Сарысу өзені алабының көлдері

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Тарих факультеті

« Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

Кенжеғали Ж. М.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: « Су ресурстары саласындағы Қазақстан-Қырғызстан өзара қарым-қатынастары »

5В020200 - « Халықаралық қатынастар»

Орындаған: Исабеков Ж. С.

Ғылыми жетекші: Кенжеғали Ж. М.

Қарағанды 2021

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Факультет: Тарих

Мамандық: Халықаралық қатынастар

Кафедра: Бүкіләлем тарихы және халықаралық қатынастар

« Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі

« 04» _11_2020 ж.

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға

ТАПСЫРМА

Студент Исабеков Жалғас Сәкенұлы

4 курс, МО-41к п/я, Халықаралық қатынастар, күндізгі

1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: «Су ресурстары саласындағы Қазақстан-Қырғызстан өзара қарым-қатынастары»

университет бойынша « _02_» қараша 2020 ж. № 1105 бұйрықпен бекітілді.

2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі « _ 30_ » сәуір 2020 ж.

3. Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер) :

"ҚР су объектілерін, су ресурстарын және су шаруашылығы құрылыстарын мемлекетаралық пайдалану туралы" ҚР Заңы (23. 07. 2001 ж. ) ; ҚР Президентінің "ҚР-да қалыптасатын және шектес мемлекеттердің аумағында туындайтын өзендердің су ресурстарын пайдалану саласындағы ҚР сыртқы саясатының негіздері туралы" 6. 10. 1997 ж. жарлығы; ОА мемлекет басшылары 1993 жылғы 26 наурызда Қызылордада қол қойған Арал теңізі мен Арал өңірінің проблемаларын шешу, Арал өңірін экологиялық сауықтыру және әлеуметтік-экономикалық дамытуды қамтамасыз ету жөніндегі бірлескен іс-қимыл туралы келісім;

4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі: Қазақстан Республикасымен және Қырғызстан Республикасынын су мәселесі және саясат жағынан ынтымақтастықты қарастыру; Орта Азия елдерінің арасындағы су мәселесі жайында зерттеу.

5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т. б. ) : Қазақстан мен Қырғыстанның су ресурстары қорының және т. б . кестелері

6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1 Водные ресурсы Кыргызстана. [https://www. open. kg/about-kyrgyzstan/nature/7-vodnye-resursy. html

2 Аламанов С. К., соавт. Позиции стран Центральной Азии по вопросу использования трансграничных водных ресурсов. http://www. centrasia. ru/newsA. php?st

3 Тезисы выступления Президента РК Н. Назарбаева на самми-те ШОС в Бишкеке (сентябрь, 2013) . URL:http:www. vb. kg/243357

4 Управление риском транграничных наводнений 08. 10. 2015. http://www. unece. org/fileadmin/DAM/env/water/publications/documents/. pdf

5 Соглашения о совместных действиях по решению проблемы Аральского моря и Приаралья, экологическому оздоровлению и обеспе-чению социально-экономического развития Аральского ре-гиона, подписанного главами государств ЦА 26 марта 1993 года в Кызыл-Орде. http://base. spinform. ru/show_doc. fwx?rgn=8609

6 Мироненков. Что кроется за нехваткой воды: ситуация с наличием водных ресурсов и водопользованием в Центральной Азии 18 ноября 2006. http://c-asia. org

7 Ужулис В. Водные конфликты в Киргизии как фактор политического риска в Центральной Азии 11 октября 2006. http://www. c-asia. org

7 Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)

1. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі

2. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі

Тапсырманың берілген күні « 10 « 09 20 20 ж.

Ғылыми жетекшісі PhD, доцент Кенжеғали Ж. М.

Тапсырманы қабылдады: студент Исабеков Жалғас Сәкенұлы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе. . 4

1 Қазақстан мен Қырғызстанның су ресурстары. ……7

1. 1 Қазақстан Республикасының су қорлары. …. . 7

1. 2 Қазақстанның су ресурстық мәселелері және оларды шешу жолдары… . . . 20

1. 3 Қырғызстанның су ресурстары. …. 34

2 Қазақстан мен Қырғызстан су-энергетика саласындағы ынтымақтастығы. . …… . . . 39

2. 1 Орталық Азиядағы су ресурстары мәселесі. . …. ……. . 39

2. 2 Қазақстан мен Қырғызстанның су-энергетика саласындағы ынтымақтастығы. … . . . 49

2. 3 Орталық Азиядағы су мәселелері: Шу және Талас өзендерінің мысалында. . …56

Қорытынды. . . …. . 61

Пайдаланылған әдебиетттер тізімі. …. . 65

Қосымша . . . 68

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Су ресурстарының тапшылығы, сондай-ақ олардың сапасының елеулі нашарлауы бүгінде жекелеген елдер мен тұтас өңірлер тап болып отырған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Су-кез келген эко-әлеуметтік жүйенің ажырамас бөлігі және су жүйелеріне адами және техногендік әсер етуден туындаған оның жағдайының күрт нашарлауы сөзсіз табиғи және әлеуметтік-экономикалық дағдарыстарға әкеледі. Суды әлемдік тұтынудың өсуі, оның ластану деңгейінің артуымен қатар, су ресурстарына қол жетімділігі төмендейтін елдер санының өсуіне алып келеді. Осыған байланысты су көптеген елдер мен жекелеген аймақтардың экономикалық дамуының негізгі шектеуші факторларының біріне айналды.

Орта Азия өңірі елдерінің экономикасы трансшекаралық су ресурстарын бірлесіп пайдалануға қатты тәуелді. Аймақ халқының көп бөлігі трансшекаралық өзендердің бассейндерінде суармалы егіншілікпен айналысады және барлық ауылшаруашылық өнімдерін береді. Өңірде өнеркәсіптің өндіруші, өңдеуші және жоғары технологиялық салалары да су ресурстарын пайдаланады.

Алайда, Орта Азия аймағына су ресурстарының шектеулі болуы, оларды пайдаланудың маусымдық және аумақтық біркелкі еместігі тән. Өзендердің төменгі ағысында орналасқан Орталық Азия аймағының елдері жоғары ағыстағы пайдаланушыларға байланысты. Өз кезегінде, өзендердің жоғарғы ағысында орналасқан елдер төменгі ағыс елдерінің сұраныстарына байланысты қиындықтарға тап болуы мүмкін. Судың жетіспеушілігі және оның ластануы аймақ елдерінің экономикалары тап болатын ең маңызды мәселеге айналады. Өсіп келе жатқан су тапшылығы халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету және жұмыспен қамту деңгейін төмендетеді, бұл өңір елдеріндегі кедейлікпен күрес проблемасын шешуді қиындатады.

Су ресурстарының сарқылуы мен ластануы экологиялық ахуалдың нашарлауына да себепші болады.

Қазіргі және болашақтағы су пайдалану қажеттіліктерін әділ және тұрақты қамтамасыз ету Орталық Азия өңірі мемлекеттерінің су айрықтары қазіргі мемлекеттік шекараларға сәйкес келмейтін өзендердің су ресурстарын трансшекаралық басқару саласындағы экономикалық өзара іс-қимылын талап етеді. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ортақ су ресурстарының болуы халықаралық қақтығыстардың себебі де, көрші елдердің интеграциясы үшін қосымша экономикалық негіз бола алады.

Қалыптасқан жағдай Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикаларына су ресурстарын бірлесіп басқарудың сенімді тетігін әзірлеуді және осы саладағы ынтымақтастықтың орнықтылығын арттыруға және өңір елдерінің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ететін мемлекетаралық институттарды қалыптастыруға бағытталған экономикалық саясатты тиісті түзетуді талап етеді.

Бүгінгі таңда Орталық Азия аймағында энергетикалық ресурстарға, ең алдымен, өзара экономикалық қатынастардың су шаруашылығы құрамдас бөлігіне ерекше назар аударылуы кездейсоқ емес, бұл дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды.

Диплом жұмысында шешілетін ғылыми мәселенің қазіргі жағдайын бағалауда қарастырылып отырған мәселеленің қазіргі күн тәртібіндегі өте көлемді және күрделі екендігін аңғаруға болады. Мәселенің ауқымдылығы мен маңызы қазіргі уақытта Орталық Азия өңірінде және атап айтқанда Қазақстан-Қырғызстан аумағында трансшекаралық су ресурстарын пайдалану мәселелерін кешенді зерттейтін жұмыстар әлі де аз деп айтуға мүмкіндік береді. Осы тақырып бойынша жарияланған жұмыстардың көпшілігі негізінен Орта Азия аймағының су мәселесінің құқықтық немесе саяси аспектілеріне қатысты. Сонымен қатар, өңірде трансшекаралық су ресурстарын пайдаланудың экономикалық құрамдасына едәуір аз көңіл бөлінді.

Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми жаңалығы мен тәжірибелік маңызы. Қазақстан-Қырғызстан мемлекеттері үшін маңызды трансшекаралық өзендердің бірлескен су ресурстарын басқарудың жаңа тетігін қамтамасыз ету қажеттілігі, бірлсекен механизмдерді ойластыру, аймақтағы қазіргі су-энергетиклық мәселелерді қарастырған кезде маңызды. Жұмыстың ғылыми жаңалығы түркі тілдес бауырлас екі ел арасындағы қарым-қатынастың Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі кездегі жаңа сипаттағы ынтымақтастықтың қалыптасуы мен даму барысын, проблемаларын, болашағын арнайы тақырып ретінде жүйелі түрде ғылыми тұрғыдан зерттеуге талпыныс жасалды.

Қазақстан мен Қырғызстан Республикалары арасындағы дипломатиялық байланыстар орнағаннан кезеңнен бастап су ресурстары саласындағы өзара қарым-қатынастарының даму динамикасы, мемлекеттердің ұстанымдары деректер мен жарық көрген ғылыми зерттеулерге сүйене отырылып зерттеліп, бір жүйеге келтірілді.

Тарихи оқиғаларды жүйелей отырып халықаралық құқық талаптарында өзара сыйластық пен тең құқылы қағидаға негізделген Қазақстан мен Қырғызстан мемлекеттері арасындағы су ресурстарын реттеу саласындағы ынтымақтастықтың басым бағыттары қарастырылып, олардың болашағына болжау жасалды, қазіргі уақытта орын алып отырған кемшіліктер көрсетілді.

Зерттеудің мақсаты. Трансшекаралық су ресурстарын пайдалануға байланысты Қазақстан-Қырғызстан проблемаларының барлық спектрін кешенді зерттеу, сондай-ақ осы негізде бар мәселелерді шешу және Қазақстан мен Қырғызстанның экономикалық қатынастарын нығайту мүддесінде трансшекаралық ынтымақтастықтың жаңа тетігін әзірлеу бойынша ұсынымдар әзірлеу болып табылады.

Диплом жұмысының міндеттері:

- Қазіргі таңдағы Қазақстан мен Қырғызстанның су ресурстық мәселелері және оларды шешу жолдарын анықтау;

- Қазақстан мен Қырғызстан су-энергетика саласындағы ынтымақтастығына талдау жүргізу;

- Орталық Азиядағы туындап отырған қақтығыстық жағдайлар негізінде су ресурстарының мәселесін шешуде Шу-Талас өзендерінің мысалын қолдану ерекшеліктерін анықтау;

Диплом жұмысының деректік негізі. Деректік негізін төмендегідей құқықтық нормативтік құжаттар, келісімшартар құрайды:

Қырғыз Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасындағы Шу және Талас өзендеріндегі мемлекетаралық пайдаланудағы су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану туралы келісім (Астана, 2000 жылғы 21 қаңтар) ; Қырғыз Республикасы мен Қазақстан Республикасының Шу және Талас өзендеріндегі мемлекетаралық пайдаланудағы су шаруашылығы құрылыстарын пайдалану жөніндегі комиссиясы туралы ереже, және т. б.

Диплом жұмысының тарихнамалық негізі. Осындай маңызды және өзекті тақырыпты: Ян Зелинский, Аламанов С. К., Мироненков А. П., Ясинский В. А., Сәрсембеков Т. Т. және т. б. авторлар зерттеді.

Диплом жұмысының зерттеу нысаны. Қазақстан-Қырғызстан арасындағы қатынастар мысалында трансшекаралық су ресурстарын пайдалану және қорғау саласындағы өңірлік мәселелер, осы проблемаларды реттеу бойынша қалыптасып отырған ахуал, сондай-ақ ұлттық және өңірлік деңгейлерде мемлекетаралық ынтымақтастықтың жаңа тетігін құру перспективалары болып табылады.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі мен тәжірибелік базасы. Құрылымдық, жүйелік және салыстырмалы талдау болды, оның ішінде статистикалық әдістерді қолдана отырып, зерттеу объектісі мен тақырыбын кешен мен динамикада зерттеуге, оның маңызды элементтерін, олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігін анықтауға мүмкіндік берді. Екі елдің трансшекаралық су ресурстарын пайдалану проблемалары - экономикалық аспект басым болған кезде - адам өмірінің әртүрлі салаларына әсер ететіндіктен, автор пәнаралық тәсілді де қолданды.

Жұмыстың негізгі тұжырымдары мен нәтижелері жоғары оқу орындарының халықаралық қатынастар және география, тарих мамандықтарында оқитын студенттері үшін көмекші құрал бола алады, сонымен қатар курстық жұмыс және эссе, реферат, баяндама сияқты жазба жұмыстарын орындау кезінде студенттерге әдістемелік нұсқау ретінде пайдалануға болады.

1. Қазақстан мен Қырғызстанның су ресурстары

1. 1 Қазақстан Республикасының су қорлары

Қазақстан аумағының сумен қамтамасыз етілу көрсеткіші бойынша жаңартылатын су ресурстарының шектеулі қорына ие. Бұл ең бай табиғи қорларды игерудің және тұрақты дамудың маңызды шектеулі факторы болып саналады. Климаттың географиялық орналасуы, континенталдылығы және қуаңшылығы, жер бедері құрылымының сипаты су ресурстарының аумақ бойынша және жыл мезгілдері бойынша біркелкі бөлінбеуіне себепші бола отырып, елдің жер үсті суларының қалыптасу процестері мен режиміне ерекше ерекшелік береді.

Елді сумен қамтамасыз ету проблемаларының күрделілігі Қазақстанның жаңартылатын су ресурстарының жартысына жуығы оның шегінен тыс жерлерде қалыптасуымен айқындалады. Жер асты сулары, сондай-ақ

аймақтардың аумағы бойынша біркелкі бөлінбеуі бар, олардың сапасы мен қорлары елдің аймақтарында әр түрлі. Елдің су ресурстарын қалыптастырудың табиғи-климаттық және геосаяси жағдайларының жиынтығы көптеген өңірлер мен экономика салаларының суға қол жеткізуін айтарлықтай қиындатады. Ауыл шаруашылығы-суды негізгі тұтынушы, оның үлесіне пайдаланылатын су ресурстарының жалпы көлемінің 75 пайыздан астамы тиесілі. Өнеркәсіп орта есеппен 18-22 пайызды пайдаланады, ал жылдық коммуналдық-тұрмыстық қажеттіліктерге су шығыны барлық экономика салалардың жалпы шығындарының шамамен 7 пайызын құрайды. Қамтамасыз ету проблемасы бірнеше жылдар бойы республика үшін өте өзекті болып қалуда халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету. халықты орта есеппен су құбырымен қамтамасыз ету 75% - ды құрайды, соңғы жылдары ауыз су үшін орталықтандырылмаған көздерден-құдықтардан, ашық су қоймаларынан және арықтардан суды пайдалану өсуде. Қазақстандағы сумен жабдықтау және кәріз жүйелерінің қиын жағдайда екенін атап өтуге болады: олар жеткілікті сумен жабдықтауды қамтамасыз етпейді; сумен жабдықтау сенімсіз және сапасы төмен; су көздерін пайдалану және ағынды суларды тазарту барған сайын артып тиімсіз болып келеді; судың төмен сапасына байланысты аурулардың саны артып келеді. Су ресурстарының шектеулілігі, олардың аумақтық және маусымдық біркелкі бөлінбеуі қатал жылдардың жоғары қайталануымен бірге су үшін бәсекелестіктің күшеюі қақтығыс жағдайларының ықтимал ошақтарын тудырады. Егер кеңестік кезеңде Орталық Азия аумағында олар жергілікті ретінде қарастырылса, енді олардың халықаралық аспектісі бар, және реттелмеген жағдайда аймақтағы этносаяси тұрақсыздық пен шиеленісті тудыруы мүмкін.

Трансшекаралық өзендерді бірлесіп басқару және қорғау - ең күрделі халықаралық проблемалар, өйткені бір өзен бассейнінде орналасқан елдердің экономикалық және саяси мүдделері, әдетте, сәйкес келмейді. Құқықтық және экономикалық аспектілері бойынша ұстанымдарды жақындастыру халықаралық су ағындарын басқарудағы ынтымақтастық өте ұзақ процесс, халықаралық құқықтық қатынастарға сүйенуге тиіс мемлекеттік саяси диалогты талап етеді.

Осы саладағы нормалар, бірлескен бассейндік ынтымақтастық шеңберіндегі екі және көпжақты ынтымақтастық тәжірибесін сақтау үшін арнайы комиссиялар немесе комитеттер құрылды.

Соңғы онжылдықта жинақталған көптеген проблемаларға қарамастан,

Республика үкңметі саланы қиын жағдайдан шығару бойынша белсенді іс-қимыл жасауда. 2002 жылдан бастап экономиканың су секторын қаржыландыру қалпына келтірілді, республикалық бюджеттен

2 320 млн теңге (15, 4 млн АҚШ доллары) бөлінді. 2003 жылы бұл көрсеткіш 6 000 млн теңгені (40 млн АҚШ долл. ) құрады. Инвестициялар көлемін көздейтін "ауыз су" салалық бағдарламасы қабылданды.

Бағдарламаны 2010 жылға дейін іске асыру үшін - 115, 1 миллиард теңге (0, 8 млрд АҚШ долл. ) бөлінді.

Елдің одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамуы, экологиялық проблемаларды шешу мемлекеттік су саясатымен, стратегияны дұрыс таңдаумен, . елдің су шаруашылығын дамыту және басқаруымен, елде болып жатқан түбегейлі реформамен анықталады.

Саясат - экономика, оның ішінде су шаруашылығы саласы да су саласына белгілі бір талаптар қояды.

Экономика салалары мен табиғи кешендерді сумен қамтамасыз ету табиғи су ресурстарының қолда бар үлесін ұлғайту және оларды ұтымды пайдалану бағыттарында жүзеге асырылуы тиіс.

Су ресурстарын өзен бассейнінің су жинау алаңындағы бірыңғай гидрологиялық процестің құрамдас бөлігі ретінде қарастырған жөн. Қазіргі жағдайда өзен жүйелері бассейндік су шаруашылығы жүйесін құрайтын өзара байланысты объектілердің табиғи-антропогендік кешені болып табылады. Мұндай жүйелерді басқарудың мақсаты су ресурстарын қалыптастыру, бөлу, пайдалану және қорғау үшін құқықтық, инженерлік және экологиялық негізде оңтайлы жағдайларды қамтамасыз ету болып табылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс