Химияны оқыту жолдары
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Жаратылыстану жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
ББ жетекшісі ___________ Муканова Р.Ж.
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Химиядан жүйелік білімді қалыптастыру
5B011200 - Химия Білім беру бағдарламасы
(код және ББ атауы)
Орындаған ______________Ахметова А.А.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі
(ғылыми дәрежесі, атауы, лауазымы) ______________х.ғ.к., доцент Муканова Р.Ж.
(қолы)
Норма бақылаушы ______________ Баймурат М.
(қолы)
Павлодар 2021ж
Павлодар педагогикалық университеті
Павлодарский педагогический университет
Жоғары мектепВысшая школа_________Жаратылыстану________ _________________________
Білім беру бағдарламасыОбразовательная программа ______5 В011200_-Химия_____________________ ___________________________________ _____
Дипломдық жұмысты (жоба), магистрлік диссертацияны орындауға арналған ТАПСЫРМАЗАДАНИЕ на выполнение дипломной работы (проект), магистрской диссертации
Білім алушығаОбучающемуся __ Ахметова Айша Адильбековна
тегі, аты, әкесінің атыфамилия, имя, отчество
ТақырыпТема__________Химиядан жүйелік білімді қалыптастыру___________университе т бойынша 20_____ж. ___________________№ ___бұйрығымен бекітілгенутверждена приказом по университету от ______________20___г. №_____
Жұмысты тапсыру мерзіміСрок сдачи работы _________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмысқа бастапқы деректерИсходные данные к работе ___________________
_____ Химияны оқытудағы тарихи көзқарасты жүзеге асыру мәселесін талдау химия курсында және мектептің басқа пәндерінде көрнекті ғылым қайраткерлерінің өмірі мен шығармашылығын қарастыруға байланысты айтылады.
Дипломдық жұмыста (жоба), магистрлік диссертацияда әзірлеуге жататын сұрақтар тізбесі немесе қысқаша мазмұныПеречень подлежащих разработке в дипломной работе (проект), магистерской диссертации вопросов или краткое содержание:
а)__Қазіргі уақытта мектепте білім беру оның сапасын арттыруға, оқу - тәрбие процесінде оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған химияда жүйелік білімді қалыптастыру теориясының бағыты.
б)__ Химияда жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәнін ашып көрсету және жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудағы жеке байланыстар үшін осы процестің ерекшеліктерін анықтау (жаңа материалды меңгеру, қайталау және бекіту, білімді жүйелеу және жалпылау). Химияда жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіне жалпы әдістемелік қағидалар мен нақты талаптарды әзірлеу.
в)__Химиялық заттар мен процестер туралы жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық негізделген нақты әдістерін әзірлеу. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық тұрғыдан жасалған әдістемесінің тиімділігі мен қолданылуын эксперименталды түрде тексеріңіз.
Графикалық материал тізбесіПеречень графического материала
____Зерттеудің сандық және сапалық нәтижелерін математикалық өңдеу әдістері (талдау, нәтижелерді кестелік және графикалық ұсыну); зерттеу нәтижелері бойынша анықтау, қалыптастыру және қорытынды кезеңіндегі эксперимент нәтижелерінің салыстырмалы көрсеткіші_(кесте 3.1, кесте 3.2 және кесте 3.3_ көрсетілген.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттерРекомендуемая основная литература
1. Ѳнербаева З.О. Номенклатура мен символиканың ѳзара байланысы арқылы оқушылардың химиялық білімін жетілдіру. Алматы, Ғылымғылыми баспа орталығы, 2003.
Тарау Раздел
Қеңес беруші Консультант
Мерзімі Сроки
Қолы Подпись
Тақырыпты таңдау және бекіту
Муканова Р.Ж.
Қыркүйек, 2020
ДЖ бойынша әдебиет көздерін таңдау
Муканова Р.Ж.
Қазан - Қараша 2020
Экспериментке дайындық немесе эксперимент бөлімдерін реттеу, сауалнама, материалдар жинақтау және т.б.
Муканова Р.Ж.
Желтоқсан 2020- Қаңтар 2021
Жоспар бойынша экспериментті жүргізу
Муканова Р.Ж.
Ақпан - Наурыз, 2021ж
Эксперимент нәтижелерін талдау
Муканова Р.Ж.
Наурыз, 2021ж
Жұмысты рәсімдеу және қорғауға дайындық
Муканова Р.Ж.
Мамыр, 2021ж
Тарауларын көрсетумен жұмыс бойынша берілетін кеңестерКонсультации по работе с указанием относящихся к ним разделов
Ғылыми жетекшіНаучный руководитель__х.ғ.к.,_доцент__ Муканова М.К.___
Тапсырма берілген күн Дата выдачи задания _____________________20___жг.
Білім беру бағдарламасының жетекшісі
Руководитель образовательной программы _______________________20___жг.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ...
5
1.1
Ғылым ретінде химияны оқыту әдістемесі және оқу пәні ... ... ...
5
1.2
Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . .
13
1.3
Орта мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылысы ... ...
20
1.4
Химияны оқытуды ұйымдастыру формалары
1.5
Химияның сьныптан тыс жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
27
2
Тәжірибелік бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.1
Эксперименттік есептерін шығарту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2
Сан есептерін шығару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
35
2.3
Окушылардың білімін және білігін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ...
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Кіріспе
Химияны оқыту әдістемесі - студенттерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мэселелерді ғылыми түрғьщан шеше білуге әзірлейді.
Мұнда химияны орта мектепте оқыту әдістемесінің жалпы және жеке мәселелері баяндалады.
Оқулықтың жалпы бөлімінде химияны оқыту әдістемесі бойынша зерттелетін нысаны, оның басқа пәндермен байланысы, қалыптасу кезеңдері, Қазақстан Республикасындағы химияны оқыту әдістемесінің даму жолдары қарастырылады. Жалпы білім беретін орта мектепте химияны оқытудын мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, оқыту әдістері және ұйымдастыру түрлері мектеп реформасының талаптары мен тұжырымдамалары тұрғысынан талданды. Бұл еңбекте орта мектепте химиядан сабақ берудің аса маңызды құралы болып табылатын химиялық эксперименттердің түрлеріне, мөлшерлік және эксперименттік есептерді шығару әдістемесіне аса назар аударылды.
Химиялық ғылыми тілдің табиғаты, құрамы, оқыту құралдарының жүйесіндегі орны, оқу - тәрбие саласында атқаратын қызметі семиотикалық және дидактикалық көзқарастар тұрғысынан біршама кеңірек талданды.Қазақ мектептерінде химияны оқытудың негізгі ерекшелігі ғылыми тілге байланысты екені ескеріліп, химиялық символика мен номенклатураның қазақша қалыптасуына және даму кезеңдеріне қысқаша шолу жасалды. Бұл салада авторлардың ұзақ жылдар бойы жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде химиялық тілдің оқыту құралдары жүйесіндегі орны анықталып, оны оқушылардың жете игеруіне мүмкіндік беретін әдістер баяндалады.
Химияны оқытудың жеке әдістемесі тек тақырыптар бойынша ғана емес, аса маңызды әдістемелік мәселелерді топтастыру арқылы берілді. Ал химиялық негізгі ұғымдар орта мектептегі курстардың әр түрлі теориялық деңгейлеріне байланысты қарастырылып, кітаптың екінші бөлімінде талданды. Әдістеме дайын нұсқаулар түрінде ғана түсіндірілмей, оны студенттердің ойын ұштайтын құралға айналдыру мақсаты кѳзделді. Әдістемелік талдаулар жасағанда химияның орта мектептерге арналған жетілдірілген бағдарламасы мен жаңадан шыққан оқулықтардың мазмұны ескерілді.
Кітаптағы әр тараудың соңында студенттерге ѳзін-ѳзі бақылауға арналған сұрақтар, өздігінен істейтін жұмыстардың тапсырмалары берілді. Олар тақырыптың негізгі мәселелеріне студенттердің назар аударуына, әдістемелік сарамандық сабақтарға әзірленуіне, орта мектептің химия курсымен толығырақ танысуына бағыт-бағдар сілтейді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Белгілі бір сұрақтардың дамуы жалпы химия бойынша жүйелік білімді қалыптастырудың тиімді әдістемесін құрудың орнын баса алмайды. Сондықтан химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың біртұтас әдіснамасын жасау өте қажет болып көрінеді. Ол қазіргі таңда жалпы білім беру мектептерінде химияны оқытудың жетекшілік принципі ретінде оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытудың бірлігі қағидатын жүзеге асыруға әкеледі.
Зерттеудің мақсаты
Жалпы химия біліміне қойылатын талаптарға сүйене отырып, химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың ғылыми негізделген тұтас әдіснамасын әзірлеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру теориясы мен практикасының жағдайы мен негізгі бағыттарын анықтау.
2. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәнін ашып көрсету және жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудағы жеке байланыстар үшін осы процестің ерекшеліктерін анықтау (жаңа материалды меңгеру, қайталау және бекіту, білімді жүйелеу және жалпылау).
3. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіне жалпы әдістемелік қағидалар мен нақты талаптарды әзірлеу.
4. Химиялық заттар мен процестер туралы жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық негізделген нақты әдістерін әзірлеу.
5. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық тұрғыдан жасалған әдістемесінің тиімділігі мен қолданылуын эксперименталды түрде тексеріңіз.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі химияны оқыту процесі.
Зерттеу пәні - химия бойынша жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіндегі заңдылықтарды анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: химиядағы жүйелік білімді қалыптастырудың әдіснамалық негіздерін және тұтас оқыту әдістемесін жүзеге асыру барысында алынған зерттеу нәтижелерін әзірлеуде жатыр.
Қорғауға келесі әдістемелік ережелер ұсынылды:
1. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың әдістемелік негіздері - бұл оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытудың бірлігінде, сондай-ақ химияны оқытудың мазмұны мен теориялық аспектілерінде көрінеді.
2. Ұсынылған оқу зерттеу материалы мен қолданылған оқыту әдістемесі біртұтас тұтастыққа біріктіреді, ол осы зерттеуде химиядан жүйелік білімді қалыптастырудан тұрады.
3. Химиядан жүйелік білімді қалыптастыруға химия пәнін оқытудың жинақылығы мен сабақтастығы принципіне негізделген оқу материалын құрастыру және оқу процесін ұйымдастыру арқылы қол жеткізуге болады.
4. Химияны оқытудың ықшамдылығы мен сабақтастығы қағидасына сәйкес жаңа әдістеменің барлық компоненттері жүзеге асырылады: нақты химиялық заттар мен процестерді таңдау, оқу материалын ұсынудың дәйектілігін жақсарту, оқытудың әр түрлі әдістерін ұштастыру жалпы білім беретін мектептегі химияны оқу барысында оқу материалындағы қатынастарды игеруге бағытталған жаттығулар мен тапсырмаларды шешу.
Зерттеудің болжамы
Оқу материалын таңдау және құру, сонымен қатар химияны оқытудың барлық процесін жинақы және сабақтастық принципі негізінде ұйымдастыру:
- оқушыларды белсенді етеді, оқудың мақсатын түсінуге, пәнге деген ынта мен қызығушылық деңгейін арттыруға ықпал етеді;
- оқушылардың өзара байланысты білімді игеру қабілетінің жоқтығының орнын толтырады, бұл барлық оқушылардың химия пәнінің оқу бағдарламаларын орындауына әкеледі;
- сайып келгенде химиядан жүйелік білімді игеруді қамтамасыз етеді.
Зерттеудің теориялық маңызы
Химияны жаңа материалды ұсыну, оны қайталау, білімді бекіту және тексеру кезінде жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәні мен мәнін ашады. Біз зерттеп әзірлеген химияны оқыту әдістемесіне химиялық заттар мен процестер сияқты мәселелер бойынша білім берудің ықшамдығы мен үздіксіздігі принципін енгізу жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудың теориялық негіздерін едәуір кеңейтеді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы
Зерттеу нәтижелерін күнделікті оқу үдерісінде қолданудың мүмкіндіктері мен перспективасында жатыр. Жасалған әдістемелік ережелер негізінде химияны оқытуды оқушылар арасында химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың жолдарын қамтамасыз етеді.
1 Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері
1.1 Ғылым ретінде химияны оқыту әдістемесі және оқу пәні
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері. Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді. Сондықтан да химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химия - заттардың бір - біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп түсінуіміз керек. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық кѳзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе - қалай оқиды? - деген сұрақтың жауабына келсек, ол оқуиіылардын іс-әрекеті бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне ғылыми тұрғыдан қандай анықтама беруге болады? Бұл әлі күнге дейін толық шешімін таппаган мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқу құралдарында мынадай анықтама берілген: бұл - жасѳспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының мазмұнын оқушыларга игерту заңдылықтары туралы педагогикалық гылым [1].
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқытуы мен оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктерін және дағдыларын дамыту әдістері мен құралдарын айқындап береді. Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте, ѳзара байланыста зерттейді. Оқытудың зандылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұн-мақсатын, әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі - сол пәнді оқыту әрекеті. Оқыту, педагогика, дидактика және әдістеме ғылымы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз -жасѳспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту білім берудің мазмұнын жасѳспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың (оқушының таным әрекеті) бірлігі. Ал әдістемелік тұрғыдан алганда оқыту - нақтылы оқу пәнінің материалын жасѳспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.Оқыту әрекетіне мұғалім-оқушы, оқушы-оқу пәні, оқушы-оқушы қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі - мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде зерттейді( 1 -сызбанұсқа).
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды. Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту әдістемесі дидактиканың ашқан жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің әдістемелік негізі ретінде пайдаланады.
Әдістеменің зерттейтін тағы бір мәселесі - оқытудың ұйымдастыру формаларын, құралдарын және әдістерін жетілдіру,мектеп алдына қойылған жаңа талаптарға сәйкестендіру. Бұлар мүғалім мен оқушы еңбегінің арасындағы қатынасты, оқушының еріктілігін, дәйектілігін және белсенділігін арттыру жағына қарай бағыттап отыр.
Сызба нұсқа 1 - Оқыту әрекетінің жеке бөліктері
Химияны оқыту жолдары
Мақсаттары мен міндеттері
Мазмұны
Сабақ беру
Оқу
Оқыту формалары
Құралдары
Әдістері
Нәтижесі
Нәтижесі
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйеніп, химияны оқыту әдістемесі орта метептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда, оқулықтар мен оқу құралдарында баяндалады.
Әдістеме химияны оқытудың нәтижесін, оқушылардың білім сапасына, тәрбиесі мен адами тұлғасына тигізген әсерін зерттейді. Оқушылардың химиялық білімді игерудегі таным әрекетінің ерекшеліктерін және оны іске жұмылдыру жолдарын іздестіреді.Тәрбие беру және оқушыларды дамыту - орта мектепте оқылатын барлык пәннің міндеті. Бұл салада мектепте өтілетін жиырмадан астам пәннің бірі ретінде ғана химия ѳз үлесін қосады. Оның үстіне химия өзінің бұл міндетін оқу пәні мазмұнының негізінде жүзеге асырады.Жоғарыда айтылғандарды ескере келіп, "Химияны оқытудың әдістемесі - химиядан білім берудің мазмұнын жэне химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы" деген анықтама беруге болады. Мұның алғашқы бѳлігі оқытудың мазмұнын, соңғы бѳлігі әрекет етуін қамтиды.Мазмұнды бөліп қараудың себебі де бар [2].
Мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу орындарында химияны оқыту әдістемесінің оқу пәні теориялық және сарамандық курстардан тұрады. Теориялық курстың мазмұны студенттерге арналып, орыс тілінде басылып шыққан И.Н. Борисовтың (1956), Д.М. Кирюшкин мен В.С. Полосиннің (1984), Н.Е. Кузнецова (1984) және т.б., Г.М. Чернобельскаяның (1987) әдістемелік оқу құралдарында баяндалган. Бұларда химияны оқыту әдістемесі жалпы және жеке бѳлімнен тұрады.
Жалпы бѳлімде орта мектепте химия курсының мақсаттары мен міндеттері, мазмұны мен құрылысы, оқулықтары және химияны оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістері талданады. Жеке мәселелерін қарастыратын бөлімінде химияның теориялық кѳзқарастарын оқып-үйрену, химиялық элемент және реакция, зат туралы негізгі ұғымдарды қалыптастыру және дамыту әдістемесі баяндалады. Д.М.Кирюшкин мен В.С.Полосиннің әдістемесі қазақ тіліне 1984 ж. аударылды. Бұл оқу құралында бұрынғы бағдарламаға сәйкес жеке тақырыптарды оқытудың әдістемелік ұсыныстары берілғен. Бағдарлама ѳзгерген соң бұл ұсыныстарды пайдалану мүмкіндігі азайды және студенттерге арналған әдістеме оқулығын жеке тақырыптар бойынша кұрудың тиімсіздігі байқалды.
Сарамандық курста химиялық эксперименттің түрлері, техникасы мен әдістемесі және оларды жүргізуге қажетті икемділіктер мен дағдылар қалыптастырылады. Мѳлшерлік және эксперименттік есептерді шығару әдістемесіне, химияның бағдарламасына және оқу-әдістемелік құралдарына талдаулар жасалады. Химияны оқыту жұмысын жоспарлауға сабақтың күнделікті жоспары жасалып, қысқаша жазбалар жазуға байланысты жаттығулар орындалады. Мұның бәрі химиядан сабақ беретін болашақ мұғалімнің әдістемелік дайындығын жақсартуға, үздіксіз білім алу әзірлігін қамтамасыз етуге жәрдемдеседі [3].
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы
Осының алдында ғана баяндалған химияны оқыту әдістемесін зерттеуді төрт мәселеге топтастыруға болады.
1. Химия не үшін оқытылады?
2. Химияда нені оқытады?
3. Химияны қалай оқытады?
4. Химияны оқытудың нәтижесі қандай?
Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады.Ол үшін химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың ѳзара ара қатынасы ескеріледі.
Екінші сұраққа былай жауап беруге болады: химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшеліктеріне карай оқу материалдарының мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді; оқу құралдарын қалай қолдану жѳнінде ұсыныс жасайды; оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді. Оқыту үрдісінде үғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың жолдарын қарастырады.
Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылғаны жѳн. Оқыту - мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны ақпараттар берумен байланысты орындатады. Сонымен бірге, химияны оқыту әдістемесі - орта мектептерде химиядан сабақ беретін мұғалімдерді жоғары оқу орындарында кәсіптік мамандыққа даярлайтын оқу пәні.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні болғандықтан, қоғам талаптарына сай педагогика ғылымы анықтап берген жалпы орта білім беру және тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес химия пәнінің озіндік ерекшеліктеріне негізделіп құрылады.
Химияны оқыту әдістемесі алдымен химия ғылымымен тығыз байланысты қарастырылады. Себебі, химияны оқыту әдістемесі мектеп химиясының мазмұнын анықтауда шешуші рөл атқарады.
Мектеп химиясы оқушыларға химия ғылымы ашқан теориялар мен заңдылықтарды, деректерді, ұғымдар мен түсініктердің негізін үйретеді. Химияны оқыту әдістемесі осы ғылым негіздерінің неғұрлым маңызды элементтерін, оқып-үйрену ңысандарын дұрыс таңдауға, оқу материалдарын неғұрлым түсінікті және еске сақтауға жеңіл де, ұғымды түсінуге бағыттайды. Химияны оқыту әдістемесіне өзара жақын химия ғылымының бір саласы - химия тарихы. Ол химия ғылымының жеке тарауларын оқытқанда - оның даму жолдары мен зандылықтарын ашуда, ғалымдардың өмірі мен ғылыми еңбектерін түсіндіруде, элементтердің ашылу тарихын оқытқанда,-нақты деректермен көрсетуге мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, химияны оқыту әдістемесі ғылымы дидактиканың заңдары мен ұстанымдарына сәйкес дамиды. Химияны оқыту әдістемесінің жүйесі мен оған қойылатын талаптар оқыту әдістерінің дидактикалық сипатталуымен тығыз байланысты. Ол психология мен физиология ғылымдарымен де байланысты, өйткені, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес, нақты материалдарға байланысты білім дамытыльш отырады [2,3].
Бұл мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдісі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын мына әдістерді пайдаланады:бақылау, жорамал жасау, педагогикалық эксперимент, оқу-тәрбие құжаттарын, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстарын талдау, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, анкета алу т.б.
Бұл - оқушылардың ғылым негіздерінен алған білімін өмірмен, қоғамдық құрылыс сарамандығымен ұштастыру арқылы жүзеге асады, политехникалық білім беру мәселелерін қамтиды. Реті келген жағдайда химия ғылымында ашылған жаңалықтардың өндіріске енгізілуін, ал химия өнеркәсібінің қажеттілігі ғылымның дамуына түрткі болғанын нақты мысалдармен түсіндіріп отырған жөн. Мәселен,өткен ғасырда азот тыңайтқыштарын молынан ѳндіру, оқ- дәрі жасайтын нитрат алу қажеттігі туғанда химиялық байланыстырудың мәселесі қойылды. Осыған орай аммиак синтезінің жағдайларын, химиялық тепе-теңдікті қалаған жағына қарай ығыстыру шарттары, әрекетті жүзеге асыру құралдары мен негіздері жан-жақты зерттелді [16].
Сѳз болып отырған принципті жүзеге асыру үшін оқушылар химиядан алған теориялық білімін сарамандық таным есептерін шығаруға қолдана білуі тиіс. Бұл есептер өмірде, табиғатта, зертханаларда және өндірісте жиі кездесетін құбылыстарға негізделіп құрастырылады.
Орта мектептегі химия курсының мазмұның сұрыптау негіздері
Химияны оқыту әдістемесінің негіздерінде оқу материалының көлемін және қиындығын реттеудің мынадай жалпы педагогикалық талаптары келтірілген: мазмұнынның тұтастығы; ғылыми дәлдігі және құндылығы; оқушылардың жас ерекшіліктеріне сай келуі; оқу жоспарындағы сағат санының ескерілуі; көпшілік мектептің жағдайына сәйкестігі; халықаралық стандартпен үйлесімділігі.Бұлар оқу пәндерінің бәріне тиесілі жалпы талаптар. Мектептегі химия курсының мазмұнын іріктеудің кейбір өзіндік негіздері химиядан сабақ беру әдістемесінде талданған.
Оку материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі. Қазіргі ғылыми-техникалық даму дәуірінде жеке ғылым салалары қарыштап дамыды. Қайсыбір топшылауларға қарағанда, әр 7-10 жылда ғылыми ақпараттың көлемі екі есе өскен екен. Мұның өзі оқу пәндерінің мазмұнын қайта қарап, жаңалықтармен толықтырып отыруды қажет етеді.
Оқу пәні ретінде химияның мазмұнына деректі материалдар, жетекші теориялар мен заңдар, өңдірістік материалдар енгізіледі. Осылардың әрқайсысы соны деректермен, химиялық технологияның жаңалықтарымен, жаңа идеялармен толысуы керек.
Химия курсының мазмұнын таңдағанда және толықтырғанда білімнің жүйелі түрде орналасуы ескеріледі. Оқу материалының ішінен ең іргелі білім мен біліктері іріктеліп, жетекші идеяның төңірігіне топтастырады, олардың ішкі мәнін жалпы заңдылықтарды қамтитын теориялардың тұрғысынан түсіндіреді. Демек, теория мен деректі тәжірибелік білімнің арақатынасын тиімді анықтау - аса маңызды әдістемелік міндеттердің бірі
Химияны оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады.Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды қаз қалпында, әр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбылыстармен байланысын, өзара қатынасын ашып береді.Бақылаудан алынған мәліметтерге сүйеніп, ғылыми жорамалдар жасалады. Оның дұрыстығын тексеру үшін қосымша бақылаулар жүргізіледі немесе педагогикалық эксперимент қойылады.
Эксперимент кезінде құбылыс бақылаудағыдай емес, зерттеушінің жорамалына сәйкес алдын ала жоспарланып, ѳзгертілген жағдайда жүзеге асады. Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарына қарай енгізілетін өзгерістер де алуан түрлі болуы мүмкін.
Оқушылардың жұмыстарын талдау, әңгімелесу және анкета алу арқылы білім, білік және дағдының қалыптасу жайын, мұғалім мен оқушының зерттеліп отырған мәселеге көзқарасын анықтайды.
Химиядан оқу материалын іріктегенде, көрнекі кѳрсетілетін және зертханалық тәжірибелерді жетілдіруде, көрнекі құралдардың жаңа түрлерін жасауда, оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіруде химияны оқыту әдістемесінің өзіне ғана тән арнайы зерттеу әдістері қолданылады. Оларға жататындар: оқу материалын іріктеу, химия ғылымының мазмұнын әдістемелік талдау, бұрыннан қолданылып келе жатқан көрнекі көрсетулерді, зертханалық тәжірибелерді, көрнекі құралдарды жетілдіру және жаңадан ұсыну, оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарының тапсырмаларын жасау, т.б.
Химияны оқыту әдістемесі зерттеу объектісі жэне әдістері жѳнінен, ең алдымен, дидактикамен байланысты. Өзінің ең негізгі міндеті - химия пәнінен білім берудің мазмұнын аныктағанда химия ғылымының қол жеткен жетістіктеріне дидактикалық талдау және іріктеу жасайды. Химияның ғасырлар бойы жинаған білім қазынасынан оқушылардың жасына және ѳткендегі дайындығына сай келетін материалдарды таңдап алады [4,5].
Химияны оқыту әдістемесі жасѳспірімдерге жан-жақты тәрбие беру үшін тәрбие теориясының қағидаларына сүйенеді.Ѳзінің үшінші міндетін - оқушыларды дамытуды жүзеге асыру үшін психология ғылымының табыстарын пайдаланады. Әлеуметтік тәжірибенің алуан түрлерін, солардың ішінде ғылыми білімнің негіздерін игеру барысында оқушылардың жеке басынын даму мүмкіндіктерін педагогикалық психология зерттейді. Осының нәтижесінде алынған білім педагогика мен жеке пәндер әдістемесінің психологиялық негізін құрайды.
Оқушыларға білім, тәрбие беру және дамыту кезінде оқушылардың жас ѳзгешеліктері ескеріледі. Бұл жағынан алғанда химияны оқыту әдістемесі жасѳспірімдер физиологиясымен тығыз байланысты екендігі кѳрініп тұр.
Химияны оқыту әдістемесінің қалыптасуы және дамуы
Жастарға химиялық білім беру туралы көзқарас химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты. Орыстың атақты ғалымдары химия ғылымының дамуына зор үлес косумен бірге, жасѳспірімдерғе тікелей химиялық білім беру ісімен айналысты, кѳптегсн құнды әдістемелік пікірлер айтты.
М.В.Ломоносов (1711-1765) химияның қоғамдағы маңызын және пайдасын насихаттады, жастарға химиялық білім беруді ұйымдастыру мәселелерін шешуге белсене араласты. Ол тұңғыш химия зертханасын ұйымдастырып, химияны үйренудегі эксперименттің мәнін жоғары бағалады, физикалық химияның орыс тіліндегі тұңғыш оқулығын жазды.
Д.И. Менделеев (1834-1907) жастарға химиялық білім берудің қажеттігін, мақсаттарын, мазмұнын, сипатын талдаған еңбектер мен оқулықтар жазды, химияның ѳнеркәсіпте және ауыл шаруашылыгында қолданылуын көрсету арқылы оқушыларды еңбекке, практикалық іске әзірлеу, химияның мазмұнына деректі және теориялық материалдар енгізу, химиялык эксперименті кеңінен пайдалану туралы пікірлер айтты.Ол ой-ѳрісі кең, ғылымды жетік білетін және жақсы кѳретін ұстаз ғана шәкірттердің жүрегіне жол табады деп мұғалімнің рөлін жоғары бағалады [6].
A.М.Бутлеров (1828-1886) ғылымдағы және оқыту әрекетіндегі теориялық білімнің алатын орнын негізден түсіндірді, ѳте жақсы химия оқулықтарын жазды.
М.В.Ломоносов негізін қалаған атом-молекулалық ілім мен массаның сақталу заңы, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң және периодтық жүйе, А.М.Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясы орта мектептегі химия курсының теориялық негізін құрайды.
Қазақстанда химияны оқыту әдістемесі ғылымының дамуы
1940 жылдардан бастап Қазақстанда химияны оқыту әдістемесін жасау және жетілдіру ісі қолға алынды. Бастапқыда озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін кеңінен тарату және мұғалімдерге әдістемелік кѳмек көрсету мақсатымен біраз еңбектер жазылды.Солардың ішінен О.А.Суворованың Химияны оқытудың социалистік құрылыс практикасымен байланысы деп аталатын еңбегін (1940 ж.) атап өтуге болады.
Қазақстанда химияны оқыту әдістемесі бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты - орта мектеп химиясының ѳзге пәндермен және өңдіріспен байланысын ғылыми жағынан негіздеу. Д.Қоянбаев Қазақстанның оңтүстік аймағындағы оқушылардың ауыл шаруашылығы тәжірибелік жұмыстарындағы химия, С.Мұсабеков химияны оқытудың биология және ауыл шаруашылығы өңдірісімен байланысы, А.Г.Гатаулин ауыл мектептерінде химияны оқытудың топырақтану негіздерімен байланысы, Л.П.Қалашникова химияны оқытудың жер туралы ғылымдармен байланысы, Л.З.Дюсюпова органикалық химияны оқытудың физикамен байланысы, К.А.Сарманова химияны оқытуда оқушылардың 5 - 6 сыныптарда жаратылыстану - математикаданалған білімдерін пайдалану мәселелерін зерттеді. Қазақстандағы органикалық химияның дамуы белгілі ғалымдар Д.В.Сокольский, Т.К.Чумбалов, И.Н.Әзербаев, А.Ф. Сейтжанов есімдерімен тікелей байланысты. Бұл ғалымдар ѳздерімен бірге органикалық химия саласында іргелі және қолданбалы зерттеулердің дамуына маңызды үлес қосқан дарынды шәкірттер тәрбиеледі.
Химияны оқыту әдістемесі жѳніндегі зерттеу жұмыстарының бір тобы аса маңызды дидактикалық мәселелерді шешуге бағытталған. 3.П. Петренко металдармен байланысты оқушылардың өздігінен істейтін жұмыс формаларын салыстыру, О. Хаймолдин химияны оқыту әрекетінде окушылардың таным әрекетін жандандыру, А. Мырзабаев химиядан сыныптан тыс жұмыстар жүргізумен байланысты оқушылардың практикалық дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру, М.Д. Жадрина химияны оқыту әрекетінде оқушылардың оқуға икемділігін дамыту мәселелері бойынша зерттеулер жүргізді. Осы жолдардың авторы қазақ тілінде химия терминологиясының шығуы және дамуы барысын, химия терминдерін оқыту әдістемесін, кейіннен ғылым тілінің окыту әрекетіндегі дидактикалық қызметтерін зерттеді. Айтылған ғылыми зерттеулердің нәтижесінде кѳптеген ғылыми мақалалар және әдістемелік құралдар жазылды [5,6].
Мектепте химияны оқытудың озат тәжірибелерін жинақтап,кѳпшілікке таратуда, мұғалімдерғе арналган әдістемелік кеңестер жариялау КСРО Педагогика ғылымы академиясының Оқытудың мазмұны мен әдістері ғылыми-зерттеу институты қазақ бѳлімшесінің қызметкелері К.Ә. Сарманова, М.Д. Жадрина, әдіскер М.Х. Хасенова едәуір еңбек сіңірді. Әсіресе, еліміздің жетістіктерін ѳзіміздің отандык оқулықтарда жазып, оқушы дүниетанымына жеткізуде профессор Б.А.Мансұров еңбегін ерекше атауға болады.
Химияны окыту әдістемесінің қалыптасуы және дамуымен оның алдында тұрған міндеттер туралы бірнеше ғалым-әдіскерлермен қатар, химия пәнінің, оның ішінде ауылдық жерлердің мұғалімдері ѳз еңбектерінде, мақалаларында, кандидаттық, докторлық зерттеулерінде кѳптеген ғылыми-педагогикалық әдістемелік мәселелер кѳтеруде. Олардың бәріне шолу жасау мүмкін емес. Дегенмен, елімізде химия пәнінің болашақ маман кадрларын даярлауда ѳз үлесін аянбай қосып келе жатқан біраз ғалым-әдіскерлерді атауға болады. Солардың ішінде, мәселен, химияны оқыту әдістемесінің әдіснамалық негізі бойынша профессор Ж.Ә. Шоқыбаев ѳзінің жүйелі ғылыми мектебін қалыптастыруда. Оның дәлелі-күні бүгінге дейін химияны оқыту әдістемесі саласы бойынша түрлі зерттеу жұмыстарының дамуына аса маңызды үлес қосқан шәкірттер тәрбиелегендігі [7].
Көрнекті әдіскер, оқу құралының тұңғыш авторы Иманмәлік Нұғыманұлының басшылығымен және одан әрі қарай профессор Ж.Ә. Шоқыбаевтың жетекшілігімен З.О. Ѳнербаева Номенклатура мен символиканың өзара байланысы арқылы оқушылардың химиялық білімін жетілдіру бағытында зерттеу жұмысын жүргізді. Сол сияқты профессор Ж.Ә. Шоқыбаевтың жетекшілігімен Қазақстанның іргелі аймақтарынан көптеген аспиранттар мен ізденушілер химияны оқыту әдістемесі ғылымының дамуына мол үлес қосатын еңбектерін ұсынып, олар қазіргі оқыту әдістемесінде оң нәтижелерін беруде. Атап айтсақ, А.Н. Даниярова Методика осуществления обобщения знаний на уроках химии, С.Г. Айтуганова Методическая система контроля знаний студентов по химии как средство активизации учебной деятельности, Р.С. Абекова Экологиялық мазмұндағы есептерді шығарту әдістемесі, Г.А. Алиханқызы Қытай мектептерінде химияны оқыту әдістемесін жетілдіру, Х.М. Рахымбек Химия ғылымының дамуына байланысты химияны оқыту әдістемесін жетілдіру жолдары, С.Жайлау Жоғары мектептерде физикалық және коллоидты химияны оқыту әдістемесі секілді мәселермен айналысты.
1.2 Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері
Жеке оку пәндерінің мақсаты қоғамның мектеп алдына қойған әлеуметтік талабы бойынша анықталады. Ол мақсат - әржақты жетілген, өз ісіне сенімі күшті, коғамдағы түбірлі өзгерістерді жүзеге асыруга қабілетті кісіні тәрбиелеу. Бұл, мақсатқа жету үшін мектеп жасѳспірімдерді табиғат,қоғам, адам және оның еңбегі туралы білім жүйесімен қаруландырады, ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесін береді, ғылыми және ізгілік кѳзқарастарының, қабілеттерінің барынша дамуына қажетті жағдайлар жасайды.
Мектеп жасѳспірімнің бойына азаматтық борыш, елі мен жерінің тағдыры үшін жауапкершілік қасиеттерді сіңіреді, шығармашылықпен еңбек етуге, ѳзін-өзі басқаруға әзірлейді. Осы жалпы мақсатқа сәйкес әр пәннің алдына ғылым негіздерінен білім беру, тәрбиелеудегі жинақты тәсілді жүзеге асыру, оқушыларды әржақты дамыту мақсаттары да қойылады. Химия пәніде оқушыларға табиғат туралы және технологиялық білім беру, ғылыми көзқарас қалыптастыру, солардың негізінде экологиялық, экономикалык, адамгершілік, еңбек және т.б. тәрбиесін беру, олардың бақылау, қабылдау, түсіну және ойлау қабілетін дамыту мақсаттарын көздейді [6].
Бұл мақсаттар химияны оқыту барысында одан әрі салаланып жүзеге асады, олар:
1. Химия ғылымының негізін оқушыларға игерту арқылы үздіксіз білім алуға, сарамандық істерге араласуга әзірлеу, политехникалық дайындық беру;
2. Химия зертханасында, ѳндірісте, табиғатта және күнделікті өмірде байқалатын сапалық өзгерістерді бақылауға және түсіндіре білуге үйрету;
3. Химиядан алған білімді басқа пәндерден алған біліммен байланыстырып, табиғат туралы ғылыми материалистік көзқарас қалыптастыру;
4. Заттармен, құралдармен, көрнекі құралдармен жұмыс істей білудің біліктері мен дағдыларын игерту;
5. Білім, білік жэне дағдыны оқу барысында, өмірде, қоғамға пайдалы еңбекте қолдана білуге үйрету;
6. Оқушыларды білім мен білік алу инициативасына, дербестікке және табандылыққа тәрбиелеу;
7. Оқушылардың химияға кұштарлығын және қабілетін дамыту,кәсіптік бағдар беру.
Химия пәнінің мақсаттары әр сыныптың химия курсында,олардың жеке тақырыптарында, тақырыптар бойынша ѳткізілетін сабақтарда нақтыланады.
Оқытудың мақсаты дегеніміз - жорамал нәтижесі, ол оқытудың міндеттері арқылы жүзеге асады. Орта мектепте химиядан берілетін білімнің мазмұны химия ғылымының даму дәрежесін ескеріп, дидактикалық талаптарға сай таңдап алынады және химия ғылымының негізі деп аталады. Химияның негізі үш салалы білімнен тұрады. Олар: заттар туралы ілім; химиялық теориялар мен заңдар жѳніндегі білім;химиялық ѳндіріс туралы білім.
Химиядан орта білім берудің бірінші міндеті - химияның жаратылыстану ғылымдарының арасындағы алатын орнын (2-сызбанұсқа) көрсету.
Сызба нұсқа 2 - Заттар және олардың кездесу түрлері
Минералдар және тау жыныстары
Молекула
Қарапайым бөлшектер
Организмдер денесін құрайтын заттар
Заттар
Атом
Химиялық элемент
4.Биология
3.Геология
1.Физика
2.Химия
Әр түрлі күрделілену сатысындағы заттарды, олардан түзілетін табиғи және жасанды денелерді жаратылыстану ғылымы зерттейді.Химия солардың бірі ретінде заттардың бір-біріне айналу ѳзгерістерін атом-молекулалық деңгейде қарастырады, ѳзінің зерттеу зерзаты жағынан физика мен биологияның арасында орналасады. Бұлармен физикалық химия, ядролық химия, геохимия, биохимия, т.б.ғылымның жүйесін түзеді.
Химиядан орта білім берудің екінші міндеті - пәнаралық байланысты жүзеге асыру. Химия заттардың химиялық қасиеттерін зерттеу және түсіну саласында физиканың әдістері мен теориялық көзқарастарын пайдаланады. Жер туралы ғылымдар (геология, минералогия және т.б.) минералдар мен тау жыныстарының ѳзгерістерін олардың құрамына кіретін заттар деңгейінде қарастырып, түсіндіруге тырысады. Организмдердегі тіршілік әрекеттерінің мәнін физика мен химияның заңдылықтарына сүйене отырып, молекулалық биология зерттейді. Бұл ғылымдар арасындағы байланыстар алуан түрлі, яғни айтылғандармен ғана шектелмейді [14].
Химияны оқыту барысында келтірілген сызбанұсқаға сәйкес осы ғылымдар арасындағы өзара байланыстың мәнін ашып көрсету керек.
Химиялық орта білім берудің үшінші міндеті - табиғаттың тұтастығы, онда жүзеге асатын құбылыстардың бір-бірімең байланыстылығы, шарттылығы жөнінде ғылыми көзқарас қалыптастыру. Ѳлі табиғатты құрайтын минералдар мен тау жыныстары, тірі табиғатты құрайтын организмдердің денесі заттардан тұрады. Заттардың өзі жүзге жуық химиялық элементтердің атомдарынан, ал атомдар санаулы ғана қарапайым бөлшектерден құралады.
Химиядан орта білім берудің төртінші міндеті - орта мектептегі химияның негізіне кіретін заттар туралы оқу материалын іріктеу. Қазір үш миллионнан астам заттар белгілі, олардың саны үздіксіз артуда.Осы миллиондаған заттардың ішінен қайсысын және қандай дәрежеде өту қажеттігін шешу - аса жауапты міндеітердің бірі.Заттар туралы білім ұғымдардан тұрады, олардың негізгілері - химиялық элемент, химиялық реакция, химиялык өндіріс.
Химиядан орта білім берудің бесінші міндеті - химия курсын құрайтын ұғымдар жүйесін, әр жүйеге кіретін жеке ұғымдарды анықтау, олардың оқылу ретін белгілеу.
Заттар мен ұғымдар теориялық көзқарастар тұрғысынан іріктеп алынады. Олардың бірі - теорияны өтуге әзірлеу үшін, екіншісі -бекіту үшін, үшіншісі-теорияның негізінде оқып үйрену үшін қажет.Мәселен, заттардың қасиеттерін, оның атом-молекулалык құрылысын, сондай-ақ элементтердің қасиеттерін түсіну үшін атом құрылысын, периодтық заң мен периодтық жүйені білу керек.
Химиядан орта білім берудің алтыншы міндеті - орта мектепте оқылатын теориялардың мазмұнын, деңгейін және орнын негіздеу. Теориялық білім деректі материалдарды сұрыптау, түсіндіру және болжау, ұғымдарды анықтау міндетін атқарады.
Химиядан орта білім берудің жетінші міндеті - орта мектептегі химия ғылымының негізіне кіретін өндірістік материалдарды анықтау арқылы оқушылардың политехникалық әзірлігін арттыру. Бұл негізді жүзеге асыру үшін химия өндірістерімен және олардың ғылыми негіздерімен таныстыру, технологиялық негізгі ұғымдарды қалыптастыру, қалаулы қасиеттері бар ѳнімдерді, бағалы синтетикалық материалдарды ѳндірудегі, қалдықсыз технология жасаудағы химияның мәнін көрсету, химиямен байланысты мамандықтарға кәсіптік бағдар жасап, еңбек тәрбиесін жүзеге асыру керек.
Химиядан орта білім берудің сегізінші міндеті - табиғатты аялай білуге баулу; химияны және химия өнеркәсібін ѳркендетуге байланысты ауаның, судың, топырақтың ластануын болдырмау; минералды тыңайтқыштарды, ѳсімдіктерді қорғайтын заттарды пайдаланудың тиімді жэне тиімсіз жақтарын білу; соңғы кезге дейін химияны тек қана мадақтайтын сыңаржақтылықты қойып, оның табиғатқа, организмдерге және адам денсаулығына тигізетін қолайсыз әсері жөнінде екі жақты ақиқат пікір тудыру [8].
Химиядан орта білім берудің тоғызыншы міндеті - оқушылардың таным әрекетін жандандыру, білім мен білік алудағы белсенділігін арттыру.
Химиядан орта білім берудің оныншы міндеті - оқушыларға химияның ғылыми тілін жетік меңгерту; химиялық әдебиеттермен жұмыс істей білудің біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, сѳйлей білуге, өз ойын анық, дәл, жүйелі және дәлелді жеткізе білуге үйрету; химияның өзіне ғана тән тілдік құралдарын, химиялық символиканы, номенклатурасын және терминологиясын жетік білдіру; олардың мағынасы мен құрылысын нақтылы түсініп, қолдана білуге үйрету.
Оқушыларда ғылыми кѳзқарас қалыптастыру
Химияның жаратылыстану пәндерінің бірі ретіндегі міндеті оқушыларда қоғам, табиғат және олардағы адамның орны туралы ғылыми көзқарас калыптастыру екені айтылды. Жеке адамның ғылыми кѳзқарасының кұрам бѳліктеріне жататындар; жалпы түрдегі білім мен біліктер жүйесі, оны объективті дүниені түсіне білуге пайдалануы, ғылыми білімнің ақиқаттығына және қолдану тиімділігіне шүбесіз сенуі, асқақ мұраты мен негіздерінің болуы және оларды іс жүзіне асыра білуі.
Ғылыми көзқарас жеке пәндерден алған білімнің қорытылуынан туады. Дүниеге көзқарас тудыратын білімді қорытындылаудың үш деңгейі бар. Олар философиялық деңгей, жаратылыстану ғылымының деңгейі және жеке ғылымдық (мысалы, химиялық) деңгей. Осы деңгейлерге сәйкес дүниенің философиялық, жалпы ғылымдық және жеке ғылымдық (химиялық, физикалық т.б.) бейнелері қалыптасады.
Химия материяның нақтылы бір түрі - заттарды және материя қозғалысының химиялык формасы - заттардың сапалык өзгерістерін зерттейтін ғылым. Химияны үйренгенде заттар мен құбылыстар туралы білімді жалпылап қорыту арқылы оқушыларда табиғаттың химиялық бейнесі қалыптасады. Химиядан алынған нақтылы білімді басқа жаратылыстану ғылымдарынан берілген біліммен ұштастыру нәтижесінде табиғаттың жалпы ғылыми бейнесі пайда болады.Дәлірек айтқанда, табиғаттың химиялық бейнесі дегеніміз -химиялық жалпы білімнің қоғамдық пәндерден алған біліммен бірігуі,біртұтас ой-пікірге, сенімге айналуы [8,9].
Ғылыми білімді сатылап қорытындылаудың нәтижесінде оқушыларда. Ғылыми көзқарас идеяларының мынадай жүйесі калыптасуы тиіс: дүниенің материялығы және бірлігі, материяның шексіздігі мен мәңгілігі, кұбылыстардың өзара шарттастығы, қозғалыс - материяның тіршілік тәсілі екені, материя қозғалыстары түрлерінің байланыстылығы; таным - объективті дүниенің адам санасында бейнелеиуі екені, дүниені танып білуге болатыны;танымның шексіздігі.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, өтілетін материалдың мазмұны мен теориялық деңгейіне, пәнаралық байланыстың күрделіленуіне қарай дүниетанымның қалыптасуы бірнеше кезеңде жүзеге асады.
Бірінші кезеңде, бейорганикалық химия курсын өткенде, заттармен және химиялық реакциялармен байланысты жеке көзқарастар химиялық ұғымдар деңгейінде, химиялык терминдер арқылы қалыптасады. Заттардың қасиеттері сезім мүшелері арқылы білінеді және құрамы мен құрылысына тәуелді болады. Заттар үздіксіз ѳзгеріске ұшырайды, бірақ ізсіз жойылмайды, бір зат екінші затқа айналады. Бұл айналулар кезінде затты құрайтын бѳлшектер - молекулалар бұзылады, ал атомдар сақталады. Физикадан алған біліміне сүйеніп, атомдардың күрделі боөшек екені, құрылысындағы қайшылықтар туралы пікір туындайды. Заттар мен химиялық реакциялардың жіктелуін, олардың арасындағы генетикалық және себеп-салдар байланыстарын өткенде қарама-қарсылық, жалпы мен жекенің шарттастығы, санның сапаға ауысуы туралы көзқарас орнығады.
Д.И. Менделеев ашқан периодтық заң мен периодтық жүйені қарастырғанда химиялық элементтердің барлық көрсеткіштерінің жүйедегі орнымен сипатталатыны, бір-біріне айналатыны және жойылмайтыны туралы түсінік қалыптасады. Периодтылық ақиқат заңдарының бірі екеніне, оның ашылмаған элементгерді алдын ала болжауға мүмкіндік бергеніне және олардың расталғанына оқушылардың көзі жетеді. Бұдан соң химиялық элементтердің топтарын, топшаларын, жеке элементгерді және олардың қосылыстарын өткенде өтілген заңдар мен теорияларды басшылыққа алып, заттардың қасиеттерін, реакция нәтижелерін болжай білуге үйренеді [10].
Екінші кезең - органикалық химияны өтуге байланысты. Бұл кезеңде оқушылар заттардың сан алуандығы, олардың электрондық және кеңістіктегі құрылысына тәуелді екені, органикалық заттардың түзілуі, реакциялары, қасиеттерінің жалпы заңдылықтарға бағынатыны, ешқандай тіршілік күшінің (витализм) жоқ екені жөнінде түсінік алады. Ѳлі табиғатпен тірі табиғаттың бірлігіне көз жеткізеді, химия мен биологияның арасында пәнаралық байланыс нығаяды.
Үшінші кезең орта мектеп үшін жаңа қорытынды курс - жалпы химияны өткенде жүзеге асады. Жалпы химия курсында заттардың құрылысы, химиялық реакциялар, металдар мен бейметалдар туралы окушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар педагогикалық университеті
Жаратылыстану жоғары мектебі
Қорғауға жіберілді
ББ жетекшісі ___________ Муканова Р.Ж.
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы Химиядан жүйелік білімді қалыптастыру
5B011200 - Химия Білім беру бағдарламасы
(код және ББ атауы)
Орындаған ______________Ахметова А.А.
(қолы)
Ғылыми жетекшісі
(ғылыми дәрежесі, атауы, лауазымы) ______________х.ғ.к., доцент Муканова Р.Ж.
(қолы)
Норма бақылаушы ______________ Баймурат М.
(қолы)
Павлодар 2021ж
Павлодар педагогикалық университеті
Павлодарский педагогический университет
Жоғары мектепВысшая школа_________Жаратылыстану________ _________________________
Білім беру бағдарламасыОбразовательная программа ______5 В011200_-Химия_____________________ ___________________________________ _____
Дипломдық жұмысты (жоба), магистрлік диссертацияны орындауға арналған ТАПСЫРМАЗАДАНИЕ на выполнение дипломной работы (проект), магистрской диссертации
Білім алушығаОбучающемуся __ Ахметова Айша Адильбековна
тегі, аты, әкесінің атыфамилия, имя, отчество
ТақырыпТема__________Химиядан жүйелік білімді қалыптастыру___________университе т бойынша 20_____ж. ___________________№ ___бұйрығымен бекітілгенутверждена приказом по университету от ______________20___г. №_____
Жұмысты тапсыру мерзіміСрок сдачи работы _________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмысқа бастапқы деректерИсходные данные к работе ___________________
_____ Химияны оқытудағы тарихи көзқарасты жүзеге асыру мәселесін талдау химия курсында және мектептің басқа пәндерінде көрнекті ғылым қайраткерлерінің өмірі мен шығармашылығын қарастыруға байланысты айтылады.
Дипломдық жұмыста (жоба), магистрлік диссертацияда әзірлеуге жататын сұрақтар тізбесі немесе қысқаша мазмұныПеречень подлежащих разработке в дипломной работе (проект), магистерской диссертации вопросов или краткое содержание:
а)__Қазіргі уақытта мектепте білім беру оның сапасын арттыруға, оқу - тәрбие процесінде оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған химияда жүйелік білімді қалыптастыру теориясының бағыты.
б)__ Химияда жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәнін ашып көрсету және жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудағы жеке байланыстар үшін осы процестің ерекшеліктерін анықтау (жаңа материалды меңгеру, қайталау және бекіту, білімді жүйелеу және жалпылау). Химияда жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіне жалпы әдістемелік қағидалар мен нақты талаптарды әзірлеу.
в)__Химиялық заттар мен процестер туралы жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық негізделген нақты әдістерін әзірлеу. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық тұрғыдан жасалған әдістемесінің тиімділігі мен қолданылуын эксперименталды түрде тексеріңіз.
Графикалық материал тізбесіПеречень графического материала
____Зерттеудің сандық және сапалық нәтижелерін математикалық өңдеу әдістері (талдау, нәтижелерді кестелік және графикалық ұсыну); зерттеу нәтижелері бойынша анықтау, қалыптастыру және қорытынды кезеңіндегі эксперимент нәтижелерінің салыстырмалы көрсеткіші_(кесте 3.1, кесте 3.2 және кесте 3.3_ көрсетілген.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттерРекомендуемая основная литература
1. Ѳнербаева З.О. Номенклатура мен символиканың ѳзара байланысы арқылы оқушылардың химиялық білімін жетілдіру. Алматы, Ғылымғылыми баспа орталығы, 2003.
Тарау Раздел
Қеңес беруші Консультант
Мерзімі Сроки
Қолы Подпись
Тақырыпты таңдау және бекіту
Муканова Р.Ж.
Қыркүйек, 2020
ДЖ бойынша әдебиет көздерін таңдау
Муканова Р.Ж.
Қазан - Қараша 2020
Экспериментке дайындық немесе эксперимент бөлімдерін реттеу, сауалнама, материалдар жинақтау және т.б.
Муканова Р.Ж.
Желтоқсан 2020- Қаңтар 2021
Жоспар бойынша экспериментті жүргізу
Муканова Р.Ж.
Ақпан - Наурыз, 2021ж
Эксперимент нәтижелерін талдау
Муканова Р.Ж.
Наурыз, 2021ж
Жұмысты рәсімдеу және қорғауға дайындық
Муканова Р.Ж.
Мамыр, 2021ж
Тарауларын көрсетумен жұмыс бойынша берілетін кеңестерКонсультации по работе с указанием относящихся к ним разделов
Ғылыми жетекшіНаучный руководитель__х.ғ.к.,_доцент__ Муканова М.К.___
Тапсырма берілген күн Дата выдачи задания _____________________20___жг.
Білім беру бағдарламасының жетекшісі
Руководитель образовательной программы _______________________20___жг.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ...
5
1.1
Ғылым ретінде химияны оқыту әдістемесі және оқу пәні ... ... ...
5
1.2
Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . .
13
1.3
Орта мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылысы ... ...
20
1.4
Химияны оқытуды ұйымдастыру формалары
1.5
Химияның сьныптан тыс жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
27
2
Тәжірибелік бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.1
Эксперименттік есептерін шығарту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
32
2.2
Сан есептерін шығару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
35
2.3
Окушылардың білімін және білігін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ...
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
46
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Кіріспе
Химияны оқыту әдістемесі - студенттерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мэселелерді ғылыми түрғьщан шеше білуге әзірлейді.
Мұнда химияны орта мектепте оқыту әдістемесінің жалпы және жеке мәселелері баяндалады.
Оқулықтың жалпы бөлімінде химияны оқыту әдістемесі бойынша зерттелетін нысаны, оның басқа пәндермен байланысы, қалыптасу кезеңдері, Қазақстан Республикасындағы химияны оқыту әдістемесінің даму жолдары қарастырылады. Жалпы білім беретін орта мектепте химияны оқытудын мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, оқыту әдістері және ұйымдастыру түрлері мектеп реформасының талаптары мен тұжырымдамалары тұрғысынан талданды. Бұл еңбекте орта мектепте химиядан сабақ берудің аса маңызды құралы болып табылатын химиялық эксперименттердің түрлеріне, мөлшерлік және эксперименттік есептерді шығару әдістемесіне аса назар аударылды.
Химиялық ғылыми тілдің табиғаты, құрамы, оқыту құралдарының жүйесіндегі орны, оқу - тәрбие саласында атқаратын қызметі семиотикалық және дидактикалық көзқарастар тұрғысынан біршама кеңірек талданды.Қазақ мектептерінде химияны оқытудың негізгі ерекшелігі ғылыми тілге байланысты екені ескеріліп, химиялық символика мен номенклатураның қазақша қалыптасуына және даму кезеңдеріне қысқаша шолу жасалды. Бұл салада авторлардың ұзақ жылдар бойы жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде химиялық тілдің оқыту құралдары жүйесіндегі орны анықталып, оны оқушылардың жете игеруіне мүмкіндік беретін әдістер баяндалады.
Химияны оқытудың жеке әдістемесі тек тақырыптар бойынша ғана емес, аса маңызды әдістемелік мәселелерді топтастыру арқылы берілді. Ал химиялық негізгі ұғымдар орта мектептегі курстардың әр түрлі теориялық деңгейлеріне байланысты қарастырылып, кітаптың екінші бөлімінде талданды. Әдістеме дайын нұсқаулар түрінде ғана түсіндірілмей, оны студенттердің ойын ұштайтын құралға айналдыру мақсаты кѳзделді. Әдістемелік талдаулар жасағанда химияның орта мектептерге арналған жетілдірілген бағдарламасы мен жаңадан шыққан оқулықтардың мазмұны ескерілді.
Кітаптағы әр тараудың соңында студенттерге ѳзін-ѳзі бақылауға арналған сұрақтар, өздігінен істейтін жұмыстардың тапсырмалары берілді. Олар тақырыптың негізгі мәселелеріне студенттердің назар аударуына, әдістемелік сарамандық сабақтарға әзірленуіне, орта мектептің химия курсымен толығырақ танысуына бағыт-бағдар сілтейді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Белгілі бір сұрақтардың дамуы жалпы химия бойынша жүйелік білімді қалыптастырудың тиімді әдістемесін құрудың орнын баса алмайды. Сондықтан химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың біртұтас әдіснамасын жасау өте қажет болып көрінеді. Ол қазіргі таңда жалпы білім беру мектептерінде химияны оқытудың жетекшілік принципі ретінде оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытудың бірлігі қағидатын жүзеге асыруға әкеледі.
Зерттеудің мақсаты
Жалпы химия біліміне қойылатын талаптарға сүйене отырып, химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың ғылыми негізделген тұтас әдіснамасын әзірлеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру теориясы мен практикасының жағдайы мен негізгі бағыттарын анықтау.
2. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәнін ашып көрсету және жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудағы жеке байланыстар үшін осы процестің ерекшеліктерін анықтау (жаңа материалды меңгеру, қайталау және бекіту, білімді жүйелеу және жалпылау).
3. Химияда жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіне жалпы әдістемелік қағидалар мен нақты талаптарды әзірлеу.
4. Химиялық заттар мен процестер туралы жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық негізделген нақты әдістерін әзірлеу.
5. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың теориялық тұрғыдан жасалған әдістемесінің тиімділігі мен қолданылуын эксперименталды түрде тексеріңіз.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі химияны оқыту процесі.
Зерттеу пәні - химия бойынша жүйелік білімді қалыптастыру үдерісіндегі заңдылықтарды анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: химиядағы жүйелік білімді қалыптастырудың әдіснамалық негіздерін және тұтас оқыту әдістемесін жүзеге асыру барысында алынған зерттеу нәтижелерін әзірлеуде жатыр.
Қорғауға келесі әдістемелік ережелер ұсынылды:
1. Химияда жүйелік білімді қалыптастырудың әдістемелік негіздері - бұл оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамытудың бірлігінде, сондай-ақ химияны оқытудың мазмұны мен теориялық аспектілерінде көрінеді.
2. Ұсынылған оқу зерттеу материалы мен қолданылған оқыту әдістемесі біртұтас тұтастыққа біріктіреді, ол осы зерттеуде химиядан жүйелік білімді қалыптастырудан тұрады.
3. Химиядан жүйелік білімді қалыптастыруға химия пәнін оқытудың жинақылығы мен сабақтастығы принципіне негізделген оқу материалын құрастыру және оқу процесін ұйымдастыру арқылы қол жеткізуге болады.
4. Химияны оқытудың ықшамдылығы мен сабақтастығы қағидасына сәйкес жаңа әдістеменің барлық компоненттері жүзеге асырылады: нақты химиялық заттар мен процестерді таңдау, оқу материалын ұсынудың дәйектілігін жақсарту, оқытудың әр түрлі әдістерін ұштастыру жалпы білім беретін мектептегі химияны оқу барысында оқу материалындағы қатынастарды игеруге бағытталған жаттығулар мен тапсырмаларды шешу.
Зерттеудің болжамы
Оқу материалын таңдау және құру, сонымен қатар химияны оқытудың барлық процесін жинақы және сабақтастық принципі негізінде ұйымдастыру:
- оқушыларды белсенді етеді, оқудың мақсатын түсінуге, пәнге деген ынта мен қызығушылық деңгейін арттыруға ықпал етеді;
- оқушылардың өзара байланысты білімді игеру қабілетінің жоқтығының орнын толтырады, бұл барлық оқушылардың химия пәнінің оқу бағдарламаларын орындауына әкеледі;
- сайып келгенде химиядан жүйелік білімді игеруді қамтамасыз етеді.
Зерттеудің теориялық маңызы
Химияны жаңа материалды ұсыну, оны қайталау, білімді бекіту және тексеру кезінде жүйелік білімді қалыптастыру процесінің мәні мен мәнін ашады. Біз зерттеп әзірлеген химияны оқыту әдістемесіне химиялық заттар мен процестер сияқты мәселелер бойынша білім берудің ықшамдығы мен үздіксіздігі принципін енгізу жалпы білім беретін мектепте химияны оқытудың теориялық негіздерін едәуір кеңейтеді.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы
Зерттеу нәтижелерін күнделікті оқу үдерісінде қолданудың мүмкіндіктері мен перспективасында жатыр. Жасалған әдістемелік ережелер негізінде химияны оқытуды оқушылар арасында химиядан жүйелік білімді қалыптастырудың жолдарын қамтамасыз етеді.
1 Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері
1.1 Ғылым ретінде химияны оқыту әдістемесі және оқу пәні
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері. Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді. Сондықтан да химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химия - заттардың бір - біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп түсінуіміз керек. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық кѳзқарастарды дамыту жатады.
Келесі мәселе - қалай оқиды? - деген сұрақтың жауабына келсек, ол оқуиіылардын іс-әрекеті бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне ғылыми тұрғыдан қандай анықтама беруге болады? Бұл әлі күнге дейін толық шешімін таппаган мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқу құралдарында мынадай анықтама берілген: бұл - жасѳспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының мазмұнын оқушыларга игерту заңдылықтары туралы педагогикалық гылым [1].
Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқытуы мен оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктерін және дағдыларын дамыту әдістері мен құралдарын айқындап береді. Химияны оқыту әдістемесі әрі ғылым, әрі оқу пәні ретінде оқытудың мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте, ѳзара байланыста зерттейді. Оқытудың зандылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұн-мақсатын, әдістерін, оқыту формалары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі - сол пәнді оқыту әрекеті. Оқыту, педагогика, дидактика және әдістеме ғылымы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз -жасѳспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту білім берудің мазмұнын жасѳспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың (оқушының таным әрекеті) бірлігі. Ал әдістемелік тұрғыдан алганда оқыту - нақтылы оқу пәнінің материалын жасѳспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.Оқыту әрекетіне мұғалім-оқушы, оқушы-оқу пәні, оқушы-оқушы қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі - мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде зерттейді( 1 -сызбанұсқа).
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды. Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту әдістемесі дидактиканың ашқан жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің әдістемелік негізі ретінде пайдаланады.
Әдістеменің зерттейтін тағы бір мәселесі - оқытудың ұйымдастыру формаларын, құралдарын және әдістерін жетілдіру,мектеп алдына қойылған жаңа талаптарға сәйкестендіру. Бұлар мүғалім мен оқушы еңбегінің арасындағы қатынасты, оқушының еріктілігін, дәйектілігін және белсенділігін арттыру жағына қарай бағыттап отыр.
Сызба нұсқа 1 - Оқыту әрекетінің жеке бөліктері
Химияны оқыту жолдары
Мақсаттары мен міндеттері
Мазмұны
Сабақ беру
Оқу
Оқыту формалары
Құралдары
Әдістері
Нәтижесі
Нәтижесі
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйеніп, химияны оқыту әдістемесі орта метептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда, оқулықтар мен оқу құралдарында баяндалады.
Әдістеме химияны оқытудың нәтижесін, оқушылардың білім сапасына, тәрбиесі мен адами тұлғасына тигізген әсерін зерттейді. Оқушылардың химиялық білімді игерудегі таным әрекетінің ерекшеліктерін және оны іске жұмылдыру жолдарын іздестіреді.Тәрбие беру және оқушыларды дамыту - орта мектепте оқылатын барлык пәннің міндеті. Бұл салада мектепте өтілетін жиырмадан астам пәннің бірі ретінде ғана химия ѳз үлесін қосады. Оның үстіне химия өзінің бұл міндетін оқу пәні мазмұнының негізінде жүзеге асырады.Жоғарыда айтылғандарды ескере келіп, "Химияны оқытудың әдістемесі - химиядан білім берудің мазмұнын жэне химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы" деген анықтама беруге болады. Мұның алғашқы бѳлігі оқытудың мазмұнын, соңғы бѳлігі әрекет етуін қамтиды.Мазмұнды бөліп қараудың себебі де бар [2].
Мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу орындарында химияны оқыту әдістемесінің оқу пәні теориялық және сарамандық курстардан тұрады. Теориялық курстың мазмұны студенттерге арналып, орыс тілінде басылып шыққан И.Н. Борисовтың (1956), Д.М. Кирюшкин мен В.С. Полосиннің (1984), Н.Е. Кузнецова (1984) және т.б., Г.М. Чернобельскаяның (1987) әдістемелік оқу құралдарында баяндалган. Бұларда химияны оқыту әдістемесі жалпы және жеке бѳлімнен тұрады.
Жалпы бѳлімде орта мектепте химия курсының мақсаттары мен міндеттері, мазмұны мен құрылысы, оқулықтары және химияны оқытудың ұйымдастыру формалары мен әдістері талданады. Жеке мәселелерін қарастыратын бөлімінде химияның теориялық кѳзқарастарын оқып-үйрену, химиялық элемент және реакция, зат туралы негізгі ұғымдарды қалыптастыру және дамыту әдістемесі баяндалады. Д.М.Кирюшкин мен В.С.Полосиннің әдістемесі қазақ тіліне 1984 ж. аударылды. Бұл оқу құралында бұрынғы бағдарламаға сәйкес жеке тақырыптарды оқытудың әдістемелік ұсыныстары берілғен. Бағдарлама ѳзгерген соң бұл ұсыныстарды пайдалану мүмкіндігі азайды және студенттерге арналған әдістеме оқулығын жеке тақырыптар бойынша кұрудың тиімсіздігі байқалды.
Сарамандық курста химиялық эксперименттің түрлері, техникасы мен әдістемесі және оларды жүргізуге қажетті икемділіктер мен дағдылар қалыптастырылады. Мѳлшерлік және эксперименттік есептерді шығару әдістемесіне, химияның бағдарламасына және оқу-әдістемелік құралдарына талдаулар жасалады. Химияны оқыту жұмысын жоспарлауға сабақтың күнделікті жоспары жасалып, қысқаша жазбалар жазуға байланысты жаттығулар орындалады. Мұның бәрі химиядан сабақ беретін болашақ мұғалімнің әдістемелік дайындығын жақсартуға, үздіксіз білім алу әзірлігін қамтамасыз етуге жәрдемдеседі [3].
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы
Осының алдында ғана баяндалған химияны оқыту әдістемесін зерттеуді төрт мәселеге топтастыруға болады.
1. Химия не үшін оқытылады?
2. Химияда нені оқытады?
3. Химияны қалай оқытады?
4. Химияны оқытудың нәтижесі қандай?
Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады.Ол үшін химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың ѳзара ара қатынасы ескеріледі.
Екінші сұраққа былай жауап беруге болады: химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшеліктеріне карай оқу материалдарының мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді; оқу құралдарын қалай қолдану жѳнінде ұсыныс жасайды; оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді. Оқыту үрдісінде үғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың жолдарын қарастырады.
Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылғаны жѳн. Оқыту - мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны ақпараттар берумен байланысты орындатады. Сонымен бірге, химияны оқыту әдістемесі - орта мектептерде химиядан сабақ беретін мұғалімдерді жоғары оқу орындарында кәсіптік мамандыққа даярлайтын оқу пәні.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні болғандықтан, қоғам талаптарына сай педагогика ғылымы анықтап берген жалпы орта білім беру және тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес химия пәнінің озіндік ерекшеліктеріне негізделіп құрылады.
Химияны оқыту әдістемесі алдымен химия ғылымымен тығыз байланысты қарастырылады. Себебі, химияны оқыту әдістемесі мектеп химиясының мазмұнын анықтауда шешуші рөл атқарады.
Мектеп химиясы оқушыларға химия ғылымы ашқан теориялар мен заңдылықтарды, деректерді, ұғымдар мен түсініктердің негізін үйретеді. Химияны оқыту әдістемесі осы ғылым негіздерінің неғұрлым маңызды элементтерін, оқып-үйрену ңысандарын дұрыс таңдауға, оқу материалдарын неғұрлым түсінікті және еске сақтауға жеңіл де, ұғымды түсінуге бағыттайды. Химияны оқыту әдістемесіне өзара жақын химия ғылымының бір саласы - химия тарихы. Ол химия ғылымының жеке тарауларын оқытқанда - оның даму жолдары мен зандылықтарын ашуда, ғалымдардың өмірі мен ғылыми еңбектерін түсіндіруде, элементтердің ашылу тарихын оқытқанда,-нақты деректермен көрсетуге мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, химияны оқыту әдістемесі ғылымы дидактиканың заңдары мен ұстанымдарына сәйкес дамиды. Химияны оқыту әдістемесінің жүйесі мен оған қойылатын талаптар оқыту әдістерінің дидактикалық сипатталуымен тығыз байланысты. Ол психология мен физиология ғылымдарымен де байланысты, өйткені, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес, нақты материалдарға байланысты білім дамытыльш отырады [2,3].
Бұл мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдісі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын мына әдістерді пайдаланады:бақылау, жорамал жасау, педагогикалық эксперимент, оқу-тәрбие құжаттарын, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстарын талдау, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, анкета алу т.б.
Бұл - оқушылардың ғылым негіздерінен алған білімін өмірмен, қоғамдық құрылыс сарамандығымен ұштастыру арқылы жүзеге асады, политехникалық білім беру мәселелерін қамтиды. Реті келген жағдайда химия ғылымында ашылған жаңалықтардың өндіріске енгізілуін, ал химия өнеркәсібінің қажеттілігі ғылымның дамуына түрткі болғанын нақты мысалдармен түсіндіріп отырған жөн. Мәселен,өткен ғасырда азот тыңайтқыштарын молынан ѳндіру, оқ- дәрі жасайтын нитрат алу қажеттігі туғанда химиялық байланыстырудың мәселесі қойылды. Осыған орай аммиак синтезінің жағдайларын, химиялық тепе-теңдікті қалаған жағына қарай ығыстыру шарттары, әрекетті жүзеге асыру құралдары мен негіздері жан-жақты зерттелді [16].
Сѳз болып отырған принципті жүзеге асыру үшін оқушылар химиядан алған теориялық білімін сарамандық таным есептерін шығаруға қолдана білуі тиіс. Бұл есептер өмірде, табиғатта, зертханаларда және өндірісте жиі кездесетін құбылыстарға негізделіп құрастырылады.
Орта мектептегі химия курсының мазмұның сұрыптау негіздері
Химияны оқыту әдістемесінің негіздерінде оқу материалының көлемін және қиындығын реттеудің мынадай жалпы педагогикалық талаптары келтірілген: мазмұнынның тұтастығы; ғылыми дәлдігі және құндылығы; оқушылардың жас ерекшіліктеріне сай келуі; оқу жоспарындағы сағат санының ескерілуі; көпшілік мектептің жағдайына сәйкестігі; халықаралық стандартпен үйлесімділігі.Бұлар оқу пәндерінің бәріне тиесілі жалпы талаптар. Мектептегі химия курсының мазмұнын іріктеудің кейбір өзіндік негіздері химиядан сабақ беру әдістемесінде талданған.
Оку материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі. Қазіргі ғылыми-техникалық даму дәуірінде жеке ғылым салалары қарыштап дамыды. Қайсыбір топшылауларға қарағанда, әр 7-10 жылда ғылыми ақпараттың көлемі екі есе өскен екен. Мұның өзі оқу пәндерінің мазмұнын қайта қарап, жаңалықтармен толықтырып отыруды қажет етеді.
Оқу пәні ретінде химияның мазмұнына деректі материалдар, жетекші теориялар мен заңдар, өңдірістік материалдар енгізіледі. Осылардың әрқайсысы соны деректермен, химиялық технологияның жаңалықтарымен, жаңа идеялармен толысуы керек.
Химия курсының мазмұнын таңдағанда және толықтырғанда білімнің жүйелі түрде орналасуы ескеріледі. Оқу материалының ішінен ең іргелі білім мен біліктері іріктеліп, жетекші идеяның төңірігіне топтастырады, олардың ішкі мәнін жалпы заңдылықтарды қамтитын теориялардың тұрғысынан түсіндіреді. Демек, теория мен деректі тәжірибелік білімнің арақатынасын тиімді анықтау - аса маңызды әдістемелік міндеттердің бірі
Химияны оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады.Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды қаз қалпында, әр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбылыстармен байланысын, өзара қатынасын ашып береді.Бақылаудан алынған мәліметтерге сүйеніп, ғылыми жорамалдар жасалады. Оның дұрыстығын тексеру үшін қосымша бақылаулар жүргізіледі немесе педагогикалық эксперимент қойылады.
Эксперимент кезінде құбылыс бақылаудағыдай емес, зерттеушінің жорамалына сәйкес алдын ала жоспарланып, ѳзгертілген жағдайда жүзеге асады. Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарына қарай енгізілетін өзгерістер де алуан түрлі болуы мүмкін.
Оқушылардың жұмыстарын талдау, әңгімелесу және анкета алу арқылы білім, білік және дағдының қалыптасу жайын, мұғалім мен оқушының зерттеліп отырған мәселеге көзқарасын анықтайды.
Химиядан оқу материалын іріктегенде, көрнекі кѳрсетілетін және зертханалық тәжірибелерді жетілдіруде, көрнекі құралдардың жаңа түрлерін жасауда, оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіруде химияны оқыту әдістемесінің өзіне ғана тән арнайы зерттеу әдістері қолданылады. Оларға жататындар: оқу материалын іріктеу, химия ғылымының мазмұнын әдістемелік талдау, бұрыннан қолданылып келе жатқан көрнекі көрсетулерді, зертханалық тәжірибелерді, көрнекі құралдарды жетілдіру және жаңадан ұсыну, оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарының тапсырмаларын жасау, т.б.
Химияны оқыту әдістемесі зерттеу объектісі жэне әдістері жѳнінен, ең алдымен, дидактикамен байланысты. Өзінің ең негізгі міндеті - химия пәнінен білім берудің мазмұнын аныктағанда химия ғылымының қол жеткен жетістіктеріне дидактикалық талдау және іріктеу жасайды. Химияның ғасырлар бойы жинаған білім қазынасынан оқушылардың жасына және ѳткендегі дайындығына сай келетін материалдарды таңдап алады [4,5].
Химияны оқыту әдістемесі жасѳспірімдерге жан-жақты тәрбие беру үшін тәрбие теориясының қағидаларына сүйенеді.Ѳзінің үшінші міндетін - оқушыларды дамытуды жүзеге асыру үшін психология ғылымының табыстарын пайдаланады. Әлеуметтік тәжірибенің алуан түрлерін, солардың ішінде ғылыми білімнің негіздерін игеру барысында оқушылардың жеке басынын даму мүмкіндіктерін педагогикалық психология зерттейді. Осының нәтижесінде алынған білім педагогика мен жеке пәндер әдістемесінің психологиялық негізін құрайды.
Оқушыларға білім, тәрбие беру және дамыту кезінде оқушылардың жас ѳзгешеліктері ескеріледі. Бұл жағынан алғанда химияны оқыту әдістемесі жасѳспірімдер физиологиясымен тығыз байланысты екендігі кѳрініп тұр.
Химияны оқыту әдістемесінің қалыптасуы және дамуы
Жастарға химиялық білім беру туралы көзқарас химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты. Орыстың атақты ғалымдары химия ғылымының дамуына зор үлес косумен бірге, жасѳспірімдерғе тікелей химиялық білім беру ісімен айналысты, кѳптегсн құнды әдістемелік пікірлер айтты.
М.В.Ломоносов (1711-1765) химияның қоғамдағы маңызын және пайдасын насихаттады, жастарға химиялық білім беруді ұйымдастыру мәселелерін шешуге белсене араласты. Ол тұңғыш химия зертханасын ұйымдастырып, химияны үйренудегі эксперименттің мәнін жоғары бағалады, физикалық химияның орыс тіліндегі тұңғыш оқулығын жазды.
Д.И. Менделеев (1834-1907) жастарға химиялық білім берудің қажеттігін, мақсаттарын, мазмұнын, сипатын талдаған еңбектер мен оқулықтар жазды, химияның ѳнеркәсіпте және ауыл шаруашылыгында қолданылуын көрсету арқылы оқушыларды еңбекке, практикалық іске әзірлеу, химияның мазмұнына деректі және теориялық материалдар енгізу, химиялык эксперименті кеңінен пайдалану туралы пікірлер айтты.Ол ой-ѳрісі кең, ғылымды жетік білетін және жақсы кѳретін ұстаз ғана шәкірттердің жүрегіне жол табады деп мұғалімнің рөлін жоғары бағалады [6].
A.М.Бутлеров (1828-1886) ғылымдағы және оқыту әрекетіндегі теориялық білімнің алатын орнын негізден түсіндірді, ѳте жақсы химия оқулықтарын жазды.
М.В.Ломоносов негізін қалаған атом-молекулалық ілім мен массаның сақталу заңы, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң және периодтық жүйе, А.М.Бутлеровтың органикалық заттардың құрылыс теориясы орта мектептегі химия курсының теориялық негізін құрайды.
Қазақстанда химияны оқыту әдістемесі ғылымының дамуы
1940 жылдардан бастап Қазақстанда химияны оқыту әдістемесін жасау және жетілдіру ісі қолға алынды. Бастапқыда озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін кеңінен тарату және мұғалімдерге әдістемелік кѳмек көрсету мақсатымен біраз еңбектер жазылды.Солардың ішінен О.А.Суворованың Химияны оқытудың социалистік құрылыс практикасымен байланысы деп аталатын еңбегін (1940 ж.) атап өтуге болады.
Қазақстанда химияны оқыту әдістемесі бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты - орта мектеп химиясының ѳзге пәндермен және өңдіріспен байланысын ғылыми жағынан негіздеу. Д.Қоянбаев Қазақстанның оңтүстік аймағындағы оқушылардың ауыл шаруашылығы тәжірибелік жұмыстарындағы химия, С.Мұсабеков химияны оқытудың биология және ауыл шаруашылығы өңдірісімен байланысы, А.Г.Гатаулин ауыл мектептерінде химияны оқытудың топырақтану негіздерімен байланысы, Л.П.Қалашникова химияны оқытудың жер туралы ғылымдармен байланысы, Л.З.Дюсюпова органикалық химияны оқытудың физикамен байланысы, К.А.Сарманова химияны оқытуда оқушылардың 5 - 6 сыныптарда жаратылыстану - математикаданалған білімдерін пайдалану мәселелерін зерттеді. Қазақстандағы органикалық химияның дамуы белгілі ғалымдар Д.В.Сокольский, Т.К.Чумбалов, И.Н.Әзербаев, А.Ф. Сейтжанов есімдерімен тікелей байланысты. Бұл ғалымдар ѳздерімен бірге органикалық химия саласында іргелі және қолданбалы зерттеулердің дамуына маңызды үлес қосқан дарынды шәкірттер тәрбиеледі.
Химияны оқыту әдістемесі жѳніндегі зерттеу жұмыстарының бір тобы аса маңызды дидактикалық мәселелерді шешуге бағытталған. 3.П. Петренко металдармен байланысты оқушылардың өздігінен істейтін жұмыс формаларын салыстыру, О. Хаймолдин химияны оқыту әрекетінде окушылардың таным әрекетін жандандыру, А. Мырзабаев химиядан сыныптан тыс жұмыстар жүргізумен байланысты оқушылардың практикалық дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру, М.Д. Жадрина химияны оқыту әрекетінде оқушылардың оқуға икемділігін дамыту мәселелері бойынша зерттеулер жүргізді. Осы жолдардың авторы қазақ тілінде химия терминологиясының шығуы және дамуы барысын, химия терминдерін оқыту әдістемесін, кейіннен ғылым тілінің окыту әрекетіндегі дидактикалық қызметтерін зерттеді. Айтылған ғылыми зерттеулердің нәтижесінде кѳптеген ғылыми мақалалар және әдістемелік құралдар жазылды [5,6].
Мектепте химияны оқытудың озат тәжірибелерін жинақтап,кѳпшілікке таратуда, мұғалімдерғе арналган әдістемелік кеңестер жариялау КСРО Педагогика ғылымы академиясының Оқытудың мазмұны мен әдістері ғылыми-зерттеу институты қазақ бѳлімшесінің қызметкелері К.Ә. Сарманова, М.Д. Жадрина, әдіскер М.Х. Хасенова едәуір еңбек сіңірді. Әсіресе, еліміздің жетістіктерін ѳзіміздің отандык оқулықтарда жазып, оқушы дүниетанымына жеткізуде профессор Б.А.Мансұров еңбегін ерекше атауға болады.
Химияны окыту әдістемесінің қалыптасуы және дамуымен оның алдында тұрған міндеттер туралы бірнеше ғалым-әдіскерлермен қатар, химия пәнінің, оның ішінде ауылдық жерлердің мұғалімдері ѳз еңбектерінде, мақалаларында, кандидаттық, докторлық зерттеулерінде кѳптеген ғылыми-педагогикалық әдістемелік мәселелер кѳтеруде. Олардың бәріне шолу жасау мүмкін емес. Дегенмен, елімізде химия пәнінің болашақ маман кадрларын даярлауда ѳз үлесін аянбай қосып келе жатқан біраз ғалым-әдіскерлерді атауға болады. Солардың ішінде, мәселен, химияны оқыту әдістемесінің әдіснамалық негізі бойынша профессор Ж.Ә. Шоқыбаев ѳзінің жүйелі ғылыми мектебін қалыптастыруда. Оның дәлелі-күні бүгінге дейін химияны оқыту әдістемесі саласы бойынша түрлі зерттеу жұмыстарының дамуына аса маңызды үлес қосқан шәкірттер тәрбиелегендігі [7].
Көрнекті әдіскер, оқу құралының тұңғыш авторы Иманмәлік Нұғыманұлының басшылығымен және одан әрі қарай профессор Ж.Ә. Шоқыбаевтың жетекшілігімен З.О. Ѳнербаева Номенклатура мен символиканың өзара байланысы арқылы оқушылардың химиялық білімін жетілдіру бағытында зерттеу жұмысын жүргізді. Сол сияқты профессор Ж.Ә. Шоқыбаевтың жетекшілігімен Қазақстанның іргелі аймақтарынан көптеген аспиранттар мен ізденушілер химияны оқыту әдістемесі ғылымының дамуына мол үлес қосатын еңбектерін ұсынып, олар қазіргі оқыту әдістемесінде оң нәтижелерін беруде. Атап айтсақ, А.Н. Даниярова Методика осуществления обобщения знаний на уроках химии, С.Г. Айтуганова Методическая система контроля знаний студентов по химии как средство активизации учебной деятельности, Р.С. Абекова Экологиялық мазмұндағы есептерді шығарту әдістемесі, Г.А. Алиханқызы Қытай мектептерінде химияны оқыту әдістемесін жетілдіру, Х.М. Рахымбек Химия ғылымының дамуына байланысты химияны оқыту әдістемесін жетілдіру жолдары, С.Жайлау Жоғары мектептерде физикалық және коллоидты химияны оқыту әдістемесі секілді мәселермен айналысты.
1.2 Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері
Жеке оку пәндерінің мақсаты қоғамның мектеп алдына қойған әлеуметтік талабы бойынша анықталады. Ол мақсат - әржақты жетілген, өз ісіне сенімі күшті, коғамдағы түбірлі өзгерістерді жүзеге асыруга қабілетті кісіні тәрбиелеу. Бұл, мақсатқа жету үшін мектеп жасѳспірімдерді табиғат,қоғам, адам және оның еңбегі туралы білім жүйесімен қаруландырады, ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесін береді, ғылыми және ізгілік кѳзқарастарының, қабілеттерінің барынша дамуына қажетті жағдайлар жасайды.
Мектеп жасѳспірімнің бойына азаматтық борыш, елі мен жерінің тағдыры үшін жауапкершілік қасиеттерді сіңіреді, шығармашылықпен еңбек етуге, ѳзін-өзі басқаруға әзірлейді. Осы жалпы мақсатқа сәйкес әр пәннің алдына ғылым негіздерінен білім беру, тәрбиелеудегі жинақты тәсілді жүзеге асыру, оқушыларды әржақты дамыту мақсаттары да қойылады. Химия пәніде оқушыларға табиғат туралы және технологиялық білім беру, ғылыми көзқарас қалыптастыру, солардың негізінде экологиялық, экономикалык, адамгершілік, еңбек және т.б. тәрбиесін беру, олардың бақылау, қабылдау, түсіну және ойлау қабілетін дамыту мақсаттарын көздейді [6].
Бұл мақсаттар химияны оқыту барысында одан әрі салаланып жүзеге асады, олар:
1. Химия ғылымының негізін оқушыларға игерту арқылы үздіксіз білім алуға, сарамандық істерге араласуга әзірлеу, политехникалық дайындық беру;
2. Химия зертханасында, ѳндірісте, табиғатта және күнделікті өмірде байқалатын сапалық өзгерістерді бақылауға және түсіндіре білуге үйрету;
3. Химиядан алған білімді басқа пәндерден алған біліммен байланыстырып, табиғат туралы ғылыми материалистік көзқарас қалыптастыру;
4. Заттармен, құралдармен, көрнекі құралдармен жұмыс істей білудің біліктері мен дағдыларын игерту;
5. Білім, білік жэне дағдыны оқу барысында, өмірде, қоғамға пайдалы еңбекте қолдана білуге үйрету;
6. Оқушыларды білім мен білік алу инициативасына, дербестікке және табандылыққа тәрбиелеу;
7. Оқушылардың химияға кұштарлығын және қабілетін дамыту,кәсіптік бағдар беру.
Химия пәнінің мақсаттары әр сыныптың химия курсында,олардың жеке тақырыптарында, тақырыптар бойынша ѳткізілетін сабақтарда нақтыланады.
Оқытудың мақсаты дегеніміз - жорамал нәтижесі, ол оқытудың міндеттері арқылы жүзеге асады. Орта мектепте химиядан берілетін білімнің мазмұны химия ғылымының даму дәрежесін ескеріп, дидактикалық талаптарға сай таңдап алынады және химия ғылымының негізі деп аталады. Химияның негізі үш салалы білімнен тұрады. Олар: заттар туралы ілім; химиялық теориялар мен заңдар жѳніндегі білім;химиялық ѳндіріс туралы білім.
Химиядан орта білім берудің бірінші міндеті - химияның жаратылыстану ғылымдарының арасындағы алатын орнын (2-сызбанұсқа) көрсету.
Сызба нұсқа 2 - Заттар және олардың кездесу түрлері
Минералдар және тау жыныстары
Молекула
Қарапайым бөлшектер
Организмдер денесін құрайтын заттар
Заттар
Атом
Химиялық элемент
4.Биология
3.Геология
1.Физика
2.Химия
Әр түрлі күрделілену сатысындағы заттарды, олардан түзілетін табиғи және жасанды денелерді жаратылыстану ғылымы зерттейді.Химия солардың бірі ретінде заттардың бір-біріне айналу ѳзгерістерін атом-молекулалық деңгейде қарастырады, ѳзінің зерттеу зерзаты жағынан физика мен биологияның арасында орналасады. Бұлармен физикалық химия, ядролық химия, геохимия, биохимия, т.б.ғылымның жүйесін түзеді.
Химиядан орта білім берудің екінші міндеті - пәнаралық байланысты жүзеге асыру. Химия заттардың химиялық қасиеттерін зерттеу және түсіну саласында физиканың әдістері мен теориялық көзқарастарын пайдаланады. Жер туралы ғылымдар (геология, минералогия және т.б.) минералдар мен тау жыныстарының ѳзгерістерін олардың құрамына кіретін заттар деңгейінде қарастырып, түсіндіруге тырысады. Организмдердегі тіршілік әрекеттерінің мәнін физика мен химияның заңдылықтарына сүйене отырып, молекулалық биология зерттейді. Бұл ғылымдар арасындағы байланыстар алуан түрлі, яғни айтылғандармен ғана шектелмейді [14].
Химияны оқыту барысында келтірілген сызбанұсқаға сәйкес осы ғылымдар арасындағы өзара байланыстың мәнін ашып көрсету керек.
Химиялық орта білім берудің үшінші міндеті - табиғаттың тұтастығы, онда жүзеге асатын құбылыстардың бір-бірімең байланыстылығы, шарттылығы жөнінде ғылыми көзқарас қалыптастыру. Ѳлі табиғатты құрайтын минералдар мен тау жыныстары, тірі табиғатты құрайтын организмдердің денесі заттардан тұрады. Заттардың өзі жүзге жуық химиялық элементтердің атомдарынан, ал атомдар санаулы ғана қарапайым бөлшектерден құралады.
Химиядан орта білім берудің төртінші міндеті - орта мектептегі химияның негізіне кіретін заттар туралы оқу материалын іріктеу. Қазір үш миллионнан астам заттар белгілі, олардың саны үздіксіз артуда.Осы миллиондаған заттардың ішінен қайсысын және қандай дәрежеде өту қажеттігін шешу - аса жауапты міндеітердің бірі.Заттар туралы білім ұғымдардан тұрады, олардың негізгілері - химиялық элемент, химиялық реакция, химиялык өндіріс.
Химиядан орта білім берудің бесінші міндеті - химия курсын құрайтын ұғымдар жүйесін, әр жүйеге кіретін жеке ұғымдарды анықтау, олардың оқылу ретін белгілеу.
Заттар мен ұғымдар теориялық көзқарастар тұрғысынан іріктеп алынады. Олардың бірі - теорияны өтуге әзірлеу үшін, екіншісі -бекіту үшін, үшіншісі-теорияның негізінде оқып үйрену үшін қажет.Мәселен, заттардың қасиеттерін, оның атом-молекулалык құрылысын, сондай-ақ элементтердің қасиеттерін түсіну үшін атом құрылысын, периодтық заң мен периодтық жүйені білу керек.
Химиядан орта білім берудің алтыншы міндеті - орта мектепте оқылатын теориялардың мазмұнын, деңгейін және орнын негіздеу. Теориялық білім деректі материалдарды сұрыптау, түсіндіру және болжау, ұғымдарды анықтау міндетін атқарады.
Химиядан орта білім берудің жетінші міндеті - орта мектептегі химия ғылымының негізіне кіретін өндірістік материалдарды анықтау арқылы оқушылардың политехникалық әзірлігін арттыру. Бұл негізді жүзеге асыру үшін химия өндірістерімен және олардың ғылыми негіздерімен таныстыру, технологиялық негізгі ұғымдарды қалыптастыру, қалаулы қасиеттері бар ѳнімдерді, бағалы синтетикалық материалдарды ѳндірудегі, қалдықсыз технология жасаудағы химияның мәнін көрсету, химиямен байланысты мамандықтарға кәсіптік бағдар жасап, еңбек тәрбиесін жүзеге асыру керек.
Химиядан орта білім берудің сегізінші міндеті - табиғатты аялай білуге баулу; химияны және химия өнеркәсібін ѳркендетуге байланысты ауаның, судың, топырақтың ластануын болдырмау; минералды тыңайтқыштарды, ѳсімдіктерді қорғайтын заттарды пайдаланудың тиімді жэне тиімсіз жақтарын білу; соңғы кезге дейін химияны тек қана мадақтайтын сыңаржақтылықты қойып, оның табиғатқа, организмдерге және адам денсаулығына тигізетін қолайсыз әсері жөнінде екі жақты ақиқат пікір тудыру [8].
Химиядан орта білім берудің тоғызыншы міндеті - оқушылардың таным әрекетін жандандыру, білім мен білік алудағы белсенділігін арттыру.
Химиядан орта білім берудің оныншы міндеті - оқушыларға химияның ғылыми тілін жетік меңгерту; химиялық әдебиеттермен жұмыс істей білудің біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, сѳйлей білуге, өз ойын анық, дәл, жүйелі және дәлелді жеткізе білуге үйрету; химияның өзіне ғана тән тілдік құралдарын, химиялық символиканы, номенклатурасын және терминологиясын жетік білдіру; олардың мағынасы мен құрылысын нақтылы түсініп, қолдана білуге үйрету.
Оқушыларда ғылыми кѳзқарас қалыптастыру
Химияның жаратылыстану пәндерінің бірі ретіндегі міндеті оқушыларда қоғам, табиғат және олардағы адамның орны туралы ғылыми көзқарас калыптастыру екені айтылды. Жеке адамның ғылыми кѳзқарасының кұрам бѳліктеріне жататындар; жалпы түрдегі білім мен біліктер жүйесі, оны объективті дүниені түсіне білуге пайдалануы, ғылыми білімнің ақиқаттығына және қолдану тиімділігіне шүбесіз сенуі, асқақ мұраты мен негіздерінің болуы және оларды іс жүзіне асыра білуі.
Ғылыми көзқарас жеке пәндерден алған білімнің қорытылуынан туады. Дүниеге көзқарас тудыратын білімді қорытындылаудың үш деңгейі бар. Олар философиялық деңгей, жаратылыстану ғылымының деңгейі және жеке ғылымдық (мысалы, химиялық) деңгей. Осы деңгейлерге сәйкес дүниенің философиялық, жалпы ғылымдық және жеке ғылымдық (химиялық, физикалық т.б.) бейнелері қалыптасады.
Химия материяның нақтылы бір түрі - заттарды және материя қозғалысының химиялык формасы - заттардың сапалык өзгерістерін зерттейтін ғылым. Химияны үйренгенде заттар мен құбылыстар туралы білімді жалпылап қорыту арқылы оқушыларда табиғаттың химиялық бейнесі қалыптасады. Химиядан алынған нақтылы білімді басқа жаратылыстану ғылымдарынан берілген біліммен ұштастыру нәтижесінде табиғаттың жалпы ғылыми бейнесі пайда болады.Дәлірек айтқанда, табиғаттың химиялық бейнесі дегеніміз -химиялық жалпы білімнің қоғамдық пәндерден алған біліммен бірігуі,біртұтас ой-пікірге, сенімге айналуы [8,9].
Ғылыми білімді сатылап қорытындылаудың нәтижесінде оқушыларда. Ғылыми көзқарас идеяларының мынадай жүйесі калыптасуы тиіс: дүниенің материялығы және бірлігі, материяның шексіздігі мен мәңгілігі, кұбылыстардың өзара шарттастығы, қозғалыс - материяның тіршілік тәсілі екені, материя қозғалыстары түрлерінің байланыстылығы; таным - объективті дүниенің адам санасында бейнелеиуі екені, дүниені танып білуге болатыны;танымның шексіздігі.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне, өтілетін материалдың мазмұны мен теориялық деңгейіне, пәнаралық байланыстың күрделіленуіне қарай дүниетанымның қалыптасуы бірнеше кезеңде жүзеге асады.
Бірінші кезеңде, бейорганикалық химия курсын өткенде, заттармен және химиялық реакциялармен байланысты жеке көзқарастар химиялық ұғымдар деңгейінде, химиялык терминдер арқылы қалыптасады. Заттардың қасиеттері сезім мүшелері арқылы білінеді және құрамы мен құрылысына тәуелді болады. Заттар үздіксіз ѳзгеріске ұшырайды, бірақ ізсіз жойылмайды, бір зат екінші затқа айналады. Бұл айналулар кезінде затты құрайтын бѳлшектер - молекулалар бұзылады, ал атомдар сақталады. Физикадан алған біліміне сүйеніп, атомдардың күрделі боөшек екені, құрылысындағы қайшылықтар туралы пікір туындайды. Заттар мен химиялық реакциялардың жіктелуін, олардың арасындағы генетикалық және себеп-салдар байланыстарын өткенде қарама-қарсылық, жалпы мен жекенің шарттастығы, санның сапаға ауысуы туралы көзқарас орнығады.
Д.И. Менделеев ашқан периодтық заң мен периодтық жүйені қарастырғанда химиялық элементтердің барлық көрсеткіштерінің жүйедегі орнымен сипатталатыны, бір-біріне айналатыны және жойылмайтыны туралы түсінік қалыптасады. Периодтылық ақиқат заңдарының бірі екеніне, оның ашылмаған элементгерді алдын ала болжауға мүмкіндік бергеніне және олардың расталғанына оқушылардың көзі жетеді. Бұдан соң химиялық элементтердің топтарын, топшаларын, жеке элементгерді және олардың қосылыстарын өткенде өтілген заңдар мен теорияларды басшылыққа алып, заттардың қасиеттерін, реакция нәтижелерін болжай білуге үйренеді [10].
Екінші кезең - органикалық химияны өтуге байланысты. Бұл кезеңде оқушылар заттардың сан алуандығы, олардың электрондық және кеңістіктегі құрылысына тәуелді екені, органикалық заттардың түзілуі, реакциялары, қасиеттерінің жалпы заңдылықтарға бағынатыны, ешқандай тіршілік күшінің (витализм) жоқ екені жөнінде түсінік алады. Ѳлі табиғатпен тірі табиғаттың бірлігіне көз жеткізеді, химия мен биологияның арасында пәнаралық байланыс нығаяды.
Үшінші кезең орта мектеп үшін жаңа қорытынды курс - жалпы химияны өткенде жүзеге асады. Жалпы химия курсында заттардың құрылысы, химиялық реакциялар, металдар мен бейметалдар туралы окушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz