Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу
Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті Ке АҚ
Қорғауға жіберілсін
Автоматика және ақпараттық технологиялар кафедрасының меңгерушісі
(кафедра атауы)
Золотов А.Д.
(Т.А.Ә, қолы)
(күні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу
(тақырыптың атауы)
5В070300 - Ақпараттық жүйелер
(мамандықтың атауы)
Орындаған
Бакенова Камила Сериковна
(аты-жөні)
Ғылыми жетекші
Какимов Айтбек Калиевич
(аты-жөні)
Нормоконтролер
(аты-жөні)
Семей
2021
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздері 6
1.1 Ауыл шаруашылығы саласының экономикадағы алатын орны және оны дамытудың мәні 6
1.2 Ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау 8
1.3 Ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасы 11
1.4 Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы 11
1.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын нысанды және функционалды модельдеу 13
2 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу 20
2.1 Мобильді қосымшаға қойылатын техникалық және бағдарламалық талаптар 20
2.2 Мобильді қосымшаларды жобалау мен құрастырудың негізгі қағидалары 22
2.3 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын құру құралдары 23
2.4 Ауыл шаруашылық биржасының деректер базасын жобалау 27
2.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасының сызбасы 32
2.6 Ауыл шаруашылық биржасына арналған мобильді қосымша 33
3 Ақпараттық-аналитикалық жүйені ендірудің экономикалық тиімділігін есептеу 44
3.1 Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі 44
3.2 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштері 47
3.3 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштерін есептеу 53
Қорытынды 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Қосымша А 64
Қосымша В 65
Кіріспе
Елімізде ауыл шаруашылығы саласын дамыту Қазақстан Республикасының тиімділігі жоғары ұлттық экономикасын қалыптастыруға үлкен үлес қосуда. Әлемнің дамыған елдерінде ауыл шаруашылығы көбінесе экономикалық өсу серпінін, Ұлттық жалпы өнімнің құрылымы мен сапасын айқындайды. Ауыл шаруашылығы қоғамда орта топты қалыптастырудың негізгі іргетасы болып табылады және оның қызмет саласының ұлғаюы республикада айқын әлеуметтік жіктеудің әлсіреуіне әкеп соғуы мүмкін.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында ауыл шаруашылығы туралы тоқталып, оны дамыту бүгінгі күннің маңызды мәселелерінің бірі екендігін атап өтті: ... біздің ауыл шаруашылықты дамытудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз бизнес орта бастамасын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек [1].
Қазақстан Республикасында ауылшаруашылықөнімдерін интернет арқылы дамыту мен шетел өндірушілерін қабылдау үшін үлкен әлеуетке ие болуымен байланысты. Ол қажет ететін барлық нәрсе - кең аумақ, ауылшаруашылық өнімдері мен ауылшаруашылық техникалық құралдары.
АгроБиржа - интернет арқылы тауарларды сату менсатып алу қызметтерін көрсетудің ыңғайлы жүйесі, сонымен қатар үлкен көлемдегі ақпараттарды орналастыру мен оперативті түрде тауарлардың түр түрін жаңартуға, жұмыс үдерісін қадағалауға мүмкіндік береді.
Бүгінде бүкіл әлем бойынша ауылшаруашылық өндірушілердің 70% -дан астамы ауылшаруашылық өнімдерінеіздеужүргізу мақсатындамобильді қосымшалардықолданады. Көп ұзамай осы адамдардың көпшілігі өз қалауы бойынша өзгереді және мобильді қосымшаларды пайдалана бастайды. Мобильді қосымшалар біздің елде және жалпы әлемде пайдаланылғандықтан, мобильді қосымшалар өмірді жеңілдетеді.Мобильді қосымшалар көмегімен өнімдерге тапсырыс беруге, сатып алуға және т.б. болады.
Дипломдық жобаның зерттеу обьектісі Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық өнімдері болып табылады.
Дипломдық жобаның зерттеу пәні Шығыс Қазақстан облысының ауылшаруашылық өнімдерінің орындары болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Дипломдық жобаның теориялық және әдістемелік мәселесінде отандық және шетелдік ғалым - зкономистердің ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының заңдары, Үкіметтің нормативтік - құқықтық актілері негізге алынды.
Дипломдық жобаның мақсатыауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу.
Дипломдық жобаның мақсатына жету үшін келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздерін сипаттау;
- ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау;
- ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасын және құрылысын анықтау;
- ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшанынысанды және функционалдымодельдеу;
- ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшасының деректер базасын жобалау;
- Android операциялық жүйесіне арналған қосымшаны әзірлеудің ерекшеліктері мен құрал-жабдықтарын, оның архиткетурасын зерттеу;
- жасалған қосымшаны тестілеуден өткізу;
- Android операциялық жүйенегізіндегі мобильді қосымшаны әзірлеу.
Ұсынылған дипломдық жобаны құру барысындаPHP, JAVA бағдарламалау тілдеріжәнеMySQL деректер қоры мен Android операциялық жүйе негізіндеAndroid Studio таңдалды.
1 Ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Ауыл шаруашылығы саласының экономикадағы алатын орны және оны дамытудың мәні
Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті 50 елде берік орынға қол жеткізу жөніндегі стратегиялық міндеттерін орындау үшін әлемдік экономиканың өсуінен тұрақты асып түсетін экономикалық даму қажет. Елдің өзіндік деңгейі жоғары мемлекет ретінде танылуы оның әлеуметтік - экономикалық дамуының, халықтың әл-ауқатын, өмір сүру жағдайларын жақсартудың негізі болып табылады.
Ауыл шаруашылығы нарықтық қатынастар үнемі жүргізілетін орта. Ауыл шаруашылығы экономиканың өтпелі кезеңінде, ең алдымен, нарықты тауармен өсіруге және жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік берді. Тұтастай алғанда, бизнес экономикада нақты белсенді, бәсекелі ортаны қалыптастырып қана қоймай, оның мемлекеттің экономикалық дамуындағы тұрақтылығы индикаторының есептік ортасын қалыптастырады. Ауыл шаруашылығының әлеуметтік міндеттеріне халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету, өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге сенімді қарау мүмкіндігін арттыру жатады.
Қазақстанда бүгінгі күні ауыл шаруашылығы тап болған қиындықтарға қарамастан, экономиканың қарқынды дамып келе жатқан бөлігіне айналуда. Ең бастысы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін шағын кәсіпкерлер саны өсуде. Өсу жоғары емес, алайда өсу бар.
Ауыл шаруашылығы, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында дамуы тиіс. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіп интеграциясы жүйесінде шағын кәсіпорындар осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктерге ие. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл селоларды дамытудың басты бағыттары туралы бағдарламада: Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтар, өндірістік және тұтыну кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ шикізатты қайта өңдеуді, олардан алынған өнімді сақтауды және сатуды қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен айналысатын шаруашылық объектілері кіреді, - деп атап көрсетілген.
Нарықтық экономикаға көшуге байланысты шаруашылықтардың көптеген жаңа түрлері пайда болды. Мемлекеттік және кооперативтік меншік нысандарының қатарына көптеген жаңа түрлер кірді. Олардың ішінде жеке меншікке негізделген шаруа қожалықтары өз салмағына ие [2-4].
Айта кету керек, Республикада ауыл шаруашылығын дамыту жолындағы көптеген кедергілер жойылып жатыр. Алайда, ауыл шаруашылығын дамыту үшін әлі де күрделі мәселелер бар. Бүгінгі негізгі мәселелер:
-несие алу мүмкіндіктерінің шектеулілігі;
- ауыл шаруашылығын қорғау, қолдау жөніндегі заңдылық базаның әлі де қалыптаспауы;
- ауыл шаруашылығын қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі;
- несиенің қысқа мерзімге ғана берілуі және несиені өтеу пайызының жоғары болуы;
- несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы.
Нарықтық қатынастарды дамыту бағыты өнімнің әрбір түрін өндіруді басқа кәсіпорындарға беру жолымен халық шаруашылығын монополиясыздандыру бағдарламаларын іске асыруды көздейді. Осы тұрғыдан алғанда, ауыл шаруашылығы қызметін өз өнімдерін неғұрлым тез игеретін және жаңартатын бизнес ретінде кеңінен пайдалану көзделіп отыр.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын кәсіпорындардың қызметін салықтық реттеу жүйесін жетілдіруге бағытталған белгілі бір ілгерілеу шаралары көзделген. Ұйымдық - құқықтық нысанына кіріс деңгейіне қарай ауыл шаруашылығы субъектілеріне салық салудың жеңілдетілген режимін беруге сараланған көзқарас, сондай - ақ ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшінерекшережим енгізу олардың ішіндегі маңыздысы болып табылады [5-7].
Агроөнеркәсіптік кешенде қазір қалыптасып отырған астық, сүт, ет өңдейтін кластерлерді бөліп көрсетуге болады. Тоқыма өнеркәсібінде мақтаны, жүнді қайта өңдеу жөніндегі кластерлерді дамыту көзделеді. Бұдан басқа, мұнда тігін бұйымдары, тері өңдеу және аяқ киім өндірісі бойынша кластерлер дамитын болады.
Республиканың солтүстік-шығыс өңірінде негізінен сүт, астық және ет кластерлері дамуда. Мақта, ет, сүт және жеміс-көкөніс кластерлері елдің оңтүстік өңірлерінде құрылады.
Астана, Алматы сияқты ірі қалаларда,сондай-ақ облыс орталықтарында ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу және дайын тамақ өнімдерін өндіру бойынша ірі агроөнеркәсіптік фирмалар бар. Сондай-ақ оларда ғылыми-зерттеу институттары, ғылыми-өндірістік орталықтар, жобалық нұсқаушылық ұйымдар, ғылыми кадрларды даярлау жөніндегі оқу орындары, ірі қаржы мекемелері шоғырланған. [8-11].
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру өте өзекті болып табылады. Қазақстандық бидай сыртқы нарықта бағасы мен сапасы бойынша бәсекеге қабілетті болып саналады.
Қазақстан Республикасы ірі аграрлық әлеуетке ие. Мұндай позиция әлемдік аграрлық нарықта 1-ден 35-ке дейін орын алады,оның 11-і бірінші ондыққа кіреді. Астық, ет және сүт өнімдері бойынша ірі аграрлық ел деп аграрлық ел танылады. Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамытуда астық өндірісі ең дамыған сала болып табылады. Республикада барлық егіс көлемінің 90% - ы дәнді дақылдарға тиесілі, оның ішінде бидайдың егістік алаңы 82-89% құрайды [12-14].
1.2 Ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау
Ауыл шаруашылығы кластері деп ірі, шағын және орта компаниялардың мамандандырылған топтарын құрған, қазіргі заманғы экономикалық ғылым, географиялық белгілер бойынша шоғырланған және өзара байланысты, шикізат, материалдар, тауарлар мен қызметтер ұсынатын, сондай-ақ салалардың қызметімен байланысты ұйымдар түсініледі.
Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінде келесі кластерлер дами алады: сүтті қайта өңдеу, астықты қайта өңдеу, етті қайта өңдеу бойынша кластерлер. Кластердегі өнім арасындағы байланыстар серпіні Шығыс Қазақстан облысында, Алматы облысында және Алматы қаласында және Қостанай облыстарында күшейіп келеді, оларда ірі қара малдың айтарлықтай саны шоғырланған және сүт өндіру мен қайта өңдеуге маманданған.
1.2.1 Сүт өндіру жөніндегі кластер. Бұл кластер бойынша статистикалық деректер сала аралық балансқа сәйкес ілеспелі өндірістердің қазіргі жағдайы энергетика салаларымен өзара байланысының күшеюімен сипатталады. Сүт өндіру жөніндегі кластердің өндірістері сурет 1-де көрсетілген.
Сурет 1. Сүт өндіру жөніндегі кластердің өндірістері
Келтірілген суреттен суретті өңдеуді тереңдете түсудің сүт өнімдерінің жаңа түрлерін игерудің (ауыл шаруашылық шикізатын толығырақ пайдалану,
өндірістік қуаттарды пайдаланудың деңгейіне көтеру, халыққа ұзақ мерзімге сақталатын сүт өнімдерімен қамтамасыз ету және мақсатына жаңа өндірістерді орналастырудың) күн талабына сай екендігін көруге болады.
Кластерді қалыптастыруды оңтайландыру сүт өнімдерінің импортын төмендетугеықпал ететін болады. Инновациялық инфрақұрылымды құру маңызды міндет болып табылады[15-17].
1.2.2 Ет өндіру жөніндегі кластер. Ет тамақтың маңызды балансы болып танылатынын еске ала отырып, осы нарықтың күйін және осы секторда кластердің қалыптасу болашағын тым толығырақ қарап көрейік. Етті қайта өңдеу кәсіпорындары бұл мал соятын жерлер, шұжық және консерві өндірістері, жанама өнімдерді қайта өңдеу жөніндегі цехтар. Етті қайта өңдеу кластерінің үлгісі суретте 2-декөрсетілген.
Сурет 2. Етті қайта өңдеу кластерінің үлгісі
Қазіргі уақытта, Қазақстанның етөңдейтін кәсіпорындарының басым бөлігі, ең жиі кездесетін қалаларда орналасқан, шағын шұжық өндірістерінентұрады.
Соңғы он жыл ішіндеРеспубликадағы ет консерві кәсіпорындарының саны күрт қысқарды. Бұл жағдайға көптеген себепкер шарттар әсер етті. Семей, Петротавл, Алматы консерві зауыттары сияқты алыптардың шикізатқа деген мұқтаждықтарын ішкі ресурстар есебінде қамтамасыз ету мүмкін емес еді, ал сырттан ет жіберу қиынға соқты. қазірдеконсервілеу жабдықтарының көптеген бөліктері іске қосылмаған, олардың тозу деңгейлері өте жоғары және соның нәтижесінде ет консервілерінің 90% көбі Қазақстанға Ресейден және басқа елдерден тасып жеткізіледі. Ет кластерін дамыту мүмкіндіктері мынадай себептергеықпал етеді: етті қайта өңдеуге арналған барлық бос қуаттар, сондай-ақ өнімді тәжірибелік арналарды дамыту жүйелері, етті қайта өңдеуге арналған барлық бос қуаттар, сондай-ақ өнімді тәжірибелік арналарды дамыту, ет өндіру және етті қайта өңдеуді ұйымдастыру жүйелері. Бұған елдің географиялық орналасуы, табиғи жайылымдардың үлкен алқаптарын пайдалану ықпал етеді.[18].
Ет саласының тежелген дамуы таяудағы перспективада да сақталады, өйткені ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында мал басы аз, ал өнім мен жемшөп бірлігіне жұмсалатын шығындар төмендеген кезде, ет өндіру көлемінің артуы және өнім сапасының жақсаруы, тек орта және ірі тауарлы фермалардың және мал шаруашылығы кешендерінің ғана болуы мүмкін.
Етті қайта өңдеу кластері жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде ғана республикада бар мүмкіндіктерді неғұрлым толық пайдаланған кезде ғана тиімді әрекет етеді.
1.2.3 Астық өндіру жөніндегі кластер. Қазіргі кезде Республикада дәнді дақылдар жөніндегі кәсіпорындар бар. Негізгі қорлардың тозу деңгейі 26,1%.
Қазақстанның сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі астықтың жақсы сапасына, ал өз кезегінде одан өндірілетін өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне байланысты. Астықты қайта өңдеу бойынша кластер өндірісі кеңінен қолданылады. Мұнда астық кластерінде өндіруге болатын жаңа өнімдерді өңдеуге болады. Олар: тез дайындалатын концентраттар, ұн, ұн өнімдері, кондитерлік өнімдер, макарондар, балалар және диеталық өнімдер, олардан көтерме фирмалар, дүкендер мен астық экспортқа жіберіледі [19,20].
Астықкластерін қалыптастыра қалған жағдайда, барлық салаларға қатысты мынадай жалпы көкейкесті мәселелер орын алады:
- кластерге қатысушылардың өзара іс - әрекеттерінің нашарлығы;
- негізгі қорлардың жоғары дәрежедегі тозуы;
- жаңа үнемелі технологияны енгізу үшін өзіндік қаражаттарының жетіспеушілігі;
- өндірістік қуаттың жұмыс көптілігінің толық еместігі;
- ауыл шаруашылық технологиясымен төменгі деңгейдегі қамтамасыз етілуі;
- шикізаттың терең өңделуінің жоқтығы.
Астықкластері ірі қалаларға жақын орналасқан елді мекендерге де дамуы мүмкін, оларда астық өңделгенде табыстылығы төмен өнімдер өндіру жөніндегі кәсіпорындар орналасуы саналы түрде шартты нәрсе [21-23].
Кластерлік дамудың өзектілігі республикадағы еттің, астықтың, сүттің тауарлық ресурстарының жалпы көлемінде, кластерлерді өнеркәсіптік қайта өңдеу үлесін арттыра отырып, етті, астықты, сүтті қайта өңдеуді тереңдетуде, ауыл шаруашылығы өнімдерінің жаңа түрлерін игерумен (ауыл шаруашылығы шикізатын неғұрлым толық пайдалану мақсатында жаңа өндірістерді орналастыру, ауыл шаруашылығы өнімін ұзақ мерзімді сақтау өндірісін құру) айқындалған.
Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу, яғни жоғарыда көрсетілген мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығында бар мүмкіндіктерді барынша толық пайдаланған жағдайда ғана, жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде ғана етті қайта өңдеу, сүтті қайта өңдеу, астықты қайта өңдеу кластерлері тиімді жұмыс істейтін болады[24,25].
1.3 Ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасы
Бүгінгі күні интернетте ауыл шаруашылық өнімдерін сатуға және сатып алуға қол жетімді.
Ауыл шаруашылық өндірушілері өз өнімдерін алатын сатып алушыларды іздемейді, олар үнемі сатып алушылар туралы онлайн режимінде ақпарат ала алады.
АгроБиржа агроөнеркәсіптік спектрді өндіруге арналған түрлі ұсыныстарды орналастыруға мүмкіндік береді. Мобильді АгроБиржа қызметінің басты міндеттерінің бірі Қазақстандық ауылшаруашылық өнімдерінің аймақтық жеткізушілеріне ортақ нарыққа шығу болып табылады.Егер бұрын маусымдық өнімдерді арнайы демалыс күндерінде жәрмеңке өткізген болсақ, қазір мобильді АгроБиржа -ны онлайн режимінде аптасына 7 күн, тәулігіне 24 сағат бойы сата алатындықтан, оларды ұйымдастыруға уақыт пен ақша жұмсаудың қажеті жоқ.
Мобильді қосымша қандай жерде болса да, іздеу жүйесі соншалықты қолайлы, жанында ауылшаруашылық өнімдерін сатып алушылар мен сатушыларды оңай таба алады. Белгілі бір өнімді іздеп жатса да, тек дерекқорда бар тауарларды қарап шыға алады.
Шаруашылықтар мен фермалар агробизнес туралы қаншалықты көбірек біледі, соншалықты жүзеге асыра алады. Көптеген компаниялар, әсіресе үлкендер, көптеген жылдар бойы тұрақты клиенттерге жеңілдіктер көрсететіні құпия емес. Агробизнестің пайда болуымен ауыл шаруашылығы өнімдері, олардың көкжиектері айтарлықтай кеңейеді.
1.4 Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы
Мобильді қосымша Қазақстанның ауыл шаруашылығы өнімдерінің түрлерін сату және сатып алу үшін мыңдаған коммерциялық хабарландыруларды іздеуді ыңғайлы етеді.Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы 4 бөлімнен тұрады:
- тіркеу;
- ауыл шаруашылық өнімдері;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін тасымалдау компаниялары;
- ауыл шаруашылық техникасын жөндеу.
Тіркеу бөлімі. Қосымшаны іске қосқанда тіркеу бөлімі ұсынылады, қосымшаға тіркелу арқылы пайдаланушы қажеттілігін қанағаттандыра алады. Көптеген компаниялар, әсіресе үлкендер, көптеген жылдар бойы тұрақты клиенттерге жеңілдіктер көрсететіні құпия емес. Агробизнестің пайда болуымен ауыл шаруашылығы өнімдері, олардың көкжиектері айтарлықтай кеңейеді.Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы сурет 3-те көрсетілген.
Сурет 3. Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы
Мекемеге барудың қажеті жоқ, өнімдерді өз бетімен тексеріп алады, мұның бәрін интернет арқылы жасауға болады, сатушыға хабарласуға болады. Сондықтан бүгінгі агробизнес - бұл диванға қойылған дүкен, сондықтан онда сатып алуға керемет қолайлылықпен қол жеткізе алады.
Ауыл шаруашылық өнімдері бөлімі. Ауыл шаруашылық өнімдері құрамына ет және астық, май және тұқым, қант, ұн, шұжық, консервілер, кептірілген жемістер және тағы басқалар жатады.
Мал өсірушілер, өсімдік өсірушілер мен механизаторлар өз өнімдерін көтерме және бөлшек сауда ретінде тиімді сата алады. Сатып алушылар өз кезегінде ең үздік баға ұсыныстарын таңдай алады.
Ауыл шаруашылық өнімдерін тасымалдау бөлімі. АгроБиржа мобильді қосымшасы астық және майлы дақылдарды тасымалдау үшін жабдықталған тіркелген логистикалық компанияларды және жабдықтарды пайдалануға мүмкіндік береді. Қазақстанның еуропалық бөлігінде еркін көлік қатынасы бар.
Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу бөлімі. Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу және техникалық қызмет көрсету машиналардың жұмыс қабілетін қалпына келтіру мақсатында жүзеге асырылады.
Ауылшаруашылық техникасын жөндеу негізгі және ағымдағы болып бөлінеді. Негізгі жөндеу жұмыстарына қозғалтқыш секілді тораптар мен құрылғылардың бұзылуын болдырмауға бағытталған. Ауыл шаруашылық техникасын ағымдағы жөндеу - бұл сүзгілерді, майларды және басқа да шығыс материалдарын ауыстыру. Қазақстанның ауыл шаруашылық техникасын жөндейтін ірі компаниялардың арасында: КазАгро,Спектр-Сервис, ТехТрансСервис.
1.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын нысанды және функционалды модельдеу
1.5.1 Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңпайдалану нұсқалары диаграммасы. Пайдалану нұсқаларының диаграммасы Use Case Diagram жүйенің қызмет етуінің бағытын жәнебұл жүйе не істеу керектігін сипаттайды.
Пайдалану нұсқалар диаграммасының мақсаты түпмәннің ішкі құрылымын ашпай, түпмәннің аяқталған аспектісін немесе қандай да бір түпмән әрекетінің үзіндісін анықтау болып абылады.
Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаны сипаттайтын бизнес-үдерістер:
- жеке кабинетпен жұмыс;
- тапсырыстар статистикасы;
- тіркеуден өту;
- парольді өзгерту;
- тауарды іздеу;
- тауарға тапсырыс беру;
- төлем түрін таңдау;
- санаттар бойынша іздеу;
- өндіруші бойынша іздеу;
- тауар туралы деректерді өзгерту;
- тауарды алып тастау;
- деректерді жүргізу;
- тауар қосу;
- жүйеге кіру;
- пайдаланушыларды басқару;
- тапсырыстарды басқару;
- тауарларды басқару.
Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшанысипаттайтын актерлер:
- клиент;
- оператор.
Ауылшаруашылық биржасына арналған қосымшаныңпайдалану нұсқалары диаграммасы сурет 4-те көрсетілген.
Сурет 4. Ауылшаруашылық биржасына арналған қосымшаның пайдалану нұсқалары диаграммасы
Пайдалану нұсқасы актерлерге ұсынатын сервистерді сипаттау үшін қызмет атқарады. Пайдалану нұсқаларының диаграммасы оның құрамдас құрауыштарының мазмұнын немесе семантикасын ашатын түсініктеме мәтінімен толықтырылу мүмкін.
UML тілінде актерлер пайдалану нұсқаларының арасындағы қатынастардың бірнеше стандарттық түрлері бар:
Ассоциация қатынасы пайдаланудың жеке нұсқасында актерлердің өзгеше рөлін анықтау үшін қызмет етеді.
1.5.2Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасы. UML тілінде операцияларды орындау үдерістерін модельдеуде қызмет диаграммасы пайдаланады.Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасысурет 5-те көрсетілген.
Сурет5. Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасы
Онда қолданылатын графикалық нотацияда күйлерменауысулардың белгілелері кездеседі.Қызмет диаграммасы жобаланатын жүйенің қызметін модельдеу қажеттілігінен тұрады, оның күйін өзгерту үдерісін көрсету ғана емес, сонымен қатар жүйе орындайтын операцияларды алгоритімдік және логикалық жүзеге асырылу ерекшеліктерін реттеу.
Қызмет диаграммасындағы әрбір күй кез келген бір элементар операцияларды орындауға сәйкес келеді, ал келесі күйге өту тек осыәрекетті аяқтағаннан кейін ғана орындалады. Қызмет диаграммасы күй диаграммасының жеке жағдайы деп санауға болады.
1.5.3 Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңреттілік диаграммасы. Реттілік диаграммасында хабарламалар уақыт бойынша қандай ретпен берілсе дәл сондай ретпен бейнеленеді. Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңреттілік диаграммасы сурет 6-да көрсетілген.
Сурет 6.Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның реттілік диаграммасы
Әрекеттердің тізбектілігі: қолданушы мобильді құрылғыны іске қосып, тіркеуден өтеді. Қосымша толық жүктелгеннен кейін қолданушы өзіне қажетті категорияны таңдайды, категория бойынша жеткізу шарттарын таңдайды.Қосымша тапсырысты рәсімдеп болғаннан кейін қолданушы мобильді құрылғыменжұмысын аяқтайды.
1.5.4 Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0диаграммасы. IDEF0 (Integration Definition for Function Modeling) әдістемесінде бизнес-үдеріс элементтер (жұмыстар) жиынтығы түрінде беріледі, олар өзара байланыста болады, сонымен қатар əр жұмыс барысында қолданылатын ақпараттық, еңбек пен өндірістік ресурстарды көрсете алады.
IDEF0 әдістемесі барлық жүйеде кезектесетін функциялар жиынтығы ретінде модельдеуге мүмкіндік береді, белгілеу жүйесі мен тұрғызу ережелерінің қарапайым жүйесі модельдеу кезінде нақтылық пен айқындықты қамтамасыз етеді.Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0диаграммасысурет 7-декөрсетілген.
Сурет 7. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0 диаграммасы
Жүйенің қоршаған ортамен өзара іс - қимылы кіру ("тіркелмеген клиенттер", "тіркелген клиенттер" және "жеткізілетін өнім"), шығу (процестің негізгі нәтижесі - "Құжаттар", "жеткізілген өнім статистикасы" және "ақшалай қаражат"), басқару ("Онлайн тауарлардың каталогы", "2017-2021 жылдарға арналған ауыл шаруашылық концепциясы" және "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заң") және тетіктер ("мобильді қосымшамен жұмыс істеу жөніндегі интерфейс", "Тапсырыс беруші", "қызметкер" - бұл ресурстар, сондай-ақ "тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заң") терминдерінде сипатталады.
"Клиенттер" - мобильді қосымшаға келушілер. Олар тауарлар каталогын көреді. Тапсырыстар жасайды.
"Жеткізілетін өнім" - дайын тауарларды жеткізу.
"Онлайн тауарлардың каталогы" және " тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заң" -бұл мобильді қосымшаның жұмыс істеу процесін басқаратын ережелер.
Қызмет көрсетуге " қызметкер " қатысады. Тапсырысты рәсімдеу және пайда алу үшін. Ауыл шаруашылық биржа өнемдерін ұсыну және сату үдерісінің декомпозиция диаграммасы сурет 8-де көрсетілген.
Сурет 8. Ауыл шаруашылық биржа өнемдерінұсыну және сату үдерісінің декомпозиция диаграммасы
Ауыл шаруашылық биржасының жұмыс істеу процесі:
1) "Пайдаланушыны тіркеу" - тауарға тапсырыс беру үшін тіркелгіні жасау;
2) "Тауарды резервтеу" тіркелген пайдаланушының тауарды таңдауы болып табылады, ол осы пайдаланушыға бекітіледі;
3) "Тапсырысты қалыптастыру" тапсырыс қалыптастырылатын таңдалған тауарды білдіреді;
4) "Тапсырыстың орындалу барысын бақылау" тауарды жеткізу талаптары мен шарттары талқыланатын дайын тапсырысты білдіреді;
5) "Тауарды алу және тексеру" тапсырыс берілген тауарды алу және оның тұтастығына тексеру болып табылады. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның пайдаланушыны тіркеу декомпозиция диаграммасы және Node Tree диаграммасы көрсетілген. (Сурет 9,10)
Сурет 9. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның пайдаланушыны тіркеу декомпозиция диаграммасы
Сурет 10. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның NodeTree диаграммасы
Node Tree диаграммасы құрылған функционалды модельдің декомпозициясының деңгейлер санын және туынды диаграммалар мен аталық арасындағы арақатынасты көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.
Сонымен, Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасы үдерісінің функционалдық үлгісі жасалынды.
2 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу
2.1 Мобильді қосымшаға қойылатын техникалық және бағдарламалық талаптар
2.1.1 Мобильді қосымшаны әзірлеу мақсаты мен міндеттері. Мобильді қосымшаны әзірлеу мақсаты ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу, мысал ретінде диплом жұмыс барысындаШығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық өңірлері алынды және тақырып бойынша негізгі бизнес-үдерістерді зерделеп, пәндік аймаққа аналитикалық талдау жүргізу.
АгроБиржа мобильді қосымшасы келесі мүмкіндіктерді жүзеге асырады:
- жаңа өнім берушілер мен ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алушыларды табуға мүмкіндік береді;
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің жаңалықтарын анықтайды;
- ауыл шаруашылығы нарығындағы баға белгілеуді анықтайды.
АгроБиржа мобильді қосымшасы делдалсыз жұмыс істейді. Тек өтінім қалдырасыз және барлық ауыл шаруашылығы өндірушілері сіздің тапсырыстарыңызды бір секунд ішінде алады.Бүгінгі күні интернетте агроөнеркәсіптік өнімдерді сатып алуға және сатуға қол жетімді .
Ауыл шаруашылығы өндірушілері өз өнімдерін алатын сатып алушыларды іздемейді, олар үнемі сатып алушылар туралы онлайн режимінде ақпарат алады.
АгроБиржа агроөнеркәсіптік спектрді өндіруге арналған түрлі ұсыныстарды орналастыруға мүмкіндік береді. Мобильді Агробиржа қызметінің басты міндеттерінің бірі Ресейлік және Қазақстандық ауылшаруашылық өнімдерінің аймақтық жеткізушілеріне ортақ нарыққа шығу болып табылады.
2.1.2 Мобильді қосымшаларды ұсыну талаптары. Функционалдық талаптар не істеу керектігін түсіндіреді. Олар орындалатын тапсырмаларды немесе әрекеттерді анықтайды. Функционалдық талаптар жүйе орындалуы керек әрекеттерді, жүйедегі мінез-құлықтағы кіріс - шығыс қатынастарын анықтайды.
Функционалды емес талаптар - жүйенің мінез-құлқын көрсетуі керек немесе жүйенің мінез-құлығына қатысы жоқ оған сәйкес келетін шектеулерді анықтайтын талаптар. Мысалы, өнімділік, күту, кеңейту, сенімділік, жұмыс істеу факторлары.[26].
1.Функционалдық талаптар - жүйенің мінез-құлқына қойылатын талаптар,олар әзірленетін бағдарламалық қамтамасыз етудің функционалдығын анықтайды, яғни жүйенің мүмкіндіктерін сипаттайды.[27, 28]. Функционалдық талаптар жобаны іске асырудың қалай екенін анықтайды, бизнес талаптарын және пайдаланушы талаптарын қамтиды.
Мобильді қосымшаның жобалау сатысында келесі функционалдық талаптар анықталды:
1) мобильді қосымша жүктелген кезде басты бет тізімін көрсету керек, бұрын іріктелген сүзгілерге сәйкес сұрыпталған немесе сүзілген;
2) мобильді қосымша пайдаланушыға басты бет тізімінде көрсетілген сүзгілерді және сұрыптау түрін таңдауға мүмкіндік беруі тиіс;
3) мобильді қосымша қолданушы таңдаған басты бетке жүргізілген шолулар саны бар ауыл шаруашылық өнімдері тізімін, сипаттамасын, байланысын көрсету керек;
4) мобильді қосымша пайдаланушыға таңдалған ауыл шаруашылық өнімдерін өзінің таңдаулыларына қосу мүмкіндігін беруі тиіс;
5) мобильді қосымшада ауыл шаруашылық жаңалықтары көрсетілуі тиіс;
6) мобильді қосымша пайдаланушыға бөлімге немесе санаттарға атау немесе кілт сөздерді іздеу мүмкіндігін беруі керек;
7) мобильді қосымша пайдаланушы таңдаған ауыл шаруашылық өнімдері тізімін көрсетуі керек және жою мүмкіндігі болуы тиіс.
2.Функционалды емес талаптар - бұл жүйенің мінез-құлық сипатына қойылатын талаптар, жүйенің жұмыс істеу жолын сипаттау, әзірленген бағдарламалық жасақтамаға енгізілген қасиеттер мен шектеулер [27, 28]. Келесі функционалды емес талаптар анықталды:
1) мобильді қосымша Android платформасында жұмыс істеуі керек;
2) қолдау көрсетілетін Anrdoid нұсқасы 4.0 нұсқасынан басталатын болуы тиіс;
3) қосымша кешіктірмеуі керек, баяулауы керек.
4) мобильдік қосымшаны iOS платформаға енгізу керек;
5) мобильдік қосымшаларға құрылғылар iPhone нұсқасы 5s, iPad құрылғыларының нұсқасы Airқолдауы керек;
6) мобильдік қосымшаға iOS операциялық жүйесі орнатылған құрылғы керек, 9.0 нұсқасынан басталатын болуы тиіс;
7) мобильді қосымша тек портреттік экран бағдарында жұмыс істеуі керек;
3Жүйелік талаптар. Android мобильді қосымшасын орнату және пайдалану үшін пайдаланушының телефоны немесе планшеті суретте келтірілген жүйелік талаптарға сәйкес болуы тиіс. Мобильді қосымшаға қойылған жүйелік талаптар сурет 11-де көрсетілген [29].
Сурет 11.Мобильді қосымшаға қойылған жүйелік талаптар
Мобильді қосымша пайдаланушыға ыңғайлы болуы керек, әрбір пайдаланушы керекті әрекетті орындау үшін қандай түймені басып шығаруды интуитивті түсінуі керек.Бұл бөлім құрылған мобильді қосымшаның дизайнын сипаттайды, ол үшін негізгі функционалды және функционалды емес талаптарды білу керек.
2.2Мобильді қосымшаларды жобалау мен құрастырудың негізгі қағидалары
Ұялы құрылғылар үшін көптеген қосымшалар бар екені құпия емес,сондықтан қосымшалардың көп болуына байланысты осы қосымшалар мен оның құрылымын талдауға тура келеді.
1. Иерархиялық үлгі. Жиі пайдаланушылар жаңалықтар қосымшаларында қажетті мәліметтерді табу қиын. Сонымен қатар, жаңалықтар қосымшаларында және веб-сайттарда ақпараттық ағынның ұлғаюына байланысты санаттар саны үнемі өсуде. Мақсатты бет немесе жоғары деңгейдегі торап құрамында қолданба бойынша шарлауға қызмет ететін және пайдаланушылардың назарын тартатын көптеген көрнекі элементтер болуы мүмкін.
2. Қосымшаның орталық беті. Торап бетінің жақсы көрінетін бөлігінде басты жаңалықтар, соңғы жаңалықтар, пайдаланушыға ұсынылатын деректер, сондай-ақ әр түрлі санаттан іріктелген мақалалар орналастыруға болады. Ашылған мәзір түрінде іске асырылған санаттар тобының тақырыбы пайдаланушыға белгілі бір бөлімді толық көру үшін оған өтуге мүмкіндік береді.
3. Белгілер және оларды ағымдағы кезеңде сақтау. Пайдаланушылар мақалаларды оқу үшін бетбелгілерді сақтай немесе жасай алады. Орталық бетке қолданушылар бетбелгілерін сақтай алатын Бетбелгілер немесе Таңдамалы бөлімін қоса алады.
4. Ашылатын тақырып. Мұндай тақырып пайдаланушыларға тізімде көрсетілген санаттар бойынша жылдам өтуге мүмкіндік береді. Мысалы, пайдаланушы спорт туралы мақаланы оқып, қолданбаның ойын-сауық бөліміне жылжытады. Төменде көрсетілгендей, ашылмалы тақырыпты оңай жасай аласыз.
5. Контекстік масштабтау. Бір кеңістіктегі санаттар арасында жылдам жылжуға мүмкіндік береді. Мысалы, егер пайдаланушы тез орталық бетке төмен жылжыса, онда бірінші жаңалық орталық бетте соңғы жаңалыққа ауысады. Төменде әр түрлі жаңалықтар санаттары арасында жылдам өту үшін мәтінмәндік масштабтауды қолдану мысалы бар.
6. Қосымшада мақаланың көрінісі. Қосымшадағы мақаланы ұсыну құрамы көрсетілген интерфейс болып табылады. Ыңғайлы және әдемі көрініс бәсекелестер арасындағы қосымшаны ерекшелейді, өйткеніпайдаланушылардың пайда болуымен көп әрекет етеді. Сондықтан, бейненің көрнекілігінен басқа, тартымды көрініс маңызды. Көріністе де тиімді навигация болуы керек.
7. Мәліметтердің жаңартылуы. Жаңалықтар қосымшалары әрқашан жаңа ақпаратты ұсынуы міндетті. Сондықтан деректердің жүктелуін мұқият ойластыру қажет [30].
2.3Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын құру құралдары
Android Studio Java бағдарламалау тілін оның даму тілі ретінде қолданады. Сондай-ақ, Android мобильді платформасы Java-машинасының өздігінен жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді, Java-да көптеген қосымшалар мен кітапханалар жазылған. Сондықтан мобильді қосымшаны дамыту келесі бағдарламалық жасақтаманы пайдалану арқылы жүзеге асырылды: OS Android, IDE Android Studio, Java PL.
2.3.1 Java бағдарламалау тілі.Android Studio әзірлеу ортасындағы Android қолданбалары Java-ге арналған бағдарламалау тілі арқылы жасалады, ол объектілі-бағытталған бағдарламалау тілі болып табылады.
Java бағдарламалары байт индексін өңдейтін және аудармашы ретінде жабдыққа нұсқаулықтарды жіберетін Java Virtual Machine (JVM) -a бағдарламасы арқылы орындалатын байт кодқа ауыстырылады, сондықтан олар компьютер архитектурасына қарамастан кез келген Java виртуалды машинасында жұмыс істей алады.
Бағдарламаны орындаудың бұл әдісінің артықшылығы Операциялық жүйе мен жабдықтан толық кодтау болып табылады, бұл Java қосымшаларын тиісті виртуалды машинамен кез келген құрылғыда пайдалануға мүмкіндік береді.
Java технологиясының тағы бір маңызды ерекшелігі-Виртуалды машина бағдарламасын басқаратын икемді қауіпсіздік жүйесі. Бағдарлама рұқсатынан асатын кез келген әрекеттер (мысалы, деректерге рұқсатсыз кіру немесе басқа құрылғыға қосылу) дереу үзілуі мүмкін[31,32].
2.3.2 Android операциялық жүйесі.Android Studio бағдарламасын орнатпас бұрын, Java Development Kit (JDK) орнату қажет.Бұл Java компиляторы (javac), стандартты Java сынып кітапханалары, мысалдар, құжаттама, әртүрлі утилиталар және Java орындау жүйесі (JRE) қамтитын Oracle корпорациясынан тегін Java қосымшаларын жасау жинағы.
Android негізінде бірегей, өзгеше операциялық жүйе. Жақсы нәтижеге жету үшін бағдарлама әзірлеуші операциялық жүйенің өзектілігін және өзгешілігін білуі қажет.
Бағдарлама әзірлеу кезінде бірнеше қиындықтарды ескеру қажет. Оларға тоқталып өтейік:
- бағдарламаны қондыру кезінде, бағдарлама екі есе немесе төрт есе орын алады, яғни ол бағдарламаның түпнұсқалық орның қажет етеді;
- орнатылған флеш-картамен жұмыс істеу кезінде файлдың жылдамдығы он есе төмендейді, егер бос орын аз болса;
- әр процесс кезінде жедел жадтан 16Мб (кейде 24 Мб) қолданылады.
Android негізінде Linux операциялық жүйесінде жасалған. Бағдарламаның және ядроның арасында API қабаты және нативті кодтағы кітапхана орналасқан. Бағдарлама виртуалды машинада Java (Dalvik Virtual Machine) орындалады.
Android операциялық жүйесініңархитектурасы. Android қосымша жасаудың алдында, жүйенiң архитектурасымен және оның негiзгi ерекшелiктерiмен танысу қажет.
Android жүйесi - операциялық жүйеден, аралық қабаттың бағдарламалық қамтамасыз етуінен (middleware), сонымен бiрге негiзгi қолданбалы қосымшалардан құралған мобильді құрылғыларға арналған программалық стек.
Android архитектурасын төрт деңгейге бөлу қабылданған:
- ядро деңгейi;
- орындалу ортасының кiтапханасы деңгейі;
- қосымшалар қаңқасының деңгейі;
- қосымшалар деңгейi.
Android операциялық жүйесінің архитектурасы сурет 12-де көрсетілген.
Сурет 12.Androidоперациялық жүйесінің архитектурасы
Android ядросы Linux операциялық жүйенiң 2.6 - шы нұсқасына негізделген, бірақ Android жүйесі таза күйіндегі Linuх - жүйе емес, ол бірқатар ерекшеліктер мен өз жады бөлу механизмдері, процестер арасындағы қатынас және т.б.
Android жүйесіне тән ядроның қосымша кеңейтілмелеріне ие. Ядро жабдық пен программалық стектің қалған бөлiгі аралысындағы абстракция қабаты болып табылады [33].
Android операциялық жүйесінің артықшылықтары:
- операциялық әзірлеушілер пайдаланушыларға сыртқы көріністен бастап және ұсыныстар нарығында ғана көруге болатын кез келген қажетті тігіспен аяқталатын іс-қимылдың толық еркіндігін ұсынады.
- Play Market-ке кіру және көптеген тегін қосымшалар. Жүйенің танымалдығы Play Market қосымшаларын шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие болады. Тек Android үшін қосымшалардың осындай саны жасалады және бағдарламалардың үлкен үлесі тегін негізде беріледі,ал контенттің әртүрлілігі жай ғана артады.
- компьютерсіз және арнайы бағдарламасыз операциялық құралдың елеулі артықшылығы. Кейбіреулер жиі түзетулердің, жаңартулардың және багтардың нұсқаларының саны қымбат емес деп шеше алады, бірақ әзірлеушілер кемшілігі болмаса және кемшіліктерін жедел көріп, жойса, жүйенің айқын артықшылығы көрінеді.
Android операциялық жүйесінің кемшіліктері:
- айқындылық, бұл тармақ жүйенің артықшылығына да қол қойылғанына қарамастан, мұнда суасты тастар да бар. Әрине, операциялық аппаратты кез келген аппаратқа орнатуға болады, бірақ егер сөз сапасы төмен жабдықтар туралы болса, онда аппараттық жиынтықтаушы және физикалық компоненттер арасында өзара әрекеттесудің болмауына байланысты глюкалар, тәуелділік және басқа да қиындықтар туындауы мүмкін.
- тексерілмеген көздерден мазмұнды орнату. Өкінішке орай, Android үшін қосымшалардың жүктелуіне байланысты Интернет-кеңістікте олардың сапасы тексерілмейді, бұл контентке кіру вирусты.
- Google ұсынған параметрлердің алуан түрлілігі, ашықтығының арқасында OS көптеген модификацияланған нұсқаларға ие, кейде жаңасын түсіну қиын: көптеген түймелер, опциялар, жүгірткелер және т. б. бар[34].
2.3.3PHP бағдарламасының негіздері. PHP - мобильді қосымшаны құруға арналған бағдарлама тілі. PHP мобильді қосымша жұмысын автоматтандыруға көмектеседі. Бұл серверде орындалатын HTML-ге ендірілген скрипт.
PHP-дің JavaScript - тен айырмашылығы, PHP скрипті серверде орындалып жатқандығы клиентке көрсетіледі, ал JavaScript-тің коды клиенттік машинаға беріліп сол жерде орындалады.
PHP-дың айқын ерекшеліктерінің бір - ол серверлердің мәліметтерімен жұмыс істеу үйлесімі. Ол үшін web-серверде мәліметтер қорларымен жұмыс істейтін бағдарламаны орнатып (көбіне қолданылатыны MySQL), онымен жұмыс істейтін команданы PHP скриптің құрамына қосу керек.
Тілдің мүмкіншіліктерін түрлі функциялардан тұратын қосымша модульдердің көмегімен кеңейтуге болады. Олар PHP-интерпретаторы (түсіндіруші) орнатылған жерде болады. Ешқандай PHP браузерге түспейді. Бастапқы PHP кодты көру мүмкін емес.
PHP кемшіліктері. Өзінің идеологиясы бойынша алғашында PHP кішігірім скрипттерді жазуға арналған еді. PHP интерпретацияланатын тіл болғандықтан, компиляцияланатын c тілімен жылдығы бойынша салыстырыла алмайды. Алайда, көлемі аз бағдарламаларды жазуға PHP-ға теңесі жоқ. РНР-дің қолдануын үш топқа бөлуге болады:
1) ең оңайы, бірақ күрделісі-бұл РНР тілінде сайт және модульдерді құрастыру. Сайттың тұрақты бөліктерін (мәзір, денесін, баннерлерін) жеке файлдарға жазып, шақырып отыру-әр бетке жазғанша әлдеқайда жеңіл. Ой, мәзірге жаңа бөлімді қосса.
2) келесі-кішігірім жеке бағдарламаларды құру. Ол сауалнама, конференция, форум болуы және қандай да бір ақпаратты серверге сақтау үшін РНР қолданылуы мүмкін.
3) материалды сайтқа FTP арқылы жүктемей, админин панелі арқылы қонақ кітабының формасын толтыратындай енгізу.
PHP желі ғаламтор үшін программалаудың төңірегіндегі әйгілі скрипт тілінің, орындаудың жылдамдығы, бай функционалдықтың бірі және PHP лицензиясы негізінде бастапқы кодтарды таратуға өз арқасында оңай. Веб-сайт құрылыстың төңірегінде мәлімдеме веб-қосымша үшін кіріктірме құрал-жабдықтарды үлкен теруі бар анықтайды [35,36].
2.3.4 MySQL деректер қорының сервері. Басқару және басқару жүйесі. Ол ақпаратты тиімді сақтауға, іздеуге, сұрыптауға және таңдауға мүмкіндік береді.
MySQL деректер қорының артықшылықтары:
- web-қосымшалардың файлдық нұсқаларына қатысты, кейбір жерде кішігірім код (2-3 есе). Оны жинау уақытын үнемдейді және өңдеу процесін жеңілдетеді;
- с тілінде жазылған арқасында мобильді қосымшаны басқару жүйесі сұраныс процедурасының жоғары жылдамдығымен орындалған.
MySQL деректер қорының кемшіліктері:
-web-сервердің және деректер серверінің жұмыс істеу тиімділігіне қосымшаның тәуелділігі. Екі сервердің бірі жойылады, ал біреуі бір пайдаланатын адамнан артық болуы мүмкін;
- мобильді қосымшаны басқару жүйесін қолданудан гөрі файлдық жүйемен жұмыс істеу әлдеқайда жылдамырақ. Мысалы, сұранысты тез өңдейтін Google іздеу жүйесі файлдық жүйеге негізделген және деректер базасын пайдаланбайтын. мобильді қосымшаны басқару жүйесін пайдалану.
Мәліметтерді оқу. SQL - қолданушыға немесе қосымшаға мәліметтер базасында бар мәліметтерді оқуға және оларды қолдануға мүмкіндік береді.
Деректерді өңдеу. SQL-пайдаланушыға немесе қолданбаға деректер базасын өзгертуге, яғни жаңа деректерді қосуға, сондай-ақ бар деректерді жаңартуға немесе жоюға мүмкіндік береді.
Қатынасты басқару. Пайдаланушының деректерді оқу және өзгерту мүмкіндігін шектей отырып, SQL көмегімен рұқсатсыз қарым-қатынастан қорғау.
Деректер тұтастығы. SQL - тұтастықты, жүйені өзгертуден бас тартуды қамтамасыз ететін және келіспеуді қорғайтын деректер қоры. Сондықтан SQL ДББЖ-мен қарым-қатынаста ең көп таралған тіл болып табылады [35,36].
2.4Ауыл шаруашылық биржасының деректер базасын жобалау
Ақпараттық қамтамасыз ету-деректер базасын құру әдістемесі, ақпарат ағыны, құжат айналымының техникалық-экономикалық ақпаратын кодтау мен жіктеудің бірыңғай жүйесінің жиынтығы[37].
Ауыл шаруашылық биржасыныңинфологиялық моделісурет 13-текөрсетілген.
Сурет 13. Ауыл шаруашылық биржасыныңинфологиялық моделі
Пайдаланушының ақпараттық сұраулары және шектеулерін зерттеу нәтижесінде пайда болған атрибуттары кесте 1-де көрсетілген.
Кесте 1
Атрибуттар жиынтығы
№
Атрибут атауы
Белгіленуі
1
Клиент коды
КОД_КЛ
2
Клиенттің аты
КЛ_АТЫ
3
Клиенттің тегі
КЛ_ТЕГІ
4
Клиенттің телефоны
КЛ_ТЕЛ
5
Клиенттің адресі
КЛ_АДР
6
Клиенттің e-mail
КЛ_EMAIL
7
Тапсырыс номері
НОМ_ТАП
8
Тапсырыс аты
ТАП_АТЫ
9
Тапсырысты рәсімдеу күні
ТАП_РӘС_КҮНІ
10
Тапсырыс бағасы
ТАП_БАҒА
11
Тасымалдаушы коды
КОД_ТАСМ
12
Тасымалдаушы аты
ТАСМ_АТЫ
13
Тасымалдаушы тегі
ТАСМ_ТЕГІ
14
Тасымалдаушы лауазымы
ТАСМ_ЛАУ
15
Тасымалдаушы телефоны
ТАСМ_ТЕЛ
16
Тасымалдаушы адресі
ТАСМ_АДР
17
Өнім коды
КОД_ӨНІМ
18
Өнім номері
НОМ_ӨНІМ
19
Өнім аты
ӨНІМ_АТЫ
20
Өнім бағасы
ӨНІМ_БАҒА
21
Өнім маркасы
ӨНІМ_МАРКА
22
Өнім түрінің коды
КОД_ӨНІМ_ТҮРІ
23
Өнім түрінің категориясы
ӨНІМ_ТҮРІ_КАТ
24
Өнімтүрінің аты
ӨНІМ_ТҮРІ_АТЫ
Пәндік аймақтық шектеулері мен шектесіздері:
КОД_КЛ, НОМ_ТАП, КОД_ТАСМ, КОД_ӨНІМ, КОД_ӨНІМ_ТҮРІбірдей және бірегей болуы қажет.Қолданушының ақпараттық мұқтаждығын көрсететін құжат схемасын тұрғызу үшін, деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастар кестесін құру. Деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастары кесте 2-де көрсетілген.
Кесте 2
Деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастар
№ №
Атрибуттың белгіленуі
Сұраулар
Тауарлардың прайс-парағын қарау және басып шығару
Сатылымдардың маниторингі
Өндірушілер бойынша статистикалық есепхаттар
Жеке клиенттің алдыңғы тапсырыстары туралы ақпаратты қарау
1
1
2
3
4
5
1
КОД_КЛ
*
*
2
КЛ_АТЫ
*
*
3
КЛ_ТЕГІ
*
*
4
КЛ_ТЕЛ
*
5
КЛ_АДР
*
6
КЛ_EMAIL
*
*
7
НОМ_ТАП
*
8
ТАП_АТЫ
*
9
ТАП_РӘС_КҮНІ
*
*
10
ТАП_БАҒА
*
11
КОД_ТАСМ
*
*
12
ТАСМ_АТЫ
*
*
13
ТАСМ_ТЕГІ
*
*
14
ТАСМ_ЛАУ
*
15
ТАСМ_ТЕЛ
*
16
ТАСМ_АДР
*
17
КОД_ӨНІМ
*
*
18
НОМ_ӨНІМ
*
*
19
ӨНІМ_АТЫ
*
*
20
ӨНІМ_БАҒА
*
*
21
ӨНІМ_МАРКА
*
*
22
КОД_ӨНІМ_ТҮРІ
*
*
*
23
ӨНІМ_ТҮРІ_КАТ
*
*
*
24
ӨНІМ_ТҮРІ_АТЫ
*
*
*
*
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасының инфологиялық моделін құру үшін ақпараттық объектілер мен атрибуттық құрамын ерекшелеу.
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасымен сұрауларды зерттеу негізінде атрибуты бар объектік мән (түйінді атрибуттың асты сызылған) ерекшеленеді.
Клиент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілсін
Автоматика және ақпараттық технологиялар кафедрасының меңгерушісі
(кафедра атауы)
Золотов А.Д.
(Т.А.Ә, қолы)
(күні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу
(тақырыптың атауы)
5В070300 - Ақпараттық жүйелер
(мамандықтың атауы)
Орындаған
Бакенова Камила Сериковна
(аты-жөні)
Ғылыми жетекші
Какимов Айтбек Калиевич
(аты-жөні)
Нормоконтролер
(аты-жөні)
Семей
2021
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздері 6
1.1 Ауыл шаруашылығы саласының экономикадағы алатын орны және оны дамытудың мәні 6
1.2 Ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау 8
1.3 Ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасы 11
1.4 Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы 11
1.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын нысанды және функционалды модельдеу 13
2 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу 20
2.1 Мобильді қосымшаға қойылатын техникалық және бағдарламалық талаптар 20
2.2 Мобильді қосымшаларды жобалау мен құрастырудың негізгі қағидалары 22
2.3 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын құру құралдары 23
2.4 Ауыл шаруашылық биржасының деректер базасын жобалау 27
2.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасының сызбасы 32
2.6 Ауыл шаруашылық биржасына арналған мобильді қосымша 33
3 Ақпараттық-аналитикалық жүйені ендірудің экономикалық тиімділігін есептеу 44
3.1 Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі 44
3.2 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштері 47
3.3 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштерін есептеу 53
Қорытынды 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Қосымша А 64
Қосымша В 65
Кіріспе
Елімізде ауыл шаруашылығы саласын дамыту Қазақстан Республикасының тиімділігі жоғары ұлттық экономикасын қалыптастыруға үлкен үлес қосуда. Әлемнің дамыған елдерінде ауыл шаруашылығы көбінесе экономикалық өсу серпінін, Ұлттық жалпы өнімнің құрылымы мен сапасын айқындайды. Ауыл шаруашылығы қоғамда орта топты қалыптастырудың негізгі іргетасы болып табылады және оның қызмет саласының ұлғаюы республикада айқын әлеуметтік жіктеудің әлсіреуіне әкеп соғуы мүмкін.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында ауыл шаруашылығы туралы тоқталып, оны дамыту бүгінгі күннің маңызды мәселелерінің бірі екендігін атап өтті: ... біздің ауыл шаруашылықты дамытудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуіміз қажет. Біз бизнес орта бастамасын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек [1].
Қазақстан Республикасында ауылшаруашылықөнімдерін интернет арқылы дамыту мен шетел өндірушілерін қабылдау үшін үлкен әлеуетке ие болуымен байланысты. Ол қажет ететін барлық нәрсе - кең аумақ, ауылшаруашылық өнімдері мен ауылшаруашылық техникалық құралдары.
АгроБиржа - интернет арқылы тауарларды сату менсатып алу қызметтерін көрсетудің ыңғайлы жүйесі, сонымен қатар үлкен көлемдегі ақпараттарды орналастыру мен оперативті түрде тауарлардың түр түрін жаңартуға, жұмыс үдерісін қадағалауға мүмкіндік береді.
Бүгінде бүкіл әлем бойынша ауылшаруашылық өндірушілердің 70% -дан астамы ауылшаруашылық өнімдерінеіздеужүргізу мақсатындамобильді қосымшалардықолданады. Көп ұзамай осы адамдардың көпшілігі өз қалауы бойынша өзгереді және мобильді қосымшаларды пайдалана бастайды. Мобильді қосымшалар біздің елде және жалпы әлемде пайдаланылғандықтан, мобильді қосымшалар өмірді жеңілдетеді.Мобильді қосымшалар көмегімен өнімдерге тапсырыс беруге, сатып алуға және т.б. болады.
Дипломдық жобаның зерттеу обьектісі Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық өнімдері болып табылады.
Дипломдық жобаның зерттеу пәні Шығыс Қазақстан облысының ауылшаруашылық өнімдерінің орындары болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Дипломдық жобаның теориялық және әдістемелік мәселесінде отандық және шетелдік ғалым - зкономистердің ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының заңдары, Үкіметтің нормативтік - құқықтық актілері негізге алынды.
Дипломдық жобаның мақсатыауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу.
Дипломдық жобаның мақсатына жету үшін келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздерін сипаттау;
- ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау;
- ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасын және құрылысын анықтау;
- ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшанынысанды және функционалдымодельдеу;
- ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшасының деректер базасын жобалау;
- Android операциялық жүйесіне арналған қосымшаны әзірлеудің ерекшеліктері мен құрал-жабдықтарын, оның архиткетурасын зерттеу;
- жасалған қосымшаны тестілеуден өткізу;
- Android операциялық жүйенегізіндегі мобильді қосымшаны әзірлеу.
Ұсынылған дипломдық жобаны құру барысындаPHP, JAVA бағдарламалау тілдеріжәнеMySQL деректер қоры мен Android операциялық жүйе негізіндеAndroid Studio таңдалды.
1 Ауыл шаруашылығы саласын дамытудың теориялық негіздері
1.1 Ауыл шаруашылығы саласының экономикадағы алатын орны және оны дамытудың мәні
Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілетті 50 елде берік орынға қол жеткізу жөніндегі стратегиялық міндеттерін орындау үшін әлемдік экономиканың өсуінен тұрақты асып түсетін экономикалық даму қажет. Елдің өзіндік деңгейі жоғары мемлекет ретінде танылуы оның әлеуметтік - экономикалық дамуының, халықтың әл-ауқатын, өмір сүру жағдайларын жақсартудың негізі болып табылады.
Ауыл шаруашылығы нарықтық қатынастар үнемі жүргізілетін орта. Ауыл шаруашылығы экономиканың өтпелі кезеңінде, ең алдымен, нарықты тауармен өсіруге және жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік берді. Тұтастай алғанда, бизнес экономикада нақты белсенді, бәсекелі ортаны қалыптастырып қана қоймай, оның мемлекеттің экономикалық дамуындағы тұрақтылығы индикаторының есептік ортасын қалыптастырады. Ауыл шаруашылығының әлеуметтік міндеттеріне халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету, өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге сенімді қарау мүмкіндігін арттыру жатады.
Қазақстанда бүгінгі күні ауыл шаруашылығы тап болған қиындықтарға қарамастан, экономиканың қарқынды дамып келе жатқан бөлігіне айналуда. Ең бастысы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін шағын кәсіпкерлер саны өсуде. Өсу жоғары емес, алайда өсу бар.
Ауыл шаруашылығы, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында дамуы тиіс. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіп интеграциясы жүйесінде шағын кәсіпорындар осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктерге ие. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл селоларды дамытудың басты бағыттары туралы бағдарламада: Агроөнеркәсіптік кешен құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтар, өндірістік және тұтыну кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ шикізатты қайта өңдеуді, олардан алынған өнімді сақтауды және сатуды қамтамасыз ететін ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен айналысатын шаруашылық объектілері кіреді, - деп атап көрсетілген.
Нарықтық экономикаға көшуге байланысты шаруашылықтардың көптеген жаңа түрлері пайда болды. Мемлекеттік және кооперативтік меншік нысандарының қатарына көптеген жаңа түрлер кірді. Олардың ішінде жеке меншікке негізделген шаруа қожалықтары өз салмағына ие [2-4].
Айта кету керек, Республикада ауыл шаруашылығын дамыту жолындағы көптеген кедергілер жойылып жатыр. Алайда, ауыл шаруашылығын дамыту үшін әлі де күрделі мәселелер бар. Бүгінгі негізгі мәселелер:
-несие алу мүмкіндіктерінің шектеулілігі;
- ауыл шаруашылығын қорғау, қолдау жөніндегі заңдылық базаның әлі де қалыптаспауы;
- ауыл шаруашылығын қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі;
- несиенің қысқа мерзімге ғана берілуі және несиені өтеу пайызының жоғары болуы;
- несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы.
Нарықтық қатынастарды дамыту бағыты өнімнің әрбір түрін өндіруді басқа кәсіпорындарға беру жолымен халық шаруашылығын монополиясыздандыру бағдарламаларын іске асыруды көздейді. Осы тұрғыдан алғанда, ауыл шаруашылығы қызметін өз өнімдерін неғұрлым тез игеретін және жаңартатын бизнес ретінде кеңінен пайдалану көзделіп отыр.
Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын кәсіпорындардың қызметін салықтық реттеу жүйесін жетілдіруге бағытталған белгілі бір ілгерілеу шаралары көзделген. Ұйымдық - құқықтық нысанына кіріс деңгейіне қарай ауыл шаруашылығы субъектілеріне салық салудың жеңілдетілген режимін беруге сараланған көзқарас, сондай - ақ ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшінерекшережим енгізу олардың ішіндегі маңыздысы болып табылады [5-7].
Агроөнеркәсіптік кешенде қазір қалыптасып отырған астық, сүт, ет өңдейтін кластерлерді бөліп көрсетуге болады. Тоқыма өнеркәсібінде мақтаны, жүнді қайта өңдеу жөніндегі кластерлерді дамыту көзделеді. Бұдан басқа, мұнда тігін бұйымдары, тері өңдеу және аяқ киім өндірісі бойынша кластерлер дамитын болады.
Республиканың солтүстік-шығыс өңірінде негізінен сүт, астық және ет кластерлері дамуда. Мақта, ет, сүт және жеміс-көкөніс кластерлері елдің оңтүстік өңірлерінде құрылады.
Астана, Алматы сияқты ірі қалаларда,сондай-ақ облыс орталықтарында ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу және дайын тамақ өнімдерін өндіру бойынша ірі агроөнеркәсіптік фирмалар бар. Сондай-ақ оларда ғылыми-зерттеу институттары, ғылыми-өндірістік орталықтар, жобалық нұсқаушылық ұйымдар, ғылыми кадрларды даярлау жөніндегі оқу орындары, ірі қаржы мекемелері шоғырланған. [8-11].
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру өте өзекті болып табылады. Қазақстандық бидай сыртқы нарықта бағасы мен сапасы бойынша бәсекеге қабілетті болып саналады.
Қазақстан Республикасы ірі аграрлық әлеуетке ие. Мұндай позиция әлемдік аграрлық нарықта 1-ден 35-ке дейін орын алады,оның 11-і бірінші ондыққа кіреді. Астық, ет және сүт өнімдері бойынша ірі аграрлық ел деп аграрлық ел танылады. Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамытуда астық өндірісі ең дамыған сала болып табылады. Республикада барлық егіс көлемінің 90% - ы дәнді дақылдарға тиесілі, оның ішінде бидайдың егістік алаңы 82-89% құрайды [12-14].
1.2 Ауыл шаруашылығы саласының кластерлік дамуын талдау
Ауыл шаруашылығы кластері деп ірі, шағын және орта компаниялардың мамандандырылған топтарын құрған, қазіргі заманғы экономикалық ғылым, географиялық белгілер бойынша шоғырланған және өзара байланысты, шикізат, материалдар, тауарлар мен қызметтер ұсынатын, сондай-ақ салалардың қызметімен байланысты ұйымдар түсініледі.
Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінде келесі кластерлер дами алады: сүтті қайта өңдеу, астықты қайта өңдеу, етті қайта өңдеу бойынша кластерлер. Кластердегі өнім арасындағы байланыстар серпіні Шығыс Қазақстан облысында, Алматы облысында және Алматы қаласында және Қостанай облыстарында күшейіп келеді, оларда ірі қара малдың айтарлықтай саны шоғырланған және сүт өндіру мен қайта өңдеуге маманданған.
1.2.1 Сүт өндіру жөніндегі кластер. Бұл кластер бойынша статистикалық деректер сала аралық балансқа сәйкес ілеспелі өндірістердің қазіргі жағдайы энергетика салаларымен өзара байланысының күшеюімен сипатталады. Сүт өндіру жөніндегі кластердің өндірістері сурет 1-де көрсетілген.
Сурет 1. Сүт өндіру жөніндегі кластердің өндірістері
Келтірілген суреттен суретті өңдеуді тереңдете түсудің сүт өнімдерінің жаңа түрлерін игерудің (ауыл шаруашылық шикізатын толығырақ пайдалану,
өндірістік қуаттарды пайдаланудың деңгейіне көтеру, халыққа ұзақ мерзімге сақталатын сүт өнімдерімен қамтамасыз ету және мақсатына жаңа өндірістерді орналастырудың) күн талабына сай екендігін көруге болады.
Кластерді қалыптастыруды оңтайландыру сүт өнімдерінің импортын төмендетугеықпал ететін болады. Инновациялық инфрақұрылымды құру маңызды міндет болып табылады[15-17].
1.2.2 Ет өндіру жөніндегі кластер. Ет тамақтың маңызды балансы болып танылатынын еске ала отырып, осы нарықтың күйін және осы секторда кластердің қалыптасу болашағын тым толығырақ қарап көрейік. Етті қайта өңдеу кәсіпорындары бұл мал соятын жерлер, шұжық және консерві өндірістері, жанама өнімдерді қайта өңдеу жөніндегі цехтар. Етті қайта өңдеу кластерінің үлгісі суретте 2-декөрсетілген.
Сурет 2. Етті қайта өңдеу кластерінің үлгісі
Қазіргі уақытта, Қазақстанның етөңдейтін кәсіпорындарының басым бөлігі, ең жиі кездесетін қалаларда орналасқан, шағын шұжық өндірістерінентұрады.
Соңғы он жыл ішіндеРеспубликадағы ет консерві кәсіпорындарының саны күрт қысқарды. Бұл жағдайға көптеген себепкер шарттар әсер етті. Семей, Петротавл, Алматы консерві зауыттары сияқты алыптардың шикізатқа деген мұқтаждықтарын ішкі ресурстар есебінде қамтамасыз ету мүмкін емес еді, ал сырттан ет жіберу қиынға соқты. қазірдеконсервілеу жабдықтарының көптеген бөліктері іске қосылмаған, олардың тозу деңгейлері өте жоғары және соның нәтижесінде ет консервілерінің 90% көбі Қазақстанға Ресейден және басқа елдерден тасып жеткізіледі. Ет кластерін дамыту мүмкіндіктері мынадай себептергеықпал етеді: етті қайта өңдеуге арналған барлық бос қуаттар, сондай-ақ өнімді тәжірибелік арналарды дамыту жүйелері, етті қайта өңдеуге арналған барлық бос қуаттар, сондай-ақ өнімді тәжірибелік арналарды дамыту, ет өндіру және етті қайта өңдеуді ұйымдастыру жүйелері. Бұған елдің географиялық орналасуы, табиғи жайылымдардың үлкен алқаптарын пайдалану ықпал етеді.[18].
Ет саласының тежелген дамуы таяудағы перспективада да сақталады, өйткені ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында мал басы аз, ал өнім мен жемшөп бірлігіне жұмсалатын шығындар төмендеген кезде, ет өндіру көлемінің артуы және өнім сапасының жақсаруы, тек орта және ірі тауарлы фермалардың және мал шаруашылығы кешендерінің ғана болуы мүмкін.
Етті қайта өңдеу кластері жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде ғана республикада бар мүмкіндіктерді неғұрлым толық пайдаланған кезде ғана тиімді әрекет етеді.
1.2.3 Астық өндіру жөніндегі кластер. Қазіргі кезде Республикада дәнді дақылдар жөніндегі кәсіпорындар бар. Негізгі қорлардың тозу деңгейі 26,1%.
Қазақстанның сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі астықтың жақсы сапасына, ал өз кезегінде одан өндірілетін өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне байланысты. Астықты қайта өңдеу бойынша кластер өндірісі кеңінен қолданылады. Мұнда астық кластерінде өндіруге болатын жаңа өнімдерді өңдеуге болады. Олар: тез дайындалатын концентраттар, ұн, ұн өнімдері, кондитерлік өнімдер, макарондар, балалар және диеталық өнімдер, олардан көтерме фирмалар, дүкендер мен астық экспортқа жіберіледі [19,20].
Астықкластерін қалыптастыра қалған жағдайда, барлық салаларға қатысты мынадай жалпы көкейкесті мәселелер орын алады:
- кластерге қатысушылардың өзара іс - әрекеттерінің нашарлығы;
- негізгі қорлардың жоғары дәрежедегі тозуы;
- жаңа үнемелі технологияны енгізу үшін өзіндік қаражаттарының жетіспеушілігі;
- өндірістік қуаттың жұмыс көптілігінің толық еместігі;
- ауыл шаруашылық технологиясымен төменгі деңгейдегі қамтамасыз етілуі;
- шикізаттың терең өңделуінің жоқтығы.
Астықкластері ірі қалаларға жақын орналасқан елді мекендерге де дамуы мүмкін, оларда астық өңделгенде табыстылығы төмен өнімдер өндіру жөніндегі кәсіпорындар орналасуы саналы түрде шартты нәрсе [21-23].
Кластерлік дамудың өзектілігі республикадағы еттің, астықтың, сүттің тауарлық ресурстарының жалпы көлемінде, кластерлерді өнеркәсіптік қайта өңдеу үлесін арттыра отырып, етті, астықты, сүтті қайта өңдеуді тереңдетуде, ауыл шаруашылығы өнімдерінің жаңа түрлерін игерумен (ауыл шаруашылығы шикізатын неғұрлым толық пайдалану мақсатында жаңа өндірістерді орналастыру, ауыл шаруашылығы өнімін ұзақ мерзімді сақтау өндірісін құру) айқындалған.
Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу, яғни жоғарыда көрсетілген мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығында бар мүмкіндіктерді барынша толық пайдаланған жағдайда ғана, жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде ғана етті қайта өңдеу, сүтті қайта өңдеу, астықты қайта өңдеу кластерлері тиімді жұмыс істейтін болады[24,25].
1.3 Ауыл шаруашылық биржасының сипаттамасы
Бүгінгі күні интернетте ауыл шаруашылық өнімдерін сатуға және сатып алуға қол жетімді.
Ауыл шаруашылық өндірушілері өз өнімдерін алатын сатып алушыларды іздемейді, олар үнемі сатып алушылар туралы онлайн режимінде ақпарат ала алады.
АгроБиржа агроөнеркәсіптік спектрді өндіруге арналған түрлі ұсыныстарды орналастыруға мүмкіндік береді. Мобильді АгроБиржа қызметінің басты міндеттерінің бірі Қазақстандық ауылшаруашылық өнімдерінің аймақтық жеткізушілеріне ортақ нарыққа шығу болып табылады.Егер бұрын маусымдық өнімдерді арнайы демалыс күндерінде жәрмеңке өткізген болсақ, қазір мобильді АгроБиржа -ны онлайн режимінде аптасына 7 күн, тәулігіне 24 сағат бойы сата алатындықтан, оларды ұйымдастыруға уақыт пен ақша жұмсаудың қажеті жоқ.
Мобильді қосымша қандай жерде болса да, іздеу жүйесі соншалықты қолайлы, жанында ауылшаруашылық өнімдерін сатып алушылар мен сатушыларды оңай таба алады. Белгілі бір өнімді іздеп жатса да, тек дерекқорда бар тауарларды қарап шыға алады.
Шаруашылықтар мен фермалар агробизнес туралы қаншалықты көбірек біледі, соншалықты жүзеге асыра алады. Көптеген компаниялар, әсіресе үлкендер, көптеген жылдар бойы тұрақты клиенттерге жеңілдіктер көрсететіні құпия емес. Агробизнестің пайда болуымен ауыл шаруашылығы өнімдері, олардың көкжиектері айтарлықтай кеңейеді.
1.4 Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы
Мобильді қосымша Қазақстанның ауыл шаруашылығы өнімдерінің түрлерін сату және сатып алу үшін мыңдаған коммерциялық хабарландыруларды іздеуді ыңғайлы етеді.Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы 4 бөлімнен тұрады:
- тіркеу;
- ауыл шаруашылық өнімдері;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін тасымалдау компаниялары;
- ауыл шаруашылық техникасын жөндеу.
Тіркеу бөлімі. Қосымшаны іске қосқанда тіркеу бөлімі ұсынылады, қосымшаға тіркелу арқылы пайдаланушы қажеттілігін қанағаттандыра алады. Көптеген компаниялар, әсіресе үлкендер, көптеген жылдар бойы тұрақты клиенттерге жеңілдіктер көрсететіні құпия емес. Агробизнестің пайда болуымен ауыл шаруашылығы өнімдері, олардың көкжиектері айтарлықтай кеңейеді.Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы сурет 3-те көрсетілген.
Сурет 3. Ауыл шаруашылық биржасының құрылысы
Мекемеге барудың қажеті жоқ, өнімдерді өз бетімен тексеріп алады, мұның бәрін интернет арқылы жасауға болады, сатушыға хабарласуға болады. Сондықтан бүгінгі агробизнес - бұл диванға қойылған дүкен, сондықтан онда сатып алуға керемет қолайлылықпен қол жеткізе алады.
Ауыл шаруашылық өнімдері бөлімі. Ауыл шаруашылық өнімдері құрамына ет және астық, май және тұқым, қант, ұн, шұжық, консервілер, кептірілген жемістер және тағы басқалар жатады.
Мал өсірушілер, өсімдік өсірушілер мен механизаторлар өз өнімдерін көтерме және бөлшек сауда ретінде тиімді сата алады. Сатып алушылар өз кезегінде ең үздік баға ұсыныстарын таңдай алады.
Ауыл шаруашылық өнімдерін тасымалдау бөлімі. АгроБиржа мобильді қосымшасы астық және майлы дақылдарды тасымалдау үшін жабдықталған тіркелген логистикалық компанияларды және жабдықтарды пайдалануға мүмкіндік береді. Қазақстанның еуропалық бөлігінде еркін көлік қатынасы бар.
Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу бөлімі. Ауыл шаруашылық техникасын жөндеу және техникалық қызмет көрсету машиналардың жұмыс қабілетін қалпына келтіру мақсатында жүзеге асырылады.
Ауылшаруашылық техникасын жөндеу негізгі және ағымдағы болып бөлінеді. Негізгі жөндеу жұмыстарына қозғалтқыш секілді тораптар мен құрылғылардың бұзылуын болдырмауға бағытталған. Ауыл шаруашылық техникасын ағымдағы жөндеу - бұл сүзгілерді, майларды және басқа да шығыс материалдарын ауыстыру. Қазақстанның ауыл шаруашылық техникасын жөндейтін ірі компаниялардың арасында: КазАгро,Спектр-Сервис, ТехТрансСервис.
1.5 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын нысанды және функционалды модельдеу
1.5.1 Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңпайдалану нұсқалары диаграммасы. Пайдалану нұсқаларының диаграммасы Use Case Diagram жүйенің қызмет етуінің бағытын жәнебұл жүйе не істеу керектігін сипаттайды.
Пайдалану нұсқалар диаграммасының мақсаты түпмәннің ішкі құрылымын ашпай, түпмәннің аяқталған аспектісін немесе қандай да бір түпмән әрекетінің үзіндісін анықтау болып абылады.
Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаны сипаттайтын бизнес-үдерістер:
- жеке кабинетпен жұмыс;
- тапсырыстар статистикасы;
- тіркеуден өту;
- парольді өзгерту;
- тауарды іздеу;
- тауарға тапсырыс беру;
- төлем түрін таңдау;
- санаттар бойынша іздеу;
- өндіруші бойынша іздеу;
- тауар туралы деректерді өзгерту;
- тауарды алып тастау;
- деректерді жүргізу;
- тауар қосу;
- жүйеге кіру;
- пайдаланушыларды басқару;
- тапсырыстарды басқару;
- тауарларды басқару.
Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшанысипаттайтын актерлер:
- клиент;
- оператор.
Ауылшаруашылық биржасына арналған қосымшаныңпайдалану нұсқалары диаграммасы сурет 4-те көрсетілген.
Сурет 4. Ауылшаруашылық биржасына арналған қосымшаның пайдалану нұсқалары диаграммасы
Пайдалану нұсқасы актерлерге ұсынатын сервистерді сипаттау үшін қызмет атқарады. Пайдалану нұсқаларының диаграммасы оның құрамдас құрауыштарының мазмұнын немесе семантикасын ашатын түсініктеме мәтінімен толықтырылу мүмкін.
UML тілінде актерлер пайдалану нұсқаларының арасындағы қатынастардың бірнеше стандарттық түрлері бар:
Ассоциация қатынасы пайдаланудың жеке нұсқасында актерлердің өзгеше рөлін анықтау үшін қызмет етеді.
1.5.2Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасы. UML тілінде операцияларды орындау үдерістерін модельдеуде қызмет диаграммасы пайдаланады.Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасысурет 5-те көрсетілген.
Сурет5. Ауылшаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңқызмет диаграммасы
Онда қолданылатын графикалық нотацияда күйлерменауысулардың белгілелері кездеседі.Қызмет диаграммасы жобаланатын жүйенің қызметін модельдеу қажеттілігінен тұрады, оның күйін өзгерту үдерісін көрсету ғана емес, сонымен қатар жүйе орындайтын операцияларды алгоритімдік және логикалық жүзеге асырылу ерекшеліктерін реттеу.
Қызмет диаграммасындағы әрбір күй кез келген бір элементар операцияларды орындауға сәйкес келеді, ал келесі күйге өту тек осыәрекетті аяқтағаннан кейін ғана орындалады. Қызмет диаграммасы күй диаграммасының жеке жағдайы деп санауға болады.
1.5.3 Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңреттілік диаграммасы. Реттілік диаграммасында хабарламалар уақыт бойынша қандай ретпен берілсе дәл сондай ретпен бейнеленеді. Ауыл шаруашылық биржасынаарналған қосымшаныңреттілік диаграммасы сурет 6-да көрсетілген.
Сурет 6.Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның реттілік диаграммасы
Әрекеттердің тізбектілігі: қолданушы мобильді құрылғыны іске қосып, тіркеуден өтеді. Қосымша толық жүктелгеннен кейін қолданушы өзіне қажетті категорияны таңдайды, категория бойынша жеткізу шарттарын таңдайды.Қосымша тапсырысты рәсімдеп болғаннан кейін қолданушы мобильді құрылғыменжұмысын аяқтайды.
1.5.4 Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0диаграммасы. IDEF0 (Integration Definition for Function Modeling) әдістемесінде бизнес-үдеріс элементтер (жұмыстар) жиынтығы түрінде беріледі, олар өзара байланыста болады, сонымен қатар əр жұмыс барысында қолданылатын ақпараттық, еңбек пен өндірістік ресурстарды көрсете алады.
IDEF0 әдістемесі барлық жүйеде кезектесетін функциялар жиынтығы ретінде модельдеуге мүмкіндік береді, белгілеу жүйесі мен тұрғызу ережелерінің қарапайым жүйесі модельдеу кезінде нақтылық пен айқындықты қамтамасыз етеді.Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0диаграммасысурет 7-декөрсетілген.
Сурет 7. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның IDEF0 диаграммасы
Жүйенің қоршаған ортамен өзара іс - қимылы кіру ("тіркелмеген клиенттер", "тіркелген клиенттер" және "жеткізілетін өнім"), шығу (процестің негізгі нәтижесі - "Құжаттар", "жеткізілген өнім статистикасы" және "ақшалай қаражат"), басқару ("Онлайн тауарлардың каталогы", "2017-2021 жылдарға арналған ауыл шаруашылық концепциясы" және "Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заң") және тетіктер ("мобильді қосымшамен жұмыс істеу жөніндегі интерфейс", "Тапсырыс беруші", "қызметкер" - бұл ресурстар, сондай-ақ "тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заң") терминдерінде сипатталады.
"Клиенттер" - мобильді қосымшаға келушілер. Олар тауарлар каталогын көреді. Тапсырыстар жасайды.
"Жеткізілетін өнім" - дайын тауарларды жеткізу.
"Онлайн тауарлардың каталогы" және " тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заң" -бұл мобильді қосымшаның жұмыс істеу процесін басқаратын ережелер.
Қызмет көрсетуге " қызметкер " қатысады. Тапсырысты рәсімдеу және пайда алу үшін. Ауыл шаруашылық биржа өнемдерін ұсыну және сату үдерісінің декомпозиция диаграммасы сурет 8-де көрсетілген.
Сурет 8. Ауыл шаруашылық биржа өнемдерінұсыну және сату үдерісінің декомпозиция диаграммасы
Ауыл шаруашылық биржасының жұмыс істеу процесі:
1) "Пайдаланушыны тіркеу" - тауарға тапсырыс беру үшін тіркелгіні жасау;
2) "Тауарды резервтеу" тіркелген пайдаланушының тауарды таңдауы болып табылады, ол осы пайдаланушыға бекітіледі;
3) "Тапсырысты қалыптастыру" тапсырыс қалыптастырылатын таңдалған тауарды білдіреді;
4) "Тапсырыстың орындалу барысын бақылау" тауарды жеткізу талаптары мен шарттары талқыланатын дайын тапсырысты білдіреді;
5) "Тауарды алу және тексеру" тапсырыс берілген тауарды алу және оның тұтастығына тексеру болып табылады. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның пайдаланушыны тіркеу декомпозиция диаграммасы және Node Tree диаграммасы көрсетілген. (Сурет 9,10)
Сурет 9. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның пайдаланушыны тіркеу декомпозиция диаграммасы
Сурет 10. Ауыл шаруашылық биржасынаарналғанқосымшаның NodeTree диаграммасы
Node Tree диаграммасы құрылған функционалды модельдің декомпозициясының деңгейлер санын және туынды диаграммалар мен аталық арасындағы арақатынасты көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.
Сонымен, Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасы үдерісінің функционалдық үлгісі жасалынды.
2 Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу
2.1 Мобильді қосымшаға қойылатын техникалық және бағдарламалық талаптар
2.1.1 Мобильді қосымшаны әзірлеу мақсаты мен міндеттері. Мобильді қосымшаны әзірлеу мақсаты ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын әзірлеу, мысал ретінде диплом жұмыс барысындаШығыс Қазақстан облысының ауыл шаруашылық өңірлері алынды және тақырып бойынша негізгі бизнес-үдерістерді зерделеп, пәндік аймаққа аналитикалық талдау жүргізу.
АгроБиржа мобильді қосымшасы келесі мүмкіндіктерді жүзеге асырады:
- жаңа өнім берушілер мен ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алушыларды табуға мүмкіндік береді;
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің жаңалықтарын анықтайды;
- ауыл шаруашылығы нарығындағы баға белгілеуді анықтайды.
АгроБиржа мобильді қосымшасы делдалсыз жұмыс істейді. Тек өтінім қалдырасыз және барлық ауыл шаруашылығы өндірушілері сіздің тапсырыстарыңызды бір секунд ішінде алады.Бүгінгі күні интернетте агроөнеркәсіптік өнімдерді сатып алуға және сатуға қол жетімді .
Ауыл шаруашылығы өндірушілері өз өнімдерін алатын сатып алушыларды іздемейді, олар үнемі сатып алушылар туралы онлайн режимінде ақпарат алады.
АгроБиржа агроөнеркәсіптік спектрді өндіруге арналған түрлі ұсыныстарды орналастыруға мүмкіндік береді. Мобильді Агробиржа қызметінің басты міндеттерінің бірі Ресейлік және Қазақстандық ауылшаруашылық өнімдерінің аймақтық жеткізушілеріне ортақ нарыққа шығу болып табылады.
2.1.2 Мобильді қосымшаларды ұсыну талаптары. Функционалдық талаптар не істеу керектігін түсіндіреді. Олар орындалатын тапсырмаларды немесе әрекеттерді анықтайды. Функционалдық талаптар жүйе орындалуы керек әрекеттерді, жүйедегі мінез-құлықтағы кіріс - шығыс қатынастарын анықтайды.
Функционалды емес талаптар - жүйенің мінез-құлқын көрсетуі керек немесе жүйенің мінез-құлығына қатысы жоқ оған сәйкес келетін шектеулерді анықтайтын талаптар. Мысалы, өнімділік, күту, кеңейту, сенімділік, жұмыс істеу факторлары.[26].
1.Функционалдық талаптар - жүйенің мінез-құлқына қойылатын талаптар,олар әзірленетін бағдарламалық қамтамасыз етудің функционалдығын анықтайды, яғни жүйенің мүмкіндіктерін сипаттайды.[27, 28]. Функционалдық талаптар жобаны іске асырудың қалай екенін анықтайды, бизнес талаптарын және пайдаланушы талаптарын қамтиды.
Мобильді қосымшаның жобалау сатысында келесі функционалдық талаптар анықталды:
1) мобильді қосымша жүктелген кезде басты бет тізімін көрсету керек, бұрын іріктелген сүзгілерге сәйкес сұрыпталған немесе сүзілген;
2) мобильді қосымша пайдаланушыға басты бет тізімінде көрсетілген сүзгілерді және сұрыптау түрін таңдауға мүмкіндік беруі тиіс;
3) мобильді қосымша қолданушы таңдаған басты бетке жүргізілген шолулар саны бар ауыл шаруашылық өнімдері тізімін, сипаттамасын, байланысын көрсету керек;
4) мобильді қосымша пайдаланушыға таңдалған ауыл шаруашылық өнімдерін өзінің таңдаулыларына қосу мүмкіндігін беруі тиіс;
5) мобильді қосымшада ауыл шаруашылық жаңалықтары көрсетілуі тиіс;
6) мобильді қосымша пайдаланушыға бөлімге немесе санаттарға атау немесе кілт сөздерді іздеу мүмкіндігін беруі керек;
7) мобильді қосымша пайдаланушы таңдаған ауыл шаруашылық өнімдері тізімін көрсетуі керек және жою мүмкіндігі болуы тиіс.
2.Функционалды емес талаптар - бұл жүйенің мінез-құлық сипатына қойылатын талаптар, жүйенің жұмыс істеу жолын сипаттау, әзірленген бағдарламалық жасақтамаға енгізілген қасиеттер мен шектеулер [27, 28]. Келесі функционалды емес талаптар анықталды:
1) мобильді қосымша Android платформасында жұмыс істеуі керек;
2) қолдау көрсетілетін Anrdoid нұсқасы 4.0 нұсқасынан басталатын болуы тиіс;
3) қосымша кешіктірмеуі керек, баяулауы керек.
4) мобильдік қосымшаны iOS платформаға енгізу керек;
5) мобильдік қосымшаларға құрылғылар iPhone нұсқасы 5s, iPad құрылғыларының нұсқасы Airқолдауы керек;
6) мобильдік қосымшаға iOS операциялық жүйесі орнатылған құрылғы керек, 9.0 нұсқасынан басталатын болуы тиіс;
7) мобильді қосымша тек портреттік экран бағдарында жұмыс істеуі керек;
3Жүйелік талаптар. Android мобильді қосымшасын орнату және пайдалану үшін пайдаланушының телефоны немесе планшеті суретте келтірілген жүйелік талаптарға сәйкес болуы тиіс. Мобильді қосымшаға қойылған жүйелік талаптар сурет 11-де көрсетілген [29].
Сурет 11.Мобильді қосымшаға қойылған жүйелік талаптар
Мобильді қосымша пайдаланушыға ыңғайлы болуы керек, әрбір пайдаланушы керекті әрекетті орындау үшін қандай түймені басып шығаруды интуитивті түсінуі керек.Бұл бөлім құрылған мобильді қосымшаның дизайнын сипаттайды, ол үшін негізгі функционалды және функционалды емес талаптарды білу керек.
2.2Мобильді қосымшаларды жобалау мен құрастырудың негізгі қағидалары
Ұялы құрылғылар үшін көптеген қосымшалар бар екені құпия емес,сондықтан қосымшалардың көп болуына байланысты осы қосымшалар мен оның құрылымын талдауға тура келеді.
1. Иерархиялық үлгі. Жиі пайдаланушылар жаңалықтар қосымшаларында қажетті мәліметтерді табу қиын. Сонымен қатар, жаңалықтар қосымшаларында және веб-сайттарда ақпараттық ағынның ұлғаюына байланысты санаттар саны үнемі өсуде. Мақсатты бет немесе жоғары деңгейдегі торап құрамында қолданба бойынша шарлауға қызмет ететін және пайдаланушылардың назарын тартатын көптеген көрнекі элементтер болуы мүмкін.
2. Қосымшаның орталық беті. Торап бетінің жақсы көрінетін бөлігінде басты жаңалықтар, соңғы жаңалықтар, пайдаланушыға ұсынылатын деректер, сондай-ақ әр түрлі санаттан іріктелген мақалалар орналастыруға болады. Ашылған мәзір түрінде іске асырылған санаттар тобының тақырыбы пайдаланушыға белгілі бір бөлімді толық көру үшін оған өтуге мүмкіндік береді.
3. Белгілер және оларды ағымдағы кезеңде сақтау. Пайдаланушылар мақалаларды оқу үшін бетбелгілерді сақтай немесе жасай алады. Орталық бетке қолданушылар бетбелгілерін сақтай алатын Бетбелгілер немесе Таңдамалы бөлімін қоса алады.
4. Ашылатын тақырып. Мұндай тақырып пайдаланушыларға тізімде көрсетілген санаттар бойынша жылдам өтуге мүмкіндік береді. Мысалы, пайдаланушы спорт туралы мақаланы оқып, қолданбаның ойын-сауық бөліміне жылжытады. Төменде көрсетілгендей, ашылмалы тақырыпты оңай жасай аласыз.
5. Контекстік масштабтау. Бір кеңістіктегі санаттар арасында жылдам жылжуға мүмкіндік береді. Мысалы, егер пайдаланушы тез орталық бетке төмен жылжыса, онда бірінші жаңалық орталық бетте соңғы жаңалыққа ауысады. Төменде әр түрлі жаңалықтар санаттары арасында жылдам өту үшін мәтінмәндік масштабтауды қолдану мысалы бар.
6. Қосымшада мақаланың көрінісі. Қосымшадағы мақаланы ұсыну құрамы көрсетілген интерфейс болып табылады. Ыңғайлы және әдемі көрініс бәсекелестер арасындағы қосымшаны ерекшелейді, өйткеніпайдаланушылардың пайда болуымен көп әрекет етеді. Сондықтан, бейненің көрнекілігінен басқа, тартымды көрініс маңызды. Көріністе де тиімді навигация болуы керек.
7. Мәліметтердің жаңартылуы. Жаңалықтар қосымшалары әрқашан жаңа ақпаратты ұсынуы міндетті. Сондықтан деректердің жүктелуін мұқият ойластыру қажет [30].
2.3Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасын құру құралдары
Android Studio Java бағдарламалау тілін оның даму тілі ретінде қолданады. Сондай-ақ, Android мобильді платформасы Java-машинасының өздігінен жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді, Java-да көптеген қосымшалар мен кітапханалар жазылған. Сондықтан мобильді қосымшаны дамыту келесі бағдарламалық жасақтаманы пайдалану арқылы жүзеге асырылды: OS Android, IDE Android Studio, Java PL.
2.3.1 Java бағдарламалау тілі.Android Studio әзірлеу ортасындағы Android қолданбалары Java-ге арналған бағдарламалау тілі арқылы жасалады, ол объектілі-бағытталған бағдарламалау тілі болып табылады.
Java бағдарламалары байт индексін өңдейтін және аудармашы ретінде жабдыққа нұсқаулықтарды жіберетін Java Virtual Machine (JVM) -a бағдарламасы арқылы орындалатын байт кодқа ауыстырылады, сондықтан олар компьютер архитектурасына қарамастан кез келген Java виртуалды машинасында жұмыс істей алады.
Бағдарламаны орындаудың бұл әдісінің артықшылығы Операциялық жүйе мен жабдықтан толық кодтау болып табылады, бұл Java қосымшаларын тиісті виртуалды машинамен кез келген құрылғыда пайдалануға мүмкіндік береді.
Java технологиясының тағы бір маңызды ерекшелігі-Виртуалды машина бағдарламасын басқаратын икемді қауіпсіздік жүйесі. Бағдарлама рұқсатынан асатын кез келген әрекеттер (мысалы, деректерге рұқсатсыз кіру немесе басқа құрылғыға қосылу) дереу үзілуі мүмкін[31,32].
2.3.2 Android операциялық жүйесі.Android Studio бағдарламасын орнатпас бұрын, Java Development Kit (JDK) орнату қажет.Бұл Java компиляторы (javac), стандартты Java сынып кітапханалары, мысалдар, құжаттама, әртүрлі утилиталар және Java орындау жүйесі (JRE) қамтитын Oracle корпорациясынан тегін Java қосымшаларын жасау жинағы.
Android негізінде бірегей, өзгеше операциялық жүйе. Жақсы нәтижеге жету үшін бағдарлама әзірлеуші операциялық жүйенің өзектілігін және өзгешілігін білуі қажет.
Бағдарлама әзірлеу кезінде бірнеше қиындықтарды ескеру қажет. Оларға тоқталып өтейік:
- бағдарламаны қондыру кезінде, бағдарлама екі есе немесе төрт есе орын алады, яғни ол бағдарламаның түпнұсқалық орның қажет етеді;
- орнатылған флеш-картамен жұмыс істеу кезінде файлдың жылдамдығы он есе төмендейді, егер бос орын аз болса;
- әр процесс кезінде жедел жадтан 16Мб (кейде 24 Мб) қолданылады.
Android негізінде Linux операциялық жүйесінде жасалған. Бағдарламаның және ядроның арасында API қабаты және нативті кодтағы кітапхана орналасқан. Бағдарлама виртуалды машинада Java (Dalvik Virtual Machine) орындалады.
Android операциялық жүйесініңархитектурасы. Android қосымша жасаудың алдында, жүйенiң архитектурасымен және оның негiзгi ерекшелiктерiмен танысу қажет.
Android жүйесi - операциялық жүйеден, аралық қабаттың бағдарламалық қамтамасыз етуінен (middleware), сонымен бiрге негiзгi қолданбалы қосымшалардан құралған мобильді құрылғыларға арналған программалық стек.
Android архитектурасын төрт деңгейге бөлу қабылданған:
- ядро деңгейi;
- орындалу ортасының кiтапханасы деңгейі;
- қосымшалар қаңқасының деңгейі;
- қосымшалар деңгейi.
Android операциялық жүйесінің архитектурасы сурет 12-де көрсетілген.
Сурет 12.Androidоперациялық жүйесінің архитектурасы
Android ядросы Linux операциялық жүйенiң 2.6 - шы нұсқасына негізделген, бірақ Android жүйесі таза күйіндегі Linuх - жүйе емес, ол бірқатар ерекшеліктер мен өз жады бөлу механизмдері, процестер арасындағы қатынас және т.б.
Android жүйесіне тән ядроның қосымша кеңейтілмелеріне ие. Ядро жабдық пен программалық стектің қалған бөлiгі аралысындағы абстракция қабаты болып табылады [33].
Android операциялық жүйесінің артықшылықтары:
- операциялық әзірлеушілер пайдаланушыларға сыртқы көріністен бастап және ұсыныстар нарығында ғана көруге болатын кез келген қажетті тігіспен аяқталатын іс-қимылдың толық еркіндігін ұсынады.
- Play Market-ке кіру және көптеген тегін қосымшалар. Жүйенің танымалдығы Play Market қосымшаларын шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие болады. Тек Android үшін қосымшалардың осындай саны жасалады және бағдарламалардың үлкен үлесі тегін негізде беріледі,ал контенттің әртүрлілігі жай ғана артады.
- компьютерсіз және арнайы бағдарламасыз операциялық құралдың елеулі артықшылығы. Кейбіреулер жиі түзетулердің, жаңартулардың және багтардың нұсқаларының саны қымбат емес деп шеше алады, бірақ әзірлеушілер кемшілігі болмаса және кемшіліктерін жедел көріп, жойса, жүйенің айқын артықшылығы көрінеді.
Android операциялық жүйесінің кемшіліктері:
- айқындылық, бұл тармақ жүйенің артықшылығына да қол қойылғанына қарамастан, мұнда суасты тастар да бар. Әрине, операциялық аппаратты кез келген аппаратқа орнатуға болады, бірақ егер сөз сапасы төмен жабдықтар туралы болса, онда аппараттық жиынтықтаушы және физикалық компоненттер арасында өзара әрекеттесудің болмауына байланысты глюкалар, тәуелділік және басқа да қиындықтар туындауы мүмкін.
- тексерілмеген көздерден мазмұнды орнату. Өкінішке орай, Android үшін қосымшалардың жүктелуіне байланысты Интернет-кеңістікте олардың сапасы тексерілмейді, бұл контентке кіру вирусты.
- Google ұсынған параметрлердің алуан түрлілігі, ашықтығының арқасында OS көптеген модификацияланған нұсқаларға ие, кейде жаңасын түсіну қиын: көптеген түймелер, опциялар, жүгірткелер және т. б. бар[34].
2.3.3PHP бағдарламасының негіздері. PHP - мобильді қосымшаны құруға арналған бағдарлама тілі. PHP мобильді қосымша жұмысын автоматтандыруға көмектеседі. Бұл серверде орындалатын HTML-ге ендірілген скрипт.
PHP-дің JavaScript - тен айырмашылығы, PHP скрипті серверде орындалып жатқандығы клиентке көрсетіледі, ал JavaScript-тің коды клиенттік машинаға беріліп сол жерде орындалады.
PHP-дың айқын ерекшеліктерінің бір - ол серверлердің мәліметтерімен жұмыс істеу үйлесімі. Ол үшін web-серверде мәліметтер қорларымен жұмыс істейтін бағдарламаны орнатып (көбіне қолданылатыны MySQL), онымен жұмыс істейтін команданы PHP скриптің құрамына қосу керек.
Тілдің мүмкіншіліктерін түрлі функциялардан тұратын қосымша модульдердің көмегімен кеңейтуге болады. Олар PHP-интерпретаторы (түсіндіруші) орнатылған жерде болады. Ешқандай PHP браузерге түспейді. Бастапқы PHP кодты көру мүмкін емес.
PHP кемшіліктері. Өзінің идеологиясы бойынша алғашында PHP кішігірім скрипттерді жазуға арналған еді. PHP интерпретацияланатын тіл болғандықтан, компиляцияланатын c тілімен жылдығы бойынша салыстырыла алмайды. Алайда, көлемі аз бағдарламаларды жазуға PHP-ға теңесі жоқ. РНР-дің қолдануын үш топқа бөлуге болады:
1) ең оңайы, бірақ күрделісі-бұл РНР тілінде сайт және модульдерді құрастыру. Сайттың тұрақты бөліктерін (мәзір, денесін, баннерлерін) жеке файлдарға жазып, шақырып отыру-әр бетке жазғанша әлдеқайда жеңіл. Ой, мәзірге жаңа бөлімді қосса.
2) келесі-кішігірім жеке бағдарламаларды құру. Ол сауалнама, конференция, форум болуы және қандай да бір ақпаратты серверге сақтау үшін РНР қолданылуы мүмкін.
3) материалды сайтқа FTP арқылы жүктемей, админин панелі арқылы қонақ кітабының формасын толтыратындай енгізу.
PHP желі ғаламтор үшін программалаудың төңірегіндегі әйгілі скрипт тілінің, орындаудың жылдамдығы, бай функционалдықтың бірі және PHP лицензиясы негізінде бастапқы кодтарды таратуға өз арқасында оңай. Веб-сайт құрылыстың төңірегінде мәлімдеме веб-қосымша үшін кіріктірме құрал-жабдықтарды үлкен теруі бар анықтайды [35,36].
2.3.4 MySQL деректер қорының сервері. Басқару және басқару жүйесі. Ол ақпаратты тиімді сақтауға, іздеуге, сұрыптауға және таңдауға мүмкіндік береді.
MySQL деректер қорының артықшылықтары:
- web-қосымшалардың файлдық нұсқаларына қатысты, кейбір жерде кішігірім код (2-3 есе). Оны жинау уақытын үнемдейді және өңдеу процесін жеңілдетеді;
- с тілінде жазылған арқасында мобильді қосымшаны басқару жүйесі сұраныс процедурасының жоғары жылдамдығымен орындалған.
MySQL деректер қорының кемшіліктері:
-web-сервердің және деректер серверінің жұмыс істеу тиімділігіне қосымшаның тәуелділігі. Екі сервердің бірі жойылады, ал біреуі бір пайдаланатын адамнан артық болуы мүмкін;
- мобильді қосымшаны басқару жүйесін қолданудан гөрі файлдық жүйемен жұмыс істеу әлдеқайда жылдамырақ. Мысалы, сұранысты тез өңдейтін Google іздеу жүйесі файлдық жүйеге негізделген және деректер базасын пайдаланбайтын. мобильді қосымшаны басқару жүйесін пайдалану.
Мәліметтерді оқу. SQL - қолданушыға немесе қосымшаға мәліметтер базасында бар мәліметтерді оқуға және оларды қолдануға мүмкіндік береді.
Деректерді өңдеу. SQL-пайдаланушыға немесе қолданбаға деректер базасын өзгертуге, яғни жаңа деректерді қосуға, сондай-ақ бар деректерді жаңартуға немесе жоюға мүмкіндік береді.
Қатынасты басқару. Пайдаланушының деректерді оқу және өзгерту мүмкіндігін шектей отырып, SQL көмегімен рұқсатсыз қарым-қатынастан қорғау.
Деректер тұтастығы. SQL - тұтастықты, жүйені өзгертуден бас тартуды қамтамасыз ететін және келіспеуді қорғайтын деректер қоры. Сондықтан SQL ДББЖ-мен қарым-қатынаста ең көп таралған тіл болып табылады [35,36].
2.4Ауыл шаруашылық биржасының деректер базасын жобалау
Ақпараттық қамтамасыз ету-деректер базасын құру әдістемесі, ақпарат ағыны, құжат айналымының техникалық-экономикалық ақпаратын кодтау мен жіктеудің бірыңғай жүйесінің жиынтығы[37].
Ауыл шаруашылық биржасыныңинфологиялық моделісурет 13-текөрсетілген.
Сурет 13. Ауыл шаруашылық биржасыныңинфологиялық моделі
Пайдаланушының ақпараттық сұраулары және шектеулерін зерттеу нәтижесінде пайда болған атрибуттары кесте 1-де көрсетілген.
Кесте 1
Атрибуттар жиынтығы
№
Атрибут атауы
Белгіленуі
1
Клиент коды
КОД_КЛ
2
Клиенттің аты
КЛ_АТЫ
3
Клиенттің тегі
КЛ_ТЕГІ
4
Клиенттің телефоны
КЛ_ТЕЛ
5
Клиенттің адресі
КЛ_АДР
6
Клиенттің e-mail
КЛ_EMAIL
7
Тапсырыс номері
НОМ_ТАП
8
Тапсырыс аты
ТАП_АТЫ
9
Тапсырысты рәсімдеу күні
ТАП_РӘС_КҮНІ
10
Тапсырыс бағасы
ТАП_БАҒА
11
Тасымалдаушы коды
КОД_ТАСМ
12
Тасымалдаушы аты
ТАСМ_АТЫ
13
Тасымалдаушы тегі
ТАСМ_ТЕГІ
14
Тасымалдаушы лауазымы
ТАСМ_ЛАУ
15
Тасымалдаушы телефоны
ТАСМ_ТЕЛ
16
Тасымалдаушы адресі
ТАСМ_АДР
17
Өнім коды
КОД_ӨНІМ
18
Өнім номері
НОМ_ӨНІМ
19
Өнім аты
ӨНІМ_АТЫ
20
Өнім бағасы
ӨНІМ_БАҒА
21
Өнім маркасы
ӨНІМ_МАРКА
22
Өнім түрінің коды
КОД_ӨНІМ_ТҮРІ
23
Өнім түрінің категориясы
ӨНІМ_ТҮРІ_КАТ
24
Өнімтүрінің аты
ӨНІМ_ТҮРІ_АТЫ
Пәндік аймақтық шектеулері мен шектесіздері:
КОД_КЛ, НОМ_ТАП, КОД_ТАСМ, КОД_ӨНІМ, КОД_ӨНІМ_ТҮРІбірдей және бірегей болуы қажет.Қолданушының ақпараттық мұқтаждығын көрсететін құжат схемасын тұрғызу үшін, деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастар кестесін құру. Деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастары кесте 2-де көрсетілген.
Кесте 2
Деректер элементтері мен сұраулар арасындағы қатынастар
№ №
Атрибуттың белгіленуі
Сұраулар
Тауарлардың прайс-парағын қарау және басып шығару
Сатылымдардың маниторингі
Өндірушілер бойынша статистикалық есепхаттар
Жеке клиенттің алдыңғы тапсырыстары туралы ақпаратты қарау
1
1
2
3
4
5
1
КОД_КЛ
*
*
2
КЛ_АТЫ
*
*
3
КЛ_ТЕГІ
*
*
4
КЛ_ТЕЛ
*
5
КЛ_АДР
*
6
КЛ_EMAIL
*
*
7
НОМ_ТАП
*
8
ТАП_АТЫ
*
9
ТАП_РӘС_КҮНІ
*
*
10
ТАП_БАҒА
*
11
КОД_ТАСМ
*
*
12
ТАСМ_АТЫ
*
*
13
ТАСМ_ТЕГІ
*
*
14
ТАСМ_ЛАУ
*
15
ТАСМ_ТЕЛ
*
16
ТАСМ_АДР
*
17
КОД_ӨНІМ
*
*
18
НОМ_ӨНІМ
*
*
19
ӨНІМ_АТЫ
*
*
20
ӨНІМ_БАҒА
*
*
21
ӨНІМ_МАРКА
*
*
22
КОД_ӨНІМ_ТҮРІ
*
*
*
23
ӨНІМ_ТҮРІ_КАТ
*
*
*
24
ӨНІМ_ТҮРІ_АТЫ
*
*
*
*
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасының инфологиялық моделін құру үшін ақпараттық объектілер мен атрибуттық құрамын ерекшелеу.
Ауыл шаруашылық биржасының мобильді қосымшасымен сұрауларды зерттеу негізінде атрибуты бар объектік мән (түйінді атрибуттың асты сызылған) ерекшеленеді.
Клиент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz