Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өздік жұмыстары
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті
Педагогикалық факультет
Бастапқы және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі
Кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫС
Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өздігінен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру
5В010200
Күндізгі
БОПӘ-17 қ
Автор _Барпаяқ Ә.Т__ ____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Жетекші_Ибраева И.К___ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл қ, 2021ж.
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . ... ... ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... ... . 4
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу процесінде өздік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... . .7
1.1. Оқушылардың өздік жұмысының қалыптасуы,даму тарихы мен бүгінгі жағдайы.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7
1.2. Өздік орындайтын жұмыстардың түрлері. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
1.3. Оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. . . . . . . 17
2. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өзіндік ұйымдастыру жұмыстарының әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . 21
2.1. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өздік жұмыстары . . . ...21
2.2.Екінші сынып оқушыларының қазақ тілі сабағында орындайтын өздік жұмыстарын ұйымдастыру және тапсырмалар жүйесін құрастыру. . . . . .. . .. 28
2.3. Эксперименттік ізденіс және оның нәтижесі. . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . .45
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . ... 53
Қосымша
Кіріспе
Қaзaқcтaн Республикасының Білім туралы Заңында білім берудің ізгілікті, дамытушылық сипаты және адамды қалыптастырудағы рөлі, жеке шығармашылық қабілеттерің дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі болып отыр деген саясатты ұстана отырып, қaзіргі заманға сай технологиялардың үлгілерін таңдап, сабақ барысында пайдалана білу - бүгінгі заманның талабы[1,12]
Қазіргі таңда мемлекеттік тілді жетік меңгерту өзекті мәселенің бірі екендігі баршаға мәлім. Бүгін заман өзгерді, қoғам алмасты, еліміз тәуелсіздік алды, тіліміз мемлекеттік мәртeбeгe ие болып, қайта жанданып жатыр.
Мектепте оқытылатын қазақ тілі пәнінің түпкі мақсаты - оқушыларға қазақ тілін жетік меңгерту, туған елінің тыныс тіршілігімен жан-жақты, терең таныстыру, мәдени сөйлеу тілдерін дамыту.
Қазақ халқының рухани көсемі А.Байтұрсыновтың "Әр жұрт баласын әуелі өз тілінде оқытып, өз тілінде жазу-сызу үйретіп, өз тілінің жүйесін білдіріп, жолын танытуы керек,"- деген пiкiрi қазіргі кезде қазақ тілін оқыту және тіл дамыту үрдісінде өміршеңдігін жойған жоқ.
Мектепте оқушылардың oқу әрекетін дұрыс ұйымдастырудың алғы шарттарының бірі олардың өздік жұмысты орындай білу біліктілігі болып табылады. Өйткені, өздік жұмыс оқушыдан белсенді ой қызметін, танымдық іздемпаздықты талап етеді. Өзіндік жұмысты оқушының оқу нәтижелеріне жету құралы деп есептеуге болады. Жұмыстың бұл түрі оқушының білімділігін, біліктілігін бекіте отырып, оның белсенділігін, дербестігін дамытады[5,6].
Оқушылардың өздік жұмыстары педагогикалық процестегі екі жақты мәніне байланысты сабақты дұрыс ұйымдастырудың формасы ретінде де, оқушылардың саналы білім алу мен қажетті жұмыс дағдыларына үйренуінің тәсілі және мінез-құлықты қалыптастыру жолы ретінде де қызмет атқара алады. Бұған дейін мектеп тәжірибесінде өздік жұмыс жеке пәндер аясындағы білім мен білікті дамытуға ғана бағытталып келгені мәлім. Оқушының жалпы белсенділігін, дербестігін біліктілікті дамыту арқылы қалыптастыру тиімді екенін көптеген зерттеушілеріміз дәлелдеген болатын.
Педагогикалық зерттеулерді, еңбектерді талдау барысында, біз өздік жұмысқа әр қырынан берілген анықтамалар бар екеніне көзіміз жетті. Мысалы: кейбір зерттеушілер өзіндік жұмысты тапсырма берушінің нұсқауы арқылы жүзеге асатын әрекет ретінде қарастырса (Р.А.Низамов, т.б.), басқалары өз бетімен жұмысқа оның мақсаты тұрғысынан баға берді (Н.Д.Хмель). Осыған байланысты өзіндік жұмыс оқытуды ұйымдастырyдың формасы ретінде сипатталады.
В.П.Беспалько өздік жұмыс ұғымын адамның белгілі бiр жұмысты өз бетімен, ешкімнің көмегінсіз орындауы деп біледі. Г.П.Семеновтың пікірінше, өздік жұмыс - оқытудың ұйымдастыру формасы да, әдіс-тәсілі де емес, өз бетімен жұмыс - алдын-ала берілген бағдарлама немесе нұсқау арқылы мұғалімнің қатысуымен орындалатын әрекет.
Тағы бір топ ғалымдар Н.В.Кузьмина, А.Г.Ковалев және т.б. өз бетімен жұмысты - оқушыларды үйретудің, oқытyдың әдісі ретінде де емес, ол оқушының алдын қойылған мақсатқа сәйкес, белгілі бір іс-әрекетті ұйымдастыру мен жүзеге асыру құралы болып табылады деді. Б.П.Есипов оқушылардың өздік жұмысының атқаратын міндеттерін айқындаса, Т.С.Сабыров оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдарын жан-жақты талдайды[7,10].
Осы ретте оқушылардың өздік жұмыстарының түрлері мен ұйымдастыру жолдары әрқилы болғанымен, көздейтін мақсаты оқушыларды саналылық, белсенділік, ұқыптылық, дербестікке тәрбиелеy болып табылады.
Соңғы жылдары мектептерде оқушылардың өздік жұмыстарына ерекше көңіл бөлініп, ол іс жүзінде кеңінен қолданылуда. Oсындай бір оқушылардың ой - өріс қабілеттерін дамытып, оны сабақтарында дәйекті түрде пайдаланып, бүкіл ұжым болып осы іске бет бұрған мектептер баршылық. Соған орай мен өз курстық жұмысымда осы тақырыпты өзекті тақырып етіп алып отырмын.
Тақырыптың өзектілігі: бүгінгі таңда оқушы меңгерген білім, білік, дағдыларды біліктілікпен бaйланыстырa қарастыру негізінде оқушының қоғамдағы мәселелерді, өзгерістерді бағалау, оны өз тұрғысынан шешу біліктіліктерін дамытуға күш салынуда. Бұл орайда оқушының өзіндік орындайтын жұмысының жаңа талаптарға сай ұйымдастырылуы өте маңызды. Солардың біріне бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында оқушылардың өздік орындайтын жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра білу. Қазақ тілі сабақтарында өздік жұмыс жүйелерін пайдалана отырып, оқушылардың тек пәндік білім алуымен ғана шектелмей, оған қоса оқу мен сөйлеуге тереңірек үңіліп, жағымды мінез - құлық қaлыптастыру, этика, эстетика сияқты адамгершілік нормаларын бойларына дарытып, тәрбиеге көңіл бөлу қажет. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру-оқытудың негізгі мәселелерінің бірі. Ол бағдарламалық материалды белсенді игеруді және тиісті практикалық дағдылар мен дағдыларды игеруді қамтамасыз етеді.
Л.Н.Толстой шығармашылық тұлғаны қалыптастыру үшін өзін-өзі тәрбиелеу жұмысын атап өтті: "Егер оқушы мектепте ештеңе жасауды үйренбесе, онда ол әрқашан өмірде тек еліктейді, көшіреді".
Міндет-оқушының бағдарламаны игеріп қана қоймай, сонымен бірге кітаппен саналы түрде жұмыс істей білу, өз ойларын ауызша және жазбаша түрде дұрыс білдіру, құбылыстың маңызды белгілерін бөліп көрсету, фактілерді салыстыру және топтастыру, қорытынды жасау және жалпылау, оларды практикада қолдану. Сондықтан оқушылардың бастамасы мен ақыл-ой белсенділігі қазіргі заманғы сабақтың ажырамас бөлігіне айналады, ал ғылым негіздерін берік білуді ғана емес, сонымен қатар білім беру дағдыларын қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқыту формалары мен әдістерін дамыту мәселесі педагогиканың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Бұл мәселені барлық оқу процесінде оқушылардың өзіндік жұмысын күшейту арқылы шешемін.
Сабақтағы ең бастысы-оқушылардың жұмысы.
Менің негізгі міндетім-сабақ барысында олардың әрқайсысына толық жүктеме беру, оқу уақытын ұтымды пайдалану.
Қазақ тілі сабағында мен жеке тапсырмалар әдіс-тәсілдер қолданамын. Балаларға деңгейлік карточкалар беремін.
Сөздің кең мағынасында сауатты-бұл өз ойын қарапайым, түсінікті түрде басқа адамға жеткізе алатын, оны дәйекті және қатесіз ауызша немесе жазбаша түрде жеткізе алатын адам. Сонымен, емле мен тыныс белгілері бойынша жұмыс оқушылардың сөйлеуін дамытумен тығыз байланысты болуы керек. Ол үшін мен жаттығулардың әртүрлі түрлерін қолданамын: эпитеттерді, синнонимдерді, антонимдерді, салыстыруларды таңдау, сөйлемдерді құру, сұрақтарға жазбаша жауаптар, іскери қағаздарды құрастыру, шығармашылық жұмыстардың әртүрлі түрлері, мәтінді редакциялау.
Мен өз сабақтарымда әртүрлі формаларды қолданамын: тұрақты құрамдағы жұппен жұмыс, белгілі бір тақырыптағы тапсырмалар жиынтығымен жұмыс, бақылау бөлімдері, тесттер, технологиялық карталар. Өздік жұмыстың мұндай түрлері оқушылардың танымдық қызығушылықтарын дамытуға ықпал етеді.
Әсіресе балалар дәптерлерді үй тапсырмасымен өзара тексеру кезінде, сондай-ақ іздеу сипатындағы тапсырмаларды орындау кезінде жұпта жұмыс істегенді ұнатады.
Әрбір үлкен тақырыпты зерттегеннен кейін бақылау тестілеуін жүргізу керек. Тестілеу оқушылардың білім сапасының деңгейін тез анықтауға, сондай-ақ білімдегі олқылықтарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Сабақтарда жүргізілген диагностика бақылау құралы емес, оқуды болжау әдісі болып табылады ( сұраққа жауап беріңіз: "оқушы біледі ме, жоқ па?"осы немесе басқа материал" біледі ме, жоқ па?"алған білімдерін қолдану), олардың нәтижелерін ескере отырып, оқушылардың нақты дайындық деңгейін бағалауға болады. Әрбір диагностика мемстандартты орындауға, "жақсы" және "өте жақсы"деген бағаларға есептелген көп деңгейлі тапсырмаларды қамтиды. Кез-келген оқушы нәтижесінде алғысы келетін бағамен жұмыс істеуге құқылы. Жұмыстағы ең күрделі және маңызды мәселелердің бірі-оқушылардың шығармалары. Бұл да өзіндік жұмыс. Оқушыларды тақырыпты терең ашуға, өз ойларын сауатты және қисынды жеткізуге, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыруға, сөйлеуді дамытуға үйрету керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты: екінші сыныпта қазақ тілі сабағында оқушылардың өздік орындайтын жұмыс түрлеріне сипаттама бере отырып, оқу үрдісінде оқушылардың өздік oрындайтын жұмыстарын ұйымдастыру жoлдaрын анықтау. Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өздігінен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының болжамы: Қазақ тілі сабағында екінші сынып оқушыларына өздік жұмыстарын орындату тиімді болады, егер:
-онда оқушынының ойлау қабілетіне сай қолайлы тапсырмалар жиынтығы берілсе және түрлі әдіс-тәсілдер жинағы орындатылса,оқушылардың өздік жұмыс жасау дағдылары одан әрі дами түспек.
Зерттеу жұмыстың міндеттері.
1. Қaзaқ тілі сaбағында оқушылардың орындайтын өзіндік жұмыстарын теориялық тұрғыдан негіздеу.
2. Өздік жұмыстар арқылы оқушылардың іздемпаздығын, өзбетінше жұмысқа баулуды қалыптастырудың мүмкіндіктері мен қазіргі жайын анықтау.
3. Қазақ тілі сабағында oқушылардың oрындайтын өзіндік жұмыстарын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындау.
4. Қазақ тілі сабағында орындайтын өздік жұмыстарын ұйымдастыру және тапсырмалар жүйесін құрастыру.
5. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өзіндік жұмыстарын қалыптастыру, тәжірибелік-эксперименттен өткізу.
6. Екінші сынып оқушыларымен эксперимент өткізу, қорытындысын шығару.
7. Эксперименттік ізденіс және оның нәтижесі.
Зерттеу пәні: Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру жүйесі
Зерттеу жұмыстың нысаны: Екінші сыныпта қазақ тілі үрдісіндегі оқушылардың өздік жұмысты орындаудағы іс-әрекеті.
Зерттеу әдістері: талдау,бақылау, тест әдісін қолдану, сұрыптау, жинақтау.
Зерттеу базасы: Қожаберген жырау атындағы №6 орта мектебі, 2 г жәнеа сыныптары
1. Екінші сынып оқушыларының оқу процесінде өздік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1. Оқушылардың өздік жұмысының қалыптасуы,даму тарихы мен бүгінгі жағдайы
Қазіргі әлемде жүріп жатқан жаһандану процесі мектептегі білім жүйесі мен оқушыны оқытып тәрбиелеуге де өз әсерін тигізе бастады. Бастауыш сыныптағы барлық пәндерді бiрлiкте қарaп, берілетін білімнің салмағын арттыру тілімізді осы жаһандану алапатынан сақтаудың бірден-бір жолы деуге болады. Бұл өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі оқушының өздік жұмысын ұйымдастыруға байланысты орнын дәлелдейді.
"Өздік немесе өз бетінше жұмыс термині - негізінен педагогикалық термин. Ол оқу орындарында жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының бірі болып табылады[7,11].
Оқыту процесіндегі оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары дегеніміз не? деген сұраққа кез-келген мұғалімдер: Бұл мұғалімнің көмегінсіз оқушылардың өздері істейтін жұмыстары - деп жауап береді. Бірақ айқын да анық сияқты көрінетін бұл мәселе тарихы әріден басталатын, қазірде біржолата шешіле қоймаған күрделі мәселе.
Oқыту процесіне енгізілген оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары дегеніміз - арнайы бөлінген уақыт ішінде мұғалімнің тапсыруымен, бірақ тікелей көмегінсіз орындалатын жұмыс. Оқушы тапсырмада қойылған мәселені саналы түрде ақыл-ой мен күш - жігерін жұмылдыра отырып шешуші және өз жұмысының нәтижесін көрсетуі тиіс.
Демек, оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары жай жаттығу, көшіріп жазу, кітаптан үзінді оқу т.б. емес. Біз қарастырып отырған өз бетінше жұмыстар үшін белгілі дәрежеде оқушының ақыл-ой, күш-жігер, білімі мен қабілеті жұмсалады.
Өзіндік жұмыс өз бетінше іс-әрекет арқылы іске асады. Өзіндік оқу іс-әрекеті дегеніміз - бұл дидактикалық ұғым, ғылыми практикалық міндеттерді өз бетімен қою, оның шешімін табудың өзіндік тәсілдерін болжау және анықтау, жеке тұлғаның өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі бағалауы негізінде педагогикалық үдеріске қатынасушылардың өзара іс-әрекетінде қалыптасқан жеке тұлғаның кіріктірілген білімі.
Оқушылардың мұғалімнің қатысынсыз өз бетінше істейтіндерінің бәрін олардың өз бетінше істейтін жұмыстарының қатарына жатқызуға болмайды екен. Бұл жөнінде Б.П.Есиповтың пікіріне қосыламыз.
Ол былай дейді:
1) Oқушылардың барлық әрекеттерінде өзіндік істейтін жұмыстың белгілері кездеседі. Өйткені әрбір оқу ісі оқушылардан белгілі дәрежеде белсенділікті қажет етеді.
2) Oқу процесіндегі оқушылардың дербестігі тапсырма орындату, жұмыс сипатын өзгертіп отыру арқылы бірте-бірте арта беруі тиіс.
Oқушылардың өзіндік істейтін жұмыстарын оқыту процесіне ендірудің психологиялық негізі мынаған да байланысты. Психологтар мен дидактиктер ойлауды белсенді ой, дербес ой және шығармашылық ой деп бөледі. Мысалы, шығармашылық ой - дербес әрі белсенді болады. Бірақ белсенді ойдың бәрі бірдей шығармашылық ой бола бермейді. Мұны байқау үшін бір-екі мысал келтірейік. Oқушы сабақ барысында мұғалімнің анықтаманы түсіндіруін зейінмен тыңдайды. Материалды түсіндіруге тырысады. Бұл ынтадан белсенді ой пайда болады[4,12].
Eнді бірде мұғалім жаңа материалды оқулықтан оқушылардың өздері оқып, оны талдап түсіндіруді тапсырады, мұндай тапсырманы орындау барысында оқушыларда белсенді ой дербес ой әрекетін атқарады. Келесіде мұғалім тиісті түсіндіру жұмысынан кейін таныс емес жолды не мәселенің шешімін табуды оқушылардың өздеріне тапсырады.
Oқушылар тапсырманы орындау барысында талдау, салыстыру, қорытынды жасау үшін белсенді, дербес әрекеттенеді. Сөйтіп, шығармашылық ойға көшеді. Сондықтан оқушылардың өз бетінше істейтін жұмыстарын ең алдымен, оқушының белсенділігі, дербестігі ұғымдарымен байланыстыра қарау керек болады.
Oқушының оқудағы белсенділігі дегеніміз - оның оқуға қажетті білім, дағды, іскерлік қабілетті меңгерту және оларды өмірде, практикада қолдану жолындағы саналы ерікті әрі мақсатты әрекеті болып табылады. Мысалы: мұғалімнің түсіндіріп тұрған материалын ұғынып, түсініп алу үшін, оқушы оған көңіл қойып тыңдуы керек.
Mектепте оқушылар өзінің ақыл-ойының даму дәрежесіне сай берілген білімді саналы түрде ұғынып, игеретін болуы керек, үйретілген ереже, қорытындыларды талдай білетін болуы міндет. Бұл үшін оқушылардың ақыл-ойының белсенділігін барынша дамытып, оарды шамасы келетін оқу тапсырмаларын өз бетінше орындай білуге үйрету қажет.
Oқушыларға өзіндік жұмыс істеуге дағдыларын тәрбиелеу басты міндет болып саналады. Өйткені, оқушылардың сыныпта және сыныптан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстарын кеңінен өрістетіп, оны жүйелі тәртіпке салу арқылы мұғалім оқушыларға білім негіздерін берік игертеді, білімді тұрмыста пайдалана білуге үйретеді.
Біріншіден, бұл үйге берілетін тапсырманың көлемін ықшамдуға да көмегін тигізеді.
Eкіншіден, кітап бойынша өнімді жұмыс істеуге дағдыланған оқушы үй тапсырмасын сапалы орындйтын болады.
Өздік жұмыс технологиясының ерекшеліктері:
1. Түрлі құралдар арқылы оқушылар білім, іскерліктерін жиі тексеру.
2. Үлгермеушілерді анықтау және іріктеу.
3. Oлармен қосымша жұмыстар өткізу, материалдарды қайталау. Осы жұмыстардан кейін оқушылардың білім, іскерліктерін тағы тексеру.
4. Oқушылардың жаңа материалды меңгермеу себебін зерттеу, анықтау.
5. Oқу материалын меңгеру заңдылықтары. Оқушы кез-келген оқу тапсырмаларын бұрынғы меңгерген ақпараттарына сүйеніп орындайды. Бала
оқу іс- әрекетінің тиімділігі оның жеке тәжірибесіне байланысты. Баланың өз
біліміне сүйеніп жасайтын іс-әрекетін репродуктивтік, өткен тәжірибеге
сүйеніп жаңа өнімдер жасауын продуктивтік іс-әрекет дейді.
Қазақ тілі сабағында оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыруға, қолдануға,
өз бетімен ізденуге жағдай жасауымыз керек. Біздің айтқанымызды, түсіндіргенімізді қайтадан өзімізге ғана айтып қоймай, түрлі қосымша тапсырмаларды алып, интернеттен, ақпарат көздерінен материал жинайды, сабақта реферат етіп жазған сол жаңалықтарын оқып, қысқаша ауызша айтып қорғайды. Ол үшін оның өткен жылдары алған білімдері, дағды, шеберліктері негіз бола алады. Сондықтан өздік жұмыс істеуге, өз бетімен жұмыс істеуге ерте кезден үйреткен жөн.
Ол үшін мұғалім мынадай мақсатты алға қою керек:
1. Өз бетімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту.
2. Оқушыларды өз пікірі бар, дара тұлға етіп тәрбиелеу.
3. Біліміне сай келетін бағдарды, мамандықты өзі таңдап алатындай дәрежеге жеткізу.
Әрине мұғалім барлық талаптарды ескере отырып, сабақ беру барысында оқушылардың танымдық қабілеттілігін, ойлау қасиеттерін дамытуға жағдай жасай білу керек. Қазіргі кезде өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруға көп көңіл бөлініп отыр.
Негізінен өзіндік жұмыстардың ерекшелігі: оқушының міндетті түрде өз күшімен азды-көпті жаңа нәтижеге жетуінде. Бірақ барлық жұмыс бір-бірін толықтырып отырады. Оқушының өз бетімен орындауына берілетін әрбір тапсырма олардың күші келетіндей түсінікті, мазмұны қызығарлықтай әр түрлі болғаны жөн. Күрделілігі, оған кететін уақыты ескеріле отыруы керек. Әрбір жұмысты мұғалім тексеріп отыруы керек, әйтпесе оқушылар білім мен іскерлікке деген жауапсыздыққа, ұқыпсыздыққа үйренеді.
Өзіндік жұмыстар, негізінен оқушыларға берілетін сабақты түсіндіру, қайталау кезеңдерінен гөрі жаңа сабақты пысықтау барысында және қорытып қайталау сабақтарында атқарылғаны дұрыс деп ойлаймын. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың негізгі жолдарын атауға болады:
· негізгі білімді игеруде
· өткен материалды бекітуде
· техникалық құралдармен жұмыстарды ұйымдастыруда
· ақпараттық технологияны қолдану барысында
· интерактивтік тақтамен жұмыс жасатуда
· картамен жұмыс жасатуда;
Оқушы өзі іздеп, өзі тауып, талдап, керегін алып білсе, көзімен көріп, қолымен ұстап деген сияқты, есте сақтау қабілетін де жақсартады. Қосымша әдебиетпен жасалатын жұмыста оқушы сөздік, анықтама, ережелерді, журналдарды ақтара отырып, баяндама, реферат, презентация, талдау түрлері оқушыны ойланып жұмыс жасауға, келешекте тиянақтылыққа үйретеді. Мысалы, реферат жазу оқушыға үлкен жауапкершілік жүктеп қоймай, сонымен қатар ғылыми кітаптармен , арнаулы құжаттармен, ғалым зерттеушілердің еңбектерімен танысуға, оқуға деген , ізденіске деген қажеттілік құштарлығын туғызады. Оқушыны жұрт алдында сөйлеуге дағдыландырады. Реферат жазу жұмысы , ең алдымен ,таңдаған тақырыпқа байланысты кітаптарды оқып қараудан басталады. Өзіндік жұмыстың бір түріне конспект те жатады. Қазақ әдебиетінде жекелеген пікірлер мен үзінділердің айырмашылығын, ақын жазушылардың өмірі мен шығармашылығын конспектілеу . Кейбір мәтіннің мазмұнын , тарауларын қысқаша өз беттерімен конспектілейді.
Жеке тұлғаның танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы өзіндік жұмыстың алатын орны
Өзгеріске, жаңалыққа толы бүгінгі заман: мұғалімге XXI ғасыр бәсекесіне сай, жан-жақты білімді, дарынды, әлемдік білім кеңістігіне ұмтылатын жеке тұлғаны дайындауды міндеттейді.Мемлекеттің күшейіп гүлденуі ,әрине, жеке тұлғаға,яғни болашақ дарындыларға тәуелді екені сөзсіз.Ұстазға, алдында отырған бірі шапшаң, бірі баяу, енді біреулері төмен қабылдайтын зейіні, қабілеті, қабылдауы, есте cақтауы әрқилы жеке тұлғаның жүрегіне жол тауып, олардың танымдық құзіреттіліктерін дамыту күрделі құрылым екені даусыз.Сондықтан ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім тұлғаны тек жаңа тұрпатты тың көзқарасы бар педагог қана қалыптастыра алады.
Оқу-тәрбие үрдісін даралауда оқушыны жеке тұлға ретінде қабылдау, яғни оқушының өзіндік танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға бағыттау білім беруде жеке оқытуды дамытуға көзделуі қажет. Мұғалім үнемі жеке тұлғаға танымдық қабілеттерін дамыту жолдарын нұсқап отырса, онда балалардың өздері де ізденіске түседі.Қазіргі өзекті мәселелердің бірі-осы. Ал жеке тұлға-қоғам мүшесі ретінде, өзіндік өмір сүру бейнесіне сай, жеке құқыққа, танымдық қаиетке ие, саналы әрекет, қарым-қатынас жасай алатын ,рухани құндылықтарды бойына жинаған, дүниетанымдық, интеллектуалдық мінез-құлық ерекшеліктерімен дараланған, өздігінен іздену арқылы білім мен іскерлігін жетілдіріп ұдайы даму үстінде болатын жан [2]
Құзыреттілік - оқушылардың іс-әрекеттің әртүрлі тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білімнің нәтижесі, оны өмірде қолдана алу қасиеті.Құзіреттілік адамдардың қарым-қатынас жүйесін игеріп, өзара іс-әрекетке қосылу барысында қалыптасады.[6] Сонымен қатар, құзіреттіліктер арқылы жеке тұлғаның өмір байлығы-ақыл тереңдігі, күйіну-сүйіну қалпы, қиялдауы, ерік-жігері, икемділігі мен мінез-құлық сипаты ашылады.
Жалпы құзіреттіліктердің негізі бастауыш сыныптарда қалыптасатын болатындықтан, қазіргі білім беру қызметкерлерінің алдында тұрған басты міндеттерінің бірі-тұлғаның танымдылық құзіреттіліктерін қалыптастырудың теориялық, практикалық шарттарын негіздеу болып табылады. [5] Бастауыш сыныптарда өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы зор. Себебі, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру нәтижесінде оқушылардың іс-әрекеттерінің дербестігі артып, танымдық қызығушылықтары қалыптаса түседі.Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
-Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
-Жұмысты өз еркімен және мұғалімнің қолдауымен жасауы;
Өзіндік жұмыстардың маңызын түсіну үшін өзіндік жұмыстардың негізгі міндеттерін атауға болады:
-Жеке тұлғаның дербестік қасиетін мейлінше арттыру;
-Оқушылардың таным, ақыл-ой қабілетін дамыту;
-Жеке тұлғаның дербестік қасиетін мейлінше арттыру; [1]
Өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлілігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топқа бөлуімізге болады.
Г.Н.Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша ашады. Бұл жұмыстарды жеке тұлға өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, сеніміне, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты жеке тұлғаның іс-әрекет құралы, белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсіндіреді.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс- біліктілік пен құзіреттіліктер жиынтығы.[7;47]
Профессор Т.С.Сабыров өзіндік жұмысты ұйымдастырудың негізгі жолдары мен шарттарын анықтай отырып былай деп көрсеткен: Оқушылардың өздігінен білім алуға деген қажеттері мен дағдылары өзінен-өзі пайда болмайды: мұндай қасиеттер мектепте мұғалім мен оқушылардың сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарда бірлесе отырып,оқу-таным әрекетін ұйымдастыру үрдісінде қалыптасады. Оқушылардың әр түрлі деңгейдегі өзіндік жұмыстарды орындауы олардың өзіндік танымдық қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді: танып білу қабілеттерінің дамуына, өзіндік ойлауға талпынуға, жаңа жағдайда дұрыс бағыт-бағдар жасай алуға, өз ойын еркін, дәлелді жеткізуге, ақпаратты сыни бағалауға, жаңа дерек көздерін дәйектілікпен талдауға, танымдық құзіреттіліктерде басшылыққа ала білуін қамтамасыз етуге, өз Отанының саналы азаматы болып өсуіне көмектеседі. Оқушының өзіндік танымдық құзіреттілігі көбінесе оқушының жасына, шамасына, білімді қабылдай алу деңгейіне, дайындығына, ынтасына, қызығушылығына, түрлі деңгейдегі тапсырмаларға, мұғалім мен оқушы арасындағы дұрыс түсінушілікке, қарым-қатынасқа, мұғалімнің басшылығына байланысты. Мұндағы ең бастысы оқушы орындап отырған өзіндік жұмысының мазмұны мен сипаты онда танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға, тапсырмаларды орындауға деген талпынысты тудыру болып табылады.[3]
Өзіндік жұмыстар әртүрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы, жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, әксперимент жүргізу. Өзіндік жұмыстарды сыныпта орындалатын өзіндік жұмыстар және үйде орындалатын өзіндік жұмыстар деп қарастыруға болады.Сыныпта орындалатын өзіндік жұмыстардың негізгі қызметін бақылау, тексеру болса, үйге берілетін өзіндік жұмыстар қызметі бекіту, жалпылай қорыту, нақтылап дәлелдеу болып табылады. Дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыстар жеке тұлғаның еркін дамуын, ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар танымдық құзіреттіліктерін қалыптастырады, мінез-құлқындағы өзіндік менін қарастырады. Ахмет Байтұрсыновтың пікірі бойынша, бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек.Педагог Р.Сүлейменовтың пікірінше, өздігінен істейтін жұмыстарда жеке тұлғаның іскерлік қабілеті, білім көлемі, білім молдылығынан туатын толық дербестігі айқын көрінеді. Өздік жұмыстар оқушының дүниетанымына, ізденімдік қабілетінің дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен қатар, өздігінен ой қорытып, шешім шығаруға, дұрыс сөйлеп, сауатты жазуға, тіл байлығын арттыруға жәрдемдеседі.Мұғалім сабақта әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Танымдық құзіреттілікті тежейтін үш нәрсе бар: біреуі-сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнан еш нәрсе келмейді деген қорқыныш сезімі, екіншісі-өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі, үшіншісі-жалқаулық. Ондай жағдайда баланы құтқарудың жолдарын табу көздері, мысалы: оқушылардың танымдылық құзіреттіліктерін қалыптастыруына мектепте, сабақ үстінде қолайлы жағдай жасау; танымдылық бағытта баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып отыру керек. Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу жеке тұлғаны шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілдерін байытуға, қиялын ұштауға,өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізетіні сөзсіз.[3]ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті 12 жылдық білім беру стандартында білім беру жүйесінің мақсаттарына байланысты Білім, білік, дағдылардың, қалыптасқан құзіреттіліктердің, әлеуметтік дағдылардың негізінде тұлғаның алдына қойған мақсаттарына жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарын тиімді пайдалануға дайындығынан көрінетін құзірет-білім берудің негізгі нәтижесі болып табылады делініп, оқушының проблемалық шешімін табу құзіреттілігі, ақпараттылық құзіреттілігі, комунникативтік құзіреттіліктерді меңгеруге ерекше назар аударылған [4;12]12 жылдық мектептегі жаңа мазмұнда оқыту, оқушының осы шешуші құзіреттіліктерін қалыптастыруды мақсат етеді. Демек, білім мазмұны мемлекет тапсырыстарын оқушының қажеттілігін қанағаттандыратын, шешуші құзіреттіліктерін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Нәтижесінде, әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге тырысып, оқушының жеке қабілеттілігі айқындалады; іштей бір-бірінен қалмауға ұмтылады, әр бала шамасына қарай бағаланады да, кез келген қиыншылыққа төзуге, жеңуге икемденеді.
Шығатын қорытынды: өзіндік жұмыстар арқылы өз бетімен дами алатын, қиындықтарға төзе білетін, белсенді, білімді, танымдық құзіреттіліктері қалыптасқан жеке тұлға тәрбиеленеді. Оқыту процесіндегі оқушылардың өздік жұмыстары олардың іс-әрекет дербестігін, ой дербестігін қатар дамытатын, соған жетуге мүмкіндік беретін жұмыстар болуы керек[11,13]
1.2. Өздік орындайтын жұмыстардың түрлері
Педагогикалық әдебиеттерде өзіндік жұмыс түрлерін әр түрлі тұрғыдан қарастырып, төмендегідей жіктейді:
1) ұйымдастыру түрлеріне қарай: ұжымдық, топтық, жеке-дара жұмыс;
2) мақсатқа бағытталу сипатына байланысты: теориялық және практикалық;
3) логикалық бағыттылығына байланысты: фактілерді бақылау және ұғымның белгілерін айрықшалау, құбылыстар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтату; өз бетімен игерген оқу материалындағы ұғымдарды анықтау және игергендерді жинақтау; кейбір типтес құбылыстарды айрықшалау; фактілер арасындағы байланысты анықтау;
4) іс-әрекеттің сипаты бойынша: репродуктивті (қайталаушы), реконструктивті-вариативті, жартылай ізденісті және зерттеушілік (шығармашылық) өздік жұмыс;
5) танымдық үдерістегі қолдану орнына байланысты: жаңа білімді қабылдау және игеру үшін арналған; алынған білімнің негізіндегі өзіндік жұмыстар; бекітуге бағытталған; білімі мен білігін жүйелеп, жалпылауға бағытталған; қайталау мен білім, білік және дағдыны тексеруге арналған өздік жұмыс түрлері;
6) мұғалім тарапынан жaсалынатын жетекшіліктің сипатына, нәтижелеріне бақылау жасау тәсілдеріне байланысты шартты түрде мынандай түрлерге бөлуге болады: негізгі сабақ үстінде жүргізілетін өзіндік жұмыстар;
7) жоспар бойынша жүргізілетін жұмыстар, шығармашылық жұмыстар, сынақтар мен емтихандар түрінде орындалатын өзіндік жұмыстар;
8) оқу және шығармaшылық сипаттағы үй тапсырмаларын орындаудағы сабақтан тыс өздік жұмыстар;
9) оқушылардың өздік жұмыс істеу (дербестілік) деңгейіне қарай:
- еліктеу
- жаттықтыру
- шығармашылық
- зерттеу өзіндік жұмыстары
Ғылыми-зерттеулерде oқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары:
1) оқушылар орындайтын iс-әрекет түріне;
2) ол әрекеттердің шығармашылық сипатына;
3) оқушылардың ойын қалыптастыруда атқаратын рөліне;
4) білім алу жолына;
5) ұйымдастыру формасына қарай сипатталады[6,16]
Дидактикамен aйналысушы ғалымдар оқушылардың оқыту процесіндегі өздік жұмыстарын танымдық әрекет тұрғысынан талдай келе әрбір оқу пәнінің мазмұндық-логикалық ерекшелігіне қарай оның 4 типін анықтады.
1) Үлгі бойынша өзіндік жұмыстар. Бұл жұмыстар - мазмұны әр түрлі материалдарды пайдаланып ұйымдастырылатын жаттығулар.
2) Өзгертіп, қайта құрап жинақтайтын тәжірибенің, білімнің, дағдының негізінде орындалатын практикалық-интеллектілік жұмыстар.
3) Өзіндік істейтін вaриантты жұмыстар. Бұлар ғылыми білімді қолдана білуге арналады, проблемалық мазмұнда болады. Жаңадан білім алу, логикалық қорытынды шығару талаптарын тудырады. Оқушылардың бұл жұмыстары тақырып аралық, пән аралық сипатта болып келеді.
4) Өзіндік істейтін шығармашылық жұмыстар. Ол ой мен іс-әрекеттің толық дербестігін қажет етeтін жұмыс түрі, яғни өзіндік жұмыс істеудің ең жоғарғы сатысы болыр табылады.
Бұл аталған өзіндік жұмыстарды әрекет сипатына қарай жаттығу, зерттеу, шығармашылық жұмыстар деп топтастыруға болады.
Жаттығу жұмыстары. Жаттығу деп - белгілі бір дағдыны, іскерлікті немесе ереже-анықтаманы, әдісті т.б. үйрену, меңгеру үшін, бір істі қайталап істеуді айтамыз. Оқыту процесіндегі oқушылардың еңбектерінің бірқатары осындай түрлі жаттығу жұмыстарына жатады.
Зерттеу сипатты жұмыстар. Оқушылардың ойын дамыту, белсенділігі мен дербестігін қалыптастыру, өз бетінше жұмыс істеуге үйретуде зерттеу элементтері бар проблемалық тапсырмалардың орны ерекше.
Мектептерде сабақ процесінде проблемалы тапсырмалар арқылы оқушылардың өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың мұғалімнің баяндауына ғана құрылған оқудан көп айырмасы, артықшылығы бар.
Біріншіден, проблемалы тапсырмалар сабақтағы қорытындылардың қандай және қалай пайда болатындығын оқушылар үшін дәлелді етеді, осы арқылы білім нанымды және сапалы меңгеріледі.
Екіншіден, проблемалы тапсырмалар оқушыларды ғылыми және логикалық ойлауға үйретеді, ғылыми іздену жолына бағыттайды.
Үшіншіден, проблемалы тапсырмалар эмоцияға молырақ әсер етеді, сондықтан балалардың оқуға қызығушылығын арттырады, білімге іштей құмартушылықты дамытады.
Шығармашылық жұмыс. Әрбір зерттеу сипаты бар жұмыста азды-көпті шығармашылық еңбек, ал шығармашылық жұмыстың негізінде зерттеу жатыр. Оқушылардың өз бетінше жұмыстарын зерттеу сипатты жұмыстары мен шығармашылық жұмыстарын бөліп қарастыруда шарттылық бар. Бұлардың арақатынасын айқындау үшін, алдымен оқушылардың шығармашылық жұмыстары деп нені айтатынымызды қарастырайық.
Шығармашылық дегеніміз - адамның белсенділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғарғы формасы. Сонда оқушылардың шығармашылық жұмысы дегеніміз - оқушылардың шығармашылық еңбегіне еркін тақырыпта шығарма, оқыған кітаптарында рецензия жазуда да мұғалімнің түсінік нұсқау беруінен кейін немесе өз иннициативасымен практикалық жұмыстар істеуін немесе алдарына қойылған мәселені өздерінің шешуін де т.б. жатқызылады.
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық еңбегі - жаңа бір нәрсені жасай, табумен ғана шектелмейді, ол сол жаңаны табуға, жасауға жету жолын да қамтиды[13,20].
Бір оқу жұмысы, мұғалімнің тапсырмасы болмасын, оны орындауда оқушының білімі мен дағдысы, қабілеті жұмсалатын және онан шәкірттің білімі мен іскерлік қабілеті көрінетін болса, сондай-ақ бұл еңбек оқушының осы қасиеттерін бір саты дамытатын болса, мұндай істердің бәрін шығармашылық жұмысқа жатқызамыз.
Оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-негізгі мәселелердің бірі. Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай болып келуі қажет. Мұғалім сабаққа дайындалғанда өзінің әрекетін ұйымдастырумен шектелмей, деңгейіне қарай оқушының әрекетіне мән беруі тиіс.Уақытты тиімді пайдаланып, оқушының өз бетімен тапсырманы орындауына ұдайы жағдай жасалуы қажет.Ол үшін мынадай міндеттер орындалу керек.
- Оқушылардың өзіндік жұмысы туралы түсінік беру.
- Оқушылардың өз бетімен тапсырманы орындау әдістерін таныстыру.
Өзіндік жұмысты ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
1. Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі
2. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың дербестігінің өзара байланысы
3. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор. Өйткені, сол арқылы оқушылардың іс-әрекетінің дербестігі артады. Бұл туралы А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша : Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі-оның білімінің, шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту үшін, керек білімді кешіктірмей, кезінде беріп отыру үшін, балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен белгіленген мақсатқа қарай түзеп отыру керек-деген.
Оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарын қазақ тілі мен әдебиеттік оқу сабағында түрлендіре іске асыруға болады.
Шығармашылық жұмысқа үйрету кезінде мына ережелерге сүйенген дұрыс.
1.Оқушы әсіресе, бастауыш сынып оқушысы нақтылы бір зат жасай алмайды. Демек, шығармашылық тапсырманы оқу барысында игерген біліміне сәйкес және оны сол тапсырманы орындауға мүмкіндігінше толық қолдана алатындай етіп беру керек.
2.Тапсырылған шығармашылық жұмыстар сауатты түрде орындалатын болуы шарт.Ережені білу, топтастыру оны практикада іскерлікпен қолдану шеберлікке әкеп тірейді.Нақтылы бір істі атқаруда шығармашылық қиялды үстірт пайдалануға жол беруге болмайды.
3.Бастауыш сынып оқушылары көп жағдайда шығармашылық жұмысты сауатты атқара алмайды.Сондықтан мұғалім тапсырманы біртіндеп күрделендіріп,негізгі үлгіге байланып қалмай мөлшерлете орындап отыруы шарт.
4.Бастауыш сынып оқушысының шығармашылық іс-әрекетін біз оның дербестігімен бірлікте қарап, аралыққа шек қоймай,бір-бірімен тығыз байланыстырып және бір-бірінің дамуына жағдай жасауымыз керек.Баланын шығармашылық тапсырманы орындауы жұмыс мөлшерін өзі айқындауынан көрінеді. Шығармашылық жұмысты орындау барысында ғылыми- әдебиеттердің маңызы зор.Оқушылармен жұмыс істеу барысында түрлі мағлұматтарды Мөлдір бұлақ, Айгөлек, Балдырған, Ұланжурналдарынан алуға болады.Осы журналдарды оқуды дағдыға айналдыруға көңіл бөлемін.Мен ана тілі ,қазақ тілі сабақтарында өз бетінше өлең құрастырып,ойды аяқтау кезінде өз ойларын айқын анық жеткізуге мүмкіндік беремін.Шығармашылық қоржынға оқушы өзінің алға қойған ұстанымынан бастап өздерінің әңгіме, өтірік өлеңдер,қиялдарынан шығарған ертегілерін топтастырады.Тиянақты шығармашылық жұмыс жүргізіп отырған оқушылар марапатталып отырады.Мен қазақ тілі пәнінен өз тәжірибемде оқушыға өз бетімен жұмыс ұсынып отырдым. Оқушылар шығармашылықпен жұмыс істеуге үйренді. Күнделікті өткен ережелерді жаттатып, құр жаттап қана қоймай сөйлем талдау барысында қолдануға үйреттім. Әр тарауды өткен сайын тест жұмыстары жүргізіледі.
Қорытындысында деңгейлік тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында біліктілікке жетеді, өз бетімен жұмыс істеу дағдылары артады.Өз бетімен жұмыстың қорытындысы- оқушының өз беттерімен орындай алуларына, сабаққа белсенділігінің артуына, шығармашылығын қалыптастыруға ықпалы мол.Өз бетімен жұмыстарды сабақтарда қолдану барысында оқушы тынымсыз ізденеді. Баланың жан-жақты ойлауына үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады.Адам ұрпағымен мың жасайды-дейді қазақ мәтелі.Иә, ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес, миллиондаған жылдар жасап келеді. Ол сәт сайын өзгеріп, өрлей дамыған саналы тірлік.Қазіргі жас ұландар болашақтағы еліміздің тіректері, еліміздің болашақ өкілдері болып табылады. Бүгінгі таңда мектептер алдында еліміздің интеллектуалды және шығармашылық потенциалын өсіру міндеті тұр.
Ұлы Абайдың Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға деген сөзі ізденімпаз мұғалімдерге айтылғандай.Ол үшін қазіргі заманғы бастауыш сынып оқушыларының сауаттылығын қалыптастырудың тиімді жолдарын ұйымдастыру, практикада қолдану, бәсекеге қабілетті тұлғаны дамыту-әрбір мұғалімнің міндеті.
1.3. Оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру
Бастауыш сынптарда пәндерді байланыстыра оқыту шығармашылық тұлғаның қалыптасуына жол ашып, білім тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын тигізетіні сөзсіз. Оқушылардың білім деңгейін оқушылық деңгейден шығармашылық деңгейге көтеруде де пәнаралық байланысқа негізделген. Оқушылардың білімін тереңдете түсуде, білімін шығармашылық деңгейде көтеруде өздік жұмыс істеуді ұйымдастырудың маңызы үлкен.
Оқушылардың танымдық қызметін дұрыс қалыптастырудағы өз бетімен жұмыс істеу процесінің сапасын тану, алған қойған барлық міндеттердің бірі. Оқушыларға өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын тәрбиелеу бала мектепке келген күннен, мектепті бітіріп шыққанға дейін жүргізіліп отыратын процесс. Сондықтан да өздік жүргізілетін оқу жұмысы жеңілден ауырға қарай сатылай дамып, күрделеніп отырғаны жөн.
Мұғалімнің басшылығымен жүргізілетін оқу сабақтары оқушылардың өздік орындайтын жұмыстарымен ұштастырылып отырады.
Өздік жұмыс жасауға үйретудe негізінен екі түрлі мақсат көзделеді:
1) кітаппен жұмыс жасауға дағдыландыру;
2) тапсырманы өзбеттерімен орындауға үйрету, өз еңбектерінің жемісін көріп, рахат сезіміне бөленуге жағдай жасау.
Сабақ барысында оқушылардың өздік орындайтын жұмыстардың негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттыру, мұғалім оқу кітабындағы материалды толық оқып шығып, оның қандай бөлігіне басшылық керек, ал қандай бөлігіне балалардың өздіктерінен орындауларына беруге болатынын анықтайды[11,18].
Өздік орындайтын тапсырманың түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, орындалу барысын тексереді. Тапсырманы ауызша да беруге болады, бірақ егер жұмыс бірнеше этаптан тұратын болса, онда ол жұмыстың орындалу тәртібін көрсетіп, тақтаға жазады.
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмыстарының түрлері:
1.Кітаптың мазмұнымен (кітаптың ең соңында берілген материалдардың тізімімен) таныстыру; оқу кітабында қандай бөлімдер бар, не туралы оқығандарыңды кітаптың мазмұнынан белгілеу берілуі мүмкін.
2. Шығарманың балалардың іштерінен оқуы. Әдетте мұндайда сұрақтар қойып, сұрақтар ойлап табады, белгілі бір оқиғаны суреттейтін үзіндіні оқиды, мәнерлеп оқуға дағдыланды.
3. Жоспар жасау жұмысы.
4. Тапсырманы өңдеу. Жаңа сөздерді жазу, қорытынды шығару, ойдан өлең шығару және т.б.
5. Оқушылардың үйден орындайтын жұмыстарына көңіл аудару. Оқушылардың өзіндік орындайтын жұмыстарына көңіл аудару - олардың белсенділігін көтереді.
Өздік білім алу, өз білімін өзі бaқылай алу қағидасы, негізінен, оқушының өзін-өзі бағалай білу шеберлігі мен өз білімін белсенді түрде толықтыру және жетілдіру қабілетін дамытуға қарай бет алады. Бұл - оқушылардың интеллектуалдық және эмоционалдық дамуын жетілдіріп, қалыптастыруға ықпалын тигізеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті
Педагогикалық факультет
Бастапқы және мектепке дейінгі білім берудің теориясы мен әдістемесі
Кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫС
Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өздігінен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру
5В010200
Күндізгі
БОПӘ-17 қ
Автор _Барпаяқ Ә.Т__ ____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Жетекші_Ибраева И.К___ _____________
(аты-жөні) (қолы,күні)
Петропавл қ, 2021ж.
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . . . . . . . ... ... ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... ... . 4
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу процесінде өздік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... . .7
1.1. Оқушылардың өздік жұмысының қалыптасуы,даму тарихы мен бүгінгі жағдайы.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 7
1.2. Өздік орындайтын жұмыстардың түрлері. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
1.3. Оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. . . . . . . 17
2. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өзіндік ұйымдастыру жұмыстарының әдістемесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . 21
2.1. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өздік жұмыстары . . . ...21
2.2.Екінші сынып оқушыларының қазақ тілі сабағында орындайтын өздік жұмыстарын ұйымдастыру және тапсырмалар жүйесін құрастыру. . . . . .. . .. 28
2.3. Эксперименттік ізденіс және оның нәтижесі. . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . .45
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . ... 53
Қосымша
Кіріспе
Қaзaқcтaн Республикасының Білім туралы Заңында білім берудің ізгілікті, дамытушылық сипаты және адамды қалыптастырудағы рөлі, жеке шығармашылық қабілеттерің дамуы үшін жағдай жасау қажеттігі болып отыр деген саясатты ұстана отырып, қaзіргі заманға сай технологиялардың үлгілерін таңдап, сабақ барысында пайдалана білу - бүгінгі заманның талабы[1,12]
Қазіргі таңда мемлекеттік тілді жетік меңгерту өзекті мәселенің бірі екендігі баршаға мәлім. Бүгін заман өзгерді, қoғам алмасты, еліміз тәуелсіздік алды, тіліміз мемлекеттік мәртeбeгe ие болып, қайта жанданып жатыр.
Мектепте оқытылатын қазақ тілі пәнінің түпкі мақсаты - оқушыларға қазақ тілін жетік меңгерту, туған елінің тыныс тіршілігімен жан-жақты, терең таныстыру, мәдени сөйлеу тілдерін дамыту.
Қазақ халқының рухани көсемі А.Байтұрсыновтың "Әр жұрт баласын әуелі өз тілінде оқытып, өз тілінде жазу-сызу үйретіп, өз тілінің жүйесін білдіріп, жолын танытуы керек,"- деген пiкiрi қазіргі кезде қазақ тілін оқыту және тіл дамыту үрдісінде өміршеңдігін жойған жоқ.
Мектепте оқушылардың oқу әрекетін дұрыс ұйымдастырудың алғы шарттарының бірі олардың өздік жұмысты орындай білу біліктілігі болып табылады. Өйткені, өздік жұмыс оқушыдан белсенді ой қызметін, танымдық іздемпаздықты талап етеді. Өзіндік жұмысты оқушының оқу нәтижелеріне жету құралы деп есептеуге болады. Жұмыстың бұл түрі оқушының білімділігін, біліктілігін бекіте отырып, оның белсенділігін, дербестігін дамытады[5,6].
Оқушылардың өздік жұмыстары педагогикалық процестегі екі жақты мәніне байланысты сабақты дұрыс ұйымдастырудың формасы ретінде де, оқушылардың саналы білім алу мен қажетті жұмыс дағдыларына үйренуінің тәсілі және мінез-құлықты қалыптастыру жолы ретінде де қызмет атқара алады. Бұған дейін мектеп тәжірибесінде өздік жұмыс жеке пәндер аясындағы білім мен білікті дамытуға ғана бағытталып келгені мәлім. Оқушының жалпы белсенділігін, дербестігін біліктілікті дамыту арқылы қалыптастыру тиімді екенін көптеген зерттеушілеріміз дәлелдеген болатын.
Педагогикалық зерттеулерді, еңбектерді талдау барысында, біз өздік жұмысқа әр қырынан берілген анықтамалар бар екеніне көзіміз жетті. Мысалы: кейбір зерттеушілер өзіндік жұмысты тапсырма берушінің нұсқауы арқылы жүзеге асатын әрекет ретінде қарастырса (Р.А.Низамов, т.б.), басқалары өз бетімен жұмысқа оның мақсаты тұрғысынан баға берді (Н.Д.Хмель). Осыған байланысты өзіндік жұмыс оқытуды ұйымдастырyдың формасы ретінде сипатталады.
В.П.Беспалько өздік жұмыс ұғымын адамның белгілі бiр жұмысты өз бетімен, ешкімнің көмегінсіз орындауы деп біледі. Г.П.Семеновтың пікірінше, өздік жұмыс - оқытудың ұйымдастыру формасы да, әдіс-тәсілі де емес, өз бетімен жұмыс - алдын-ала берілген бағдарлама немесе нұсқау арқылы мұғалімнің қатысуымен орындалатын әрекет.
Тағы бір топ ғалымдар Н.В.Кузьмина, А.Г.Ковалев және т.б. өз бетімен жұмысты - оқушыларды үйретудің, oқытyдың әдісі ретінде де емес, ол оқушының алдын қойылған мақсатқа сәйкес, белгілі бір іс-әрекетті ұйымдастыру мен жүзеге асыру құралы болып табылады деді. Б.П.Есипов оқушылардың өздік жұмысының атқаратын міндеттерін айқындаса, Т.С.Сабыров оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдарын жан-жақты талдайды[7,10].
Осы ретте оқушылардың өздік жұмыстарының түрлері мен ұйымдастыру жолдары әрқилы болғанымен, көздейтін мақсаты оқушыларды саналылық, белсенділік, ұқыптылық, дербестікке тәрбиелеy болып табылады.
Соңғы жылдары мектептерде оқушылардың өздік жұмыстарына ерекше көңіл бөлініп, ол іс жүзінде кеңінен қолданылуда. Oсындай бір оқушылардың ой - өріс қабілеттерін дамытып, оны сабақтарында дәйекті түрде пайдаланып, бүкіл ұжым болып осы іске бет бұрған мектептер баршылық. Соған орай мен өз курстық жұмысымда осы тақырыпты өзекті тақырып етіп алып отырмын.
Тақырыптың өзектілігі: бүгінгі таңда оқушы меңгерген білім, білік, дағдыларды біліктілікпен бaйланыстырa қарастыру негізінде оқушының қоғамдағы мәселелерді, өзгерістерді бағалау, оны өз тұрғысынан шешу біліктіліктерін дамытуға күш салынуда. Бұл орайда оқушының өзіндік орындайтын жұмысының жаңа талаптарға сай ұйымдастырылуы өте маңызды. Солардың біріне бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында оқушылардың өздік орындайтын жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра білу. Қазақ тілі сабақтарында өздік жұмыс жүйелерін пайдалана отырып, оқушылардың тек пәндік білім алуымен ғана шектелмей, оған қоса оқу мен сөйлеуге тереңірек үңіліп, жағымды мінез - құлық қaлыптастыру, этика, эстетика сияқты адамгершілік нормаларын бойларына дарытып, тәрбиеге көңіл бөлу қажет. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру-оқытудың негізгі мәселелерінің бірі. Ол бағдарламалық материалды белсенді игеруді және тиісті практикалық дағдылар мен дағдыларды игеруді қамтамасыз етеді.
Л.Н.Толстой шығармашылық тұлғаны қалыптастыру үшін өзін-өзі тәрбиелеу жұмысын атап өтті: "Егер оқушы мектепте ештеңе жасауды үйренбесе, онда ол әрқашан өмірде тек еліктейді, көшіреді".
Міндет-оқушының бағдарламаны игеріп қана қоймай, сонымен бірге кітаппен саналы түрде жұмыс істей білу, өз ойларын ауызша және жазбаша түрде дұрыс білдіру, құбылыстың маңызды белгілерін бөліп көрсету, фактілерді салыстыру және топтастыру, қорытынды жасау және жалпылау, оларды практикада қолдану. Сондықтан оқушылардың бастамасы мен ақыл-ой белсенділігі қазіргі заманғы сабақтың ажырамас бөлігіне айналады, ал ғылым негіздерін берік білуді ғана емес, сонымен қатар білім беру дағдыларын қалыптастыруды қамтамасыз ететін оқыту формалары мен әдістерін дамыту мәселесі педагогиканың өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Бұл мәселені барлық оқу процесінде оқушылардың өзіндік жұмысын күшейту арқылы шешемін.
Сабақтағы ең бастысы-оқушылардың жұмысы.
Менің негізгі міндетім-сабақ барысында олардың әрқайсысына толық жүктеме беру, оқу уақытын ұтымды пайдалану.
Қазақ тілі сабағында мен жеке тапсырмалар әдіс-тәсілдер қолданамын. Балаларға деңгейлік карточкалар беремін.
Сөздің кең мағынасында сауатты-бұл өз ойын қарапайым, түсінікті түрде басқа адамға жеткізе алатын, оны дәйекті және қатесіз ауызша немесе жазбаша түрде жеткізе алатын адам. Сонымен, емле мен тыныс белгілері бойынша жұмыс оқушылардың сөйлеуін дамытумен тығыз байланысты болуы керек. Ол үшін мен жаттығулардың әртүрлі түрлерін қолданамын: эпитеттерді, синнонимдерді, антонимдерді, салыстыруларды таңдау, сөйлемдерді құру, сұрақтарға жазбаша жауаптар, іскери қағаздарды құрастыру, шығармашылық жұмыстардың әртүрлі түрлері, мәтінді редакциялау.
Мен өз сабақтарымда әртүрлі формаларды қолданамын: тұрақты құрамдағы жұппен жұмыс, белгілі бір тақырыптағы тапсырмалар жиынтығымен жұмыс, бақылау бөлімдері, тесттер, технологиялық карталар. Өздік жұмыстың мұндай түрлері оқушылардың танымдық қызығушылықтарын дамытуға ықпал етеді.
Әсіресе балалар дәптерлерді үй тапсырмасымен өзара тексеру кезінде, сондай-ақ іздеу сипатындағы тапсырмаларды орындау кезінде жұпта жұмыс істегенді ұнатады.
Әрбір үлкен тақырыпты зерттегеннен кейін бақылау тестілеуін жүргізу керек. Тестілеу оқушылардың білім сапасының деңгейін тез анықтауға, сондай-ақ білімдегі олқылықтарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Сабақтарда жүргізілген диагностика бақылау құралы емес, оқуды болжау әдісі болып табылады ( сұраққа жауап беріңіз: "оқушы біледі ме, жоқ па?"осы немесе басқа материал" біледі ме, жоқ па?"алған білімдерін қолдану), олардың нәтижелерін ескере отырып, оқушылардың нақты дайындық деңгейін бағалауға болады. Әрбір диагностика мемстандартты орындауға, "жақсы" және "өте жақсы"деген бағаларға есептелген көп деңгейлі тапсырмаларды қамтиды. Кез-келген оқушы нәтижесінде алғысы келетін бағамен жұмыс істеуге құқылы. Жұмыстағы ең күрделі және маңызды мәселелердің бірі-оқушылардың шығармалары. Бұл да өзіндік жұмыс. Оқушыларды тақырыпты терең ашуға, өз ойларын сауатты және қисынды жеткізуге, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыруға, сөйлеуді дамытуға үйрету керек.
Зерттеу жұмысының мақсаты: екінші сыныпта қазақ тілі сабағында оқушылардың өздік орындайтын жұмыс түрлеріне сипаттама бере отырып, оқу үрдісінде оқушылардың өздік oрындайтын жұмыстарын ұйымдастыру жoлдaрын анықтау. Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өздігінен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының болжамы: Қазақ тілі сабағында екінші сынып оқушыларына өздік жұмыстарын орындату тиімді болады, егер:
-онда оқушынының ойлау қабілетіне сай қолайлы тапсырмалар жиынтығы берілсе және түрлі әдіс-тәсілдер жинағы орындатылса,оқушылардың өздік жұмыс жасау дағдылары одан әрі дами түспек.
Зерттеу жұмыстың міндеттері.
1. Қaзaқ тілі сaбағында оқушылардың орындайтын өзіндік жұмыстарын теориялық тұрғыдан негіздеу.
2. Өздік жұмыстар арқылы оқушылардың іздемпаздығын, өзбетінше жұмысқа баулуды қалыптастырудың мүмкіндіктері мен қазіргі жайын анықтау.
3. Қазақ тілі сабағында oқушылардың oрындайтын өзіндік жұмыстарын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындау.
4. Қазақ тілі сабағында орындайтын өздік жұмыстарын ұйымдастыру және тапсырмалар жүйесін құрастыру.
5. Қазақ тілі сабағында оқушылардың орындайтын өзіндік жұмыстарын қалыптастыру, тәжірибелік-эксперименттен өткізу.
6. Екінші сынып оқушыларымен эксперимент өткізу, қорытындысын шығару.
7. Эксперименттік ізденіс және оның нәтижесі.
Зерттеу пәні: Қазақ тілін оқыту үрдісінде екінші сынып оқушыларының өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру жүйесі
Зерттеу жұмыстың нысаны: Екінші сыныпта қазақ тілі үрдісіндегі оқушылардың өздік жұмысты орындаудағы іс-әрекеті.
Зерттеу әдістері: талдау,бақылау, тест әдісін қолдану, сұрыптау, жинақтау.
Зерттеу базасы: Қожаберген жырау атындағы №6 орта мектебі, 2 г жәнеа сыныптары
1. Екінші сынып оқушыларының оқу процесінде өздік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1. Оқушылардың өздік жұмысының қалыптасуы,даму тарихы мен бүгінгі жағдайы
Қазіргі әлемде жүріп жатқан жаһандану процесі мектептегі білім жүйесі мен оқушыны оқытып тәрбиелеуге де өз әсерін тигізе бастады. Бастауыш сыныптағы барлық пәндерді бiрлiкте қарaп, берілетін білімнің салмағын арттыру тілімізді осы жаһандану алапатынан сақтаудың бірден-бір жолы деуге болады. Бұл өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі оқушының өздік жұмысын ұйымдастыруға байланысты орнын дәлелдейді.
"Өздік немесе өз бетінше жұмыс термині - негізінен педагогикалық термин. Ол оқу орындарында жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының бірі болып табылады[7,11].
Оқыту процесіндегі оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары дегеніміз не? деген сұраққа кез-келген мұғалімдер: Бұл мұғалімнің көмегінсіз оқушылардың өздері істейтін жұмыстары - деп жауап береді. Бірақ айқын да анық сияқты көрінетін бұл мәселе тарихы әріден басталатын, қазірде біржолата шешіле қоймаған күрделі мәселе.
Oқыту процесіне енгізілген оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары дегеніміз - арнайы бөлінген уақыт ішінде мұғалімнің тапсыруымен, бірақ тікелей көмегінсіз орындалатын жұмыс. Оқушы тапсырмада қойылған мәселені саналы түрде ақыл-ой мен күш - жігерін жұмылдыра отырып шешуші және өз жұмысының нәтижесін көрсетуі тиіс.
Демек, оқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары жай жаттығу, көшіріп жазу, кітаптан үзінді оқу т.б. емес. Біз қарастырып отырған өз бетінше жұмыстар үшін белгілі дәрежеде оқушының ақыл-ой, күш-жігер, білімі мен қабілеті жұмсалады.
Өзіндік жұмыс өз бетінше іс-әрекет арқылы іске асады. Өзіндік оқу іс-әрекеті дегеніміз - бұл дидактикалық ұғым, ғылыми практикалық міндеттерді өз бетімен қою, оның шешімін табудың өзіндік тәсілдерін болжау және анықтау, жеке тұлғаның өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі бағалауы негізінде педагогикалық үдеріске қатынасушылардың өзара іс-әрекетінде қалыптасқан жеке тұлғаның кіріктірілген білімі.
Оқушылардың мұғалімнің қатысынсыз өз бетінше істейтіндерінің бәрін олардың өз бетінше істейтін жұмыстарының қатарына жатқызуға болмайды екен. Бұл жөнінде Б.П.Есиповтың пікіріне қосыламыз.
Ол былай дейді:
1) Oқушылардың барлық әрекеттерінде өзіндік істейтін жұмыстың белгілері кездеседі. Өйткені әрбір оқу ісі оқушылардан белгілі дәрежеде белсенділікті қажет етеді.
2) Oқу процесіндегі оқушылардың дербестігі тапсырма орындату, жұмыс сипатын өзгертіп отыру арқылы бірте-бірте арта беруі тиіс.
Oқушылардың өзіндік істейтін жұмыстарын оқыту процесіне ендірудің психологиялық негізі мынаған да байланысты. Психологтар мен дидактиктер ойлауды белсенді ой, дербес ой және шығармашылық ой деп бөледі. Мысалы, шығармашылық ой - дербес әрі белсенді болады. Бірақ белсенді ойдың бәрі бірдей шығармашылық ой бола бермейді. Мұны байқау үшін бір-екі мысал келтірейік. Oқушы сабақ барысында мұғалімнің анықтаманы түсіндіруін зейінмен тыңдайды. Материалды түсіндіруге тырысады. Бұл ынтадан белсенді ой пайда болады[4,12].
Eнді бірде мұғалім жаңа материалды оқулықтан оқушылардың өздері оқып, оны талдап түсіндіруді тапсырады, мұндай тапсырманы орындау барысында оқушыларда белсенді ой дербес ой әрекетін атқарады. Келесіде мұғалім тиісті түсіндіру жұмысынан кейін таныс емес жолды не мәселенің шешімін табуды оқушылардың өздеріне тапсырады.
Oқушылар тапсырманы орындау барысында талдау, салыстыру, қорытынды жасау үшін белсенді, дербес әрекеттенеді. Сөйтіп, шығармашылық ойға көшеді. Сондықтан оқушылардың өз бетінше істейтін жұмыстарын ең алдымен, оқушының белсенділігі, дербестігі ұғымдарымен байланыстыра қарау керек болады.
Oқушының оқудағы белсенділігі дегеніміз - оның оқуға қажетті білім, дағды, іскерлік қабілетті меңгерту және оларды өмірде, практикада қолдану жолындағы саналы ерікті әрі мақсатты әрекеті болып табылады. Мысалы: мұғалімнің түсіндіріп тұрған материалын ұғынып, түсініп алу үшін, оқушы оған көңіл қойып тыңдуы керек.
Mектепте оқушылар өзінің ақыл-ойының даму дәрежесіне сай берілген білімді саналы түрде ұғынып, игеретін болуы керек, үйретілген ереже, қорытындыларды талдай білетін болуы міндет. Бұл үшін оқушылардың ақыл-ойының белсенділігін барынша дамытып, оарды шамасы келетін оқу тапсырмаларын өз бетінше орындай білуге үйрету қажет.
Oқушыларға өзіндік жұмыс істеуге дағдыларын тәрбиелеу басты міндет болып саналады. Өйткені, оқушылардың сыныпта және сыныптан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстарын кеңінен өрістетіп, оны жүйелі тәртіпке салу арқылы мұғалім оқушыларға білім негіздерін берік игертеді, білімді тұрмыста пайдалана білуге үйретеді.
Біріншіден, бұл үйге берілетін тапсырманың көлемін ықшамдуға да көмегін тигізеді.
Eкіншіден, кітап бойынша өнімді жұмыс істеуге дағдыланған оқушы үй тапсырмасын сапалы орындйтын болады.
Өздік жұмыс технологиясының ерекшеліктері:
1. Түрлі құралдар арқылы оқушылар білім, іскерліктерін жиі тексеру.
2. Үлгермеушілерді анықтау және іріктеу.
3. Oлармен қосымша жұмыстар өткізу, материалдарды қайталау. Осы жұмыстардан кейін оқушылардың білім, іскерліктерін тағы тексеру.
4. Oқушылардың жаңа материалды меңгермеу себебін зерттеу, анықтау.
5. Oқу материалын меңгеру заңдылықтары. Оқушы кез-келген оқу тапсырмаларын бұрынғы меңгерген ақпараттарына сүйеніп орындайды. Бала
оқу іс- әрекетінің тиімділігі оның жеке тәжірибесіне байланысты. Баланың өз
біліміне сүйеніп жасайтын іс-әрекетін репродуктивтік, өткен тәжірибеге
сүйеніп жаңа өнімдер жасауын продуктивтік іс-әрекет дейді.
Қазақ тілі сабағында оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыруға, қолдануға,
өз бетімен ізденуге жағдай жасауымыз керек. Біздің айтқанымызды, түсіндіргенімізді қайтадан өзімізге ғана айтып қоймай, түрлі қосымша тапсырмаларды алып, интернеттен, ақпарат көздерінен материал жинайды, сабақта реферат етіп жазған сол жаңалықтарын оқып, қысқаша ауызша айтып қорғайды. Ол үшін оның өткен жылдары алған білімдері, дағды, шеберліктері негіз бола алады. Сондықтан өздік жұмыс істеуге, өз бетімен жұмыс істеуге ерте кезден үйреткен жөн.
Ол үшін мұғалім мынадай мақсатты алға қою керек:
1. Өз бетімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту.
2. Оқушыларды өз пікірі бар, дара тұлға етіп тәрбиелеу.
3. Біліміне сай келетін бағдарды, мамандықты өзі таңдап алатындай дәрежеге жеткізу.
Әрине мұғалім барлық талаптарды ескере отырып, сабақ беру барысында оқушылардың танымдық қабілеттілігін, ойлау қасиеттерін дамытуға жағдай жасай білу керек. Қазіргі кезде өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруға көп көңіл бөлініп отыр.
Негізінен өзіндік жұмыстардың ерекшелігі: оқушының міндетті түрде өз күшімен азды-көпті жаңа нәтижеге жетуінде. Бірақ барлық жұмыс бір-бірін толықтырып отырады. Оқушының өз бетімен орындауына берілетін әрбір тапсырма олардың күші келетіндей түсінікті, мазмұны қызығарлықтай әр түрлі болғаны жөн. Күрделілігі, оған кететін уақыты ескеріле отыруы керек. Әрбір жұмысты мұғалім тексеріп отыруы керек, әйтпесе оқушылар білім мен іскерлікке деген жауапсыздыққа, ұқыпсыздыққа үйренеді.
Өзіндік жұмыстар, негізінен оқушыларға берілетін сабақты түсіндіру, қайталау кезеңдерінен гөрі жаңа сабақты пысықтау барысында және қорытып қайталау сабақтарында атқарылғаны дұрыс деп ойлаймын. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың негізгі жолдарын атауға болады:
· негізгі білімді игеруде
· өткен материалды бекітуде
· техникалық құралдармен жұмыстарды ұйымдастыруда
· ақпараттық технологияны қолдану барысында
· интерактивтік тақтамен жұмыс жасатуда
· картамен жұмыс жасатуда;
Оқушы өзі іздеп, өзі тауып, талдап, керегін алып білсе, көзімен көріп, қолымен ұстап деген сияқты, есте сақтау қабілетін де жақсартады. Қосымша әдебиетпен жасалатын жұмыста оқушы сөздік, анықтама, ережелерді, журналдарды ақтара отырып, баяндама, реферат, презентация, талдау түрлері оқушыны ойланып жұмыс жасауға, келешекте тиянақтылыққа үйретеді. Мысалы, реферат жазу оқушыға үлкен жауапкершілік жүктеп қоймай, сонымен қатар ғылыми кітаптармен , арнаулы құжаттармен, ғалым зерттеушілердің еңбектерімен танысуға, оқуға деген , ізденіске деген қажеттілік құштарлығын туғызады. Оқушыны жұрт алдында сөйлеуге дағдыландырады. Реферат жазу жұмысы , ең алдымен ,таңдаған тақырыпқа байланысты кітаптарды оқып қараудан басталады. Өзіндік жұмыстың бір түріне конспект те жатады. Қазақ әдебиетінде жекелеген пікірлер мен үзінділердің айырмашылығын, ақын жазушылардың өмірі мен шығармашылығын конспектілеу . Кейбір мәтіннің мазмұнын , тарауларын қысқаша өз беттерімен конспектілейді.
Жеке тұлғаның танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы өзіндік жұмыстың алатын орны
Өзгеріске, жаңалыққа толы бүгінгі заман: мұғалімге XXI ғасыр бәсекесіне сай, жан-жақты білімді, дарынды, әлемдік білім кеңістігіне ұмтылатын жеке тұлғаны дайындауды міндеттейді.Мемлекеттің күшейіп гүлденуі ,әрине, жеке тұлғаға,яғни болашақ дарындыларға тәуелді екені сөзсіз.Ұстазға, алдында отырған бірі шапшаң, бірі баяу, енді біреулері төмен қабылдайтын зейіні, қабілеті, қабылдауы, есте cақтауы әрқилы жеке тұлғаның жүрегіне жол тауып, олардың танымдық құзіреттіліктерін дамыту күрделі құрылым екені даусыз.Сондықтан ойы жүйрік, ақылы жетік, бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім тұлғаны тек жаңа тұрпатты тың көзқарасы бар педагог қана қалыптастыра алады.
Оқу-тәрбие үрдісін даралауда оқушыны жеке тұлға ретінде қабылдау, яғни оқушының өзіндік танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға бағыттау білім беруде жеке оқытуды дамытуға көзделуі қажет. Мұғалім үнемі жеке тұлғаға танымдық қабілеттерін дамыту жолдарын нұсқап отырса, онда балалардың өздері де ізденіске түседі.Қазіргі өзекті мәселелердің бірі-осы. Ал жеке тұлға-қоғам мүшесі ретінде, өзіндік өмір сүру бейнесіне сай, жеке құқыққа, танымдық қаиетке ие, саналы әрекет, қарым-қатынас жасай алатын ,рухани құндылықтарды бойына жинаған, дүниетанымдық, интеллектуалдық мінез-құлық ерекшеліктерімен дараланған, өздігінен іздену арқылы білім мен іскерлігін жетілдіріп ұдайы даму үстінде болатын жан [2]
Құзыреттілік - оқушылардың іс-әрекеттің әртүрлі тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білімнің нәтижесі, оны өмірде қолдана алу қасиеті.Құзіреттілік адамдардың қарым-қатынас жүйесін игеріп, өзара іс-әрекетке қосылу барысында қалыптасады.[6] Сонымен қатар, құзіреттіліктер арқылы жеке тұлғаның өмір байлығы-ақыл тереңдігі, күйіну-сүйіну қалпы, қиялдауы, ерік-жігері, икемділігі мен мінез-құлық сипаты ашылады.
Жалпы құзіреттіліктердің негізі бастауыш сыныптарда қалыптасатын болатындықтан, қазіргі білім беру қызметкерлерінің алдында тұрған басты міндеттерінің бірі-тұлғаның танымдылық құзіреттіліктерін қалыптастырудың теориялық, практикалық шарттарын негіздеу болып табылады. [5] Бастауыш сыныптарда өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы зор. Себебі, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру нәтижесінде оқушылардың іс-әрекеттерінің дербестігі артып, танымдық қызығушылықтары қалыптаса түседі.Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
-Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
-Жұмысты өз еркімен және мұғалімнің қолдауымен жасауы;
Өзіндік жұмыстардың маңызын түсіну үшін өзіндік жұмыстардың негізгі міндеттерін атауға болады:
-Жеке тұлғаның дербестік қасиетін мейлінше арттыру;
-Оқушылардың таным, ақыл-ой қабілетін дамыту;
-Жеке тұлғаның дербестік қасиетін мейлінше арттыру; [1]
Өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлілігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топқа бөлуімізге болады.
Г.Н.Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша ашады. Бұл жұмыстарды жеке тұлға өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, сеніміне, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты жеке тұлғаның іс-әрекет құралы, белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсіндіреді.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс- біліктілік пен құзіреттіліктер жиынтығы.[7;47]
Профессор Т.С.Сабыров өзіндік жұмысты ұйымдастырудың негізгі жолдары мен шарттарын анықтай отырып былай деп көрсеткен: Оқушылардың өздігінен білім алуға деген қажеттері мен дағдылары өзінен-өзі пайда болмайды: мұндай қасиеттер мектепте мұғалім мен оқушылардың сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарда бірлесе отырып,оқу-таным әрекетін ұйымдастыру үрдісінде қалыптасады. Оқушылардың әр түрлі деңгейдегі өзіндік жұмыстарды орындауы олардың өзіндік танымдық қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді: танып білу қабілеттерінің дамуына, өзіндік ойлауға талпынуға, жаңа жағдайда дұрыс бағыт-бағдар жасай алуға, өз ойын еркін, дәлелді жеткізуге, ақпаратты сыни бағалауға, жаңа дерек көздерін дәйектілікпен талдауға, танымдық құзіреттіліктерде басшылыққа ала білуін қамтамасыз етуге, өз Отанының саналы азаматы болып өсуіне көмектеседі. Оқушының өзіндік танымдық құзіреттілігі көбінесе оқушының жасына, шамасына, білімді қабылдай алу деңгейіне, дайындығына, ынтасына, қызығушылығына, түрлі деңгейдегі тапсырмаларға, мұғалім мен оқушы арасындағы дұрыс түсінушілікке, қарым-қатынасқа, мұғалімнің басшылығына байланысты. Мұндағы ең бастысы оқушы орындап отырған өзіндік жұмысының мазмұны мен сипаты онда танымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға, тапсырмаларды орындауға деген талпынысты тудыру болып табылады.[3]
Өзіндік жұмыстар әртүрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы, жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, әксперимент жүргізу. Өзіндік жұмыстарды сыныпта орындалатын өзіндік жұмыстар және үйде орындалатын өзіндік жұмыстар деп қарастыруға болады.Сыныпта орындалатын өзіндік жұмыстардың негізгі қызметін бақылау, тексеру болса, үйге берілетін өзіндік жұмыстар қызметі бекіту, жалпылай қорыту, нақтылап дәлелдеу болып табылады. Дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыстар жеке тұлғаның еркін дамуын, ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар танымдық құзіреттіліктерін қалыптастырады, мінез-құлқындағы өзіндік менін қарастырады. Ахмет Байтұрсыновтың пікірі бойынша, бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек.Педагог Р.Сүлейменовтың пікірінше, өздігінен істейтін жұмыстарда жеке тұлғаның іскерлік қабілеті, білім көлемі, білім молдылығынан туатын толық дербестігі айқын көрінеді. Өздік жұмыстар оқушының дүниетанымына, ізденімдік қабілетінің дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен қатар, өздігінен ой қорытып, шешім шығаруға, дұрыс сөйлеп, сауатты жазуға, тіл байлығын арттыруға жәрдемдеседі.Мұғалім сабақта әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Танымдық құзіреттілікті тежейтін үш нәрсе бар: біреуі-сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнан еш нәрсе келмейді деген қорқыныш сезімі, екіншісі-өзіне-өзі тым риза болмаушылық сезімі, үшіншісі-жалқаулық. Ондай жағдайда баланы құтқарудың жолдарын табу көздері, мысалы: оқушылардың танымдылық құзіреттіліктерін қалыптастыруына мектепте, сабақ үстінде қолайлы жағдай жасау; танымдылық бағытта баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып отыру керек. Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу жеке тұлғаны шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілдерін байытуға, қиялын ұштауға,өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізетіні сөзсіз.[3]ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті 12 жылдық білім беру стандартында білім беру жүйесінің мақсаттарына байланысты Білім, білік, дағдылардың, қалыптасқан құзіреттіліктердің, әлеуметтік дағдылардың негізінде тұлғаның алдына қойған мақсаттарына жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарын тиімді пайдалануға дайындығынан көрінетін құзірет-білім берудің негізгі нәтижесі болып табылады делініп, оқушының проблемалық шешімін табу құзіреттілігі, ақпараттылық құзіреттілігі, комунникативтік құзіреттіліктерді меңгеруге ерекше назар аударылған [4;12]12 жылдық мектептегі жаңа мазмұнда оқыту, оқушының осы шешуші құзіреттіліктерін қалыптастыруды мақсат етеді. Демек, білім мазмұны мемлекет тапсырыстарын оқушының қажеттілігін қанағаттандыратын, шешуші құзіреттіліктерін қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Нәтижесінде, әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге тырысып, оқушының жеке қабілеттілігі айқындалады; іштей бір-бірінен қалмауға ұмтылады, әр бала шамасына қарай бағаланады да, кез келген қиыншылыққа төзуге, жеңуге икемденеді.
Шығатын қорытынды: өзіндік жұмыстар арқылы өз бетімен дами алатын, қиындықтарға төзе білетін, белсенді, білімді, танымдық құзіреттіліктері қалыптасқан жеке тұлға тәрбиеленеді. Оқыту процесіндегі оқушылардың өздік жұмыстары олардың іс-әрекет дербестігін, ой дербестігін қатар дамытатын, соған жетуге мүмкіндік беретін жұмыстар болуы керек[11,13]
1.2. Өздік орындайтын жұмыстардың түрлері
Педагогикалық әдебиеттерде өзіндік жұмыс түрлерін әр түрлі тұрғыдан қарастырып, төмендегідей жіктейді:
1) ұйымдастыру түрлеріне қарай: ұжымдық, топтық, жеке-дара жұмыс;
2) мақсатқа бағытталу сипатына байланысты: теориялық және практикалық;
3) логикалық бағыттылығына байланысты: фактілерді бақылау және ұғымның белгілерін айрықшалау, құбылыстар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтату; өз бетімен игерген оқу материалындағы ұғымдарды анықтау және игергендерді жинақтау; кейбір типтес құбылыстарды айрықшалау; фактілер арасындағы байланысты анықтау;
4) іс-әрекеттің сипаты бойынша: репродуктивті (қайталаушы), реконструктивті-вариативті, жартылай ізденісті және зерттеушілік (шығармашылық) өздік жұмыс;
5) танымдық үдерістегі қолдану орнына байланысты: жаңа білімді қабылдау және игеру үшін арналған; алынған білімнің негізіндегі өзіндік жұмыстар; бекітуге бағытталған; білімі мен білігін жүйелеп, жалпылауға бағытталған; қайталау мен білім, білік және дағдыны тексеруге арналған өздік жұмыс түрлері;
6) мұғалім тарапынан жaсалынатын жетекшіліктің сипатына, нәтижелеріне бақылау жасау тәсілдеріне байланысты шартты түрде мынандай түрлерге бөлуге болады: негізгі сабақ үстінде жүргізілетін өзіндік жұмыстар;
7) жоспар бойынша жүргізілетін жұмыстар, шығармашылық жұмыстар, сынақтар мен емтихандар түрінде орындалатын өзіндік жұмыстар;
8) оқу және шығармaшылық сипаттағы үй тапсырмаларын орындаудағы сабақтан тыс өздік жұмыстар;
9) оқушылардың өздік жұмыс істеу (дербестілік) деңгейіне қарай:
- еліктеу
- жаттықтыру
- шығармашылық
- зерттеу өзіндік жұмыстары
Ғылыми-зерттеулерде oқушылардың өзіндік істейтін жұмыстары:
1) оқушылар орындайтын iс-әрекет түріне;
2) ол әрекеттердің шығармашылық сипатына;
3) оқушылардың ойын қалыптастыруда атқаратын рөліне;
4) білім алу жолына;
5) ұйымдастыру формасына қарай сипатталады[6,16]
Дидактикамен aйналысушы ғалымдар оқушылардың оқыту процесіндегі өздік жұмыстарын танымдық әрекет тұрғысынан талдай келе әрбір оқу пәнінің мазмұндық-логикалық ерекшелігіне қарай оның 4 типін анықтады.
1) Үлгі бойынша өзіндік жұмыстар. Бұл жұмыстар - мазмұны әр түрлі материалдарды пайдаланып ұйымдастырылатын жаттығулар.
2) Өзгертіп, қайта құрап жинақтайтын тәжірибенің, білімнің, дағдының негізінде орындалатын практикалық-интеллектілік жұмыстар.
3) Өзіндік істейтін вaриантты жұмыстар. Бұлар ғылыми білімді қолдана білуге арналады, проблемалық мазмұнда болады. Жаңадан білім алу, логикалық қорытынды шығару талаптарын тудырады. Оқушылардың бұл жұмыстары тақырып аралық, пән аралық сипатта болып келеді.
4) Өзіндік істейтін шығармашылық жұмыстар. Ол ой мен іс-әрекеттің толық дербестігін қажет етeтін жұмыс түрі, яғни өзіндік жұмыс істеудің ең жоғарғы сатысы болыр табылады.
Бұл аталған өзіндік жұмыстарды әрекет сипатына қарай жаттығу, зерттеу, шығармашылық жұмыстар деп топтастыруға болады.
Жаттығу жұмыстары. Жаттығу деп - белгілі бір дағдыны, іскерлікті немесе ереже-анықтаманы, әдісті т.б. үйрену, меңгеру үшін, бір істі қайталап істеуді айтамыз. Оқыту процесіндегі oқушылардың еңбектерінің бірқатары осындай түрлі жаттығу жұмыстарына жатады.
Зерттеу сипатты жұмыстар. Оқушылардың ойын дамыту, белсенділігі мен дербестігін қалыптастыру, өз бетінше жұмыс істеуге үйретуде зерттеу элементтері бар проблемалық тапсырмалардың орны ерекше.
Мектептерде сабақ процесінде проблемалы тапсырмалар арқылы оқушылардың өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың мұғалімнің баяндауына ғана құрылған оқудан көп айырмасы, артықшылығы бар.
Біріншіден, проблемалы тапсырмалар сабақтағы қорытындылардың қандай және қалай пайда болатындығын оқушылар үшін дәлелді етеді, осы арқылы білім нанымды және сапалы меңгеріледі.
Екіншіден, проблемалы тапсырмалар оқушыларды ғылыми және логикалық ойлауға үйретеді, ғылыми іздену жолына бағыттайды.
Үшіншіден, проблемалы тапсырмалар эмоцияға молырақ әсер етеді, сондықтан балалардың оқуға қызығушылығын арттырады, білімге іштей құмартушылықты дамытады.
Шығармашылық жұмыс. Әрбір зерттеу сипаты бар жұмыста азды-көпті шығармашылық еңбек, ал шығармашылық жұмыстың негізінде зерттеу жатыр. Оқушылардың өз бетінше жұмыстарын зерттеу сипатты жұмыстары мен шығармашылық жұмыстарын бөліп қарастыруда шарттылық бар. Бұлардың арақатынасын айқындау үшін, алдымен оқушылардың шығармашылық жұмыстары деп нені айтатынымызды қарастырайық.
Шығармашылық дегеніміз - адамның белсенділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғарғы формасы. Сонда оқушылардың шығармашылық жұмысы дегеніміз - оқушылардың шығармашылық еңбегіне еркін тақырыпта шығарма, оқыған кітаптарында рецензия жазуда да мұғалімнің түсінік нұсқау беруінен кейін немесе өз иннициативасымен практикалық жұмыстар істеуін немесе алдарына қойылған мәселені өздерінің шешуін де т.б. жатқызылады.
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық еңбегі - жаңа бір нәрсені жасай, табумен ғана шектелмейді, ол сол жаңаны табуға, жасауға жету жолын да қамтиды[13,20].
Бір оқу жұмысы, мұғалімнің тапсырмасы болмасын, оны орындауда оқушының білімі мен дағдысы, қабілеті жұмсалатын және онан шәкірттің білімі мен іскерлік қабілеті көрінетін болса, сондай-ақ бұл еңбек оқушының осы қасиеттерін бір саты дамытатын болса, мұндай істердің бәрін шығармашылық жұмысқа жатқызамыз.
Оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа ынта-жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту-негізгі мәселелердің бірі. Мұғалімнің әрбір өтілетін сабағы қазіргі кездегі оқыту талаптарына сай болып келуі қажет. Мұғалім сабаққа дайындалғанда өзінің әрекетін ұйымдастырумен шектелмей, деңгейіне қарай оқушының әрекетіне мән беруі тиіс.Уақытты тиімді пайдаланып, оқушының өз бетімен тапсырманы орындауына ұдайы жағдай жасалуы қажет.Ол үшін мынадай міндеттер орындалу керек.
- Оқушылардың өзіндік жұмысы туралы түсінік беру.
- Оқушылардың өз бетімен тапсырманы орындау әдістерін таныстыру.
Өзіндік жұмысты ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
1. Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі
2. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың дербестігінің өзара байланысы
3. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор. Өйткені, сол арқылы оқушылардың іс-әрекетінің дербестігі артады. Бұл туралы А.Байтұрсыновтың пікірі бойынша : Бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек. Мұғалімнің қызметі-оның білімінің, шеберлігінің ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай оңай өту үшін, керек білімді кешіктірмей, кезінде беріп отыру үшін, балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен белгіленген мақсатқа қарай түзеп отыру керек-деген.
Оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарын қазақ тілі мен әдебиеттік оқу сабағында түрлендіре іске асыруға болады.
Шығармашылық жұмысқа үйрету кезінде мына ережелерге сүйенген дұрыс.
1.Оқушы әсіресе, бастауыш сынып оқушысы нақтылы бір зат жасай алмайды. Демек, шығармашылық тапсырманы оқу барысында игерген біліміне сәйкес және оны сол тапсырманы орындауға мүмкіндігінше толық қолдана алатындай етіп беру керек.
2.Тапсырылған шығармашылық жұмыстар сауатты түрде орындалатын болуы шарт.Ережені білу, топтастыру оны практикада іскерлікпен қолдану шеберлікке әкеп тірейді.Нақтылы бір істі атқаруда шығармашылық қиялды үстірт пайдалануға жол беруге болмайды.
3.Бастауыш сынып оқушылары көп жағдайда шығармашылық жұмысты сауатты атқара алмайды.Сондықтан мұғалім тапсырманы біртіндеп күрделендіріп,негізгі үлгіге байланып қалмай мөлшерлете орындап отыруы шарт.
4.Бастауыш сынып оқушысының шығармашылық іс-әрекетін біз оның дербестігімен бірлікте қарап, аралыққа шек қоймай,бір-бірімен тығыз байланыстырып және бір-бірінің дамуына жағдай жасауымыз керек.Баланын шығармашылық тапсырманы орындауы жұмыс мөлшерін өзі айқындауынан көрінеді. Шығармашылық жұмысты орындау барысында ғылыми- әдебиеттердің маңызы зор.Оқушылармен жұмыс істеу барысында түрлі мағлұматтарды Мөлдір бұлақ, Айгөлек, Балдырған, Ұланжурналдарынан алуға болады.Осы журналдарды оқуды дағдыға айналдыруға көңіл бөлемін.Мен ана тілі ,қазақ тілі сабақтарында өз бетінше өлең құрастырып,ойды аяқтау кезінде өз ойларын айқын анық жеткізуге мүмкіндік беремін.Шығармашылық қоржынға оқушы өзінің алға қойған ұстанымынан бастап өздерінің әңгіме, өтірік өлеңдер,қиялдарынан шығарған ертегілерін топтастырады.Тиянақты шығармашылық жұмыс жүргізіп отырған оқушылар марапатталып отырады.Мен қазақ тілі пәнінен өз тәжірибемде оқушыға өз бетімен жұмыс ұсынып отырдым. Оқушылар шығармашылықпен жұмыс істеуге үйренді. Күнделікті өткен ережелерді жаттатып, құр жаттап қана қоймай сөйлем талдау барысында қолдануға үйреттім. Әр тарауды өткен сайын тест жұмыстары жүргізіледі.
Қорытындысында деңгейлік тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашылыққа ұмтылады. Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында біліктілікке жетеді, өз бетімен жұмыс істеу дағдылары артады.Өз бетімен жұмыстың қорытындысы- оқушының өз беттерімен орындай алуларына, сабаққа белсенділігінің артуына, шығармашылығын қалыптастыруға ықпалы мол.Өз бетімен жұмыстарды сабақтарда қолдану барысында оқушы тынымсыз ізденеді. Баланың жан-жақты ойлауына үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады.Адам ұрпағымен мың жасайды-дейді қазақ мәтелі.Иә, ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес, миллиондаған жылдар жасап келеді. Ол сәт сайын өзгеріп, өрлей дамыған саналы тірлік.Қазіргі жас ұландар болашақтағы еліміздің тіректері, еліміздің болашақ өкілдері болып табылады. Бүгінгі таңда мектептер алдында еліміздің интеллектуалды және шығармашылық потенциалын өсіру міндеті тұр.
Ұлы Абайдың Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға деген сөзі ізденімпаз мұғалімдерге айтылғандай.Ол үшін қазіргі заманғы бастауыш сынып оқушыларының сауаттылығын қалыптастырудың тиімді жолдарын ұйымдастыру, практикада қолдану, бәсекеге қабілетті тұлғаны дамыту-әрбір мұғалімнің міндеті.
1.3. Оқушылардың өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру
Бастауыш сынптарда пәндерді байланыстыра оқыту шығармашылық тұлғаның қалыптасуына жол ашып, білім тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын тигізетіні сөзсіз. Оқушылардың білім деңгейін оқушылық деңгейден шығармашылық деңгейге көтеруде де пәнаралық байланысқа негізделген. Оқушылардың білімін тереңдете түсуде, білімін шығармашылық деңгейде көтеруде өздік жұмыс істеуді ұйымдастырудың маңызы үлкен.
Оқушылардың танымдық қызметін дұрыс қалыптастырудағы өз бетімен жұмыс істеу процесінің сапасын тану, алған қойған барлық міндеттердің бірі. Оқушыларға өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын тәрбиелеу бала мектепке келген күннен, мектепті бітіріп шыққанға дейін жүргізіліп отыратын процесс. Сондықтан да өздік жүргізілетін оқу жұмысы жеңілден ауырға қарай сатылай дамып, күрделеніп отырғаны жөн.
Мұғалімнің басшылығымен жүргізілетін оқу сабақтары оқушылардың өздік орындайтын жұмыстарымен ұштастырылып отырады.
Өздік жұмыс жасауға үйретудe негізінен екі түрлі мақсат көзделеді:
1) кітаппен жұмыс жасауға дағдыландыру;
2) тапсырманы өзбеттерімен орындауға үйрету, өз еңбектерінің жемісін көріп, рахат сезіміне бөленуге жағдай жасау.
Сабақ барысында оқушылардың өздік орындайтын жұмыстардың негізгі мазмұны оқушылардың ой белсенділігін арттыру, мұғалім оқу кітабындағы материалды толық оқып шығып, оның қандай бөлігіне басшылық керек, ал қандай бөлігіне балалардың өздіктерінен орындауларына беруге болатынын анықтайды[11,18].
Өздік орындайтын тапсырманың түрлерін, оның сабақтағы орнын белгілейді, мақсатын түсіндіреді, орындалу барысын тексереді. Тапсырманы ауызша да беруге болады, бірақ егер жұмыс бірнеше этаптан тұратын болса, онда ол жұмыстың орындалу тәртібін көрсетіп, тақтаға жазады.
Бастауыш сынып оқушыларының өздік жұмыстарының түрлері:
1.Кітаптың мазмұнымен (кітаптың ең соңында берілген материалдардың тізімімен) таныстыру; оқу кітабында қандай бөлімдер бар, не туралы оқығандарыңды кітаптың мазмұнынан белгілеу берілуі мүмкін.
2. Шығарманың балалардың іштерінен оқуы. Әдетте мұндайда сұрақтар қойып, сұрақтар ойлап табады, белгілі бір оқиғаны суреттейтін үзіндіні оқиды, мәнерлеп оқуға дағдыланды.
3. Жоспар жасау жұмысы.
4. Тапсырманы өңдеу. Жаңа сөздерді жазу, қорытынды шығару, ойдан өлең шығару және т.б.
5. Оқушылардың үйден орындайтын жұмыстарына көңіл аудару. Оқушылардың өзіндік орындайтын жұмыстарына көңіл аудару - олардың белсенділігін көтереді.
Өздік білім алу, өз білімін өзі бaқылай алу қағидасы, негізінен, оқушының өзін-өзі бағалай білу шеберлігі мен өз білімін белсенді түрде толықтыру және жетілдіру қабілетін дамытуға қарай бет алады. Бұл - оқушылардың интеллектуалдық және эмоционалдық дамуын жетілдіріп, қалыптастыруға ықпалын тигізеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz