Тұлға қалыптастырудың халықтық тәжірибесі
Халықтық педагогикалық көзқарастарын жұзеге асыру жұмысын мақсатқа сай қамтамасыз ету мен тәрбие дәстүрлерін бекіту, оларды нақтылау, толықтыру жөне жетілдіруге көмегін тигізген жеке сынақ әдісі ел арасына кеңінен мәлім болды. Жеке сынақ әдісі қандай да бір жаңа заңдылықтар ашудың емес, ой мен идеяны тексерудің сөтті төжірибеден туған құралы, немесе белгілі зандылықтарды нақтылаудың тәсілі қызметін атқарды, яғни бұл әдістің көмегімен халық педагогикасында бұрыннан белгілі сыни тұрғыда қайта қаралды. Ал әңгімелер халық педагогикасының дамуындагы ең кең тараған бастаулар болды. Тәрбиешілердің бір-бірімен әңгімелесулері, ата-анамен, ата-әжемен тәрбиеленушілердің өздерімен әңгімелер педагогикалық ойланулар үшін қашаңда саналуан және құнды материал берді және педагогикалық мәдениеттің биіктеуіне ықпал етті. Халық даналары әңгімелерді тәрбиенің озық төжірибесін таратуда, бақылаулары мен жеке сынақтарында жене басқа жағдайларда пайдалаңды, яғни өңгімелер халық педагогикасының дамуына ықпал еткен көмекші құрал қызметін атқарушы тәріздес.
Қалай болғаңда да әңгімелер жинақталған мәліметтерден құңдыны және пайдалыны екшеп алу, қажет емес немесе күмән тудыратыннан бас тартуға жәрдемдесті, яғни, жағымды педагогикалық мәліметтерді жинауға, осыған орай халықтың педагогикалық ойының дамуына ықпал жасады. Халыққа сөзбен әсер етудің сан түрлі тәсілдері белгілі, сезім мен санаға ықпал ету шараларының көптеген түрлері бар. Дәстүрлі бата-тілектер әсерлі ықпал етуді көздеді. Әрине шаралар қолдану мен сөзбен өсер етуде. халықгық педагогика сезімге ықпал жасау шарттарын естен шығармады. Балалар достарына, есейе келе өзіне, үлкен ағаларына, ата-аналарына, ауылдастарына ант берді. Балалар ортасындағы серттар сөзге, борышқа, достыққа берік болу міндеті сипатыңда болды. Халықгық пікір анттарға байыпты қарым-қатынасты ұдайы қолдап отырды. Балалар мен жастар ортасының аса тиімді құралдарының келесі бірі - ойындар. Халық педагогикасы олардың бала өсуі, дамуы мен қалыптасуы факторын көрді. Оның
Қалай болғаңда да әңгімелер жинақталған мәліметтерден құңдыны және пайдалыны екшеп алу, қажет емес немесе күмән тудыратыннан бас тартуға жәрдемдесті, яғни, жағымды педагогикалық мәліметтерді жинауға, осыған орай халықтың педагогикалық ойының дамуына ықпал жасады. Халыққа сөзбен әсер етудің сан түрлі тәсілдері белгілі, сезім мен санаға ықпал ету шараларының көптеген түрлері бар. Дәстүрлі бата-тілектер әсерлі ықпал етуді көздеді. Әрине шаралар қолдану мен сөзбен өсер етуде. халықгық педагогика сезімге ықпал жасау шарттарын естен шығармады. Балалар достарына, есейе келе өзіне, үлкен ағаларына, ата-аналарына, ауылдастарына ант берді. Балалар ортасындағы серттар сөзге, борышқа, достыққа берік болу міндеті сипатыңда болды. Халықгық пікір анттарға байыпты қарым-қатынасты ұдайы қолдап отырды. Балалар мен жастар ортасының аса тиімді құралдарының келесі бірі - ойындар. Халық педагогикасы олардың бала өсуі, дамуы мен қалыптасуы факторын көрді. Оның
Тұлға қалыптастырудың халықтық тәжірибесі
Халықтық педагогикалық көзқарастарын жұзеге асыру жұмысын мақсатқа сай
қамтамасыз ету мен тәрбие дәстүрлерін бекіту, оларды нақтылау, толықтыру
жөне жетілдіруге көмегін тигізген жеке сынақ әдісі ел арасына кеңінен мәлім
болды. Жеке сынақ әдісі қандай да бір жаңа заңдылықтар ашудың емес, ой мен
идеяны тексерудің сөтті төжірибеден туған құралы, немесе белгілі
зандылықтарды нақтылаудың тәсілі қызметін атқарды, яғни бұл әдістің
көмегімен халық педагогикасында бұрыннан белгілі сыни тұрғыда қайта
қаралды. Ал әңгімелер халық педагогикасының дамуындагы ең кең тараған
бастаулар болды. Тәрбиешілердің бір-бірімен әңгімелесулері, ата-анамен, ата-
әжемен тәрбиеленушілердің өздерімен әңгімелер педагогикалық ойланулар үшін
қашаңда саналуан және құнды материал берді және педагогикалық мәдениеттің
биіктеуіне ықпал етті. Халық даналары әңгімелерді тәрбиенің озық
төжірибесін таратуда, бақылаулары мен жеке сынақтарында жене басқа
жағдайларда пайдалаңды, яғни өңгімелер халық педагогикасының дамуына ықпал
еткен көмекші құрал қызметін атқарушы тәріздес.
Қалай болғаңда да әңгімелер жинақталған мәліметтерден құңдыны және
пайдалыны екшеп алу, қажет емес немесе күмән тудыратыннан бас тартуға
жәрдемдесті, яғни, жағымды педагогикалық мәліметтерді жинауға, осыған орай
халықтың педагогикалық ойының дамуына ықпал жасады. Халыққа сөзбен әсер
етудің сан түрлі тәсілдері белгілі, сезім мен санаға ықпал ету шараларының
көптеген түрлері бар. Дәстүрлі бата-тілектер әсерлі ықпал етуді көздеді.
Әрине шаралар қолдану мен сөзбен өсер етуде. халықгық педагогика сезімге
ықпал жасау шарттарын естен шығармады. Балалар достарына, есейе келе өзіне,
үлкен ағаларына, ата-аналарына, ауылдастарына ант берді. Балалар
ортасындағы серттар сөзге, борышқа, достыққа берік болу міндеті сипатыңда
болды. Халықгық пікір анттарға байыпты қарым-қатынасты ұдайы қолдап отырды.
Балалар мен жастар ортасының аса тиімді құралдарының келесі бірі - ойындар.
Халық педагогикасы олардың бала өсуі, дамуы мен қалыптасуы факторын көрді.
Оның "Бала өсірген ата-ана бала болып ойнайды, Бала оқытқан ұстаздар бала
болып ойлайды" деді осыдан.
Ойындар тек жұбаныш пен уақыт өздыру, сауық-сайран мен балалар үшін
қуаныш қана емес. Көптеген балалар ойындарының дене күштерін дамыту,
көркемдікке және адамгершілікке баулуда маңызды мәні бар. Мәселен, балалар
ойындарын этнографиялық және педагогакялық тұргыдан таддауға үмтылған
Ә.Диваев талпынысы үлкен ғылыми қызығушылық туғызады. (А.А.Диваев. Игры
киргизских детей. Туркестанские ведомости, Ташкент, 1905).
Әрбір жэне кез келген халықтың педагогикалық мәдениетінде жетілген
адам идеясын жүзеге асыруға бейімделген озіндік табыстары бар. Бұл
табыстардың жекелеген кейбіреулері тек тұлғаның бірнемесе бірнеше жақтарына
қатысты болса, ал өзгелері кемелденудің халықтық идеалын жан-жақты ашып
көрсетеді. Халықтық тәрбиенің демократиялық мәні оның негізі идеяларының,
формаларының, құралдарының және т.б. сабақтастығын қамтамасыз етеді. Олар
өзінің дамушы табиғатына сай ұрпақтан ұрпаққа кеңейіп, байып және түрін
өзгертіп ауысып отырады.
Халықтық тәрбие түрлері халықтың әлеуметтік өмірінің бүкіл өзге
салаларымен, сенім-нанымдарымен дәстүрлерімен, салттары жөне әдет-
ғұрыптарымен, шаруашылық кәсібі түрлерімен, қоғамдық тәртіп қалыптарымен
ажырамас бірлікте алға шығады. Бұл қалыптар орнықты әлеуметтік қатынастар
жиынтығымен бірге ең ақырыңда, қоғам мүшелерінің әдеттері мен тәртіптерін
белгілейді, белгілі өмір тәжірибесі сондай-ақ ішкі мақсат пен дағдыланған
әрекеттер тудырып, жеткіншек тұлғасының дамуы мен қалыптасуын жобалайды
және бағыттайды. Төменде автор мақалаларымен және балалар мен жастар
ойындары жайлы баяндалатын өзге де бірқатар шығармалардан мәліметтер
берілген.
А.А.Диваев "Қазақ балаларының ойындары" мақаласында ер балалар мен
қыздардың саз балшықтан жануарлардың түрлі мүсіндерін жасау, қуыршақтарына
киім тігу қабілеттері көрсетіліп, "Соқыр теке", "Көк сиыр", "Бөрік
жасырмақ" т.б. ойындардың мазмұнын ашады. Сондай-ақ "Қырғыз жастарының көне
ойындары" мақаласыңда, тойда, айттарда ауыл жастарының ат жарыстары "Қыз
қуу", "Көкпар", "Аударыспақ" т.б. ойындары жайында мағлүматтар береді.
Әрине бұл ойындардың дене тәрбиесінде алатын орны өзгеше, әсіресе, спорт
саласында. А.Диваев "Қырғыз балаларының ойыны" деген еңбегінде ойынның бала
тәрбиесіндегі ролін айта келіп, жас өспірімдерді негізінен үш топқа бөледі:
1. Бір жастан жетіге дейін - нәресте, жеті жастан он бес жасқа дейін
бозбала, ал он бестен отызға дейін - жігіт. Осыған орай ойындарды да
сәбилер ойыны, бозбалалар ойыны және жігітер ойыны деп негізінен үш топқа
белген, Диваевтың ойынды үш топқа белгендегі ескергені біріншісі ежелгі
қазақ ойындары; екіншісі қозғалмалы ойындар, үшіншісі спорт ойындары.
Сондай-ақ А.Диваев мына мәселеге ерекше көңіл бөлген: "бұл жерде менің
айтарым, егер қыз баланың қолдан жасайтын қуыршақгары мен ер балалардың
өздерінің балшықтан жасап алатын жылқы мен түйе сияқгы жануарлар мүсіні
болмаса, қазақтың балалар ойыншығы мүлде жок, ...Бірақ та антрапологиялық
қөзқараспен қарайтын болсақ, олардың осы ұсқынсыз ойыншықгары баланың өз
творчестволық қиялымен туғандықтан құнды болып есептеледі." Шындығында
балалардың өмір сүрген ортасына байланысты алған әсерлері олардың
шығармашылық шабытын оятумен қатар өзін қоршаған дүниенің танып білуіне
мүмкіндіктің бәрі ойын арқылы іске асатыны күмән тудырмаса керек.
Басқа бір зерттеуші Сөкен Сейфуллин өзі "Біздің ауылда барлық жерде
өнді де, ертегіні естуге болатын. Кештер, ойын-сауықтар, айтыс жиі
ұйымдастырылатын. Бала жастан осы әндер, айтыстар, ошақ қасында естіген осы
ертегілер мен аңыздар менің санамда қалып қойды," - деп балалар ойындарын
әндермен, айтыстармен байланыстыра қарастырады. Қазақ халқының өмірінде
ойынсыз тірлік бітпеген тіпті көшіп қонуда да жастар аяғын ойынға
айналдырып отырған. "Бүл елдің ескі бір салты бойышша, көші-көн кезінде
жастар әуелі үлкендердің үйін тігісіп береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықтық педагогикалық көзқарастарын жұзеге асыру жұмысын мақсатқа сай
қамтамасыз ету мен тәрбие дәстүрлерін бекіту, оларды нақтылау, толықтыру
жөне жетілдіруге көмегін тигізген жеке сынақ әдісі ел арасына кеңінен мәлім
болды. Жеке сынақ әдісі қандай да бір жаңа заңдылықтар ашудың емес, ой мен
идеяны тексерудің сөтті төжірибеден туған құралы, немесе белгілі
зандылықтарды нақтылаудың тәсілі қызметін атқарды, яғни бұл әдістің
көмегімен халық педагогикасында бұрыннан белгілі сыни тұрғыда қайта
қаралды. Ал әңгімелер халық педагогикасының дамуындагы ең кең тараған
бастаулар болды. Тәрбиешілердің бір-бірімен әңгімелесулері, ата-анамен, ата-
әжемен тәрбиеленушілердің өздерімен әңгімелер педагогикалық ойланулар үшін
қашаңда саналуан және құнды материал берді және педагогикалық мәдениеттің
биіктеуіне ықпал етті. Халық даналары әңгімелерді тәрбиенің озық
төжірибесін таратуда, бақылаулары мен жеке сынақтарында жене басқа
жағдайларда пайдалаңды, яғни өңгімелер халық педагогикасының дамуына ықпал
еткен көмекші құрал қызметін атқарушы тәріздес.
Қалай болғаңда да әңгімелер жинақталған мәліметтерден құңдыны және
пайдалыны екшеп алу, қажет емес немесе күмән тудыратыннан бас тартуға
жәрдемдесті, яғни, жағымды педагогикалық мәліметтерді жинауға, осыған орай
халықтың педагогикалық ойының дамуына ықпал жасады. Халыққа сөзбен әсер
етудің сан түрлі тәсілдері белгілі, сезім мен санаға ықпал ету шараларының
көптеген түрлері бар. Дәстүрлі бата-тілектер әсерлі ықпал етуді көздеді.
Әрине шаралар қолдану мен сөзбен өсер етуде. халықгық педагогика сезімге
ықпал жасау шарттарын естен шығармады. Балалар достарына, есейе келе өзіне,
үлкен ағаларына, ата-аналарына, ауылдастарына ант берді. Балалар
ортасындағы серттар сөзге, борышқа, достыққа берік болу міндеті сипатыңда
болды. Халықгық пікір анттарға байыпты қарым-қатынасты ұдайы қолдап отырды.
Балалар мен жастар ортасының аса тиімді құралдарының келесі бірі - ойындар.
Халық педагогикасы олардың бала өсуі, дамуы мен қалыптасуы факторын көрді.
Оның "Бала өсірген ата-ана бала болып ойнайды, Бала оқытқан ұстаздар бала
болып ойлайды" деді осыдан.
Ойындар тек жұбаныш пен уақыт өздыру, сауық-сайран мен балалар үшін
қуаныш қана емес. Көптеген балалар ойындарының дене күштерін дамыту,
көркемдікке және адамгершілікке баулуда маңызды мәні бар. Мәселен, балалар
ойындарын этнографиялық және педагогакялық тұргыдан таддауға үмтылған
Ә.Диваев талпынысы үлкен ғылыми қызығушылық туғызады. (А.А.Диваев. Игры
киргизских детей. Туркестанские ведомости, Ташкент, 1905).
Әрбір жэне кез келген халықтың педагогикалық мәдениетінде жетілген
адам идеясын жүзеге асыруға бейімделген озіндік табыстары бар. Бұл
табыстардың жекелеген кейбіреулері тек тұлғаның бірнемесе бірнеше жақтарына
қатысты болса, ал өзгелері кемелденудің халықтық идеалын жан-жақты ашып
көрсетеді. Халықтық тәрбиенің демократиялық мәні оның негізі идеяларының,
формаларының, құралдарының және т.б. сабақтастығын қамтамасыз етеді. Олар
өзінің дамушы табиғатына сай ұрпақтан ұрпаққа кеңейіп, байып және түрін
өзгертіп ауысып отырады.
Халықтық тәрбие түрлері халықтың әлеуметтік өмірінің бүкіл өзге
салаларымен, сенім-нанымдарымен дәстүрлерімен, салттары жөне әдет-
ғұрыптарымен, шаруашылық кәсібі түрлерімен, қоғамдық тәртіп қалыптарымен
ажырамас бірлікте алға шығады. Бұл қалыптар орнықты әлеуметтік қатынастар
жиынтығымен бірге ең ақырыңда, қоғам мүшелерінің әдеттері мен тәртіптерін
белгілейді, белгілі өмір тәжірибесі сондай-ақ ішкі мақсат пен дағдыланған
әрекеттер тудырып, жеткіншек тұлғасының дамуы мен қалыптасуын жобалайды
және бағыттайды. Төменде автор мақалаларымен және балалар мен жастар
ойындары жайлы баяндалатын өзге де бірқатар шығармалардан мәліметтер
берілген.
А.А.Диваев "Қазақ балаларының ойындары" мақаласында ер балалар мен
қыздардың саз балшықтан жануарлардың түрлі мүсіндерін жасау, қуыршақтарына
киім тігу қабілеттері көрсетіліп, "Соқыр теке", "Көк сиыр", "Бөрік
жасырмақ" т.б. ойындардың мазмұнын ашады. Сондай-ақ "Қырғыз жастарының көне
ойындары" мақаласыңда, тойда, айттарда ауыл жастарының ат жарыстары "Қыз
қуу", "Көкпар", "Аударыспақ" т.б. ойындары жайында мағлүматтар береді.
Әрине бұл ойындардың дене тәрбиесінде алатын орны өзгеше, әсіресе, спорт
саласында. А.Диваев "Қырғыз балаларының ойыны" деген еңбегінде ойынның бала
тәрбиесіндегі ролін айта келіп, жас өспірімдерді негізінен үш топқа бөледі:
1. Бір жастан жетіге дейін - нәресте, жеті жастан он бес жасқа дейін
бозбала, ал он бестен отызға дейін - жігіт. Осыған орай ойындарды да
сәбилер ойыны, бозбалалар ойыны және жігітер ойыны деп негізінен үш топқа
белген, Диваевтың ойынды үш топқа белгендегі ескергені біріншісі ежелгі
қазақ ойындары; екіншісі қозғалмалы ойындар, үшіншісі спорт ойындары.
Сондай-ақ А.Диваев мына мәселеге ерекше көңіл бөлген: "бұл жерде менің
айтарым, егер қыз баланың қолдан жасайтын қуыршақгары мен ер балалардың
өздерінің балшықтан жасап алатын жылқы мен түйе сияқгы жануарлар мүсіні
болмаса, қазақтың балалар ойыншығы мүлде жок, ...Бірақ та антрапологиялық
қөзқараспен қарайтын болсақ, олардың осы ұсқынсыз ойыншықгары баланың өз
творчестволық қиялымен туғандықтан құнды болып есептеледі." Шындығында
балалардың өмір сүрген ортасына байланысты алған әсерлері олардың
шығармашылық шабытын оятумен қатар өзін қоршаған дүниенің танып білуіне
мүмкіндіктің бәрі ойын арқылы іске асатыны күмән тудырмаса керек.
Басқа бір зерттеуші Сөкен Сейфуллин өзі "Біздің ауылда барлық жерде
өнді де, ертегіні естуге болатын. Кештер, ойын-сауықтар, айтыс жиі
ұйымдастырылатын. Бала жастан осы әндер, айтыстар, ошақ қасында естіген осы
ертегілер мен аңыздар менің санамда қалып қойды," - деп балалар ойындарын
әндермен, айтыстармен байланыстыра қарастырады. Қазақ халқының өмірінде
ойынсыз тірлік бітпеген тіпті көшіп қонуда да жастар аяғын ойынға
айналдырып отырған. "Бүл елдің ескі бір салты бойышша, көші-көн кезінде
жастар әуелі үлкендердің үйін тігісіп береді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz