге мәжбүр. Қазіргі әлеуметтік мемлекетте банк қызметтері әлеуметтік бағдарланған сипатқа ие болуда. Өндіргіш күштерді дамытудың қазіргі деңгейі банк секторынан өз клиенттеріне - өнеркәсіптік, сауда және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа кең ауқымды қызмет көрсетуді талап етеді.
Коммерциялық банк - бұл өз клиенттеріне туындаған қаржылық мәселені шешу және шешудің тәсілдерін ұсынатын қаржы институты. Банктік пайда және қолданыстағы клиенттік базаның тұрақтылығы қаржы институтының клиенттердің сұраныстарына сапалы және уақытылы жауап беруіне байланысты. Осыған сүйене отырып, банктік қызмет көрсету нарығын белгілі бір аумақта тұтынушылардың қызметтерге деген қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандырудан туындайтын қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады. Демек, тұтынушылардың қажеттіліктері қызмет көрсетушілердің мүдделерінен гөрі басым болады. Осыған байланысты қазіргі уақытта банктік қызметтер нарығының даму перспективалары мәселелері өзекті болып отыр.
Кең клиенттермен банктік операцияларды жүзеге асыру қазіргі заманғы банктің маңызды ерекшелігі болып табылады банктік жүйесі дамыған әлем елдері. Ресейдегі жетекші коммерциялық банктер кірістер базасын кеңейту, кірістілік пен бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында заңды тұлғалар үшін көптеген операциялар мен қызметтерді ұсынуға тырысады. Банктік қызметті дамыту клиенттер мен банктің өзі үшін минималды шығындармен банктік қызметтерді ұсынуды, клиенттер талап ететін қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды көздейтінін есте ұстаған жөн. Кең клиенті бар тиімді банктік жүйе ішкі жинақ ақшаны жұмылдыруға көмектесе алады және көмектесуі керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың туындаған қажеттіліктеріне жауап бере алатын икемді банктік қызмет ерекше маңызға ие.Бәсекелестік ортаны қамтамасыз ету нарықтың қажетті компоненті болып табылады және тұтынушылардың мүдделерін қанағаттандыру, ұсынылатын қызметтердің саны мен сапасын арттыру шарты ретінде қызмет етеді.
Дәстүрлі банктік қызметтерді ұсынумен қатар жеке және заңды тұлғалар үшін - депозиттерден қаражат жинау, несие беру және халыққа есеп айырысу-кассалық қызметтерді жүзеге асыру - қазіргі заманғы банк мекемелері де электронды қызметтерді, клиенттердің тапсырыстары бойынша маркетингтік зерттеулерді, валюталық операцияларды және т.б. қызметтер, соның ішінде сенім, ақпараттық-анықтамалық консалтинг, акциялар және басқалар.
Соңғы біліктілік жұмысының мақсаты - коммерциялық банктердегі заңды тұлғаларға қызметтерді ұсыну негіздерін оқып жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу белгілі бір ұйымдағы заңды тұлғаларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру.
Соңғы Жолдауында Қазақстан Республикасының Президенті банк саласындағы жасырын монополияны жою қажеттігін атап өтті. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ отандық, сол сияқты шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына кіруі үшін тартымды әрі ашық жағдайлар жасау арқылы, яғни осы секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау керек. Бұл шаралар халықтың орта тобын дамыту, банк қызметтеріне тарифтер мен ставкаларды төмендету үшін қабылданатын болады.
Нарықтық экономикада банк қызметі қоғамдық өмірде барған сайын маңызды бола түсуде. Әр түрлі деңгейдегі банктер өз қызметі арқылы экономика салаларына терең енеді, елдегі экономикалық және әлеуметтік процестерге белсенді қызмет етеді және әсер етеді. Банктер белгілі бір мақсатқа ие, белгілі бір функцияларды орындайды. Ақша-несие қатынастарын реттейтін, әртүрлі банктік және басқа да операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорындар бола отырып, банктер экономикалық заңдарға, жалпы және заңнамалық нормаларға бағынады.
Қазіргі уақытта банк секторы трансформация процесінен өтуде. Бүгінгі таңда цифрлық экономика қоғамдық өмірдің барлық салаларында ерекше орын алады, сонымен қатар қаржы секторына сөзсіз әсер етеді. Заманауи цифрлық технологиялардың арқасында өнімдердің жаңа электрондық қаржылық қызметтерінің пайда болуын ғана емес, сонымен қатар олар ұсынылатын формалардың жаңартылуын да көруге болады. Сонымен қатар тұтынушылық банкинг пен төлемдер саласында едәуір өзгерістер орын алуда. Мақаланың мақсаты-әлемдік және ресейлік тұтынушылық сегменттің тәжірибесіне сүйене отырып, банктік операцияларды жүргізу процесінде қарқынды түрде енгізілетін сандық технологиялар нарығын талдау негізінде банктік қызметтерді дамытудың қазіргі тенденцияларын көрсету.
Қазақстан экономикасының банк секторын дамытудың негізгі мақсаттарының бірі клиенттердің сапалы банк өнімдеріне деген қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру болып табылады. Ол үшін банктердің орнықтылығы мен кірістілігін арттыру, оларға клиенттердің сенімін нығайту, банк жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін күшейту қажет. Банк қызметтері нарығын басқару проблемасы ДСҰ шеңберінде ірі шетелдік банктердің келуімен өсіп келе жатқан ырықтандыру жағдайында ерекше маңызға ие болып отыр. Несиелік операция-бұл банктік операциялардың ішіндегі ең танымал және тиімді операциялардың бірі ғана емес, сонымен бірге несие және ақша айналымын дамыту және елдегі экономикалық өсу үшін негіз болып табылады. Онлайн кредит беру қаржы технологияларын дамыту өнімі ретінде шығындарды оңтайландыру, рентабельділікті арттыру және кредит қабілеттілігін бағалаудың бірегей технологиялары арқылы әлеуетті қарыз алушыларды кеңейту тұрғысынан басым болып табылады. Зерттеудің мақсаты: жаңа банк қызметтерінің дамуының негізгі үрдістерін негіздеу және қазақстандық нарықта бәсекеге қабілеттіліктің тартымдылығы мен өсуіне ықпал ететін неғұрлым талап етілетін жаңа банк қызметін ұсыну.
Қазақстан Республикасындағы банк өнімдері мен қызметтерінің нарығы ақша-кредит және қаржы қатынастарының тауар түріне жататын банк қызметінің туындыларына сұраныс пен ұсынысты қалыптастырудың күрделі жүйесін білдіреді.
Мұндай қатынастардың дамуы банктердің қызметтеріне сұраныс пен ұсыныстың артуына ықпал етеді, сонымен қатар қызметтердің ассортименті мен сапасының құрылымдық элементтерін кеңейту бойынша операцияларды ынталандырады. Клиенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыру ерекше маңызға ие, бұл банктік өнімдер мен қызметтер нарығының құрамдас элементтерін зерттеуді қажет етеді.
Өз қызметінде кез келген банк бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен байланысқа түседі және пайданы оңтайландыру мақсатында олармен өзара іс-қимыл жасайды, сондай-ақ қаржы ресурстарының өтімділігі мен табыстылығының оңтайлы үйлесімін қамтамасыз етуге, өзінің беделін құруға және қолдауға ұмтылады.
Банк қызметтерін ұсыну процесінде банктің өз клиентімен қарым-қатынасы туындайды, оларға: несие беру, депозиттер ашу, бағалы қағаздарды шығару, сатып алу немесе сату бойынша операциялар, валюталық қатынастар, есеп айырысу операциялары, сенімгерлік қызметтер, зергерлік бұйымдарды сақтау және басқалар жатады.
Бұл тақырып мерзімді әдебиеттерде және ұлы ғалымдардың еңбектерінде толық қамтылған. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы банктік қызметтерге жан-жақты талдау жасалған көптеген мақалалар бар, бұл осы тақырыптың өзектілігін тағы бір дәлелдейді.
Бұл дипломдық жұмыста банктік операциялар, банктік өнімдер және банктік қызметтер сияқты анықтамалар қарастырылады. Олардың айырмашылықтары, жүйеленуі, пайда болу тарихы келтірілген. Сонымен қатар, қазіргі заманғы электронды банктік қызметтердің проблемасы қашықтықтан қызмет көрсету жүйелерінің қызметтері мысалында қарастырылған. Оларды қолдану кезінде пайда болатын қауіптер, осы саладағы негізгі қауіпті жағдайлармен күресудің әдістері мен құралдары туралы айтылады.
Бітіру жұмысының мақсаты-банктік өнімдер мен қызметтер нарығын зерттеу, банктік өнімдер мен қызметтерді одан әрі дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
-банк операциялары мен банк қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздерін қарастыру;
-Еуразиялық банк АҚ үлгісінде банк қызметтері мен операцияларына талдау жүргізу.
-Еуразиялық банк АҚ-ның банк қызметтері мен операцияларын дамыту жөнінде ұсынымдар ұсыну.
Зерттеу нысаны АҚ Еуразиялық банк болып табылады.
Зерттеу пәні - Еуразиялық банк АҚ-ның банктік өнімдер мен қызметтерді жасау және жылжытудағы қызметі болып табылады.
Әдістемелік негіздеме бұл жұмыстың міндеттерін шешу барысында келесі зерттеу әдістері қолданылды: талдау және синтез, салыстыру және жалпылау әдістері, жіктеу әдісі, сонымен қатар есептеу әдісі.
Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда заңды және жеке тұлғаларға банктік қызметтер мен операцияларды ұсынудың теориялық аспектілері көрсетілген. Онда сонымен қатар коммерциялық банктің мәні мен функциялары талқыланады. Теориялық материал қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер мен заңнамаға сәйкес ұсынылған.
Екінші тарауда Еуразиялық банк АҚ қаржылық қызметіне жалпы талдау берілген. Осы кезеңде ұйымның қызметімен, басқару құрылымымен, ұйымдағы жауапты тұлғалармен танысу жүргізілді.
Үшінші тарауда зерттелген ұйымда қызмет көрсетудің негізгі кемшіліктері, шаралары қарастырылды жаңа клиенттерді тартуға және ұйымның кірісін ұлғайтуға мүмкіндік беретін жаңа банктік қызметтер мен операцияларды енгізуге байланысты ұсыныстар Еуразиялық банк АҚ.
1 БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
1.1 Банктік операциялар мен қызметтердің түрлері және оның сипаттамасы
Қазіргі коммерциялық банктер - бұл кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа - олардың клиенттеріне тікелей қызмет көрсететін банктер. Коммерциялық банктер банк жүйесінің негізгі буыны болып табылады. Меншік түріне қарамастан, коммерциялық банктер экономиканың дербес субъектілері болып табылады. Олардың клиенттермен қарым-қатынасы коммерциялық сипатта болады. Коммерциялық банктер жұмысының басты мақсаты - кірісті барынша арттыру.
Банктер қазіргі экономиканың орталық буындарының бірі болып табылады. Олардың қызметін дамыту нарықтық механизмді құрудың қажетті шарты болып табылады. Банктердің қызметі өте алуан түрлі. Қазіргі қоғамда олар әртүрлі операцияларды орындайды. Өз функцияларын орындай отырып, банк ақшаны тартуға және орналастыруға байланысты әртүрлі операцияларды жүргізеді, кәсіпорындар арасында төлемдер жасайды, бағалы қағаздарды сақтайды.
Банктер елдің әлеуметтік және экономикалық дамуында маңызды рөл атқарады. Оларға берілген рөлді орындау үшін тиісті операцияларды орындау қажет.
Экономикалық қатынастарға қатысушылардың ұтымды мінез - құлық деңгейін арттыру, транзакциялық шығындардың мөлшерін азайту және ақпарат алу шығындарын азайту-мұның бәрі нарықтық белгісіздік жағдайында банктердің қызметіне қатысты. Осылайша, банктер жинақталған ақпаратты сыйақы үшін экономикалық қатынастарға қатысушылардың мүдделері үшін пайдаланатын ақпараттық-талдау орталықтары түрінде болады. Банктер қатысушылардың мынадай қажеттіліктерін қанағаттандырады: ресурстардың өсуі, қосымша ресурстар алу, есеп айырысулар мен төлемдерді жүзеге асыру, ақшалай қаражатты сақтау, консультациялар алу және т. б.
Банк қызметтерінің рөлі жоғарыда аталған қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады. Осылайша, біз банктік қызмет ұғымына анықтама бере аламыз - бұл операциялардың ақшалай сипатымен және жеке тұлғаның, ұжымның және тұтастай қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған банктік қызметті лицензиялаумен алдын-ала анықталған қызмет түрі, оның барысында материалдық өнім жасалмайды. Қазіргі уақытта қолданыстағы қызметтердің тізімі күн сайын артып келеді, сақтандырудың жаңа түрлері, салымдар және т.б. шетелдік банктердің тәжірибесі банктік қызметтердің барлық елдерде белгілі бір ретпен дамығанын көрсетеді. Мысал ретінде олардың АҚШ-та пайда болуы, қалыптасуы және дамуы (кесте. 1).
Банктер ақша нарығында тауарға айналатын жаңа талаптар мен міндеттемелер жасайды. Осылайша, клиенттердің салымдарын қабылдай отырып, коммерциялық банк жаңа міндеттеме - депозит жасайды, ал несие беру - қарыз алушыға жаңа талап. Жаңа міндеттемелерді құрудың бұл процесі қаржылық делдалдықтың мәні болып табылады. Бұл трансформация ұсынылған және талап етілетін сомалардың, олардың мерзімдерінің, табыстылығының және т. б. сәйкес келмеуінен туындайтын несие берушілер мен қарыз алушылардың тікелей байланысының қиындықтарын жеңуге мүмкіндік береді.
Банк қызметтері мен операцияларының мәні Президенттің Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан әлемдік экономиканың өскелең турбуленттілігіне жедел үн қатқан және озық шараларды іске асыруға кіріскен әлемдегі алғашқы мемлекеттердің біріне айналғаны атап өтілді. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін банктерге қосымша өтімділік беріледі. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды.
Банктер ақшаны сақтау және оларды беру және несие беру үшін кассалар ғана емес. Олар кәсіпкерлік қызметке, өндірістік және әлеуметтік нысандарды құруға және дамытуға қажетті инвестицияларды банктік несиелеу түрінде қаржыны, капиталды қайта бөлу арқылы жүзеге асырылатын құрылымдық саясат пен экономиканы реттеудің қуатты құралы болып табылады. Банктер ақша қаражатын, қаржы ресурстарын кредит түрінде капитал жақсы, тиімді қолданылатын салаларға, аяларға, өңірлерге жібере алады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, коммерциялық банктер қаржылық делдалдар деп аталатын іскери кәсіпорындардың ерекше санатына жатады. Олар капиталды, халықтың жинақтарын және шаруашылық қызмет процесінде босаған басқа да ақшалай қаражатты тартады және оларды қосымша капиталды қажет ететін басқа экономикалық агенттерге уақытша пайдалануға береді.
Банктің мәнін заңды түсіндіру туынды болып табылады. Ол банк қызметінің экономикалық негізіне сүйенуі тиіс. Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Заңда қатаң заңдық мағынада банк заңнамаға сәйкес банк қызметін жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға ретінде айқындалған.
Заңды тұрғыдан алғанда, банк заңнамаға сәйкес банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға ретінде анықталады.
Банктердің мәні өндіріс процесіне қатыспайтын капиталды жинақтауда және осы капиталды жаңа тауарлар мен қызметтерді құру мақсатында еңбекке, іске қосуда деп айта аламыз. Бұл дегеніміз, банктер өндіруші мен тұтынушы арасындағы делдал болып табылады, ал олар екі жақты алмасуға қатысады. Мұны 1-сурет түрінде көрсетуге болады.
Тұтынушы
Бос ақша қаражаты
Банк
Өндіруші
Тұтынушы
Банк
Өндіруші
Тауар
Несие
Несие
Несиені өтеу
Тұтынушы
Бос ақша қаражаты
Банк
Өндіруші
Тұтынушы
Банк
Өндіруші
Тауар
Несие
Несие
Несиені өтеу
Сурет 1. Банктің делдалдармен және өндірушілермен өзара әрекеттесуі
1-суретте көрсетілген схема ақша қаражатын тартуға және оларды ақылы, шұғыл және қайтарымдылық шарттарына орналастыруға байланысты банктік қызметтің негізгі түрін көрсетеді. Банк әмбебап кәсіпорын болып табылады және қаржылық қызметтердің кең спектрін ұсынады.
Банктік қызмет көрсету-банктің тапсырмасы бойынша және клиенттің мүддесінде оның банктік қызмет көрсетудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын қызметі. Қызмет әдетте соңғы нәтижемен байланысты. Бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің, халықтың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған пайдалы қызметтің нәтижесі. Қызмет-тұтынушыға, яғни банктік клиентке бағытталған әрекет. Банк қызметтерінің ерекшелігі тауарларға, кәсіпорын қызметтеріне қарағанда, клиент Банктің қызметін қабылдап қана қоймай, оны көрсету процесіне де қатысады. Клиенттің банктік қызметтерге қажеттіліктері клиент пен банк қатысатын жекелеген операциялардың жиынтығы арқылы қанағаттандырылады.
Банк клиенттері дәстүрлі (базалық) банктік қызмет көрсетуді ғана емес, сондай-ақ олардың бизнесіне кешенді көмек көрсетуді де қалайды. Банк қызметтері нақты клиентке байланысты болуы керек. Мақсат-клиенттерді осындай қызметтердің басқа өндірушілерімен салыстырғанда бәсекелестік артықшылықтармен байланыстыру. Кешенді банктік қызмет-бұл қызметтер бөлек ұсынылғаннан гөрі клиенттерге қызметтердің белгілі бір жиынтығын тиімді шарттармен ұсыну. Клиенттерге қызмет көрсету негізінде келесі сәттер ескеріледі:
-қызметтер барлық клиенттерге (заңды және жеке тұлғаларға) ұсынылады);
-ұсынылатын қызметтерді оңай және жылдам қайта бағдарлау және кеңейту;
-банк қызметтерінің қауіпсіздігі, қолжетімділігі, құпиялылығы;
-клиентті дәстүрлі емес қызмет көрсету әдістеріне ауыстыру мүмкіндігі.
Банктік қызмет-бұл клиенттің несие, кассалық есеп айырысу, бағалы қағаздарды сатып алу және сақтау, валютаны сатып алу (сату), техникалық, технологиялық көмек және т.б. қанағаттандыру нысаны. банктік қызметтер осылайша банктік ресурстар нарығында қалыптасады (клиенттерден ресурстарды сатып алу); банктік активтер нарығында (ресурстарды орналастыру қызметтері); нақты қызметтер нарығында (сенім, кеңес беру, сақтау, төлем айналымына, бағалы қағаздар айналымына жәрдемдесу және т. б.).
Банктік қызмет - бұл кез-келген клиенттің қажеттілігін қанағаттандыратын қызметтердің толық спектрін білдіретін коммерциялық операциялардың жиынтығы. Бұл мүлікті басқару бойынша банктік операциялар (сенімгерлік операциялар); бағалы қағаздарды шығару, орналастыру және сақтау, сондай-ақ оларды басқару туралы; төлем айналымы бойынша: валютамен операциялар, вексельдер мен чектерді инкассациялау және т.б.
Қызметтер көбінесе банктің активті-пассивті операциялары болып табылады - бұл комиссиялар, клиенттердің атынан банк жүргізетін делдалдық операциялар белгілі бір комиссия - комиссия. Ішкі және халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыруға байланысты есеп айырысу қызметтерін, клиенттердің атынан бағалы қағаздарды, шетел валютасын, бағалы металдарды, банктің бағалы қағаздарды сатып алу-сату бойынша сенімгерлік қызметтерін, акциялар мен облигацияларды орналастырудағы делдалдықты, бухгалтерлік есеп пен клиенттерге және басқаларға кеңес беру қызметтері.
Банктік қызметтерді дұрыс ұсынудың критерийі олардың ғылыми негізделген жіктелуі болып табылады.Жалпы банктік қызметтердің жіктелуін 2-суретте көруге болады.
Банктік қызметтер
Клиенттің қанағаттануына бағытталғандығына байланысты
Тікелей
Жанама
Банк қызметінің ерекшеліктеріне сәйкестігіне байланысты
Арнайы
Арнайы емес
Қызметтерді алу субъектілеріне байланысты
Жеке тұлғалар
Заңды тұлғалар
Банк ресурстарының орналасуын қалыптастыру әдісіне байланысты
Активті операция
Пассивті операция
Қызметтерді көрсеткені үшін төлемге байланысты
Ақылы
Тегін
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты қызметтер
Таза қызметтер
Банктік қызметтер
Клиенттің қанағаттануына бағытталғандығына байланысты
Тікелей
Жанама
Банк қызметінің ерекшеліктеріне сәйкестігіне байланысты
Арнайы
Арнайы емес
Қызметтерді алу субъектілеріне байланысты
Жеке тұлғалар
Заңды тұлғалар
Банк ресурстарының орналасуын қалыптастыру әдісіне байланысты
Активті операция
Пассивті операция
Қызметтерді көрсеткені үшін төлемге байланысты
Ақылы
Тегін
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты қызметтер
Таза қызметтер
2-сурет Банк қызметтерінің классификациясы
Тікелей және жанама қызметтерді қарастырайық. Клиенттің жедел тілектерін қанағаттандыратын тікелей қызметтер (төлем, коммерциялық және инвестициялық қызметтер). Жанама немесе көмекші қызметтер деп клиентке қосымша пайда алусыз тікелей қызметтерді ұсынуды жеңілдететін немесе ыңғайлы ететін қызметтер (клирингтік қызметтер, депозиттік шот негізінде пластикалық карта шығару) жатады.
Банктік қызметтерді бөлуге болады нақты және арнайы емес қызметтер. Нақты қызметтер - бұл коммерциялық банктің арнайы кәсіпорын ретіндегі қызметінің ерекшеліктерінен туындайтын барлық нәрсе. Оларға операциялардың келесі үш түрі кіреді:
1) депозиттік операциялар - клиенттердің банктегі қаражаттарын депозиттерге (депозиттерге) орналастыру. Депозитке ақша салу үшін банк клиенттері несие бойынша сыйақы алады.
2) несиелік операциялар - банктің негізгі операциясы. Көбінесе клиенттерге несие беру арқылы банк кірістің көп бөлігін алады.
3) есеп айырысу операциялары - қолма-қол ақшамен де, қолма-қол да жүзеге асырылуы мүмкін. Клиенттердің тапсырмасы бойынша банктер тауарлық-материалдық құндылықтарды сатып алуға немесе сатуға, жалақы төлеуге, салықтарды, алымдарды және басқа да маңызды төлемдерді аударуға байланысты төлемдер жүргізілетін әртүрлі шоттар аша алады.
Арнайы емес банктік қызметтердің құрылымына келесілер кіреді: делдалдық қызметтер, кәсіпорынды дамытуға бағытталған қызметтер (қор биржасына енгізу, акцияларды орналастыру, заң көмегі, ақпараттық қызметтер және басқалар); коммерциялық банктің кепілдіктер мен кепілдемелер беруі; сенімгерлік операциялар (оның ішінде клиенттің атынан мүлікті басқару бойынша кеңес беру және көмек); кәсіпорындарға бухгалтерлік көмек; соттарда клиенттің мүдделерін білдіру; сейфтер мен басқа да қызметтерді ұсыну бойынша қызметтер.
алу нысандарына байланысты заңды және жеке тұлғаларға қызметтер ұсынылады. Іс жүзінде екі тарапқа арналған банктік қызметтердің ауқымы жекелеген коммерциялық банктерде бірдей болуы мүмкін, тек олардың көлемі бірдей болмауы мүмкін.
Банктік қызметтер пассивті және белсенді операциялар түрінде де жүзеге асырылуы мүмкін. Пассивтік операциялардың көмегімен банктер өздерінің ресурстарын қалыптастырады (мысалы, салымдар, сертификаттарды сату, басқа банктерден алынған несиелер есебінен). Белсенді операцияларды жүзеге асыра отырып, коммерциялық банктер әр түрлі кәсіпкерлік ұйымдар мен халықтың қажеттіліктері үшін тартылған және жеке ресурстарды бөледі.
Көрсетілген төлемге байланысты банктік қызметтер ақылы және тегін болып бөлінеді. Алайда, бұл белгілі бір қызмет түрі толығымен ақылы немесе тегін дегенді білдірмейді. Банк, мысалы, есеп айырысу операциялары үшін қандай түрге байланысты клиенттерден комиссия алу керек екенін, ал қандай төлем үшін алынбайтындығын анықтайды. Бірқатар себептерге байланысты есеп айырысу, несие және депозит құрамындағы белгілі бір операцияларды ақысыз жүзеге асыруға болады.
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты банктік қызметтер байланысты қызметтерге бөлінеді. оның қозғалысы және таза қызметтері. Банктер өздерінің ақша операцияларымен негізінен материалдық өнімнің қозғалысына қызмет ететіндіктен, олардың негізгі бөлігі, сөзсіз, қызметтердің бірінші түріне жатады. Тауарларды жылжытуға үлес қосу арқылы бұл банктік қызметтер (мысалы, көлік, байланыс, сауда кәсіпорындарына арналған қызметтер) жаңа қосымша құндылық жасайды. Таза қызметтер материалдық өндіріспен тікелей айналысатын ұйымдарға, сондай-ақ жеке азаматтарға жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ұсынылады.
Банк операциялары - бұл құжаттардың тәртібін, тізбесі мен нысандарын ,олардың қозғалыс реттілігін, операциялар технологиясын, ақша қаражаттарының, бағалы қағаздардың қозғалу тәртібін, орындаушы банк қызметкерлерінің және клиенттің іс-әрекеттерін реттейтін мәмілелер.
Банктер операцияларды өз есебінен жүзеге асыра алады, бірақ негізінен тартылған ресурстар есебінен жүргізеді және оларды банк атынан орындайды. Бұл банктің жеке операциялары болуы мүмкін, мысалы, мүлікті сатып алу, Банк қорларын құру, жалақы төлеу, дивидендтер төлеу, басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары ретінде қатысу және т.б. бірақ банктер клиенттер үшін (заңды және жеке тұлғалар) негізгі операцияларды жүргізеді.
Банктің тұрақтылығы мен танымалдығы банктік қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі мен сапасы үшін үлкен маңызға ие. Егер коммерциялық банк аз танымал болса және жақсы беделге ие болмаса, банктік қызмет бәсекеге қабілетті болмайды. Егер банк тұрақты болмаса, онда оның қызметтерінің сапасы төмендейді, өйткені банктік қызмет клиенттің сенімділікке деген қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.
Банктік қызметтің бәсекеге қабілеттілігі, сападан айырмашылығы, тек белгілі бір клиент үшін қызығушылық тудыратын және оның қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін нақты қасиеттері ғана және басқа да сипаттамалары ескерілмейді. Сонымен қатар, сапа деңгейі жоғары банктік қызмет оның негізгі клиенттер тобы үшін айтарлықтай қызығушылық тудырмайтын жаңа қасиеттер беру арқылы оның құны едәуір өссе, бәсекеге қабілетті бола алмайды. Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік клиентке өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыратын қызметтерді таңдауға мүмкіндік береді.
Банк өнімінің құны оның бағасын қалыптастырудың маңызды факторы болып табылады. Банктік қызметтің экономикалық мәні сатып алушыға қол жетімді ең жақсы альтернативті өнімнің бағасымен, сондай-ақ ол үшін осы өнімнің оны ең жақсы баламадан ажырататын қасиеттерінің құнымен анықталады. Банк клиенті мүмкіндігінше оның талаптарына сай келетін қызметті табуға тырысады.
Қазіргі уақытта көптеген банктер халыққа қаржылық қызмет көрсету кезінде банктік қызметтің барлық аспектілерін қамтитын көптеген өнімдерді ұсынады. Сонымен бірге, басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жеңіп алу және берік сақтау мақсатында қатаң белгіленген қызмет түрлерін көрсетуге мамандандыруға тырысады.
Екінші деңгейдегі банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді. заңды және жеке тұлғада, сондай-ақ мемлекетте уақытша бос қаражаттың болуы және оларды экономиканың қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдалану оның экономикалық негізі болып табылады.
Осылайша, қызметтер материалдық тауарлар жасамайтын, бірақ процесс ретінде пайдалы болатын еңбектің пайдалы әсерін білдіреді. Қызмет-бұл жаңа, бұрын болмаған материалдық-материалдық өнім жасалмайтын, бірақ бұрыннан бар, жасалған өнімнің сапасы өзгеретін қызмет, жұмыс түрі.
Банк ұғымының мәнін анықтау және клиент - банк - клиент схемасын құру банк сияқты кәсіпорын қызметінің қорытынды нәтижесін анықтау үшін қажет. Егер материалдық өндіріс саласында қызметтің нәтижесі дайын өнім болса, онда банк саласында қызметтің нәтижесі банктік қызмет болып табылады.
Қызметтер материалдық тауарлар жасамайтын, бірақ процесс ретінде пайдалы болатын еңбектің пайдалы әсерін білдіреді. Қызмет-бұл жаңа, бұрын болмаған материалдық-материалдық өнім жасалмайтын, бірақ бұрыннан бар, жасалған өнімнің сапасы өзгеретін қызмет, жұмыс түрі.
Қызмет-бұл нәтижелердің немесе еңбек өнімдерінің ерекше түрі ретінде материалдық емес тауарлар. Бұл дегеніміз, банктердің осындай қызмет нәтижесінің нәтижесі тұрғысынан өз сапасындағы операциялары клиенттерге қызмет көрсету болып табылады. Клиенттің болуы және банк операциясының оның қызметіне өзгеруін алдын-ала анықтайды. Мұндай трансформация орын алатын банк қызметінің бағыттарын байқауға болады.
Банк жүргізетін операциялардың әрқайсысы клиенттің белгілі бір дәрежеде қатысуын, демек, банк ұсынатын қызметтердің белгілі бір үлесін қамтиды. Банктің тартылған қаражатының едәуір бөлігі талап етілгенге дейінгі депозит, сондай-ақ мерзімді, жинақ немесе басқа салым түрінде Банкке ақша сомасын енгізетін клиенттің тікелей қатысуымен қалыптасады.
Клиенттің ниетіне байланысты банк клиенттің пайдасына өз операциясын жүргізе отырып, оған қандай да бір қызметті ұсынады. "Клиент - банк" қатынасын жүзеге асыру нәтижесінде қызмет көрсету процесі басталады. Клиенттің ниетіне байланысты банк клиенттің пайдасына өз операциясын жүргізе отырып, оған қандай да бір қызметті ұсынады.
Клиенттің пассивті операцияларға қатысу дәрежесі үлкен емес, дегенмен оның банкте орналастырылған ақшасының рөлі банк үшін маңызды. Банктер белсенді операцияларды жүргізу кезінде клиенттерге қызмет көрсетуге маңызды рөл бөледі, олардың арасында несиеден басқа, банктер тәуелсіз саясат аясында да, клиенттің тапсырмасы бойынша да, есебінен де жүргізетін бағалы қағаздармен операциялар (қор операциялары) ерекшеленеді.
Іс жүзінде, клиенттің толық қатысуын банктік қызметтердің келесі тобы болжайды: клиенттердің тапсырмасы бойынша және комиссиялық негізде жүргізілетін сенімгерлік және комиссиялық-делдалдық.
Клиенттің қаражатын банктің тарту мақсаты-тікелей пайда табу ғана емес, сонымен бірге төлемдердің әлеуметтік қажетті функциясын орындай отырып, оларды кейіннен пайдалану үшін осы қаражатты жинақтау мүмкіндігі. Бұл ретте банк өз клиенттеріне ұсынылатын қызметтер үшін әдетте комиссия алады.
Банк қызметтері әртүрлі және банктік операциялар кезінде жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңында Екінші деңгейдегі банктер орындайтын банк операцияларының тізбесі айқындалған.
Халыққа көрсетілетін банктік қызметтерге мыналар жатады:
1)заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргізу;
2)жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргізу;
3)банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу және жүргізу;
4)банктердің осы тұлғаға тиесілі тазартылған қымбат металдар мен қымбат металдардан жасалған монеталардың нақты саны көрсетілетін жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашуы және жүргізуі;
5)кассалық операциялар: банктердің және Ұлттық почта операторының қолма-қол ақшаны ұсақтауды, айырбастауды, қайта есептеуді, сұрыптауды, буып-түюді және сақтауды қоса алғанда, оларды қабылдауы және беруі;
6) аударым операциялары: төлемдер мен ақша аударымдары бойынша жеке және заңды тұлғалардың тапсырмаларын орындау. Аударым операциясын жүзеге асыруға Лицензия банктерге және осы баптың 6-1-тармағында көрсетілген заңды тұлғаларға беріледі;
7)есепке алу операциялары: жеке және заңды тұлғалардың вексельдері мен өзге де борыштық міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
8)банктік қарыз операциялары: банктің, ипотекалық ұйымның, номиналды ұстаушы ретінде клиенттердің шоттарын жүргізу құқығы бар брокердің және (немесе) дилердің немесе агроөнеркәсіптік кешен саласындағы ұлттық басқарушы холдингтің еншілес ұйымдарының ақылылық, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысанда кредиттер беруі;
9) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
10)банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялау;
11)төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда) инкассоға қабылдау;
12)аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді орындау;
13)банктердің ақшалай нысанда орындауды көздейтін банк кепілдіктерін беруі;
14)банктердің үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындауды көздейтін банктік кепілгерліктер мен өзге де міндеттемелерді беруі жатады.
Екінші деңгейдегі банктер халыққа қызмет көрсетумен байланысты кредиттік, есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен іс жүзінде айналысады.
Екінші деңгейдегі банктер орындайтын қызметтерді топтастыру арқылы олардың орындайтын негізгі функцияларын тұжырымдауға болады:
-уақытша бос ақша қаражатын, жинақтар мен жинақтарды шоғырландыру (депозиттік операциялар);
-халыққа кредит беру (активті операциялар);
-қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу;
-халыққа өзге де қаржылық қызметтер.
Банктің экономикалық мазмұны бойынша қызметтері:
-несие (есептік-несие);
-есептік;
-кассалық;
-инвестициялық және қор;
-кепілдік болып табылады.
Банктің маңызды қызметтерінің бірі халыққа депозиттерге қаражат тарту бойынша қызмет көрсету болып табылады. Бұл банктік қызметтің маңыздылығы банк ресурстарын қалыптастыру болып табылады. Банк ресурстары меншікті, тартылған және эмиссияланған қаражат есебінен қалыптастырылады. Меншікті қаражат банк ресурстарының елеусіз бөлігін құрайды, ресурстардың негізгі бөлігі салымдар (депозиттер), сондай-ақ корреспонденттік шоттар түрінде тартылады.
Тартылған қаражаттың негізгі түрлері-клиенттермен жұмыс істеу процесінде банктер тартқан қаражат (депозиттер) және басқа несие мекемелері мен кәсіпорындардан алынған қаражат коммерциялық банктің тартылған қаражатының негізгі бөлігін депозиттер құрайды, яғни клиенттер банкке енгізетін немесе банк операцияларын жүзеге асыру барысында белгілі бір уақыт ішінде банктегі шоттарда болатын ақша қаражаты.
Депозит - бұл бір тұлғаның (депозитордың) екінші тұлғаға-банкке алғашқы талап ету бойынша немесе қандай да бір мерзімнен кейін, алдын ала келісілген үстемемен немесе онсыз толық немесе бөліп-бөліп, тікелей депозиторға қайтарылуы не оның тапсырмасы бойынша үшінші тұлғаларға берілуі тиістілігіне қарамастан, оларды номиналды түрде қайтару шартымен беретін ақша. Депозиттің артықшылығы-қолма-қол ақшадан айырмашылығы, ол табыс әкеледі. Сонымен қатар, бұл кіріс капитал әкелетін кірістермен салыстырғанда төмен. Бұл төмендетілген пайыз Банктің маңызды сәтін көрсетеді. Банк жұмысының барлық мәні депозиттер бойынша төленген пайыз банктердің әр түрлі кәсіпорындарға салған капиталы үшін алатын пайызынан төмен екендігінде жатыр.
Депозиттер мен капитал қарыз алушылардан алынған пайыздар бойынша пайыздық айырмашылық банкке бос қаражатты тарту және несие капиталын орналастыру бойынша жүргізген жұмысы үшін сыйақы болып табылады. Банк осы сыйақының мөлшерін арттыруға тырысады және өзінің депозиттік қызметін кеңейтеді. Ол үшін банк жеке және заңды тұлғаларға депозиттік шоттар ашады.
Депозиттік шоттарды жіктеудің негізінде салымдардың көзі, олардың нысаналы мақсаты, кірістілік дәрежесі, салымшылардың санаты, салымдарды алу нысандары сияқты критерийлер жатыр.
Коммерциялық банк халық пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің бос ақшалай қаражатын қарызға ала отырып, осы қаражаттың уақтылы қайтарылуын қамтамасыз ету жөнінде өзіне міндеттеме алады. Коммерциялық банктің болуы үшін қажетті шарттар сенімділік пен өтімділік принциптері болып табылады. Сондықтан кез-келген коммерциялық банк өзіне тартылған қаражаттың әр бірлігінен өтімділік пен сенімділік резервін құруы керек.
Кредиттік (несиелік) қызметтер - қарыз алушыға мерзімділік, қайтарымдылық және ақылылық бастауларында қаражат беру (беру) жөніндегі қызметтер. Вексельдерді сатып алуға (есепке алуға) не вексельдерді кепілге қабылдауға байланысты несие операциялары есепке алу (есепке алу-несие) операцияларын білдіреді. Есеп айырысу операциялары-клиенттердің шоттарынан қаражатты есептеу және есептен шығару, оның ішінде олардың контрагенттер алдындағы міндеттемелерін төлеу үшін банктік қызметтер.
Несиелік қызметтерді бірқатар белгілер бойынша жіктеуге болады. Кредит берілетін мерзімдер бойынша ол қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Несиенің қамтамасыз етілуіне байланысты бланктік (қамтамасыз етусіз) және қамтамасыз етілген болады.
Өтеу сипаты бойынша несиелер бөліп-бөліп төленетін және біржолғы өтелетін болып бөлінеді. Несие несие беру кезінде немесе несиені өтеу кезінде ұсталуы мүмкін пайыздарды алу әдісі бойынша жіктеледі. Несие мөлшеріне байланысты шағын, орта және ірі болып бөлінеді.
Кассалық қызметтер-қолма-қол ақшаны қабылдау және беру бойынша банктік қызметтер. Кеңірек айтқанда, бұл қызметтерді қолма-қол ақша қозғалысымен, сондай-ақ банктің әртүрлі белсенді шоттарында және коммерциялық банктің клиенттерінің шоттарында ақша қаражатын қалыптастырумен, орналастырумен және пайдаланумен байланысты операциялар ретінде анықтауға болады.
Кассалық қызметтерге банкноттар мен монеталарды қабылдау, қайта есептеу, ұсақтау, айырбастау, буып-түю және сақтау, сондай-ақ банкноттар мен монеталарды, құндылықтарды инкассациялау және жөнелту жатады. Кассалық операциялар қолма-қол нысанда жүзеге асырылады. Қолма - қол ақша айналымы-бұл қолма-қол ақша қозғалысы. Оған банкноттар, айырбастау монеталары және қағаз ақша (қазынашылық билеттер) қызмет етеді.
Көптеген операциялар банктің барлық клиенттеріне тән, ал басқалары тек заңды немесе тек жеке тұлғаларға қатысты жүзеге асырылады. кассалық операцияларды жүргізу қажеттілігі күн сайын жеке және заңды тұлғаларда пайда болады.
Инвестициялық қызметтер-бірлескен шаруашылық-қаржылық және коммерциялық қызмет мақсатында банктің өз қаражатын бағалы қағаздарға және банктік емес құрылымдардың пайларына инвестициялау бойынша, сондай-ақ басқа кредиттік ұйымдардағы мерзімді салымдар түрінде орналастырылған банктік қызметтер.
Қор қызметтері-бағалы қағаздармен (инвестициялық қызметтерден басқа) операциялар бойынша банк қызметтері. Кепілдік операциялар-белгілі бір талаптар басталған кезде банктің клиенттің борышын үшінші тұлғаға төлеу кепілдігін (кепілгерлігін) беруі бойынша банк қызметтері; банктерге комиссиялық түрінде де табыс әкеледі.
Комиссиялық, делдалдық қызметтер - белгілі бір ақыға клиенттердің тапсырмасы бойынша банктер орындайтын операциялар-комиссия. Дәл осы банктік операциялар тобы әдетте қызметтер деп аталады.
Ішкі және халықаралық есеп айырысуды жүзеге асырумен байланысты есеп айырысу қызметтерін, клиенттердің атынан бағалы қағаздарды, шетел валютасын, қымбат металдарды сатып алу-сату бойынша сенімгерлік қызметтерді, акциялар мен облигацияларды орналастырудағы делдалдықты, клиенттерге бухгалтерлік және консультациялық қызмет көрсетуді және басқаларды ажыратыңыз.
Банктердің барлық коммерциялық қызметі клиентпен барынша жақын болуға бағытталған. Сондықтан олар инкассация саласында ұсынатын қызметтер, ең алдымен, қол жетімді бағамен оның қажеттіліктерін неғұрлым толық және сапалы қанағаттандыру және банк қызметтерінің тиімділігін арттыру мақсатында клиентпен қарым-қатынастың неғұрлым тығыз түрін қалыптастыру мен дамытудың жақсы мүмкіндігі ретінде қарастырылады.
Инкассация бойынша қызметтер нарығындағы қатаң бәсекелестік жағдайында клиенттердің банктерге деген талап қоюлығы айтарлықтай өсті. Клиент үшін таңдаудың негізгі критерийлерінің бірі-банктің сенімділігі.
Сонымен қатар, қызмет көрсететін банкті таңдай отырып, клиент қолданыстағы мөлшерлемелер мен тарифтердің деңгейлерін, имиджді ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы жол қозғалысы мен байланыс инфрақұрылымы әлсіз болған кезде маңызды болып табылатын кәсіпорыннан аумақтық қашықтықты да ескереді.
Инкассация банк қызметінің бір түрі ретінде кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің кассаларында қолма - қол ақша мен құндылықтарды жинауды және оларды қаржы-несие мекемелеріне жеткізуді білдіреді.
Бұл қызмет инкассаторлық автомобильдің клиентке шығуын, ақша қаражатын қабылдауды және банкке жеткізуді, купюраларды қайта есептеуді, кейіннен оларды клиенттің есеп айырысу шотына аударуды көздейді.
Банктер инкассация қызметтерінің жоғары қызметі оларға бәсекелестікте айтарлықтай артықшылықтар бере алады деп санайды, өйткені ол банктік қызметтердің бір түрі ретінде ғана емес, сонымен қатар жалпы банктік стратегиялар аясында сату арнасы ретінде белсенді түрде енгізілуде.
Бұдан басқа, клиенттерді инкассациялау сервисінің барлық мүмкіндіктерін толық пайдалану клиентурамен жұмысты айтарлықтай жандандыруға және табыс алу жолдарын әртараптандыруға мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктердің маңызды қызметі олардың инвестициялық қызметі болып табылады, оның барысында банктер инвестор ретінде әрекет етеді, ресурстарды бағалы қағаздарға салады немесе бірлескен экономикалық қызмет бойынша құқықтарға ие болады. Мұндай бағалы қағаздар артықшылықты акциялар, облигациялар, мемлекеттік борыштық міндеттемелер, қаржы құралдары (вексельдер және т.б.) бола алады.
Мысалы, Банктің вексельдермен жүргізілетін операциялары: есепке алу (дисконттық) және қайта есепке алу операциялары, акцепт, инкассациялау, вексельдік кепілгерлік беру бойынша кредиттік операциялар және т.б. қор қағаздарымен жасалатын операциялар биржада бағаланатын бағалы қағаздармен жасалатын операцияларды қамтиды.
Бағалы қағаздарға инвестициялар жасай отырып, банктер кіріс алу және өз активтерінің белгілі бір тобының өтімділігін қамтамасыз ету мақсатын басшылыққа алады. Банктің белсенді инвестициялық саясатының негізгі мазмұны қаражат салу үшін ең тиімді Бағалы қағаздар шеңберін анықтау, инвестициялық портфельдің құрылымын әр нақты кезеңге оңтайландыру болып табылады.
Екінші деңгейдегі банктердің бағалы қағаздармен операциялар жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі. Бағалы қағаздармен операция-бұл қойылған мақсаттарға жету үшін қор нарығындағы бағалы қағаздармен немесе ақша қаражаттарымен аяқталған әрекет немесе бірқатар әрекеттер:
-банк қызметін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету-меншікті капиталды қалыптастыру және ұлғайту, қарыз капиталын немесе ресурстарды айналымға тарту (эмиссиялық операциялар);
-өз клиентінен қор активтеріне меншікті және тартылған ресурстарды салу (инвестициялық операциялар).
Банк портфелінде ұсталатын бағалы қағаздар мынадай санаттарға бөлінеді:
-қазынашылық міндеттемелер және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен қаржы министрлігі қайта қаржыландыруға қолайлы, әдетте ломбард кредиттерімен қамтамасыз етуге жарамды өзге де өтімділігі жоғары бағалы қағаздар;
-сатуға арналған бағалы қағаздар-басқа мекемелер шығарған және пайда табу мақсатында қайта сату мақсатында банк сатып алған бағалы қағаздар;
-сатуға жарамды бағалы қағаздар-басқа мекемелер шығарған және банк пайда табу мақсатында қайта сату мақсатынсыз сатып алған бағалы қағаздар, алайда бағалы қағаз бойынша пайыздық мөлшерлемелерді, нарықтық пайыздық мөлшерлемелерді өзгерткен кезде, банктің өзінің өтімділігін қолдау қажет болған кезде және басқа да осындай жағдайларда сатуға мүмкін болатын бағалы қағаздар;
-өтелгенге дейін ұсталатын тұрақты кіріс бағалы қағаздары-облигациялар, депозиттік сертификаттар және басқа мекемелер шығарған және банк оларды өтеуге дейін ұстап қалу және пайыздық кірістер есебінен пайда табу мақсатында сатып алған басқа бағалы қағаздар;
-капиталға инвестициялар - компанияны басқару немесе оған ықпал ету мақсатында банк сатып алған басқа компаниялардың акциялары;
-репо операцияларын есепке алу;
-банктің депозиттік сертификаттарды айналысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ИННОВAЦИЯЛЫҚ EУРAЗИЯЛЫҚ УНИВEРСИТEТІ
6B04101 ҚAРЖЫ мaмaндығы бойыншa
Ғылыми - білім кeшeні
Дипломдық жұмыс
Тaқырыбы:Қазақстан Республикасында банк операцияларын және көрсетілетін қызметтерді дамыту
(Еуразиялық банк АҚ мысалында)
Орындaғaн: Қaр (қ)-301 тобының студeнті Шапенова Д.А.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі:Кайдарова А.С.
Павлодар,2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
7
1
БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
22
1.1
Банктік қызметтердің түрлері және оның сипаттамасы
22
1.2
Коммерциялық банктердің активті және пассивті операцияларының түсінігі мен мәні
29
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКІНІҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРЫ (ЕУРАЗИЯЛЫҚ БАНК АҚ МЫСАЛЫНДА)
37
2.1
Коммерциялық банктің негізгі мақсаты,міндеттері мен функциялары (Еуразиялық банк АҚ мысалында )
37
2.2
Еуразиялық банк АҚ-ның халыққа қызмет көрсету саласындағы қызметінің сипаттамасы және оның тиімділігін талдау
41
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТЕР МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ ПЕРПЕКТИВАЛАРЫ
47
3.1
БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРІ
47
3.2
Қазақстан Республикасының халқы үшін банк операциялары мен қызмет көрсетулерді жетілдіру
49
ҚОРЫТЫНДЫ
50
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі-халыққа банктік қызметтерді дамыту кез-келген ел экономикасының жалпы дамуының ажырамас бөлігі болып табылады және де коммерциялық банктердің банктік өнімдер мен қызметтерді дамытудағы ең перспективалы бағыттарды таңдай отырып, олардың қызметін едәуір жақсарта алатындығына байланысты.Халыққа банктік қызмет көрсетудің дамыған институты елге экономикалық өсудің неғұрлым жылдам қарқынына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Қазақстанда қаржы жүйесінің ең қарқынды дамып келе жатқан саласы-банк секторы.Кез-келген экономика обьективті экономикалық заңдарға негізделген,оның бірі ақша айналымы заңы.Банк ақша айналымы сферасының негізгі құрылымдық бөлімшесі болып табылады.Ол несие берушілерден қарыз алушыларға және сатушылардан сатып алугыларға қаражат қозғалысында делдал болып табылады.Банктер қарыз міндеттемелерінің екі есе свопымен және белгіленген қарыз сомасымен шартсыз міндеттемелерді қабылдауымен сипатталады.Банк айырбас саласында жұмыс істейді.Ол ресурстарды сатып алады және оларды сатады,тауар алмасуды жеңілдетеді.Банк өз тауарларын сатумен(мысалы.несиелермен),қайта рылған кезде тек бастапқы құнын ғана емес,сонымен қатар оған несиелік пайыздар түрінде сыйақы алатын несие сомасының иесі ретінде әрекет етеді.Коммерциум коммерциясы-бұл сауда,демек коммерциялық банк.Банктер өз қызметінен пайда алады.Төлем айналымының өсуіне қарай есеп айырысу орталықтары ретінде банктердің рөлі артады.Банктер ақша капиталын жинау базасын кеңейтеді,үлкен де,кіші де жинақтарды жұмылдырып,алынған қаражаттарды инвестиция және несие жүйесі арқылы ел экономикасын дамытуға салады.Банк құнды қағаздар мен шетел валюталарын сату және сатып алу құқығын жүзеге асыра отырып,қор биржасының агенті ретінде де маңызды рөл атқарады.
Банк жүйесі кез-келген елдің экономикалық жүйесінің ажырамас бөлігі бола отырып, әлеуметтік маңызы бар институттар болып табылады. Олардың тұрақты және серпінді дамуы банктердің коммерциялық ұйымдар, олардың клиенттері және жалпы қоғам ретіндегі мүдделерінің тепе-теңдігіне қол жеткізуді білдіреді. Банктер өз клиенттерінің қажеттіліктерін барынша қанағаттандыру арқылы қоғамдық өндірістің тұрақты өсуіне ықпал еткен жағдайда ғана өздерінің әл-ауқатын қамтамасыз ете алады. Өндіріс және айналым салаларындағы банктердің функционалды рөлі олар ұсынатын әр түрлі қызметтер кешенінде көрінеді. Банктік қадағалау органдарының үнемі реттеуші ықпалына түсіп, сонымен бірге көптеген нарықтық бәсекелестердің қысымына ұшырап, әр банк өз клиенттерінің сұранысына ие болатын және сонымен бірге қоғамның мүдделеріне қайшы келмейтін жаңа қызмет түрлерін іздеуге және игеруге мәжбүр. Қазіргі әлеуметтік мемлекетте банк қызметтері әлеуметтік бағдарланған сипатқа ие болуда. Өндіргіш күштерді дамытудың қазіргі деңгейі банк секторынан өз клиенттеріне - өнеркәсіптік, сауда және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа кең ауқымды қызмет көрсетуді талап етеді.
Коммерциялық банк - бұл өз клиенттеріне туындаған қаржылық мәселені шешу және шешудің тәсілдерін ұсынатын қаржы институты. Банктік пайда және қолданыстағы клиенттік базаның тұрақтылығы қаржы институтының клиенттердің сұраныстарына сапалы және уақытылы жауап беруіне байланысты. Осыған сүйене отырып, банктік қызмет көрсету нарығын белгілі бір аумақта тұтынушылардың қызметтерге деген қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандырудан туындайтын қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады. Демек, тұтынушылардың қажеттіліктері қызмет көрсетушілердің мүдделерінен гөрі басым болады. Осыған байланысты қазіргі уақытта банктік қызметтер нарығының даму перспективалары мәселелері өзекті болып отыр.
Кең клиенттермен банктік операцияларды жүзеге асыру қазіргі заманғы банктің маңызды ерекшелігі болып табылады банктік жүйесі дамыған әлем елдері. Ресейдегі жетекші коммерциялық банктер кірістер базасын кеңейту, кірістілік пен бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында заңды тұлғалар үшін көптеген операциялар мен қызметтерді ұсынуға тырысады. Банктік қызметті дамыту клиенттер мен банктің өзі үшін минималды шығындармен банктік қызметтерді ұсынуды, клиенттер талап ететін қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды көздейтінін есте ұстаған жөн. Кең клиенті бар тиімді банктік жүйе ішкі жинақ ақшаны жұмылдыруға көмектесе алады және көмектесуі керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың туындаған қажеттіліктеріне жауап бере алатын икемді банктік қызмет ерекше маңызға ие.Бәсекелестік ортаны қамтамасыз ету нарықтың қажетті компоненті болып табылады және тұтынушылардың мүдделерін қанағаттандыру, ұсынылатын қызметтердің саны мен сапасын арттыру шарты ретінде қызмет етеді.
Дәстүрлі банктік қызметтерді ұсынумен қатар жеке және заңды тұлғалар үшін - депозиттерден қаражат жинау, несие беру және халыққа есеп айырысу-кассалық қызметтерді жүзеге асыру - қазіргі заманғы банк мекемелері де электронды қызметтерді, клиенттердің тапсырыстары бойынша маркетингтік зерттеулерді, валюталық операцияларды және т.б. қызметтер, соның ішінде сенім, ақпараттық-анықтамалық консалтинг, акциялар және басқалар.
Соңғы біліктілік жұмысының мақсаты - коммерциялық банктердегі заңды тұлғаларға қызметтерді ұсыну негіздерін оқып жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу белгілі бір ұйымдағы заңды тұлғаларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру.
Соңғы Жолдауында Қазақстан Республикасының Президенті банк саласындағы жасырын монополияны жою қажеттігін атап өтті. Мұны монополияға қарсы заңнаманы реформалау арқылы, сондай-ақ отандық, сол сияқты шетелдік жаңа компаниялардың экономиканың осы секторларына кіруі үшін тартымды әрі ашық жағдайлар жасау арқылы, яғни осы секторлардағы бәсекелестікті арттыру арқылы жасау керек. Бұл шаралар халықтың орта тобын дамыту, банк қызметтеріне тарифтер мен ставкаларды төмендету үшін қабылданатын болады.
Нарықтық экономикада банк қызметі қоғамдық өмірде барған сайын маңызды бола түсуде. Әр түрлі деңгейдегі банктер өз қызметі арқылы экономика салаларына терең енеді, елдегі экономикалық және әлеуметтік процестерге белсенді қызмет етеді және әсер етеді. Банктер белгілі бір мақсатқа ие, белгілі бір функцияларды орындайды. Ақша-несие қатынастарын реттейтін, әртүрлі банктік және басқа да операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорындар бола отырып, банктер экономикалық заңдарға, жалпы және заңнамалық нормаларға бағынады.
Қазіргі уақытта банк секторы трансформация процесінен өтуде. Бүгінгі таңда цифрлық экономика қоғамдық өмірдің барлық салаларында ерекше орын алады, сонымен қатар қаржы секторына сөзсіз әсер етеді. Заманауи цифрлық технологиялардың арқасында өнімдердің жаңа электрондық қаржылық қызметтерінің пайда болуын ғана емес, сонымен қатар олар ұсынылатын формалардың жаңартылуын да көруге болады. Сонымен қатар тұтынушылық банкинг пен төлемдер саласында едәуір өзгерістер орын алуда. Мақаланың мақсаты-әлемдік және ресейлік тұтынушылық сегменттің тәжірибесіне сүйене отырып, банктік операцияларды жүргізу процесінде қарқынды түрде енгізілетін сандық технологиялар нарығын талдау негізінде банктік қызметтерді дамытудың қазіргі тенденцияларын көрсету.
Қазақстан экономикасының банк секторын дамытудың негізгі мақсаттарының бірі клиенттердің сапалы банк өнімдеріне деген қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру болып табылады. Ол үшін банктердің орнықтылығы мен кірістілігін арттыру, оларға клиенттердің сенімін нығайту, банк жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін күшейту қажет. Банк қызметтері нарығын басқару проблемасы ДСҰ шеңберінде ірі шетелдік банктердің келуімен өсіп келе жатқан ырықтандыру жағдайында ерекше маңызға ие болып отыр. Несиелік операция-бұл банктік операциялардың ішіндегі ең танымал және тиімді операциялардың бірі ғана емес, сонымен бірге несие және ақша айналымын дамыту және елдегі экономикалық өсу үшін негіз болып табылады. Онлайн кредит беру қаржы технологияларын дамыту өнімі ретінде шығындарды оңтайландыру, рентабельділікті арттыру және кредит қабілеттілігін бағалаудың бірегей технологиялары арқылы әлеуетті қарыз алушыларды кеңейту тұрғысынан басым болып табылады. Зерттеудің мақсаты: жаңа банк қызметтерінің дамуының негізгі үрдістерін негіздеу және қазақстандық нарықта бәсекеге қабілеттіліктің тартымдылығы мен өсуіне ықпал ететін неғұрлым талап етілетін жаңа банк қызметін ұсыну.
Қазақстан Республикасындағы банк өнімдері мен қызметтерінің нарығы ақша-кредит және қаржы қатынастарының тауар түріне жататын банк қызметінің туындыларына сұраныс пен ұсынысты қалыптастырудың күрделі жүйесін білдіреді.
Мұндай қатынастардың дамуы банктердің қызметтеріне сұраныс пен ұсыныстың артуына ықпал етеді, сонымен қатар қызметтердің ассортименті мен сапасының құрылымдық элементтерін кеңейту бойынша операцияларды ынталандырады. Клиенттердің қажеттіліктерін қанағаттандыру ерекше маңызға ие, бұл банктік өнімдер мен қызметтер нарығының құрамдас элементтерін зерттеуді қажет етеді.
Өз қызметінде кез келген банк бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен байланысқа түседі және пайданы оңтайландыру мақсатында олармен өзара іс-қимыл жасайды, сондай-ақ қаржы ресурстарының өтімділігі мен табыстылығының оңтайлы үйлесімін қамтамасыз етуге, өзінің беделін құруға және қолдауға ұмтылады.
Банк қызметтерін ұсыну процесінде банктің өз клиентімен қарым-қатынасы туындайды, оларға: несие беру, депозиттер ашу, бағалы қағаздарды шығару, сатып алу немесе сату бойынша операциялар, валюталық қатынастар, есеп айырысу операциялары, сенімгерлік қызметтер, зергерлік бұйымдарды сақтау және басқалар жатады.
Бұл тақырып мерзімді әдебиеттерде және ұлы ғалымдардың еңбектерінде толық қамтылған. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы банктік қызметтерге жан-жақты талдау жасалған көптеген мақалалар бар, бұл осы тақырыптың өзектілігін тағы бір дәлелдейді.
Бұл дипломдық жұмыста банктік операциялар, банктік өнімдер және банктік қызметтер сияқты анықтамалар қарастырылады. Олардың айырмашылықтары, жүйеленуі, пайда болу тарихы келтірілген. Сонымен қатар, қазіргі заманғы электронды банктік қызметтердің проблемасы қашықтықтан қызмет көрсету жүйелерінің қызметтері мысалында қарастырылған. Оларды қолдану кезінде пайда болатын қауіптер, осы саладағы негізгі қауіпті жағдайлармен күресудің әдістері мен құралдары туралы айтылады.
Бітіру жұмысының мақсаты-банктік өнімдер мен қызметтер нарығын зерттеу, банктік өнімдер мен қызметтерді одан әрі дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
-банк операциялары мен банк қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздерін қарастыру;
-Еуразиялық банк АҚ үлгісінде банк қызметтері мен операцияларына талдау жүргізу.
-Еуразиялық банк АҚ-ның банк қызметтері мен операцияларын дамыту жөнінде ұсынымдар ұсыну.
Зерттеу нысаны АҚ Еуразиялық банк болып табылады.
Зерттеу пәні - Еуразиялық банк АҚ-ның банктік өнімдер мен қызметтерді жасау және жылжытудағы қызметі болып табылады.
Әдістемелік негіздеме бұл жұмыстың міндеттерін шешу барысында келесі зерттеу әдістері қолданылды: талдау және синтез, салыстыру және жалпылау әдістері, жіктеу әдісі, сонымен қатар есептеу әдісі.
Қорытынды біліктілік жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда заңды және жеке тұлғаларға банктік қызметтер мен операцияларды ұсынудың теориялық аспектілері көрсетілген. Онда сонымен қатар коммерциялық банктің мәні мен функциялары талқыланады. Теориялық материал қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қолданыстағы нормативтік құқықтық актілер мен заңнамаға сәйкес ұсынылған.
Екінші тарауда Еуразиялық банк АҚ қаржылық қызметіне жалпы талдау берілген. Осы кезеңде ұйымның қызметімен, басқару құрылымымен, ұйымдағы жауапты тұлғалармен танысу жүргізілді.
Үшінші тарауда зерттелген ұйымда қызмет көрсетудің негізгі кемшіліктері, шаралары қарастырылды жаңа клиенттерді тартуға және ұйымның кірісін ұлғайтуға мүмкіндік беретін жаңа банктік қызметтер мен операцияларды енгізуге байланысты ұсыныстар Еуразиялық банк АҚ.
1 БАНКТІК ОПЕРАЦИЯЛАР МЕН ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
1.1 Банктік операциялар мен қызметтердің түрлері және оның сипаттамасы
Қазіргі коммерциялық банктер - бұл кәсіпорындар мен ұйымдарға, сондай-ақ халыққа - олардың клиенттеріне тікелей қызмет көрсететін банктер. Коммерциялық банктер банк жүйесінің негізгі буыны болып табылады. Меншік түріне қарамастан, коммерциялық банктер экономиканың дербес субъектілері болып табылады. Олардың клиенттермен қарым-қатынасы коммерциялық сипатта болады. Коммерциялық банктер жұмысының басты мақсаты - кірісті барынша арттыру.
Банктер қазіргі экономиканың орталық буындарының бірі болып табылады. Олардың қызметін дамыту нарықтық механизмді құрудың қажетті шарты болып табылады. Банктердің қызметі өте алуан түрлі. Қазіргі қоғамда олар әртүрлі операцияларды орындайды. Өз функцияларын орындай отырып, банк ақшаны тартуға және орналастыруға байланысты әртүрлі операцияларды жүргізеді, кәсіпорындар арасында төлемдер жасайды, бағалы қағаздарды сақтайды.
Банктер елдің әлеуметтік және экономикалық дамуында маңызды рөл атқарады. Оларға берілген рөлді орындау үшін тиісті операцияларды орындау қажет.
Экономикалық қатынастарға қатысушылардың ұтымды мінез - құлық деңгейін арттыру, транзакциялық шығындардың мөлшерін азайту және ақпарат алу шығындарын азайту-мұның бәрі нарықтық белгісіздік жағдайында банктердің қызметіне қатысты. Осылайша, банктер жинақталған ақпаратты сыйақы үшін экономикалық қатынастарға қатысушылардың мүдделері үшін пайдаланатын ақпараттық-талдау орталықтары түрінде болады. Банктер қатысушылардың мынадай қажеттіліктерін қанағаттандырады: ресурстардың өсуі, қосымша ресурстар алу, есеп айырысулар мен төлемдерді жүзеге асыру, ақшалай қаражатты сақтау, консультациялар алу және т. б.
Банк қызметтерінің рөлі жоғарыда аталған қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады. Осылайша, біз банктік қызмет ұғымына анықтама бере аламыз - бұл операциялардың ақшалай сипатымен және жеке тұлғаның, ұжымның және тұтастай қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған банктік қызметті лицензиялаумен алдын-ала анықталған қызмет түрі, оның барысында материалдық өнім жасалмайды. Қазіргі уақытта қолданыстағы қызметтердің тізімі күн сайын артып келеді, сақтандырудың жаңа түрлері, салымдар және т.б. шетелдік банктердің тәжірибесі банктік қызметтердің барлық елдерде белгілі бір ретпен дамығанын көрсетеді. Мысал ретінде олардың АҚШ-та пайда болуы, қалыптасуы және дамуы (кесте. 1).
Банктер ақша нарығында тауарға айналатын жаңа талаптар мен міндеттемелер жасайды. Осылайша, клиенттердің салымдарын қабылдай отырып, коммерциялық банк жаңа міндеттеме - депозит жасайды, ал несие беру - қарыз алушыға жаңа талап. Жаңа міндеттемелерді құрудың бұл процесі қаржылық делдалдықтың мәні болып табылады. Бұл трансформация ұсынылған және талап етілетін сомалардың, олардың мерзімдерінің, табыстылығының және т. б. сәйкес келмеуінен туындайтын несие берушілер мен қарыз алушылардың тікелей байланысының қиындықтарын жеңуге мүмкіндік береді.
Банк қызметтері мен операцияларының мәні Президенттің Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан әлемдік экономиканың өскелең турбуленттілігіне жедел үн қатқан және озық шараларды іске асыруға кіріскен әлемдегі алғашқы мемлекеттердің біріне айналғаны атап өтілді. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін банктерге қосымша өтімділік беріледі. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды.
Банктер ақшаны сақтау және оларды беру және несие беру үшін кассалар ғана емес. Олар кәсіпкерлік қызметке, өндірістік және әлеуметтік нысандарды құруға және дамытуға қажетті инвестицияларды банктік несиелеу түрінде қаржыны, капиталды қайта бөлу арқылы жүзеге асырылатын құрылымдық саясат пен экономиканы реттеудің қуатты құралы болып табылады. Банктер ақша қаражатын, қаржы ресурстарын кредит түрінде капитал жақсы, тиімді қолданылатын салаларға, аяларға, өңірлерге жібере алады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, коммерциялық банктер қаржылық делдалдар деп аталатын іскери кәсіпорындардың ерекше санатына жатады. Олар капиталды, халықтың жинақтарын және шаруашылық қызмет процесінде босаған басқа да ақшалай қаражатты тартады және оларды қосымша капиталды қажет ететін басқа экономикалық агенттерге уақытша пайдалануға береді.
Банктің мәнін заңды түсіндіру туынды болып табылады. Ол банк қызметінің экономикалық негізіне сүйенуі тиіс. Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Заңда қатаң заңдық мағынада банк заңнамаға сәйкес банк қызметін жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға ретінде айқындалған.
Заңды тұрғыдан алғанда, банк заңнамаға сәйкес банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға ретінде анықталады.
Банктердің мәні өндіріс процесіне қатыспайтын капиталды жинақтауда және осы капиталды жаңа тауарлар мен қызметтерді құру мақсатында еңбекке, іске қосуда деп айта аламыз. Бұл дегеніміз, банктер өндіруші мен тұтынушы арасындағы делдал болып табылады, ал олар екі жақты алмасуға қатысады. Мұны 1-сурет түрінде көрсетуге болады.
Тұтынушы
Бос ақша қаражаты
Банк
Өндіруші
Тұтынушы
Банк
Өндіруші
Тауар
Несие
Несие
Несиені өтеу
Тұтынушы
Бос ақша қаражаты
Банк
Өндіруші
Тұтынушы
Банк
Өндіруші
Тауар
Несие
Несие
Несиені өтеу
Сурет 1. Банктің делдалдармен және өндірушілермен өзара әрекеттесуі
1-суретте көрсетілген схема ақша қаражатын тартуға және оларды ақылы, шұғыл және қайтарымдылық шарттарына орналастыруға байланысты банктік қызметтің негізгі түрін көрсетеді. Банк әмбебап кәсіпорын болып табылады және қаржылық қызметтердің кең спектрін ұсынады.
Банктік қызмет көрсету-банктің тапсырмасы бойынша және клиенттің мүддесінде оның банктік қызмет көрсетудегі қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын қызметі. Қызмет әдетте соңғы нәтижемен байланысты. Бұл шаруашылық жүргізуші субъектілердің, халықтың белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған пайдалы қызметтің нәтижесі. Қызмет-тұтынушыға, яғни банктік клиентке бағытталған әрекет. Банк қызметтерінің ерекшелігі тауарларға, кәсіпорын қызметтеріне қарағанда, клиент Банктің қызметін қабылдап қана қоймай, оны көрсету процесіне де қатысады. Клиенттің банктік қызметтерге қажеттіліктері клиент пен банк қатысатын жекелеген операциялардың жиынтығы арқылы қанағаттандырылады.
Банк клиенттері дәстүрлі (базалық) банктік қызмет көрсетуді ғана емес, сондай-ақ олардың бизнесіне кешенді көмек көрсетуді де қалайды. Банк қызметтері нақты клиентке байланысты болуы керек. Мақсат-клиенттерді осындай қызметтердің басқа өндірушілерімен салыстырғанда бәсекелестік артықшылықтармен байланыстыру. Кешенді банктік қызмет-бұл қызметтер бөлек ұсынылғаннан гөрі клиенттерге қызметтердің белгілі бір жиынтығын тиімді шарттармен ұсыну. Клиенттерге қызмет көрсету негізінде келесі сәттер ескеріледі:
-қызметтер барлық клиенттерге (заңды және жеке тұлғаларға) ұсынылады);
-ұсынылатын қызметтерді оңай және жылдам қайта бағдарлау және кеңейту;
-банк қызметтерінің қауіпсіздігі, қолжетімділігі, құпиялылығы;
-клиентті дәстүрлі емес қызмет көрсету әдістеріне ауыстыру мүмкіндігі.
Банктік қызмет-бұл клиенттің несие, кассалық есеп айырысу, бағалы қағаздарды сатып алу және сақтау, валютаны сатып алу (сату), техникалық, технологиялық көмек және т.б. қанағаттандыру нысаны. банктік қызметтер осылайша банктік ресурстар нарығында қалыптасады (клиенттерден ресурстарды сатып алу); банктік активтер нарығында (ресурстарды орналастыру қызметтері); нақты қызметтер нарығында (сенім, кеңес беру, сақтау, төлем айналымына, бағалы қағаздар айналымына жәрдемдесу және т. б.).
Банктік қызмет - бұл кез-келген клиенттің қажеттілігін қанағаттандыратын қызметтердің толық спектрін білдіретін коммерциялық операциялардың жиынтығы. Бұл мүлікті басқару бойынша банктік операциялар (сенімгерлік операциялар); бағалы қағаздарды шығару, орналастыру және сақтау, сондай-ақ оларды басқару туралы; төлем айналымы бойынша: валютамен операциялар, вексельдер мен чектерді инкассациялау және т.б.
Қызметтер көбінесе банктің активті-пассивті операциялары болып табылады - бұл комиссиялар, клиенттердің атынан банк жүргізетін делдалдық операциялар белгілі бір комиссия - комиссия. Ішкі және халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыруға байланысты есеп айырысу қызметтерін, клиенттердің атынан бағалы қағаздарды, шетел валютасын, бағалы металдарды, банктің бағалы қағаздарды сатып алу-сату бойынша сенімгерлік қызметтерін, акциялар мен облигацияларды орналастырудағы делдалдықты, бухгалтерлік есеп пен клиенттерге және басқаларға кеңес беру қызметтері.
Банктік қызметтерді дұрыс ұсынудың критерийі олардың ғылыми негізделген жіктелуі болып табылады.Жалпы банктік қызметтердің жіктелуін 2-суретте көруге болады.
Банктік қызметтер
Клиенттің қанағаттануына бағытталғандығына байланысты
Тікелей
Жанама
Банк қызметінің ерекшеліктеріне сәйкестігіне байланысты
Арнайы
Арнайы емес
Қызметтерді алу субъектілеріне байланысты
Жеке тұлғалар
Заңды тұлғалар
Банк ресурстарының орналасуын қалыптастыру әдісіне байланысты
Активті операция
Пассивті операция
Қызметтерді көрсеткені үшін төлемге байланысты
Ақылы
Тегін
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты қызметтер
Таза қызметтер
Банктік қызметтер
Клиенттің қанағаттануына бағытталғандығына байланысты
Тікелей
Жанама
Банк қызметінің ерекшеліктеріне сәйкестігіне байланысты
Арнайы
Арнайы емес
Қызметтерді алу субъектілеріне байланысты
Жеке тұлғалар
Заңды тұлғалар
Банк ресурстарының орналасуын қалыптастыру әдісіне байланысты
Активті операция
Пассивті операция
Қызметтерді көрсеткені үшін төлемге байланысты
Ақылы
Тегін
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты қызметтер
Таза қызметтер
2-сурет Банк қызметтерінің классификациясы
Тікелей және жанама қызметтерді қарастырайық. Клиенттің жедел тілектерін қанағаттандыратын тікелей қызметтер (төлем, коммерциялық және инвестициялық қызметтер). Жанама немесе көмекші қызметтер деп клиентке қосымша пайда алусыз тікелей қызметтерді ұсынуды жеңілдететін немесе ыңғайлы ететін қызметтер (клирингтік қызметтер, депозиттік шот негізінде пластикалық карта шығару) жатады.
Банктік қызметтерді бөлуге болады нақты және арнайы емес қызметтер. Нақты қызметтер - бұл коммерциялық банктің арнайы кәсіпорын ретіндегі қызметінің ерекшеліктерінен туындайтын барлық нәрсе. Оларға операциялардың келесі үш түрі кіреді:
1) депозиттік операциялар - клиенттердің банктегі қаражаттарын депозиттерге (депозиттерге) орналастыру. Депозитке ақша салу үшін банк клиенттері несие бойынша сыйақы алады.
2) несиелік операциялар - банктің негізгі операциясы. Көбінесе клиенттерге несие беру арқылы банк кірістің көп бөлігін алады.
3) есеп айырысу операциялары - қолма-қол ақшамен де, қолма-қол да жүзеге асырылуы мүмкін. Клиенттердің тапсырмасы бойынша банктер тауарлық-материалдық құндылықтарды сатып алуға немесе сатуға, жалақы төлеуге, салықтарды, алымдарды және басқа да маңызды төлемдерді аударуға байланысты төлемдер жүргізілетін әртүрлі шоттар аша алады.
Арнайы емес банктік қызметтердің құрылымына келесілер кіреді: делдалдық қызметтер, кәсіпорынды дамытуға бағытталған қызметтер (қор биржасына енгізу, акцияларды орналастыру, заң көмегі, ақпараттық қызметтер және басқалар); коммерциялық банктің кепілдіктер мен кепілдемелер беруі; сенімгерлік операциялар (оның ішінде клиенттің атынан мүлікті басқару бойынша кеңес беру және көмек); кәсіпорындарға бухгалтерлік көмек; соттарда клиенттің мүдделерін білдіру; сейфтер мен басқа да қызметтерді ұсыну бойынша қызметтер.
алу нысандарына байланысты заңды және жеке тұлғаларға қызметтер ұсынылады. Іс жүзінде екі тарапқа арналған банктік қызметтердің ауқымы жекелеген коммерциялық банктерде бірдей болуы мүмкін, тек олардың көлемі бірдей болмауы мүмкін.
Банктік қызметтер пассивті және белсенді операциялар түрінде де жүзеге асырылуы мүмкін. Пассивтік операциялардың көмегімен банктер өздерінің ресурстарын қалыптастырады (мысалы, салымдар, сертификаттарды сату, басқа банктерден алынған несиелер есебінен). Белсенді операцияларды жүзеге асыра отырып, коммерциялық банктер әр түрлі кәсіпкерлік ұйымдар мен халықтың қажеттіліктері үшін тартылған және жеке ресурстарды бөледі.
Көрсетілген төлемге байланысты банктік қызметтер ақылы және тегін болып бөлінеді. Алайда, бұл белгілі бір қызмет түрі толығымен ақылы немесе тегін дегенді білдірмейді. Банк, мысалы, есеп айырысу операциялары үшін қандай түрге байланысты клиенттерден комиссия алу керек екенін, ал қандай төлем үшін алынбайтындығын анықтайды. Бірқатар себептерге байланысты есеп айырысу, несие және депозит құрамындағы белгілі бір операцияларды ақысыз жүзеге асыруға болады.
Материалдық өнімнің қозғалысына байланысты банктік қызметтер байланысты қызметтерге бөлінеді. оның қозғалысы және таза қызметтері. Банктер өздерінің ақша операцияларымен негізінен материалдық өнімнің қозғалысына қызмет ететіндіктен, олардың негізгі бөлігі, сөзсіз, қызметтердің бірінші түріне жатады. Тауарларды жылжытуға үлес қосу арқылы бұл банктік қызметтер (мысалы, көлік, байланыс, сауда кәсіпорындарына арналған қызметтер) жаңа қосымша құндылық жасайды. Таза қызметтер материалдық өндіріспен тікелей айналысатын ұйымдарға, сондай-ақ жеке азаматтарға жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ұсынылады.
Банк операциялары - бұл құжаттардың тәртібін, тізбесі мен нысандарын ,олардың қозғалыс реттілігін, операциялар технологиясын, ақша қаражаттарының, бағалы қағаздардың қозғалу тәртібін, орындаушы банк қызметкерлерінің және клиенттің іс-әрекеттерін реттейтін мәмілелер.
Банктер операцияларды өз есебінен жүзеге асыра алады, бірақ негізінен тартылған ресурстар есебінен жүргізеді және оларды банк атынан орындайды. Бұл банктің жеке операциялары болуы мүмкін, мысалы, мүлікті сатып алу, Банк қорларын құру, жалақы төлеу, дивидендтер төлеу, басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары ретінде қатысу және т.б. бірақ банктер клиенттер үшін (заңды және жеке тұлғалар) негізгі операцияларды жүргізеді.
Банктің тұрақтылығы мен танымалдығы банктік қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі мен сапасы үшін үлкен маңызға ие. Егер коммерциялық банк аз танымал болса және жақсы беделге ие болмаса, банктік қызмет бәсекеге қабілетті болмайды. Егер банк тұрақты болмаса, онда оның қызметтерінің сапасы төмендейді, өйткені банктік қызмет клиенттің сенімділікке деген қажеттілігін қанағаттандыра алмайды.
Банктік қызметтің бәсекеге қабілеттілігі, сападан айырмашылығы, тек белгілі бір клиент үшін қызығушылық тудыратын және оның қажеттіліктерін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін нақты қасиеттері ғана және басқа да сипаттамалары ескерілмейді. Сонымен қатар, сапа деңгейі жоғары банктік қызмет оның негізгі клиенттер тобы үшін айтарлықтай қызығушылық тудырмайтын жаңа қасиеттер беру арқылы оның құны едәуір өссе, бәсекеге қабілетті бола алмайды. Банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік клиентке өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыратын қызметтерді таңдауға мүмкіндік береді.
Банк өнімінің құны оның бағасын қалыптастырудың маңызды факторы болып табылады. Банктік қызметтің экономикалық мәні сатып алушыға қол жетімді ең жақсы альтернативті өнімнің бағасымен, сондай-ақ ол үшін осы өнімнің оны ең жақсы баламадан ажырататын қасиеттерінің құнымен анықталады. Банк клиенті мүмкіндігінше оның талаптарына сай келетін қызметті табуға тырысады.
Қазіргі уақытта көптеген банктер халыққа қаржылық қызмет көрсету кезінде банктік қызметтің барлық аспектілерін қамтитын көптеген өнімдерді ұсынады. Сонымен бірге, басқа банктер бәсекелестік артықшылықты жеңіп алу және берік сақтау мақсатында қатаң белгіленген қызмет түрлерін көрсетуге мамандандыруға тырысады.
Екінші деңгейдегі банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді. заңды және жеке тұлғада, сондай-ақ мемлекетте уақытша бос қаражаттың болуы және оларды экономиканың қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдалану оның экономикалық негізі болып табылады.
Осылайша, қызметтер материалдық тауарлар жасамайтын, бірақ процесс ретінде пайдалы болатын еңбектің пайдалы әсерін білдіреді. Қызмет-бұл жаңа, бұрын болмаған материалдық-материалдық өнім жасалмайтын, бірақ бұрыннан бар, жасалған өнімнің сапасы өзгеретін қызмет, жұмыс түрі.
Банк ұғымының мәнін анықтау және клиент - банк - клиент схемасын құру банк сияқты кәсіпорын қызметінің қорытынды нәтижесін анықтау үшін қажет. Егер материалдық өндіріс саласында қызметтің нәтижесі дайын өнім болса, онда банк саласында қызметтің нәтижесі банктік қызмет болып табылады.
Қызметтер материалдық тауарлар жасамайтын, бірақ процесс ретінде пайдалы болатын еңбектің пайдалы әсерін білдіреді. Қызмет-бұл жаңа, бұрын болмаған материалдық-материалдық өнім жасалмайтын, бірақ бұрыннан бар, жасалған өнімнің сапасы өзгеретін қызмет, жұмыс түрі.
Қызмет-бұл нәтижелердің немесе еңбек өнімдерінің ерекше түрі ретінде материалдық емес тауарлар. Бұл дегеніміз, банктердің осындай қызмет нәтижесінің нәтижесі тұрғысынан өз сапасындағы операциялары клиенттерге қызмет көрсету болып табылады. Клиенттің болуы және банк операциясының оның қызметіне өзгеруін алдын-ала анықтайды. Мұндай трансформация орын алатын банк қызметінің бағыттарын байқауға болады.
Банк жүргізетін операциялардың әрқайсысы клиенттің белгілі бір дәрежеде қатысуын, демек, банк ұсынатын қызметтердің белгілі бір үлесін қамтиды. Банктің тартылған қаражатының едәуір бөлігі талап етілгенге дейінгі депозит, сондай-ақ мерзімді, жинақ немесе басқа салым түрінде Банкке ақша сомасын енгізетін клиенттің тікелей қатысуымен қалыптасады.
Клиенттің ниетіне байланысты банк клиенттің пайдасына өз операциясын жүргізе отырып, оған қандай да бір қызметті ұсынады. "Клиент - банк" қатынасын жүзеге асыру нәтижесінде қызмет көрсету процесі басталады. Клиенттің ниетіне байланысты банк клиенттің пайдасына өз операциясын жүргізе отырып, оған қандай да бір қызметті ұсынады.
Клиенттің пассивті операцияларға қатысу дәрежесі үлкен емес, дегенмен оның банкте орналастырылған ақшасының рөлі банк үшін маңызды. Банктер белсенді операцияларды жүргізу кезінде клиенттерге қызмет көрсетуге маңызды рөл бөледі, олардың арасында несиеден басқа, банктер тәуелсіз саясат аясында да, клиенттің тапсырмасы бойынша да, есебінен де жүргізетін бағалы қағаздармен операциялар (қор операциялары) ерекшеленеді.
Іс жүзінде, клиенттің толық қатысуын банктік қызметтердің келесі тобы болжайды: клиенттердің тапсырмасы бойынша және комиссиялық негізде жүргізілетін сенімгерлік және комиссиялық-делдалдық.
Клиенттің қаражатын банктің тарту мақсаты-тікелей пайда табу ғана емес, сонымен бірге төлемдердің әлеуметтік қажетті функциясын орындай отырып, оларды кейіннен пайдалану үшін осы қаражатты жинақтау мүмкіндігі. Бұл ретте банк өз клиенттеріне ұсынылатын қызметтер үшін әдетте комиссия алады.
Банк қызметтері әртүрлі және банктік операциялар кезінде жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңында Екінші деңгейдегі банктер орындайтын банк операцияларының тізбесі айқындалған.
Халыққа көрсетілетін банктік қызметтерге мыналар жатады:
1)заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргізу;
2)жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банк шоттарын ашу және жүргізу;
3)банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттік шоттарын ашу және жүргізу;
4)банктердің осы тұлғаға тиесілі тазартылған қымбат металдар мен қымбат металдардан жасалған монеталардың нақты саны көрсетілетін жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашуы және жүргізуі;
5)кассалық операциялар: банктердің және Ұлттық почта операторының қолма-қол ақшаны ұсақтауды, айырбастауды, қайта есептеуді, сұрыптауды, буып-түюді және сақтауды қоса алғанда, оларды қабылдауы және беруі;
6) аударым операциялары: төлемдер мен ақша аударымдары бойынша жеке және заңды тұлғалардың тапсырмаларын орындау. Аударым операциясын жүзеге асыруға Лицензия банктерге және осы баптың 6-1-тармағында көрсетілген заңды тұлғаларға беріледі;
7)есепке алу операциялары: жеке және заңды тұлғалардың вексельдері мен өзге де борыштық міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
8)банктік қарыз операциялары: банктің, ипотекалық ұйымның, номиналды ұстаушы ретінде клиенттердің шоттарын жүргізу құқығы бар брокердің және (немесе) дилердің немесе агроөнеркәсіптік кешен саласындағы ұлттық басқарушы холдингтің еншілес ұйымдарының ақылылық, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысанда кредиттер беруі;
9) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
10)банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялау;
11)төлем құжаттарын (вексельдерді қоспағанда) инкассоға қабылдау;
12)аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді орындау;
13)банктердің ақшалай нысанда орындауды көздейтін банк кепілдіктерін беруі;
14)банктердің үшінші тұлғалар үшін ақшалай нысанда орындауды көздейтін банктік кепілгерліктер мен өзге де міндеттемелерді беруі жатады.
Екінші деңгейдегі банктер халыққа қызмет көрсетумен байланысты кредиттік, есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен іс жүзінде айналысады.
Екінші деңгейдегі банктер орындайтын қызметтерді топтастыру арқылы олардың орындайтын негізгі функцияларын тұжырымдауға болады:
-уақытша бос ақша қаражатын, жинақтар мен жинақтарды шоғырландыру (депозиттік операциялар);
-халыққа кредит беру (активті операциялар);
-қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу;
-халыққа өзге де қаржылық қызметтер.
Банктің экономикалық мазмұны бойынша қызметтері:
-несие (есептік-несие);
-есептік;
-кассалық;
-инвестициялық және қор;
-кепілдік болып табылады.
Банктің маңызды қызметтерінің бірі халыққа депозиттерге қаражат тарту бойынша қызмет көрсету болып табылады. Бұл банктік қызметтің маңыздылығы банк ресурстарын қалыптастыру болып табылады. Банк ресурстары меншікті, тартылған және эмиссияланған қаражат есебінен қалыптастырылады. Меншікті қаражат банк ресурстарының елеусіз бөлігін құрайды, ресурстардың негізгі бөлігі салымдар (депозиттер), сондай-ақ корреспонденттік шоттар түрінде тартылады.
Тартылған қаражаттың негізгі түрлері-клиенттермен жұмыс істеу процесінде банктер тартқан қаражат (депозиттер) және басқа несие мекемелері мен кәсіпорындардан алынған қаражат коммерциялық банктің тартылған қаражатының негізгі бөлігін депозиттер құрайды, яғни клиенттер банкке енгізетін немесе банк операцияларын жүзеге асыру барысында белгілі бір уақыт ішінде банктегі шоттарда болатын ақша қаражаты.
Депозит - бұл бір тұлғаның (депозитордың) екінші тұлғаға-банкке алғашқы талап ету бойынша немесе қандай да бір мерзімнен кейін, алдын ала келісілген үстемемен немесе онсыз толық немесе бөліп-бөліп, тікелей депозиторға қайтарылуы не оның тапсырмасы бойынша үшінші тұлғаларға берілуі тиістілігіне қарамастан, оларды номиналды түрде қайтару шартымен беретін ақша. Депозиттің артықшылығы-қолма-қол ақшадан айырмашылығы, ол табыс әкеледі. Сонымен қатар, бұл кіріс капитал әкелетін кірістермен салыстырғанда төмен. Бұл төмендетілген пайыз Банктің маңызды сәтін көрсетеді. Банк жұмысының барлық мәні депозиттер бойынша төленген пайыз банктердің әр түрлі кәсіпорындарға салған капиталы үшін алатын пайызынан төмен екендігінде жатыр.
Депозиттер мен капитал қарыз алушылардан алынған пайыздар бойынша пайыздық айырмашылық банкке бос қаражатты тарту және несие капиталын орналастыру бойынша жүргізген жұмысы үшін сыйақы болып табылады. Банк осы сыйақының мөлшерін арттыруға тырысады және өзінің депозиттік қызметін кеңейтеді. Ол үшін банк жеке және заңды тұлғаларға депозиттік шоттар ашады.
Депозиттік шоттарды жіктеудің негізінде салымдардың көзі, олардың нысаналы мақсаты, кірістілік дәрежесі, салымшылардың санаты, салымдарды алу нысандары сияқты критерийлер жатыр.
Коммерциялық банк халық пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің бос ақшалай қаражатын қарызға ала отырып, осы қаражаттың уақтылы қайтарылуын қамтамасыз ету жөнінде өзіне міндеттеме алады. Коммерциялық банктің болуы үшін қажетті шарттар сенімділік пен өтімділік принциптері болып табылады. Сондықтан кез-келген коммерциялық банк өзіне тартылған қаражаттың әр бірлігінен өтімділік пен сенімділік резервін құруы керек.
Кредиттік (несиелік) қызметтер - қарыз алушыға мерзімділік, қайтарымдылық және ақылылық бастауларында қаражат беру (беру) жөніндегі қызметтер. Вексельдерді сатып алуға (есепке алуға) не вексельдерді кепілге қабылдауға байланысты несие операциялары есепке алу (есепке алу-несие) операцияларын білдіреді. Есеп айырысу операциялары-клиенттердің шоттарынан қаражатты есептеу және есептен шығару, оның ішінде олардың контрагенттер алдындағы міндеттемелерін төлеу үшін банктік қызметтер.
Несиелік қызметтерді бірқатар белгілер бойынша жіктеуге болады. Кредит берілетін мерзімдер бойынша ол қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Несиенің қамтамасыз етілуіне байланысты бланктік (қамтамасыз етусіз) және қамтамасыз етілген болады.
Өтеу сипаты бойынша несиелер бөліп-бөліп төленетін және біржолғы өтелетін болып бөлінеді. Несие несие беру кезінде немесе несиені өтеу кезінде ұсталуы мүмкін пайыздарды алу әдісі бойынша жіктеледі. Несие мөлшеріне байланысты шағын, орта және ірі болып бөлінеді.
Кассалық қызметтер-қолма-қол ақшаны қабылдау және беру бойынша банктік қызметтер. Кеңірек айтқанда, бұл қызметтерді қолма-қол ақша қозғалысымен, сондай-ақ банктің әртүрлі белсенді шоттарында және коммерциялық банктің клиенттерінің шоттарында ақша қаражатын қалыптастырумен, орналастырумен және пайдаланумен байланысты операциялар ретінде анықтауға болады.
Кассалық қызметтерге банкноттар мен монеталарды қабылдау, қайта есептеу, ұсақтау, айырбастау, буып-түю және сақтау, сондай-ақ банкноттар мен монеталарды, құндылықтарды инкассациялау және жөнелту жатады. Кассалық операциялар қолма-қол нысанда жүзеге асырылады. Қолма - қол ақша айналымы-бұл қолма-қол ақша қозғалысы. Оған банкноттар, айырбастау монеталары және қағаз ақша (қазынашылық билеттер) қызмет етеді.
Көптеген операциялар банктің барлық клиенттеріне тән, ал басқалары тек заңды немесе тек жеке тұлғаларға қатысты жүзеге асырылады. кассалық операцияларды жүргізу қажеттілігі күн сайын жеке және заңды тұлғаларда пайда болады.
Инвестициялық қызметтер-бірлескен шаруашылық-қаржылық және коммерциялық қызмет мақсатында банктің өз қаражатын бағалы қағаздарға және банктік емес құрылымдардың пайларына инвестициялау бойынша, сондай-ақ басқа кредиттік ұйымдардағы мерзімді салымдар түрінде орналастырылған банктік қызметтер.
Қор қызметтері-бағалы қағаздармен (инвестициялық қызметтерден басқа) операциялар бойынша банк қызметтері. Кепілдік операциялар-белгілі бір талаптар басталған кезде банктің клиенттің борышын үшінші тұлғаға төлеу кепілдігін (кепілгерлігін) беруі бойынша банк қызметтері; банктерге комиссиялық түрінде де табыс әкеледі.
Комиссиялық, делдалдық қызметтер - белгілі бір ақыға клиенттердің тапсырмасы бойынша банктер орындайтын операциялар-комиссия. Дәл осы банктік операциялар тобы әдетте қызметтер деп аталады.
Ішкі және халықаралық есеп айырысуды жүзеге асырумен байланысты есеп айырысу қызметтерін, клиенттердің атынан бағалы қағаздарды, шетел валютасын, қымбат металдарды сатып алу-сату бойынша сенімгерлік қызметтерді, акциялар мен облигацияларды орналастырудағы делдалдықты, клиенттерге бухгалтерлік және консультациялық қызмет көрсетуді және басқаларды ажыратыңыз.
Банктердің барлық коммерциялық қызметі клиентпен барынша жақын болуға бағытталған. Сондықтан олар инкассация саласында ұсынатын қызметтер, ең алдымен, қол жетімді бағамен оның қажеттіліктерін неғұрлым толық және сапалы қанағаттандыру және банк қызметтерінің тиімділігін арттыру мақсатында клиентпен қарым-қатынастың неғұрлым тығыз түрін қалыптастыру мен дамытудың жақсы мүмкіндігі ретінде қарастырылады.
Инкассация бойынша қызметтер нарығындағы қатаң бәсекелестік жағдайында клиенттердің банктерге деген талап қоюлығы айтарлықтай өсті. Клиент үшін таңдаудың негізгі критерийлерінің бірі-банктің сенімділігі.
Сонымен қатар, қызмет көрсететін банкті таңдай отырып, клиент қолданыстағы мөлшерлемелер мен тарифтердің деңгейлерін, имиджді ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы жол қозғалысы мен байланыс инфрақұрылымы әлсіз болған кезде маңызды болып табылатын кәсіпорыннан аумақтық қашықтықты да ескереді.
Инкассация банк қызметінің бір түрі ретінде кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің кассаларында қолма - қол ақша мен құндылықтарды жинауды және оларды қаржы-несие мекемелеріне жеткізуді білдіреді.
Бұл қызмет инкассаторлық автомобильдің клиентке шығуын, ақша қаражатын қабылдауды және банкке жеткізуді, купюраларды қайта есептеуді, кейіннен оларды клиенттің есеп айырысу шотына аударуды көздейді.
Банктер инкассация қызметтерінің жоғары қызметі оларға бәсекелестікте айтарлықтай артықшылықтар бере алады деп санайды, өйткені ол банктік қызметтердің бір түрі ретінде ғана емес, сонымен қатар жалпы банктік стратегиялар аясында сату арнасы ретінде белсенді түрде енгізілуде.
Бұдан басқа, клиенттерді инкассациялау сервисінің барлық мүмкіндіктерін толық пайдалану клиентурамен жұмысты айтарлықтай жандандыруға және табыс алу жолдарын әртараптандыруға мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктердің маңызды қызметі олардың инвестициялық қызметі болып табылады, оның барысында банктер инвестор ретінде әрекет етеді, ресурстарды бағалы қағаздарға салады немесе бірлескен экономикалық қызмет бойынша құқықтарға ие болады. Мұндай бағалы қағаздар артықшылықты акциялар, облигациялар, мемлекеттік борыштық міндеттемелер, қаржы құралдары (вексельдер және т.б.) бола алады.
Мысалы, Банктің вексельдермен жүргізілетін операциялары: есепке алу (дисконттық) және қайта есепке алу операциялары, акцепт, инкассациялау, вексельдік кепілгерлік беру бойынша кредиттік операциялар және т.б. қор қағаздарымен жасалатын операциялар биржада бағаланатын бағалы қағаздармен жасалатын операцияларды қамтиды.
Бағалы қағаздарға инвестициялар жасай отырып, банктер кіріс алу және өз активтерінің белгілі бір тобының өтімділігін қамтамасыз ету мақсатын басшылыққа алады. Банктің белсенді инвестициялық саясатының негізгі мазмұны қаражат салу үшін ең тиімді Бағалы қағаздар шеңберін анықтау, инвестициялық портфельдің құрылымын әр нақты кезеңге оңтайландыру болып табылады.
Екінші деңгейдегі банктердің бағалы қағаздармен операциялар жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі. Бағалы қағаздармен операция-бұл қойылған мақсаттарға жету үшін қор нарығындағы бағалы қағаздармен немесе ақша қаражаттарымен аяқталған әрекет немесе бірқатар әрекеттер:
-банк қызметін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету-меншікті капиталды қалыптастыру және ұлғайту, қарыз капиталын немесе ресурстарды айналымға тарту (эмиссиялық операциялар);
-өз клиентінен қор активтеріне меншікті және тартылған ресурстарды салу (инвестициялық операциялар).
Банк портфелінде ұсталатын бағалы қағаздар мынадай санаттарға бөлінеді:
-қазынашылық міндеттемелер және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен қаржы министрлігі қайта қаржыландыруға қолайлы, әдетте ломбард кредиттерімен қамтамасыз етуге жарамды өзге де өтімділігі жоғары бағалы қағаздар;
-сатуға арналған бағалы қағаздар-басқа мекемелер шығарған және пайда табу мақсатында қайта сату мақсатында банк сатып алған бағалы қағаздар;
-сатуға жарамды бағалы қағаздар-басқа мекемелер шығарған және банк пайда табу мақсатында қайта сату мақсатынсыз сатып алған бағалы қағаздар, алайда бағалы қағаз бойынша пайыздық мөлшерлемелерді, нарықтық пайыздық мөлшерлемелерді өзгерткен кезде, банктің өзінің өтімділігін қолдау қажет болған кезде және басқа да осындай жағдайларда сатуға мүмкін болатын бағалы қағаздар;
-өтелгенге дейін ұсталатын тұрақты кіріс бағалы қағаздары-облигациялар, депозиттік сертификаттар және басқа мекемелер шығарған және банк оларды өтеуге дейін ұстап қалу және пайыздық кірістер есебінен пайда табу мақсатында сатып алған басқа бағалы қағаздар;
-капиталға инвестициялар - компанияны басқару немесе оған ықпал ету мақсатында банк сатып алған басқа компаниялардың акциялары;
-репо операцияларын есепке алу;
-банктің депозиттік сертификаттарды айналысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz