АЛАЯҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Алаяқтықтың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.2 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3 Алаяқтықтың криминалогиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2 АЛАЯҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 33
2.1 Алаяқтықты тергеу кезіндегі бастапқы тергеу әрекеттерінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Тергеу әдістемесінің кезеңдері және жүргізілетін тергеу әрекеттерінің тактикасы мен психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Алаяқтықты тергеу кезеңдерінің тактикалық және психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың негізгі мәселесі алаяқтық қылмыстарды тергеудің ерекшеліктерін, тактикасы мен психологиялық негіздерін талдау болып табылады. Талдау барысында тергеу ерекшеліктеріне, тактикасы мен психологиялық негіздеріне талдау жасалды.
Диплом жұмысының өзектілігі. Алаяқтық - біреудің мүлкіне қол сұғудың ең көне түрлерінің бірі. Бұл кең таралған мүлікке қол сұғушылық ежелгі дерек көздерде белгілі және қазіргі уақытта өзекті болып қала береді [1, 74 б.].
Басқа адамдардың мүлкін алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы иемдену қылмыскерлер үшін ең тартымды пайдакүнемдік қол сұғушылықтың бірі болып табылады [2, 48 б.]. Бұл бірқатар жағдайларға байланысты, олардың ішінде тек негізгілерін бөліп көрсету қажет: біріншіден, алаяқтық пайдакүнемдік қылмыстың ең жоғары кәсіби көріністерінің бірі болып табылады, екіншіден, қылмыс құрылымындағы аз ауырлық дәрежесіне қарамастан, бұл қол сұғушылық белгілі бір адамдарға да, тұтастай қоғамға да айтарлықтай экономикалық және моральдық зиян келтіреді, үшіншіден, талданған қол сұғушылықта қылмыстың қайталануы маңызды орын алады [3].
Алаяқтық сияқты қылмыстың "танымалдығы" бірқатар факторлармен түсіндіріледі, олардың ішінде азаматтардың осы әлеуметтік қауіпті әрекетке қатысты виктимизациясының жоғары деңгейі, басқаша айтқанда, аз ақшаға жақсы нәрсе алуға деген ұмтылыспен байланысты мүліктік мәселелердегі сенімділік. Қалай әділ байқалмады, бұл вернейший тәсілі быть обманутым -- бұл деп өздерін хитрее басқа. Бірақ мұндай қасиет әр адамның табиғатында болады, сондықтан табиғатта түр ретінде "ақылға қонымды адам" болғанға дейін алаяқтық жойылмайды.
Алаяқтық-кідірістің жоғары деңгейі бар қауіпті қылмыстардың бірі және ұрлықтың осы түрімен күресудің өзіндік ерекшеліктері бар. Мұнда өзіндік техника мен нақты құралдар қолданылуы керек.
Отандық және шетелдік заң әдебиеттерінде әр жылдары жасалған және алаяқтық әрекеттерді тергеуге арналған көптеген ірі ғылыми еңбектер бар.
Алаяқтықты тергеу әдістемесі мәселелері олардың еңбектерінде С.И.Анненков, Р.С.Белкин, Л.В.Вохмина, Ю.Ф. Карелов, А.Н. Колесниченко, Н.П. Яблоков, С.А. Яни және басқа да криминалистердің еңбектерінде қамтылған.
Алайда, бұл жұмыстардың көпшілігі елдегі сәл өзгеше қоғамдық-саяси және қылмыстық жағдайда орындалды. Осыған байланысты осы саладағы олқылықтарды жоятын заманауи алаяқтықты тергеу мәселелеріне қатысты білімді жүйелеу қажеттілігі туындады.
Отандық және шетелдік заң әдебиеттерінде әр жылдары жасалған және алаяқтық әрекеттерді тергеуге арналған көптеген ірі ғылыми еңбектер бар.
Алаяқтықты тергеу әдістемесі мәселелері олардың еңбектерінде С.И.Анненков, Р.С.Белкин, Л.В.Вохмина, Ю.Ф. Карелов, А.Н. Колесниченко, Н.П. Яблоков, С.А. Яни және басқа да криминалистердің еңбектерінде қамтылған.
Алайда, бұл жұмыстардың көпшілігі елдегі сәл өзгеше қоғамдық-саяси және қылмыстық жағдайда орындалды. Осыған байланысты осы саладағы оқылықтарды жоятын заманауи алаяқтықты тергеу мәселелеріне қатысты білімді жүйелеу қажеттілігі туындады.
Жоғары кідіріс, ашылу жағдайы, алаяқтықты тергеуде Елеулі қателіктердің болуы қылмыстың осы түрімен күресті тиісті әдістемелік қамтамасыз етудің жоқтығын көрсетеді.
Күрделілік мынадай жағдайлармен негізделеді: алаяқтық "интеллектуалдық" қылмыстардың қатарына жатады; қылмыс жасау тетігі субъектінің нарықтық экономика негіздерін, аудиторлық тексерулер мен бухгалтерлік есеп жүргізу ережелерін білуіне негізделеді.
Алаяқтық жасаушылар жоғары интеллект деңгейімен ерекшеленеді, көбінесе жоғары экономикалық білімі бар, мемлекеттік органдармен және басқару органдарымен жақсы қарым-қатынаста.
Әлемдік тәжірибеде коммерциялық алаяқтық "беловоротнические қылмыстардың" құрамына кіретіні кездейсоқ емес.
Бұл ретте құқық қорғау органдары қызметкерлерінің біліктілік деңгейі салыстырмалы түрде төмен болып қалуда, өйткені кәсіби жүйеде жедел-іздестіру бөлімшелерінің қызметкерлерін даярлау жоқ экономика саласындағы қылмыстарды тергеудің жеке әдістерін зерттеу бағдарламалары.
Алаяқтықты тергеу арнайы білімді қажет етеді, ал тергеу субъектілері экономика мен құқық мәселелерін терең түсінуі керек.
Алаяқтық қылмыстың басқа түрлерінен ерекшеленеді, өйткені алаяқтар, әдетте, жақсы психологтар, адам жанының білгірлері және ұрлықтың осы түрін жоспарлау кезінде адамдар психологиясының ерекшеліктерін ескереді. Өз кезегінде, алаяқтардың психологиялық дағдылары мен дағдылары олардың кінәсін дәлелдеу процесін қиындатады. Алаяқтықты тергеу кезінде тергеушілердің тергеу әрекеттерінің психологиясын білуі қажет.
Соңғы жылдары пайда болған басқа адамдардың мүлкіне алаяқтық шабуыл жасаудың жаңа тәсілдері одан әрі сот-медициналық талдауды, осы бағыттағы кейінгі әзірлемелерді талап етеді. Оның тергеуін сәтті жүргізу алаяқтықты анықтау мәселесін дұрыс шешуге байланысты.
Жоғарыда айтылғандар алаяқтықты зерттеудің өзектілігін, алаяқтық әрекеттердің жаңа тәсілдерін егжей-тегжейлі талдауды анықтайды.
Дипломдық жұмыстың обьектісі. Алаяқтық белгілеріне жататын қылмыстарды тергеу тактикасы мен әдістерін ұйымдастырудың қолданыстағы заңнамасы мен заңдылықтары, сондай-ақ қылмыстық қызметтің осы түрін анықтау, ашу және тергеу саласында қалыптасқан алдын ала тергеу және анықтау органының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні. Алаяқтық түрінде жасалған қылмыстардың криминалистикалық ерекшеліктері, осы санаттағы істерді тергеудің тактикалық-психологиялық әдістері мен әдістері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Алаяқтық қылмыстарды тергеу әдістемесінің ережелерін талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері. Зерттеудің мақсаты келесі міндеттерді тұжырымдау мен шешуді анықтады:
- осы санаттағы қылмыстық істерді тергеу практикасын зерделеу;
- көрсетілген қылмысқа сот-медициналық сипаттама беру;
- алаяқтық істерін тергеудің бастапқы және кейінгі кезеңдерінде пайда болатын типтік тергеу жағдайларын бөліп көрсету;
- белгілі бір тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасының ерекшеліктерін зерттеу және оларды іске асыру бойынша әдістемелік ұсыныстар әзірлеу;
- алаяқтық тергеуді ұйымдастырудың негізгі психологиялық мәселелерін анықтау және ұрлықтың осы түрін тергеуді ұйымдастыруда психологиялық құралдар мен әдістерді қолданудың маңыздылығын көрсету.
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Жұмыстың теориялық негізі р.с. Белкин, А. М. Багмет, А. А. Зимнухов, В. А. Гамза, О. в. Гладышева, А. А. Глазов, М. Г Зимин, К. А. Исаева, Е. П. Ищенко, А. А Топорков және басқа ғалымдардың еңбектерінде баяндалған ғылыми зерттеулер болды.
Алаяқтықты тергеу оның сот-медициналық сипаттамаларын талдау және тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасын одан әрі қарау кезінде айқын болатын ерекшеліктерге ие. Осыған байланысты алаяқтықты тергеудің тактикалық және психологиялық ерекшеліктерін өзара байланыста қарастыру және осы негізде әдістемелік ұсыныстарды жетілдіру орынды болып көрінеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы талдаудың негізгі мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес құрылған. Талдау жұмысы кіріспеден , екі бөлімнен, алты тармақшадан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Алаяқтықтың жалпы сипаттамасы
Меншікке қатысты қылмыстар әр түрлі субъектілермен және әр түрлі формада жасалуы мүмкін. Бұл қылмыстарды орындаушылар ұйымдар мүлкінің бір бөлігіне иелік ететін адамдар, жалданған менеджерлер мен басқа қызметкерлер, клиенттер мен іскери серіктестер, басқа адамдар мен ұйымдар бола ралады. Меншікке қарсы аса қауіпті қылмыстарға алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы мүліктік зиян келтіретін алаяқтық, ысырап ету немесе жымқыру жатады [4].
Жақында ұрлық, тонау және тонау фонында ақ жағалы деп аталатын қылмыс ерекше ауқымға ие болды. Көптеген қылмыскерлер көлеңкелі бизнесте өркендеу үшін күшпен емес, айлакерлікпен әрекет етудің қауіпсіз екенін түсінді - оларды жіңішке өнерге баулу үшін ымырасыз практиканы алмастырды.
Алайда, заңды кәсіпкерлік атын жамылған экономикалық қылмыс тікелей тонау мен ұрлықтан кем қауіпті емес.
Біріншіден, жәбірленуші алаяқтың алдында қолы мен аяғына байланған жәбірленуші сияқты қарусыз. Алаяқ, қарақшы мен қарақшыдан айырмашылығы, жәбірленушіні физикалық емес, моральдық тұрғыдан қарусыздандырады.
Екіншіден, алаяқтықтың кешігу дәрежесі өте жоғары: тіркелген қылмыстар айсбергтің кішкене ұшы ғана.
Алаяқтық "талғампаз" және ешқандай із қалдырмайды: жәбірленуші мен қылмыскердің еркі сыртқы жағынан сәйкес келеді, алаяқтық мәміле әдеттегі келісім түрінде болады және азаматтық қатынастар ретінде жасырылады. Қоғамдық қауіп деянию береді дұрыс қабылдау. Жәбірленуші мәміленің мәнін, контрагент-алаяқтың ниетін дұрыс түсінбейді. Құрамы осындай айқын емес жағдайлармен байланысты қылмыс оңай ашылмай қалуы мүмкін екені түсінікті.
Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы элементтерінің жүйесін талдау және біріздендіру әрекеттерін В. А.Гамза, и. И. С. Н. Коновалов және басқа ғалымдар жасады [5, 100 б.].
Сонымен, В. А. Гамзаның зерттеулерінің нәтижесінде ол басқа ғалымдар ұсынған қылмыстардың криминалистік сипаттамасының 18 құрылымын зерттеді, сипаттама элементтерінің пайда болу жиілігінің келесі заңдылығын анықтады: қылмыс жасау әдісі; қылмыс субъектісінің жеке басы; қылмыс жасау жағдайы - уақыты, орны және басқа жағдайлар; қылмыстық қол сұғушылық тақырыбы, оның ішінде жәбірленушінің жеке басы; қылмыстың субъективті жағы; қылмыстың салдары; әрекеттің тән іздері; қылмыс құралдары мен құралдары; оны жасырудың, жасырудың тән тәсілдері; қылмыскердің байланысы; қылмыс элементтерінің өзара байланысы; қылмыс жасау жағдайлары және бастапқы тергеу жағдайлары; қол сұғу нысанасын қорғау шарттары, басқа құбылыстармен байланыс және қылмыстық дағдылар; қылмыс жасауға ықпал еткен мән-жайлар, неғұрлым ықтимал куәлар, қылмыстың типтік белгілері және мінез-құлық дәлелдері (бір-бірден кездеседі) [6, 7 б.].
Осындай тұжырымдарды олардың еңбектерінде И.И. Рябцов пен С.И. Коновалов, ол сәйкесінше қылмыстың криминалистикалық белгілерінің 16 және 19 құрылымдық элементтерін анықтады.
Мысалы, А. А. Глазов тұтынушылық несиелендіру саласындағы алаяқтық келесі элементтерді толық сипаттайды деп санайды:
қылмыс жасау тәсілі;
қылмыс субъектісінің жеке басы;
қылмыс жасау жағдайы-уақыты, орны және басқа жағдайлар;
қылмыстық қол сұғушылықтың нысанасы;
қылмыстың салдары;
әрекеттің тән іздері [7].
Алаяқтық алдаудың мазмұнын және оның жеке түрлерінің ерекшеліктерін зерттеу қажет:
1) жазаны даралау мақсатында алаяқтық кезінде қылмыстық әрекеттердің қоғамдық қауіптілігін дұрыс бағалау;
2) басқа мүліктік және басқа да қылмыстардан алаяқтықты шектеу, жасалған әрекетті дұрыс саралау;
3) алдаудың ең типтік тәсілдерін анықтау арқылы осы қылмыспен сәтті күресу;
4) алаяқтық қол сұғушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою.
Мазмұны бойынша алаяқтық алдаудың кейбір түрлерін келесідей топтастырған жөн:
1) жеке адамға қатысты алдау (бар болу, ұқсастық, жеке тұлғаның ерекше қасиеттері және т. б.);
2) әртүрлі заттарға қатысты алдау (олардың болуы, ұқсастығы, мөлшері, сапасы, бағасы және т. б.);
3) түрлі оқиғалар мен іс-әрекеттер туралы алдау;
4) ниетпен алдау (жалған уәделер).
Ұсынылған топтау өте шартты, өйткені белгілі бір жағдайлар ауқымымен шектелмеген мазмұн бойынша алаяқтық алдаудың барлық түрлерінің толық жіктелуін қамтамасыз ету мүмкін емес, ал алаяқтықпен алдау көбінесе бір уақытта бірнеше жағдайларға қатысты болуы мүмкін.
Қылмыскер өтірік айтатын кейбір жағдайлар мүлікті беру үшін жалған негіз болады [8, 35 б.].
Мүлікті беруге негіз болмайтын басқа жағдайларды қылмыскер басқа алдаудың алғышарттарын жасау немесе өзіне деген сенімділікті ояту, содан кейін жәбірленушінің сенімін оңай алдау немесе теріс пайдалану үшін пайдаланады. Олар сондай-ақ алаяқтық алдаудың мазмұнына кіреді, өйткені жәбірленуші мүлікті беру туралы шешім қабылдаған кезде осы жағдайларды ескереді.
Алаяқтық қылмыстық қолөнердің ең жоғары кәсіби түрлерінің бірі болып табылады. Осы зерттеу барысында сұралған қылмыскерлердің 50% - дан астамы олар жасаған әртүрлі схемаларға жүгінді, қылмыскерлердің 24% - ы жалған құжаттарды қолданды. Зерттеу нәтижелері жазаны орындау нәтижесінде түзету әсерінің тиімділігі әлі де төмен екенін көрсетеді.
Анықталған алаяқтардың үштен бірі жазасын өтегеннен кейін бір жыл өткен соң қайта қылмыс жасаған. Респонденттердің тағы 30% - ында қылмыстан ұстап қалу шегі одан да төмен болды-1 айдан 12 айға дейін. Алынған жауаптарды талдау қазіргі уақытта құқық қорғау органдары алаяқтықты әшкерелеуде және қылмыстарды ашуда тиімді жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. Респонденттердің 28% оларды әшкерелегенге және ұстағанға дейін бір ай ішінде қылмыстық жазаланатын іс-әрекеттер жасады. Тағы үштен бірі 1 айдан 3 айға дейін жұмыс істеді. Респонденттердің 57% - ы ұсталғанға дейін бір қылмыс, 23% - ы екі-үш қол сұғушылық жасады [9].
Кез-келген қылмыстың құрамы, оның ішінде алаяқтық элементтері:
- субъект, субъективті жағы,
- объект және объективті жағы.
Алаяқтықтың нысаны-бұл материалдық тауарлар туралы адамдар арасындағы қоғамдық қатынастардың нысаны ретінде әрекет ететін мүлік.
Басқа адамдардың мүлкін иемдену заттары да зерттелді. Алғашқы үш орынды: ақша (62%), автокөлік (19%), антиквариат (11%) иеленді. Одан кейін киім-кешек, аудио - бейне аппаратура [9].
Алаяқтықтың мәні-біреудің мүлкі және біреудің мүлкіне құқығы. Азаматтық құқықта "мүлік" термині әртүрлі мағынада қолданылады, Азаматтық кодекстің бірқатар баптарында мүлік дегеніміз заттардың, ақшаның және бағалы қағаздардың жиынтығы деп түсініледі. Басқа жағдайларда мүлік ұғымы тек аталған объектілерді ғана емес, сонымен бірге мүліктік құқықтарды да қамтиды. Алайда, меншік құқығы сияқты мүліктік құқықтар тек материалдық әлемнің объектілеріне ғана ие бола алады.
Зияткерлік меншік алаяқтық нысанасы бола алмайды: ақпараттық идеялар, зияткерлік қызметтің өзге де нәтижелері, коммерциялық құпия, сауда белгісі немесе қызмет көрсету белгісі, технология және т.б. Алайда, егер бұл ақпарат, идеялар және т. б. қандай да бір материалдық жеткізгіште іске асырылса, соңғысы ұрлау нысанасы, оның ішінде алаяқтық нысанасы болып табылады.
Алаяқтық алдаудың мазмұны-алаяқ жәбірленушіні адастыратын жағдайлар [10, 26 б.]. Бұл жағдайлар әр түрлі. Алдау заттарға, адамдарға, әрекеттерге, оқиғаларға, олардың нақты немесе заңды қасиеттеріне қатысты болуы мүмкін. Алдаудың мазмұны объективті және субъективті сипаттағы жағдайлар (мысалы, субъектінің ниеті). Жаңылыстыратын оқиғалар қазіргі, өткен және болашақ уақытқа қатысты болуы мүмкін.
Сонымен, мысалы, банк карталарын қолдану арқылы жасалған алаяқтықтың криминалистикалық сипаттамаларын анықтайтын элементтер мыналар болып табылады: алғашқы деректердің сипаты, оның ішінде қылмыстың ашылу мән-жайлары деп түсінетін типтік алғашқы тергеу жағдайлары; қылмыстық құқық бұзушылықтың негізгі құралы ретіндегі пластикалық карта туралы криминалистік маңызды ақпарат (банктік карталарды қорғаудың сипаттамалары мен технологиялары, оларды пайдалану және өңдеу тәртібі, сондай-ақ осы процедураны реттейтін құжаттар); қылмыстарды дайындаудың, жасаудың және жасырудың типтік әдістері туралы мәліметтер жүйесі; қылмыстың құрамы; қылмыстық іс-әрекеттің типтік іздері, оларды қалыптастыру және бекіту механизмі туралы криминалистік маңызды мәліметтер кешені; қылмыскердің жеке басына тән [11, 9-11 б.].
Б. С. Никифоров былай деп жазады: "алаяқтық алдаудың мәні Қазіргі және өткен және болашаққа қатысты кез-келген мән-жайлар болуы мүмкін, олар тікелей ойлауға болатын" сыртқы құбылыстар "санатына жатады, сондай-ақ" ішкі", психикалық құбылыстар, олардың пікірін тек дәлелдемелерден алуға болады " [12, 59 б.] .
"Тәжірибе көрсеткендей, болашақ оқиғаларға қатысты алдау өте жиі кездеседі, әсіресе кінәлінің әрекеті туралы (жалған уәделер). Болашақта өз іс-әрекеттері туралы алдай отырып, алаяқ өзінің қазіргі кездегі нақты ниеттері туралы дұрыс емес түсінік қалыптастырады. Жалған уәде-болашаққа қатысты жағдайларда ең көп кездесетін алдау. Үшінші тұлғалардың болашақ іс-әрекеттеріне қатысты және басталуы немесе болмауы алаяқтыққа тәуелді емес оқиғаларға қатысты алдау іс жүзінде мүмкін. Алаяқтық кезінде мұндай алдау әдетте қолданылмайды, өйткені ешкім қылмыскерге алаяқтыққа тәуелді емес оқиғаның басталуы немесе болмауы үшін ақша төлемейді немесе мүлік сатпайды"[13, 33 б.] .
Кейбір авторлар болашақта қандай да бір іс-әрекетті алдау емес, сенімді теріс пайдалану туралы жалған уәдені көреді. Әрине, жалған уәделер арқылы мүлікті иемдену кезінде алаяқтықтың көптеген басқа жағдайлары сияқты сенімді теріс пайдалану бар, алайда бұл жерде ниеттерге қатысты алдау бар.
Сонымен, А. өзін аймақаралық "Корал" компаниясының қызметкері ретінде таныстыра отырып, П. - ға пәтерге келді, онда ол 2600 теңге бағасымен белдік массажерін сатып алуды ұсынды, Н.келесі күні дәрігермен бірге келіп, осы массажерді әкелетініне сендірді. Н. - дан 2600 теңге көлемінде ақша алған А .қылмыс орнынан қашып, көрсетілген сомаға айтарлықтай зиян келтірді [14].
Алаяқтық кезінде, ұрлықтың басқа түрлеріне ұқсас, қылмыстық нәтиже, әдетте, мүлік жәбірленушінің иелігінен шыққан кезде пайда болады және кінәлі бір уақытта мүлікті өз меншігі ретінде басқаруға мүмкіндік алады.
Алайда алаяқтықтың жеке әдістерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Алаяқтық сату мәмілесі негізінде жасалған жағдайларда, көбінесе қылмыскер алдымен жәбірленушінің мүлкін алады, содан кейін оған тиісті эквивалентті береді және сонымен бірге алдайды. Мысалы, тауарды алғаннан кейін кінәлі келісілген ақша сомасының орнына жәбірленушіге аз соманы береді. Немесе ақшаны алға алып, алаяқ жәбірленушіге бағасы алынған сомаға сәйкес келмейтін жалған затты береді. Екі жағдайда да залал алаяқ алған мүліктің құны мен оған берілген баламаның арасындағы айырмашылық түрінде анықталады. Бұл залал жәбірленуші өз мүлкін берген кезде емес, кінәлі адам алдау арқылы жәбірленушіге мүліктің құнына сәйкес келмейтін өтемді берген кезде пайда болады. Қылмыстың аяқталған құрамы көрсетілген сәтке сәйкес келеді.
Кінәліні қоғамдық қауіпті нәтиже үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін әрекет (әрекетсіздік) мен осы нәтиже арасында себептік байланыс орнату қажет.
Алдау арқылы жасалған алаяқтық кезіндегі себептік байланыс өте ерекше дамиды: мүлікті жәбірленушінің иелігінен кінәліге ауыстыру актісіне жәбірленушінің өзі тікелей қатысады, ол алдаудың әсерінен әрекет етеді.
Біреудің мүлкін иемденуге бағытталған және осы нәтижеге әкелетін кез-келген алдау алаяқтық болып табылады. Себепті байланыс пен қылмыстық нәтиженің болуы әрқашан алдаудың қылмыстық сипатын білдіреді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілік дәрежесі, ең алдымен, объектіге келтірілген зиянның дәрежесі, яғни материалдық залалдың мөлшері болып табылады. Мүлікті иемдену құралы ретінде іс жүзінде қызмет еткен алдау шеберлігінің ең аз дәрежесі де келтірілген зиянның мөлшерін ескерместен қылмыстық жауапкершілікті алып тастауға негіз бола алмайды.
Сондай - ақ, алдау әрекеттері арқылы алғашқы тікелей нәтижеге қол жеткізілген жағдайлар туралы да айту керек-жәбірленушінің адасуы, бірақ мүлікті иемдену кінәліден емес, жәбірленушіден тәуелсіз себептерге байланысты болған жоқ (мысалы, қылмыс аяғына дейін жеткізілмеді, өйткені қылмыскерді полиция ұстады).
Басқа жолмен алдау бағаланады, бұл адастырмады, нәтижесінде қылмыскер басқа біреудің мүлкін иемдене алмады. Қылмыстық нәтиже болмағандықтан, себеп-салдарлық байланыс болған жоқ, мұндай жағдайларда кінәлінің іс-әрекетінің қылмыстық жазалануы туралы мәселе объектінің қоғамдық маңыздылығын және ықтимал зиянның мөлшерін ескере отырып, зиянды салдарлардың пайда болу қаупі қаншалықты нақты болғанына қарай шешілуі тиіс [15, 264 б]. Мұндай жағдайларда алдау шеберлігінің дәрежесі мүлікті иеленудің нақты қауіптілігін бағалау кезінде ескерілуге тиіс.
Кейде алдау жәбірленушінің немқұрайдылығымен жеңілдейді. Мысалы, түбіртек алған адам оның мазмұнымен таныспайды, ол кейінірек белгілі болғандай, дұрыс емес. Жәбірленушінің мұндай ұқыпсыздығы алаяқтық үшін жауапкершілікті жоққа шығармайды, өйткені алдау мүлікті иемденуге байланысты болды.
Алаяқтық кезінде алдау, әдетте, мүлікті берудің жалғыз себебі болып табылады. Алайда, алдау ұрлықтың басқа түрлеріне (ұрлық, тонау және т.б.) тән осындай әрекеттермен біріктірілген жағдайлар бар. Мұндай жағдайларда алаяқтық ретінде әрекет ету, егер алдау қылмыстық нәтижеге әкелуде үлкен рөл атқарса, мүмкін болады.
Кінәлінің қызмет бабын пайдалануы қандай да бір жалған іс-әрекетте көрініс табуы мүмкін, бірақ сонымен бірге осы адамның атқаратын қызмет жағдайына байланысты немесе қызметтік өкілеттігін пайдаланумен байланысты болатын қиянатқа байланысты болуы мүмкін.
Айыптау құжаттарында осы азаматқа жымқыру арқылы келтірілген залал неге елеулі деп танылатыны уәжді болуға тиіс. Осы біліктілік белгісін енгізген кезде кінәлінің азаматқа айтарлықтай зиян келтіруге деген ниетін (тікелей, жанама, нақтыланбаған) анықтау қажет, яғни.мұндай салдар мен тілек, саналы жол беру немесе оған немқұрайлы қарау мүмкіндігін алдын-ала болжау. Егер азаматқа айтарлықтай зиян келтірген ұрлық, сонымен қатар, үлкен мөлшерде жасалса, айыптауда екі біліктілік белгілері де көрсетілуі керек.
Алаяқтар жәбірленушімен байланысу үшін кез кел келген қүралдарды пайдаланады олар телефон, электрондық пошта, интернет және т.б. Олар сенімге кіріп, ілінгенкезде ақша сүрайды да одан кейін ақшаны алыпқашады. Олардың алдауға пайдаланатын сценарийлері түрақты.
Авансалдын ала төлем - айлакерлер жалған несие беруші компаниялардың өкілдеріне айналып, сенімді қүжаттарды, электрондық пошталарды және заңды болып көрінетін веб-сайттарды пайдаланады. Олар несие бермей түрып ақша алады. Түгынушылар төлейді бірақ несие ешқашан берілмейді. Алаяқтар іздерін жасырып,заңды қорғау қызметкерлеріне үсталмас үшін бизнестерінін атауларын жиі ауыстырып отырады. Сонымен қатар алаяқтар жәбірленушілерге инвестицияны не сыйлықты ақысына береміз деп алдауы мүмкін.
Жасырын сатып алу -жасырын сатып алушы жүмыс веб-сайттарында танымал айла болып табылады. Айласы қарапайым алаяқтар жәбірленушілерге чек жіберіп Western Union акша тасымалдау қызметін бағалау үшін қаражат пайдалану керектігін айтады. Жәбірленушілер чек бонусын алу үшін ғана ақша төлейді және олар банкке кері қайтаруға жауапты болады.
Артық төлем - Айлакер артық төлем айласы арқылы сатып алушы рөлін атқарып қызмет не өнім сатушы түтынушылармен жүмыс жасайды.Сатып алушы сатушыға келіскен бағадан жоғары сомадағы, занды күйге үқсайтын белгілі банкке салынған чекті жібереді.Алаяқтар осы артық төлемді түсіндіру үшін хабарласып сатушыдан чекті өткізіп артық қаражатты қайтару нүсқауын береді.Бірнеше аптадан кейін жәбірленуші чектің жалған екендігін біледі,бірақ банкке барып ақшаны кері қайтару мүмкіндігі болмайды.
Жүмысқа қабылдау - жүмысқа қабылдау айласы жақсы әрі шынайы үсыныспен басталып соңында ешбір түтынушысыз және ақшасыз аяқталадыАлаяқтар осы үш белгінің біреуін үстанады:
1) Алаяқ жаңа жүмыс берушіге айналып, жәбірленушіге жабдықтар сияқты және т.б. шығындарды жабатын чекті жібереді. Жәбірленушілер чектен ақшаны алып, қажетті жабдықтарды сатып алады да қалған қаражатты айлакерге жібереді. Біршама уақыттан кейін чектердін жалған екендігін және толық сомаға алданғанын түсінеді.
2) Алаяқтар жәбірленушілерден несие чектері, өтініш немесе жүмысқа қабылдау ақылары сияқты алдын ала төлемді төлеу шартына негізделген не кепілдендірілген жүмысқа қабылдау үсыныстарын беретін агентке немесе жүмыс берушіге айналады.Жәбірленушілер төлейді бірақ жүмыс үсыныстары ешқашан жүзеге асырылмайды.
З) Алаяқтар компания өкілдеріне айналып несие немесе анкеталық тексерістер жүргізіп жүргендей болып қүпия жеке және қаржылық ақпараттарды қолға түсіреді. Одан соң олар жәбірленушілердін жеке басын анықтайтын қүжаттарды үрлайды.
Лотареясыйлық - лоторея не сыйлық айласы екі үқсас тәсілмен жасалады:
1) Жәбірленуші мемлекеттік агенттікке немесе белгілі үйымға не түлғаға жүмыс істейтін белгілі бір түлғадан үлкен мөлшерде немесе сыйлық үтып алғаны туралы телефон қоңырауын, электрондық хабарды, хатты не факсты алады. Алаяқ сенімге кіріп үтыстарды жинау мақсатында өңдеу немесе салық ақыларын төлеу үшін аз мөлшерде ақша сомасын төлеу керектігін сүрайды. Жәбірленушілер осы нүсқауларға сәйкес бірден ақша жібереді алайда үтысты ешқашан алмайды.Әрі өңдеу және салық ақыларынан айырылады.
2) Жәбірленушілер сүралмаған чекті немесе ақша тапсырысын алып оларды өңдеу не салық ақылары ретінде ақша салу нүсқауларын алып сол ақшаның белгілі бір бөлігін қайтарады. Жәбірленушілер бірнеше аптадан кейін чектердің жалған екндігін түсінеді, алайда салықтытжабу үшін ақша жіберіп қойған және олар кері қайтарылмайды. Әрі банк алдында алған ақшасын қайтаруға міндетті болып қалады.
Жалға берілетін меншік - айлакерлер ештеңе білмейтін жылжымайтын мүлік жәбірленушілерін аңду мақсатында интернетті және тегін веб-сайттарды пайдаланады. Жалға берілетін меншік айлалары екі жолдың бірімен орын алады:
1) Жалға алушылар жалға берілетін үйді немесе пәтерді іздеп оның иесіне алданып калады. Жәбірленушілер жақсы жерден тиімді бағамен орын іздейді. Жарнама заңды болып көрінгендіктен, иесіне электрондық пошта арқылы хабарласуды бастайды. Иесі өтініш ақысын, қауіпсіздік депозитін, т.б. салған жағдайда орын соларға берілетінін айтады. Олар ақшаны салып, соңында иесі
туралы ештеңе естімейді.
2) Иелер үйді немесе пәтерді жалға беріп, жалға алушыдан алданып калады.Жалға алушылар үйді немесе пәтерді жалға алу мақсатында жәбірленушілерге хабарласады. Алаяқ депозит чегін жібереді, бірақ істен бас тартады. Жәбірленушілер чек жалған екендігі анықталған жағдайда ғана ақшаны қайтарады.
Төтенше жағдайлар - төтенше жағдай айласы адамдардың өзгелерге қатысты эмоциясы мен көмектесуге деген қүштарлығына қатысты болады.Алаяқтар жәбірленушілерге айналып мені соттады, мені тонап кетті, мен ауруханадамын деген сияқты төтенше жағдай жасап, достары мен отбасына көмек ретінде ақша жіберуін сүрайды.
Төтенше жағдай айласы әр түрлі болады.Ата-ана айласында алаяқтар егде жастағы адамға немересі ретінде хабарласып шүғыл ақша жіберуін сүрайды.
Әлеуметтік желі - айласында алаяқтар әлеуметтік желі профильдерін бүзып, достарына ақша, шағым, тыйым салу сияқты сүраулар жасайды, олар электрондық пошта профильдерін бүзумен дәл сондай әрекеттерді жасайды. Олар заңды сүраулар жасау үшін жеткілікті жеке мәлімет беру мақсатында осы профильдердегі ақпараттарды пайдаланады.
Интернеттен сатып алу -интернет сатып алу алаяқтығында қылмыскерлер онлайн аукцион веб-сайтты не қызметі арқылы заттар алатын жәбірленушілерді іздейді. Екі жолдың бірімен әрекет етеді:
1) Жәбірленушілер жалған немесе орнатылған тапсырысты жеңіп алып сатушыға төлемді тек ақшаны тасымалдаумен қабылдайтынын айтады. Сатушы сатып алушыға транзакцияны жалған атпен салуын сүрайды. Алаяқтар жәбірленушілерге тауарларды не қызметтерді алғанша қорғайтынын мәлімдейді. Одан кейін сатушы жалған атпен жалған ID жасап қаражатты қайтарады.
2) Басқа нүсқа - бастапқы аукцион заңды бірақ жәбірленуші тапсырыстыжеңіп алмайтын жағдай. Олар кейінірек сол затты үқсас шарттармен сатуды үсынатын басқа тарап атынан хабарласып ақшалай төлем жіберуін сүрайды. Ақша жіберіледі бірақ тауарлар ешқашан алынбайды.
Жалған чек - жалған чектер көптеген алаяқтықтардын негізгі рөлін атқарады: аванс не алдын ала төлем айласы, жасырын сатып алу айласы, лотарея немесе сыйлық айласы т.б. Жәбірленушілер сүралмаған чекті немесе ақшатапсырып алып, оларды өңдеу не салық ақылары арқылы сияқты шығындары өтеу үшін ақша салу нүсқаларын алып, ақшаның белгілі бір бөлігін кері қайтарады. Жәбірленушілер бірнеше аптадан кейін чектердің жалған екендігін түсінеді, алайда ақша жіберіп қойған және олар кері қайтарылмайды. Әрі банк алдында алған ақшасын қайтаруға міндетті болып қалады.
Интернеттегі алаяқтық түрлері - электрондық төлемдер мен онлайн шопинг нарығының белсенді өсуіне байланысты ақпараттық технологияларды пайдалана отырып алаяқтықтың жаңа заманауи нысандары да дамуда.
Фишинг-банк картасынан қаражатты үрлау мақсатында деректерді үрлау. Негізінде фишинг үшін алаяқтар жалған сайттарға сілтеме бар поштаны пайдаланады.
Электрондық пошта арқылы алаяқтық - Нигерия хаттары деп аталады. Олар мифтік туысқаннан мүра туралы әдемі аңызды пайдаланып адвокаттың ақысын немесе комиссия төлемін алу үшін шотқа ақша аударуды сүрайды.
Интернет-әмияндармен алаяқтық - көбіне мүндай жағдайларда сатып алушы сатушыға алдын-ала төлемді интернет - әмиянға аударады, алайда тауар да ақша да алмайды.
Телефон алаяқтықтары - үялы байланыс арқылы алаяқтықты екі топқа бөлуге болады. Біріншісі - нөмір иесінің шотынан оның білімінсіз ақша алу. Мүндай алаяқтықпен үялы байланыс операторларының өздері де және олардың компанияларына қатысы жоқ алаяқтар да айналысады. Ал екінші тобына абоненттің өзі көрсетілген шотқа ақша аударуын немесе олардың тікелей қолына беретін немесе алаяқтар көрсеткен жерде қалдыратын жағдайларды жатқызуға болады. Мүндай алаяқтықтарда үялы байланыс тек драматизаңия қүралы ретінде әрекет етеді.
Ақша алаяқтығы - бүл кең және жан-жақты топтардың бірі себебі кез-келген алаяқтық қандайда бір жолмен, басқа адамдардың ақшасын заңсыз игеруді білдіреді. Алайда жанама немесе тікелей қолма-қол ақшамен байланысты алаяқтықтың бірнеше әдісі бар. Бүл әдістерді дүкендерде, дүңгіршіктерде, айырбастау орындарында қолдануға болады. Ең қарапайым және кең таралғаны бүл қораптағы нақты ваксельдерді жалған ваксельдерге ауыстыру арқылы алаяқтық. Сондай-ақ жетіспеушілік қолданылады - бірнеше банкноттар қазірдің өзінде қайта есептелген вексельдерден алынады. Алаяқтық дербес деректерді есептейтін датчик орнатылған қолма-қол ақшаны алуға әрекет жасаған кезде банкоматтың көмегімен де жүргізілуі мүмкін.
Қорытындылай келе алаяқтық сипаттмасы:
Қылмыстың криминалистикалық белгілерінің мазмұнына келесі элементтер кіреді: қылмыскердің жеке басы, қылмыс жасау әдісі, қылмыстың заты, қылмыс жасалған ортаның типтік белгілері (уақыты, орны және т.б.), берілген қылмыстық іс-әрекетке тән із қалыптастыру механизмі және т.б.
Криминалистік мінездеме қылмысты тергеу әдістемесін жасауда өте маңызды және бұл оны криминалистикалық ғылымдағы іргелі ұғымдардың біріне айналдырады. Қызмет көрсету кезінде жасалған қылмыстарды тергеу әдістемесін әзірлеу кезінде қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы бүкіл зерттеудің негізі болып табылады. Ал қылмыскердің жеке басы - бұл қылмыс құрамының негізгі элементтерінің бірі, криминалистикалық сипаттама.
Кез-келген қылмыстың толық сипаттамасы оны қылмыстық-құқықтық, криминологиялық, психологиялық, криминалистикалық және басқа аспектілерде сипаттайтын мәліметтер жиынтығынан тұрады. Қылмысты немесе қылмыстар тобын, сондай-ақ жалпы қылмысты зерттейтін әр түрлі профильдегі мамандар алдына нақты міндеттер қояды, олардың шешімі қылмыс құбылысын қызығушылық жағынан сипаттайтын зерттеудің негізін құрайды зерттеуші және бұл зерттеуді іс жүзінде қылмыстарды анықтауға, ашуға, тергеуге және алдын алуға байланысты басқа мәселелерді шешу үшін қолдануға мүмкіндік береді. Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы - бұл ғылыми абстракция, белгілі бір түрдегі (түрдегі) қылмыстар туралы мәліметтерді жалпылау және типтеу нәтижесі, оны тергеуші жеке, нақты қылмысты тергеу кезінде анықтама нүктесі ретінде қолдануы керек.
1.2 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату
Алаяқтық қылмыс, басқа қылмыстар сияқты, басқа қылмыс құрамдарымен бірқатар ортақ белгілерге ие. Сондықтан, осы қылмысты саралау кезінде оны ұқсас қылмыстардан ажырату қиынға соғуы мүмкін.
ҚР ҚК 190-бабын дұрыс қолдану үшін біз алаяқтықтың ұқсас құрамдардан айырмашылығын нақты білуіміз керек.
Алаяқтық меншікке пайдакүнемдік қол сұғудың басқа түрлерінен тек жасау әдісімен ерекшеленеді. Сондықтан жоғарыда аталған қиындықтар дәл осындай қылмыстар жәбірленушінің сенімін алдау элементімен жасалған кезде пайда болады. Мұндай фактілер сот практикасында әртүрлі құқықтық бағалауларға ие. Қылмыстық құқық теориясында бұл сұрақтарға жауаптар да жоқ.
Ұрлық пен алаяқтық - біріншіден, ұрлық кезінде ұрлықтың заты ретінде тек меншік, ал алаяқтық кезінде мүлік те, меншік құқығы да қылмыстың субъектісі бола алады.
Екіншіден, ұрлық кезінде мүлік жәбірленушіден оның еркіне қарсы жасырын түрде алынады. Алдау кезінде меншік иесі немесе басқа заңды иеленуші алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде мүлікті алдау арқылы өз бетінше береді.
Үшіншіден, алаяқтық жағдайында қылмыскер мүлікті қабілетті адамдарға беруі керек. Егер қылмыскер жас баланың жанына келіп, сіздің анаңыз пальтоны сұрайды деп оның тонын алса, онда бұл алаяқтық емес, ұрлық болуы керек. бұл адамның іс-әрекеті заңды мағынаға ие емес, олардың еркі заңды күші жоқ.
Төртіншіден, алаяқтық жағдайында адам меншік, пайдалану, кейде билік етуі мүмкін белгілі бір құқықтық актілерді орындау үшін мүлікті кінәліге береді. Егер меншік иесі мүлікті белгілі бір өкілеттіктерді жүзеге асыру үшін емес, тек техникалық функциялар (өлшеу, бағалау, қарау, тексеру) үшін берсе, онда ұрлау.
Бесіншіден, алаяқтық элементтері тек алаяқтық қана емес, сонымен бірге ұрлық болуы мүмкін, сондықтан мүлікке қол сұғу кезінде алаяқтықты пайдалану фактісі оны алаяқтық ретінде анықтау үшін жеткіліксіз.
Алаяқтықтың бір бөлігі ретінде алдау жәбірленушінің кінәлі мүлікті немесе мүлік құқығын беруге әсер ететін жағдайдың рөлін атқарады[16, 193 б.]. Егер алаяқтық ұрлық деп танылса, онда сот тәжірибесінде мұндай әрекеттер ұрлық немесе алаяқтық деп жіктеледі.
Ұрлық жасаған кезде кінәлі қалыптасқан жағдайды пайдаланады. Сондай-ақ ұрлықтың жасырын болуына жағдай жасайды. Дәл осындай құпиялылық, көрінбеу жәбірленушінің қатысуымен де болады.
Ұрлықтың жасырын болуына қол жеткізу үшін қылмыскерлер көбіне алдау мен сенімге қиянат жасауды қолданады. Мәселен, адам пәтерге кіріп, пәтер жалдаушыларға жасырын түрде бағалы заттарды тонап алады. Ұрлық осы жерде болғандығы даусыз.
Енді қиын жағдайларды қарастыратын болсақ, вокзалдарда жұмыс істейтін қылмыскерлер санаттарының бірі үлкен сөмкені алып, келесі жүк пойызын күтіп тұрған адамға жақындады, кейін ол адамға сөмкені тексеруге тапсырды, ал өзі сол жерде қалды оған үлкен сөмкені алып, әрі қарай жүру қиын екенін түсінетін тамақ сылтауы., оны сөмкеге барып, осы адамды жеуге шақырады.Адам мен кінәлінің арасында қалған алғашқы сөмкенің нәтижесінде, белгілі бір деңгейдегі сенім қарым-қатынасы туындайды, содан кейін ол сөмкесін кінәліге тастап кетеді, тамақ ішуге кетеді, қайтып оралғанда сізде сөмке де, сөмке де жоқ, алдаудың да, сенімге қиянат жасаудың да белгілері болады. жасырын ұрлау. Үш бәсекелес құрам шығады: 188-бап, 189-бап, 190-бап. Мұнда 189-баптың (сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе ысырап ету) құрамы бола алмайды. Себебі кінәліге сеніп тапсырылған мүлікті ұрлауға қасақана ниет қылмыстық әрекеттер жасалғанға дейін туындайды. 189 мұндай ниет мүлік заңды түрде кінәлі болған кезде берілгеннен кейін пайда болады. Міне, біз көріп отырғанымыздай, кінәлі адам алдауды пайдаланып, сенімге кірді, содан кейін меншік иесі өзіне мүлікті берді, ал егер бұл әрекет алаяқтық деп анықталса, оның таланты кінәлі болды.
Алаяқтық болған жағдайда, меншік иесі мүлікті кінәліге құқық үшін береді, ал мұнда мүлік кінәліге қарау үшін беріледі. Бұл әрекет ұрлық болып шықты.Шын мәнінде, қылмыскер алдауды сенім мен талантаражға жету үшін пайдаланады өзі құпия болды.
Алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы мүліктік зиян келтірудің айырмашылығы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 195-бабына сәйкес қылмыс болып табылады: ұрлық белгілерінсіз алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы меншік иесіне немесе мүліктің басқа иесіне мүліктік зиян келтіру .
Бұл жағдайда кінәлі меншік иесіне келіп түсетін материалдық құндылықтар есебінен заңсыз пайда алады және сол арқылы оның мүліктік қорын арттырады. Нәтижесінде ол жоспарланған кірісті иелену, пайдалану, басқару мүмкіндігінен айырылады.
Объективті жағынан, бұл қылмыс алдау немесе сенімге қиянат жасаудан тұратын белсенді әрекеттерден тұрады, нәтижесінде меншік иесіне мүліктік залал келтіріледі.Бұл қылмыс жасау тәсілдеріне сәйкес алаяқтық және бірдей.Өнерде қарастырылған қылмыс. Қылмыстық Кодекстің 195-сі алаяқтықтан қылмыскердің заңсыз мүліктік пайда алудың басқа механизмімен ерекшеленеді.Алаяқтық кезінде мүлік меншік иесінің қорынан заңсыз алынады, меншік иесінен оның мүлкінің салмағы азаяды[17, 264 б.]. Ал ҚР ҚК 195-бабында көзделген іс-әрекеттер барысында алынған мүлік меншік иесінің қорларына түспеген, бірақ заң өзге нормативтік-құқықтық актімен немесе шартпен келіп түсуі тиіс.
Осылайша, алаяқтықтың ҚК-нің 195-бабында көзделген қылмыстан басты айырмашылығы-қылмыстың мәні, алаяқтықтан айырмашылығы, алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы ұрлау белгілері жоқ мүліктік залал келтіру нысаны болып табылады-қылмыс жасалған кезде меншік иесінің иелігіне түспеген тауар-ақша құндылықтары, бірақ егер қылмыскер бұл әрекеттерді жасамаған болса, не істеу керек.
Бұл қылмыстың салдарының ерекшелігі-мүліктік залалдың сипаты мен құрамы.Бұл тікелей материалдық шығындардан және иесінің жоғалған пайдасынан тұрады. Мысалы: егер кінәлі, автокөлікпен кәсіпорында жүргізуші болып жұмыс істеп, өзіне бекітілген көлікті пайдакүнемдік мақсатта пайдаланса, онда бұл кәсіпорын көлік пайдалану кезінде жоспарланған пайданы толық алмау ретінде тасымалдау кестесін бұзу түрінде мүліктік залал келтіреді.
195-бап мүліктік залал, жоғалған материалдық пайда алмаудан тұрады. Ал ұрлық іс жүзінде шығынмен, меншік иесінің тауар-ақша қорындағы іс жүзінде азаюмен сипатталады.
Зорлық-зомбылық денсаулыққа немесе өмірге қауіпті емес, оған қатысты жәбірленуші бас бостандығынан айыруды немесе бостандықты шектеуді, тонауды, қамауда ұстауды және басқа адамдардың мүлкін тәркілеу үшін қолданған әрекеттерді де қамтиды.
Тонау жасалған кезде қарудың болуы жеткіліксіз, оны қолдану қажет. Қаруды қолдану дегеніміз - қылмыскердің оны өлтіретін жарақат салатын, жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті нақты қолдануы. Сондықтан, мұндай заттар сыртқы түріне емес, нақты қару санатына жатуы керек.
Қаруды немесе басқа заттарды қолдану-бұл аталған заттарды ұрып-соғу, тұншықтыру, ұсақтау және т. б. үшін қару қолдану.
Қару шабуылының салдары деп саналатын денсаулыққа ауыр зиян келтіруді заң шығарушы жаңа Қылмыстық кодексте осы әрекеттің саралау белгісі ретінде қарастырды. Бұл біліктілік белгісі осындай залал болған жағдайда ғана кінәлі болады.
Бұл мән-жайларды сот зорлаушының өміріне қауіпті анықтау кезінде де ескеруге тиіс.
1988 жылғы 1 шілдедегі денсаулыққа зиянды сот-медициналық бағалау ережелеріне сәйкес, өмірге қауіпті дене жарақаттары да, патологиялық жарақаттар да өмірге қауіпті деп танылады, мысалы ми, жүрек жарақаттары, үлкен қан тамырларынан мол қан кетулер. және т.б. А.Белов. Өмір мен денсаулық үшін маңызы бар оргониялар мен орталықтардың зақымдануы өмірге қауіпті болып саналады, атап айтқанда, бас сүйегінің, кеуде мен іштің, жұлынның жарақаты (клиникалық синкоп, коллаж, қан жоғалту, май эмболиясы) емделуден кейінгі жағдай емес, адамның жарақат алғандағы жағдайы ескеріледі.
Сот практикасында, 195-бап бойынша, біздің ойымызша, мынадай іс-әрекет дұрыс сараланады: жұмыс орны бойынша адамға табыс салығын азайту мақсатында оның асырауындағы адамдардың болуы туралы жалған анықтама беру.
Жәрдемақы мөлшерін ұлғайту үшін жалған құжаттарды әлеуметтік қамсыздандыру органдарына ұсыну Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабына сәйкес біліктілікке ие болуы керек. Бірінші жағдайда мемлекет меншікке иммунитетті сақтайды салық нысаны, ал екінші жағдайда кінәлі адам алдау жолымен мемлекеттен ақша түрінде меншігін тартып алады.
Жалған кәсіпкерлікті жалған кәсіпкерліктен ажырату, тұтынушыларды алдау-алаяқтық жалған кәсіпкерлік сияқты қылмыспен байланысты болуы мүмкін. Мұндай жағдай мүлікті немесе өзге де ақшалай қаражатты алу үшін алаяқтық тәсіл ретінде жалған кәсіпорынның атынан жалған шарттар жасасу пайдаланылған кезде туындайды. Құқықтық бағалаудың бірнеше жолы болуы мүмкін. Бірінші жағдайда кәсіпорын заңды тұлға ретінде жоқ, заңнамада белгіленген тәртіппен тіркелмеген, құжаттар жалған. Яғни, заңды тұлға-бұл функция.Мұнда 214-баптың (заңсыз кәсіпкерлік) құрамы жоқ. Көрсетілген іс - әрекеттер (кәсіпорын құру) - алаяқтық тәсілі болады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Алаяқтықтың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.2 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3 Алаяқтықтың криминалогиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2 АЛАЯҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 33
2.1 Алаяқтықты тергеу кезіндегі бастапқы тергеу әрекеттерінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Тергеу әдістемесінің кезеңдері және жүргізілетін тергеу әрекеттерінің тактикасы мен психологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Алаяқтықты тергеу кезеңдерінің тактикалық және психологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың негізгі мәселесі алаяқтық қылмыстарды тергеудің ерекшеліктерін, тактикасы мен психологиялық негіздерін талдау болып табылады. Талдау барысында тергеу ерекшеліктеріне, тактикасы мен психологиялық негіздеріне талдау жасалды.
Диплом жұмысының өзектілігі. Алаяқтық - біреудің мүлкіне қол сұғудың ең көне түрлерінің бірі. Бұл кең таралған мүлікке қол сұғушылық ежелгі дерек көздерде белгілі және қазіргі уақытта өзекті болып қала береді [1, 74 б.].
Басқа адамдардың мүлкін алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы иемдену қылмыскерлер үшін ең тартымды пайдакүнемдік қол сұғушылықтың бірі болып табылады [2, 48 б.]. Бұл бірқатар жағдайларға байланысты, олардың ішінде тек негізгілерін бөліп көрсету қажет: біріншіден, алаяқтық пайдакүнемдік қылмыстың ең жоғары кәсіби көріністерінің бірі болып табылады, екіншіден, қылмыс құрылымындағы аз ауырлық дәрежесіне қарамастан, бұл қол сұғушылық белгілі бір адамдарға да, тұтастай қоғамға да айтарлықтай экономикалық және моральдық зиян келтіреді, үшіншіден, талданған қол сұғушылықта қылмыстың қайталануы маңызды орын алады [3].
Алаяқтық сияқты қылмыстың "танымалдығы" бірқатар факторлармен түсіндіріледі, олардың ішінде азаматтардың осы әлеуметтік қауіпті әрекетке қатысты виктимизациясының жоғары деңгейі, басқаша айтқанда, аз ақшаға жақсы нәрсе алуға деген ұмтылыспен байланысты мүліктік мәселелердегі сенімділік. Қалай әділ байқалмады, бұл вернейший тәсілі быть обманутым -- бұл деп өздерін хитрее басқа. Бірақ мұндай қасиет әр адамның табиғатында болады, сондықтан табиғатта түр ретінде "ақылға қонымды адам" болғанға дейін алаяқтық жойылмайды.
Алаяқтық-кідірістің жоғары деңгейі бар қауіпті қылмыстардың бірі және ұрлықтың осы түрімен күресудің өзіндік ерекшеліктері бар. Мұнда өзіндік техника мен нақты құралдар қолданылуы керек.
Отандық және шетелдік заң әдебиеттерінде әр жылдары жасалған және алаяқтық әрекеттерді тергеуге арналған көптеген ірі ғылыми еңбектер бар.
Алаяқтықты тергеу әдістемесі мәселелері олардың еңбектерінде С.И.Анненков, Р.С.Белкин, Л.В.Вохмина, Ю.Ф. Карелов, А.Н. Колесниченко, Н.П. Яблоков, С.А. Яни және басқа да криминалистердің еңбектерінде қамтылған.
Алайда, бұл жұмыстардың көпшілігі елдегі сәл өзгеше қоғамдық-саяси және қылмыстық жағдайда орындалды. Осыған байланысты осы саладағы олқылықтарды жоятын заманауи алаяқтықты тергеу мәселелеріне қатысты білімді жүйелеу қажеттілігі туындады.
Отандық және шетелдік заң әдебиеттерінде әр жылдары жасалған және алаяқтық әрекеттерді тергеуге арналған көптеген ірі ғылыми еңбектер бар.
Алаяқтықты тергеу әдістемесі мәселелері олардың еңбектерінде С.И.Анненков, Р.С.Белкин, Л.В.Вохмина, Ю.Ф. Карелов, А.Н. Колесниченко, Н.П. Яблоков, С.А. Яни және басқа да криминалистердің еңбектерінде қамтылған.
Алайда, бұл жұмыстардың көпшілігі елдегі сәл өзгеше қоғамдық-саяси және қылмыстық жағдайда орындалды. Осыған байланысты осы саладағы оқылықтарды жоятын заманауи алаяқтықты тергеу мәселелеріне қатысты білімді жүйелеу қажеттілігі туындады.
Жоғары кідіріс, ашылу жағдайы, алаяқтықты тергеуде Елеулі қателіктердің болуы қылмыстың осы түрімен күресті тиісті әдістемелік қамтамасыз етудің жоқтығын көрсетеді.
Күрделілік мынадай жағдайлармен негізделеді: алаяқтық "интеллектуалдық" қылмыстардың қатарына жатады; қылмыс жасау тетігі субъектінің нарықтық экономика негіздерін, аудиторлық тексерулер мен бухгалтерлік есеп жүргізу ережелерін білуіне негізделеді.
Алаяқтық жасаушылар жоғары интеллект деңгейімен ерекшеленеді, көбінесе жоғары экономикалық білімі бар, мемлекеттік органдармен және басқару органдарымен жақсы қарым-қатынаста.
Әлемдік тәжірибеде коммерциялық алаяқтық "беловоротнические қылмыстардың" құрамына кіретіні кездейсоқ емес.
Бұл ретте құқық қорғау органдары қызметкерлерінің біліктілік деңгейі салыстырмалы түрде төмен болып қалуда, өйткені кәсіби жүйеде жедел-іздестіру бөлімшелерінің қызметкерлерін даярлау жоқ экономика саласындағы қылмыстарды тергеудің жеке әдістерін зерттеу бағдарламалары.
Алаяқтықты тергеу арнайы білімді қажет етеді, ал тергеу субъектілері экономика мен құқық мәселелерін терең түсінуі керек.
Алаяқтық қылмыстың басқа түрлерінен ерекшеленеді, өйткені алаяқтар, әдетте, жақсы психологтар, адам жанының білгірлері және ұрлықтың осы түрін жоспарлау кезінде адамдар психологиясының ерекшеліктерін ескереді. Өз кезегінде, алаяқтардың психологиялық дағдылары мен дағдылары олардың кінәсін дәлелдеу процесін қиындатады. Алаяқтықты тергеу кезінде тергеушілердің тергеу әрекеттерінің психологиясын білуі қажет.
Соңғы жылдары пайда болған басқа адамдардың мүлкіне алаяқтық шабуыл жасаудың жаңа тәсілдері одан әрі сот-медициналық талдауды, осы бағыттағы кейінгі әзірлемелерді талап етеді. Оның тергеуін сәтті жүргізу алаяқтықты анықтау мәселесін дұрыс шешуге байланысты.
Жоғарыда айтылғандар алаяқтықты зерттеудің өзектілігін, алаяқтық әрекеттердің жаңа тәсілдерін егжей-тегжейлі талдауды анықтайды.
Дипломдық жұмыстың обьектісі. Алаяқтық белгілеріне жататын қылмыстарды тергеу тактикасы мен әдістерін ұйымдастырудың қолданыстағы заңнамасы мен заңдылықтары, сондай-ақ қылмыстық қызметтің осы түрін анықтау, ашу және тергеу саласында қалыптасқан алдын ала тергеу және анықтау органының қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні. Алаяқтық түрінде жасалған қылмыстардың криминалистикалық ерекшеліктері, осы санаттағы істерді тергеудің тактикалық-психологиялық әдістері мен әдістері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Алаяқтық қылмыстарды тергеу әдістемесінің ережелерін талдау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері. Зерттеудің мақсаты келесі міндеттерді тұжырымдау мен шешуді анықтады:
- осы санаттағы қылмыстық істерді тергеу практикасын зерделеу;
- көрсетілген қылмысқа сот-медициналық сипаттама беру;
- алаяқтық істерін тергеудің бастапқы және кейінгі кезеңдерінде пайда болатын типтік тергеу жағдайларын бөліп көрсету;
- белгілі бір тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасының ерекшеліктерін зерттеу және оларды іске асыру бойынша әдістемелік ұсыныстар әзірлеу;
- алаяқтық тергеуді ұйымдастырудың негізгі психологиялық мәселелерін анықтау және ұрлықтың осы түрін тергеуді ұйымдастыруда психологиялық құралдар мен әдістерді қолданудың маңыздылығын көрсету.
Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Жұмыстың теориялық негізі р.с. Белкин, А. М. Багмет, А. А. Зимнухов, В. А. Гамза, О. в. Гладышева, А. А. Глазов, М. Г Зимин, К. А. Исаева, Е. П. Ищенко, А. А Топорков және басқа ғалымдардың еңбектерінде баяндалған ғылыми зерттеулер болды.
Алаяқтықты тергеу оның сот-медициналық сипаттамаларын талдау және тергеу әрекеттерін жүргізу тактикасын одан әрі қарау кезінде айқын болатын ерекшеліктерге ие. Осыған байланысты алаяқтықты тергеудің тактикалық және психологиялық ерекшеліктерін өзара байланыста қарастыру және осы негізде әдістемелік ұсыныстарды жетілдіру орынды болып көрінеді.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы талдаудың негізгі мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес құрылған. Талдау жұмысы кіріспеден , екі бөлімнен, алты тармақшадан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 АЛАЯҚТЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Алаяқтықтың жалпы сипаттамасы
Меншікке қатысты қылмыстар әр түрлі субъектілермен және әр түрлі формада жасалуы мүмкін. Бұл қылмыстарды орындаушылар ұйымдар мүлкінің бір бөлігіне иелік ететін адамдар, жалданған менеджерлер мен басқа қызметкерлер, клиенттер мен іскери серіктестер, басқа адамдар мен ұйымдар бола ралады. Меншікке қарсы аса қауіпті қылмыстарға алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы мүліктік зиян келтіретін алаяқтық, ысырап ету немесе жымқыру жатады [4].
Жақында ұрлық, тонау және тонау фонында ақ жағалы деп аталатын қылмыс ерекше ауқымға ие болды. Көптеген қылмыскерлер көлеңкелі бизнесте өркендеу үшін күшпен емес, айлакерлікпен әрекет етудің қауіпсіз екенін түсінді - оларды жіңішке өнерге баулу үшін ымырасыз практиканы алмастырды.
Алайда, заңды кәсіпкерлік атын жамылған экономикалық қылмыс тікелей тонау мен ұрлықтан кем қауіпті емес.
Біріншіден, жәбірленуші алаяқтың алдында қолы мен аяғына байланған жәбірленуші сияқты қарусыз. Алаяқ, қарақшы мен қарақшыдан айырмашылығы, жәбірленушіні физикалық емес, моральдық тұрғыдан қарусыздандырады.
Екіншіден, алаяқтықтың кешігу дәрежесі өте жоғары: тіркелген қылмыстар айсбергтің кішкене ұшы ғана.
Алаяқтық "талғампаз" және ешқандай із қалдырмайды: жәбірленуші мен қылмыскердің еркі сыртқы жағынан сәйкес келеді, алаяқтық мәміле әдеттегі келісім түрінде болады және азаматтық қатынастар ретінде жасырылады. Қоғамдық қауіп деянию береді дұрыс қабылдау. Жәбірленуші мәміленің мәнін, контрагент-алаяқтың ниетін дұрыс түсінбейді. Құрамы осындай айқын емес жағдайлармен байланысты қылмыс оңай ашылмай қалуы мүмкін екені түсінікті.
Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы элементтерінің жүйесін талдау және біріздендіру әрекеттерін В. А.Гамза, и. И. С. Н. Коновалов және басқа ғалымдар жасады [5, 100 б.].
Сонымен, В. А. Гамзаның зерттеулерінің нәтижесінде ол басқа ғалымдар ұсынған қылмыстардың криминалистік сипаттамасының 18 құрылымын зерттеді, сипаттама элементтерінің пайда болу жиілігінің келесі заңдылығын анықтады: қылмыс жасау әдісі; қылмыс субъектісінің жеке басы; қылмыс жасау жағдайы - уақыты, орны және басқа жағдайлар; қылмыстық қол сұғушылық тақырыбы, оның ішінде жәбірленушінің жеке басы; қылмыстың субъективті жағы; қылмыстың салдары; әрекеттің тән іздері; қылмыс құралдары мен құралдары; оны жасырудың, жасырудың тән тәсілдері; қылмыскердің байланысы; қылмыс элементтерінің өзара байланысы; қылмыс жасау жағдайлары және бастапқы тергеу жағдайлары; қол сұғу нысанасын қорғау шарттары, басқа құбылыстармен байланыс және қылмыстық дағдылар; қылмыс жасауға ықпал еткен мән-жайлар, неғұрлым ықтимал куәлар, қылмыстың типтік белгілері және мінез-құлық дәлелдері (бір-бірден кездеседі) [6, 7 б.].
Осындай тұжырымдарды олардың еңбектерінде И.И. Рябцов пен С.И. Коновалов, ол сәйкесінше қылмыстың криминалистикалық белгілерінің 16 және 19 құрылымдық элементтерін анықтады.
Мысалы, А. А. Глазов тұтынушылық несиелендіру саласындағы алаяқтық келесі элементтерді толық сипаттайды деп санайды:
қылмыс жасау тәсілі;
қылмыс субъектісінің жеке басы;
қылмыс жасау жағдайы-уақыты, орны және басқа жағдайлар;
қылмыстық қол сұғушылықтың нысанасы;
қылмыстың салдары;
әрекеттің тән іздері [7].
Алаяқтық алдаудың мазмұнын және оның жеке түрлерінің ерекшеліктерін зерттеу қажет:
1) жазаны даралау мақсатында алаяқтық кезінде қылмыстық әрекеттердің қоғамдық қауіптілігін дұрыс бағалау;
2) басқа мүліктік және басқа да қылмыстардан алаяқтықты шектеу, жасалған әрекетті дұрыс саралау;
3) алдаудың ең типтік тәсілдерін анықтау арқылы осы қылмыспен сәтті күресу;
4) алаяқтық қол сұғушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою.
Мазмұны бойынша алаяқтық алдаудың кейбір түрлерін келесідей топтастырған жөн:
1) жеке адамға қатысты алдау (бар болу, ұқсастық, жеке тұлғаның ерекше қасиеттері және т. б.);
2) әртүрлі заттарға қатысты алдау (олардың болуы, ұқсастығы, мөлшері, сапасы, бағасы және т. б.);
3) түрлі оқиғалар мен іс-әрекеттер туралы алдау;
4) ниетпен алдау (жалған уәделер).
Ұсынылған топтау өте шартты, өйткені белгілі бір жағдайлар ауқымымен шектелмеген мазмұн бойынша алаяқтық алдаудың барлық түрлерінің толық жіктелуін қамтамасыз ету мүмкін емес, ал алаяқтықпен алдау көбінесе бір уақытта бірнеше жағдайларға қатысты болуы мүмкін.
Қылмыскер өтірік айтатын кейбір жағдайлар мүлікті беру үшін жалған негіз болады [8, 35 б.].
Мүлікті беруге негіз болмайтын басқа жағдайларды қылмыскер басқа алдаудың алғышарттарын жасау немесе өзіне деген сенімділікті ояту, содан кейін жәбірленушінің сенімін оңай алдау немесе теріс пайдалану үшін пайдаланады. Олар сондай-ақ алаяқтық алдаудың мазмұнына кіреді, өйткені жәбірленуші мүлікті беру туралы шешім қабылдаған кезде осы жағдайларды ескереді.
Алаяқтық қылмыстық қолөнердің ең жоғары кәсіби түрлерінің бірі болып табылады. Осы зерттеу барысында сұралған қылмыскерлердің 50% - дан астамы олар жасаған әртүрлі схемаларға жүгінді, қылмыскерлердің 24% - ы жалған құжаттарды қолданды. Зерттеу нәтижелері жазаны орындау нәтижесінде түзету әсерінің тиімділігі әлі де төмен екенін көрсетеді.
Анықталған алаяқтардың үштен бірі жазасын өтегеннен кейін бір жыл өткен соң қайта қылмыс жасаған. Респонденттердің тағы 30% - ында қылмыстан ұстап қалу шегі одан да төмен болды-1 айдан 12 айға дейін. Алынған жауаптарды талдау қазіргі уақытта құқық қорғау органдары алаяқтықты әшкерелеуде және қылмыстарды ашуда тиімді жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. Респонденттердің 28% оларды әшкерелегенге және ұстағанға дейін бір ай ішінде қылмыстық жазаланатын іс-әрекеттер жасады. Тағы үштен бірі 1 айдан 3 айға дейін жұмыс істеді. Респонденттердің 57% - ы ұсталғанға дейін бір қылмыс, 23% - ы екі-үш қол сұғушылық жасады [9].
Кез-келген қылмыстың құрамы, оның ішінде алаяқтық элементтері:
- субъект, субъективті жағы,
- объект және объективті жағы.
Алаяқтықтың нысаны-бұл материалдық тауарлар туралы адамдар арасындағы қоғамдық қатынастардың нысаны ретінде әрекет ететін мүлік.
Басқа адамдардың мүлкін иемдену заттары да зерттелді. Алғашқы үш орынды: ақша (62%), автокөлік (19%), антиквариат (11%) иеленді. Одан кейін киім-кешек, аудио - бейне аппаратура [9].
Алаяқтықтың мәні-біреудің мүлкі және біреудің мүлкіне құқығы. Азаматтық құқықта "мүлік" термині әртүрлі мағынада қолданылады, Азаматтық кодекстің бірқатар баптарында мүлік дегеніміз заттардың, ақшаның және бағалы қағаздардың жиынтығы деп түсініледі. Басқа жағдайларда мүлік ұғымы тек аталған объектілерді ғана емес, сонымен бірге мүліктік құқықтарды да қамтиды. Алайда, меншік құқығы сияқты мүліктік құқықтар тек материалдық әлемнің объектілеріне ғана ие бола алады.
Зияткерлік меншік алаяқтық нысанасы бола алмайды: ақпараттық идеялар, зияткерлік қызметтің өзге де нәтижелері, коммерциялық құпия, сауда белгісі немесе қызмет көрсету белгісі, технология және т.б. Алайда, егер бұл ақпарат, идеялар және т. б. қандай да бір материалдық жеткізгіште іске асырылса, соңғысы ұрлау нысанасы, оның ішінде алаяқтық нысанасы болып табылады.
Алаяқтық алдаудың мазмұны-алаяқ жәбірленушіні адастыратын жағдайлар [10, 26 б.]. Бұл жағдайлар әр түрлі. Алдау заттарға, адамдарға, әрекеттерге, оқиғаларға, олардың нақты немесе заңды қасиеттеріне қатысты болуы мүмкін. Алдаудың мазмұны объективті және субъективті сипаттағы жағдайлар (мысалы, субъектінің ниеті). Жаңылыстыратын оқиғалар қазіргі, өткен және болашақ уақытқа қатысты болуы мүмкін.
Сонымен, мысалы, банк карталарын қолдану арқылы жасалған алаяқтықтың криминалистикалық сипаттамаларын анықтайтын элементтер мыналар болып табылады: алғашқы деректердің сипаты, оның ішінде қылмыстың ашылу мән-жайлары деп түсінетін типтік алғашқы тергеу жағдайлары; қылмыстық құқық бұзушылықтың негізгі құралы ретіндегі пластикалық карта туралы криминалистік маңызды ақпарат (банктік карталарды қорғаудың сипаттамалары мен технологиялары, оларды пайдалану және өңдеу тәртібі, сондай-ақ осы процедураны реттейтін құжаттар); қылмыстарды дайындаудың, жасаудың және жасырудың типтік әдістері туралы мәліметтер жүйесі; қылмыстың құрамы; қылмыстық іс-әрекеттің типтік іздері, оларды қалыптастыру және бекіту механизмі туралы криминалистік маңызды мәліметтер кешені; қылмыскердің жеке басына тән [11, 9-11 б.].
Б. С. Никифоров былай деп жазады: "алаяқтық алдаудың мәні Қазіргі және өткен және болашаққа қатысты кез-келген мән-жайлар болуы мүмкін, олар тікелей ойлауға болатын" сыртқы құбылыстар "санатына жатады, сондай-ақ" ішкі", психикалық құбылыстар, олардың пікірін тек дәлелдемелерден алуға болады " [12, 59 б.] .
"Тәжірибе көрсеткендей, болашақ оқиғаларға қатысты алдау өте жиі кездеседі, әсіресе кінәлінің әрекеті туралы (жалған уәделер). Болашақта өз іс-әрекеттері туралы алдай отырып, алаяқ өзінің қазіргі кездегі нақты ниеттері туралы дұрыс емес түсінік қалыптастырады. Жалған уәде-болашаққа қатысты жағдайларда ең көп кездесетін алдау. Үшінші тұлғалардың болашақ іс-әрекеттеріне қатысты және басталуы немесе болмауы алаяқтыққа тәуелді емес оқиғаларға қатысты алдау іс жүзінде мүмкін. Алаяқтық кезінде мұндай алдау әдетте қолданылмайды, өйткені ешкім қылмыскерге алаяқтыққа тәуелді емес оқиғаның басталуы немесе болмауы үшін ақша төлемейді немесе мүлік сатпайды"[13, 33 б.] .
Кейбір авторлар болашақта қандай да бір іс-әрекетті алдау емес, сенімді теріс пайдалану туралы жалған уәдені көреді. Әрине, жалған уәделер арқылы мүлікті иемдену кезінде алаяқтықтың көптеген басқа жағдайлары сияқты сенімді теріс пайдалану бар, алайда бұл жерде ниеттерге қатысты алдау бар.
Сонымен, А. өзін аймақаралық "Корал" компаниясының қызметкері ретінде таныстыра отырып, П. - ға пәтерге келді, онда ол 2600 теңге бағасымен белдік массажерін сатып алуды ұсынды, Н.келесі күні дәрігермен бірге келіп, осы массажерді әкелетініне сендірді. Н. - дан 2600 теңге көлемінде ақша алған А .қылмыс орнынан қашып, көрсетілген сомаға айтарлықтай зиян келтірді [14].
Алаяқтық кезінде, ұрлықтың басқа түрлеріне ұқсас, қылмыстық нәтиже, әдетте, мүлік жәбірленушінің иелігінен шыққан кезде пайда болады және кінәлі бір уақытта мүлікті өз меншігі ретінде басқаруға мүмкіндік алады.
Алайда алаяқтықтың жеке әдістерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Алаяқтық сату мәмілесі негізінде жасалған жағдайларда, көбінесе қылмыскер алдымен жәбірленушінің мүлкін алады, содан кейін оған тиісті эквивалентті береді және сонымен бірге алдайды. Мысалы, тауарды алғаннан кейін кінәлі келісілген ақша сомасының орнына жәбірленушіге аз соманы береді. Немесе ақшаны алға алып, алаяқ жәбірленушіге бағасы алынған сомаға сәйкес келмейтін жалған затты береді. Екі жағдайда да залал алаяқ алған мүліктің құны мен оған берілген баламаның арасындағы айырмашылық түрінде анықталады. Бұл залал жәбірленуші өз мүлкін берген кезде емес, кінәлі адам алдау арқылы жәбірленушіге мүліктің құнына сәйкес келмейтін өтемді берген кезде пайда болады. Қылмыстың аяқталған құрамы көрсетілген сәтке сәйкес келеді.
Кінәліні қоғамдық қауіпті нәтиже үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін әрекет (әрекетсіздік) мен осы нәтиже арасында себептік байланыс орнату қажет.
Алдау арқылы жасалған алаяқтық кезіндегі себептік байланыс өте ерекше дамиды: мүлікті жәбірленушінің иелігінен кінәліге ауыстыру актісіне жәбірленушінің өзі тікелей қатысады, ол алдаудың әсерінен әрекет етеді.
Біреудің мүлкін иемденуге бағытталған және осы нәтижеге әкелетін кез-келген алдау алаяқтық болып табылады. Себепті байланыс пен қылмыстық нәтиженің болуы әрқашан алдаудың қылмыстық сипатын білдіреді. Алаяқтықтың қоғамдық қауіптілік дәрежесі, ең алдымен, объектіге келтірілген зиянның дәрежесі, яғни материалдық залалдың мөлшері болып табылады. Мүлікті иемдену құралы ретінде іс жүзінде қызмет еткен алдау шеберлігінің ең аз дәрежесі де келтірілген зиянның мөлшерін ескерместен қылмыстық жауапкершілікті алып тастауға негіз бола алмайды.
Сондай - ақ, алдау әрекеттері арқылы алғашқы тікелей нәтижеге қол жеткізілген жағдайлар туралы да айту керек-жәбірленушінің адасуы, бірақ мүлікті иемдену кінәліден емес, жәбірленушіден тәуелсіз себептерге байланысты болған жоқ (мысалы, қылмыс аяғына дейін жеткізілмеді, өйткені қылмыскерді полиция ұстады).
Басқа жолмен алдау бағаланады, бұл адастырмады, нәтижесінде қылмыскер басқа біреудің мүлкін иемдене алмады. Қылмыстық нәтиже болмағандықтан, себеп-салдарлық байланыс болған жоқ, мұндай жағдайларда кінәлінің іс-әрекетінің қылмыстық жазалануы туралы мәселе объектінің қоғамдық маңыздылығын және ықтимал зиянның мөлшерін ескере отырып, зиянды салдарлардың пайда болу қаупі қаншалықты нақты болғанына қарай шешілуі тиіс [15, 264 б]. Мұндай жағдайларда алдау шеберлігінің дәрежесі мүлікті иеленудің нақты қауіптілігін бағалау кезінде ескерілуге тиіс.
Кейде алдау жәбірленушінің немқұрайдылығымен жеңілдейді. Мысалы, түбіртек алған адам оның мазмұнымен таныспайды, ол кейінірек белгілі болғандай, дұрыс емес. Жәбірленушінің мұндай ұқыпсыздығы алаяқтық үшін жауапкершілікті жоққа шығармайды, өйткені алдау мүлікті иемденуге байланысты болды.
Алаяқтық кезінде алдау, әдетте, мүлікті берудің жалғыз себебі болып табылады. Алайда, алдау ұрлықтың басқа түрлеріне (ұрлық, тонау және т.б.) тән осындай әрекеттермен біріктірілген жағдайлар бар. Мұндай жағдайларда алаяқтық ретінде әрекет ету, егер алдау қылмыстық нәтижеге әкелуде үлкен рөл атқарса, мүмкін болады.
Кінәлінің қызмет бабын пайдалануы қандай да бір жалған іс-әрекетте көрініс табуы мүмкін, бірақ сонымен бірге осы адамның атқаратын қызмет жағдайына байланысты немесе қызметтік өкілеттігін пайдаланумен байланысты болатын қиянатқа байланысты болуы мүмкін.
Айыптау құжаттарында осы азаматқа жымқыру арқылы келтірілген залал неге елеулі деп танылатыны уәжді болуға тиіс. Осы біліктілік белгісін енгізген кезде кінәлінің азаматқа айтарлықтай зиян келтіруге деген ниетін (тікелей, жанама, нақтыланбаған) анықтау қажет, яғни.мұндай салдар мен тілек, саналы жол беру немесе оған немқұрайлы қарау мүмкіндігін алдын-ала болжау. Егер азаматқа айтарлықтай зиян келтірген ұрлық, сонымен қатар, үлкен мөлшерде жасалса, айыптауда екі біліктілік белгілері де көрсетілуі керек.
Алаяқтар жәбірленушімен байланысу үшін кез кел келген қүралдарды пайдаланады олар телефон, электрондық пошта, интернет және т.б. Олар сенімге кіріп, ілінгенкезде ақша сүрайды да одан кейін ақшаны алыпқашады. Олардың алдауға пайдаланатын сценарийлері түрақты.
Авансалдын ала төлем - айлакерлер жалған несие беруші компаниялардың өкілдеріне айналып, сенімді қүжаттарды, электрондық пошталарды және заңды болып көрінетін веб-сайттарды пайдаланады. Олар несие бермей түрып ақша алады. Түгынушылар төлейді бірақ несие ешқашан берілмейді. Алаяқтар іздерін жасырып,заңды қорғау қызметкерлеріне үсталмас үшін бизнестерінін атауларын жиі ауыстырып отырады. Сонымен қатар алаяқтар жәбірленушілерге инвестицияны не сыйлықты ақысына береміз деп алдауы мүмкін.
Жасырын сатып алу -жасырын сатып алушы жүмыс веб-сайттарында танымал айла болып табылады. Айласы қарапайым алаяқтар жәбірленушілерге чек жіберіп Western Union акша тасымалдау қызметін бағалау үшін қаражат пайдалану керектігін айтады. Жәбірленушілер чек бонусын алу үшін ғана ақша төлейді және олар банкке кері қайтаруға жауапты болады.
Артық төлем - Айлакер артық төлем айласы арқылы сатып алушы рөлін атқарып қызмет не өнім сатушы түтынушылармен жүмыс жасайды.Сатып алушы сатушыға келіскен бағадан жоғары сомадағы, занды күйге үқсайтын белгілі банкке салынған чекті жібереді.Алаяқтар осы артық төлемді түсіндіру үшін хабарласып сатушыдан чекті өткізіп артық қаражатты қайтару нүсқауын береді.Бірнеше аптадан кейін жәбірленуші чектің жалған екендігін біледі,бірақ банкке барып ақшаны кері қайтару мүмкіндігі болмайды.
Жүмысқа қабылдау - жүмысқа қабылдау айласы жақсы әрі шынайы үсыныспен басталып соңында ешбір түтынушысыз және ақшасыз аяқталадыАлаяқтар осы үш белгінің біреуін үстанады:
1) Алаяқ жаңа жүмыс берушіге айналып, жәбірленушіге жабдықтар сияқты және т.б. шығындарды жабатын чекті жібереді. Жәбірленушілер чектен ақшаны алып, қажетті жабдықтарды сатып алады да қалған қаражатты айлакерге жібереді. Біршама уақыттан кейін чектердін жалған екендігін және толық сомаға алданғанын түсінеді.
2) Алаяқтар жәбірленушілерден несие чектері, өтініш немесе жүмысқа қабылдау ақылары сияқты алдын ала төлемді төлеу шартына негізделген не кепілдендірілген жүмысқа қабылдау үсыныстарын беретін агентке немесе жүмыс берушіге айналады.Жәбірленушілер төлейді бірақ жүмыс үсыныстары ешқашан жүзеге асырылмайды.
З) Алаяқтар компания өкілдеріне айналып несие немесе анкеталық тексерістер жүргізіп жүргендей болып қүпия жеке және қаржылық ақпараттарды қолға түсіреді. Одан соң олар жәбірленушілердін жеке басын анықтайтын қүжаттарды үрлайды.
Лотареясыйлық - лоторея не сыйлық айласы екі үқсас тәсілмен жасалады:
1) Жәбірленуші мемлекеттік агенттікке немесе белгілі үйымға не түлғаға жүмыс істейтін белгілі бір түлғадан үлкен мөлшерде немесе сыйлық үтып алғаны туралы телефон қоңырауын, электрондық хабарды, хатты не факсты алады. Алаяқ сенімге кіріп үтыстарды жинау мақсатында өңдеу немесе салық ақыларын төлеу үшін аз мөлшерде ақша сомасын төлеу керектігін сүрайды. Жәбірленушілер осы нүсқауларға сәйкес бірден ақша жібереді алайда үтысты ешқашан алмайды.Әрі өңдеу және салық ақыларынан айырылады.
2) Жәбірленушілер сүралмаған чекті немесе ақша тапсырысын алып оларды өңдеу не салық ақылары ретінде ақша салу нүсқауларын алып сол ақшаның белгілі бір бөлігін қайтарады. Жәбірленушілер бірнеше аптадан кейін чектердің жалған екндігін түсінеді, алайда салықтытжабу үшін ақша жіберіп қойған және олар кері қайтарылмайды. Әрі банк алдында алған ақшасын қайтаруға міндетті болып қалады.
Жалға берілетін меншік - айлакерлер ештеңе білмейтін жылжымайтын мүлік жәбірленушілерін аңду мақсатында интернетті және тегін веб-сайттарды пайдаланады. Жалға берілетін меншік айлалары екі жолдың бірімен орын алады:
1) Жалға алушылар жалға берілетін үйді немесе пәтерді іздеп оның иесіне алданып калады. Жәбірленушілер жақсы жерден тиімді бағамен орын іздейді. Жарнама заңды болып көрінгендіктен, иесіне электрондық пошта арқылы хабарласуды бастайды. Иесі өтініш ақысын, қауіпсіздік депозитін, т.б. салған жағдайда орын соларға берілетінін айтады. Олар ақшаны салып, соңында иесі
туралы ештеңе естімейді.
2) Иелер үйді немесе пәтерді жалға беріп, жалға алушыдан алданып калады.Жалға алушылар үйді немесе пәтерді жалға алу мақсатында жәбірленушілерге хабарласады. Алаяқ депозит чегін жібереді, бірақ істен бас тартады. Жәбірленушілер чек жалған екендігі анықталған жағдайда ғана ақшаны қайтарады.
Төтенше жағдайлар - төтенше жағдай айласы адамдардың өзгелерге қатысты эмоциясы мен көмектесуге деген қүштарлығына қатысты болады.Алаяқтар жәбірленушілерге айналып мені соттады, мені тонап кетті, мен ауруханадамын деген сияқты төтенше жағдай жасап, достары мен отбасына көмек ретінде ақша жіберуін сүрайды.
Төтенше жағдай айласы әр түрлі болады.Ата-ана айласында алаяқтар егде жастағы адамға немересі ретінде хабарласып шүғыл ақша жіберуін сүрайды.
Әлеуметтік желі - айласында алаяқтар әлеуметтік желі профильдерін бүзып, достарына ақша, шағым, тыйым салу сияқты сүраулар жасайды, олар электрондық пошта профильдерін бүзумен дәл сондай әрекеттерді жасайды. Олар заңды сүраулар жасау үшін жеткілікті жеке мәлімет беру мақсатында осы профильдердегі ақпараттарды пайдаланады.
Интернеттен сатып алу -интернет сатып алу алаяқтығында қылмыскерлер онлайн аукцион веб-сайтты не қызметі арқылы заттар алатын жәбірленушілерді іздейді. Екі жолдың бірімен әрекет етеді:
1) Жәбірленушілер жалған немесе орнатылған тапсырысты жеңіп алып сатушыға төлемді тек ақшаны тасымалдаумен қабылдайтынын айтады. Сатушы сатып алушыға транзакцияны жалған атпен салуын сүрайды. Алаяқтар жәбірленушілерге тауарларды не қызметтерді алғанша қорғайтынын мәлімдейді. Одан кейін сатушы жалған атпен жалған ID жасап қаражатты қайтарады.
2) Басқа нүсқа - бастапқы аукцион заңды бірақ жәбірленуші тапсырыстыжеңіп алмайтын жағдай. Олар кейінірек сол затты үқсас шарттармен сатуды үсынатын басқа тарап атынан хабарласып ақшалай төлем жіберуін сүрайды. Ақша жіберіледі бірақ тауарлар ешқашан алынбайды.
Жалған чек - жалған чектер көптеген алаяқтықтардын негізгі рөлін атқарады: аванс не алдын ала төлем айласы, жасырын сатып алу айласы, лотарея немесе сыйлық айласы т.б. Жәбірленушілер сүралмаған чекті немесе ақшатапсырып алып, оларды өңдеу не салық ақылары арқылы сияқты шығындары өтеу үшін ақша салу нүсқаларын алып, ақшаның белгілі бір бөлігін кері қайтарады. Жәбірленушілер бірнеше аптадан кейін чектердің жалған екендігін түсінеді, алайда ақша жіберіп қойған және олар кері қайтарылмайды. Әрі банк алдында алған ақшасын қайтаруға міндетті болып қалады.
Интернеттегі алаяқтық түрлері - электрондық төлемдер мен онлайн шопинг нарығының белсенді өсуіне байланысты ақпараттық технологияларды пайдалана отырып алаяқтықтың жаңа заманауи нысандары да дамуда.
Фишинг-банк картасынан қаражатты үрлау мақсатында деректерді үрлау. Негізінде фишинг үшін алаяқтар жалған сайттарға сілтеме бар поштаны пайдаланады.
Электрондық пошта арқылы алаяқтық - Нигерия хаттары деп аталады. Олар мифтік туысқаннан мүра туралы әдемі аңызды пайдаланып адвокаттың ақысын немесе комиссия төлемін алу үшін шотқа ақша аударуды сүрайды.
Интернет-әмияндармен алаяқтық - көбіне мүндай жағдайларда сатып алушы сатушыға алдын-ала төлемді интернет - әмиянға аударады, алайда тауар да ақша да алмайды.
Телефон алаяқтықтары - үялы байланыс арқылы алаяқтықты екі топқа бөлуге болады. Біріншісі - нөмір иесінің шотынан оның білімінсіз ақша алу. Мүндай алаяқтықпен үялы байланыс операторларының өздері де және олардың компанияларына қатысы жоқ алаяқтар да айналысады. Ал екінші тобына абоненттің өзі көрсетілген шотқа ақша аударуын немесе олардың тікелей қолына беретін немесе алаяқтар көрсеткен жерде қалдыратын жағдайларды жатқызуға болады. Мүндай алаяқтықтарда үялы байланыс тек драматизаңия қүралы ретінде әрекет етеді.
Ақша алаяқтығы - бүл кең және жан-жақты топтардың бірі себебі кез-келген алаяқтық қандайда бір жолмен, басқа адамдардың ақшасын заңсыз игеруді білдіреді. Алайда жанама немесе тікелей қолма-қол ақшамен байланысты алаяқтықтың бірнеше әдісі бар. Бүл әдістерді дүкендерде, дүңгіршіктерде, айырбастау орындарында қолдануға болады. Ең қарапайым және кең таралғаны бүл қораптағы нақты ваксельдерді жалған ваксельдерге ауыстыру арқылы алаяқтық. Сондай-ақ жетіспеушілік қолданылады - бірнеше банкноттар қазірдің өзінде қайта есептелген вексельдерден алынады. Алаяқтық дербес деректерді есептейтін датчик орнатылған қолма-қол ақшаны алуға әрекет жасаған кезде банкоматтың көмегімен де жүргізілуі мүмкін.
Қорытындылай келе алаяқтық сипаттмасы:
Қылмыстың криминалистикалық белгілерінің мазмұнына келесі элементтер кіреді: қылмыскердің жеке басы, қылмыс жасау әдісі, қылмыстың заты, қылмыс жасалған ортаның типтік белгілері (уақыты, орны және т.б.), берілген қылмыстық іс-әрекетке тән із қалыптастыру механизмі және т.б.
Криминалистік мінездеме қылмысты тергеу әдістемесін жасауда өте маңызды және бұл оны криминалистикалық ғылымдағы іргелі ұғымдардың біріне айналдырады. Қызмет көрсету кезінде жасалған қылмыстарды тергеу әдістемесін әзірлеу кезінде қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы бүкіл зерттеудің негізі болып табылады. Ал қылмыскердің жеке басы - бұл қылмыс құрамының негізгі элементтерінің бірі, криминалистикалық сипаттама.
Кез-келген қылмыстың толық сипаттамасы оны қылмыстық-құқықтық, криминологиялық, психологиялық, криминалистикалық және басқа аспектілерде сипаттайтын мәліметтер жиынтығынан тұрады. Қылмысты немесе қылмыстар тобын, сондай-ақ жалпы қылмысты зерттейтін әр түрлі профильдегі мамандар алдына нақты міндеттер қояды, олардың шешімі қылмыс құбылысын қызығушылық жағынан сипаттайтын зерттеудің негізін құрайды зерттеуші және бұл зерттеуді іс жүзінде қылмыстарды анықтауға, ашуға, тергеуге және алдын алуға байланысты басқа мәселелерді шешу үшін қолдануға мүмкіндік береді. Қылмыстың криминалистикалық сипаттамасы - бұл ғылыми абстракция, белгілі бір түрдегі (түрдегі) қылмыстар туралы мәліметтерді жалпылау және типтеу нәтижесі, оны тергеуші жеке, нақты қылмысты тергеу кезінде анықтама нүктесі ретінде қолдануы керек.
1.2 Алаяқтықты ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату
Алаяқтық қылмыс, басқа қылмыстар сияқты, басқа қылмыс құрамдарымен бірқатар ортақ белгілерге ие. Сондықтан, осы қылмысты саралау кезінде оны ұқсас қылмыстардан ажырату қиынға соғуы мүмкін.
ҚР ҚК 190-бабын дұрыс қолдану үшін біз алаяқтықтың ұқсас құрамдардан айырмашылығын нақты білуіміз керек.
Алаяқтық меншікке пайдакүнемдік қол сұғудың басқа түрлерінен тек жасау әдісімен ерекшеленеді. Сондықтан жоғарыда аталған қиындықтар дәл осындай қылмыстар жәбірленушінің сенімін алдау элементімен жасалған кезде пайда болады. Мұндай фактілер сот практикасында әртүрлі құқықтық бағалауларға ие. Қылмыстық құқық теориясында бұл сұрақтарға жауаптар да жоқ.
Ұрлық пен алаяқтық - біріншіден, ұрлық кезінде ұрлықтың заты ретінде тек меншік, ал алаяқтық кезінде мүлік те, меншік құқығы да қылмыстың субъектісі бола алады.
Екіншіден, ұрлық кезінде мүлік жәбірленушіден оның еркіне қарсы жасырын түрде алынады. Алдау кезінде меншік иесі немесе басқа заңды иеленуші алдау немесе сенімге қиянат жасау нәтижесінде мүлікті алдау арқылы өз бетінше береді.
Үшіншіден, алаяқтық жағдайында қылмыскер мүлікті қабілетті адамдарға беруі керек. Егер қылмыскер жас баланың жанына келіп, сіздің анаңыз пальтоны сұрайды деп оның тонын алса, онда бұл алаяқтық емес, ұрлық болуы керек. бұл адамның іс-әрекеті заңды мағынаға ие емес, олардың еркі заңды күші жоқ.
Төртіншіден, алаяқтық жағдайында адам меншік, пайдалану, кейде билік етуі мүмкін белгілі бір құқықтық актілерді орындау үшін мүлікті кінәліге береді. Егер меншік иесі мүлікті белгілі бір өкілеттіктерді жүзеге асыру үшін емес, тек техникалық функциялар (өлшеу, бағалау, қарау, тексеру) үшін берсе, онда ұрлау.
Бесіншіден, алаяқтық элементтері тек алаяқтық қана емес, сонымен бірге ұрлық болуы мүмкін, сондықтан мүлікке қол сұғу кезінде алаяқтықты пайдалану фактісі оны алаяқтық ретінде анықтау үшін жеткіліксіз.
Алаяқтықтың бір бөлігі ретінде алдау жәбірленушінің кінәлі мүлікті немесе мүлік құқығын беруге әсер ететін жағдайдың рөлін атқарады[16, 193 б.]. Егер алаяқтық ұрлық деп танылса, онда сот тәжірибесінде мұндай әрекеттер ұрлық немесе алаяқтық деп жіктеледі.
Ұрлық жасаған кезде кінәлі қалыптасқан жағдайды пайдаланады. Сондай-ақ ұрлықтың жасырын болуына жағдай жасайды. Дәл осындай құпиялылық, көрінбеу жәбірленушінің қатысуымен де болады.
Ұрлықтың жасырын болуына қол жеткізу үшін қылмыскерлер көбіне алдау мен сенімге қиянат жасауды қолданады. Мәселен, адам пәтерге кіріп, пәтер жалдаушыларға жасырын түрде бағалы заттарды тонап алады. Ұрлық осы жерде болғандығы даусыз.
Енді қиын жағдайларды қарастыратын болсақ, вокзалдарда жұмыс істейтін қылмыскерлер санаттарының бірі үлкен сөмкені алып, келесі жүк пойызын күтіп тұрған адамға жақындады, кейін ол адамға сөмкені тексеруге тапсырды, ал өзі сол жерде қалды оған үлкен сөмкені алып, әрі қарай жүру қиын екенін түсінетін тамақ сылтауы., оны сөмкеге барып, осы адамды жеуге шақырады.Адам мен кінәлінің арасында қалған алғашқы сөмкенің нәтижесінде, белгілі бір деңгейдегі сенім қарым-қатынасы туындайды, содан кейін ол сөмкесін кінәліге тастап кетеді, тамақ ішуге кетеді, қайтып оралғанда сізде сөмке де, сөмке де жоқ, алдаудың да, сенімге қиянат жасаудың да белгілері болады. жасырын ұрлау. Үш бәсекелес құрам шығады: 188-бап, 189-бап, 190-бап. Мұнда 189-баптың (сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе ысырап ету) құрамы бола алмайды. Себебі кінәліге сеніп тапсырылған мүлікті ұрлауға қасақана ниет қылмыстық әрекеттер жасалғанға дейін туындайды. 189 мұндай ниет мүлік заңды түрде кінәлі болған кезде берілгеннен кейін пайда болады. Міне, біз көріп отырғанымыздай, кінәлі адам алдауды пайдаланып, сенімге кірді, содан кейін меншік иесі өзіне мүлікті берді, ал егер бұл әрекет алаяқтық деп анықталса, оның таланты кінәлі болды.
Алаяқтық болған жағдайда, меншік иесі мүлікті кінәліге құқық үшін береді, ал мұнда мүлік кінәліге қарау үшін беріледі. Бұл әрекет ұрлық болып шықты.Шын мәнінде, қылмыскер алдауды сенім мен талантаражға жету үшін пайдаланады өзі құпия болды.
Алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы мүліктік зиян келтірудің айырмашылығы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 195-бабына сәйкес қылмыс болып табылады: ұрлық белгілерінсіз алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы меншік иесіне немесе мүліктің басқа иесіне мүліктік зиян келтіру .
Бұл жағдайда кінәлі меншік иесіне келіп түсетін материалдық құндылықтар есебінен заңсыз пайда алады және сол арқылы оның мүліктік қорын арттырады. Нәтижесінде ол жоспарланған кірісті иелену, пайдалану, басқару мүмкіндігінен айырылады.
Объективті жағынан, бұл қылмыс алдау немесе сенімге қиянат жасаудан тұратын белсенді әрекеттерден тұрады, нәтижесінде меншік иесіне мүліктік залал келтіріледі.Бұл қылмыс жасау тәсілдеріне сәйкес алаяқтық және бірдей.Өнерде қарастырылған қылмыс. Қылмыстық Кодекстің 195-сі алаяқтықтан қылмыскердің заңсыз мүліктік пайда алудың басқа механизмімен ерекшеленеді.Алаяқтық кезінде мүлік меншік иесінің қорынан заңсыз алынады, меншік иесінен оның мүлкінің салмағы азаяды[17, 264 б.]. Ал ҚР ҚК 195-бабында көзделген іс-әрекеттер барысында алынған мүлік меншік иесінің қорларына түспеген, бірақ заң өзге нормативтік-құқықтық актімен немесе шартпен келіп түсуі тиіс.
Осылайша, алаяқтықтың ҚК-нің 195-бабында көзделген қылмыстан басты айырмашылығы-қылмыстың мәні, алаяқтықтан айырмашылығы, алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы ұрлау белгілері жоқ мүліктік залал келтіру нысаны болып табылады-қылмыс жасалған кезде меншік иесінің иелігіне түспеген тауар-ақша құндылықтары, бірақ егер қылмыскер бұл әрекеттерді жасамаған болса, не істеу керек.
Бұл қылмыстың салдарының ерекшелігі-мүліктік залалдың сипаты мен құрамы.Бұл тікелей материалдық шығындардан және иесінің жоғалған пайдасынан тұрады. Мысалы: егер кінәлі, автокөлікпен кәсіпорында жүргізуші болып жұмыс істеп, өзіне бекітілген көлікті пайдакүнемдік мақсатта пайдаланса, онда бұл кәсіпорын көлік пайдалану кезінде жоспарланған пайданы толық алмау ретінде тасымалдау кестесін бұзу түрінде мүліктік залал келтіреді.
195-бап мүліктік залал, жоғалған материалдық пайда алмаудан тұрады. Ал ұрлық іс жүзінде шығынмен, меншік иесінің тауар-ақша қорындағы іс жүзінде азаюмен сипатталады.
Зорлық-зомбылық денсаулыққа немесе өмірге қауіпті емес, оған қатысты жәбірленуші бас бостандығынан айыруды немесе бостандықты шектеуді, тонауды, қамауда ұстауды және басқа адамдардың мүлкін тәркілеу үшін қолданған әрекеттерді де қамтиды.
Тонау жасалған кезде қарудың болуы жеткіліксіз, оны қолдану қажет. Қаруды қолдану дегеніміз - қылмыскердің оны өлтіретін жарақат салатын, жәбірленушінің өмірі мен денсаулығына қауіпті нақты қолдануы. Сондықтан, мұндай заттар сыртқы түріне емес, нақты қару санатына жатуы керек.
Қаруды немесе басқа заттарды қолдану-бұл аталған заттарды ұрып-соғу, тұншықтыру, ұсақтау және т. б. үшін қару қолдану.
Қару шабуылының салдары деп саналатын денсаулыққа ауыр зиян келтіруді заң шығарушы жаңа Қылмыстық кодексте осы әрекеттің саралау белгісі ретінде қарастырды. Бұл біліктілік белгісі осындай залал болған жағдайда ғана кінәлі болады.
Бұл мән-жайларды сот зорлаушының өміріне қауіпті анықтау кезінде де ескеруге тиіс.
1988 жылғы 1 шілдедегі денсаулыққа зиянды сот-медициналық бағалау ережелеріне сәйкес, өмірге қауіпті дене жарақаттары да, патологиялық жарақаттар да өмірге қауіпті деп танылады, мысалы ми, жүрек жарақаттары, үлкен қан тамырларынан мол қан кетулер. және т.б. А.Белов. Өмір мен денсаулық үшін маңызы бар оргониялар мен орталықтардың зақымдануы өмірге қауіпті болып саналады, атап айтқанда, бас сүйегінің, кеуде мен іштің, жұлынның жарақаты (клиникалық синкоп, коллаж, қан жоғалту, май эмболиясы) емделуден кейінгі жағдай емес, адамның жарақат алғандағы жағдайы ескеріледі.
Сот практикасында, 195-бап бойынша, біздің ойымызша, мынадай іс-әрекет дұрыс сараланады: жұмыс орны бойынша адамға табыс салығын азайту мақсатында оның асырауындағы адамдардың болуы туралы жалған анықтама беру.
Жәрдемақы мөлшерін ұлғайту үшін жалған құжаттарды әлеуметтік қамсыздандыру органдарына ұсыну Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабына сәйкес біліктілікке ие болуы керек. Бірінші жағдайда мемлекет меншікке иммунитетті сақтайды салық нысаны, ал екінші жағдайда кінәлі адам алдау жолымен мемлекеттен ақша түрінде меншігін тартып алады.
Жалған кәсіпкерлікті жалған кәсіпкерліктен ажырату, тұтынушыларды алдау-алаяқтық жалған кәсіпкерлік сияқты қылмыспен байланысты болуы мүмкін. Мұндай жағдай мүлікті немесе өзге де ақшалай қаражатты алу үшін алаяқтық тәсіл ретінде жалған кәсіпорынның атынан жалған шарттар жасасу пайдаланылған кезде туындайды. Құқықтық бағалаудың бірнеше жолы болуы мүмкін. Бірінші жағдайда кәсіпорын заңды тұлға ретінде жоқ, заңнамада белгіленген тәртіппен тіркелмеген, құжаттар жалған. Яғни, заңды тұлға-бұл функция.Мұнда 214-баптың (заңсыз кәсіпкерлік) құрамы жоқ. Көрсетілген іс - әрекеттер (кәсіпорын құру) - алаяқтық тәсілі болады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz