Орта мерзімді депозиттер
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
1. БАНК ДЕПОЗИТТЕРІ 11
1.1 Депозит нарығының мәселелері 11
1.2 Депозит түрлері 13
1.3 Халық Банкі ұсынатын қызмет түрлері 19
1.Halyk - әмбебап депозиті. 20
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары 21
2.НЕГІЗГІ БӨЛІМ 26
2.1 Delphi ортасында "Банктік операциялар жүйесінде клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін тұрғызуды жобалау" 26
2.2 Басқарудың ақпараттық жүйелерін жетілдіру 27
2.3 Басқарудың ақпараттық жүйесін жұмыс iстейтiн белгiсi бойынша анықтау 28
2.4МикроЭЕМ-нiң жүйелiк программалық қамтамасыздандыруының құрылымы және атқаратын қызметi 31
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
3.1 Программалық қамтамасыздандыру жүйелері 32
3.2 Автоматтандырылған жұмыс орны 34
3.3 Borland Delphі ортасының интерфейсі 36
3.4 Borland Delphi-де қосымшалар 39
3.5 Delphi-де жобалық қосымша жаңа жоба құру 45
3.6 Жобаның кестелерін байланыстыру әдістері 49
4.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 54
4.1Жоба туралы жалпы мағлұмат 54
4.2 Қаржылық жоспар 54
4.3 Эксплуатациялық шығыстар 56
4.4 Кіріс есебі 59
4.5 Бөлім бойынша қорытынды 60
5. ЕҢБЕКТІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 61
5.1 Жұмыс орнында құрылғылардың орналасу тәртібі 61
5.2 Жарылу - өртқауіпсіздігі 63
5.3 Өндрістік санитария 64
5.4 Электр қауіпсіздігі 65
5.5 Желдету жүйесінің есептеулері 66
ҚОРЫТЫНДЫ 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 70
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл дипломдық жоба жеке тұлғалармен тікелей байланысты проблемалық қарыз секторына қатысты. Коммерциялық банктер өз қызметі барысында жасалған кредиттік шарт бойынша өз міндеттемелерін орындау кезінде қиындықтар туындайтын "проблемалық" клиенттермен үнемі жұмыс істеуге мәжбүр. Сондықтан, жұмысты бастау кезінде, әрине, мерзімі өткен берешектің пайда болған факторларын анықтау қажет. Әрбір коммерциялық банк проблемалық қарыздармен жұмыс істеудің бүкіл жүйесін жасады, оған көптеген құралдар, әдістер мен әдістер кіреді.
Тиісінше, әрбір жеке жағдайда мәселені тиімді шешуге көмектесетін белгілі бір жұмыс әдісін ұтымды пайдалану қажет. Бұл Банктің қаншалықты сәтті жұмыс істейтініне және осы қиындықтарды қаншалықты сәтті жеңе алатынына байланысты болады.
Сондықтан проблемалық берешек әрбір банк үшін және жалпы банк секторы үшін өте өзекті және маңызды мәселе болып табылатынын атап өтуге болады.
Автоматтандырылған жұмыс орны - бұл техникалық кешен, ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыздандыру, адам мен компьютер технологиясын орындау барысында байланыстырылатын үрдіс. Автоматтандырылған жұмыс орны терминалдармен жабдықталған, оның көмегімен ақпаратты енгізу және деректерді өңдеу жүргізіледі.
Ал баспа құрылғылары әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін қолданылады. Сонымен қатар ақпаратты жинайтын және басқа сатыдағы жүйелік байланыс құрылғылары көмегімен әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін қолданылады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Жеке тұлғалардың проблемалық қарыздарын басқару бойынша ақпараттық жүйені жетілдіру.
Зерттеу пәні жеке тұлғалардың проблемалық қарыздары бар банктің жұмысы.
Зерттеу нысаны - Халықтық банк.
Дипломдық жобаның мақсаты банктың проблемалық қарыздары бар тұтынушыларын тіркеу және олармен жұмыс атқаруға арналған бағдарламалық қамсыздандыруды жетілдіру.
Жобаның мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- проблемалық қарыз мәселесі түсінігін, себептері мен белгілерін зерттеу;
- проблемалық қарыздармен жұмыс істеудің негізгі әдістерін меңгеру;
- бағдарламалық қамсыздандырудың құрылу жолдарын және бағдарлама құру ортасын белгілеу;
- жобаның логикалық сұлбасының эскизін дайындау;
- бағдарламалық қамсыздандыруды жетілдіру.
Қазіргі таңда барлық бағдарламалау тілдері - объектке бағытталған бағдарламалау технологиясын қолдануда. Бұл технология бағдарламалау тілі дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектке бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан пайдалана алады.
Жұмыстың Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында жасалыну себебi, біріншіден, Borland Delphi объектiке бағытталған программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа деректер деректер қорымен жақсы байланысатын болуы.
Екіншіден, ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдалану, сол сияқты басқа да іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
Бағдарламалық жұмыс орны банк жүйесінде де қолданылады. Бұл жұмысты тездетеді, жеңілдетеді және жұмыс өнімділігі артады. Бұл салада қолданатын бағдарламалар бар. Бірақ олар банктің депозит жұмысына арналмаған. Осы автоматтандырылған жұмыс орны, яғни Банк депозиті бағдарламасы сол банк қызметкері жұмысын жеңілдету үшін жасалып отыр.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде қоғамның дамуы адамзатқа қажетті информацияны жедел және нақты түрде бере алатын информациялық үрдістердің дамуына байланысты болуда. Банк қызметі оперативті іздестіру жұмыстарды ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Ал жоғары деңгейге ақпараттық технологияларды қолдану нәтижесінде жетуге болады. Осы функциялар банк бөлімін ақпараттық жабдықтау жүйесімен қамтамасыз етуге бағытталған.
1.БАНК ДЕПОЗИТТЕРІ
1.1 Депозит нарығының мәселелері
Депозит нарығының экономикалық мәні. Кез келген қаржы институты шаруашылық субъектісі ретінде өз жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін ғимарат, құрылыс және технология айналым капиталын қалыптастыру, резерв құру, еңбек ақыларын төлеу, бюджетке төлемдер және т.б. ақшалай қаражаттар яғни қаржы ресурстарын қажет етеді. Осындай шығыстарды өз қаражаттары есебінен немесе негізгі бөлігін жеке және заңды тұлғалардың салымдары мен депозиттері құрайтын сырттан алынған қаражаттар және қарыздар есебінен қаржыландырылуы мүмкін.
Депозиттік операциялар ең алғашқы монеталық двор және айыр бастаушыларда жинақтарын дұрыстау мақсатында алтын монеталарды сақтау түрінде пайда болған. Клиенттің тілеуі бойынша айырбастаушылар өздеріне берілген монеталарды сақталуына кепіл беріп отырған. Мұндай шарттарда олар алынған монеталар мен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайды. Уақыт өте берген монеталарды талап етуді қойды. Тек қана берілген ақшалардың соммасы қайтарылды. Сақтау мерзімі ұзарды. Кейіннен егер де айырбастаушылар несие беру үшін меншікті капиталына ғана қолданды,енді несие беру үшін тартылған қаражаттарды қолдануға мүмкіндік пайда болды. Несие үшін өсімақы алынды,ал оның бір бөлігі ақша иелеріне төленіп отырды.
Қазіргі таңда депозиттік операциялар әртүрлі түрлер мен формаларға бөлінеді. Алайда әрбір қаржы институты үшін салымшыларды тарту және несиелік ресурстардың негізгі көзі ретінде депозиттік базаны кеңейту, приоритетті міндет болып қалады.
Депозит дегеніміз - клиенттердің барлық салымдары болып табылады. Оларға салынатын қаражаттар көзі әртүрлі болып келеді. Олар: корпоративтік клиенттердің,мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың және жұмысшылар мен қызметкерлердің уақытша қолданылмаған еңбекақы шоттарындағы қаражаттары.
Бүгінде коммерциялық банктер әртүрлі депозиттің түрлерін қарастырады. Қазақстанның банктік тәжірибесінде депозиттердің келесі типтері бар:
1. Талап еткенге дейінгі депозиттер;
2. Мерзімді депозиттер;
3. Жинақ салымдары.
Қазақстанның депозит нарығының құрылымы.Қазақстанның депозит нарығының құрылымын институттар тұрғысынан және нарықтың қаржылық құралдары тұрғысынан да көрсетуге болады.
Институционалдық құрылым - қадағалаудың реттеуші органдары және шаруашылық субъектілердің байланысы болып табылады.
Депозит нарығының қаржылық институттары болып өз қызметтерін жүзеге асыру мақсатында салымдар тартатын ұйымдар болып табылады (сурет 1.1 - 1.2).
ҚР Ұлттық банкі
ҚР Ұлттық банкі
ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі
ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі
ДСЖ - ға кірмейтін жинақ депозиттік мекемелер.
ДСЖ - ға кірмейтін жинақ депозиттік мекемелер.
Депозиттерді сақтандыру нарығы
Депозиттерді сақтандыру нарығы
Қазпошта АҚ
Қазпошта АҚ
Коммерция
лық банктер
Коммерция
лық банктер
Зейнетақы қорлары
Зейнетақы қорлары
Жүйенің қатысушылары - коммерциялық банктер
Жүйенің қатысушылары - коммерциялық банктер
Сурет 1.1 - Қазақстан Республикасы депозит нарығының институционалдық құрылымы
Депозит нарығы
Депозит нарығы
Мерзімді депозиттер нарығы
Мерзімді депозиттер нарығы
Талап еткенге дейінгі депозиттер
Талап еткенге дейінгі депозиттер
Жинақ депозиттер нарығы
Жинақ депозиттер нарығы
1.Депозиттік сертификаттар
2.Қысқа мерзімді депозиттер
3.Орта мерзімді депозиттер.
4.Ұзақ мерзімді депозиттер
1.Депозиттік сертификаттар
2.Қысқа мерзімді депозиттер
3.Орта мерзімді депозиттер.
4.Ұзақ мерзімді депозиттер
1.Ағымдық шот
2.Есеп айырысу шоты
3.Валюталық шот
4.Карточкалық шот
5.Чектік шот
1.Ағымдық шот
2.Есеп айырысу шоты
3.Валюталық шот
4.Карточкалық шот
5.Чектік шот
1.Жинақ кітапшасы
2.Жинақ көшірмесі
3.ЖЗҚ ерікті салымдары
4.Жинақ сертификаттары
1.Жинақ кітапшасы
2.Жинақ көшірмесі
3.ЖЗҚ ерікті салымдары
4.Жинақ сертификаттары
Сурет 1.2 - ҚР депозит нарығының сегменттері
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Респуликасы несие жүйесінің жоғарғы буыны ретінде коммерциялық банктер және мамандандырылған қаржы мекемелерінің қызметін реттейді.Сонымен қатар мемлекеттің қаржы нарығын (соның ішінде депозиттік қаржы нарығын) мемлекттік реттеуші орган болып Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі табылады.
Қазақстанда депозиттерді сақтандыру жүйесі. Банктерде тұрғындардың жинағының өсуі,өзіндік тұрақтылық және сенімділік кепілі болып табылатын олардың несиелік қабілеттілігі мен өтімділігін арта түсіретін маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке тұлғалардың салымарын сақтандыру жүйесі қызмет етуде.Оның орталық органы болып Қазақстанның жеке тұлғаларының салымдарына кепіл беру (сақтандыру) қоры табылады. Ол Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі басқармасының қаулысына сәйкес екінші деңгейлі банктердің салымшыларының қызығушылығын қорғау мақсатында акционерлік қоғам формасында құрылған.Бұл жүйеге келесі бағыттар бойынша белгілі талаптарға сай коммерциялық банктер жатады. Олар:
1. халықаралық стандарттарға өту бойынша бағдарламаларға енгізілген;
2. банктің меншікті капитал мөлшері бекітілген нормативтер ге сәйкестігі;
3. қорға өтініш беру уақытына дейін 3 ай ішінде пруденциалды нормативтердің сақталуы;
4. берілген сұрақ бойынша Ұлттық банктің ұсынысының болуы (ұсыныс құпия құжат болып табылады және қорға міндетті түрде жіберіледі)
5. Ұлттық банктің тізіміндегі халықаралық аудиторлық ұйым мен бекітілген соңғы жылғы банктің жылдық қаржылық есеп беруі;
Банктің өтініш беруінен кейін қор Ұлттық банктің ұсынысы негізінде банктің берген құжаттарын есепке ала отырып жүйеге енгізу мүмкіндігін талдайды. Қор басқармасының шешімі өтініш берген күннен бастап 1 ай мерзімінде қабылдануы тиіс.
1.2 Депозит түрлері
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін дәстүрлі емес, уақытша бос ақшалай қаражаттарды тарту тәсілдерінің болуы, тартылған қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылған қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
1. депозиттер;
2. депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит - бұл клиенттің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозитік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты клиентінің атынан тартылмайды, екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту инициативасы банктің өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі екінші деңгейлі банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялары сипатына жатқызуға болады.
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа кореспондент-банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активі ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозитті операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әртүрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
1. талап етуіне дейінгі депозиттер;
2. мерзімді депозиттер;
3. жинақ салымдары;
4. бағалы қағаздар.
Сондай-ақ, оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
1. мерзімдеріне қарай;
2. салым иелерінің категорияларына қарай;
3. қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
4. пайыз төлеу тәсіліне қарай;
5. банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
6. тағы басқалары.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
1. жеке тұлғалардың шоттарына;
2. қаржылық мекемелердің шоттарына;
3. шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуге дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
1. мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әртүрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттар;
2. әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
3. есеп айырысудағы қаражаттар;
4. жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
5. басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтар.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылды.
Ал, кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыған келіп талап етуге байланысты олардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
1. ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
2. шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
3. банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
4. талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, екінші деңгейлі банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасады.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айып-пұл төлеуге міндетті.
Бұл салымдардың ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
1.меншікті-мерзімді депозиттер;
2.алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
1. 30 күнге дейінгі;
2. 30-90 күнге дейінгі;
3. 90-180 күнге дейінгі;
4. 180 күннен 360 күнге дейінгі;
5. 360 күннен жоғары.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесіне алдын-ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішіне талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
1.есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
2.шоттағы қаражат баяу айналады;
3.тұрақты пайыз төленеді;
4.пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан реттеліп отырады;
5.ақшаны алу туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
6.бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны ресімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдайына сай екі жақты тіркеу енгізу қажет және т.б. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдарымен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төлейді. Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері бар:
1.ақшалай қаражаттарды сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
2.шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді;
3.ақшаны шотқа саларды немесе шоттан аларла міндетті түрде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуын талап етеді;
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым оперцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мерзімді жинақ салымдары;
2. қосымша жарна қосылатын мерзімді жинақ салымдары;
3. ұтыс салымдары;
4. ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
5. мақсаттық және ағымдық салымдар;
6. алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
7. валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгілентін және сол мерзім өткенше алуға мүмкін емес салымдар жатады. Мерзімді жинақ салымдарына басқа жинақ салымдарға қарағанда жоғарғы мөлшерде пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді.
Ағымдық жинақ салымдары, негізінен, жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу үшін жинақталтын және пайдаланылатын қаражаттарды білдіреді. Мұндай салымдар бойынша өте төменгі пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары - бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығы куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозитті және жинақ сертификаттары иемденушісіне қарай екі түрге бөлінеді:
1.Атаулы сертификаттар;
2.Мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атынан толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттартарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім иеленсе, сол қаражаттың иесі болып табылады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге болатын төлем құралы немесе есеп айырысу қызметін атқара алады. Депозиттік сертификаттар көбіне ірі сомада шығарылатындықтан да, оларды заңды тұлғалар сатып алады.
Әлемдік банктік депозиттік сертификаттардың екі түрі бар:
1.Аударылатын;
2.Аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болады, уақыты жеткен соң банкке ұсынылады.
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықта сатып алу-сату арқылы өтеді.
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзім аралығын құрайды. Жинақ сертификаты тек жеке тұлғаларға ғана беріледі.
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге ұсынылуы мүмкін. Мұндай жағдайда банк сертификатты сатып алады, бірақ төменгі мөлшерде пайыз төлейді. Екінші деңгейлі банктер үшін бұл сертификат ресурсты жинақтау тиімділігімен, яғни соманың белгілі бір мерзімге түсуін сипаттайды.
Банктік сейфті жалға алу сіздің қолма-қол ақшаңызды ғана емес, іскерлік қағаздарыңызды, басқа да құндылықтарыңызды, оның ішінде өнер туындыларын, зергерлік әшекейлерді, бағалы қағаздарды, отбасылық құндылықтарды сақтау бойынша тәуекелдеріңізді жабады. Негізгі артықшылықтары:
1.Сақтау мерзімдері барынша ыңғайлы. сіз ақшаңыз бен бағалы заттарыңызды бір түнге де сақтай аласыз немесе ұяшықты көпжылды ұзақ сақтауға резервте ұстауға да болады, сонымен қатар бағасы бойынша жеңілдік ала аласыз, өйткен төлем мөлшері мерзім ұлғайғанда, пропорционалды түрде төмендейді;
2. Сейфтік сақтаумен бірге жүретін қосымша қызметтер. Мысалы, үшінші тараппен мәміле жасағанда Банк қолма-қол ақшаны немесе аяқталмаған мәміле бойынша құжаттарды сақтау үшін сейфтік ұяшық және ұяшыққа сіз және сіздің серіктесіңіз қатынасқанда, ортақ рұқсат береді;
3.Банктің барлық сейфтік депозитарийлерінің сертифи-кациясымен расталған сақтау қауіпсіздігінің кепілдігі еуропалық стандарт талаптарына жауап береді.
АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шарттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шот және куәландырылған чектер сияқты депозиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады.
Нау-шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер болып табылады.
Нау шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:
1.Бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
2.Бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға ашылады;
3.Салым иелерінен бұл шотты ең төменгі қаражат болуы талап етілмейді.
Куәландырылған чектер шоттары - бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінге депозиттік шоттағы қаражаттар.
Куәландырылған чектер - бұл банктің, шоттағы қаражаттың барлығын чектер арқылы куәландыруы.
Американдық банктік тәжірибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының депозитті шоты ашылады.
Оның мынадай ерекшеліктері бар:
1.Ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерінің өзгеруіне байланысты, әр аптада шот бойынша пайыз мөлшерлемесінің өзгеріп отыруы;
2.Шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
3.Салымдардың сақтандырылуы;
4.Иемденуші, үшінші жақтан төлемдер үшін айына шоттан алты рет аударма жасауына болады, мұның ішінде үшеуі чекті көшіріп жазу жолымен, үшеуі телефон арқылы жүзеге асады.
1.3 Халық Банкі ұсынатын қызмет түрлері
Шотты ашу және енгізу. Банктің сервис менеджерлер бөлімшесі сізге шоттарды ашу және енгізу бойынша толық кеңес береді. сіздің ұйымдастырушылық - құқықтық меншігіңізге байланысты, ағымдағы шоттарды теңгеде және шетел валютасында ашу үшін қажетті құжаттар тізімімен таныстырады. Банктік шот шартының қорытындысын ұсынады және ағымдағы қызмет көрсету тарифтерімен таныстырады.
Ағымдағы шот жұмысы аясында сервис менеджерлер сізге бизнесіңізді ыңғайлы және оңай ұйымдастыруға көмектесетін қосымша қызметтер тізімін ұсынады.
Мысалы: Егер сіз Банктік құжаттарды төлеу үшін қалада жол жүрумен уақытыңызды жоғалтқан болсаңыз Банкке құжаттарды ертерек өткізуге үлгермей жатсаңыз, бірақ қызмет көрсетуге минималды тарифтерге ие болғыңыз келсе, немесе Банк арқылы бір сағат ішіндегі шұғыл аудармалар жасау туындап жатса онда сізге шығындарыңыз бен уақытыңызды айтарлықтай үнемдейтін дистанциялық банктік қызмет көрсету керек.
Банк-офис жүйесі - сіздің бір қалада ашылға шотыңыз бойынша банктік операциялардың толық тізімін дистанциялық түрде жүзеге асырып қана қоймайды, сонымен қатар Банк жүйесі бойынша басқа қалаларда ашылған барлық шоттар бойынша ақпараттарды алуға мүмкіндік береді.
Аудио қызмет көрсету - Компанияның басшылары үшін оларға қажетті кез келген уақытта дербес код арқылы телефонмен лездік ақпарат алу сервисі. Бір уақытта күрделі банктік операциялар бойынша кеңес береді. Осы қызметтің қосымша артықшылықтары - қосымша жеңілдіктер, оны Банк Аудио қызметті қолданып жүрген Клиенттер үшін барлық шоттар бойынша ұсынылады.
Клиенттік карточка - сіздің сенімді қызметкеріңіз арқылы, сіздің Банкке келмей-ақ, банктік шоттарыңыз бойынша үзінділер алу.
Аударма операциялары. Байланыстың заманға сай құралдары және банк жұмысын өте тиімді етіп ұйымдастыруы, сіздің серіктесіңізбен өзара есеп айырысу үшін бір жұмыс күні ішінде төлемдер мен аудармаларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, бюджетке міндетті төлемдер жасаудың және басқа да сізге қажетті транзакцияларды келесі артықшылықтарымен іске асырады:
1.Ағымдағы шотқа ақшаны сол күн ішінде тегін аудару;
2.Тауарға, қызметке және басқа да мақсаттарға банктің операциялық күні ішінде, сізге тиімді әрі ыңғайлы уақытта, ұлттық және шетел валютасында төлем жасау үшін, сіздің ақшаңызды аудару;
3.Валюталау күнімен аударған кезде қызмет көрсетуге шығындар үнемделеді;
4.Теңгедегі шұғыл аударымдар бір сағат ішінде жүзеге асырылады;
5.Сіздің операцияларыңызды жүргізу үшін банктің операциялық күні Алматы уақыты бойынша 18-00 дейін белгіленген;
6.Банктің халықаралық аударымдарды сізге тиімді UniCredit Group Банктері арқылы тіркелген тарифтер бойынша, сонымен қатар банктің алыс және жақын шетелдердегі кең таралған корреспонденттік желісін пайдалану арқылы жүргізіледі.
Шетел валютасын айырбастау және конверсиялау бойынша опреациялар. Егер сіз сыртқы экономикалық қызмет қатысушысы болсаңыз, сіз шетел валютасында кредит аласыз\төлейсіз, сізге шетел валютасын ішкі валюталық рынокта сатып алуыңз және сатуыңыз қажет, Банктің құзыретті қызметкерлері растайтын құжаттарды жинау үшін, сонымен бірге шарттардың, келісім-шарттардың және т.б. жобаларын дайындағанда сізге білікті кеңес беруге дайын, сонымен бірге қосымша артықшылықтарға да ие боласыз:
1.Шетел валютасын сатып алу\сату, сіздің қалауңыз бойынша сол күні немесе келесі күні төмен тарифпен жүргізіледі;
2.Алдын ала жоспарланған ірі көлемді айырбастау не\немесе конверсиялау тиімді арнайы курс бойынша жүргізіледі.
Кассалық операциялар. Егер сіз сауда агенті болсаңыз, сіздің бизнесіңіз көтерме және бөлшек саудамен байланысты болса, болмаса сіздің қызметкерлеріңізге еңбекақы қолма-қол ақшамен берілсе, онда банк сізге мыналарды қамтамасыз етеді:
1. ақшаны санағанда жоғары дәлдік пен жылдамдықты;
2. іс сапарлық шығындарға кез келген шетел валютасын беруді;
3. күзеттің ілесіп жүруін;
4. талап етілген номиналда ақшаны қабылдау және беру;
5. Қазақстан Республикасының және шетел мемелекеттерінің ақша белгілеріне, егер олардың түпнұсқалылығы күмән тудырса, сараптама жасауды;
6. монеталар мен купюраларды айырбастау және ірілеу;
7. сауда кәсіпорындарының кассаларын айырбасталатын монеталармен қамтамасыз ету;
8. шетел мемлекеттеріндегі төлем жасалмайтын (ескі) ақша белгілерін (АҚШ доллары, еуро) инкассоға қабылдау, алмастыру.
Депозиттер. Егер сіз Халық Банкі депозиттеріне еркін ақшаларыңызды салған болсаңыз сіздің бизнесіңіз тұрақты, әрі үздіксіз табысқа ие болады. Банкпен ынтымақтастықта болу сізге ақша ағындарын басқаруды оңтайландыруға, тәуекелді бір мезгілде төмендете отырып, табысты арттыруға көмектеседі. Банк сіздің компанияңызға келесі депозит түрлерін ұсынады:
1. Halyk - әмбебап депозиті.
2. Халықтық арнаулы депозиті.
3. Халықтық жинақтаушы депозиті.
4. Халықтық зейнетақылық депозиті.
Депозиттердің шарттары депозитке жарналардың сомасы мен саны жағынан шектеусіз қосымша ақша сомасын енгізуге мүмкіндік береді. Қосымша жарналар депозиттің негізгі сомасына қосылады. Сыйақы мөлшерлемелері депозитті сомасымен мерзіміне пропорционал.
Егер сіздің қызметіңіз арнайы спецификамен байланысты болса (жер асты қойнауын пайдалану, шетел жұмысшы күштерін тарту және т.б.), банк қолданыстағы заңнамаларға сәйкес, арнайы шартты салымдарды ұсынуға дайын.
Халық Банкі депозиттерінің айтарлықтай артықшылықтары - әр клиент үшін депозит шарттарын жеке дайындау мүмкіндігі.
Тендерлік кепілдіктер. Егер сіз тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді мемлекеттік сатып алу бойынша тендерге немесе конкурсқа қатысуды жоспарлап отырсаңыз, онда сізге заңнама талаптарына сәйкес, банктік кепілдік - конкурстық өтінімді қаматамасыз етуді растайтын құжат қажет.
Осы жағдайда, Халық Банкі тендерлік кепілдікті жабу қызметін пайдалануды ұсынады, оны біздің банкте ресімдеу екі сағатан аспайтын уақыт алады. Сізге қажеттісі біздің банктен ағымдағы шот ашу, конкурстық құжаттаманы ұсыну және жабу сомасына депозит ашу болып табылады.
Сейфтік сақтау. Егер сіз іскерлік сапарларда және демалыс уақыттарында бағалы бұйымдарыңызды пәтеріңізе немесе кеңсеңізде қалдыруға қорықсаңыз, сізге қолма-қол ақшаңызды бірнеше күн ішінде сақтауды кепілдендірілген қауіпсіздік немесе қымбат раритеттер мен маңызды құжаттарды тұрақты түрде сенімді сақтау қажет болса-банктк сейфте сақтау қызметін пайдаланыңыз.
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары
Халық Банкі түрлі мақсатта ашуға болатын депозиттердің кеңейтілген ассортиментін ұсынады. Халық Банкінің депозиттері сізге өз қаражатыңызды сақтап қана қоймай, көбейте түсуге мүмкіндік береді. Сіздерді Банк депозиттерінің талаптарымен таныстыра отырып, өздеріңізге неғұрлым қажеттісін таңдап алады деп сенеміз.
Халық Банкі көп жылдық жұмыс тәжірибесінің негізінде және салымшылардың қалаулары есепке алына отырып әзірленген арнайы депозитарлық бағдарлама ұсынады. Төрт депозиттің бірін таңдап, бюджетіңізді басқарумен байланысты өзіңіз үшін маңызды мәселелерді шеше аласыз. Депозиттерді ұлттық және шетел валютасында ашуға болады. Депозиттер шарттары мен мүмкіндіктері бойынша ерекшеленеді. Барлық депозиттер шартты мерзімінен бұрын бұзу және депозиттен ақшаны алу мүмкіндігін қарастырады, бұл орайда сыйақы мөлшерлемесі шарттың талаптарына сәйкес өзгереді.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады
Halyk - әмбебап депозиті.
1.Салым мерзімі: 12 ай.
2.Сыйақы төлеу: салым мерзімі аяқталғанда.
3.Салымды толықтыру мүмкіндігі: қосымша жарнаның ең төмен мөлшері - 15 000 теңге немесе 100 АҚШ доллары немесе 100 евро болса, толықтыруға болады.
4.Салымнан ішінара ақша алу мүмкіндігі: жинақ шотындағы кемімейтін салым қалдығы 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары немесе 5000 евро мөлшерінде болған жағдайда.
5.Салымның ең төмен мөлшері: 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары немесе 5000 евро.
6.Банктік салым шартында немесе Шартқа қосымша келісімде өзге жағы қарастырылмаған болса, сыйақы мөлшерлемесі салым мерзімі ішінде өзгермейді.
7.Ерекше талаптары: 5 000 АҚШ долларына балама мөлшердегі кредиттік лимитпен төлем карточкасы қоса беріледі.
Депозиттің ең аз сомасы:
1.70 000 KZT, 600 USD, 500 EUR. Акцияға осы депозитте 130 000 теңге, 1 000 АҚШ долларыеуро және одан көп сомасы бар барлық салымшылар қатыса алады.
2.VIP-орталық үшін - 100 000 USD, 90 000 EURO, 14 000 000 теңге.
Кесте 1.1-Halyk - әмбебап депозитінің сыйақы мөлшерлемесі
Пайыздық мөлшерлемелер, айлар валюта
%-дық мөлшерлеме
12
Теңге
жылдық
8,5
Теңге
тиімді
9,0
АҚШ доллары
жылдық
5,5
АҚШ доллары
тиімді
5,7
евро
жылдық
5,0
евро
тиімді
5,2
2.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Delphi ортасында "Банктік операциялар жүйесінде клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін тұрғызуды жобалау"
Басқарудың ақпараттық жүйелерiнiң пайда болуының алғы шарттары 60-жылдардың басында өндiрiстiк процестердiң күрделенуiне байланысты жұмыстардың қиындауынан бастау алады. Тұтас алғанда әлемде экономикалық жағдай күрделене бастады. Сондықтан БАЖ құру қиындай түстi, ақпарат ағынының көлемi өстi. Сол бiр сәттерде тұңғыш есептеу машиналарының дүниеге келуi инженерлердi, ғалымдарды қайран қалдырып, өндiрiстi басқару бүкiл процесiн бастан аяқ қайта ойлауға және БАЖ-ға көшуге мәжбүр еттi. Сол кезде-ақ басқаруда қызмет етушiлердiң саны көбейдi. БАЖ-дың дамуын бiрнеше этапқа бөлемiз.
1-кезең өткен ғасырдың 60-70 жылдары өндiрiстi басқару БАЖ-ға көшiрiлдi. өндiрiстi басқарудың ұйымдастырылу құрылысы жатқызылды. Сол себептi БАЖ-ды енгiзуде алғашқы сәтсiздiктер болды. Өйткенi өндiрiс оған дайынсыз кiрiстi. өндiрiстiң бей - берекеттiгi автоматтандырылды. Сонда да кейбiр өнiмдердiң материалдық техникалық жабдықтары автоматтандырылды. Мұның өзi экономикалық жағдайды дамуға жол бердi. 60-жылдары БАЖ-ға тән шарттар.
1.БАЖ - ды енгiзудiң бұрын кәсiпорынды басқарудың ұйымдай құрылымын мұқият тексерiп шығу керек;
2.есептелетiн ресурстар бойынша қызметтегi мiндеттердi шешуге тиiстi;
3.басқару объектiсiн комплекстi түрде қамтитын дұрыс яғни техникалық процесстiң басқарудың бiр жүйесiнде кәсiпорынның экономикалық қызметiн бiрiктiру қажет.
2-кезең БАЖ - нің техникасының құралдары ретiнде II-буын ЭЕМ - дерiн пайдалану кәсiпорынды басқару жүйесi информациялық машина тасылғыштарына жеттi. Бұл қызметкерлердiң еңбек өнiмдiлiгiн тез артады, кiшi қызметкер де жұмыстарын автоматтандырады. Арнайы бiлiм талап ететiн және жауапкершiлiктi қажет ететiн қызметкерлер iсi автоматтындырады.
БАЖ - ды құруға арналған методикалық материалдар жазылды. Кейбiр шешiмдер модельдендi. Математикалық әдiстер қолданылады.
3-кезең. Қазiргi кезде БАЖ интегралдық жүйе болып табылады. өндiрiстi басқарудан бастап техникалық процестерге дейiнгi деңгей. Техникалық құралдар III буын ЭЕМ - дерi алынады көп процессорлы комплекстi пайдаланады. Дербес ЭЕМ - дiде пайдалана бастады. Жобалау процесстерiн автоматтандыруға жол беретiн техникалық процесстер өрiстедi.
Дамыған елдер БАЖ-н барлық салаларға енгiзiлуде. Мысалы қолмен iстейтiн заттар айналымы автоматтандырылған.
Сондықтан да материалдарға және дайын өнiмдерге заявкалар толтырумен айналысатын жұмысшыларға қажетiлi тыйылады. Бiздiң елiмiздiң шаруашылықта қазiрдiң өзiнде кәсiпорындар мен ведомстволық бiрлестiктерде БАЖ жұмыс iстеуде. Практика оларды тиiмдiдеп көрсетiп отыр. Әйтсе де қазiргi кезеңде автоматты жүйелер проблемалары комплекстi түрде тұр.
2.2 Басқарудың ақпараттық жүйелерін жетілдіру
Кәсiпорындарда БАЖ бiр ғана мiндеттi орындауда. Көптеген мiндеттер шешiмi сатысында тұр. Ал кейбiреулерiн теория жағына талдау жасап олардың қалыптасуын қамтамасыз ету қажет.
БАЖ-ды жетiлдiру төмендегi бағытта жүргiзiледi.
1.ЭЕМ есептерiн шешу көбеюде;
2.алда тұрған мiндеттердi түзу кезiнде есептеу операцияларын автоматтандыру арқылы ең қиын, ең күрделi есептердi шешу. Мейлiнше жетiлдiрiлген арифметикалық, математикалық әдiстер қолданылды;
3.машина информация өңдеуде, автоматты машинаның салмағы қол еңбегiнде арта түседi. БАЖ - ды ойдағыдай дамыту керек. Қабылеттi мамандар даярлау керек.
БАЖ жаңа түсiнiк болып табылады халық шаруашылығында адам орнын алмастырады және өнiмдi еңбек етедi. Басқару сапасын сипаттайтын бiр қатар емес және ең көп мағыналы мiндетiн басқарудың бiр жолын таңдау керек.
Автоматты жүйеде оның жұмыс iстеу кезеңiнен кейiн адамның араласуын талап етедi. Мысалы, информация әзiрлеу үшiн, информация тасылғыштарына жазылу үшiн оператордың белгiлi (клавиштi басу) қимылы керек. Машина тасылғыштарына әзiрлеген информация оператор тағы да ЭЕМ-ге енгiзуi тиiс. ЭЕМ-де информация өңдеу сәтiнде оператор машинамен сөйлесiп оның берген хабарлауын қадағалауы керек және өзiнiң директиваларын берiп отыруы керек.
Адам машиналар жүйесiнде маңызды болып саналатын бiр жағдай - шешетiн есептер нәтижелерiн басқару объектiсiне тiкелей әсер етпейдi. Ондай ықпал жасайтын ЭЕМ берген хабарламаны алатын адам болып саналады.
БАЖ-дағы информация өңдейтiн ең басты техникалық құрал ЭЕМ болып табылады. ЭЕМ-нiң экономикалық, математикалық тәсiлдердi қолдану бiр ғана фактiсi басқару мiндеттерiн шешу үшiн БАЖ-сiн автоматтандырылды деуге болмайды. БАЖ ЭЕМ-де басқару есептерiн үздiксiз жаппай шығаруды проблемасын бар болғаны кәсiпорынды қазiргi заманғы ЭЕМ - мен жаңарту деп есептеу дұрыс емес. Басты нәрсе ЭЕМ-де басқару есептердiң ауқымын кеңейту оларды үйлестiру. ЭЕМ-дi шешiмдердi дәл де тез жасау үшiн қолдану қажет. БАЖ экономикалық объектi басқару ұйымдастыру формасы ол кибернетика және информатика ғылымдарының теориясына негiзделедi:
1.кибернетика жанды және жансыз объектiлердiң басқару процесiн зерттейдi;
2.информатика информацияны жинау, сақтау, өңдеу әдiстерiн зерттейдi.
БАЖ құруда экономикалық объектi өндiрiс процестi модельдеу және математикалық әдiс қолдану. Бiздiң айнала қоршаған өндiрiстiк және шаруашылық объектiлер көптеген элементтерден тұрады. Құрылымы өте күрделi және көп дәрежелiiшкi және сыртқы инфорциялық байлданыс өте күрделi басқару элементтерiнен және толық жүйемен жүзеге асыруға болады.
Жүйе бұл бiр - бiрiмен байланысты және бiрлесiп әрекет жасайтын көптеген, реттелген элементтер жиыны. Элемент бұл қажеттi жағдайда жүйе ретiнде қарастыруға мүмкiншiлiк беретiн ары қарай бөлiнбейтiн структуралық бiрлiк. Басқару жүйенiң алдында тұрған мақсатқа жетуге және жетудің жағдайын iске асыратын функция.
Басқару жүйесi басқарылатын және басқарылатын бөлшектерден тұрады. Олардың қимылы тексерiлiп және реттелiнiп отырылады. Басқару жүйесiнің жұмысы қоғамға пайдалы жұмыс етумен байланысты. Басқару бөлшегi бұл басқару органы, ол басқару жүйеснің жұмысын бақылайды. Белгiлi қалыптан ауытқымауын қамтамасыз етедi. Басқару органы басқару аппаратынан (қызметкерлерден) және информация жинайтын, сақтайтын, өңдейтiн техникалық құралдардан құрылып басқару шешiмдерiн қабылдайды. Жүйенiң жұмысы басқару жүйесi және басқару бөлшектiң тiке, керi информациялық байланыс арқылы бiрiгiп әрекет етуiнен жүзеге асады.
Iшкi информация тiке байланыс. Бұл жүйедегi элементтердiiс параметрлерiн белгiлейтiн информация тасқыны керi байланыс қабылдайтын басқару шешiмдерi. Сыртқы информациялық байланыстар. Бұл экономикалық объектiнiң жоғары бiрiгiп әрекет ететiнiн белгiлейдi. БЖ - нiң мiндетi информацияны қабылдау. Оны программа бойынша өңдеу және жүйенiң құлқын белгiлейтiн басқару шешiмдерiн қабылдау. Автоматтандыру адамның өндiрiс процессiнде қатысуын азайтатын техникалық - ұйымдық және экономикалық әрекеттер.
2.3 Басқарудың ақпараттық жүйесін жұмыс iстейтiн белгiсi бойынша анықтау
БАЖ-ды ұйымдастыруды басқару өндiрiстiк шаруашылық басқару халық шаруашылығының барлық деңгейдегi әлеуметтiк экономикалық процесстер объектiсi. Олар тiкелей өндiрiстiк процесстердi басқару емес, жоспарлаудың бақылаудың техникалық экономикалық талдаудың мiндеттерiн шешу жолымен әкiмшiлiк ұйымдық басқаруға арналады. Сондай мiндеттердi шешудiң нәтижелерi негiзiнде экономикалық объектiлер мен көрсеткiштердi басқару үшiн басқарушылдық шешiмдердi тiзедi. ӨБАЖ - дағы құрылымдық белгiлерi олардағы қызмет iстейтiн қызметкерлер заты мен еңбек нәтижесi экономикалық информация болып табылады. Саланың деңгейiнде тұтасымен саланы тұрақтандырудың өте зор ауқымдағы мiндеттерiн қарастырып шешедi. Кәсiпорын деңгейiнде кәсiпорынның үйлесiмдi басқару мiндеттерi шешiледi. ӨБАЖ алдына кәсiпорындар аппаратының әкiмшiлiк қызметiн ұйымдастыруды жақсарту ұйымдастыру шаруашылық экономикалық қызметтi басқару автоматтындыру проблемасы қойылады. Барлық кәсiпорындар бақылау барынша күрделi объектiлерi болып табылады. Бұл жердегi қиыншылық оларды толық қалыптастыру ешқандай мүмкiн емес. Өйткенi өндiрiстi үздiксiз дамыту адам факторларының түгелдiгi өз еркi өзiне тиген адамдардың басқару процесiне қатысу және олардың әртүрлi қабылетi мен қасиеттердi меңгеруiбөгет жасайды. Олардың еңбегiнiң нәтижелерi көптеген жағдайлар мен факторларға байланысты. Басқару қарапайым тәсiлмен жұмыс iстеу көбiнесе қате шешiмдер қабылдауға әкеп соқтырады. Өйткенi бiр тектес алынатын мағұлматтарға әртүрлi жарлықтар берiледi. Әрине ондай жабдықтар басқару аппаратындағы басшыдан жиi болады. Мұндай шалағайлықтарды ӨБАЖ - нде басқарушылық мiндеттерiнен қалыптастыру жолымен жоюға болады және олар ЭЕМ - де дұрыс шешiмiн табады. Бұл өндiрiстiк кеңiстiктегi материалдарды тасқыны түрiнде бейнеленуi мүмкiн.
Материалдар тасқыны сипатына сәйкес техникалық процестер үздiксiз және дискреттi (үздiктi) болып бөлiнедi.
1.үздiксiз өндiрiс. Оның қатарына мұнайды қайтып өңдейтiн, газ, химия өнеркәсiптерiн жатқызамыз. Үздiксiз өндiрiстiң өнiм энергия түрiндегi бiрқатар заттар ал техникалық параметрлi үздiксiз өлшемдер (концентрация, қысым, температура) болып табылады;
2. дискреттi техникалық процес үздiктi өнiм шығаруға тән сипаталынуына тиiсiнше техникалық процесстердi осы сипатта жүргiзiледi. Дискреттi сипаттағы өндiрiске аспаптар, машина жасау кәсiпорындары жатады. Мұнда материал тасқыны үзiлiспен жеткiзiледi тиiсiнше техникалдық процесстер дискреттi параметрлермен (загатовка саны, жартылай фабрикаттар саны) сипаталады. Шығарылатын өнiмдер де соған жатады. Сондай-ақ әрбiр операция дискреттi өлшемдер (орындалудың басы және аяғы) арқылы сипаталады. Ондай өндiрiс туралы хабарламалар да дискреттi болады. Нақты жағдайдағы үздiксiз, үздiктi түрiндегi өндiрiстердi ерекшелiктерге ие болады.
БАЖ құрылым негiзiне жүйелiк қатынас жатады. Бұл бөлiктердiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 8
1. БАНК ДЕПОЗИТТЕРІ 11
1.1 Депозит нарығының мәселелері 11
1.2 Депозит түрлері 13
1.3 Халық Банкі ұсынатын қызмет түрлері 19
1.Halyk - әмбебап депозиті. 20
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары 21
2.НЕГІЗГІ БӨЛІМ 26
2.1 Delphi ортасында "Банктік операциялар жүйесінде клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін тұрғызуды жобалау" 26
2.2 Басқарудың ақпараттық жүйелерін жетілдіру 27
2.3 Басқарудың ақпараттық жүйесін жұмыс iстейтiн белгiсi бойынша анықтау 28
2.4МикроЭЕМ-нiң жүйелiк программалық қамтамасыздандыруының құрылымы және атқаратын қызметi 31
3. ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 32
3.1 Программалық қамтамасыздандыру жүйелері 32
3.2 Автоматтандырылған жұмыс орны 34
3.3 Borland Delphі ортасының интерфейсі 36
3.4 Borland Delphi-де қосымшалар 39
3.5 Delphi-де жобалық қосымша жаңа жоба құру 45
3.6 Жобаның кестелерін байланыстыру әдістері 49
4.ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 54
4.1Жоба туралы жалпы мағлұмат 54
4.2 Қаржылық жоспар 54
4.3 Эксплуатациялық шығыстар 56
4.4 Кіріс есебі 59
4.5 Бөлім бойынша қорытынды 60
5. ЕҢБЕКТІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 61
5.1 Жұмыс орнында құрылғылардың орналасу тәртібі 61
5.2 Жарылу - өртқауіпсіздігі 63
5.3 Өндрістік санитария 64
5.4 Электр қауіпсіздігі 65
5.5 Желдету жүйесінің есептеулері 66
ҚОРЫТЫНДЫ 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 70
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бұл дипломдық жоба жеке тұлғалармен тікелей байланысты проблемалық қарыз секторына қатысты. Коммерциялық банктер өз қызметі барысында жасалған кредиттік шарт бойынша өз міндеттемелерін орындау кезінде қиындықтар туындайтын "проблемалық" клиенттермен үнемі жұмыс істеуге мәжбүр. Сондықтан, жұмысты бастау кезінде, әрине, мерзімі өткен берешектің пайда болған факторларын анықтау қажет. Әрбір коммерциялық банк проблемалық қарыздармен жұмыс істеудің бүкіл жүйесін жасады, оған көптеген құралдар, әдістер мен әдістер кіреді.
Тиісінше, әрбір жеке жағдайда мәселені тиімді шешуге көмектесетін белгілі бір жұмыс әдісін ұтымды пайдалану қажет. Бұл Банктің қаншалықты сәтті жұмыс істейтініне және осы қиындықтарды қаншалықты сәтті жеңе алатынына байланысты болады.
Сондықтан проблемалық берешек әрбір банк үшін және жалпы банк секторы үшін өте өзекті және маңызды мәселе болып табылатынын атап өтуге болады.
Автоматтандырылған жұмыс орны - бұл техникалық кешен, ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыздандыру, адам мен компьютер технологиясын орындау барысында байланыстырылатын үрдіс. Автоматтандырылған жұмыс орны терминалдармен жабдықталған, оның көмегімен ақпаратты енгізу және деректерді өңдеу жүргізіледі.
Ал баспа құрылғылары әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін қолданылады. Сонымен қатар ақпаратты жинайтын және басқа сатыдағы жүйелік байланыс құрылғылары көмегімен әр түрлі құжаттық формаларды толтыру үшін қолданылады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Жеке тұлғалардың проблемалық қарыздарын басқару бойынша ақпараттық жүйені жетілдіру.
Зерттеу пәні жеке тұлғалардың проблемалық қарыздары бар банктің жұмысы.
Зерттеу нысаны - Халықтық банк.
Дипломдық жобаның мақсаты банктың проблемалық қарыздары бар тұтынушыларын тіркеу және олармен жұмыс атқаруға арналған бағдарламалық қамсыздандыруды жетілдіру.
Жобаның мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- проблемалық қарыз мәселесі түсінігін, себептері мен белгілерін зерттеу;
- проблемалық қарыздармен жұмыс істеудің негізгі әдістерін меңгеру;
- бағдарламалық қамсыздандырудың құрылу жолдарын және бағдарлама құру ортасын белгілеу;
- жобаның логикалық сұлбасының эскизін дайындау;
- бағдарламалық қамсыздандыруды жетілдіру.
Қазіргі таңда барлық бағдарламалау тілдері - объектке бағытталған бағдарламалау технологиясын қолдануда. Бұл технология бағдарламалау тілі дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектке бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан пайдалана алады.
Жұмыстың Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасында жасалыну себебi, біріншіден, Borland Delphi объектiке бағытталған программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа деректер деректер қорымен жақсы байланысатын болуы.
Екіншіден, ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдалану, сол сияқты басқа да іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
Бағдарламалық жұмыс орны банк жүйесінде де қолданылады. Бұл жұмысты тездетеді, жеңілдетеді және жұмыс өнімділігі артады. Бұл салада қолданатын бағдарламалар бар. Бірақ олар банктің депозит жұмысына арналмаған. Осы автоматтандырылған жұмыс орны, яғни Банк депозиті бағдарламасы сол банк қызметкері жұмысын жеңілдету үшін жасалып отыр.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезде қоғамның дамуы адамзатқа қажетті информацияны жедел және нақты түрде бере алатын информациялық үрдістердің дамуына байланысты болуда. Банк қызметі оперативті іздестіру жұмыстарды ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Ал жоғары деңгейге ақпараттық технологияларды қолдану нәтижесінде жетуге болады. Осы функциялар банк бөлімін ақпараттық жабдықтау жүйесімен қамтамасыз етуге бағытталған.
1.БАНК ДЕПОЗИТТЕРІ
1.1 Депозит нарығының мәселелері
Депозит нарығының экономикалық мәні. Кез келген қаржы институты шаруашылық субъектісі ретінде өз жарғылық қызметін жүзеге асыру үшін ғимарат, құрылыс және технология айналым капиталын қалыптастыру, резерв құру, еңбек ақыларын төлеу, бюджетке төлемдер және т.б. ақшалай қаражаттар яғни қаржы ресурстарын қажет етеді. Осындай шығыстарды өз қаражаттары есебінен немесе негізгі бөлігін жеке және заңды тұлғалардың салымдары мен депозиттері құрайтын сырттан алынған қаражаттар және қарыздар есебінен қаржыландырылуы мүмкін.
Депозиттік операциялар ең алғашқы монеталық двор және айыр бастаушыларда жинақтарын дұрыстау мақсатында алтын монеталарды сақтау түрінде пайда болған. Клиенттің тілеуі бойынша айырбастаушылар өздеріне берілген монеталарды сақталуына кепіл беріп отырған. Мұндай шарттарда олар алынған монеталар мен ссудалық операцияларды жүзеге асыра алмайды. Уақыт өте берген монеталарды талап етуді қойды. Тек қана берілген ақшалардың соммасы қайтарылды. Сақтау мерзімі ұзарды. Кейіннен егер де айырбастаушылар несие беру үшін меншікті капиталына ғана қолданды,енді несие беру үшін тартылған қаражаттарды қолдануға мүмкіндік пайда болды. Несие үшін өсімақы алынды,ал оның бір бөлігі ақша иелеріне төленіп отырды.
Қазіргі таңда депозиттік операциялар әртүрлі түрлер мен формаларға бөлінеді. Алайда әрбір қаржы институты үшін салымшыларды тарту және несиелік ресурстардың негізгі көзі ретінде депозиттік базаны кеңейту, приоритетті міндет болып қалады.
Депозит дегеніміз - клиенттердің барлық салымдары болып табылады. Оларға салынатын қаражаттар көзі әртүрлі болып келеді. Олар: корпоративтік клиенттердің,мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың және жұмысшылар мен қызметкерлердің уақытша қолданылмаған еңбекақы шоттарындағы қаражаттары.
Бүгінде коммерциялық банктер әртүрлі депозиттің түрлерін қарастырады. Қазақстанның банктік тәжірибесінде депозиттердің келесі типтері бар:
1. Талап еткенге дейінгі депозиттер;
2. Мерзімді депозиттер;
3. Жинақ салымдары.
Қазақстанның депозит нарығының құрылымы.Қазақстанның депозит нарығының құрылымын институттар тұрғысынан және нарықтың қаржылық құралдары тұрғысынан да көрсетуге болады.
Институционалдық құрылым - қадағалаудың реттеуші органдары және шаруашылық субъектілердің байланысы болып табылады.
Депозит нарығының қаржылық институттары болып өз қызметтерін жүзеге асыру мақсатында салымдар тартатын ұйымдар болып табылады (сурет 1.1 - 1.2).
ҚР Ұлттық банкі
ҚР Ұлттық банкі
ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі
ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі
ДСЖ - ға кірмейтін жинақ депозиттік мекемелер.
ДСЖ - ға кірмейтін жинақ депозиттік мекемелер.
Депозиттерді сақтандыру нарығы
Депозиттерді сақтандыру нарығы
Қазпошта АҚ
Қазпошта АҚ
Коммерция
лық банктер
Коммерция
лық банктер
Зейнетақы қорлары
Зейнетақы қорлары
Жүйенің қатысушылары - коммерциялық банктер
Жүйенің қатысушылары - коммерциялық банктер
Сурет 1.1 - Қазақстан Республикасы депозит нарығының институционалдық құрылымы
Депозит нарығы
Депозит нарығы
Мерзімді депозиттер нарығы
Мерзімді депозиттер нарығы
Талап еткенге дейінгі депозиттер
Талап еткенге дейінгі депозиттер
Жинақ депозиттер нарығы
Жинақ депозиттер нарығы
1.Депозиттік сертификаттар
2.Қысқа мерзімді депозиттер
3.Орта мерзімді депозиттер.
4.Ұзақ мерзімді депозиттер
1.Депозиттік сертификаттар
2.Қысқа мерзімді депозиттер
3.Орта мерзімді депозиттер.
4.Ұзақ мерзімді депозиттер
1.Ағымдық шот
2.Есеп айырысу шоты
3.Валюталық шот
4.Карточкалық шот
5.Чектік шот
1.Ағымдық шот
2.Есеп айырысу шоты
3.Валюталық шот
4.Карточкалық шот
5.Чектік шот
1.Жинақ кітапшасы
2.Жинақ көшірмесі
3.ЖЗҚ ерікті салымдары
4.Жинақ сертификаттары
1.Жинақ кітапшасы
2.Жинақ көшірмесі
3.ЖЗҚ ерікті салымдары
4.Жинақ сертификаттары
Сурет 1.2 - ҚР депозит нарығының сегменттері
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Респуликасы несие жүйесінің жоғарғы буыны ретінде коммерциялық банктер және мамандандырылған қаржы мекемелерінің қызметін реттейді.Сонымен қатар мемлекеттің қаржы нарығын (соның ішінде депозиттік қаржы нарығын) мемлекттік реттеуші орган болып Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша агенттігі табылады.
Қазақстанда депозиттерді сақтандыру жүйесі. Банктерде тұрғындардың жинағының өсуі,өзіндік тұрақтылық және сенімділік кепілі болып табылатын олардың несиелік қабілеттілігі мен өтімділігін арта түсіретін маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке тұлғалардың салымарын сақтандыру жүйесі қызмет етуде.Оның орталық органы болып Қазақстанның жеке тұлғаларының салымдарына кепіл беру (сақтандыру) қоры табылады. Ол Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі басқармасының қаулысына сәйкес екінші деңгейлі банктердің салымшыларының қызығушылығын қорғау мақсатында акционерлік қоғам формасында құрылған.Бұл жүйеге келесі бағыттар бойынша белгілі талаптарға сай коммерциялық банктер жатады. Олар:
1. халықаралық стандарттарға өту бойынша бағдарламаларға енгізілген;
2. банктің меншікті капитал мөлшері бекітілген нормативтер ге сәйкестігі;
3. қорға өтініш беру уақытына дейін 3 ай ішінде пруденциалды нормативтердің сақталуы;
4. берілген сұрақ бойынша Ұлттық банктің ұсынысының болуы (ұсыныс құпия құжат болып табылады және қорға міндетті түрде жіберіледі)
5. Ұлттық банктің тізіміндегі халықаралық аудиторлық ұйым мен бекітілген соңғы жылғы банктің жылдық қаржылық есеп беруі;
Банктің өтініш беруінен кейін қор Ұлттық банктің ұсынысы негізінде банктің берген құжаттарын есепке ала отырып жүйеге енгізу мүмкіндігін талдайды. Қор басқармасының шешімі өтініш берген күннен бастап 1 ай мерзімінде қабылдануы тиіс.
1.2 Депозит түрлері
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін дәстүрлі емес, уақытша бос ақшалай қаражаттарды тарту тәсілдерінің болуы, тартылған қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе болады.
Банктік тәжірибеде барлық тартылған қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
1. депозиттер;
2. депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит - бұл клиенттің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозитік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты клиентінің атынан тартылмайды, екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту инициативасы банктің өзінен туындайды.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі екінші деңгейлі банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялары сипатына жатқызуға болады.
Депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа кореспондент-банктердегі шоттарда орналастырумен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активі ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозитті операциялар - бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әртүрлері кездеседі. Бұл банктердің жоғарғы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
1. талап етуіне дейінгі депозиттер;
2. мерзімді депозиттер;
3. жинақ салымдары;
4. бағалы қағаздар.
Сондай-ақ, оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
1. мерзімдеріне қарай;
2. салым иелерінің категорияларына қарай;
3. қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
4. пайыз төлеу тәсіліне қарай;
5. банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай;
6. тағы басқалары.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
1. жеке тұлғалардың шоттарына;
2. қаржылық мекемелердің шоттарына;
3. шетелдік азаматтардың шоттарына.
Талап етуге дейінгі депозиттер - бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттар.
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
1. мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әртүрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттар;
2. әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
3. есеп айырысудағы қаражаттар;
4. жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
5. басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтар.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуге дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылды.
Ал, кемшілігі - бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне, осыған келіп талап етуге байланысты олардың мынадай өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
1. ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
2. шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
3. банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
4. талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, екінші деңгейлі банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасады.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айып-пұл төлеуге міндетті.
Бұл салымдардың ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
1.меншікті-мерзімді депозиттер;
2.алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
1. 30 күнге дейінгі;
2. 30-90 күнге дейінгі;
3. 90-180 күнге дейінгі;
4. 180 күннен 360 күнге дейінгі;
5. 360 күннен жоғары.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесіне алдын-ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішіне талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
1.есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
2.шоттағы қаражат баяу айналады;
3.тұрақты пайыз төленеді;
4.пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкі тарапынан реттеліп отырады;
5.ақшаны алу туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
6.бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны ресімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдайына сай екі жақты тіркеу енгізу қажет және т.б. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдарымен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төлейді. Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері бар:
1.ақшалай қаражаттарды сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
2.шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді;
3.ақшаны шотқа саларды немесе шоттан аларла міндетті түрде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуын талап етеді;
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым оперцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мерзімді жинақ салымдары;
2. қосымша жарна қосылатын мерзімді жинақ салымдары;
3. ұтыс салымдары;
4. ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
5. мақсаттық және ағымдық салымдар;
6. алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
7. валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгілентін және сол мерзім өткенше алуға мүмкін емес салымдар жатады. Мерзімді жинақ салымдарына басқа жинақ салымдарға қарағанда жоғарғы мөлшерде пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді.
Ағымдық жинақ салымдары, негізінен, жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу үшін жинақталтын және пайдаланылатын қаражаттарды білдіреді. Мұндай салымдар бойынша өте төменгі пайыз төленеді.
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары - бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығы куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозитті және жинақ сертификаттары иемденушісіне қарай екі түрге бөлінеді:
1.Атаулы сертификаттар;
2.Мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атынан толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттартарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім иеленсе, сол қаражаттың иесі болып табылады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге болатын төлем құралы немесе есеп айырысу қызметін атқара алады. Депозиттік сертификаттар көбіне ірі сомада шығарылатындықтан да, оларды заңды тұлғалар сатып алады.
Әлемдік банктік депозиттік сертификаттардың екі түрі бар:
1.Аударылатын;
2.Аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болады, уақыты жеткен соң банкке ұсынылады.
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықта сатып алу-сату арқылы өтеді.
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзім аралығын құрайды. Жинақ сертификаты тек жеке тұлғаларға ғана беріледі.
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге ұсынылуы мүмкін. Мұндай жағдайда банк сертификатты сатып алады, бірақ төменгі мөлшерде пайыз төлейді. Екінші деңгейлі банктер үшін бұл сертификат ресурсты жинақтау тиімділігімен, яғни соманың белгілі бір мерзімге түсуін сипаттайды.
Банктік сейфті жалға алу сіздің қолма-қол ақшаңызды ғана емес, іскерлік қағаздарыңызды, басқа да құндылықтарыңызды, оның ішінде өнер туындыларын, зергерлік әшекейлерді, бағалы қағаздарды, отбасылық құндылықтарды сақтау бойынша тәуекелдеріңізді жабады. Негізгі артықшылықтары:
1.Сақтау мерзімдері барынша ыңғайлы. сіз ақшаңыз бен бағалы заттарыңызды бір түнге де сақтай аласыз немесе ұяшықты көпжылды ұзақ сақтауға резервте ұстауға да болады, сонымен қатар бағасы бойынша жеңілдік ала аласыз, өйткен төлем мөлшері мерзім ұлғайғанда, пропорционалды түрде төмендейді;
2. Сейфтік сақтаумен бірге жүретін қосымша қызметтер. Мысалы, үшінші тараппен мәміле жасағанда Банк қолма-қол ақшаны немесе аяқталмаған мәміле бойынша құжаттарды сақтау үшін сейфтік ұяшық және ұяшыққа сіз және сіздің серіктесіңіз қатынасқанда, ортақ рұқсат береді;
3.Банктің барлық сейфтік депозитарийлерінің сертифи-кациясымен расталған сақтау қауіпсіздігінің кепілдігі еуропалық стандарт талаптарына жауап береді.
АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шарттармен қатар, сондай шоттар түріндегі Нау-шот және куәландырылған чектер сияқты депозиттер АҚШ банктерінде кеңінен қолданылады.
Нау-шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер болып табылады.
Нау шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:
1.Бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
2.Бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға ашылады;
3.Салым иелерінен бұл шотты ең төменгі қаражат болуы талап етілмейді.
Куәландырылған чектер шоттары - бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін, сақталатын банктердегі талап етуіне дейінге депозиттік шоттағы қаражаттар.
Куәландырылған чектер - бұл банктің, шоттағы қаражаттың барлығын чектер арқылы куәландыруы.
Американдық банктік тәжірибелерде жаңа депозит түріне ақша нарығының депозитті шоты ашылады.
Оның мынадай ерекшеліктері бар:
1.Ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлемелерінің өзгеруіне байланысты, әр аптада шот бойынша пайыз мөлшерлемесінің өзгеріп отыруы;
2.Шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
3.Салымдардың сақтандырылуы;
4.Иемденуші, үшінші жақтан төлемдер үшін айына шоттан алты рет аударма жасауына болады, мұның ішінде үшеуі чекті көшіріп жазу жолымен, үшеуі телефон арқылы жүзеге асады.
1.3 Халық Банкі ұсынатын қызмет түрлері
Шотты ашу және енгізу. Банктің сервис менеджерлер бөлімшесі сізге шоттарды ашу және енгізу бойынша толық кеңес береді. сіздің ұйымдастырушылық - құқықтық меншігіңізге байланысты, ағымдағы шоттарды теңгеде және шетел валютасында ашу үшін қажетті құжаттар тізімімен таныстырады. Банктік шот шартының қорытындысын ұсынады және ағымдағы қызмет көрсету тарифтерімен таныстырады.
Ағымдағы шот жұмысы аясында сервис менеджерлер сізге бизнесіңізді ыңғайлы және оңай ұйымдастыруға көмектесетін қосымша қызметтер тізімін ұсынады.
Мысалы: Егер сіз Банктік құжаттарды төлеу үшін қалада жол жүрумен уақытыңызды жоғалтқан болсаңыз Банкке құжаттарды ертерек өткізуге үлгермей жатсаңыз, бірақ қызмет көрсетуге минималды тарифтерге ие болғыңыз келсе, немесе Банк арқылы бір сағат ішіндегі шұғыл аудармалар жасау туындап жатса онда сізге шығындарыңыз бен уақытыңызды айтарлықтай үнемдейтін дистанциялық банктік қызмет көрсету керек.
Банк-офис жүйесі - сіздің бір қалада ашылға шотыңыз бойынша банктік операциялардың толық тізімін дистанциялық түрде жүзеге асырып қана қоймайды, сонымен қатар Банк жүйесі бойынша басқа қалаларда ашылған барлық шоттар бойынша ақпараттарды алуға мүмкіндік береді.
Аудио қызмет көрсету - Компанияның басшылары үшін оларға қажетті кез келген уақытта дербес код арқылы телефонмен лездік ақпарат алу сервисі. Бір уақытта күрделі банктік операциялар бойынша кеңес береді. Осы қызметтің қосымша артықшылықтары - қосымша жеңілдіктер, оны Банк Аудио қызметті қолданып жүрген Клиенттер үшін барлық шоттар бойынша ұсынылады.
Клиенттік карточка - сіздің сенімді қызметкеріңіз арқылы, сіздің Банкке келмей-ақ, банктік шоттарыңыз бойынша үзінділер алу.
Аударма операциялары. Байланыстың заманға сай құралдары және банк жұмысын өте тиімді етіп ұйымдастыруы, сіздің серіктесіңізбен өзара есеп айырысу үшін бір жұмыс күні ішінде төлемдер мен аудармаларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, бюджетке міндетті төлемдер жасаудың және басқа да сізге қажетті транзакцияларды келесі артықшылықтарымен іске асырады:
1.Ағымдағы шотқа ақшаны сол күн ішінде тегін аудару;
2.Тауарға, қызметке және басқа да мақсаттарға банктің операциялық күні ішінде, сізге тиімді әрі ыңғайлы уақытта, ұлттық және шетел валютасында төлем жасау үшін, сіздің ақшаңызды аудару;
3.Валюталау күнімен аударған кезде қызмет көрсетуге шығындар үнемделеді;
4.Теңгедегі шұғыл аударымдар бір сағат ішінде жүзеге асырылады;
5.Сіздің операцияларыңызды жүргізу үшін банктің операциялық күні Алматы уақыты бойынша 18-00 дейін белгіленген;
6.Банктің халықаралық аударымдарды сізге тиімді UniCredit Group Банктері арқылы тіркелген тарифтер бойынша, сонымен қатар банктің алыс және жақын шетелдердегі кең таралған корреспонденттік желісін пайдалану арқылы жүргізіледі.
Шетел валютасын айырбастау және конверсиялау бойынша опреациялар. Егер сіз сыртқы экономикалық қызмет қатысушысы болсаңыз, сіз шетел валютасында кредит аласыз\төлейсіз, сізге шетел валютасын ішкі валюталық рынокта сатып алуыңз және сатуыңыз қажет, Банктің құзыретті қызметкерлері растайтын құжаттарды жинау үшін, сонымен бірге шарттардың, келісім-шарттардың және т.б. жобаларын дайындағанда сізге білікті кеңес беруге дайын, сонымен бірге қосымша артықшылықтарға да ие боласыз:
1.Шетел валютасын сатып алу\сату, сіздің қалауңыз бойынша сол күні немесе келесі күні төмен тарифпен жүргізіледі;
2.Алдын ала жоспарланған ірі көлемді айырбастау не\немесе конверсиялау тиімді арнайы курс бойынша жүргізіледі.
Кассалық операциялар. Егер сіз сауда агенті болсаңыз, сіздің бизнесіңіз көтерме және бөлшек саудамен байланысты болса, болмаса сіздің қызметкерлеріңізге еңбекақы қолма-қол ақшамен берілсе, онда банк сізге мыналарды қамтамасыз етеді:
1. ақшаны санағанда жоғары дәлдік пен жылдамдықты;
2. іс сапарлық шығындарға кез келген шетел валютасын беруді;
3. күзеттің ілесіп жүруін;
4. талап етілген номиналда ақшаны қабылдау және беру;
5. Қазақстан Республикасының және шетел мемелекеттерінің ақша белгілеріне, егер олардың түпнұсқалылығы күмән тудырса, сараптама жасауды;
6. монеталар мен купюраларды айырбастау және ірілеу;
7. сауда кәсіпорындарының кассаларын айырбасталатын монеталармен қамтамасыз ету;
8. шетел мемлекеттеріндегі төлем жасалмайтын (ескі) ақша белгілерін (АҚШ доллары, еуро) инкассоға қабылдау, алмастыру.
Депозиттер. Егер сіз Халық Банкі депозиттеріне еркін ақшаларыңызды салған болсаңыз сіздің бизнесіңіз тұрақты, әрі үздіксіз табысқа ие болады. Банкпен ынтымақтастықта болу сізге ақша ағындарын басқаруды оңтайландыруға, тәуекелді бір мезгілде төмендете отырып, табысты арттыруға көмектеседі. Банк сіздің компанияңызға келесі депозит түрлерін ұсынады:
1. Halyk - әмбебап депозиті.
2. Халықтық арнаулы депозиті.
3. Халықтық жинақтаушы депозиті.
4. Халықтық зейнетақылық депозиті.
Депозиттердің шарттары депозитке жарналардың сомасы мен саны жағынан шектеусіз қосымша ақша сомасын енгізуге мүмкіндік береді. Қосымша жарналар депозиттің негізгі сомасына қосылады. Сыйақы мөлшерлемелері депозитті сомасымен мерзіміне пропорционал.
Егер сіздің қызметіңіз арнайы спецификамен байланысты болса (жер асты қойнауын пайдалану, шетел жұмысшы күштерін тарту және т.б.), банк қолданыстағы заңнамаларға сәйкес, арнайы шартты салымдарды ұсынуға дайын.
Халық Банкі депозиттерінің айтарлықтай артықшылықтары - әр клиент үшін депозит шарттарын жеке дайындау мүмкіндігі.
Тендерлік кепілдіктер. Егер сіз тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді мемлекеттік сатып алу бойынша тендерге немесе конкурсқа қатысуды жоспарлап отырсаңыз, онда сізге заңнама талаптарына сәйкес, банктік кепілдік - конкурстық өтінімді қаматамасыз етуді растайтын құжат қажет.
Осы жағдайда, Халық Банкі тендерлік кепілдікті жабу қызметін пайдалануды ұсынады, оны біздің банкте ресімдеу екі сағатан аспайтын уақыт алады. Сізге қажеттісі біздің банктен ағымдағы шот ашу, конкурстық құжаттаманы ұсыну және жабу сомасына депозит ашу болып табылады.
Сейфтік сақтау. Егер сіз іскерлік сапарларда және демалыс уақыттарында бағалы бұйымдарыңызды пәтеріңізе немесе кеңсеңізде қалдыруға қорықсаңыз, сізге қолма-қол ақшаңызды бірнеше күн ішінде сақтауды кепілдендірілген қауіпсіздік немесе қымбат раритеттер мен маңызды құжаттарды тұрақты түрде сенімді сақтау қажет болса-банктк сейфте сақтау қызметін пайдаланыңыз.
1.4 Халық Банкінің депозиттік операциялары
Халық Банкі түрлі мақсатта ашуға болатын депозиттердің кеңейтілген ассортиментін ұсынады. Халық Банкінің депозиттері сізге өз қаражатыңызды сақтап қана қоймай, көбейте түсуге мүмкіндік береді. Сіздерді Банк депозиттерінің талаптарымен таныстыра отырып, өздеріңізге неғұрлым қажеттісін таңдап алады деп сенеміз.
Халық Банкі көп жылдық жұмыс тәжірибесінің негізінде және салымшылардың қалаулары есепке алына отырып әзірленген арнайы депозитарлық бағдарлама ұсынады. Төрт депозиттің бірін таңдап, бюджетіңізді басқарумен байланысты өзіңіз үшін маңызды мәселелерді шеше аласыз. Депозиттерді ұлттық және шетел валютасында ашуға болады. Депозиттер шарттары мен мүмкіндіктері бойынша ерекшеленеді. Барлық депозиттер шартты мерзімінен бұрын бұзу және депозиттен ақшаны алу мүмкіндігін қарастырады, бұл орайда сыйақы мөлшерлемесі шарттың талаптарына сәйкес өзгереді.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Депозиттің бұл түрін алдын-ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады
Halyk - әмбебап депозиті.
1.Салым мерзімі: 12 ай.
2.Сыйақы төлеу: салым мерзімі аяқталғанда.
3.Салымды толықтыру мүмкіндігі: қосымша жарнаның ең төмен мөлшері - 15 000 теңге немесе 100 АҚШ доллары немесе 100 евро болса, толықтыруға болады.
4.Салымнан ішінара ақша алу мүмкіндігі: жинақ шотындағы кемімейтін салым қалдығы 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары немесе 5000 евро мөлшерінде болған жағдайда.
5.Салымның ең төмен мөлшері: 700 000 теңге немесе 5000 АҚШ доллары немесе 5000 евро.
6.Банктік салым шартында немесе Шартқа қосымша келісімде өзге жағы қарастырылмаған болса, сыйақы мөлшерлемесі салым мерзімі ішінде өзгермейді.
7.Ерекше талаптары: 5 000 АҚШ долларына балама мөлшердегі кредиттік лимитпен төлем карточкасы қоса беріледі.
Депозиттің ең аз сомасы:
1.70 000 KZT, 600 USD, 500 EUR. Акцияға осы депозитте 130 000 теңге, 1 000 АҚШ долларыеуро және одан көп сомасы бар барлық салымшылар қатыса алады.
2.VIP-орталық үшін - 100 000 USD, 90 000 EURO, 14 000 000 теңге.
Кесте 1.1-Halyk - әмбебап депозитінің сыйақы мөлшерлемесі
Пайыздық мөлшерлемелер, айлар валюта
%-дық мөлшерлеме
12
Теңге
жылдық
8,5
Теңге
тиімді
9,0
АҚШ доллары
жылдық
5,5
АҚШ доллары
тиімді
5,7
евро
жылдық
5,0
евро
тиімді
5,2
2.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Delphi ортасында "Банктік операциялар жүйесінде клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін тұрғызуды жобалау"
Басқарудың ақпараттық жүйелерiнiң пайда болуының алғы шарттары 60-жылдардың басында өндiрiстiк процестердiң күрделенуiне байланысты жұмыстардың қиындауынан бастау алады. Тұтас алғанда әлемде экономикалық жағдай күрделене бастады. Сондықтан БАЖ құру қиындай түстi, ақпарат ағынының көлемi өстi. Сол бiр сәттерде тұңғыш есептеу машиналарының дүниеге келуi инженерлердi, ғалымдарды қайран қалдырып, өндiрiстi басқару бүкiл процесiн бастан аяқ қайта ойлауға және БАЖ-ға көшуге мәжбүр еттi. Сол кезде-ақ басқаруда қызмет етушiлердiң саны көбейдi. БАЖ-дың дамуын бiрнеше этапқа бөлемiз.
1-кезең өткен ғасырдың 60-70 жылдары өндiрiстi басқару БАЖ-ға көшiрiлдi. өндiрiстi басқарудың ұйымдастырылу құрылысы жатқызылды. Сол себептi БАЖ-ды енгiзуде алғашқы сәтсiздiктер болды. Өйткенi өндiрiс оған дайынсыз кiрiстi. өндiрiстiң бей - берекеттiгi автоматтандырылды. Сонда да кейбiр өнiмдердiң материалдық техникалық жабдықтары автоматтандырылды. Мұның өзi экономикалық жағдайды дамуға жол бердi. 60-жылдары БАЖ-ға тән шарттар.
1.БАЖ - ды енгiзудiң бұрын кәсiпорынды басқарудың ұйымдай құрылымын мұқият тексерiп шығу керек;
2.есептелетiн ресурстар бойынша қызметтегi мiндеттердi шешуге тиiстi;
3.басқару объектiсiн комплекстi түрде қамтитын дұрыс яғни техникалық процесстiң басқарудың бiр жүйесiнде кәсiпорынның экономикалық қызметiн бiрiктiру қажет.
2-кезең БАЖ - нің техникасының құралдары ретiнде II-буын ЭЕМ - дерiн пайдалану кәсiпорынды басқару жүйесi информациялық машина тасылғыштарына жеттi. Бұл қызметкерлердiң еңбек өнiмдiлiгiн тез артады, кiшi қызметкер де жұмыстарын автоматтандырады. Арнайы бiлiм талап ететiн және жауапкершiлiктi қажет ететiн қызметкерлер iсi автоматтындырады.
БАЖ - ды құруға арналған методикалық материалдар жазылды. Кейбiр шешiмдер модельдендi. Математикалық әдiстер қолданылады.
3-кезең. Қазiргi кезде БАЖ интегралдық жүйе болып табылады. өндiрiстi басқарудан бастап техникалық процестерге дейiнгi деңгей. Техникалық құралдар III буын ЭЕМ - дерi алынады көп процессорлы комплекстi пайдаланады. Дербес ЭЕМ - дiде пайдалана бастады. Жобалау процесстерiн автоматтандыруға жол беретiн техникалық процесстер өрiстедi.
Дамыған елдер БАЖ-н барлық салаларға енгiзiлуде. Мысалы қолмен iстейтiн заттар айналымы автоматтандырылған.
Сондықтан да материалдарға және дайын өнiмдерге заявкалар толтырумен айналысатын жұмысшыларға қажетiлi тыйылады. Бiздiң елiмiздiң шаруашылықта қазiрдiң өзiнде кәсiпорындар мен ведомстволық бiрлестiктерде БАЖ жұмыс iстеуде. Практика оларды тиiмдiдеп көрсетiп отыр. Әйтсе де қазiргi кезеңде автоматты жүйелер проблемалары комплекстi түрде тұр.
2.2 Басқарудың ақпараттық жүйелерін жетілдіру
Кәсiпорындарда БАЖ бiр ғана мiндеттi орындауда. Көптеген мiндеттер шешiмi сатысында тұр. Ал кейбiреулерiн теория жағына талдау жасап олардың қалыптасуын қамтамасыз ету қажет.
БАЖ-ды жетiлдiру төмендегi бағытта жүргiзiледi.
1.ЭЕМ есептерiн шешу көбеюде;
2.алда тұрған мiндеттердi түзу кезiнде есептеу операцияларын автоматтандыру арқылы ең қиын, ең күрделi есептердi шешу. Мейлiнше жетiлдiрiлген арифметикалық, математикалық әдiстер қолданылды;
3.машина информация өңдеуде, автоматты машинаның салмағы қол еңбегiнде арта түседi. БАЖ - ды ойдағыдай дамыту керек. Қабылеттi мамандар даярлау керек.
БАЖ жаңа түсiнiк болып табылады халық шаруашылығында адам орнын алмастырады және өнiмдi еңбек етедi. Басқару сапасын сипаттайтын бiр қатар емес және ең көп мағыналы мiндетiн басқарудың бiр жолын таңдау керек.
Автоматты жүйеде оның жұмыс iстеу кезеңiнен кейiн адамның араласуын талап етедi. Мысалы, информация әзiрлеу үшiн, информация тасылғыштарына жазылу үшiн оператордың белгiлi (клавиштi басу) қимылы керек. Машина тасылғыштарына әзiрлеген информация оператор тағы да ЭЕМ-ге енгiзуi тиiс. ЭЕМ-де информация өңдеу сәтiнде оператор машинамен сөйлесiп оның берген хабарлауын қадағалауы керек және өзiнiң директиваларын берiп отыруы керек.
Адам машиналар жүйесiнде маңызды болып саналатын бiр жағдай - шешетiн есептер нәтижелерiн басқару объектiсiне тiкелей әсер етпейдi. Ондай ықпал жасайтын ЭЕМ берген хабарламаны алатын адам болып саналады.
БАЖ-дағы информация өңдейтiн ең басты техникалық құрал ЭЕМ болып табылады. ЭЕМ-нiң экономикалық, математикалық тәсiлдердi қолдану бiр ғана фактiсi басқару мiндеттерiн шешу үшiн БАЖ-сiн автоматтандырылды деуге болмайды. БАЖ ЭЕМ-де басқару есептерiн үздiксiз жаппай шығаруды проблемасын бар болғаны кәсiпорынды қазiргi заманғы ЭЕМ - мен жаңарту деп есептеу дұрыс емес. Басты нәрсе ЭЕМ-де басқару есептердiң ауқымын кеңейту оларды үйлестiру. ЭЕМ-дi шешiмдердi дәл де тез жасау үшiн қолдану қажет. БАЖ экономикалық объектi басқару ұйымдастыру формасы ол кибернетика және информатика ғылымдарының теориясына негiзделедi:
1.кибернетика жанды және жансыз объектiлердiң басқару процесiн зерттейдi;
2.информатика информацияны жинау, сақтау, өңдеу әдiстерiн зерттейдi.
БАЖ құруда экономикалық объектi өндiрiс процестi модельдеу және математикалық әдiс қолдану. Бiздiң айнала қоршаған өндiрiстiк және шаруашылық объектiлер көптеген элементтерден тұрады. Құрылымы өте күрделi және көп дәрежелiiшкi және сыртқы инфорциялық байлданыс өте күрделi басқару элементтерiнен және толық жүйемен жүзеге асыруға болады.
Жүйе бұл бiр - бiрiмен байланысты және бiрлесiп әрекет жасайтын көптеген, реттелген элементтер жиыны. Элемент бұл қажеттi жағдайда жүйе ретiнде қарастыруға мүмкiншiлiк беретiн ары қарай бөлiнбейтiн структуралық бiрлiк. Басқару жүйенiң алдында тұрған мақсатқа жетуге және жетудің жағдайын iске асыратын функция.
Басқару жүйесi басқарылатын және басқарылатын бөлшектерден тұрады. Олардың қимылы тексерiлiп және реттелiнiп отырылады. Басқару жүйесiнің жұмысы қоғамға пайдалы жұмыс етумен байланысты. Басқару бөлшегi бұл басқару органы, ол басқару жүйеснің жұмысын бақылайды. Белгiлi қалыптан ауытқымауын қамтамасыз етедi. Басқару органы басқару аппаратынан (қызметкерлерден) және информация жинайтын, сақтайтын, өңдейтiн техникалық құралдардан құрылып басқару шешiмдерiн қабылдайды. Жүйенiң жұмысы басқару жүйесi және басқару бөлшектiң тiке, керi информациялық байланыс арқылы бiрiгiп әрекет етуiнен жүзеге асады.
Iшкi информация тiке байланыс. Бұл жүйедегi элементтердiiс параметрлерiн белгiлейтiн информация тасқыны керi байланыс қабылдайтын басқару шешiмдерi. Сыртқы информациялық байланыстар. Бұл экономикалық объектiнiң жоғары бiрiгiп әрекет ететiнiн белгiлейдi. БЖ - нiң мiндетi информацияны қабылдау. Оны программа бойынша өңдеу және жүйенiң құлқын белгiлейтiн басқару шешiмдерiн қабылдау. Автоматтандыру адамның өндiрiс процессiнде қатысуын азайтатын техникалық - ұйымдық және экономикалық әрекеттер.
2.3 Басқарудың ақпараттық жүйесін жұмыс iстейтiн белгiсi бойынша анықтау
БАЖ-ды ұйымдастыруды басқару өндiрiстiк шаруашылық басқару халық шаруашылығының барлық деңгейдегi әлеуметтiк экономикалық процесстер объектiсi. Олар тiкелей өндiрiстiк процесстердi басқару емес, жоспарлаудың бақылаудың техникалық экономикалық талдаудың мiндеттерiн шешу жолымен әкiмшiлiк ұйымдық басқаруға арналады. Сондай мiндеттердi шешудiң нәтижелерi негiзiнде экономикалық объектiлер мен көрсеткiштердi басқару үшiн басқарушылдық шешiмдердi тiзедi. ӨБАЖ - дағы құрылымдық белгiлерi олардағы қызмет iстейтiн қызметкерлер заты мен еңбек нәтижесi экономикалық информация болып табылады. Саланың деңгейiнде тұтасымен саланы тұрақтандырудың өте зор ауқымдағы мiндеттерiн қарастырып шешедi. Кәсiпорын деңгейiнде кәсiпорынның үйлесiмдi басқару мiндеттерi шешiледi. ӨБАЖ алдына кәсiпорындар аппаратының әкiмшiлiк қызметiн ұйымдастыруды жақсарту ұйымдастыру шаруашылық экономикалық қызметтi басқару автоматтындыру проблемасы қойылады. Барлық кәсiпорындар бақылау барынша күрделi объектiлерi болып табылады. Бұл жердегi қиыншылық оларды толық қалыптастыру ешқандай мүмкiн емес. Өйткенi өндiрiстi үздiксiз дамыту адам факторларының түгелдiгi өз еркi өзiне тиген адамдардың басқару процесiне қатысу және олардың әртүрлi қабылетi мен қасиеттердi меңгеруiбөгет жасайды. Олардың еңбегiнiң нәтижелерi көптеген жағдайлар мен факторларға байланысты. Басқару қарапайым тәсiлмен жұмыс iстеу көбiнесе қате шешiмдер қабылдауға әкеп соқтырады. Өйткенi бiр тектес алынатын мағұлматтарға әртүрлi жарлықтар берiледi. Әрине ондай жабдықтар басқару аппаратындағы басшыдан жиi болады. Мұндай шалағайлықтарды ӨБАЖ - нде басқарушылық мiндеттерiнен қалыптастыру жолымен жоюға болады және олар ЭЕМ - де дұрыс шешiмiн табады. Бұл өндiрiстiк кеңiстiктегi материалдарды тасқыны түрiнде бейнеленуi мүмкiн.
Материалдар тасқыны сипатына сәйкес техникалық процестер үздiксiз және дискреттi (үздiктi) болып бөлiнедi.
1.үздiксiз өндiрiс. Оның қатарына мұнайды қайтып өңдейтiн, газ, химия өнеркәсiптерiн жатқызамыз. Үздiксiз өндiрiстiң өнiм энергия түрiндегi бiрқатар заттар ал техникалық параметрлi үздiксiз өлшемдер (концентрация, қысым, температура) болып табылады;
2. дискреттi техникалық процес үздiктi өнiм шығаруға тән сипаталынуына тиiсiнше техникалық процесстердi осы сипатта жүргiзiледi. Дискреттi сипаттағы өндiрiске аспаптар, машина жасау кәсiпорындары жатады. Мұнда материал тасқыны үзiлiспен жеткiзiледi тиiсiнше техникалдық процесстер дискреттi параметрлермен (загатовка саны, жартылай фабрикаттар саны) сипаталады. Шығарылатын өнiмдер де соған жатады. Сондай-ақ әрбiр операция дискреттi өлшемдер (орындалудың басы және аяғы) арқылы сипаталады. Ондай өндiрiс туралы хабарламалар да дискреттi болады. Нақты жағдайдағы үздiксiз, үздiктi түрiндегi өндiрiстердi ерекшелiктерге ие болады.
БАЖ құрылым негiзiне жүйелiк қатынас жатады. Бұл бөлiктердiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz