Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Боранқұл М.
Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020200 - Халықаралық қатынастар
Қарағанды 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Тарих факультеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Кенжеғали Ж.М.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
5В020200 - Халықаралық қатынастар
Орындаған: Боранқұл М.
Ғылыми жетекші: Кенжеғали Ж.М.
Қарағанды 2021
Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Факультет: Тарих
Мамандық: Халықаралық қатынастар
Кафедра: Бүкіләлем тарихы және халықаралық қатынастар
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
04_11_2020 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Боранқұл Мерей
курс, МО-41к пя, Халықаралық қатынастар, күндізгі
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
университет бойынша _02_ қараша 2020 ж. № 1105 бұйрықпен бекітілді.
Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі _30_ сәуір 2020 ж.
Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): 1998 жылғы 31 қазандағы мәңгілік достық туралы шарт;2013 жылғы 14 маусымдағы стратегиялық әріптестік туралы Шарт; Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы тәрізді заңнамалық құжаттар.
Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі: Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы саясаттағы және халықаралық қатынастардағы даму концепциясының тарихын қарастыру ; экономикалық , саяси дамуын айқындау; Елдердің тәжірибесіндегі экологиялық мәселені зерттеу; мәдени-гуманитарлық қатынастарын қарастыру.
Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.): Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымының көрсеткіштері
Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1 Основные направления двустороннего сотрудничества Казахстана и Узбекистана - 1991 - 2006 гг. Вестник национальной Академии РК. - 2006. № 5. С. 93 - 96.
2 Сафаев С. Марказий Осиё геополитикасы. - Тошкент, - 2005ж.
3 Қасымова Н. Центральная Азия: геоэкономика, геополитика и безопасность. - Ташкент, - 2002ж.
4 Жураев С. Проблемы современных международных отношений. - Ташкент.
5 Саидов А. Межпарламентские организации мира. - М.: Международные отношения, - 2004ж. - 351 с.
6 Уалиханов Ш. Собрание сочинений. - Алма-Ата, - 1961г. - Т.1. - С. 430.р
7 Назарбаев Н.А. Послание Президента РК народу Казахстана. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации Казахстанская правда. - 2005. - 19 февраля.
8 Новый виток во взаимоотношениях Астаны и Ташкента - [Электронный ресурс] Сайт Информационного агентства Фергана. М., - 2010. - Режим доступа: URL: http:www.fergananews.comarticle. php?id=6530.
9 Казахская и узбекская диаспора: важный фактор развития отношений между Казахстаном и Узбекистаном. Хронология, структура и некоторые законо - мерности формирования казахской государственности Материалы Международной научно-теоретической конференции, посвященной 70-летнему юбилею доктора юридических наук, профессора, академика Академии юридических наук РК Т. Агдарбекова, - 7 - 8 ноября - 2008 г. Туркестан: МКТУ
им. Х.А. Ясави, - 2008. С. - 535 - 540.
Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің, тараудың нөмірі, атауы
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырманы алу мерзімдері
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады (қолы)
Тақырып таңдау, жоспар
құру және библиография қарастыру
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М.
Қыркүйек 2020ж.
1- бөлім Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынаста-рының қалыптасуы арналған консуль-тация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Қазан-қараша 2020 ж.
2-бөлім Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары туралы консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Желтоқсан- қаңтар 2020 ж.
Негізгі бөлім бойынша консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Қаңтар-ақпан
2021 ж.
Жұмыстың кіріспе бөлімі бойынша
консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Сәуір 2021 ж.
Қорытынды бойынша консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Сәуір 2021 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту, жоспарын құру
Қыркүйек 2020ж.
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
Қыркүйек 2020ж.
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Қазан-қараша 2020ж.
Іс-тәжірибеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
Желтоқсан-қаңтар 2021ж
Іс-тәжірибе уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Наурыз айының аяғы сәуірдің басы 2021ж
Іс-тәжірибе аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Сәуір 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын- пікірге ұсыну
Мамырдың басы 2021ж.
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нұсқасын тапсыру
Мамыр 2021ж.
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
Мамыр-маусым 2021ж.
МАК кестесіне сәйкес
2.Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
Қыркүйек 2020ж.
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
Қыркүйек 2020ж.
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Қазан-қараша 2020ж.
Іс-тәжірибеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2-тарау)
Желтоқсан-қаңтар 2021ж
Іс-тәжірибе уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Наурыз 2021ж
Іс-тәжірибе аяқталғаннан кейінгі бірінші
аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Сәуір 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын- пікірге ұсыну
Мамыр 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нұсқасын тапсыру
Мамыр 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
Мамыр-маусым 2021ж.
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні 10 09 2020 ж.
Ғылыми жетекшісі_______________ т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М.
Тапсырманы қабылдады: студент Боранқұл М.
Қысқартулар
Берілген дипломдық жұмыста келесі қысқартулар пайдаланылған:
жж. - жылдары
т.б. - тағы да басқа
ғ. - ғасыр
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
ДСҰ - Дүниежүзілік Сауда Ұйымы
ЕО - Еуропалық Одақ
ЖІӨ - Жалпы Ішкі Өнім
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨР - Өзбекстан Республикасы
ТДМ - Тұрақты Даму Мақсаттары
ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ШЫҰ-Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
АКСР - Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы
ЕурАзЭҚ -Еуразиялық экономикалық қоғамдастық
ХҒС- Халықаралық Ғарыш Станциясы
ЕҚЫҰ- Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы
НАТО- North Atlantic Treaty Organization
АИР-Ауғанстан Ислам Республикасын
ИЫҰ-Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының
ХАҚҚ-Халықаралық Аралды құтқару қоры
ГЭС- Гидроэлектростанция
ЮНЕСКО - Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
БЭК - Біртұтас экономикалық кеңістік
АӨСШК - Азиядағы Өзара Ықпалдастық және Сенім Шаралары жөніндегі Кеңес
ЕурАзЭҚ- Еуразия Экономикалық Қауымдастығы
ТҚО - Терроризмге қарсы орталық
ТРАСЕКА- Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
2 . Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары
2.1 Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері
2.2 Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД)
2.3 Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары
3.Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ғылыми-мәдени қарым - қатынастар
3.1 ҚР мен ӨР - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі
3.2 Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы
Қopытынды
Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі...
2 Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері ... ... ... ... ... ... . ... .
2.2 Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ..
3 . Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ғылыми-мәдени қарым - қатынастар ... ..
3.1 ҚР мен ӨР - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы
Қopытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін және жаңа Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы құрылғаннан кейін, жалпыға бірдей танылған нормалар мен қағидаттар негізінде олардың арасында тең құқықты және өзара тиімді қатынастарды қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі болды. Бұл егеменді даму жолына түскен Орталық Азия мемлекеттері үшін де маңызды болды. Осы өңірдің халықтары өз болашағын бірлесіп құру, жаңа жағдайда тату көршілік мемлекетаралық қатынастарды,өзара тиімді экономикалық, саяси және мәдени өзара байланыстарды жолға қою қажеттігін сезінді. Жаңа қоғамдық-саяси үдерістердегі Отандық тарих ғылымының өзекті бағыты тәуелсіз Қазақстанның халықаралық аренаға шығуының көпқырлы тәжірибесін жүйелеу, республиканың әлемдік қоғамдастық мемлекеттерімен сыртқы байланыстардың жаңа құрылымының толық құқықты негізде құрылуы, оның ішінде Орталық Азия өңірі елдерімен сындарлы ынтымақтастықтың қалыптасуы мен дамуы үдерістерін зерттеу болды. Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 23 қарашада орнатылды. 1993 жылғы шілдеден бастап Алматыда Өзбекстан Республикасының Елшілігі жұмыс істейді, 1993 жылғы қарашада Ташкентте Қазақстан Республикасының Елшілігі ашылды. Өзбекстан мен Қазақстанның ынтымақтастықтың барлық салаларын қамтитын 107 құжаттан тұратын ауқымды шарттық-құқықтық базасы бар. Негізгі құжаттар достық ынтымақтастық және өзара көмек туралы шарт (24.06.1992 жыл), мәңгілік достық туралы шарт (31.10.1998 жыл) және стратегиялық әріптестік туралы шарт (14.06.2013 жыл) [1]
Бұл тұрғыда Қазақстан мен Өзбекстанның өзара қарым-қатынасы ерекше мәнге ие. Қазіргі заман жағдайында Орталық Азия өңірінің жетекші стратегиялық серіктестері ретінде Қазақстанның Өзбекстанмен өзара қарым-қатынасының тарихына қызығушылықтың күшеюі геосаяси және геоэкономикалық себептерге байланысты. Біріншіден, екі республиканың қарым-қатынасы тұтастай алғанда Орталық Азия өңіріндегі халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің негізгі элементі болып табылады. Сондықтан олардың өзара қарым-қатынастарын талдау Орталық Азиядағы қазіргі тарихи процестерді құру мен түсінудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылатыны табиғи нәрсе. Жаңа ғылыми әзірлемелердің қажеттілігі және Қазақстанның шет елдермен сындарлы ынтымақтастығына қатысты тәуелсіз негізделген тұжырымдардың қажеттілігі осы проблеманың басымдығына байланысты бірқатар теориялық және әдіснамалық мәселелерді шешуді талап етеді, бұл осы жұмыста Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы қарым-қатынас мысалында зерттеледі. Аймақтық қақтығыстар мен соғыстардың болуы, халықаралық терроризм, аймақтық тұрақтылық, есірткі саудасы және басқалар сияқты қазіргі заманғы шындықтар жүйелі түсіну мен талдауды қажет етеді.Екі елдің мәдени өзара іс-қимыл дәстүрлерін, олардың өзара түсіністікке әсер ету ерекшеліктерін зерделеуде жинақталған тәжірибенің практикалық маңызы да бар. Саясат, экономика, қауіпсіздік және мәдениет саласындағы екіжақты байланыстар призмасы арқылы қазіргі Қазақстан-Өзбекстан қатынастарының өзекті кесіндісіне жүргізілген талдау өзекті зерттеулер сериясын жасау және Өзбекстан мен Қазақстан ынтымақтастығының қазіргі заманғы тарихымен тығыз байланысты кешенді зерделеуді жандандыру үшін басым мәнге ие. Бұл тұрғыда Орталық Азиядағы стратегиялық әріптес ретіндегі Қазақстан - Өзбекстан қарым-қатынасы геосаяси және геоэкономикалық факторларға байланысты сөзсіз ғылыми қызығушылық тудырады. Осылайша, мәселенің өзін белгілеу және Қазақстанның Өзбекстанмен ынтымақтастығын ғылыми зерттеу маңызды қоғамдық-саяси және мемлекетаралық мәнге ие.
Ғылыми зерттеудің хронологиялық шеңбері. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы ыдырап , орнына Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы өмірге келгеннен , яғни 1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасының арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас кезеңін қамтиды.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі. Қазақстан мен Өзбекстанның егемендік пен тәуелсіздік алу жағдайындағы саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығының негізгі бағыттарын,нысандары мен даму серпінін талдау және анықтау. Бұдан басқа, тағы бір маңызды мақсат - Орталық Азияда тұрақтылық пен орнықты дамуды сақтау. Осы ғылыми мақсаттарды іске асырудың практикалық аспектісі - Өзбекстанның сыртқы саяси мүдделерін іске асырудың белсенді тәсілдерін белгілеу және Орталық Азияда екі және көпжақты әріптестікті неғұрлым тиімді дамыту мүмкіндігі бар. Осыған байланысты осы мақсатты іске асыру үшін төмендегі міндеттерді шешу қолға алынды:
- даму мәселесінің тарихи-әдіснамалық аспектілерін көрсету
Қазақстан мен Өзбекстанның көптеген векторлық байланыстары;
- ынтымақтастықтың қалыптасу кезеңдерін талдау,
Өзбекстан олардың негізінде әлеует пен құқықтық базаны дамытады
Қазақстанмен көпжақты қатынастар;
- Қазақстан мен Өзбекстанарасындағы ынтымақтастықтың сипатын ашу
халықаралық саясатта, саяси тұрақтылықты орнатуда және
Орталық Азия өңірінде және бүкіл әлемде қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- көп өлшемді орналастыруды тежейтін факторларды анықтау
республикалар арасындағы байланыстарды нығайту және олардың жаһандық
интеграциялық процестер әлемдік интеграцияның құрамдас бөлігі ретінде;
-мәдени-гуманитарлық саладағы ынтымақтастықтың дағдарыстан кейінгі кезеңде жаңару мен ілгерілеу жолында республикалардың ілгерілеу процесіне әсерін қарастыру.
Диплом жұмысының мақсаты. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары диплом жұмысының мақсаты болып табылады .
Диплом жұмысының міндеттері:Өткен тарихи оқиғаларға сипаттама беріп одан сабақ алу қажеттілігін түсіндруге сәйкес диплом жұмысының мақсатына қол жеткізу үшін мынандай міндеттерді шешу қойылды:
-Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
- Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
- Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері.
-Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД)
- Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары
- Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі
- Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы.
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі . Жұмыстың әдіснамалық негізі жаңа саяси ойлау, қоғамдық қатынастарды талдау теориясы мен әдіснамасымен әлемдік ғылым жинақтаған процестер. Зерттеудің негізгі ғылыми тұжырымдамасы ашық экономика құру парадигмаларына және әлемдік қоғамдастыққа жан-жақты интеграцияға негізделген ұлттық тәуелсіздікті нығайту тұжырымдамасы болды. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөздері мен еңбектері зерттеудің әдіснамалық негіздері мен құралдарын әзірлеу үшін ерекше құнды болып табылды. Онда егеменді ұлттық дамудың өзіндік үлгісі айқындалып, Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени байланыстарын қалыптастырудың негізге алынатын қағидаттары тұжырымдалды.
Диплом жұмысының деректік негізі мен ғылыми зерттелу деңгейі. Зерттеу тақырыбымыз бойынша құнды деректер тарихи зерттеу процестері, еңбектері мен мақалалар. Тарихнамалық негізін отандық және шетел зерттеушілерінің еңбектері құрайды. Орталық Азияның қазіргі геосаясатын зерттеуге қосқан маңызды үлесі белгілі дипломат С. Сафаевтың [2] кітабы енгізілді, онда автор аймақтың негізгі геосаяси және геоэкономикалық факторларын анықтайды. Орталық Азиядағы айм ақтық қатынастардың теориясы мен тәжірибесінің мәселелері Н. Қасымова[3] мен С.Жураевтың[4] бірқатар еңбектерінде қаралды. А.Саидовтың [5] еңбектері халықаралық-құқықтық қатынастар мен саяси реформаларды зерттеуге үлкен үлес қосты. С. М. Әділходжаеваның жұмысы жаһандану және ұлттық даму мәселелерін зерттеуге арналған. Көрнекті қазақ ғалымы Ш.Ш. Уәлихановтың [6] өзбек-қазақ әдеби және ғылыми байланыстарының тарихы саласындағы зерттеулері өзбектер мен қазақтардың фольклорының мазмұны мен формасы жағынан өте ұқсас екендігін, бұл олардың өмірінің тарихи қалыптасқан географиялық, экономикалық және мәдени жағдайларынан туындағанын айқын дәлелдейді. Алайда, маңызды нақты материалдарды қамтитын жоғарыда аталған көздер көбінесе сипаттамалық сипатта болады. Жалпы алғанда,осы кезеңге арналған тарихнамалық материал, өзінің бағыты бойынша да айтарлықтай ауқымды және көлемді, алайда бұл мәселе тарих ғылымында кешенді түрде қарастырылмаған. Жұмыста теориялық тұрғыдан маңызды ережелерді бөліп көрсетуге және олардың тарихи-логикалық ұстанымын құруға талпыныс жасалады, бұл мәселені шешудің жүйелі тәсілін ашады.
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізі жаңа саяси ойлаумен, әлемдік ғылым жинақтаған қоғамдық процестерді талдаудың теориясы мен әдіснамасымен айқындалған. Зерттеудің негізгі ғылыми тұжырымдамасы ұлттық экономиканы нығайту тұжырымдамасы болды. Ашық экономика құру парадигмасына және әлемдік қоғамдастыққа жан-жақты интеграцияға негізделген.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Жұмыстың ғылыми жаңалығы -онда Тәуелсіз Қазақстанның Өзбекстанмен саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық, экологиялық байланыстарының жаңа құрылымының қалыптасуы мен даму динамикасын жан-жақты зерттеуге әрекет жасалды. Жұмыста халықаралық ынтымақтастықтың тәуелсіз моделінің тұжырымдамалық және салыстырмалы сипаттамасына назар аударылады
Қазақстанның Өзбекстанмен тең құқылы әріптестігінің тәжірибесін жалпылау призмасы қалыптасқан көп қырлы сыртқы байланыстардың қазақстандық қоғамның қайта өрлеуінің, жаңаруының және прогресінің ішкі процестеріне, республиканың өңірлік және әлемдік, саяси, экономикалық және мәдени кеңістікке интеграциялануының әсерін көрсетеді.
Диплом жұмысының қолданыстық маңызы. Зерттеу жұмысы барынсында көтерілген мәселелер Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы халықаралық қатынастарында болған тарихи оқиғалармен тікелей байланысты. Диплом жұмысында көрсетілген нәтижелер мен қорытындылар халықаралық қатынастар саласындағы мамандармен бірге саясаттанушылар мен тарихшылар үшін қызығушылық танытады. Келтірілген қорытындылар Қазақстан Республикасының сыртқы саяси мекемелер мамандары мен қызметкерлері үшін теориялық және қолданыстық маңызда қолданылуы мүмкін.Дипломдық жұмыс барысында жиналған мәлметтерді жоғары оқу орнына арналған халықаралық қат ынастар мен сыртқы саясат тарихына қатысты жалпы және арнайы пәндерден сабақ барсында , дәлірек айтсақ Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты курсы бойынша дәріс беру барысында пайдалануға болады.
Зерттелу жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден , үш тараудан және қорытынды мен пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда жалпы диплом жұмысы бойынша тұжырым жасалды.
1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
Кеңес Одағының ыдырауы нәтижесінде посткеңестік кеңістіктегі жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында сол кезде қалыптасқан геосаяси жағдайларды ескере отырып, халықаралық құқықтық нормалар мен қағидаттар негізінде тең құқықты және өзара тиімді қатынастар қалыптастыру туралы мәселе тұрды. Бұл басқа мемлекеттермен қатар егеменді даму жолына түскен және мемлекетаралық экономикалық, саяси және мәдени қатынастар жүйесін құруға кіріскен посткеңестік Орталық Азия елдері үшін де маңызды болды. Қазақстан мен Өзбекстанды Орталық Азиядағы аса маңызды стратегиялық серіктестерге жатқызуға болады - аумағында табиғи ресурстардың үлкен қорлары(көмірсутектер, уран, алтын, газ, мұнай, түсті металдар) шоғырланған өңір. Екі мемлекет те айтарлықтай экономикалық және адами әлеуетке ие, ортақ тарихи, географиялық, мәдени, діни және тілдік тамырлармен байланысты, сайып келгенде, өте ұзын жалпы шекара . Қазақстан Республикасы бүгінгі күні посткеңестік кеңістіктегі саяси және экономикалық тұрғыдан ең тұрақты мемлекеттердің бірі болып табылады. Елдің географиялық орналасуының оң және теріс жақтары бар. Қазақстанның мұхиттарға шығу жолы болмаса да, сонымен бірге аумағы бойынша бұл стратегиялық маңызды транзиттік көлік артериялары өтетін Еуразия орталығындағы ең ірі мемлекет (2 724,9 мың шаршы км). Бұл ретте Қазақстан аумағы, халқы, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша (Ресей мен Қытай), сондай-ақ өңірлік орталық рөліне үміткер Иранмен (шекара Каспий теңізі бойынша өтеді) одан едәуір асып түсетін супер державалармен шектеседі. Бұл мән-жайлар объективті себептер бойынша ықпалды көршілердің мүдделерін ескеретін бағыт жүргізетін Қазақстанның сыртқы саяси бағытына әсер етеді. Қазақстандық басшылық серіктестер арасындағы тепе-теңдікті сақтай отырып және өңірлік көшбасшы рөліне үміткер мемлекетке айнала отырып, сондай-ақ Ресеймен қатар өңірлік және өңіраралық интеграциялық жобалардың жетекші қатысушылары мен бастамашыларының бірі болып табылатын осындай жағдайдан пайда таба алды. Сонымен, 1991 жылдың аяғында - 1992 жылдың басында, көбінесе елдің тұрақты көшбасшысы Н. Назарбаева Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының қазіргі шекарасына ие болды, Қазақстан өзін Еуразиялық экономикалық қоғамдастық (ЕурАзЭҚ) және Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) сияқты ұйымдардың белсенді мүшесі ретінде көрсетті, сайып келгенде, 2010 жылдың басынан бастап үш ірі сауда әріптесі - Ресей, Беларусь және Қазақстан Кеден одағын ресімдей алды. Теориялық тұрғыдан алғанда, Қазақстан еуразияшылдық тұжырымдамасын қабылдап, оны жаңғыртып, жаңа жағдайларға бейімдеді. Өзбекстанның Қазақстанмен қарым-қатынасы Кеңес заманынан бері күрделі сипатта болды. Жалпы кеңестік өткеннің мұрасы көп жағдайда жалпы шекараны заңдастыру мәселесіндегі қиындықтар болды. Тарихи тұрғыдан бұл жерлерде қазақтар, өзбектер, тәжіктер және басқа халықтардың өкілдері өмір сүрген. Әр түрлі кезеңдерде мемлекеттер құрылып, ыдырады, сонымен бірге шекаралар да өзгерді. Кеңес өкіметі кезінде республикалар арасындағы шекаралар бірнеше рет өзгерді. Мысалы, егер 1924 ж. межелеу саясатының нәтижесінде Қарақалпақстан Қазақ АКСР құрамына кірсе, 1936 ж. Мәскеудің шешімі бойынша ол өзбек АКСР құрамына кірді.
Посткеңестік кезеңде ұзақ және шиеленісті келіссөздер нәтижесінде Қазақстан мен Өзбекстан мемлекеттік шекараны делимитациялау және демаркациялау мәселелері бойынша дауларды реттей алды,өткір мәселелер ымыралы негізде шешілді. Н. Назарбаев Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы қарым - қатынастарды делимитациялау мәселесінде енді "шешілмеген мәселелер қалмады" деп атап өтті, И.Кәрімов өз кезегінде бұл "дана мемлекеттік ымыраның"нәтижесі екенін атап өтті. Бағыс ауылы Қазақстанға өтті. Негізінен қазақтар тұратын Арнасай бөгетінің бойында орналасқан бес елді мекен өзара уағдаластық бойынша Қазақстанға көшті. Бұрын Қазақстанға тиесілі Түркістан ауылы Өзбекстанға кетті. Қазақстандық көшбасшы Түркістан кентінің тұрғындарына оралман мәртебесімен Қазақстанға қоныс аудару мүмкіндігіне кепілдік берілгенін ерекше атап өтті. Қызылорда облысының басым көпшілігі тұратын үш кенті Өзбекстан құрамына берілді. Тәуелсіз Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 23 қазанда орнатылды, екіжақты шарттық-құқықтық база қазіргі уақытта қызметтің әртүрлі салалары бойынша жүзден астам бірлескен құжаттарды қамтиды. Негізгі құжат 1998 жылғы 30 қазанда қол қойылған Өзбекстан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы мәңгілік достық туралы шарт болды. 1997, 2001, 2002, 2008 жылдары и. Кәрімовтің Қазақстанға бірнеше сапары өтті. Өзбекстан президентінің Астанаға 2002 жылғы 9 қыркүйектегі ресми сапары ерекше маңызға ие болды, сол кезде елдер арасында ортақ мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелерін делимитациялау туралы шартқа қол қойылды, ол бірлескен шекара сызығын айқындауды толығымен аяқтады. Қазақстан-өзбекстан мемлекеттік шекарасы туралы екі шарт та 2003 жылғы 5 қыркүйекте күшіне енді. 1994,1998, 2006 және 2010 жылдары екіжақты өзара іс - қимылды дамытудағы маңызды оқиға Қазақстан Президентінің 2006 жылғы наурыздағы Өзбекстанға мемлекеттік сапары болды, оның барысында екіжақты ынтымақтастықтың басым мәселелерін тиімді шешу мақсатында екі ел президенттерінің қамқорлығымен Мемлекетаралық үйлестіру кеңесін (ХҒС) құру туралы шешім қабылданды. Назарбаевтың 2010 жылғы 16-17 наурыздағы Өзбекстанға ресми сапары кезінде саяси, сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастарын одан әрі дамыту мәселелері талқыланды. Қазақстандық БАҚ сапардың қорытындыларын екі ел арасындағы қарым-қатынастарды түбегейлі жақсарту бағытындағы жаңа кезеңнің басы деп бағалады. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы саяси қатынастар тарихында Өзбекстан президенті И.Каримова астананың бастамаларына қарсы бірнеше рет әрекет етті. Мәселен, 2008 жылғы сәуірде Кәрімовтің Астанаға сапары кезінде Назарбаев "Орталық Азия мемлекеттерінің одағын құру туралы идеяны"ұсынды, [7]. Өзбекстан Президенті бұл идеяны қабылдамай, аймақ мемлекеттерінің экономикасы әр түрлі жоспарланғанын және аймақтық интеграция Орталық Азия елдерінің экономикаларына одан да көп зиян келтіруі мүмкін екенін алға тартты. Қазақстан 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ - ның саммитін өткізуді өзінің басымдығы деп санады, өйткені ел Президенті Н. Назарбаев 70 жасқа толды және өз астанасында әлемнің барлық жетекші көшбасшыларын жинау-Бұл үлкен бедел ғана емес, ол тек Қазақстанның өзінде ғана емес, бүкіл Орталық Азиядағы интеграциялық процестерді дамыту ісінде де жүзеге асыратын қайта құрулар тұрғысынан да зор маңызы бар іс. Осы жылы ЕҚЫҰ саммитін Қазақстанда өткізу идеясы Венада талқыланған кезде, онымен тек бір ел - Өзбекстан келіспейтінін білдірді. Бірақ мұнда да Тараптар дипломатиялық ымыраға келді. И.Кәрімов 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізу идеясын қолдады. Бұған жауап ретінде Қазақстан Өзбекстанның Тәжікстандағы Рогун ГЭС-ін және Қырғызстандағы Қамбарата ГЭС-ін салуға қарсы ұстанымын қолдадыосы жобаларға халықаралық сараптама жүргізу. Сонымен сонымен қатар, Қазақстан мен Өзбекстан өзара ынтымақтастықты арттыруға келісті сауда айналымы. Қазақстанның ресми БАҚ-тарында Қазақстанның өңірдегі көшбасшылық жағдайы туралы жиі айтылатын. Іс жүзінде Астананың Қазақстанның оң сыртқы саяси имиджін дамытуға бағытталған барлық шаралары Қазақстанды Орталық Азиядағы көшбасшы мемлекет ретінде көрсетеді. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығын Астана бүкіл өңір үшін дәуірлік оқиға ретінде бағалайды. И. Кәрімов, өз кезегінде, "Қазақстан билігінің бағыты іс жүзінде елдің ұлттық мүдделеріне қайшы келеді"деп бірнеше рет атап өтті 3 атап айтқанда, Парламент отырыстарының бірінде ол Қазақстанда байырғы этностың мүдделері мен оның ұлттық құрылыстағы рөліне қысым жасалатынын мәлімдеді. Республикалар арасындағы екіжақты қарым-қатынастарда Өзбекстандағы Қазақ ұлттық азшылығының және Қазақстандағы өзбек диаспорасының болуы маңызды рөл атқарады. Өзбекстан халқының едәуір бөлігінің әлеуметтік-экономикалық жағдайының нашарлауы Қазақстан үшін бірқатар жағымсыз процестердің дамуына әсер етті. Бұл, ең алдымен, қазақстандық еңбек нарығында шиеленіс тудыратын заңсыз еңбек мигранттарының көбеюімен байланысты. Республикадан тыс жерлерге жұмыс іздеп баратын Өзбекстан азаматтарының саны жыл сайын артып келеді. Бұл ретте көші-қон процестері қылмыстың, оның ішінде есірткінің заңсыз таратылуына байланысты қылмыстың өсуімен қатар жүреді. Заңсыз өзбек көші-қоны проблемасына оның ең алдымен тығыздығы жоғары және халықтың табиғи өсуі сақталып отырған Қазақстанның оңтүстік облыстарына бағытталғандығы ерекше өзектілік береді. Мигранттардың ағыны осы ерекшеліктерді күшейтеді және әлеуметтік-экономикалық саладағы жүктеменің қарқындылығын арттырады. Қазақтар мен өзбектер арасындағы қарама-қайшылықтар жұмыс орындары үшін бәсекелестік, еңбекақы деңгейіне қатысты шағымдар негізінде туындайды (әдетте, өзбек жұмысшыларының еңбегі қазақ жұмысшыларына қарағанда едәуір арзан бағаланады).
Қазақстан тарихи отанына оралған қазақтарды көтермелеу саясатын жүргізуде, дегенмен бұл үдерісті барынша тиімді деп санауға болмайды. Өзбекстанда өзбектердің оралуын ынталандыру үшін мұндай бағдарлама жоқ, өйткені оның күрт табиғи өсуіне байланысты халықты механикалық түрде көбейту қажет емес. Осылайша, демографиялық саладағы қазақстандық басшылықтың жаһандық мақсаты мен міндеті ел халқын ұлғайту және оны аумаққа барабар сәйкестікке келтіру болып табылады. Ол үшін механикалық тәсіл (шетелдік қазақтарды тарихи отанына қайтару), сондай-ақ халықтың өсуінің табиғи тәсілі (мысалы, әйелдерді материалдық көтермелеу) қолданылады. Өзбекстанда мұндай мақсат жоқ, керісінше, толып кету проблемасы бар. Көші-қон процестерінде діни фактордың да маңызы зор. Өзбектер дәстүрлі түрде діни болды және солай болып қала береді (бүкіл бұрынғы Кеңес Одағының ислам діни орталығы Ташкентте болған), қазақтар ислам дінін аз дәрежеде ұстанады. Егер Өзбекстанда мұсылмандар бүкіл халықтың 90%-ын құраса (өзбектер, тәжіктер, қазақтар, қарақалпақтар, ұйғырлар, татарлар, Қырым татарлары, месхетин түріктері),онда Қазақстанда мұсылмандар халықтың 65% - ына әрең жетеді (қазақтар, ұйғырлар, татарлар, дүнгендер, шешендер, ингуштар, түріктер)[8].
Қазақстан да, Өзбекстан да әлемдік қоғамдастықтың үлкен қызығушылығын тудыратын мемлекеттер. Бұл жерде ең алдымен Ресей, АҚШ, Қытай, сондай-ақ НАТО, Ислам әлемі мемлекеттері, Еуропалық Одақ сияқты әскери-саяси және экономикалық блоктар туралы сөз болып отыр. Ресей үшін Қазақстан посткеңестік кеңістік ауқымындағы негізгі әріптес болып табылады. Бұл экономикалық, атап айтқанда, газ тасымалдау инфрақұрылымын дамытуға байланысты жобаларға да, саяси және мәдени жобаларға да қатысты. Өзбекстан Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы аймақтық көшбасшылық үшін терең тамыр жайған бәсекелестік жеткілікті күшті болған жағдайда маңызды құрал болып табылады, онымен қарым-қатынас орнату арқылы Астанаға белгілі бір қысым көрсету мүмкіндігі пайда болады.
Ресей мен Өзбекстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі 20 жыл ішінде екіжақты қарым-қатынастарда әр түрлі кезеңдер болды, бірақ қазіргі уақытта Ташкент пен Мәскеу Ресей-Өзбекстан ынтымақтастығының негізі болып табылатын стратегиялық серіктестік пен одақтастық қатынастарға сенімді деп айтуға толық негіз бар. Соңғы жылдары әртүрлі салалардағы - саяси, экономикалық, әскери-техникалық, гуманитарлық және басқа да көптеген салалардағы өзара іс-қимылды реттейтін 150-ден астам құжатқа қол қойылды, облыста жобалар белсенді іске асырылуда . [9].
АҚШ үшін Өзбекстанда да, Қазақстанда да өз позициясын нығайту маңызды. Алайда, егер Қазақстан көптеген бағыттар бойынша АҚШ - тың әлемдік ауқымдағы бәсекелестері болып табылатын Ресей мен Қытай арасындағы аумақ ретінде қарастырылса, Өзбекстан-Ауғанстандағы контингентке әскери емес мақсаттағы жүктерді жеткізу үшін маңызды көлік дәліздерінің бірі болып табылатын ел. Қытай үшін Қазақстан - осы кезеңдегі, ең алдымен, экономикалық экспансияның аса маңызды объектісі. Қазақстан нарығын жаулап алу, оны Қытай тауарларымен толтыру және нәтижесінде Қытайдың экономикалық ықпалының өсуі - міне, барынша өзекті міндеттер. Қытайдың қызығушылығы түсінікті: ол Қазақстанда өзінің қатысу географиясын кеңейтуге және Ресей мен Батыс басым өңірлерде нығайтуға ұмтылады. Ресейдің Қазақстандағы саяси ықпалының кез келген әлсіреуі автоматты түрде Қытайдың саяси салмағының өсуіне алып келеді. Өзбекстан Қытай үшін де өте маңызды. Өзбектер этникалық жағынан ұйғырларға жақын. Қытайды Өзбекстанмен байланыстыратын салынып жатқан Қашғар - Әндіжан темір жолы тікелей экономикалық және сауда байланысын орнатуға ықпал етіп, Қазақстанның экспорттық импорттық мүмкіндіктерін біршама әлсіретеді, өйткені тауарлар Қытайдан Өзбекстанға қысқа жолмен барады. Аумағы арқылы осы теміржол магистралі өтетін Қырғызстан транзиттен пайда алып, пайдаға ие болады[10].
ЕО Орталық Азия елдерімен қарым-қатынастарында бірлескен экономикалық мүдделерге сүйенеді. Бұдан басқа, Еуропа елдері ықпал етуді одан әрі кеңейту үшін негіз жасай отырып, өңірде өздерінің техникалық регламенттерін, сапа стандарттарын нысаналы түрде ілгерілетіп келеді. Солтүстік Атлантикалық альянс Өзбекстанда да, Қазақстанда да өз ықпалын біртіндеп күшейтуде. Орталық Азия мемлекеттерінің НАТО-мен ынтымақтастығы іс жүзінде 1994 жылы НАТО-ның "Бейбітшілік жолындағы серіктестік" (БЖС) бағдарламасына қол қоюдан басталды және іс жүзінде өңір елдерінде әскери қатысумен нығайтылды. НАТО-ға мүше мемлекеттермен бірлесіп әскери оқу-жаттығуларға тұрақты қатысатын Орталық Азия батальонын құру осындай ынтымақтастықтың нақты көрінісі болып табылады. Жалпы, Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ынтымақтастық оң серпінге ие. Қазақстан-Өзбекстан қатынастарының шарттық-құқықтық базасы іс жүзінде ынтымақтастықтың барлық қырларын қамтиды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымы айтарлықтай тұрақты. Екі мемлекеттің бір мақсаты бар - өңірдегі тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтау және тығыз тату көршілік байланыстарды жан-жақты дамыту. Қазақстан мен Өзбекстан Орталық Азия өңіріндегі маңызды екі мемлекет ретінде саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық қатынастарды дамыту үшін зор әлеуетке ие. Соңғы уақытта екі ел арасындағы мәдени байланыстар дамыды. Мәдени өзара алмасудың көптеген дәстүрлері қалпына келтірілді, оның жаңа формалары пайда болды, кадрларды даярлау, Ғылым және денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастықты дамыту шаралары жүзеге асырылды. Елдердің осы салалардағы өзара іс-қимылы кейбір оң сандық және сапалық өзгерістерге қол жеткізуге, ықтимал интеграциялық процестер үшін негіз жасауға мүмкіндік берді.
Орталық Азиядағы жетекші әлемдік державалардың белсенді саясаты жағдайында Қазақстан мен Өзбекстанға қиын таңдау жасауға тура келеді: кіммен және қандай салаларда ынтымақтасу керек. Бұған көбінесе елдердің болашағы ғана емес, сонымен бірге аймақтағы жағдай және олардың бір-бірімен қарым-қатынасы да байланысты болады. Ресей Федерациясымен, АҚШ-пен, ЕО-мен, сондай-ақ Қытай, Түркия, Иран,Пәкістан, Үндістан және басқа да өңірлік көшбасшылармен өзара іс-қимылда екі мемлекеттің келісілген іс-қимылдары бүкіл Орталық Азия өңірінде тұрақтылықты нығайту ісінде қажетті нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
Тарихшылар әдетте біздің ортақтығымыз мыңдаған жылдар бойы бірлікпен анықталғанын айтады. Саясаттанушылар жалғастыруда: дәл осы негізде бүгінде екі мемлекет те мемлекеттік басқарудың зайырлы формасын құрды. Біздің мақсатымыз бір-біздің халықтарымыздың өмірін жақсарту. Сондықтан Қазақстан да, Өзбекстан да, Орталық Азиядағы екі көшбасшы мемлекет те барлық бағыттар бойынша белсенді ынтымақтастық жүргізуде.Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастары 1998 жылғы 31 қазандағы мәңгілік достық туралы шартқа және 2013 жылғы 14 маусымдағы стратегиялық әріптестік туралы Шартқа сәйкес дамуда, Екіжақты ынтымақтастықтың шарттық-құқықтық базасында іс жүзінде мемлекетаралық өзара іс-қимылдың барлық салаларын қамтитын 100-ден астам құжат бар.
Бауырластық байланыстарды нығайтуда және бір теңізге құятын өзендерден су ішетін, ежелгі заманнан бері достық пен келісімде өмір сүріп келе жатқан өзбек және қазақ халықтарының мемлекетаралық қатынастарын кеңейтуде жоғары деңгейдегі келіссөздердің қорытындылары бойынша қол қойылған бірқатар құжаттар, Қазақстанда Өзбекстан жылы аясында өткізілетін мәдени-ағарту іс-шаралары, мәдениет қайраткерлерінің сапарларымен алмасу маңызды рөл атқарады. Сауда - экономикалық ынтымақтастық-бауырластық өзара қарым-қатынас деңгейінің басты көрсеткіші. Бұл салада 50-ден астам мемлекетаралық, үкіметаралық және ведомствоаралық құжаттардан тұратын қомақты шарттық-құқықтық база құрылды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы өзара сауданың жалпы шарттары оның Тараптары мен Өзбекстан Республикасы арасындағы 2011 жылғы 18 қазандағы ТМД еркін сауда аймағы туралы шартты қолдану тәртібі жайында Хаттаманың ережелерімен айқындалады (2013 жылғы 31 мамырда Минскіде қол қойылды).
Достық пен ынтымақтастық әсіресе өткен ғасырдың соңғы ширегінде күшейе түсті. Екі ел арасындағы мәдени байланыстар кеңейіп, дамыды. Қазақстан Республикасында 2018 жылды Өзбекстан жылы деп жариялау, 2019 жыл - Өзбекстандағы Қазақстан жылы деп жариялау тарихи оқиға болды. Осылайша, Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы өзара қарым-қатынастарды дамыту Орталық Азиядағы халықаралық қатынастардың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Мәдениет, білім, туризм бірлескен игі және үлкен істердің іргетасына айналды. Өзбекстан Республикасының ресми органдарының мәліметінше, елде 1 миллионға жуық қазақ тұрады. Қазақтардың мәдени рухани сұраныстарын қамтамасыз ету үшін Өзбекстанда көп жылдар бойы 30 облыстық және аудандық филиалдары бар республикалық қазақ мәдени орталығы жұмыс істейді. Қазақстанның Өзбекстандағы елшілігінің деректері бойынша қазақ тіліндегі білім беруді дамыту да лайықты деңгейде қолдау табуда. Билік 441 аралас қазақ-өзбек орта мектебі мен 192 қазақ орта мектебінің жұмысын қамтамасыз етуде. Өзбекстандағы жоғары білім беру жүйесі аясында республиканың жоғары оқу орындарында қазақ тілі бакалаврларын даярлау жүргізілуде. Мұндай қарым-қатынас екі мемлекет пен халықтардың достығын нығайтуға ықпал ететіні сөзсіз. Өйткені Қазақстанда да ана тілін үйренуге және өзінің ұлттық мәдениетін сақтауға ұмтылған өзбектер аз емес. Айта кетейік, Шымкентте өзбек театры жұмыс істейді, мерзімді басылымдар таралымы артып келеді, өзбек орталығы белсенді жұмыс істейді. Қазіргі уақытта Өзбекстаннан келген қазақтарды қазақстандық жоғары оқу орындарында және керісінше оқытуды жолға қою жоспарлануда. Қазақстанда біздің елімізде тұратын этностардың мәдениетін және этносаралық келісімді жаңғырту мен дамытуға жан-жақты көмек көрсететін ҚХА жұмыс істейді.
Өзбекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзиеевтің шақыруы бойынша 2019 жылғы 14-15 сәуірде Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Өзбекстанға мемлекеттік сапары өтті.
Өзбекстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевты Қазақстан Республикасының Президенті лауазымына кірісуімен жылы және шын жүректен құттықтап, Қазақстанның қазіргі заманғы дамуына және шет мемлекеттермен көпжақты байланыстарына лайықты үлес қосқан мемлекет қайраткері және халықаралық ауқымдағы саясаткер ретіндегі мол тәжірибесін атап өтті. Мемлекет басшылары Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың екі ел арасындағы бауырластық байланыстар мен стратегиялық серіктестікті, оның ішінде Орталық Азиядағы бейбітшілікті, тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ынтымақтастықты дамытудағы айрықша рөлін ерекше атап өтті. Осы тұрғыда Президент қ.Тоқаев Президент Ш. Мирзиеевті Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастары мен өңірлік өзара іс-қимылды кеңейту мен нығайтуға бағытталған Қазақстанның қазіргі сыртқы саяси бағытының сабақтастығын сақтауға сендірді.
Келіссөздер барысында президенттер достық, өзара құрмет, сенім және ашықтықтың дәстүрлі рухында екіжақты қарым-қатынастардың негізгі мәселелерін, өзара мүдделілік білдірілетін өзекті өңірлік және халықаралық проблемаларды талқылады, сондай-ақ екі ел арасындағы кең ауқымды ынтымақтастықты одан әрі тереңдету перспективаларын қарастырды. Мемлекет басшылары терең тарихи және рухани байланыстарға, тату көршілік пен өзара қолдауға негізделген Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы тығыз әрі берік достық қарым-қатынастардың өсіп келе жатқан сипатын қанағаттанушылықпен атап өтіп, екіжақты ынтымақтастықты жаңа сапалы деңгейге шығару екі бауырлас халықтың мүдделеріне сай келетініне сенім білдірді.Президенттер, принциптер мен міндеттемелерге деген адалдықты растай отырып, 1998 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мәңгілік достық туралы шартта және 2013 жылғы 14 маусымдағы Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы стратегиялық әріптестік туралы шартта көрсетілген төмендегілер туралы мәлімдейді:
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Өзбекстан Республикасының Үкіметі арасындағы 2017-2019 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық Стратегиясын дәйектілікпен орындау екі елдің стратегиялық мүдделерінің ортақтығына негізделген экономика саласындағы өзара тиімді және жемісті өзара іс-қимылды өрістетуге қызмет етеді. Мемлекеттер басшылары өзара сауданың оң қарқынын ризашылықпен атап өте отырып, екіжақты сауда көлемінің одан әрі 5 млрд. - қа дейін өсуін қамтамасыз етуге өз ұмтылыстары бойынша ортақ пікірде. сондай-ақ өңіраралық өзара іс-қимылды қоса алғанда, экономикалық кооперация мен инвестициялық ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді жаңа нысандарын дамыту.
Тараптар 2018 жылғы 16 қарашада Шымкент қаласында өткен Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы бірінші өңіраралық ынтымақтастық форумының және 2019 жылғы 15 наурызда Ташкент қаласында өткен Орталық Азия елдерінің бірінші өңірлік экономикалық форумының қорытындыларын оң бағалады. Мұндай форматтар екіжақты және өңірлік деңгейлерде өзара тиімді экономикалық ынтымақтастықты нығайтуға және ұлғайтуға, сауда, инвестициялар, логистика саласындағы жаңа перспективалы жобаларды іске асыруға, интеграцияланған өнеркәсіптік технопарктер, ғылыми инновациялық кластерлер мен еркін экономикалық аймақтарды құруға ықпал ететін болады. Президенттер екіжақты ынтымақтастық жөніндегі бірлескен үкіметаралық комиссияның қызметін жандандыру мен жетілдірудің, сондай-ақ екі елдің үкімет басшыларын тең төрағалармен тағайындау арқылы оның мәртебесін арттырудың маңыздылығын атап өтті.
Мемлекет басшылары халықаралық саясаттың өзара мүдделілікті білдіретін маңызды мәселелері бойынша тараптар ұстанымдарының ұқсастығын растады және Орталық Азияның халықтары игілігі мен гүлденуі үшін тұрақтылық пен қауіпсіздік ахуалын нығайтуға жәрдемдесуге өзара ұмтылысты атап өтті. Тараптар Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес және басқа да халықаралық және өңірлік ұйымдар шеңберінде өзара тиімді ынтымақтастықты жалғастыруға уағдаласты.
Өзбекстан көшбасшысы 2017-2018 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде Орталық Азия мемлекеттерінің ортақ мүдделерін халықаралық аренада ілгерілету мәселелеріндегі Қазақстан Республикасының қызметіне жоғары баға берді. Елдер басшылары БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдар шеңберінде екі тараптың халықаралық бастамаларын өзара қолдау бойынша екі мемлекет ұстанымдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Боранқұл М.
Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020200 - Халықаралық қатынастар
Қарағанды 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Тарих факультеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Кенжеғали Ж.М.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
5В020200 - Халықаралық қатынастар
Орындаған: Боранқұл М.
Ғылыми жетекші: Кенжеғали Ж.М.
Қарағанды 2021
Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Факультет: Тарих
Мамандық: Халықаралық қатынастар
Кафедра: Бүкіләлем тарихы және халықаралық қатынастар
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
04_11_2020 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Боранқұл Мерей
курс, МО-41к пя, Халықаралық қатынастар, күндізгі
Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
университет бойынша _02_ қараша 2020 ж. № 1105 бұйрықпен бекітілді.
Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі _30_ сәуір 2020 ж.
Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер): 1998 жылғы 31 қазандағы мәңгілік достық туралы шарт;2013 жылғы 14 маусымдағы стратегиялық әріптестік туралы Шарт; Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы тәрізді заңнамалық құжаттар.
Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі: Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы саясаттағы және халықаралық қатынастардағы даму концепциясының тарихын қарастыру ; экономикалық , саяси дамуын айқындау; Елдердің тәжірибесіндегі экологиялық мәселені зерттеу; мәдени-гуманитарлық қатынастарын қарастыру.
Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т.б.): Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымының көрсеткіштері
Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1 Основные направления двустороннего сотрудничества Казахстана и Узбекистана - 1991 - 2006 гг. Вестник национальной Академии РК. - 2006. № 5. С. 93 - 96.
2 Сафаев С. Марказий Осиё геополитикасы. - Тошкент, - 2005ж.
3 Қасымова Н. Центральная Азия: геоэкономика, геополитика и безопасность. - Ташкент, - 2002ж.
4 Жураев С. Проблемы современных международных отношений. - Ташкент.
5 Саидов А. Межпарламентские организации мира. - М.: Международные отношения, - 2004ж. - 351 с.
6 Уалиханов Ш. Собрание сочинений. - Алма-Ата, - 1961г. - Т.1. - С. 430.р
7 Назарбаев Н.А. Послание Президента РК народу Казахстана. Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации Казахстанская правда. - 2005. - 19 февраля.
8 Новый виток во взаимоотношениях Астаны и Ташкента - [Электронный ресурс] Сайт Информационного агентства Фергана. М., - 2010. - Режим доступа: URL: http:www.fergananews.comarticle. php?id=6530.
9 Казахская и узбекская диаспора: важный фактор развития отношений между Казахстаном и Узбекистаном. Хронология, структура и некоторые законо - мерности формирования казахской государственности Материалы Международной научно-теоретической конференции, посвященной 70-летнему юбилею доктора юридических наук, профессора, академика Академии юридических наук РК Т. Агдарбекова, - 7 - 8 ноября - 2008 г. Туркестан: МКТУ
им. Х.А. Ясави, - 2008. С. - 535 - 540.
Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің, тараудың нөмірі, атауы
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырманы алу мерзімдері
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады (қолы)
Тақырып таңдау, жоспар
құру және библиография қарастыру
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М.
Қыркүйек 2020ж.
1- бөлім Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынаста-рының қалыптасуы арналған консуль-тация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Қазан-қараша 2020 ж.
2-бөлім Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары туралы консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Желтоқсан- қаңтар 2020 ж.
Негізгі бөлім бойынша консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Қаңтар-ақпан
2021 ж.
Жұмыстың кіріспе бөлімі бойынша
консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Сәуір 2021 ж.
Қорытынды бойынша консультация
т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М
Сәуір 2021 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту, жоспарын құру
Қыркүйек 2020ж.
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
Қыркүйек 2020ж.
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Қазан-қараша 2020ж.
Іс-тәжірибеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
Желтоқсан-қаңтар 2021ж
Іс-тәжірибе уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Наурыз айының аяғы сәуірдің басы 2021ж
Іс-тәжірибе аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Сәуір 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын- пікірге ұсыну
Мамырдың басы 2021ж.
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нұсқасын тапсыру
Мамыр 2021ж.
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
Мамыр-маусым 2021ж.
МАК кестесіне сәйкес
2.Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
Қыркүйек 2020ж.
2
Дипломдық жобаны дайындау үшін материалдар жинау
Қыркүйек 2020ж.
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
Қазан-қараша 2020ж.
Іс-тәжірибеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2-тарау)
Желтоқсан-қаңтар 2021ж
Іс-тәжірибе уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
Наурыз 2021ж
Іс-тәжірибе аяқталғаннан кейінгі бірінші
аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
Сәуір 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын- пікірге ұсыну
Мамыр 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірмен соңғы нұсқасын тапсыру
Мамыр 2021ж.
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
Мамыр-маусым 2021ж.
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні 10 09 2020 ж.
Ғылыми жетекшісі_______________ т.ғ.к.,PhD Кенжеғали Ж.М.
Тапсырманы қабылдады: студент Боранқұл М.
Қысқартулар
Берілген дипломдық жұмыста келесі қысқартулар пайдаланылған:
жж. - жылдары
т.б. - тағы да басқа
ғ. - ғасыр
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
ДСҰ - Дүниежүзілік Сауда Ұйымы
ЕО - Еуропалық Одақ
ЖІӨ - Жалпы Ішкі Өнім
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨР - Өзбекстан Республикасы
ТДМ - Тұрақты Даму Мақсаттары
ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ШЫҰ-Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы
АКСР - Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы
ЕурАзЭҚ -Еуразиялық экономикалық қоғамдастық
ХҒС- Халықаралық Ғарыш Станциясы
ЕҚЫҰ- Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы
НАТО- North Atlantic Treaty Organization
АИР-Ауғанстан Ислам Республикасын
ИЫҰ-Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының
ХАҚҚ-Халықаралық Аралды құтқару қоры
ГЭС- Гидроэлектростанция
ЮНЕСКО - Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет жөніндегі Ұйымы.
БЭК - Біртұтас экономикалық кеңістік
АӨСШК - Азиядағы Өзара Ықпалдастық және Сенім Шаралары жөніндегі Кеңес
ЕурАзЭҚ- Еуразия Экономикалық Қауымдастығы
ТҚО - Терроризмге қарсы орталық
ТРАСЕКА- Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
2 . Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары
2.1 Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері
2.2 Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД)
2.3 Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары
3.Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ғылыми-мәдени қарым - қатынастар
3.1 ҚР мен ӨР - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі
3.2 Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы
Қopытынды
Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі...
2 Қазақстан-Өзбекстан саяси-экономикалық қарым-қатынастары ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері ... ... ... ... ... ... . ... .
2.2 Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ..
3 . Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ғылыми-мәдени қарым - қатынастар ... ..
3.1 ҚР мен ӨР - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы
Қopытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін және жаңа Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы құрылғаннан кейін, жалпыға бірдей танылған нормалар мен қағидаттар негізінде олардың арасында тең құқықты және өзара тиімді қатынастарды қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі болды. Бұл егеменді даму жолына түскен Орталық Азия мемлекеттері үшін де маңызды болды. Осы өңірдің халықтары өз болашағын бірлесіп құру, жаңа жағдайда тату көршілік мемлекетаралық қатынастарды,өзара тиімді экономикалық, саяси және мәдени өзара байланыстарды жолға қою қажеттігін сезінді. Жаңа қоғамдық-саяси үдерістердегі Отандық тарих ғылымының өзекті бағыты тәуелсіз Қазақстанның халықаралық аренаға шығуының көпқырлы тәжірибесін жүйелеу, республиканың әлемдік қоғамдастық мемлекеттерімен сыртқы байланыстардың жаңа құрылымының толық құқықты негізде құрылуы, оның ішінде Орталық Азия өңірі елдерімен сындарлы ынтымақтастықтың қалыптасуы мен дамуы үдерістерін зерттеу болды. Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 23 қарашада орнатылды. 1993 жылғы шілдеден бастап Алматыда Өзбекстан Республикасының Елшілігі жұмыс істейді, 1993 жылғы қарашада Ташкентте Қазақстан Республикасының Елшілігі ашылды. Өзбекстан мен Қазақстанның ынтымақтастықтың барлық салаларын қамтитын 107 құжаттан тұратын ауқымды шарттық-құқықтық базасы бар. Негізгі құжаттар достық ынтымақтастық және өзара көмек туралы шарт (24.06.1992 жыл), мәңгілік достық туралы шарт (31.10.1998 жыл) және стратегиялық әріптестік туралы шарт (14.06.2013 жыл) [1]
Бұл тұрғыда Қазақстан мен Өзбекстанның өзара қарым-қатынасы ерекше мәнге ие. Қазіргі заман жағдайында Орталық Азия өңірінің жетекші стратегиялық серіктестері ретінде Қазақстанның Өзбекстанмен өзара қарым-қатынасының тарихына қызығушылықтың күшеюі геосаяси және геоэкономикалық себептерге байланысты. Біріншіден, екі республиканың қарым-қатынасы тұтастай алғанда Орталық Азия өңіріндегі халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің негізгі элементі болып табылады. Сондықтан олардың өзара қарым-қатынастарын талдау Орталық Азиядағы қазіргі тарихи процестерді құру мен түсінудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылатыны табиғи нәрсе. Жаңа ғылыми әзірлемелердің қажеттілігі және Қазақстанның шет елдермен сындарлы ынтымақтастығына қатысты тәуелсіз негізделген тұжырымдардың қажеттілігі осы проблеманың басымдығына байланысты бірқатар теориялық және әдіснамалық мәселелерді шешуді талап етеді, бұл осы жұмыста Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы қарым-қатынас мысалында зерттеледі. Аймақтық қақтығыстар мен соғыстардың болуы, халықаралық терроризм, аймақтық тұрақтылық, есірткі саудасы және басқалар сияқты қазіргі заманғы шындықтар жүйелі түсіну мен талдауды қажет етеді.Екі елдің мәдени өзара іс-қимыл дәстүрлерін, олардың өзара түсіністікке әсер ету ерекшеліктерін зерделеуде жинақталған тәжірибенің практикалық маңызы да бар. Саясат, экономика, қауіпсіздік және мәдениет саласындағы екіжақты байланыстар призмасы арқылы қазіргі Қазақстан-Өзбекстан қатынастарының өзекті кесіндісіне жүргізілген талдау өзекті зерттеулер сериясын жасау және Өзбекстан мен Қазақстан ынтымақтастығының қазіргі заманғы тарихымен тығыз байланысты кешенді зерделеуді жандандыру үшін басым мәнге ие. Бұл тұрғыда Орталық Азиядағы стратегиялық әріптес ретіндегі Қазақстан - Өзбекстан қарым-қатынасы геосаяси және геоэкономикалық факторларға байланысты сөзсіз ғылыми қызығушылық тудырады. Осылайша, мәселенің өзін белгілеу және Қазақстанның Өзбекстанмен ынтымақтастығын ғылыми зерттеу маңызды қоғамдық-саяси және мемлекетаралық мәнге ие.
Ғылыми зерттеудің хронологиялық шеңбері. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы ыдырап , орнына Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы өмірге келгеннен , яғни 1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасының арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас кезеңін қамтиды.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі. Қазақстан мен Өзбекстанның егемендік пен тәуелсіздік алу жағдайындағы саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығының негізгі бағыттарын,нысандары мен даму серпінін талдау және анықтау. Бұдан басқа, тағы бір маңызды мақсат - Орталық Азияда тұрақтылық пен орнықты дамуды сақтау. Осы ғылыми мақсаттарды іске асырудың практикалық аспектісі - Өзбекстанның сыртқы саяси мүдделерін іске асырудың белсенді тәсілдерін белгілеу және Орталық Азияда екі және көпжақты әріптестікті неғұрлым тиімді дамыту мүмкіндігі бар. Осыған байланысты осы мақсатты іске асыру үшін төмендегі міндеттерді шешу қолға алынды:
- даму мәселесінің тарихи-әдіснамалық аспектілерін көрсету
Қазақстан мен Өзбекстанның көптеген векторлық байланыстары;
- ынтымақтастықтың қалыптасу кезеңдерін талдау,
Өзбекстан олардың негізінде әлеует пен құқықтық базаны дамытады
Қазақстанмен көпжақты қатынастар;
- Қазақстан мен Өзбекстанарасындағы ынтымақтастықтың сипатын ашу
халықаралық саясатта, саяси тұрақтылықты орнатуда және
Орталық Азия өңірінде және бүкіл әлемде қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- көп өлшемді орналастыруды тежейтін факторларды анықтау
республикалар арасындағы байланыстарды нығайту және олардың жаһандық
интеграциялық процестер әлемдік интеграцияның құрамдас бөлігі ретінде;
-мәдени-гуманитарлық саладағы ынтымақтастықтың дағдарыстан кейінгі кезеңде жаңару мен ілгерілеу жолында республикалардың ілгерілеу процесіне әсерін қарастыру.
Диплом жұмысының мақсаты. Қазіргі кезеңдегі Қазақстан - Өзбекстан қарым - қатынастары диплом жұмысының мақсаты болып табылады .
Диплом жұмысының міндеттері:Өткен тарихи оқиғаларға сипаттама беріп одан сабақ алу қажеттілігін түсіндруге сәйкес диплом жұмысының мақсатына қол жеткізу үшін мынандай міндеттерді шешу қойылды:
-Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
- Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
- Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы шекараны делимитациялау және демаркациялау процестері.
-Өңірлік ұйымдар шеңберіндегі Қазақстан мен Өзбекстан қарым-қатынастарының дамуы (ШЫҰ, ТМД)
- Қазақстан мен Өзбекстан экономикалық байланыстары
- Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы - ғылым мен мәдениет саласындағы өзара қарым-қатынастардың қазіргі спектрі
- Мемлекеттер арасындағы экология және су ресурстарын бірлесе пайдалану салаларындағы қатынастардың дамуы.
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі . Жұмыстың әдіснамалық негізі жаңа саяси ойлау, қоғамдық қатынастарды талдау теориясы мен әдіснамасымен әлемдік ғылым жинақтаған процестер. Зерттеудің негізгі ғылыми тұжырымдамасы ашық экономика құру парадигмаларына және әлемдік қоғамдастыққа жан-жақты интеграцияға негізделген ұлттық тәуелсіздікті нығайту тұжырымдамасы болды. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың сөйлеген сөздері мен еңбектері зерттеудің әдіснамалық негіздері мен құралдарын әзірлеу үшін ерекше құнды болып табылды. Онда егеменді ұлттық дамудың өзіндік үлгісі айқындалып, Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени байланыстарын қалыптастырудың негізге алынатын қағидаттары тұжырымдалды.
Диплом жұмысының деректік негізі мен ғылыми зерттелу деңгейі. Зерттеу тақырыбымыз бойынша құнды деректер тарихи зерттеу процестері, еңбектері мен мақалалар. Тарихнамалық негізін отандық және шетел зерттеушілерінің еңбектері құрайды. Орталық Азияның қазіргі геосаясатын зерттеуге қосқан маңызды үлесі белгілі дипломат С. Сафаевтың [2] кітабы енгізілді, онда автор аймақтың негізгі геосаяси және геоэкономикалық факторларын анықтайды. Орталық Азиядағы айм ақтық қатынастардың теориясы мен тәжірибесінің мәселелері Н. Қасымова[3] мен С.Жураевтың[4] бірқатар еңбектерінде қаралды. А.Саидовтың [5] еңбектері халықаралық-құқықтық қатынастар мен саяси реформаларды зерттеуге үлкен үлес қосты. С. М. Әділходжаеваның жұмысы жаһандану және ұлттық даму мәселелерін зерттеуге арналған. Көрнекті қазақ ғалымы Ш.Ш. Уәлихановтың [6] өзбек-қазақ әдеби және ғылыми байланыстарының тарихы саласындағы зерттеулері өзбектер мен қазақтардың фольклорының мазмұны мен формасы жағынан өте ұқсас екендігін, бұл олардың өмірінің тарихи қалыптасқан географиялық, экономикалық және мәдени жағдайларынан туындағанын айқын дәлелдейді. Алайда, маңызды нақты материалдарды қамтитын жоғарыда аталған көздер көбінесе сипаттамалық сипатта болады. Жалпы алғанда,осы кезеңге арналған тарихнамалық материал, өзінің бағыты бойынша да айтарлықтай ауқымды және көлемді, алайда бұл мәселе тарих ғылымында кешенді түрде қарастырылмаған. Жұмыста теориялық тұрғыдан маңызды ережелерді бөліп көрсетуге және олардың тарихи-логикалық ұстанымын құруға талпыныс жасалады, бұл мәселені шешудің жүйелі тәсілін ашады.
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізі жаңа саяси ойлаумен, әлемдік ғылым жинақтаған қоғамдық процестерді талдаудың теориясы мен әдіснамасымен айқындалған. Зерттеудің негізгі ғылыми тұжырымдамасы ұлттық экономиканы нығайту тұжырымдамасы болды. Ашық экономика құру парадигмасына және әлемдік қоғамдастыққа жан-жақты интеграцияға негізделген.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Жұмыстың ғылыми жаңалығы -онда Тәуелсіз Қазақстанның Өзбекстанмен саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық, экологиялық байланыстарының жаңа құрылымының қалыптасуы мен даму динамикасын жан-жақты зерттеуге әрекет жасалды. Жұмыста халықаралық ынтымақтастықтың тәуелсіз моделінің тұжырымдамалық және салыстырмалы сипаттамасына назар аударылады
Қазақстанның Өзбекстанмен тең құқылы әріптестігінің тәжірибесін жалпылау призмасы қалыптасқан көп қырлы сыртқы байланыстардың қазақстандық қоғамның қайта өрлеуінің, жаңаруының және прогресінің ішкі процестеріне, республиканың өңірлік және әлемдік, саяси, экономикалық және мәдени кеңістікке интеграциялануының әсерін көрсетеді.
Диплом жұмысының қолданыстық маңызы. Зерттеу жұмысы барынсында көтерілген мәселелер Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы халықаралық қатынастарында болған тарихи оқиғалармен тікелей байланысты. Диплом жұмысында көрсетілген нәтижелер мен қорытындылар халықаралық қатынастар саласындағы мамандармен бірге саясаттанушылар мен тарихшылар үшін қызығушылық танытады. Келтірілген қорытындылар Қазақстан Республикасының сыртқы саяси мекемелер мамандары мен қызметкерлері үшін теориялық және қолданыстық маңызда қолданылуы мүмкін.Дипломдық жұмыс барысында жиналған мәлметтерді жоғары оқу орнына арналған халықаралық қат ынастар мен сыртқы саясат тарихына қатысты жалпы және арнайы пәндерден сабақ барсында , дәлірек айтсақ Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты курсы бойынша дәріс беру барысында пайдалануға болады.
Зерттелу жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден , үш тараудан және қорытынды мен пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Қорытындыда жалпы диплом жұмысы бойынша тұжырым жасалды.
1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым-қатынастарының қалыптасуы
1.1 Қазақстан мен Өзбекстанның дипломатиялық қарым қатынастарының қалыптасуының тарихи алғышарттары
Кеңес Одағының ыдырауы нәтижесінде посткеңестік кеңістіктегі жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында сол кезде қалыптасқан геосаяси жағдайларды ескере отырып, халықаралық құқықтық нормалар мен қағидаттар негізінде тең құқықты және өзара тиімді қатынастар қалыптастыру туралы мәселе тұрды. Бұл басқа мемлекеттермен қатар егеменді даму жолына түскен және мемлекетаралық экономикалық, саяси және мәдени қатынастар жүйесін құруға кіріскен посткеңестік Орталық Азия елдері үшін де маңызды болды. Қазақстан мен Өзбекстанды Орталық Азиядағы аса маңызды стратегиялық серіктестерге жатқызуға болады - аумағында табиғи ресурстардың үлкен қорлары(көмірсутектер, уран, алтын, газ, мұнай, түсті металдар) шоғырланған өңір. Екі мемлекет те айтарлықтай экономикалық және адами әлеуетке ие, ортақ тарихи, географиялық, мәдени, діни және тілдік тамырлармен байланысты, сайып келгенде, өте ұзын жалпы шекара . Қазақстан Республикасы бүгінгі күні посткеңестік кеңістіктегі саяси және экономикалық тұрғыдан ең тұрақты мемлекеттердің бірі болып табылады. Елдің географиялық орналасуының оң және теріс жақтары бар. Қазақстанның мұхиттарға шығу жолы болмаса да, сонымен бірге аумағы бойынша бұл стратегиялық маңызды транзиттік көлік артериялары өтетін Еуразия орталығындағы ең ірі мемлекет (2 724,9 мың шаршы км). Бұл ретте Қазақстан аумағы, халқы, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша (Ресей мен Қытай), сондай-ақ өңірлік орталық рөліне үміткер Иранмен (шекара Каспий теңізі бойынша өтеді) одан едәуір асып түсетін супер державалармен шектеседі. Бұл мән-жайлар объективті себептер бойынша ықпалды көршілердің мүдделерін ескеретін бағыт жүргізетін Қазақстанның сыртқы саяси бағытына әсер етеді. Қазақстандық басшылық серіктестер арасындағы тепе-теңдікті сақтай отырып және өңірлік көшбасшы рөліне үміткер мемлекетке айнала отырып, сондай-ақ Ресеймен қатар өңірлік және өңіраралық интеграциялық жобалардың жетекші қатысушылары мен бастамашыларының бірі болып табылатын осындай жағдайдан пайда таба алды. Сонымен, 1991 жылдың аяғында - 1992 жылдың басында, көбінесе елдің тұрақты көшбасшысы Н. Назарбаева Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының қазіргі шекарасына ие болды, Қазақстан өзін Еуразиялық экономикалық қоғамдастық (ЕурАзЭҚ) және Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) сияқты ұйымдардың белсенді мүшесі ретінде көрсетті, сайып келгенде, 2010 жылдың басынан бастап үш ірі сауда әріптесі - Ресей, Беларусь және Қазақстан Кеден одағын ресімдей алды. Теориялық тұрғыдан алғанда, Қазақстан еуразияшылдық тұжырымдамасын қабылдап, оны жаңғыртып, жаңа жағдайларға бейімдеді. Өзбекстанның Қазақстанмен қарым-қатынасы Кеңес заманынан бері күрделі сипатта болды. Жалпы кеңестік өткеннің мұрасы көп жағдайда жалпы шекараны заңдастыру мәселесіндегі қиындықтар болды. Тарихи тұрғыдан бұл жерлерде қазақтар, өзбектер, тәжіктер және басқа халықтардың өкілдері өмір сүрген. Әр түрлі кезеңдерде мемлекеттер құрылып, ыдырады, сонымен бірге шекаралар да өзгерді. Кеңес өкіметі кезінде республикалар арасындағы шекаралар бірнеше рет өзгерді. Мысалы, егер 1924 ж. межелеу саясатының нәтижесінде Қарақалпақстан Қазақ АКСР құрамына кірсе, 1936 ж. Мәскеудің шешімі бойынша ол өзбек АКСР құрамына кірді.
Посткеңестік кезеңде ұзақ және шиеленісті келіссөздер нәтижесінде Қазақстан мен Өзбекстан мемлекеттік шекараны делимитациялау және демаркациялау мәселелері бойынша дауларды реттей алды,өткір мәселелер ымыралы негізде шешілді. Н. Назарбаев Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы қарым - қатынастарды делимитациялау мәселесінде енді "шешілмеген мәселелер қалмады" деп атап өтті, И.Кәрімов өз кезегінде бұл "дана мемлекеттік ымыраның"нәтижесі екенін атап өтті. Бағыс ауылы Қазақстанға өтті. Негізінен қазақтар тұратын Арнасай бөгетінің бойында орналасқан бес елді мекен өзара уағдаластық бойынша Қазақстанға көшті. Бұрын Қазақстанға тиесілі Түркістан ауылы Өзбекстанға кетті. Қазақстандық көшбасшы Түркістан кентінің тұрғындарына оралман мәртебесімен Қазақстанға қоныс аудару мүмкіндігіне кепілдік берілгенін ерекше атап өтті. Қызылорда облысының басым көпшілігі тұратын үш кенті Өзбекстан құрамына берілді. Тәуелсіз Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 23 қазанда орнатылды, екіжақты шарттық-құқықтық база қазіргі уақытта қызметтің әртүрлі салалары бойынша жүзден астам бірлескен құжаттарды қамтиды. Негізгі құжат 1998 жылғы 30 қазанда қол қойылған Өзбекстан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы мәңгілік достық туралы шарт болды. 1997, 2001, 2002, 2008 жылдары и. Кәрімовтің Қазақстанға бірнеше сапары өтті. Өзбекстан президентінің Астанаға 2002 жылғы 9 қыркүйектегі ресми сапары ерекше маңызға ие болды, сол кезде елдер арасында ортақ мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелерін делимитациялау туралы шартқа қол қойылды, ол бірлескен шекара сызығын айқындауды толығымен аяқтады. Қазақстан-өзбекстан мемлекеттік шекарасы туралы екі шарт та 2003 жылғы 5 қыркүйекте күшіне енді. 1994,1998, 2006 және 2010 жылдары екіжақты өзара іс - қимылды дамытудағы маңызды оқиға Қазақстан Президентінің 2006 жылғы наурыздағы Өзбекстанға мемлекеттік сапары болды, оның барысында екіжақты ынтымақтастықтың басым мәселелерін тиімді шешу мақсатында екі ел президенттерінің қамқорлығымен Мемлекетаралық үйлестіру кеңесін (ХҒС) құру туралы шешім қабылданды. Назарбаевтың 2010 жылғы 16-17 наурыздағы Өзбекстанға ресми сапары кезінде саяси, сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастарын одан әрі дамыту мәселелері талқыланды. Қазақстандық БАҚ сапардың қорытындыларын екі ел арасындағы қарым-қатынастарды түбегейлі жақсарту бағытындағы жаңа кезеңнің басы деп бағалады. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы саяси қатынастар тарихында Өзбекстан президенті И.Каримова астананың бастамаларына қарсы бірнеше рет әрекет етті. Мәселен, 2008 жылғы сәуірде Кәрімовтің Астанаға сапары кезінде Назарбаев "Орталық Азия мемлекеттерінің одағын құру туралы идеяны"ұсынды, [7]. Өзбекстан Президенті бұл идеяны қабылдамай, аймақ мемлекеттерінің экономикасы әр түрлі жоспарланғанын және аймақтық интеграция Орталық Азия елдерінің экономикаларына одан да көп зиян келтіруі мүмкін екенін алға тартты. Қазақстан 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ - ның саммитін өткізуді өзінің басымдығы деп санады, өйткені ел Президенті Н. Назарбаев 70 жасқа толды және өз астанасында әлемнің барлық жетекші көшбасшыларын жинау-Бұл үлкен бедел ғана емес, ол тек Қазақстанның өзінде ғана емес, бүкіл Орталық Азиядағы интеграциялық процестерді дамыту ісінде де жүзеге асыратын қайта құрулар тұрғысынан да зор маңызы бар іс. Осы жылы ЕҚЫҰ саммитін Қазақстанда өткізу идеясы Венада талқыланған кезде, онымен тек бір ел - Өзбекстан келіспейтінін білдірді. Бірақ мұнда да Тараптар дипломатиялық ымыраға келді. И.Кәрімов 2010 жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізу идеясын қолдады. Бұған жауап ретінде Қазақстан Өзбекстанның Тәжікстандағы Рогун ГЭС-ін және Қырғызстандағы Қамбарата ГЭС-ін салуға қарсы ұстанымын қолдадыосы жобаларға халықаралық сараптама жүргізу. Сонымен сонымен қатар, Қазақстан мен Өзбекстан өзара ынтымақтастықты арттыруға келісті сауда айналымы. Қазақстанның ресми БАҚ-тарында Қазақстанның өңірдегі көшбасшылық жағдайы туралы жиі айтылатын. Іс жүзінде Астананың Қазақстанның оң сыртқы саяси имиджін дамытуға бағытталған барлық шаралары Қазақстанды Орталық Азиядағы көшбасшы мемлекет ретінде көрсетеді. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығын Астана бүкіл өңір үшін дәуірлік оқиға ретінде бағалайды. И. Кәрімов, өз кезегінде, "Қазақстан билігінің бағыты іс жүзінде елдің ұлттық мүдделеріне қайшы келеді"деп бірнеше рет атап өтті 3 атап айтқанда, Парламент отырыстарының бірінде ол Қазақстанда байырғы этностың мүдделері мен оның ұлттық құрылыстағы рөліне қысым жасалатынын мәлімдеді. Республикалар арасындағы екіжақты қарым-қатынастарда Өзбекстандағы Қазақ ұлттық азшылығының және Қазақстандағы өзбек диаспорасының болуы маңызды рөл атқарады. Өзбекстан халқының едәуір бөлігінің әлеуметтік-экономикалық жағдайының нашарлауы Қазақстан үшін бірқатар жағымсыз процестердің дамуына әсер етті. Бұл, ең алдымен, қазақстандық еңбек нарығында шиеленіс тудыратын заңсыз еңбек мигранттарының көбеюімен байланысты. Республикадан тыс жерлерге жұмыс іздеп баратын Өзбекстан азаматтарының саны жыл сайын артып келеді. Бұл ретте көші-қон процестері қылмыстың, оның ішінде есірткінің заңсыз таратылуына байланысты қылмыстың өсуімен қатар жүреді. Заңсыз өзбек көші-қоны проблемасына оның ең алдымен тығыздығы жоғары және халықтың табиғи өсуі сақталып отырған Қазақстанның оңтүстік облыстарына бағытталғандығы ерекше өзектілік береді. Мигранттардың ағыны осы ерекшеліктерді күшейтеді және әлеуметтік-экономикалық саладағы жүктеменің қарқындылығын арттырады. Қазақтар мен өзбектер арасындағы қарама-қайшылықтар жұмыс орындары үшін бәсекелестік, еңбекақы деңгейіне қатысты шағымдар негізінде туындайды (әдетте, өзбек жұмысшыларының еңбегі қазақ жұмысшыларына қарағанда едәуір арзан бағаланады).
Қазақстан тарихи отанына оралған қазақтарды көтермелеу саясатын жүргізуде, дегенмен бұл үдерісті барынша тиімді деп санауға болмайды. Өзбекстанда өзбектердің оралуын ынталандыру үшін мұндай бағдарлама жоқ, өйткені оның күрт табиғи өсуіне байланысты халықты механикалық түрде көбейту қажет емес. Осылайша, демографиялық саладағы қазақстандық басшылықтың жаһандық мақсаты мен міндеті ел халқын ұлғайту және оны аумаққа барабар сәйкестікке келтіру болып табылады. Ол үшін механикалық тәсіл (шетелдік қазақтарды тарихи отанына қайтару), сондай-ақ халықтың өсуінің табиғи тәсілі (мысалы, әйелдерді материалдық көтермелеу) қолданылады. Өзбекстанда мұндай мақсат жоқ, керісінше, толып кету проблемасы бар. Көші-қон процестерінде діни фактордың да маңызы зор. Өзбектер дәстүрлі түрде діни болды және солай болып қала береді (бүкіл бұрынғы Кеңес Одағының ислам діни орталығы Ташкентте болған), қазақтар ислам дінін аз дәрежеде ұстанады. Егер Өзбекстанда мұсылмандар бүкіл халықтың 90%-ын құраса (өзбектер, тәжіктер, қазақтар, қарақалпақтар, ұйғырлар, татарлар, Қырым татарлары, месхетин түріктері),онда Қазақстанда мұсылмандар халықтың 65% - ына әрең жетеді (қазақтар, ұйғырлар, татарлар, дүнгендер, шешендер, ингуштар, түріктер)[8].
Қазақстан да, Өзбекстан да әлемдік қоғамдастықтың үлкен қызығушылығын тудыратын мемлекеттер. Бұл жерде ең алдымен Ресей, АҚШ, Қытай, сондай-ақ НАТО, Ислам әлемі мемлекеттері, Еуропалық Одақ сияқты әскери-саяси және экономикалық блоктар туралы сөз болып отыр. Ресей үшін Қазақстан посткеңестік кеңістік ауқымындағы негізгі әріптес болып табылады. Бұл экономикалық, атап айтқанда, газ тасымалдау инфрақұрылымын дамытуға байланысты жобаларға да, саяси және мәдени жобаларға да қатысты. Өзбекстан Өзбекстан мен Қазақстан арасындағы аймақтық көшбасшылық үшін терең тамыр жайған бәсекелестік жеткілікті күшті болған жағдайда маңызды құрал болып табылады, онымен қарым-қатынас орнату арқылы Астанаға белгілі бір қысым көрсету мүмкіндігі пайда болады.
Ресей мен Өзбекстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі 20 жыл ішінде екіжақты қарым-қатынастарда әр түрлі кезеңдер болды, бірақ қазіргі уақытта Ташкент пен Мәскеу Ресей-Өзбекстан ынтымақтастығының негізі болып табылатын стратегиялық серіктестік пен одақтастық қатынастарға сенімді деп айтуға толық негіз бар. Соңғы жылдары әртүрлі салалардағы - саяси, экономикалық, әскери-техникалық, гуманитарлық және басқа да көптеген салалардағы өзара іс-қимылды реттейтін 150-ден астам құжатқа қол қойылды, облыста жобалар белсенді іске асырылуда . [9].
АҚШ үшін Өзбекстанда да, Қазақстанда да өз позициясын нығайту маңызды. Алайда, егер Қазақстан көптеген бағыттар бойынша АҚШ - тың әлемдік ауқымдағы бәсекелестері болып табылатын Ресей мен Қытай арасындағы аумақ ретінде қарастырылса, Өзбекстан-Ауғанстандағы контингентке әскери емес мақсаттағы жүктерді жеткізу үшін маңызды көлік дәліздерінің бірі болып табылатын ел. Қытай үшін Қазақстан - осы кезеңдегі, ең алдымен, экономикалық экспансияның аса маңызды объектісі. Қазақстан нарығын жаулап алу, оны Қытай тауарларымен толтыру және нәтижесінде Қытайдың экономикалық ықпалының өсуі - міне, барынша өзекті міндеттер. Қытайдың қызығушылығы түсінікті: ол Қазақстанда өзінің қатысу географиясын кеңейтуге және Ресей мен Батыс басым өңірлерде нығайтуға ұмтылады. Ресейдің Қазақстандағы саяси ықпалының кез келген әлсіреуі автоматты түрде Қытайдың саяси салмағының өсуіне алып келеді. Өзбекстан Қытай үшін де өте маңызды. Өзбектер этникалық жағынан ұйғырларға жақын. Қытайды Өзбекстанмен байланыстыратын салынып жатқан Қашғар - Әндіжан темір жолы тікелей экономикалық және сауда байланысын орнатуға ықпал етіп, Қазақстанның экспорттық импорттық мүмкіндіктерін біршама әлсіретеді, өйткені тауарлар Қытайдан Өзбекстанға қысқа жолмен барады. Аумағы арқылы осы теміржол магистралі өтетін Қырғызстан транзиттен пайда алып, пайдаға ие болады[10].
ЕО Орталық Азия елдерімен қарым-қатынастарында бірлескен экономикалық мүдделерге сүйенеді. Бұдан басқа, Еуропа елдері ықпал етуді одан әрі кеңейту үшін негіз жасай отырып, өңірде өздерінің техникалық регламенттерін, сапа стандарттарын нысаналы түрде ілгерілетіп келеді. Солтүстік Атлантикалық альянс Өзбекстанда да, Қазақстанда да өз ықпалын біртіндеп күшейтуде. Орталық Азия мемлекеттерінің НАТО-мен ынтымақтастығы іс жүзінде 1994 жылы НАТО-ның "Бейбітшілік жолындағы серіктестік" (БЖС) бағдарламасына қол қоюдан басталды және іс жүзінде өңір елдерінде әскери қатысумен нығайтылды. НАТО-ға мүше мемлекеттермен бірлесіп әскери оқу-жаттығуларға тұрақты қатысатын Орталық Азия батальонын құру осындай ынтымақтастықтың нақты көрінісі болып табылады. Жалпы, Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы ынтымақтастық оң серпінге ие. Қазақстан-Өзбекстан қатынастарының шарттық-құқықтық базасы іс жүзінде ынтымақтастықтың барлық қырларын қамтиды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы тауар айналымы айтарлықтай тұрақты. Екі мемлекеттің бір мақсаты бар - өңірдегі тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтау және тығыз тату көршілік байланыстарды жан-жақты дамыту. Қазақстан мен Өзбекстан Орталық Азия өңіріндегі маңызды екі мемлекет ретінде саяси, экономикалық, мәдени-гуманитарлық қатынастарды дамыту үшін зор әлеуетке ие. Соңғы уақытта екі ел арасындағы мәдени байланыстар дамыды. Мәдени өзара алмасудың көптеген дәстүрлері қалпына келтірілді, оның жаңа формалары пайда болды, кадрларды даярлау, Ғылым және денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастықты дамыту шаралары жүзеге асырылды. Елдердің осы салалардағы өзара іс-қимылы кейбір оң сандық және сапалық өзгерістерге қол жеткізуге, ықтимал интеграциялық процестер үшін негіз жасауға мүмкіндік берді.
Орталық Азиядағы жетекші әлемдік державалардың белсенді саясаты жағдайында Қазақстан мен Өзбекстанға қиын таңдау жасауға тура келеді: кіммен және қандай салаларда ынтымақтасу керек. Бұған көбінесе елдердің болашағы ғана емес, сонымен бірге аймақтағы жағдай және олардың бір-бірімен қарым-қатынасы да байланысты болады. Ресей Федерациясымен, АҚШ-пен, ЕО-мен, сондай-ақ Қытай, Түркия, Иран,Пәкістан, Үндістан және басқа да өңірлік көшбасшылармен өзара іс-қимылда екі мемлекеттің келісілген іс-қимылдары бүкіл Орталық Азия өңірінде тұрақтылықты нығайту ісінде қажетті нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
1.2 Қазақстан-Өзбекстан ынтымақтастығының шарттық-құқықтық негізі
Тарихшылар әдетте біздің ортақтығымыз мыңдаған жылдар бойы бірлікпен анықталғанын айтады. Саясаттанушылар жалғастыруда: дәл осы негізде бүгінде екі мемлекет те мемлекеттік басқарудың зайырлы формасын құрды. Біздің мақсатымыз бір-біздің халықтарымыздың өмірін жақсарту. Сондықтан Қазақстан да, Өзбекстан да, Орталық Азиядағы екі көшбасшы мемлекет те барлық бағыттар бойынша белсенді ынтымақтастық жүргізуде.Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастары 1998 жылғы 31 қазандағы мәңгілік достық туралы шартқа және 2013 жылғы 14 маусымдағы стратегиялық әріптестік туралы Шартқа сәйкес дамуда, Екіжақты ынтымақтастықтың шарттық-құқықтық базасында іс жүзінде мемлекетаралық өзара іс-қимылдың барлық салаларын қамтитын 100-ден астам құжат бар.
Бауырластық байланыстарды нығайтуда және бір теңізге құятын өзендерден су ішетін, ежелгі заманнан бері достық пен келісімде өмір сүріп келе жатқан өзбек және қазақ халықтарының мемлекетаралық қатынастарын кеңейтуде жоғары деңгейдегі келіссөздердің қорытындылары бойынша қол қойылған бірқатар құжаттар, Қазақстанда Өзбекстан жылы аясында өткізілетін мәдени-ағарту іс-шаралары, мәдениет қайраткерлерінің сапарларымен алмасу маңызды рөл атқарады. Сауда - экономикалық ынтымақтастық-бауырластық өзара қарым-қатынас деңгейінің басты көрсеткіші. Бұл салада 50-ден астам мемлекетаралық, үкіметаралық және ведомствоаралық құжаттардан тұратын қомақты шарттық-құқықтық база құрылды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы өзара сауданың жалпы шарттары оның Тараптары мен Өзбекстан Республикасы арасындағы 2011 жылғы 18 қазандағы ТМД еркін сауда аймағы туралы шартты қолдану тәртібі жайында Хаттаманың ережелерімен айқындалады (2013 жылғы 31 мамырда Минскіде қол қойылды).
Достық пен ынтымақтастық әсіресе өткен ғасырдың соңғы ширегінде күшейе түсті. Екі ел арасындағы мәдени байланыстар кеңейіп, дамыды. Қазақстан Республикасында 2018 жылды Өзбекстан жылы деп жариялау, 2019 жыл - Өзбекстандағы Қазақстан жылы деп жариялау тарихи оқиға болды. Осылайша, Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы өзара қарым-қатынастарды дамыту Орталық Азиядағы халықаралық қатынастардың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Мәдениет, білім, туризм бірлескен игі және үлкен істердің іргетасына айналды. Өзбекстан Республикасының ресми органдарының мәліметінше, елде 1 миллионға жуық қазақ тұрады. Қазақтардың мәдени рухани сұраныстарын қамтамасыз ету үшін Өзбекстанда көп жылдар бойы 30 облыстық және аудандық филиалдары бар республикалық қазақ мәдени орталығы жұмыс істейді. Қазақстанның Өзбекстандағы елшілігінің деректері бойынша қазақ тіліндегі білім беруді дамыту да лайықты деңгейде қолдау табуда. Билік 441 аралас қазақ-өзбек орта мектебі мен 192 қазақ орта мектебінің жұмысын қамтамасыз етуде. Өзбекстандағы жоғары білім беру жүйесі аясында республиканың жоғары оқу орындарында қазақ тілі бакалаврларын даярлау жүргізілуде. Мұндай қарым-қатынас екі мемлекет пен халықтардың достығын нығайтуға ықпал ететіні сөзсіз. Өйткені Қазақстанда да ана тілін үйренуге және өзінің ұлттық мәдениетін сақтауға ұмтылған өзбектер аз емес. Айта кетейік, Шымкентте өзбек театры жұмыс істейді, мерзімді басылымдар таралымы артып келеді, өзбек орталығы белсенді жұмыс істейді. Қазіргі уақытта Өзбекстаннан келген қазақтарды қазақстандық жоғары оқу орындарында және керісінше оқытуды жолға қою жоспарлануда. Қазақстанда біздің елімізде тұратын этностардың мәдениетін және этносаралық келісімді жаңғырту мен дамытуға жан-жақты көмек көрсететін ҚХА жұмыс істейді.
Өзбекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзиеевтің шақыруы бойынша 2019 жылғы 14-15 сәуірде Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Өзбекстанға мемлекеттік сапары өтті.
Өзбекстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевты Қазақстан Республикасының Президенті лауазымына кірісуімен жылы және шын жүректен құттықтап, Қазақстанның қазіргі заманғы дамуына және шет мемлекеттермен көпжақты байланыстарына лайықты үлес қосқан мемлекет қайраткері және халықаралық ауқымдағы саясаткер ретіндегі мол тәжірибесін атап өтті. Мемлекет басшылары Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың екі ел арасындағы бауырластық байланыстар мен стратегиялық серіктестікті, оның ішінде Орталық Азиядағы бейбітшілікті, тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ынтымақтастықты дамытудағы айрықша рөлін ерекше атап өтті. Осы тұрғыда Президент қ.Тоқаев Президент Ш. Мирзиеевті Қазақстан-Өзбекстан қарым-қатынастары мен өңірлік өзара іс-қимылды кеңейту мен нығайтуға бағытталған Қазақстанның қазіргі сыртқы саяси бағытының сабақтастығын сақтауға сендірді.
Келіссөздер барысында президенттер достық, өзара құрмет, сенім және ашықтықтың дәстүрлі рухында екіжақты қарым-қатынастардың негізгі мәселелерін, өзара мүдделілік білдірілетін өзекті өңірлік және халықаралық проблемаларды талқылады, сондай-ақ екі ел арасындағы кең ауқымды ынтымақтастықты одан әрі тереңдету перспективаларын қарастырды. Мемлекет басшылары терең тарихи және рухани байланыстарға, тату көршілік пен өзара қолдауға негізделген Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы тығыз әрі берік достық қарым-қатынастардың өсіп келе жатқан сипатын қанағаттанушылықпен атап өтіп, екіжақты ынтымақтастықты жаңа сапалы деңгейге шығару екі бауырлас халықтың мүдделеріне сай келетініне сенім білдірді.Президенттер, принциптер мен міндеттемелерге деген адалдықты растай отырып, 1998 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мәңгілік достық туралы шартта және 2013 жылғы 14 маусымдағы Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы стратегиялық әріптестік туралы шартта көрсетілген төмендегілер туралы мәлімдейді:
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Өзбекстан Республикасының Үкіметі арасындағы 2017-2019 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық Стратегиясын дәйектілікпен орындау екі елдің стратегиялық мүдделерінің ортақтығына негізделген экономика саласындағы өзара тиімді және жемісті өзара іс-қимылды өрістетуге қызмет етеді. Мемлекеттер басшылары өзара сауданың оң қарқынын ризашылықпен атап өте отырып, екіжақты сауда көлемінің одан әрі 5 млрд. - қа дейін өсуін қамтамасыз етуге өз ұмтылыстары бойынша ортақ пікірде. сондай-ақ өңіраралық өзара іс-қимылды қоса алғанда, экономикалық кооперация мен инвестициялық ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді жаңа нысандарын дамыту.
Тараптар 2018 жылғы 16 қарашада Шымкент қаласында өткен Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы бірінші өңіраралық ынтымақтастық форумының және 2019 жылғы 15 наурызда Ташкент қаласында өткен Орталық Азия елдерінің бірінші өңірлік экономикалық форумының қорытындыларын оң бағалады. Мұндай форматтар екіжақты және өңірлік деңгейлерде өзара тиімді экономикалық ынтымақтастықты нығайтуға және ұлғайтуға, сауда, инвестициялар, логистика саласындағы жаңа перспективалы жобаларды іске асыруға, интеграцияланған өнеркәсіптік технопарктер, ғылыми инновациялық кластерлер мен еркін экономикалық аймақтарды құруға ықпал ететін болады. Президенттер екіжақты ынтымақтастық жөніндегі бірлескен үкіметаралық комиссияның қызметін жандандыру мен жетілдірудің, сондай-ақ екі елдің үкімет басшыларын тең төрағалармен тағайындау арқылы оның мәртебесін арттырудың маңыздылығын атап өтті.
Мемлекет басшылары халықаралық саясаттың өзара мүдделілікті білдіретін маңызды мәселелері бойынша тараптар ұстанымдарының ұқсастығын растады және Орталық Азияның халықтары игілігі мен гүлденуі үшін тұрақтылық пен қауіпсіздік ахуалын нығайтуға жәрдемдесуге өзара ұмтылысты атап өтті. Тараптар Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес және басқа да халықаралық және өңірлік ұйымдар шеңберінде өзара тиімді ынтымақтастықты жалғастыруға уағдаласты.
Өзбекстан көшбасшысы 2017-2018 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде Орталық Азия мемлекеттерінің ортақ мүдделерін халықаралық аренада ілгерілету мәселелеріндегі Қазақстан Республикасының қызметіне жоғары баға берді. Елдер басшылары БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдар шеңберінде екі тараптың халықаралық бастамаларын өзара қолдау бойынша екі мемлекет ұстанымдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz