Бөлшектік сатып алудың ақпараттық ағыны
Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті КеАҚ
Қорғауға жіберілді
Автоматика және ақпараттық технологиялар
кафедрасының меңгерушісі
_________ А.Д. Золотов
______________2021 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Бөлшектік сатуда жүзеге асатын тауарлар есебінің автоматты жүйесін жетілдіру
5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы бойынша
Орындаған Шағанұлы І.
Ғылыми жетекші, т.ғ.к. Бекбаева Р.С.
Нормобақылаушы
Семей 2021
Мазмұны
Кіріспе 10
1 Кәсіпорындағы Бөлшектік сатып алуды ұйымдастыру зерттеу объектісі ретінде 12
1.1 Мемлекетті ақпараттандыру стратегиясы 13
1.2 Бөлшектік сатып алу жүйесі және оны автоматтандыру аспектісі 16
1.2.1 Электронды Бөлшектік сатып алу 20
1.2.2 Электронды сандық қолтаңба 21
1.3 Жоғары оқу орнын ақпараттандыру саясаты 23
1.4 Бөлшектік сатып алуды басқару ақпараттық жүйесінің функционалдық моделі 26
1 тарау бойынша тұжырымдама 32
2 Жоғары оқу орнында Бөлшектік сатып алуды басқару процесі 33
2.1 Модель түсінігі және ақпараттық жүйеге қойылатын негізгі талаптарды талдау 33
2.2 Бөлшектік сатып алу бөлімі мен оның жұмыс жасау әдістері 33
2.3 Факультеттерді материалды-техникалық қамтамасыз етудің математикалық моделі 37
2.4 Бөлшектік сатып алудың ақпараттық ағыны 38
2 тарау бойынша тұжырымдама 40
3 Тапсырыстарды басқарудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі 42
3.1 Ақпараттық жүйе құрылымы туралы жалпы түсінік 42
3.2 Жүйені құрудың негізгі талаптары мен мақсаттары 46
3.3 Мәліметтер қорының инфологиялық моделі 47
3.4 Бөлшектік сатып алуды басқару жүйесінің архитектурасы 50
3.5 Жүйенің жұмыс жасау принципі 54
3 тарау бойынша тұжырымдама 58
Қорытынды 60
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Қосымша А 64
Қосымша Ә 69
Қосымша Б 72
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыры деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі - қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық ақпараттық-коммуникативтік технологиялар жоғары оқу орындарының көптеген салаларында пайдаланыла бастады. Яғни қазіргі таңда университет жұмысын тиімді басқару үшін толық ақпараттық- әлеуметтік қамтамасыз ету керек.
Жоғары оқу орнын ақпараттандыруды басқару оның әр түрлі саласында статистикалық және талдау есептемелерін жылдам алатын мықты ақпараттық-талдаушы аппарат алуға мүкіндік береді және солардың көмегімен тиімді шешімдер қабылданады. Жоғары оқу орнын ақпараттандыру бірлескен мәліметтер мен процестерді басқаруды жақсартады, ол университеттің бірлескен ақпараттық ортасының қалыптасуына негіз болады.
Бөлшектік сатып алу жұмыстарын басқару жоғары оқу орнын басқаруды автоматтандырудың бір аспектісі болып табылады. Бүгінгі таңда Бөлшектік сатып алуларды басқарудың автоматтандырылған жүйелері көптеген Бөлшектік мекемелер мен оқу орындарында пайдаланылады.
Бөлшектік сатып алу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, конкурс, баға ұсыныстарын сұрату және бір көзден алынатын сатып алуларжы ақпараттық жүйелер мен электронды құжат айналымы арқылы орындауға болады.
Материалды-техникалық құралдарды есепке алуда қаржылық қорларды жоспарлау мақсатымен Бөлшектік сатып алуларды басқарудың автоматтандырылған жүйесі қолданылады. Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ақпараттық-байланыс технологияларын пайдалану арқылы Бөлшектік сатып алу қызметтерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Аталған ақпараттық жүйелер материалды-техникалық жабдықтарға берілген тапсырыстарды беру есептерінің жүйелік шешімін ұсынады.
Зерттеу мақсаты мен мәселелері. Диссертациялық зерттеу жұмысының мақсаты - Бөлшектік сатып алуларды басқаратын ақпараттық жүйені құру және жобалау болып табылады. Аталған жүйе материалды-техникалық қорларды есепке алуды орталықтандырылған түрде тиімділеуде қолданылады және тапсырыстарды басқару жұмыстарын атқарады.
Қойылған мақсат арқылы келесідей мәселелерді шешу керек:
oo Бөлшектік сатып алуларды басқару жүйелерін теориялық зерттеу;
oo Университетті материалды-техникалық жабдықтауға ақпараттық әдіс пен құрылатын жүйені сипаттайтын концептуалды модель құрылуы керек;
oo Бүтінсанды сызықты программалау әдісімен тапсырыстарды басқаруды тиімділеудің математикалық моделін құру керек;
oo Бөлшектік сатып алуды басқаратын ақпараттық жүйе құру керек.
Зерттеу объектісі бөлшек саудада сатып алу жүйесінің қаржылық-экономикалық бизнес шешімдері болып табылады.
Зерттеу пәні - кәсіпорындағы бөлшек сатып алуды есепке алу мен жоспарлау жүйесі.
Зерттеу әдістері: ақпараттық жүйелерді жобалау және құру теориясы, программалау теориясы, әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқарудың экономика-математикалық әдістері мен үлгілері, сызықты программалау әдісі, web-программалау, мәліметтер қоры теориясы.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңашылдығы - кәсіпорынның табысын ескере отырып оның құрылымдық бөлімшелерін материалды-техникалық құралдармен жабдықтауды тиімдеуге бағытталған математикалық модель құру және тапсырыстардың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру болып табылады.
1 Кәсіпорындағы бөлшектік сатып алуды ұйымдастыру зерттеу объектісі ретінде
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесінде, соның ішінде жоғары оқу орындарында ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қолданы - луы қоғам мен білім беруді ақпараттандыру Бөлшектік саясаты негізінде жүзеге асырылады.
Қоғам мен білім беруді Бөлшектік ақпараттандыру саясатының маңызды бағыты тұрғындардың компьютелік сауатын көтеруге арналған ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы болып табылады.
Ақпаратты тарату және ақпараттық технологиялардың дамуы қоғам тіршілігінің барлық саласына революциялық ықпалын тигізіп, адамдардың өмірін, мәдени мінез-құлық стереотипін, ойлау бейнесін түбегейлі өзгертетін ақпараттандыру үдерістердің бар екендігі жайында айтуға мүмкіндік береді. Ақпараттық технологиялар саласында көзге түсер прогресс - ғылыми басылымдарда ақпараттық қоғам терминінің пайда болуы. Кейбір ғалымдар ақпараттық қоғам терминін қарастырғанда өндірістің басты өнімі - білім деп түсінеді.
Қоғамды ақпараттандыру қазіргі таңда өзекті мәселе болып табылады және оның барлық салаларының міндеттері қатарына білімдендіру де кіреді. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап мемлекет тарапынан қоғамды ақпараттандырудың даму үдерісіне қажеттілік сезіле бастады. 1990 жылы Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы қабылданды, ал ақпараттан - дыру түсінігі ғылыми, қоғамдық-саяси териясында кең қолданыла бастады.
Ақпараттандыру түсінігін әр түрлі зерттеушілер өз еңбектерінде қарастырған, атап айтар болсақ, А.П. Ершов, А.Д. Урсул, В.С. Михалевич, Ю.М. Каныгин және басқа да зерттеушілер.
Солардың бірі А.П.Ершов бұл терминнің анықтамасы туралы өз басылымдарында былай дейді: Ақпараттандыру - қоғамда адамның маңызды әрекет түрлеріне сенімді, уақтылы білімді толықтай қолдануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені [1]. А.П.Ершов сондай-ақ ақпарат қоғамның сәтті дамуына қабілеттілікті қалыптастыратын стратегиялық ресурсы болып кететінін атап көрсетті. Сонымен бірге ЮНЕСКО қортындысы бойынша, ақпараттандыру бұрын болған және жаңа білімдердің қалыптасуын жүйелеу мен қазіргі басқаруды одан ары жетілдіріп, дамыту үшін пайдалануын қамтамасыз ететін кең масштабта ақпаратты тарату және сақтау әдістері болып табылады. Бір жағынан келтірілген екі анықтама да бір-біріне қарсы емес, екінші жағынан ақпараттандыру білім саласын да анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша білімді ақпараттандыру терминін екі анықтаманың адаптациясы ретінде түсінуге болады.
Егер компьютерлендірудің мақсаты оқу орындарын компьютерлер мен компьютерлік техникалармен қамтамасыз ету, сонымен қатар жоғары оқу орындарын интернет желісіне жаппай қосу болса, ақпараттандыру ұғымы одан кеңірек қолданылады - оның негізгі мақсаты ақпараттық технологиялар негізінде бірегей білім беру кеңістігін құру, негізгі қатысушылар арасында интерактивті байланыс орнату болып табылады. Осы айтылған үлкен көлемдегі мақсаттарға жету үшін, компьютерлік техниканы жеткізуді тиімді жоспарлау, байланыстарды орнату, сонымен қатар ақпараттық процесстерді оңтайландыру, ЖОО-ның қорларын ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу керек.
1.1 Мемлекетті ақпараттандыру стратегиясы
Қазіргідей ақпарат пен жаңа технологияның дамыған заманында әлемде мынадай үрдістер байқалуда:
1. Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың ықпалымен барлық қоғамдық институттар мен адамның қызмет ету салаларының өзгеруі;
2. Заманауи технологияларды әзірлеу, өндіру және енгізудің барлық салаларында алға басу;
3. Елді әлеуметтік-экономикалық дамытудың міндеттеріне бара-бар дамыған ақпараттық ортаны қалыптастыруға ұмтылу;
4. Халықтың ақпараттық қорларға тең құқылы кепілдендірілген қолжетімділігін қамтамасыз ету;
5. Барлық деңгейдегі азаматтарды, қоғамдық институттарды, Бөлшектік билік органдары мен бизнесті ақпараттық қоғам жағдайында өмір сүруге дайындау.
Осы айтылған мақсаттарға жету барысында елімізде Электронды үкімет құрылды, Қазақстан Республикасында Электрондық үкіметті қалыптастыру Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша қолға алынды. Е-үкіметті енгізу бағдарламасы 2004 жылғы 10-шы қарашада Президенттің Жарлығымен бекітілді. Аталған тапсырманы жүзеге асыру аясында ведомствоаралық құжат айналымы электрондық нұсқаға көшіріліп, жеке және заңды тұлғалардың бірыңғай Бөлшектік деректер қоры мен тасымалдау ортасы құрылды. 2006 жылғы сәуірде электрондық үкіметтің www.egov.kz. порталы іске қосылды.
Электронды үкімет - ақпараттық технологиялар көмегімен ішінара келісушілікті қамтамасыз ететін, мемлекет пен азаматтар арасындағы, сондай-ақ, Бөлшектік органдардың өзара әрекеттестігінің бірыңғай механизмі. Бөлшектік органдарға кезекті қысқартып, анықтама, куәлік, рұқсат құжаттарын және тағы басқаларын алуды жеңілдетуге әрі жылдамдатуға мүмкіндік берген де дәл осы механизм.
2006 жылдан бастап Қазақстан электрондық үкіметті дамытудың үш кезеңін өткерді (ақпараттық, интерактивтік, транзакциялық) және қазіргі күні дамудың төртінші кезеңінде.
Бірінші кезең - ақпараттық. Бұл кезеңде порталды ақпараттық контентпен толтыру жұмыстары жүргізіліп, портал іске қосылды.
Екінші кезең - интерактивтік. Бұл кезеңде Бөлшектік қызметтерді интерактивті режимде ұсыну мүмкіндіктері іске қосылды. Азаматтар қажет анықтамаларды Бөлшектік органдарға бармай-ақ, ұзын-сонар кезекте тұрмай-ақ, санаулы минут ішінде электрондық нұсқада алу мүмкіндігіне ие болды.
Үшінші кезең - транзакциялық. Аталған кезеңде электрондық үкіметтің төлем шлюзі іске қосылып, азаматтар салық түрлері мен Бөлшектік баж салығын, айыппұлдар мен бюджетке төленетін өзге де алымдарды онлайн тәртібінде төлеу мүмкіндігіне ие болды.
Төртінші кезең - ақпараттық қоғам құру кезеңі. Қазақстан Республикасының порталы дәл қазіргі уақытта осы кезеңді басынан өткеруде. Аталған кезеңнің мақсаты - мемлекет пен азаматтар арасындағы қарым-қатынастың тиімді әрі жедел түрде жүруі үшін дамыған ақпараттық коммуникациялық ортаны қалыптастыру [3].
Бүгінгі күні электрондық үкімет көптеген артықшылықтар беруде, атап айтар болсақ, инфрақұрылым аясында жеке және заңды тұлғаларға 2000-нан астам ақпараттық, 236 интерактивтік және транзакциялық қызметтер, олардың 108-і электрондық лицензиялау, 128-і электрондық үкімет порталдары арқылы ұсынылуда.
Статистикаға сәйкес egov.kz порталы арқылы берілген е-анықтаманың саны күн сайын атру үстінде. Халықтың Бөлшектік алымдар мен Бөлшектік баж салығын және салықтың басқа да түрлеріне төлемді онлайн тәртібінде жүргізуге деген сенімдері де арта түсті. Көптеген көлік жүргізушілері жол көлік ережелерін бұзғаны үшін салынған айыппұл төлемдерін осы күні портал арқылы төлеуді ыңғайлы деп есептесе, Астана Алматы, Қызылорда қалаларының тұрғындары коммуналдық қызмет ақыларын пилоттық режимде портал арқылы төлеуде.
Электрондық үкімет инфрақұрылымы аясында түрлі лицензиялар мен рұқсаттарды алу үдерісі оңтайландырылған elicense.kz электрондық лицензиялау порталы жұмыс жасайды, одан өзге атап айтуға тұрарлық goszakup.kz электрондық Бөлшектік сатып алу жүйесі жұмыс істейді. Аталған жүйе жеке және заңды тұлғаларға Бөлшектік сатып алу жұмыстарын атқаруда көптеген артықшылықтар береді.
2012 жылы Қазақстандағы электрондық үкіметтің дамуын әлемдік қауымдастық өте жоғары бағалады. БҰҰ аталған ұйымға мүше 190 мемлекеттегі электрондық үкіметтің дамуына салыстырмалы түрде бағалау әдісімен зерттеу жүргізген болатын. Бұл бағалау әдісі 2003 жылдан бері екі негізгі индекс бойынша жүргізіліп келеді: е-үкіметтің дамуы және е-қатысу.
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң мақсаттары мен принциптерi:
1. Қазақстан Республикасының ақпараттық инфрақұрылымын ақпараттық технологиялар дамуының қазiргi заманғы әлемдiк деңгейiн ескере отырып қалыптастыру мен дамыту, сондай-ақ елдiң әлеуметтiк және экономикалық дамуын ақпараттық қамтамасыз ету ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң мақсаты болып табылады.
2. Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеу мынадай принциптерге негiзделген:
1) ақпараттық қызметтер көрсету нарығының еркiн дамуы;
2) ақпараттандыру саласындағы ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiн, жасырын мәлiметтердi қорғауды қамтамасыз ету;
3) жеке және заңды тұлғаларды, сондай-ақ мемлекеттiк органдар мен ұйымдарды сапалы және тиiмдi ақпараттық қамтамасыз ету;
4) ақпараттық ресурстарды еркiн және тең құқылы алу, тарату және пайдалану жағдайларын жасау.
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң негiзгi бағыттары
1) ақпараттық қызметтер көрсету нарығын қалыптастыру үшiн жағдайлар қамтамасыз етуге;
2) Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңдарын әзiрлеуге және жетiлдiруге;
3) мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелердi, ақпараттық желiлердi қалыптастыруға және дамытуға, Қазақстан Республикасының бiртұтас ақпараттық кеңiстiгiнде олардың сыйымдылығын және өзара iс-қимылын қамтамасыз етуге;
4) мемлекеттiк ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердi тiркеудi жүзеге асыруға;
5) электрондық құжат айналымы жүйесiн дамыту, электрондық құжатты және электрондық цифрлық қолтаңбаны қолдану үшiн жағдайлар жасауға;
6) ақпараттандыру саласындағы бiрыңғай ғылыми-техникалық саясатты ақпараттық технологиялар дамуының әлемдiк деңгейiн ескере отырып қалыптастыруға және жүзеге асыруға;
7) мемлекеттiк ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердi қорғауды ұйымдастыруға бағытталған.
Қорытындылай келе, құрылғанынан бергі уақыт аралығында Қазақстан Республикасының электронды үкіметі қалыптасудың барлық кезеңінен өтті және қазіргі кезеңде даму үстінде, дүниежүзілік қауымдастық тарапынан оң көзқарасқа ие болып, жоғары бағаланды. Халықаралық және республикалық рейтингтердегі жоғары көрсеткіштері мен байқаулардағы ие болған номинациялары осыған куә. Қазақстандық электронды үкіметтің даму дәрежесі дамушы (emerging leaders) сатысында деп бағалануда және аса табысты үкіметтердің бірі саналады.
Қазақстан Республикасын 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарында АКТ-ның қарқынды дамуы және бейімделуі экономикалық көрсеткіштерге ғана емес, адмадардың өмір сүру салтына да әсер етіп, қоғамды жаңғыртудың маңызды факторы болатыны белгіленген. Бұл жағдай АКТ-ны дамытудың қазіргі Қазақстанның экономикасы және азаматтарының өмірі үшін маңыздылығын көрсетеді.
Соңғы жылдары АКТ секторында Қазақстанның маңызды жетістіктері байқалады. 2012 жылғы наурыз айының басында жарияланған БҰҰ Е-Government Survey-2012 Электрондық үкімет адамдар үшін рейтингінде, Қазақстан 2010 жылмен салыстырғанда 8 позицияға көтеріліп, 38-орынды иеленді.
1.2 Бөлшектік сатып алу жүйесі және оны автоматтандыру аспектісі
Бөлшектік сатып алу жүйесінің тиімді болуы мемлекеттің бизнесті басқарудағы мүмкіндіктерін арттырады, ол экономиканың дамуына қолайлы әсерлер тудыратын Бөлшектік тапсырыстардың формаларын жасау арқылы орындалады. Бұл әдіс мемлекеттің өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға, ал жеткізіп берушілерге жаңа тапсырыстар алып, өзін жақсы жағынан көрсетуге мүмкіндік береді.
Бөлшектік сатып алу туралы Заңдардың көбісі Орталық және Шығыс Еуропада, ТМД елдерінде ЮНСИТРАЛ Халықаралық Тауар Құқығы бойынша БҰҰ-ның коммисиясынык Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу туралы типтік Заңына негізделеді. ЮНСИТРАЛ 1994 жылы алдыңғы қатарлы халықаралық тәжірибе мен жалпы қабылданған процедуралар мен механизмдер негізінде құрылған.
Қазақстан республикасында Бөлшектік сатып алу туралы Заң қызмет етеді. Бұл заң Бөлшектік сатып алу процесі кезінде орын алатын қоғамдық қатынастарды реттейді. Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және аталған Заң мен басқа да нормативті құқықтық актілердің Азаматтық кодексінен тұрады. Жалпы, Бөлшектік сатып алу туралы сөз қозғаудан бұрын, оған анықтама бере кетейік. Аталған заңда ол былай анықталады:
Мемлекеттiк сатып алу - жеке тұлғалардан еңбек шарттары бойынша не кәсiпкерлiк қызмет субъектiлерi болып табылмайтын жеке тұлғалардан өтемдi қызмет көрсету шарттары бойынша, мемлекеттiк тапсырманы орындау шеңберінде сатып алынатын қызметтердi, сондай-ақ жарналар (салымдар) енгiзудi, оның iшiнде жаңадан құрылатын заңды тұлғалардың жарғылық капиталына жарналар (салымдар) енгiзудi қоспағанда, осы Заңда, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгiленген тәртіппен жүзеге асырылатын, тапсырыс берушінiң жұмыс iстеуiн, сондай-ақ мемлекеттiк функцияларды не жарғылық қызметiн орындауын қамтамасыз ету үшiн қажеттi тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi тапсырыс берушілердiң ақылы негiзде сатып алуы.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңы Бөлшектік сатып алу жүйесі субъектілерінің жиынтығы мен олардың өзара әрекет етуін білдіреді.
Аталған заң Бөлшектік органдардың, Бөлшектік мекемелердің, Бөлшектік кәсіпорындардың, сонымен қатар акционерлік қоғамдардың қызмет етуі барысында туынадайтын қатынастарды реттейді. Және де солармен біріккен заңды тұлғалардың тауарларды, қызметтер мен жұмысты жеткізушіден сатып алу процесі кезіндегі қолда бар қорларды тиімді пайдалануды жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы заңнамасы келесі принциптерге негізделеді:
1) Бөлшектік сатып алу үшін пайдаланылатын ақшаны оңтайлы және тиімді жұмсау;
2) әлеуетті өнім берушілерге Бөлшектік сатып алуды өткізу рәсіміне қатысу үшін теңдей мүмкіндік беру;
3) әлеуетті өнім берушілер арасындағы адал бәсекелестік;
4) Бөлшектік сатып алу процесінің жариялылығы мен ашықтығы;
5) отандық кәсіпкерлерді қолдау.
Бөлшектік сатып алу процесі:
1) Бөлшектік сатып алудың жылдық жоспарын әзірлеуді және бекітуді;
2) өнім берушіні таңдауды және онымен Бөлшектік сатып алу туралы шарт жасасуды;
3) Бөлшектік сатып алу туралы шарттардың орындалуын қамтиды.
Қазақстан Республикасында Бөлшектік сатып алу келесідей тәсілдермен орындалады: Конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру; Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру; Бiр көзден алу тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу; Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алу.
Аталған тәсілдерге байланысты Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңы бойынша былай анықталады:
Конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру:
Біртекті болып табылмайтын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру кезінде Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы мұндай тауарларды конкурстық құжаттамада лоттарға міндетті түрде бөле отырып, аталған тәсілмен бірыңғай Бөлшектік сатып алуды ұйымдастыруға және өткізуге құқылы.
Біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асырған кезде, Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы конкурстық құжаттамада біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге міндетті.
Біртекті тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің бірнеше түрлерін конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асырған кезде, Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы конкурстық құжаттамада тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді олардың біртекті түрлері және (немесе) беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге міндетті.
Осы тармақта көзделген жағдайларда, конкурсқа қатысуға өтінімдерді қарау, конкурсқа қатысушылардың конкурстық баға ұсыныстарын бағалау және салыстыру, сондай-ақ конкурс жеңімпазын айқындау конкурстық құжаттамада көзделген әрбір лот бойынша жүзеге асырылады.
Конкурсқа қатысуға өтінімдерді қарау қорытындылары бойынша айқындалған біліктілік талаптарына және конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келетін және конкурстық комиссия конкурсқа қатысушы деп таныған әлеуетті өнім берушілер қатысады.
Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асырудың негiздерi:
1. Егер осындай біртекті тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің құндық мәндегі жылдық көлемі тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген айлық есептік көрсеткіштің төрт мың еселенген мөлшерінен аспаса, біртекті тауарларға, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу жүргізіледі, бұл ретте баға шешуші шарт болып табылады.
2. Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен бiртектi тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердiң бiрнеше түрлерiн мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру кезiнде мемлекеттiк сатып алуды ұйымдастырушы тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi олардың бiртектi түрлері бойынша және (немесе) оларды беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге мiндеттi.
Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен бiртектi тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру кезiнде мемлекеттiк сатып алуды ұйымдастырушы тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi оларды беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге мiндеттi.
Осы тармақта көзделген жағдайларда баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алудың жеңiмпазын айқындау әрбiр лот бойынша жүзеге асырылады.
3. Баға ұсыныстарын сұрату тәсілін қолдану мақсатында біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді Бөлшектік сатып алудың жылдық көлемін қаржылық жыл ішінде олардың бірінің мөлшері осы баптың 1-тармағында көзделгеннен кем болатын бөлікке бөлшектеуге жол берілмейді.
Бiр көзден алу тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу, егер:
1) қандай да бiр өнім берушіден тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi сатып алған Бөлшектік кәсіпорында, дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы мемлекетке тиесілі заңды тұлғада және олармен үлестес заңды тұлғада қолда бар тауарлармен, жабдықтармен, технологиямен, жұмыстармен немесе көрсетілетін қызметтермен бiрiздендiру, стандарттау немесе үйлесiмдiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында нақ сол өнім берушіден басқа да сатып алуды жүргiзу қажеттiгi туындаса;
конкурс тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу өтпеді деп танылса, жүргізілуі мүмкін. Осы ереже конкурс тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жарамсыз деп танылған жағдайларға қолданылмайды;
2) егер осындай Бөлшектік сатып алу тапсырыс берушінің Бөлшектік сатып алуды өткізу, бірақ екі айдан аспайтын мерзім ішіндегі қажеттілігін қамтамасыз етуге қажетті осындай тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді Бөлшектік сатып алу көлемінен аспайтын көлемде, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізбе бойынша, жылдың бірінші айы ішінде жүзеге асырылған жағдайда, конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алу қорытындысын шығарғанға және Бөлшектік сатып алу туралы шарт күшіне енгенге дейінгі кезеңге күнделікті және (немесе) апта сайынғы қажеттілікті Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыруға қажеттілік болса;
Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру:
1. Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алу нақты уақыт режимiнде мемлекеттiк сатып алу веб-порталында жүзеге асырылады, оның өткізілуін электрондық мемлекеттiк сатып алу саласындағы бірыңғай оператор қамтамасыз етеді.
2. Аукцион бір лотқа өткізіледі, бұл ретте Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізбе бойынша, құндық мәндегі жылдық көлемі тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген төрт мың еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын тауарлар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер аукционның нысанасы болып табылады.
3. Аукционға қатысуға өтiнiмдерді қарастыру қорытындысы бойынша айқындалған, аукциондық құжаттаманың талаптарына сәйкес келетiн және аукциондық комиссия аукционға қатысушы деп таныған әлеуетті өнім берушілер аукционға қатысады.
Мемлекеттiк сатып алу веб-порталы - электрондық мемлекеттiк сатып алудың электрондық қызмет көрсетулеріне қол жеткiзудiң бірыңғай нүктесiн ұсынатын мемлекеттiк ақпараттық жүйе. Мемлекеттiк сатып алуыдың веб-порталы келесідей қызмет атқарады: Бөлшектік сатып алуды тіркеу және жоспарлау, өткен Бөлшектік сатып алулар туралы ақпарат жинау және электронды Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру, соның ішінде тапсырыс беруші мен жеткізушінің арасында электронды құжаттармен алмасу, сонымен қатар өткен Бөлшектік сатып алу туралы статистика мен есеп беруді жасау.
Жоғарыда аталғандардың барлығы бюджеттік шығындардың төмендеуіне, қызмет жеткізушілердің арасында теңдей шарттар жасауға, қағаз құжаттардың санының азаюына, Бөлшектік сатып алу процесінің ашық болуына қызмет жасауы керек.
Жыл басынын бері Бөлшектік сатып алудың электронды жүйесінің арқасында мемлекет Т14 млрд. бюджет қаржысын үнемдеді. Жалпы, электронды сатып алудың жұмыс жасауы барысында үш жылдан астам уақыт ішінде үнемдеу Т52 млрд. құрады.
Электронды сатып алу жүйесі әр елде ерекше деп айтса болады, өйткені түрлі елдер тек өздеріне тән институционалдық айырмашылықтарымен ерекшеленеді, сондықтан әр жүйе өз қырларымен сипатталады. Қазақстандық моделдің ерекшелігі:
oo Біріншіден, Қазақстанның барлық сатып алулары туралы ақпаратты біріктіретін бірыңғай веб-порталда жүзеге асырылады;
oo Екіншіден, бірыңғай классификатор қолданылады;
oo Үшіншіден, орындалатын процедуралардың ашықтығы мен анықтығы.
Қазіргі таңда Қазақстанда, Ресейде, Белорусияда Бөлшектік сатып алу заңнамаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге дайындық жүргізіліп жатыр. Ол Сауда ұйымына кіретін елдердің арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы электронды жүйені енгізуге бағытталған.
1.2.1 Электронды Бөлшектік сатып алу
Электронды Бөлшектік сатып алу автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің негізгі мақсаты мемлекетке қажет тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді сатып алу процесіне қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу арқылы тиімділігін арттыру, және де Бөлшектік сатып алу процесін қағаз нұсқасынан электронды түрге келтіру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңына сәйкес конкурс, баға ұсыныстарын сұрату және бiр көзден алу тәсiлiмен орындалатын Бөлшектік сатып алуларды ақпараттық жүйелер мен электронды құжаттаманы пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады.
Бөлшектік сатып алудың веб-порталы - электрондық Бөлшектік сатып алудың электрондық қызмет көрсетулеріне қол жеткізудің бірыңғай нүктесін ұсынатын Бөлшектік ақпараттық жүйе.
Мемлекетік сатып алудың веб-порталы келесі мүмкіндіктерді береді:
oo Бөлшектік сатып алу процесіне қатысушыларды тіркеу;
oo Бөлшектік сатып алуды жобалау;
oo өткізілген Бөлшектік сатып алу туралы ақпараттарды жинақтау;
oo электрондық мемлекттік сатып алуды өткізу, соның ішінде тапсырыс беруші мен әлеуетті өнім беруші араларында электрондық құжат алмасу;
oo Бөлшектік сатып алу веб-порталы арқылы жоспардағы, өткізетін және жүзеге асырылған Бөлшектік сатып алу туралы ақпараттарды беру;
oo өткізілген Бөлшектік сатып алу бойынша есептеме жасау және статистиканы қалыптастыру;
oo Бөлшектік сатып алу саласында нормативтік-анықтама ақпараттарын және түсіндірмелерді жариялау;
oo Бөлшектік сатып алу тізіліміне енгізілген мәліметтерді ұсыну және жариялау.
Жүйемен шешілетін мәселелер:
oo Бөлшектік қажеттіліктер үшін тауарларды, жұмыстар және көрсетілетін қызметтерді сатып алуда бюджеттік шығындарды қысқарту;
oo Бөлшектік тапсырыстарды бірыңғай тәртіппен орналастыру және қалыптастыру;
oo Бөлшектік сатып алу рәсімдерін өткізуге шығындарын қысқарту;
oo өнім берушілер арасында бәсекелестік жағдайларын тең құру;
oo жиналған ақпараттарды тез алуға мүмкіндік тудыру;
oo қағаз құжат айналымын айтарлықтай қысқарту;
oo Бөлшектік сатып алу процесінің ашықтығын және мөлдірлігін жоғарылату;
oo Бөлшектік сатып алу процесінде заң бұзушылық санын азайту.
Электронды Бөлшектік сатып алуға қатысу үшін:
oo пайдаланушы ұлттық куәландырушы орталықтан электрондық сертификат алуы қажет.
oo Бөлшектік сатып алу веб-порталында пайдаланушы ретінде тіркелуі қажет. Тіркелгеннен кейін пайдаланушы өз ұйымын тапсырыс беруші, ұйымдастырушы немесе жабдықтаушы ретінде тіркеуі қажет.
Бөлшектік сатып алу қағаз жүзінде жүзеге асырылған жағдайда жабдықтаушылар веб-порталда тіркелуі қажетті емес. Мұндай сатып алулар үшін жабдықтаушылардың өтінімдері мен баға ұсыныстары қағаз жүзінде асырылады.
Жүйе электронды Бөлшектік сатып алуды осы шақ режимінде орындауға арналған. Ол үшін жүйе тапсырыс берушілердің қажеттіліктері туралы ақпаратты жеткізуді қамтамасыз етеді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді жеткізу туралы тапсырыстар). Және нәтижесі ретінде ары қарай сатып алу процедураларын орындау үшін тендерлер каталогын ұйымдастырады.
1.2.2 Электронды сандық қолтаңба
Барған сайын көп адамдар мен компаниялар күнделікті транзакцияларды орындау үшін қағаз құжаттардың орнына сандық құжаттарды пайдалануда. Қағаз құжаттарға тәуелділікті азайту арқылы біз қоршаған ортаны қорғаймыз және ғаламшардың ресурстарын сақтаймыз. Сандық құжаттың жарамдылығы мен түпнұсқалығына кепілдіктер беретін сандық қолтаңбалар осы өзгерісті қолдайды.
Электрондық сандық қолтаңба (ЭСҚ) - бұл электрондық құжаттың деректемесі, жасанды көшірмеден осы электрондық құжатты қорғау үшін арналған. Электрондық сандық қолтаңба ақпаратты криптографиялық қорғау құралдарын пайдалануымен ақпаратты қайта жасау нәтижесінде қалыптасады және кілттің қол қою сертификатының иесін сәйкестендіруге, сондай-ақ электрондық құжатта ақпараттың бұрмалануының жоқ болуын белгілеуге рұқсат етеді. Қолтаңбаны пайдалану өте қарапайым. Ешқандай аранайы білім, дағдылар және икемділік бұл үшін талап етілмейді. Электрондық құжаттарды алмасуға қатысушысы, электрондық сандық қолтаңба әрбір пайдаланушысына бірегей ашық және жабық (құпия) криптографикалық кілттер туындатады [6].
Негізгі элемент құпия кілт болып табылады, оның көмегімен электрондық құжаттардың шифрлеуі жасалады және электрондық сандық қолтаңба қалыптасады. Сонымен қатар құпия кілт пайдаланушыда қалады, оған бөлек тасығышта беріледі, бұл дискета, смарт-карта или touch memory болуы мүмкін. Оны басқадай пайдаланушылардың желісінен құпияда сақтау қажет.
Электрондық сандық қолтаңба түпнұсқасын тексеру үшін ашық кілт пайдаланылады. Куәландырушы орталығында ашық кілттің телнұсқасы тұр, ашық кілттердің тіркеу куәліктерінің кітапханасы құрылған. Куәландырушы орталық ашық кілттердің тіркеуін және бұрмалауды енгізуден немесе жасанды көшірмені жасаудан қашуға сенімді сақтауды қамтамасыз етеді.
Сіз электрондық құжатқа тиісті өзіңіздің электрондық сандық қолтаңбаңызды орнатасыз. Бұл ретте электрондық сандық қолтаңба құпия кілтінің және ұсталатын құжаттың негізінде криптографиялық қайта жасау жолымен кейбір үлкен сан қалыптасады, ол осы нақты құжатқа тиісті осы пайдаланушының электрондық сандық қолтаңбасы болып табылады. Электрондық құжаттың аяғына осы сан қосылады немесе бөлек файлда сақталады.
Қолтаңбаға мынадай ақпарат жазылады:
oo Қолтаңба ашық кілті файлының аты.
oo Қолтаңбаны қалыптастырған тұлға туралы ақпарат.
oo Қолтаңбаның қалыптасқан күні.
Жөнелтуші құжатының мәтіні және ашық кілтінің негізінде жөнелтушінің электрондық сандық қолтаңба ашық кілтіне ие және қол қойылған құжатты алушы, жөнелтушінің электрондық сандық қолтаңбасының тексеруін қамтамасыз етуші, кері криптографиялық қайта жасауды орындайды. Егер электрондық сандық қолтаңба құжатқа тиістісі дұрыс болса, онда бұл құжат шынында жөнелтушімен қол қойылған және құжаттың мәтініне ешқандай өзгертулер енгізілмеген. Әйтпесе жөнелтушінің сертификаты шынайы болып табылмайды деп хабарлама берілетін болады.
Келесі терминдер мен анықтамалар сандық қолтаңбалар қандай кепілдіктер беретінін көрсетеді.
oo Түпнұсқалық. Қол қоюшы қол қоюшы ретінде расталады.
oo Тұтастық. Мазмұнға сандық қолтаңба қойылғаннан бастап, ол өзгермеуі не бүлінбеуі.
oo Бас тартусыз. Барлық тараптарға қолтаңба қойылған мазмұнның шығу тегін дәлелдейді. Мойындамау қол қоюшының қол қойылған мазмұнға байланысын теріске шығаруын білдіреді.
oo Растау. Қауіпсіз уақыт белгісі сервері уақыт белгісін қойған Microsoft Word, Microsoft Excel немесе Microsoft PowerPoint файлдарының белгілі бір жағдайларда нотариалдық жарамдылығы болады.
Құрылып отырған Бөлшектік сатып алуға тапсырыс беруді автоматтандыру ақпараттық жүйесінде пайдаланушының құқықтары мен өкілеттігін анықтау үшін авторландыру мен сәйкестендіру қолданылады. Өкілеттік - қауіпсіздік жүйесінің абстрактілі ұғымы, оның бар болуы қорғалған объектімен белгілі бір жұмыс жасауға мүмкіндік береді, ал болмауы ондай мүмкіндік бермейді. Ақпараттық жүйеде авторландыру арқылы қорларға берілетін құқықтар анықталады. Сол арқылы пайдаланушы енгізген құпия сөз мәліметтер қорындағы есеп жазбасына сәйкестігін анықтауға және бақылауға болады. Авторландыру 1С бухгалтериямен байланысты, яғни бұл дегеніміз жүйеде тек авторланған университет қызметкерлері жұмыс жасай алады.
1.3 Жоғары оқу орнын ақпараттандыру саясаты
Ақпараттық қоғамның дамуы өнеркәсіп пен бизнестің, сонымен қатар әлеуметтік салалардың түбегейлі өзгеруіне алып келеді. Ақпараттық қоғам туралы айтқан кезде тек сандық ақпарат пен электронды желілердің пайда болуы туралы айтпаймыз. Ақпараттық қоғамның өзгеруін ақпарат, байланыс, білім деген ұғымдардың әлеуметтік мағынасын ескере отырып, одан да кеңірек мағынада түсіну керек. Технологиялық өзгерістердің нәтижесін ақпараттық қоғамның әлеуметтік мінездемелерін зерттеу арқылы ғана түсінуге болады. Ақпараттық ортаның жылдам дамуы жұмыспен қамту деңгейін түбегейлі өзгертеді, жаңа жұмыс орындарының ашылуына септігін тигізеді. Ақпараттық ортаның дамуы барған сайын көп адамдардың - білім алушылардың, кәсіпкерлердің, тұтынушылардың назарын өзіне аудартуда.
Бизнес пен өнеркәсіптің ақпараттық технологиялар көмегімен дамуы үшін білім беру реформасы қажет, соның нәтижесінде білім беру мақсаты мен мазмұны қазіргі заман талабына сай өзгеруі қажет.
Ақпарат және байланыс технологияларын пайдалану қазіргі заманның білім беру қажеттіліктерін қамтамасыз етуге және әлеуметтік-экономикалық даму үшін қажет. Қазіргі кезде ақпарат пен ғылым қоғамды жақсарту құралы ғана емес, оның экономикалық жұмысының негізі болып табылады. Байланыс және ақпарат технологияларын пайдалану қоғам дамуының негізгі шарты болып есептеледі. Ақпарат және байланыс технологиялары мен ақпараттық қоғамның дамуының негізгі мақсаты - білімді алу, беру, тарату, бағалау. Ақпарат және байланыс технологиялары қоғамдағы тұрғындардың барлық тобына үздіксіз білім беруді қамтамасыз етеді.
Жоғары оқу орнын ақпараттандыру ұғымын оның әр түрлі салаларында ақпараттық компьютерлік жүйелер мен технологияларды пайдаланумен байланыстыруға болады. Осыған қоса, университетті ақпараттандыруды кеңірек ұғымда келесідей қарастырса болады: студенттер мен магистранттардың, қызметкерлердің тәжірибелерін арттыру мақсатында пайдаланылатын процесс ретінде. Іс жүзінде ақпараттандыру компьютерлердің, көбейту аппараттары мен байланыс құралдарының дамуымен қатар орын алды, және болашақта да алға қарай дами бермек, себебі, уақыт өткен сайын жаңа технология мен білім де алға қарай даму үстінде.
Осындай ақпараттандырудың мақсаттары:
oo Әр түрлі санаттағы кадрларды дайындаудың профессионалдық деңгейінің жоғарылауы;
oo Профессорлық-оқытушылық құрамның, ғылыми зерттеу институттарының, университеттің басқа да қызметкерлерінің еңбек жылдамдығы мен сапасының артуы;
oo Білім беру мен технология саласындағы жиі өзгертулерден кейбір мамандықтардың қызметкерлерін қысқа уақыт аралығында қайта даярлықтан өткізу;
oo Профессионалдық ақпаратқа барынша толық қол жетімділік;
oo Университеттің рөлі мен мәртебесін аймақтық ғылым мен мәдениеттің, білім беру орталығы ретінде сапалық көрсеткіштерінің жоғарылауы.
Білім беру мекемесін ақпараттық технологияларды пайдалана отырып басқарудағы көрсеткіш басекелес заманда негізгі механизм болып табылады. Осы орайда ақпараттандыруды дамытудағы негізгі іс-шара - сенімді әрі тиімді инфрақұрылымды құру, ұжымдық мәліметтерге енуді оңтайландыру әдістерін енгізу, ақпараттық қорларды басқаруды жақсарту, сонымен қатар, инфрақұрылымды университеттің стратегиялық мақсаттарына сәйкестігін қамтамасыз ету. Қазіргі кезеңде ақпараттық орта жоғары оқу орнын басқаруға қажетті ең басты құрамға айналды, оның көмегінсіз Кәсіпорындағы білім беру мен басқаруды ұйымдастыруды елестету қиынға соғады.
Ұжымдық жүйелердің өмірлік айналымын құру - бұл күрделі техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық мәселе. Ұжымдық жүйелерді құрудың міндетті кезеңі стандарттар негізінде құжаттаманы даярлау болып табылады. Кез-келген жоғары оқу орнында АТ-шешімдердің негізгі үш құрамын бөліп қарастыруға болады, ол - адамдар, процесстер және мәліметтер. Олардың арасында тығыз байланыс орнатылған. Басқару теориясынан алып қарағанда, адамдар мен мәліметтерді байланыстыратын процесстердің қаншалықты жақсы ұйымдастырылғанына байланысты көп жағдайда университеттің сәтті жұмыс жасауы анықталады.
Бәсекелестіктің артуына байланысты жақын болашақта сыртқы өзгерістерге тез арада жауап қайтара алатын, оңтайландырылған бизнес-моделдері бар, АТ-ны артықшылыққа жетудің негізі ретінде қарастыратын жоғары оқу орындары сәтті жұмыс жасайтын болады.
Жалпы айтар болсақ, ұжымдық ақпараттық жүйенің қызметтері келесі көрсеткіштерді ескеру арқылы дамытылу керек: демография, ғаламдану, студенттердің жаңа легі, білім реформалары, технологиялық жаңалықтар.
Жоғары оқу орнын басқаруда жетістіктерге жету үшін оның барлық құрылымдық бөлімшелеріне айтарлықтай әсер ету керек, себебі, деканат, кафедра немесе бөлім көлемінде жергілікті мәліметтер қорын құрып, жеке оқу технологияларын енгізу жеткіліксіз. Ол үшін университеттің құрылымын толықтай ескеру қажет. Университеттің бизнес-жоспарын жүйелі түрде шешу университеттің сапалық көрсеткіштерін жақсартып қана қоймай, сонымен қатар іс жүзінде үлкен пайдалы жобаларды іске асыруға мүмкіндік береді.
Келесі 1.1 сурет осы айтылғандарды толығырақ түсінуге мүмкіндік береді.
1.1 сурет - Жоғары оқу орнының құрылымы
Университет суретте көрсетілгендей келесі құрылымдық бөлімшелерден тұрады:
oo Ғылыми жұмыстарды басқару;
oo Оқу процесін басқару;
oo Шаруашылық басқару жұмыстары;
oo Тәрбие жұмысын басқару;
oo Экономикалық және бюджеттік басқару.
Жоғары оқу орнының экономикалық және бюждеттік басқару бөлімінің жұмысын жақсарту үшін Бөлшектік сатып алудың автоматтандырылған жүйесін пайдалану және ендіру ұсынылады. Себебі, кез-келген университеттің құрылымдық бөлімшелері мен факультеттерін материалды-техникалық қорлармен қамтамасыз ету жұмыстары тікелей Бөлшектік сатып алу және материалдық-техникалық жабдықтау бөліміне байланысты. Осы орайда факультеттер мен құрылымдық бөлімшелерден келіп түскен тапсырыстарды автоматтандыру процесі көптеген артықшылықтар береді. Яғни, Бөлшектік сатып алуға тапсырыстардың барлығы осы бөлімге келіп түседі және ары қарай тапсырыстар қажет болған жағдайда редакцияланады. Бөлшектік сатып алу және материалдық-техникалық жабдықтау бөлімінің негізгі міндеттері:
oo Бiлiм беру, ғылыми - өндiрiстiк қызметтi заттық қорларымен дер кезiнде қамтамасыз етілуiн ұйымдастыру;
oo Бөлшектік тапсырыс бағдарламасы мен меншіктік қаржы қорларын мақсатты және тиімді пайдалану;
oo Маркетинг саясатын өңдеу және нарықтық конъюнктураны талдау.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Бөлшектік сатып алуларды басқарудың ақпараттық жүйесін жоғары оқу орнын басқарудың бірыңғай толыққанды ақпараттық жүйесінің құрамы деп қарастыруға болады. Осындай жүйені пайдалану арқылы Бөлшектік сатып алуға қатысушы қызметкерлердің жұмысы сапасының артуына, Бөлшектік сатып алуға тапсырыстарды құру кезінде қор жетіспеушілігін анықтауға, Бөлшектік сатып алудың жылдық жоспарын құруға болады.
Аталған ақпараттық жүйе көпдеңдейлі ақпараттық жүйе болып табылады, және барлық тапсырыстар мен процесстерді автоматты түрде басқаруға кепілдік береді.
1.4 Бөлшектік сатып алуды басқару ақпараттық жүйесінің функционалдық моделі
Қазіргі таңда мәселелік аймақты жүйелік талдау үшін көптеген әдістер қолданылады, солардың ішінде кеңінен қолданылатыны құрылымдық талдау мен проектілеуге арналған SADT (Structured Analysis and Design Technique - Құрылымдық талдау мен проектілеу технологиясы) болып табылады. Ол қиындығы орташа қолдан жасалған жүйелерді түсіну мен сипаттауды оңайлату үшін арнайы жасалған. SADT жүйелік моделдеу концепцияларына негізделген жүйелерді сипаттаудың толық әдісі болып табылады.
Жүйені SADT көмегімен сипаттау модель деп аталады. SADT-моделдерде табиғи және графикалық тілдер қолданылады. Қандай да бір жүйе туралы ақпаратты беруде табиғи тіл ретінде адамдарды қарастыруға болады, ал графикалық тілге SADT әдістемесінің өзін жатқызуға болады. SADT моделі жүйе функцияларына немесе оның объектілеріне байланысты болуы мүмкін. Функцияларға негізделген SADT-моделдерді функционалдық модель деп, ал жүйе объектілеріне негіделген моделді - мәліметтер моделі деп атайды.
IDEFO әдістемесі (басқаша SADT әдістемесі) автоматтандырылған басқару жүйелерін жобалауда жиі пайдаланылатын әдістердің бірі. Ол жүйе функцияларын көрсететін және жүйе талаптарына талдау жасауға арналған.
IDEFO терминінде жүйе блоктер және доғалар комбинациясы ретінде қарастырылады. Блоктар жүйенiң функцияларын көрсету үшiн пайдаланы - лады және оларға табиғи тiлдегі мәтiндерді қосса болады.
Функционалдық блоктерден басқа әдістеменің одан өзге маңызды элементi - доға болып табылады. Доғалар функционалдық блоктар арасында физикалық және ақпараттық байланыс жасайтын объектiлердiң жиынын немесе іс-әрекеттерді сипаттайды.
Доғаның блокпен байланысқан орны интерфейстің түрін анықтайды. Орындалатын функцияны басақаратын мәліметтер блоктың үстіңгі жағынан, функция орындайтын ақпарат сол жағынан, шығыс нәтижелері оң жағынан көрсетіледі. Функцияны атқаратын механизм ретінде адамды немесе автоматтандырылған жүйені қарастырса болады және ол блокқа астынан кіретін доға ретінде көрсетіледі.
Функционалды блок кіріс ақпаратын шығыс ақпаратқа ауыстырады. Басқару осы ауыстыру қалай және қашан орындалатынын анықтайды. Орындаушылар сәйкесінше осы ауыстыруларды жүзеге асырады.
Доғалармен мәліметтерді анықтайтын табиғи тілдегі жазбалар байланысқан. Доғалар функциялардың арасындағы өзара байланысты, мәліметтер алмасуын және бір-бірін басқаруын көрсетеді. Бір функциянын шығысы басқасының кірісі, басқарушысы немесе орындаушысы болуы мүмкін. Доғалар бірігуі және ажыратылуы мүмкін.
Жоғарыда айтылғандарды талдай келе, Бөлшектік сатып алуды басқару жүйесінің функционалдық моделін құруды қарастырайық.
1.2 суретте көрсетілген диаграмма құрылып жатқан Бөлшектік сатып алуды автоматтандыру жүйесінің мақсатын сипаттайды және Бөлшектік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілді
Автоматика және ақпараттық технологиялар
кафедрасының меңгерушісі
_________ А.Д. Золотов
______________2021 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Бөлшектік сатуда жүзеге асатын тауарлар есебінің автоматты жүйесін жетілдіру
5В070400 - Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы бойынша
Орындаған Шағанұлы І.
Ғылыми жетекші, т.ғ.к. Бекбаева Р.С.
Нормобақылаушы
Семей 2021
Мазмұны
Кіріспе 10
1 Кәсіпорындағы Бөлшектік сатып алуды ұйымдастыру зерттеу объектісі ретінде 12
1.1 Мемлекетті ақпараттандыру стратегиясы 13
1.2 Бөлшектік сатып алу жүйесі және оны автоматтандыру аспектісі 16
1.2.1 Электронды Бөлшектік сатып алу 20
1.2.2 Электронды сандық қолтаңба 21
1.3 Жоғары оқу орнын ақпараттандыру саясаты 23
1.4 Бөлшектік сатып алуды басқару ақпараттық жүйесінің функционалдық моделі 26
1 тарау бойынша тұжырымдама 32
2 Жоғары оқу орнында Бөлшектік сатып алуды басқару процесі 33
2.1 Модель түсінігі және ақпараттық жүйеге қойылатын негізгі талаптарды талдау 33
2.2 Бөлшектік сатып алу бөлімі мен оның жұмыс жасау әдістері 33
2.3 Факультеттерді материалды-техникалық қамтамасыз етудің математикалық моделі 37
2.4 Бөлшектік сатып алудың ақпараттық ағыны 38
2 тарау бойынша тұжырымдама 40
3 Тапсырыстарды басқарудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесі 42
3.1 Ақпараттық жүйе құрылымы туралы жалпы түсінік 42
3.2 Жүйені құрудың негізгі талаптары мен мақсаттары 46
3.3 Мәліметтер қорының инфологиялық моделі 47
3.4 Бөлшектік сатып алуды басқару жүйесінің архитектурасы 50
3.5 Жүйенің жұмыс жасау принципі 54
3 тарау бойынша тұжырымдама 58
Қорытынды 60
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Қосымша А 64
Қосымша Ә 69
Қосымша Б 72
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр - ақпараттандыру ғасыры деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі - қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық ақпараттық-коммуникативтік технологиялар жоғары оқу орындарының көптеген салаларында пайдаланыла бастады. Яғни қазіргі таңда университет жұмысын тиімді басқару үшін толық ақпараттық- әлеуметтік қамтамасыз ету керек.
Жоғары оқу орнын ақпараттандыруды басқару оның әр түрлі саласында статистикалық және талдау есептемелерін жылдам алатын мықты ақпараттық-талдаушы аппарат алуға мүкіндік береді және солардың көмегімен тиімді шешімдер қабылданады. Жоғары оқу орнын ақпараттандыру бірлескен мәліметтер мен процестерді басқаруды жақсартады, ол университеттің бірлескен ақпараттық ортасының қалыптасуына негіз болады.
Бөлшектік сатып алу жұмыстарын басқару жоғары оқу орнын басқаруды автоматтандырудың бір аспектісі болып табылады. Бүгінгі таңда Бөлшектік сатып алуларды басқарудың автоматтандырылған жүйелері көптеген Бөлшектік мекемелер мен оқу орындарында пайдаланылады.
Бөлшектік сатып алу туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, конкурс, баға ұсыныстарын сұрату және бір көзден алынатын сатып алуларжы ақпараттық жүйелер мен электронды құжат айналымы арқылы орындауға болады.
Материалды-техникалық құралдарды есепке алуда қаржылық қорларды жоспарлау мақсатымен Бөлшектік сатып алуларды басқарудың автоматтандырылған жүйесі қолданылады. Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің негізгі мақсаты - қазіргі заманғы ақпараттық-байланыс технологияларын пайдалану арқылы Бөлшектік сатып алу қызметтерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Аталған ақпараттық жүйелер материалды-техникалық жабдықтарға берілген тапсырыстарды беру есептерінің жүйелік шешімін ұсынады.
Зерттеу мақсаты мен мәселелері. Диссертациялық зерттеу жұмысының мақсаты - Бөлшектік сатып алуларды басқаратын ақпараттық жүйені құру және жобалау болып табылады. Аталған жүйе материалды-техникалық қорларды есепке алуды орталықтандырылған түрде тиімділеуде қолданылады және тапсырыстарды басқару жұмыстарын атқарады.
Қойылған мақсат арқылы келесідей мәселелерді шешу керек:
oo Бөлшектік сатып алуларды басқару жүйелерін теориялық зерттеу;
oo Университетті материалды-техникалық жабдықтауға ақпараттық әдіс пен құрылатын жүйені сипаттайтын концептуалды модель құрылуы керек;
oo Бүтінсанды сызықты программалау әдісімен тапсырыстарды басқаруды тиімділеудің математикалық моделін құру керек;
oo Бөлшектік сатып алуды басқаратын ақпараттық жүйе құру керек.
Зерттеу объектісі бөлшек саудада сатып алу жүйесінің қаржылық-экономикалық бизнес шешімдері болып табылады.
Зерттеу пәні - кәсіпорындағы бөлшек сатып алуды есепке алу мен жоспарлау жүйесі.
Зерттеу әдістері: ақпараттық жүйелерді жобалау және құру теориясы, программалау теориясы, әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқарудың экономика-математикалық әдістері мен үлгілері, сызықты программалау әдісі, web-программалау, мәліметтер қоры теориясы.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңашылдығы - кәсіпорынның табысын ескере отырып оның құрылымдық бөлімшелерін материалды-техникалық құралдармен жабдықтауды тиімдеуге бағытталған математикалық модель құру және тапсырыстардың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру болып табылады.
1 Кәсіпорындағы бөлшектік сатып алуды ұйымдастыру зерттеу объектісі ретінде
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесінде, соның ішінде жоғары оқу орындарында ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қолданы - луы қоғам мен білім беруді ақпараттандыру Бөлшектік саясаты негізінде жүзеге асырылады.
Қоғам мен білім беруді Бөлшектік ақпараттандыру саясатының маңызды бағыты тұрғындардың компьютелік сауатын көтеруге арналған ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы болып табылады.
Ақпаратты тарату және ақпараттық технологиялардың дамуы қоғам тіршілігінің барлық саласына революциялық ықпалын тигізіп, адамдардың өмірін, мәдени мінез-құлық стереотипін, ойлау бейнесін түбегейлі өзгертетін ақпараттандыру үдерістердің бар екендігі жайында айтуға мүмкіндік береді. Ақпараттық технологиялар саласында көзге түсер прогресс - ғылыми басылымдарда ақпараттық қоғам терминінің пайда болуы. Кейбір ғалымдар ақпараттық қоғам терминін қарастырғанда өндірістің басты өнімі - білім деп түсінеді.
Қоғамды ақпараттандыру қазіргі таңда өзекті мәселе болып табылады және оның барлық салаларының міндеттері қатарына білімдендіру де кіреді. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап мемлекет тарапынан қоғамды ақпараттандырудың даму үдерісіне қажеттілік сезіле бастады. 1990 жылы Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы қабылданды, ал ақпараттан - дыру түсінігі ғылыми, қоғамдық-саяси териясында кең қолданыла бастады.
Ақпараттандыру түсінігін әр түрлі зерттеушілер өз еңбектерінде қарастырған, атап айтар болсақ, А.П. Ершов, А.Д. Урсул, В.С. Михалевич, Ю.М. Каныгин және басқа да зерттеушілер.
Солардың бірі А.П.Ершов бұл терминнің анықтамасы туралы өз басылымдарында былай дейді: Ақпараттандыру - қоғамда адамның маңызды әрекет түрлеріне сенімді, уақтылы білімді толықтай қолдануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені [1]. А.П.Ершов сондай-ақ ақпарат қоғамның сәтті дамуына қабілеттілікті қалыптастыратын стратегиялық ресурсы болып кететінін атап көрсетті. Сонымен бірге ЮНЕСКО қортындысы бойынша, ақпараттандыру бұрын болған және жаңа білімдердің қалыптасуын жүйелеу мен қазіргі басқаруды одан ары жетілдіріп, дамыту үшін пайдалануын қамтамасыз ететін кең масштабта ақпаратты тарату және сақтау әдістері болып табылады. Бір жағынан келтірілген екі анықтама да бір-біріне қарсы емес, екінші жағынан ақпараттандыру білім саласын да анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша білімді ақпараттандыру терминін екі анықтаманың адаптациясы ретінде түсінуге болады.
Егер компьютерлендірудің мақсаты оқу орындарын компьютерлер мен компьютерлік техникалармен қамтамасыз ету, сонымен қатар жоғары оқу орындарын интернет желісіне жаппай қосу болса, ақпараттандыру ұғымы одан кеңірек қолданылады - оның негізгі мақсаты ақпараттық технологиялар негізінде бірегей білім беру кеңістігін құру, негізгі қатысушылар арасында интерактивті байланыс орнату болып табылады. Осы айтылған үлкен көлемдегі мақсаттарға жету үшін, компьютерлік техниканы жеткізуді тиімді жоспарлау, байланыстарды орнату, сонымен қатар ақпараттық процесстерді оңтайландыру, ЖОО-ның қорларын ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу керек.
1.1 Мемлекетті ақпараттандыру стратегиясы
Қазіргідей ақпарат пен жаңа технологияның дамыған заманында әлемде мынадай үрдістер байқалуда:
1. Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың ықпалымен барлық қоғамдық институттар мен адамның қызмет ету салаларының өзгеруі;
2. Заманауи технологияларды әзірлеу, өндіру және енгізудің барлық салаларында алға басу;
3. Елді әлеуметтік-экономикалық дамытудың міндеттеріне бара-бар дамыған ақпараттық ортаны қалыптастыруға ұмтылу;
4. Халықтың ақпараттық қорларға тең құқылы кепілдендірілген қолжетімділігін қамтамасыз ету;
5. Барлық деңгейдегі азаматтарды, қоғамдық институттарды, Бөлшектік билік органдары мен бизнесті ақпараттық қоғам жағдайында өмір сүруге дайындау.
Осы айтылған мақсаттарға жету барысында елімізде Электронды үкімет құрылды, Қазақстан Республикасында Электрондық үкіметті қалыптастыру Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша қолға алынды. Е-үкіметті енгізу бағдарламасы 2004 жылғы 10-шы қарашада Президенттің Жарлығымен бекітілді. Аталған тапсырманы жүзеге асыру аясында ведомствоаралық құжат айналымы электрондық нұсқаға көшіріліп, жеке және заңды тұлғалардың бірыңғай Бөлшектік деректер қоры мен тасымалдау ортасы құрылды. 2006 жылғы сәуірде электрондық үкіметтің www.egov.kz. порталы іске қосылды.
Электронды үкімет - ақпараттық технологиялар көмегімен ішінара келісушілікті қамтамасыз ететін, мемлекет пен азаматтар арасындағы, сондай-ақ, Бөлшектік органдардың өзара әрекеттестігінің бірыңғай механизмі. Бөлшектік органдарға кезекті қысқартып, анықтама, куәлік, рұқсат құжаттарын және тағы басқаларын алуды жеңілдетуге әрі жылдамдатуға мүмкіндік берген де дәл осы механизм.
2006 жылдан бастап Қазақстан электрондық үкіметті дамытудың үш кезеңін өткерді (ақпараттық, интерактивтік, транзакциялық) және қазіргі күні дамудың төртінші кезеңінде.
Бірінші кезең - ақпараттық. Бұл кезеңде порталды ақпараттық контентпен толтыру жұмыстары жүргізіліп, портал іске қосылды.
Екінші кезең - интерактивтік. Бұл кезеңде Бөлшектік қызметтерді интерактивті режимде ұсыну мүмкіндіктері іске қосылды. Азаматтар қажет анықтамаларды Бөлшектік органдарға бармай-ақ, ұзын-сонар кезекте тұрмай-ақ, санаулы минут ішінде электрондық нұсқада алу мүмкіндігіне ие болды.
Үшінші кезең - транзакциялық. Аталған кезеңде электрондық үкіметтің төлем шлюзі іске қосылып, азаматтар салық түрлері мен Бөлшектік баж салығын, айыппұлдар мен бюджетке төленетін өзге де алымдарды онлайн тәртібінде төлеу мүмкіндігіне ие болды.
Төртінші кезең - ақпараттық қоғам құру кезеңі. Қазақстан Республикасының порталы дәл қазіргі уақытта осы кезеңді басынан өткеруде. Аталған кезеңнің мақсаты - мемлекет пен азаматтар арасындағы қарым-қатынастың тиімді әрі жедел түрде жүруі үшін дамыған ақпараттық коммуникациялық ортаны қалыптастыру [3].
Бүгінгі күні электрондық үкімет көптеген артықшылықтар беруде, атап айтар болсақ, инфрақұрылым аясында жеке және заңды тұлғаларға 2000-нан астам ақпараттық, 236 интерактивтік және транзакциялық қызметтер, олардың 108-і электрондық лицензиялау, 128-і электрондық үкімет порталдары арқылы ұсынылуда.
Статистикаға сәйкес egov.kz порталы арқылы берілген е-анықтаманың саны күн сайын атру үстінде. Халықтың Бөлшектік алымдар мен Бөлшектік баж салығын және салықтың басқа да түрлеріне төлемді онлайн тәртібінде жүргізуге деген сенімдері де арта түсті. Көптеген көлік жүргізушілері жол көлік ережелерін бұзғаны үшін салынған айыппұл төлемдерін осы күні портал арқылы төлеуді ыңғайлы деп есептесе, Астана Алматы, Қызылорда қалаларының тұрғындары коммуналдық қызмет ақыларын пилоттық режимде портал арқылы төлеуде.
Электрондық үкімет инфрақұрылымы аясында түрлі лицензиялар мен рұқсаттарды алу үдерісі оңтайландырылған elicense.kz электрондық лицензиялау порталы жұмыс жасайды, одан өзге атап айтуға тұрарлық goszakup.kz электрондық Бөлшектік сатып алу жүйесі жұмыс істейді. Аталған жүйе жеке және заңды тұлғаларға Бөлшектік сатып алу жұмыстарын атқаруда көптеген артықшылықтар береді.
2012 жылы Қазақстандағы электрондық үкіметтің дамуын әлемдік қауымдастық өте жоғары бағалады. БҰҰ аталған ұйымға мүше 190 мемлекеттегі электрондық үкіметтің дамуына салыстырмалы түрде бағалау әдісімен зерттеу жүргізген болатын. Бұл бағалау әдісі 2003 жылдан бері екі негізгі индекс бойынша жүргізіліп келеді: е-үкіметтің дамуы және е-қатысу.
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң мақсаттары мен принциптерi:
1. Қазақстан Республикасының ақпараттық инфрақұрылымын ақпараттық технологиялар дамуының қазiргi заманғы әлемдiк деңгейiн ескере отырып қалыптастыру мен дамыту, сондай-ақ елдiң әлеуметтiк және экономикалық дамуын ақпараттық қамтамасыз ету ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң мақсаты болып табылады.
2. Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеу мынадай принциптерге негiзделген:
1) ақпараттық қызметтер көрсету нарығының еркiн дамуы;
2) ақпараттандыру саласындағы ұлттық қауiпсiздiк мүдделерiн, жасырын мәлiметтердi қорғауды қамтамасыз ету;
3) жеке және заңды тұлғаларды, сондай-ақ мемлекеттiк органдар мен ұйымдарды сапалы және тиiмдi ақпараттық қамтамасыз ету;
4) ақпараттық ресурстарды еркiн және тең құқылы алу, тарату және пайдалану жағдайларын жасау.
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк реттеудiң негiзгi бағыттары
1) ақпараттық қызметтер көрсету нарығын қалыптастыру үшiн жағдайлар қамтамасыз етуге;
2) Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңдарын әзiрлеуге және жетiлдiруге;
3) мемлекеттiк ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелердi, ақпараттық желiлердi қалыптастыруға және дамытуға, Қазақстан Республикасының бiртұтас ақпараттық кеңiстiгiнде олардың сыйымдылығын және өзара iс-қимылын қамтамасыз етуге;
4) мемлекеттiк ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердi тiркеудi жүзеге асыруға;
5) электрондық құжат айналымы жүйесiн дамыту, электрондық құжатты және электрондық цифрлық қолтаңбаны қолдану үшiн жағдайлар жасауға;
6) ақпараттандыру саласындағы бiрыңғай ғылыми-техникалық саясатты ақпараттық технологиялар дамуының әлемдiк деңгейiн ескере отырып қалыптастыруға және жүзеге асыруға;
7) мемлекеттiк ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелердi қорғауды ұйымдастыруға бағытталған.
Қорытындылай келе, құрылғанынан бергі уақыт аралығында Қазақстан Республикасының электронды үкіметі қалыптасудың барлық кезеңінен өтті және қазіргі кезеңде даму үстінде, дүниежүзілік қауымдастық тарапынан оң көзқарасқа ие болып, жоғары бағаланды. Халықаралық және республикалық рейтингтердегі жоғары көрсеткіштері мен байқаулардағы ие болған номинациялары осыған куә. Қазақстандық электронды үкіметтің даму дәрежесі дамушы (emerging leaders) сатысында деп бағалануда және аса табысты үкіметтердің бірі саналады.
Қазақстан Республикасын 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарында АКТ-ның қарқынды дамуы және бейімделуі экономикалық көрсеткіштерге ғана емес, адмадардың өмір сүру салтына да әсер етіп, қоғамды жаңғыртудың маңызды факторы болатыны белгіленген. Бұл жағдай АКТ-ны дамытудың қазіргі Қазақстанның экономикасы және азаматтарының өмірі үшін маңыздылығын көрсетеді.
Соңғы жылдары АКТ секторында Қазақстанның маңызды жетістіктері байқалады. 2012 жылғы наурыз айының басында жарияланған БҰҰ Е-Government Survey-2012 Электрондық үкімет адамдар үшін рейтингінде, Қазақстан 2010 жылмен салыстырғанда 8 позицияға көтеріліп, 38-орынды иеленді.
1.2 Бөлшектік сатып алу жүйесі және оны автоматтандыру аспектісі
Бөлшектік сатып алу жүйесінің тиімді болуы мемлекеттің бизнесті басқарудағы мүмкіндіктерін арттырады, ол экономиканың дамуына қолайлы әсерлер тудыратын Бөлшектік тапсырыстардың формаларын жасау арқылы орындалады. Бұл әдіс мемлекеттің өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға, ал жеткізіп берушілерге жаңа тапсырыстар алып, өзін жақсы жағынан көрсетуге мүмкіндік береді.
Бөлшектік сатып алу туралы Заңдардың көбісі Орталық және Шығыс Еуропада, ТМД елдерінде ЮНСИТРАЛ Халықаралық Тауар Құқығы бойынша БҰҰ-ның коммисиясынык Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу туралы типтік Заңына негізделеді. ЮНСИТРАЛ 1994 жылы алдыңғы қатарлы халықаралық тәжірибе мен жалпы қабылданған процедуралар мен механизмдер негізінде құрылған.
Қазақстан республикасында Бөлшектік сатып алу туралы Заң қызмет етеді. Бұл заң Бөлшектік сатып алу процесі кезінде орын алатын қоғамдық қатынастарды реттейді. Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және аталған Заң мен басқа да нормативті құқықтық актілердің Азаматтық кодексінен тұрады. Жалпы, Бөлшектік сатып алу туралы сөз қозғаудан бұрын, оған анықтама бере кетейік. Аталған заңда ол былай анықталады:
Мемлекеттiк сатып алу - жеке тұлғалардан еңбек шарттары бойынша не кәсiпкерлiк қызмет субъектiлерi болып табылмайтын жеке тұлғалардан өтемдi қызмет көрсету шарттары бойынша, мемлекеттiк тапсырманы орындау шеңберінде сатып алынатын қызметтердi, сондай-ақ жарналар (салымдар) енгiзудi, оның iшiнде жаңадан құрылатын заңды тұлғалардың жарғылық капиталына жарналар (салымдар) енгiзудi қоспағанда, осы Заңда, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгiленген тәртіппен жүзеге асырылатын, тапсырыс берушінiң жұмыс iстеуiн, сондай-ақ мемлекеттiк функцияларды не жарғылық қызметiн орындауын қамтамасыз ету үшiн қажеттi тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi тапсырыс берушілердiң ақылы негiзде сатып алуы.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңы Бөлшектік сатып алу жүйесі субъектілерінің жиынтығы мен олардың өзара әрекет етуін білдіреді.
Аталған заң Бөлшектік органдардың, Бөлшектік мекемелердің, Бөлшектік кәсіпорындардың, сонымен қатар акционерлік қоғамдардың қызмет етуі барысында туынадайтын қатынастарды реттейді. Және де солармен біріккен заңды тұлғалардың тауарларды, қызметтер мен жұмысты жеткізушіден сатып алу процесі кезіндегі қолда бар қорларды тиімді пайдалануды жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы заңнамасы келесі принциптерге негізделеді:
1) Бөлшектік сатып алу үшін пайдаланылатын ақшаны оңтайлы және тиімді жұмсау;
2) әлеуетті өнім берушілерге Бөлшектік сатып алуды өткізу рәсіміне қатысу үшін теңдей мүмкіндік беру;
3) әлеуетті өнім берушілер арасындағы адал бәсекелестік;
4) Бөлшектік сатып алу процесінің жариялылығы мен ашықтығы;
5) отандық кәсіпкерлерді қолдау.
Бөлшектік сатып алу процесі:
1) Бөлшектік сатып алудың жылдық жоспарын әзірлеуді және бекітуді;
2) өнім берушіні таңдауды және онымен Бөлшектік сатып алу туралы шарт жасасуды;
3) Бөлшектік сатып алу туралы шарттардың орындалуын қамтиды.
Қазақстан Республикасында Бөлшектік сатып алу келесідей тәсілдермен орындалады: Конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру; Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру; Бiр көзден алу тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу; Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алу.
Аталған тәсілдерге байланысты Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңы бойынша былай анықталады:
Конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру:
Біртекті болып табылмайтын тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру кезінде Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы мұндай тауарларды конкурстық құжаттамада лоттарға міндетті түрде бөле отырып, аталған тәсілмен бірыңғай Бөлшектік сатып алуды ұйымдастыруға және өткізуге құқылы.
Біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асырған кезде, Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы конкурстық құжаттамада біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге міндетті.
Біртекті тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің бірнеше түрлерін конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асырған кезде, Бөлшектік сатып алуды ұйымдастырушы конкурстық құжаттамада тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді олардың біртекті түрлері және (немесе) беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге міндетті.
Осы тармақта көзделген жағдайларда, конкурсқа қатысуға өтінімдерді қарау, конкурсқа қатысушылардың конкурстық баға ұсыныстарын бағалау және салыстыру, сондай-ақ конкурс жеңімпазын айқындау конкурстық құжаттамада көзделген әрбір лот бойынша жүзеге асырылады.
Конкурсқа қатысуға өтінімдерді қарау қорытындылары бойынша айқындалған біліктілік талаптарына және конкурстық құжаттаманың талаптарына сәйкес келетін және конкурстық комиссия конкурсқа қатысушы деп таныған әлеуетті өнім берушілер қатысады.
Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асырудың негiздерi:
1. Егер осындай біртекті тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің құндық мәндегі жылдық көлемі тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген айлық есептік көрсеткіштің төрт мың еселенген мөлшерінен аспаса, біртекті тауарларға, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу жүргізіледі, бұл ретте баға шешуші шарт болып табылады.
2. Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен бiртектi тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердiң бiрнеше түрлерiн мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру кезiнде мемлекеттiк сатып алуды ұйымдастырушы тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi олардың бiртектi түрлері бойынша және (немесе) оларды беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге мiндеттi.
Баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен бiртектi тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi мемлекеттiк сатып алуды жүзеге асыру кезiнде мемлекеттiк сатып алуды ұйымдастырушы тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi оларды беру (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлуге мiндеттi.
Осы тармақта көзделген жағдайларда баға ұсыныстарын сұрату тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алудың жеңiмпазын айқындау әрбiр лот бойынша жүзеге асырылады.
3. Баға ұсыныстарын сұрату тәсілін қолдану мақсатында біртекті тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді Бөлшектік сатып алудың жылдық көлемін қаржылық жыл ішінде олардың бірінің мөлшері осы баптың 1-тармағында көзделгеннен кем болатын бөлікке бөлшектеуге жол берілмейді.
Бiр көзден алу тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу, егер:
1) қандай да бiр өнім берушіден тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтердi сатып алған Бөлшектік кәсіпорында, дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы мемлекетке тиесілі заңды тұлғада және олармен үлестес заңды тұлғада қолда бар тауарлармен, жабдықтармен, технологиямен, жұмыстармен немесе көрсетілетін қызметтермен бiрiздендiру, стандарттау немесе үйлесiмдiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында нақ сол өнім берушіден басқа да сатып алуды жүргiзу қажеттiгi туындаса;
конкурс тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу өтпеді деп танылса, жүргізілуі мүмкін. Осы ереже конкурс тәсiлiмен мемлекеттiк сатып алу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жарамсыз деп танылған жағдайларға қолданылмайды;
2) егер осындай Бөлшектік сатып алу тапсырыс берушінің Бөлшектік сатып алуды өткізу, бірақ екі айдан аспайтын мерзім ішіндегі қажеттілігін қамтамасыз етуге қажетті осындай тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді Бөлшектік сатып алу көлемінен аспайтын көлемде, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізбе бойынша, жылдың бірінші айы ішінде жүзеге асырылған жағдайда, конкурс тәсілімен Бөлшектік сатып алу қорытындысын шығарғанға және Бөлшектік сатып алу туралы шарт күшіне енгенге дейінгі кезеңге күнделікті және (немесе) апта сайынғы қажеттілікті Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыруға қажеттілік болса;
Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру:
1. Аукцион тәсілімен Бөлшектік сатып алу нақты уақыт режимiнде мемлекеттiк сатып алу веб-порталында жүзеге асырылады, оның өткізілуін электрондық мемлекеттiк сатып алу саласындағы бірыңғай оператор қамтамасыз етеді.
2. Аукцион бір лотқа өткізіледі, бұл ретте Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізбе бойынша, құндық мәндегі жылдық көлемі тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген төрт мың еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асатын тауарлар, жұмыстар, көрсетілетін қызметтер аукционның нысанасы болып табылады.
3. Аукционға қатысуға өтiнiмдерді қарастыру қорытындысы бойынша айқындалған, аукциондық құжаттаманың талаптарына сәйкес келетiн және аукциондық комиссия аукционға қатысушы деп таныған әлеуетті өнім берушілер аукционға қатысады.
Мемлекеттiк сатып алу веб-порталы - электрондық мемлекеттiк сатып алудың электрондық қызмет көрсетулеріне қол жеткiзудiң бірыңғай нүктесiн ұсынатын мемлекеттiк ақпараттық жүйе. Мемлекеттiк сатып алуыдың веб-порталы келесідей қызмет атқарады: Бөлшектік сатып алуды тіркеу және жоспарлау, өткен Бөлшектік сатып алулар туралы ақпарат жинау және электронды Бөлшектік сатып алуды жүзеге асыру, соның ішінде тапсырыс беруші мен жеткізушінің арасында электронды құжаттармен алмасу, сонымен қатар өткен Бөлшектік сатып алу туралы статистика мен есеп беруді жасау.
Жоғарыда аталғандардың барлығы бюджеттік шығындардың төмендеуіне, қызмет жеткізушілердің арасында теңдей шарттар жасауға, қағаз құжаттардың санының азаюына, Бөлшектік сатып алу процесінің ашық болуына қызмет жасауы керек.
Жыл басынын бері Бөлшектік сатып алудың электронды жүйесінің арқасында мемлекет Т14 млрд. бюджет қаржысын үнемдеді. Жалпы, электронды сатып алудың жұмыс жасауы барысында үш жылдан астам уақыт ішінде үнемдеу Т52 млрд. құрады.
Электронды сатып алу жүйесі әр елде ерекше деп айтса болады, өйткені түрлі елдер тек өздеріне тән институционалдық айырмашылықтарымен ерекшеленеді, сондықтан әр жүйе өз қырларымен сипатталады. Қазақстандық моделдің ерекшелігі:
oo Біріншіден, Қазақстанның барлық сатып алулары туралы ақпаратты біріктіретін бірыңғай веб-порталда жүзеге асырылады;
oo Екіншіден, бірыңғай классификатор қолданылады;
oo Үшіншіден, орындалатын процедуралардың ашықтығы мен анықтығы.
Қазіргі таңда Қазақстанда, Ресейде, Белорусияда Бөлшектік сатып алу заңнамаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге дайындық жүргізіліп жатыр. Ол Сауда ұйымына кіретін елдердің арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы электронды жүйені енгізуге бағытталған.
1.2.1 Электронды Бөлшектік сатып алу
Электронды Бөлшектік сатып алу автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің негізгі мақсаты мемлекетке қажет тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді сатып алу процесіне қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу арқылы тиімділігін арттыру, және де Бөлшектік сатып алу процесін қағаз нұсқасынан электронды түрге келтіру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Бөлшектік сатып алу туралы Заңына сәйкес конкурс, баға ұсыныстарын сұрату және бiр көзден алу тәсiлiмен орындалатын Бөлшектік сатып алуларды ақпараттық жүйелер мен электронды құжаттаманы пайдалану арқылы жүзеге асыруға болады.
Бөлшектік сатып алудың веб-порталы - электрондық Бөлшектік сатып алудың электрондық қызмет көрсетулеріне қол жеткізудің бірыңғай нүктесін ұсынатын Бөлшектік ақпараттық жүйе.
Мемлекетік сатып алудың веб-порталы келесі мүмкіндіктерді береді:
oo Бөлшектік сатып алу процесіне қатысушыларды тіркеу;
oo Бөлшектік сатып алуды жобалау;
oo өткізілген Бөлшектік сатып алу туралы ақпараттарды жинақтау;
oo электрондық мемлекттік сатып алуды өткізу, соның ішінде тапсырыс беруші мен әлеуетті өнім беруші араларында электрондық құжат алмасу;
oo Бөлшектік сатып алу веб-порталы арқылы жоспардағы, өткізетін және жүзеге асырылған Бөлшектік сатып алу туралы ақпараттарды беру;
oo өткізілген Бөлшектік сатып алу бойынша есептеме жасау және статистиканы қалыптастыру;
oo Бөлшектік сатып алу саласында нормативтік-анықтама ақпараттарын және түсіндірмелерді жариялау;
oo Бөлшектік сатып алу тізіліміне енгізілген мәліметтерді ұсыну және жариялау.
Жүйемен шешілетін мәселелер:
oo Бөлшектік қажеттіліктер үшін тауарларды, жұмыстар және көрсетілетін қызметтерді сатып алуда бюджеттік шығындарды қысқарту;
oo Бөлшектік тапсырыстарды бірыңғай тәртіппен орналастыру және қалыптастыру;
oo Бөлшектік сатып алу рәсімдерін өткізуге шығындарын қысқарту;
oo өнім берушілер арасында бәсекелестік жағдайларын тең құру;
oo жиналған ақпараттарды тез алуға мүмкіндік тудыру;
oo қағаз құжат айналымын айтарлықтай қысқарту;
oo Бөлшектік сатып алу процесінің ашықтығын және мөлдірлігін жоғарылату;
oo Бөлшектік сатып алу процесінде заң бұзушылық санын азайту.
Электронды Бөлшектік сатып алуға қатысу үшін:
oo пайдаланушы ұлттық куәландырушы орталықтан электрондық сертификат алуы қажет.
oo Бөлшектік сатып алу веб-порталында пайдаланушы ретінде тіркелуі қажет. Тіркелгеннен кейін пайдаланушы өз ұйымын тапсырыс беруші, ұйымдастырушы немесе жабдықтаушы ретінде тіркеуі қажет.
Бөлшектік сатып алу қағаз жүзінде жүзеге асырылған жағдайда жабдықтаушылар веб-порталда тіркелуі қажетті емес. Мұндай сатып алулар үшін жабдықтаушылардың өтінімдері мен баға ұсыныстары қағаз жүзінде асырылады.
Жүйе электронды Бөлшектік сатып алуды осы шақ режимінде орындауға арналған. Ол үшін жүйе тапсырыс берушілердің қажеттіліктері туралы ақпаратты жеткізуді қамтамасыз етеді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді жеткізу туралы тапсырыстар). Және нәтижесі ретінде ары қарай сатып алу процедураларын орындау үшін тендерлер каталогын ұйымдастырады.
1.2.2 Электронды сандық қолтаңба
Барған сайын көп адамдар мен компаниялар күнделікті транзакцияларды орындау үшін қағаз құжаттардың орнына сандық құжаттарды пайдалануда. Қағаз құжаттарға тәуелділікті азайту арқылы біз қоршаған ортаны қорғаймыз және ғаламшардың ресурстарын сақтаймыз. Сандық құжаттың жарамдылығы мен түпнұсқалығына кепілдіктер беретін сандық қолтаңбалар осы өзгерісті қолдайды.
Электрондық сандық қолтаңба (ЭСҚ) - бұл электрондық құжаттың деректемесі, жасанды көшірмеден осы электрондық құжатты қорғау үшін арналған. Электрондық сандық қолтаңба ақпаратты криптографиялық қорғау құралдарын пайдалануымен ақпаратты қайта жасау нәтижесінде қалыптасады және кілттің қол қою сертификатының иесін сәйкестендіруге, сондай-ақ электрондық құжатта ақпараттың бұрмалануының жоқ болуын белгілеуге рұқсат етеді. Қолтаңбаны пайдалану өте қарапайым. Ешқандай аранайы білім, дағдылар және икемділік бұл үшін талап етілмейді. Электрондық құжаттарды алмасуға қатысушысы, электрондық сандық қолтаңба әрбір пайдаланушысына бірегей ашық және жабық (құпия) криптографикалық кілттер туындатады [6].
Негізгі элемент құпия кілт болып табылады, оның көмегімен электрондық құжаттардың шифрлеуі жасалады және электрондық сандық қолтаңба қалыптасады. Сонымен қатар құпия кілт пайдаланушыда қалады, оған бөлек тасығышта беріледі, бұл дискета, смарт-карта или touch memory болуы мүмкін. Оны басқадай пайдаланушылардың желісінен құпияда сақтау қажет.
Электрондық сандық қолтаңба түпнұсқасын тексеру үшін ашық кілт пайдаланылады. Куәландырушы орталығында ашық кілттің телнұсқасы тұр, ашық кілттердің тіркеу куәліктерінің кітапханасы құрылған. Куәландырушы орталық ашық кілттердің тіркеуін және бұрмалауды енгізуден немесе жасанды көшірмені жасаудан қашуға сенімді сақтауды қамтамасыз етеді.
Сіз электрондық құжатқа тиісті өзіңіздің электрондық сандық қолтаңбаңызды орнатасыз. Бұл ретте электрондық сандық қолтаңба құпия кілтінің және ұсталатын құжаттың негізінде криптографиялық қайта жасау жолымен кейбір үлкен сан қалыптасады, ол осы нақты құжатқа тиісті осы пайдаланушының электрондық сандық қолтаңбасы болып табылады. Электрондық құжаттың аяғына осы сан қосылады немесе бөлек файлда сақталады.
Қолтаңбаға мынадай ақпарат жазылады:
oo Қолтаңба ашық кілті файлының аты.
oo Қолтаңбаны қалыптастырған тұлға туралы ақпарат.
oo Қолтаңбаның қалыптасқан күні.
Жөнелтуші құжатының мәтіні және ашық кілтінің негізінде жөнелтушінің электрондық сандық қолтаңба ашық кілтіне ие және қол қойылған құжатты алушы, жөнелтушінің электрондық сандық қолтаңбасының тексеруін қамтамасыз етуші, кері криптографиялық қайта жасауды орындайды. Егер электрондық сандық қолтаңба құжатқа тиістісі дұрыс болса, онда бұл құжат шынында жөнелтушімен қол қойылған және құжаттың мәтініне ешқандай өзгертулер енгізілмеген. Әйтпесе жөнелтушінің сертификаты шынайы болып табылмайды деп хабарлама берілетін болады.
Келесі терминдер мен анықтамалар сандық қолтаңбалар қандай кепілдіктер беретінін көрсетеді.
oo Түпнұсқалық. Қол қоюшы қол қоюшы ретінде расталады.
oo Тұтастық. Мазмұнға сандық қолтаңба қойылғаннан бастап, ол өзгермеуі не бүлінбеуі.
oo Бас тартусыз. Барлық тараптарға қолтаңба қойылған мазмұнның шығу тегін дәлелдейді. Мойындамау қол қоюшының қол қойылған мазмұнға байланысын теріске шығаруын білдіреді.
oo Растау. Қауіпсіз уақыт белгісі сервері уақыт белгісін қойған Microsoft Word, Microsoft Excel немесе Microsoft PowerPoint файлдарының белгілі бір жағдайларда нотариалдық жарамдылығы болады.
Құрылып отырған Бөлшектік сатып алуға тапсырыс беруді автоматтандыру ақпараттық жүйесінде пайдаланушының құқықтары мен өкілеттігін анықтау үшін авторландыру мен сәйкестендіру қолданылады. Өкілеттік - қауіпсіздік жүйесінің абстрактілі ұғымы, оның бар болуы қорғалған объектімен белгілі бір жұмыс жасауға мүмкіндік береді, ал болмауы ондай мүмкіндік бермейді. Ақпараттық жүйеде авторландыру арқылы қорларға берілетін құқықтар анықталады. Сол арқылы пайдаланушы енгізген құпия сөз мәліметтер қорындағы есеп жазбасына сәйкестігін анықтауға және бақылауға болады. Авторландыру 1С бухгалтериямен байланысты, яғни бұл дегеніміз жүйеде тек авторланған университет қызметкерлері жұмыс жасай алады.
1.3 Жоғары оқу орнын ақпараттандыру саясаты
Ақпараттық қоғамның дамуы өнеркәсіп пен бизнестің, сонымен қатар әлеуметтік салалардың түбегейлі өзгеруіне алып келеді. Ақпараттық қоғам туралы айтқан кезде тек сандық ақпарат пен электронды желілердің пайда болуы туралы айтпаймыз. Ақпараттық қоғамның өзгеруін ақпарат, байланыс, білім деген ұғымдардың әлеуметтік мағынасын ескере отырып, одан да кеңірек мағынада түсіну керек. Технологиялық өзгерістердің нәтижесін ақпараттық қоғамның әлеуметтік мінездемелерін зерттеу арқылы ғана түсінуге болады. Ақпараттық ортаның жылдам дамуы жұмыспен қамту деңгейін түбегейлі өзгертеді, жаңа жұмыс орындарының ашылуына септігін тигізеді. Ақпараттық ортаның дамуы барған сайын көп адамдардың - білім алушылардың, кәсіпкерлердің, тұтынушылардың назарын өзіне аудартуда.
Бизнес пен өнеркәсіптің ақпараттық технологиялар көмегімен дамуы үшін білім беру реформасы қажет, соның нәтижесінде білім беру мақсаты мен мазмұны қазіргі заман талабына сай өзгеруі қажет.
Ақпарат және байланыс технологияларын пайдалану қазіргі заманның білім беру қажеттіліктерін қамтамасыз етуге және әлеуметтік-экономикалық даму үшін қажет. Қазіргі кезде ақпарат пен ғылым қоғамды жақсарту құралы ғана емес, оның экономикалық жұмысының негізі болып табылады. Байланыс және ақпарат технологияларын пайдалану қоғам дамуының негізгі шарты болып есептеледі. Ақпарат және байланыс технологиялары мен ақпараттық қоғамның дамуының негізгі мақсаты - білімді алу, беру, тарату, бағалау. Ақпарат және байланыс технологиялары қоғамдағы тұрғындардың барлық тобына үздіксіз білім беруді қамтамасыз етеді.
Жоғары оқу орнын ақпараттандыру ұғымын оның әр түрлі салаларында ақпараттық компьютерлік жүйелер мен технологияларды пайдаланумен байланыстыруға болады. Осыған қоса, университетті ақпараттандыруды кеңірек ұғымда келесідей қарастырса болады: студенттер мен магистранттардың, қызметкерлердің тәжірибелерін арттыру мақсатында пайдаланылатын процесс ретінде. Іс жүзінде ақпараттандыру компьютерлердің, көбейту аппараттары мен байланыс құралдарының дамуымен қатар орын алды, және болашақта да алға қарай дами бермек, себебі, уақыт өткен сайын жаңа технология мен білім де алға қарай даму үстінде.
Осындай ақпараттандырудың мақсаттары:
oo Әр түрлі санаттағы кадрларды дайындаудың профессионалдық деңгейінің жоғарылауы;
oo Профессорлық-оқытушылық құрамның, ғылыми зерттеу институттарының, университеттің басқа да қызметкерлерінің еңбек жылдамдығы мен сапасының артуы;
oo Білім беру мен технология саласындағы жиі өзгертулерден кейбір мамандықтардың қызметкерлерін қысқа уақыт аралығында қайта даярлықтан өткізу;
oo Профессионалдық ақпаратқа барынша толық қол жетімділік;
oo Университеттің рөлі мен мәртебесін аймақтық ғылым мен мәдениеттің, білім беру орталығы ретінде сапалық көрсеткіштерінің жоғарылауы.
Білім беру мекемесін ақпараттық технологияларды пайдалана отырып басқарудағы көрсеткіш басекелес заманда негізгі механизм болып табылады. Осы орайда ақпараттандыруды дамытудағы негізгі іс-шара - сенімді әрі тиімді инфрақұрылымды құру, ұжымдық мәліметтерге енуді оңтайландыру әдістерін енгізу, ақпараттық қорларды басқаруды жақсарту, сонымен қатар, инфрақұрылымды университеттің стратегиялық мақсаттарына сәйкестігін қамтамасыз ету. Қазіргі кезеңде ақпараттық орта жоғары оқу орнын басқаруға қажетті ең басты құрамға айналды, оның көмегінсіз Кәсіпорындағы білім беру мен басқаруды ұйымдастыруды елестету қиынға соғады.
Ұжымдық жүйелердің өмірлік айналымын құру - бұл күрделі техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық мәселе. Ұжымдық жүйелерді құрудың міндетті кезеңі стандарттар негізінде құжаттаманы даярлау болып табылады. Кез-келген жоғары оқу орнында АТ-шешімдердің негізгі үш құрамын бөліп қарастыруға болады, ол - адамдар, процесстер және мәліметтер. Олардың арасында тығыз байланыс орнатылған. Басқару теориясынан алып қарағанда, адамдар мен мәліметтерді байланыстыратын процесстердің қаншалықты жақсы ұйымдастырылғанына байланысты көп жағдайда университеттің сәтті жұмыс жасауы анықталады.
Бәсекелестіктің артуына байланысты жақын болашақта сыртқы өзгерістерге тез арада жауап қайтара алатын, оңтайландырылған бизнес-моделдері бар, АТ-ны артықшылыққа жетудің негізі ретінде қарастыратын жоғары оқу орындары сәтті жұмыс жасайтын болады.
Жалпы айтар болсақ, ұжымдық ақпараттық жүйенің қызметтері келесі көрсеткіштерді ескеру арқылы дамытылу керек: демография, ғаламдану, студенттердің жаңа легі, білім реформалары, технологиялық жаңалықтар.
Жоғары оқу орнын басқаруда жетістіктерге жету үшін оның барлық құрылымдық бөлімшелеріне айтарлықтай әсер ету керек, себебі, деканат, кафедра немесе бөлім көлемінде жергілікті мәліметтер қорын құрып, жеке оқу технологияларын енгізу жеткіліксіз. Ол үшін университеттің құрылымын толықтай ескеру қажет. Университеттің бизнес-жоспарын жүйелі түрде шешу университеттің сапалық көрсеткіштерін жақсартып қана қоймай, сонымен қатар іс жүзінде үлкен пайдалы жобаларды іске асыруға мүмкіндік береді.
Келесі 1.1 сурет осы айтылғандарды толығырақ түсінуге мүмкіндік береді.
1.1 сурет - Жоғары оқу орнының құрылымы
Университет суретте көрсетілгендей келесі құрылымдық бөлімшелерден тұрады:
oo Ғылыми жұмыстарды басқару;
oo Оқу процесін басқару;
oo Шаруашылық басқару жұмыстары;
oo Тәрбие жұмысын басқару;
oo Экономикалық және бюджеттік басқару.
Жоғары оқу орнының экономикалық және бюждеттік басқару бөлімінің жұмысын жақсарту үшін Бөлшектік сатып алудың автоматтандырылған жүйесін пайдалану және ендіру ұсынылады. Себебі, кез-келген университеттің құрылымдық бөлімшелері мен факультеттерін материалды-техникалық қорлармен қамтамасыз ету жұмыстары тікелей Бөлшектік сатып алу және материалдық-техникалық жабдықтау бөліміне байланысты. Осы орайда факультеттер мен құрылымдық бөлімшелерден келіп түскен тапсырыстарды автоматтандыру процесі көптеген артықшылықтар береді. Яғни, Бөлшектік сатып алуға тапсырыстардың барлығы осы бөлімге келіп түседі және ары қарай тапсырыстар қажет болған жағдайда редакцияланады. Бөлшектік сатып алу және материалдық-техникалық жабдықтау бөлімінің негізгі міндеттері:
oo Бiлiм беру, ғылыми - өндiрiстiк қызметтi заттық қорларымен дер кезiнде қамтамасыз етілуiн ұйымдастыру;
oo Бөлшектік тапсырыс бағдарламасы мен меншіктік қаржы қорларын мақсатты және тиімді пайдалану;
oo Маркетинг саясатын өңдеу және нарықтық конъюнктураны талдау.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Бөлшектік сатып алуларды басқарудың ақпараттық жүйесін жоғары оқу орнын басқарудың бірыңғай толыққанды ақпараттық жүйесінің құрамы деп қарастыруға болады. Осындай жүйені пайдалану арқылы Бөлшектік сатып алуға қатысушы қызметкерлердің жұмысы сапасының артуына, Бөлшектік сатып алуға тапсырыстарды құру кезінде қор жетіспеушілігін анықтауға, Бөлшектік сатып алудың жылдық жоспарын құруға болады.
Аталған ақпараттық жүйе көпдеңдейлі ақпараттық жүйе болып табылады, және барлық тапсырыстар мен процесстерді автоматты түрде басқаруға кепілдік береді.
1.4 Бөлшектік сатып алуды басқару ақпараттық жүйесінің функционалдық моделі
Қазіргі таңда мәселелік аймақты жүйелік талдау үшін көптеген әдістер қолданылады, солардың ішінде кеңінен қолданылатыны құрылымдық талдау мен проектілеуге арналған SADT (Structured Analysis and Design Technique - Құрылымдық талдау мен проектілеу технологиясы) болып табылады. Ол қиындығы орташа қолдан жасалған жүйелерді түсіну мен сипаттауды оңайлату үшін арнайы жасалған. SADT жүйелік моделдеу концепцияларына негізделген жүйелерді сипаттаудың толық әдісі болып табылады.
Жүйені SADT көмегімен сипаттау модель деп аталады. SADT-моделдерде табиғи және графикалық тілдер қолданылады. Қандай да бір жүйе туралы ақпаратты беруде табиғи тіл ретінде адамдарды қарастыруға болады, ал графикалық тілге SADT әдістемесінің өзін жатқызуға болады. SADT моделі жүйе функцияларына немесе оның объектілеріне байланысты болуы мүмкін. Функцияларға негізделген SADT-моделдерді функционалдық модель деп, ал жүйе объектілеріне негіделген моделді - мәліметтер моделі деп атайды.
IDEFO әдістемесі (басқаша SADT әдістемесі) автоматтандырылған басқару жүйелерін жобалауда жиі пайдаланылатын әдістердің бірі. Ол жүйе функцияларын көрсететін және жүйе талаптарына талдау жасауға арналған.
IDEFO терминінде жүйе блоктер және доғалар комбинациясы ретінде қарастырылады. Блоктар жүйенiң функцияларын көрсету үшiн пайдаланы - лады және оларға табиғи тiлдегі мәтiндерді қосса болады.
Функционалдық блоктерден басқа әдістеменің одан өзге маңызды элементi - доға болып табылады. Доғалар функционалдық блоктар арасында физикалық және ақпараттық байланыс жасайтын объектiлердiң жиынын немесе іс-әрекеттерді сипаттайды.
Доғаның блокпен байланысқан орны интерфейстің түрін анықтайды. Орындалатын функцияны басақаратын мәліметтер блоктың үстіңгі жағынан, функция орындайтын ақпарат сол жағынан, шығыс нәтижелері оң жағынан көрсетіледі. Функцияны атқаратын механизм ретінде адамды немесе автоматтандырылған жүйені қарастырса болады және ол блокқа астынан кіретін доға ретінде көрсетіледі.
Функционалды блок кіріс ақпаратын шығыс ақпаратқа ауыстырады. Басқару осы ауыстыру қалай және қашан орындалатынын анықтайды. Орындаушылар сәйкесінше осы ауыстыруларды жүзеге асырады.
Доғалармен мәліметтерді анықтайтын табиғи тілдегі жазбалар байланысқан. Доғалар функциялардың арасындағы өзара байланысты, мәліметтер алмасуын және бір-бірін басқаруын көрсетеді. Бір функциянын шығысы басқасының кірісі, басқарушысы немесе орындаушысы болуы мүмкін. Доғалар бірігуі және ажыратылуы мүмкін.
Жоғарыда айтылғандарды талдай келе, Бөлшектік сатып алуды басқару жүйесінің функционалдық моделін құруды қарастырайық.
1.2 суретте көрсетілген диаграмма құрылып жатқан Бөлшектік сатып алуды автоматтандыру жүйесінің мақсатын сипаттайды және Бөлшектік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz