Көбіне дата журналистер
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет пен ақпараттың берілу әдісі
Орындаушы ______ А. Амангельд ___________2021 ж.
Ғылыми жетекші филол.ғыл.
кандидаты, доцент ______Р.С.Жақсылықбаева __________2021 ж.
Қорғауға жіберілді:
Баспасөз және электронды БАҚ
кафедрасының меңгерушісі:
______________Г.С.Сұлтанбаева ___________2021 ж.
АЛМАТЫ 2021
Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет пен ақпараттың берілу әдісі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7-8 бб
1. Дата журналистика - медиатренд ретінде
1.1 Data-журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12-15 бб
1.2 Data-журналистиканың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..12-15 бб
1.3 Data-статистиканың медиа-зерттеу шеңберіндегі тәжірибелік орны..12-15
2. Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет
2.1 Статистика мен деректердің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12 -15 бб.
2.2 Қазақстан дата журналистикасында отандық статистика мен мәліметтің әдістері мен тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12-15 бб.
2.3 Шетел дата журналистикасындағы статистика мен мәліметтің берілу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-15 бб.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 -7 бб
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .2-3 бб
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-3 бб
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысы бүгінде ақпараттың үлкен көлемін өңдеуге, түсіндіруге және визуализациялауға негізделген журналистиканың ең инновациялық түрлерінің бірі дата журналистика ұғымы, оның тарихы мен қалыптасу үрдісі, отандық және шет елдік медиа шеңбердегі тәжірибелік орны мен айқындылығын, ондағы статистика мен мәліметтің берілуін зерттеуге арналады. Дата журналистика кейбіреулер ойлағандай журналистиканың заманауи жаңа түрі емес. Бар болғаны - интернеттегі ауқымды деректі сараптап, ішіндегі оқиғаның жайжапсарын түсіндіру. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Қазіргі дата журналист анализ жасаумен қатар, күрделі сандардың арасынан қызықты оқиғаны көре білуі керек. Ол үшін көбіне компьютер бағдарламаларының көмегіне сүйенеді. Дата журналистика - кең көлемдегі мәліметті жинақтап, сараптап, визуализация құралдары арқылы немесе мақала көмегімен көпшілікке баяндау. Әрбір мәліметтің кішкентай бөлшегінің мағынасын ашу. Деректер журналистикасы фактілер мен статистиканы дұрыс қолданып, оқырманға, жалпы қоғамға пайдалы жобаны жасау арқылы өз феноменін қалыптастырып үлгерді
Дата журналистика медиа ортада сәнді сөзге айналып үлгерді. Шын мәнінде, деректер журналистикасы оқиғаға жақындаудың басқа бір әдісі. Дата журналистика үлкен көлемдегі деректермен тығыз байланыста екені анық. Дата мамандар бар дерек арқылы өз оқырманын нақты әрі дұрыс ақпаратпен немесе, керісінше жалған ақпаратпен қоректендіреді. Ақпарат тасқынында сандарды орнымен пайдалана білу, одан оқиға табу дата маманның міндеті. Тақырып отандық және шетелдік дата журналистердің дата журналистикада статистика мен ақпаратты беру әдісін салыстырумен өзекті. Олардың статистиканы қалай қолданатыны зерттелді. Статистика кез келген оқиғаны негізді әрі есте қаларлықтай етеді. Бірақ бұл арсеналды мұқият және шебер қолданған жөн. Статистиканың көмегіне жүгінетін журналист мәліметтерді қайдан алып жатқанына, олардың нақтылығына, қандай мақсатта қолданатынына, оқырманды жаңылтпас үшін оларды қалай дұрыс ұсыну керектігіне үлкен мән беруі қажет. Санның артында не жасырынып тұрғанына, оның қайдан алынып, не туралы айтылғанына мән бермеу журналистердің қателіктерінің бірі болып отыр.
Зерттеудің бірінші Дата журналистика - медиатренд ретінде бөлімінде дaтa журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі, сол жанрдың ғылыми негіздері, медиа-зерттеу шеңберіндегі тәжірибелік орны туралы теориялық анықтамалар, салыстырулар, инсайттар айтылып, көптеген мысалдар келтіріледі. Екінші Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет тарауында статистика мен мәліметтің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығы, Қазақстан дата журналистикасында отандық статистика мен мәліметтің әдістері мен тәжірибелері, АҚШ және Еуропа дата журналистикада статистика мен мәліметтің берілу ерекшелігі туралы сөз қозғалады. Тарауда шет ел тәжірибесіне көп назар аударылды.
Таңдалған тақырып дата журналистикада статистика мен мәліметтің берілуі және оны қолдануда қандай ережелер мен заңдылықтар бар екенін анықтауға арналған. Сонымен қатар отандық және шет елдік дата журналистиканы салыстыра отырып, сандарды сөйлетудегі ерекшеліктерге назар аударылады. Дата журналистика әрбір мәліметтің кішкентай бөлшегінің мағынасын ашу. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Деректер журналистикасында ақпараттың не статистиканың берілуінде басты назарға коятын нәрсе оның - нақтылығы, өткірлігі. Осылайша, айқын, нақты фактілерге толы мәтінді визуализация құралдарымен өз оқырманына жеткізе білу дата журналистиканың мақсаты.
Зерттеу жұмысында статистиканы дұрыс қолданудың маңыздылығын, мәліметті берудің әдісін дұрыс қолдану туралы мәселелер қозғалып, мысалдар келтіріледі. Бұл тақырып дата мамандар арасында өзекті тақырып деуге болады.
Зерттеудің өзектілігі. Дата журналистикада деректер маңызды рөл атқарады. Қолда бар деректер жиынтығын талдау оңай шаруа емес. Деректерді дұрыс талдау теориясы мен әдістері бойынша табысты маман болу үшін статистика негіздерін білу қажет. Статистика - бұл деректерді зерттеу туралы ғылым. Статистика деректерді жинау мен талдау нәтижелерін тиімді ұсынуға, деректерге негізделген болжам жасауда маңызды рөл атқарады. Бұл зерттеу объектісін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Дата жобамен жұмыс істегенде жиі кездесетін шатасудың бірі осы статистикалық есепті дұрыс ескермегендіктен болып жатады. Мәселен, қылмыс санының көбеюі мен өлім санының артуы арасында статистикалық байланыс болғанымен, шынайы байланыс болмауы мүмкін. Яғни, өлім санының артуына қылмыстың көп болуы қатыссыз болуы мүмкін немесе өлім көп болғандықтан қылмыс жиі болады деген қорытынды жасауға болмайды.
Деректер ғылымының негізгі қағидаларының бірі - оларды талдаудан қорытынды алу дейтін болсақ , осы дата жуналистикадағы статистика мен ақпараттың берілуі арқылы оқырманға қорытынды материал береміз. Яғни, статистика мен ақпарат дұрыс берілмесе, оқырманды шатастырып алу қаупі бар. Дата журналисттер мен дата мамандар арасында осы проблема әлі күнге дейін өзекті болып отыр. Әлемдегі соңғы өзгеріс, яғни пандемия кезінде статистиканы дұрыс қолдану қаншалықты маңызды екені байқалды. Статистикамен шел ел және отандық журналистер қалай жұмыс істеп, ақпарат таратындығын салыстырып, елімізге дата журналист емес, дата маман мен статист маман керек екенін түсіндік. Жұмыстың өзектілігі мен зәрулігі де осы жерде жатыр.
Зерттеу мақсаты мен нақты міндеті. Бұл жұмыстың ең бaсты мaқсaты мен міндеті - тәжірибесі аз дата журналистерге статистикамен жұмыс жасаудың қаншалықты маңызды екенін жеткізу. Осы зерттеу арқылы мамандарға аталмыш қызметтің өзектілігін, маңыздылығын түсіндіріп, өзін дамытуына түрткі болу. Дата журналистиканың ғылыми негізіне сүйене отырып, деректің қалай берілетінін салыстырммалы түрде байқау. Статистика мен мәліметтің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығына көз жеткізу.
Диссертациялық жұмыстың міндеттері:
- Дата журналистиканың тарихына тоқталып, қалыптасуын түсіндіу;
- Батыс елдері мен ТМД елдеріндегі дата журналистика материалдарын жан-жақты қарастыру;
- Журналистік шығармашылықтағы құқықтары мен міндеттерін сараптау;
- Қазақ тілді басылымдарындағы статистика қолдану деңгейін саралау;
- БАҚ-тағы сататистиканың берілу ерекшелігін айқындау.
Зерттеу объектісі мен пәні. Дата журналистикаға жалпы түсінік, батыс және ТМД елдеріндегі деректер журналистикасының дамуы мен қалыптасуы туралы анықтамалар зерттеу объектісі болып табылады.
Зерттеу әдіснамасы мен әдістері. Ең алдымен отандық және шет елдік БАҚ-тағы, журналдардағы, оқу құралдары мен интернет-сайттардағы материалдарға шолу жасалынды. Жинақталған материалдарға салыстыру жүргізе отырып, қорытынды алу үшін анализ жасау әдісі қолданылды. Сондай-ақ журналистикадағы аталған жаңа бағыттың артықшылықтары мен кемшіл тұстарын практика жүзінде білу үшін отандық дата мамандар мен журналистердің пікірін интервью әдісі қарастырылады. Толық ақпарат жинау мақсатында сауалнама әдісі қолданылды.
Зерттеу жаңалығы. Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет мен ақпараттың берілу әдісі магистрлік диссертация жұмысының ғылыми жаңалығы ретінде:
- алғаш рет ғылыми айналымға түсіп, зерттелініп отыр;
- алғаш рет қазақ тілінде зерттелінді;
- Қазақстандағы дата журналистикаға шолу жасалынған алғашқы зерттеу жұмысы;
- отандық және шетелдік медиа шеңберде статистикалық мәліметтің қолданылуын зерттеу;
- дата маман қызметінің маңыздылығын жеткізу;
Дата журналистика жанры ТМД елдерімен салыстырғанда батыста тез дамып келеді. Орта Азия елдері арасында Қырғыстаннан кейінгі орында Қазақстан тұр. Батыста секілді бізде ауыз толтырып айтатындай дата жобалар да көп емес. Жоғары оқу орындарында бұл сала пән ретінде енді енгізілуде. Маман дайындап шығатын профессионалдар саны аз. Сәйкесінше, дата журналистика саласында біздің еліміздің алатын өз орны жоқ. Біздің БАҚ-та дата журналистиканың ажырамас бөлшегі болып саналатын статистика мен үлен көлемдегі деректерді қалай дұрыс қолдану керектігін түсіндіретін көмекші құрал ретінде жазылды. Елімізде бұл ниша бос тұр. Сонымен қатар, статистикалық фактілер мен цифрлардың санын көбейту ақпараттық ортаның дәрежесін жақсартқанын анықтау зерттеудің жаңалығы.
Зерттеудің теopиялық және әдістемелік негіздеpі. Зерттеу барысында дата журналистика ұғымы туралы анықтамалар, видео материалдар, дата жобалар, ашық деректер қоры мен статистикалар қолданылды. Магистрлік диссертацияны жазу барысында жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері ретінде Филипп Мейер, Саймон Роджерс, Вудворд Кэтлин, Стивен және Джастин Льюис, Асхат Садырбай сияқты ғалымдар мен мамандардың ғылыми-теориялық еңбектері мен пікірлерін қарастырдық.
Зерттеудің құрылымы. Диссертация кіріспе, 3 бөлімнен тұратын 2 негізгі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дата журналистика - медиатренд ретінде деп аталатын 1 тарауда дата журналистиканың тарихы мен қалыптасуы, ғылыми негізі, статистиканың медиадағы орны туралы сөз қозғалады. Ал Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет атты 2 тарауда Қазақстандағы және шетел медиасындағы статистиканың қолданылуы мен айқындылығы туралы айтылады. Кіріспеде зерттеу жұмысына жалпы сипаттама беріледі: тақырыптың өзектілігі, оның зерттеу объектісі мен пәні, ғылыми жаңалығы мен нәтижесі, әдістері, мақсаты мен міндеттері, зерттеу кезеңдері мен үрдістері анықталады. Материалдың теориялық және практикалық маңыздылығына қысқаша шолу жасалады.
1. Дата журналистика - медиатренд ретінде
1.1 Data-журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі. Дата журналистика - деректерге негізделген журналистика. Жаңалықтарды терең түсіну және тиісті деректерді бөлектеу үшін статистикалық деректерді пайдалану және зерттеу арқылы репортаждар мен жаңалықтарды жазуды жақсарту тәсілі. Деректер журналистикасын журналистиканың қалған бөліктерінен не ажыратады? Бұл дәстүрлі "жаңалықтар туралы" және қазіргі уақытта қол жетімді сандық ақпараттың кең ауқымы мен көлемді оқиғаларды жеткізуге жаңа мүмкіндіктер ашады. Дата журналистика журналиске әлеуметтік ғылымдар, деректер және информатика, деректерді талдау, ақпараттық дизайн және сторителлинг сияқты бірнеше пәндер мен құралдарды біріктіру арқылы күрделі оқиғаны айтуға, жеткізуге көмектеседі.
Сандық журналистика дәуіріндегі кестелер, графиктер, карталар, инфографика, микросайттар және визуализациялау құралдары аталмыш журналистиканың бір бөлшектері болып табылады. Дата журналистика жаңалықтарды жариялау кезінде көзге ілінбейтін, көрінбейтін, жасырын мәселелерді ашуы мүмкін. Дата журналистика деген ұғым соңғы елу жылдың көлемінде пайда болғанымен, негізгі бастауын Зерттеу журналистикасынан алады. Сондықтан бұл кейбіреулер ойлағандай журналистиканың жаңа түрі емес. Бар болғаны - интернеттегі ауқымды деректі сараптап, ішіндегі оқиғаның жайжапсарын түсіндіру. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Деректер журналистикасында ақпараттың не статистиканың берілуінде басты назарға коятын нәрсе оның - нақтылығы, өткірлігі. Осылайша, айқын, нақты фактілерге толы мәтінді визуализация құралдарымен өз оқырманына жеткізе білу дата журналистиканың мақсаты.
Деректер журналистикасы мен қарапайым мақалалардың басты айырмашылығы - деректер материалдың жүрегінде орналасқан. Инфографика, интерактивті карталар, хронологиялық графиктер, бүкіл журналистік тарих құрылған дөңгелек диаграммалар - бұл деректер журналистикасының өнімдері.
Дата журналистиканы көрсететін ең алғашқы толыққанды материал The Guardian-ның 1821 жылғы зерттеуі болып саналады. Аталған зерттеуде материал авторлары Ұлыбританияның әртүрлі университетіндегі білім алу құны көрсетілген жиынтық кесте жасап шығарады. Материал журналистік тәжірибеде алғаш рет аудиторияға арналған барлық деректер ашық түрде ұсынылды деген оң рецензияға ие бола алды.
Ал 1858 жылы Флоренс Найтингейл британ армиясының жағдайы мен жыл сайынғы адам шығынын талдауға арналған зерттеу жасады. 54 беттен тұратын материалында автор кесте мен диаграмма арқылы кең көлемді деректерді көрсетеді. Материалдың негізі ретінде сол кездегі қол жетімді ақпарат көздерінен алынған шикі деректер болатын. Найтингейлдің жұмысынан толыққанды журналистік зерттеу туындаған секілді. Себебі оның тұжырымы бейбіт уақытта да армиядағы өлім-жітім басқа шамалас жастағы азаматтардың өлімінен екі есе жоғары екенін айтады. Оның жұмысының жаңашылдығы графиктер мен диаграммаларды пайдалануында емес, шикі деректермен жұмыс істеуінде болып отыр. Осы деректердің көмегімен кез келген оқырман анализ жасап, мақалада жарияланған мәліметті пайдасына жаратып, өз бетінше талдай алады.
Дата журналистиканың пайда болуын журналистердің 1952 жылдан бастап жұмысына компьютерлерді қолдан бастауымен байланыстырады.
Журналистикада компьютерлерді қолданудың алғашқы мысалдарының бірі CBS-тің 1952 жылы президенттік сайлау нәтижелерін болжау үшін қолданған. Бірақ тек 1967 жылы деректерді талдау үшін компьютерлерді қолдану кең тарала бастады.
Detroit Free Press газетінің журналисі Филип Мейер бүкіл қалада болып жатқан тәртіпсіздіктерді анықтауға арналған материалына компьютерлік деректерді қолданады. Журналистикадағы Деректерді талдаудың жаңа прецедентін жасай отырып, Мейер 1970 жылдары Филадельфиядағы үкім шығару заңдылықтарын зерттеу үшін Дональд Барретт және Джеймс Стилмен жұмыс жасады. Кейінірек Мейер "Нақты журналистика" атты кітап жазып, журналистикадағы деректерді талдауды біріктіру үшін осы әдістерді қолдануға кеңес берді.
Деректер журналистикасы компьютерлік репортаждың практиктерімен ондаған жылдар бойы бейресми түрде қолданылып келгенімен алғашқы болып тіркелген The Guardian ірі жаңалықтар ұйымыны болатын. Олар 2009 жылы наурызда өздерінің Datablog жобасын іске қосқан. Бұл термин даулы болса да, Wikileaks-тің 2010 жылдың шілдесінде Ауғанстандағы соғыс туралы құжаттары жария етілгеннен кейін кеңінен қолданысқа ие бола бастады. The Guardian деректерді визуализациялауда Google Fusion Tables сияқты тегін визуализация құралдарын пайдаланды.
1980 жылдардың аяғында деректер журналистикасы үшін бірнеше маңызды оқиғалар болды. 1989 жылы The Atlanta Journal-Constitution компьютерлік деректерді өңдеуді қолданған репортаждар сериясы үшін Пулитцер сыйлығына ие болды. Миссури университеті жанындағы Журналистика мектебінде ұлттық компьютерлік Журналистика институты (National Institute for Computer Assisted Reporting (NICAR) құрылды. 1990 жылы бұл институт Индиана университетінде компьютерлік технологияны қолдана отырып, журналистикаға арналған алғашқы конференция ұйымдастырды. Содан бері бұл конференциялар жыл сайын өткізіліп келеді. Сонымен қатар, бұл конференция дата мамандар мен журналистердің ең үлкен кездесетін жеріне айналды.
Жалпы, дата журналистика ұғымы алғаш рет 2010 жылы Амстердамда өткен халықаралық конференцияда тұжырымдалған болатын. Содан кейін журналистиканың бұл саласы ресми түрде қалыптасты. 2010 жылдың екінші жартысынан бастап дата журналистика ұғымы конференциялар мен ғылыми журналдарда қолданыла бастады. Дата журналистика журналиске тартымды инфографика арқылы күрделі оқиғаны оқырманға жеткізуге көмектеседі. Ханс Рослингтің gapminder көмегімен әлемдік кедейлікті бейнелейтін қызықты материалдары бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдарды қызықтырды.
Бұл бағыттың пайда болғанына он жыл көлеміндей уақыт болғанымен, осы тұрғыдағы контентті XVIII ғасырдан табуға болады. Мысал ретінде, 1854 жылы Лондонда, дәлірек айтқанда Сохо ауданындағы тырысқақ ауруы туралы деректерді алуға болады. Британдық дәрігер Джон Сноу эмидемияның себебін білгісі келді. Ол үшін алдымен округтегі барлық індеттер туралы құжаттарды жинап, оларды картаға түсірді. Оларды сумен жабдықтау картасы және канализациямен салыстырды. Канализацияның су тарту құбырымен байланысып, ауру ошағымен сәйкес келгенін байқады. Зерттеу нәтижелері оған жоққа шығарылған миазм теориясын, яғни қоздырғыштар атмосферада жүретінін дәлелдеуге мүмкіндік берді. Сноу дәрігердің зерттеу жұмысы деректер журналистикасының үлкен әлеуметтік маңызға ие екенінің бір дәлелі. Деректер негізіндегі репортаждар құнды қоғамдық жұмысқа айналды және журналистерге белгілі марапаттарға ие болуға мүмкіндік берді. Бірақ деректер журналистикасының толыққанды бағыт ретінде қалыптасуы бір ғасырдан кейін, яғни цифрлық революциядан кейін және ақпарат қол жетімді болған кезде. Бұлар: ашық деректер, электрондық үкімет, өңдеу және визуализация үшін резервтік шешімдерді тарату, сондай-ақ бигдаттың пайда болуы.
Ресейлік зерттеушілерінің арасында деректер журналистикасына қызығушылық тудыратындардан С.И.Симакова, А.Г.Шилина, И.В.Бегтин және Р.В.Жолудьті атап өтуге болады. Ресейлік зерттеушілер, соның ішінде, И.В. Бегтин деректер журналистикасы туралы былай дейді: бұл деректер мен оқиғалардың бірге беріліп, заманауи интерфейстер арқылы ұсынылған түрі дей келе, инфографикаға жақын болғанмен, кез келген инфографиканы дата журналистика деуге болмайды деген. Ал А. Г. Шилина бұл бағытты үлкен және ашық деректерге негізделген ерекше формат деп сипаттайды. Ол дата журналистік жобаларда мәтін де, визуациялық ақпарат та тең үлесте болады дейді. С.И.Симакова деректер журналистикасы - бұл бірінші кезекте құрал ретінде қызмет ете алатын деректердің үлкен массивін жалпылау, оқиғаны көрсету дейді. Р.В.Жолудь дата журналистік контенттің қоғамдық маңызды процестерді анықтауға әсер ететіндігіне баса назар аударады.
Осы анықтамаларға сүйене отырып, дата журналистиканың екі ерекшелігін атап өтуге болады. Ол ашық деректерді өңдеуге және ақпаратты берудің визуалды түріне негізделген. Көптеген танымал шетелдік медиа платформаларда дата журналистикаға арналған жеке бағандар мен бөлімдер бар. Ең танымалы ретінде төмендегілерді атап өтуге болады:
1)" Datablog " (The Guardian, 2009 жылы іске қосылды);
2)" Wonkblog " (Вашингтон пост, баған 2009 жылы іске қосылды);
3)" The Upshot " (the New York Times, 2014 жылы іске қосылды);
4)" TeleGraphs " (The Daily Telegraph, 2017 жылы іске қосылды).
Бүгінгі таңда деректер журналистикасы термині тіпті журналистерді де шатастырып жатады. Тіпті кейбіреулері оны анықтау мүмкін емес десе, ал басқалары бұл журналистикадағы жаңа дәуірдің бастауы болуы мүмкін деп мәлімдейді (Роджерс, 2013). Деректер журналистикасын сипаттауға арналған түрлі анықтамалар мен терминдер бар. Мысалы, деректер журналистикасы, деректерге негізделген журналистика, базалық журналистика немесе деректерді визуализациялау. The Guardian-дағы деректер редакторы Саймон Роджерс дата журналистика визуализациядан бастап ұзын сонар мақалаларға дейін стильдердің кең спектріне ие дейді. Ең бастысы, бұлардағы ортақ нәрсе бұл - олардың сандар мен статистикаға негізделген болуы. Сонымен қатар оқиғадан осыларды алуы маңызды болып саналады. Лоренц Data --driven journalism: What is there to learn? іс-шарасында 2010 жылы дата журналистиканы деректерді талдаудың, визуализациялаудың және ең бастысы -- сторителлингтің негізі болатын жұмыс процесі ретінде сипаттайды. Деректер журналистикасы деректерден пайдалы ақпарат алу және мақала жазу процесінде оқырмандарға түсінуге көмектесетін визуализацияны енгізу.
Көпшілігі журналистиканың осы саласын компьютерлік есептеуге Computer Assisted Reporting (CAR) түбірімен енген деп топшылайды. Бірақ ол CAR-дан ерекшеленеді. Себебі оның атқаратын жұмысы журналистика мен есептеу техникасының арасында. Дегенмен де ол CAR-ға жақын. Оған себеп оның ең жақсы негізге негізделуінде.
Өсіп келе жатқан дата журналистиканың ең маңызды артықшылығы - қуатты Интернетті пайдалануда. Қазіргі таңда журналистер интернеттен үлкен көлемдегі деректерді тауып, оларды өңдеуге, талдауға және дұрыс визуализация жасауға үлкен мүмкіндік туып отыр. Сонымен қатар, осы әрекеттерді орындауға арналған барлық дерлік құралдар мен бағдарламалардың басым көпшілігін қолдана алады. Желіде ақпаратты тарату ашық әрі оңай түрде болғандықтан, жасаған материалын көпшілік оқырманға таратып, олардан кері байланыс (пікірлер) ала алады. Соның арқасында жаңалықтан жаңа жаңалық алуға мүмкіндік туады. Ашық журналистиканың тағы бір аспектісі ретінде журналистер деректер іздеуде адамдардан көмек сұрауын, яғни процеске өз үлестерін қосуды сұрауын айтуға болады.
Кейбіреулер деректер журналистикасын журналистикаға жатпайтын тек математикалық дағдыларды, сондай-ақ кодтау дағдыларын қажет ететін сандар мен графика деп санайды. Басқалары болса интернеттің әсеріне қарсы, себебі олар дәстүрлі журналистика мен бұқаралық ақпарат құралдарына ғана сенеді. Алайда, дата журналистика - журналистиканың басқа түрлері сияқты бір саласы. Ол да дәстүрлі журналистика сияқты жақсы бір оқиға іздеуді көздейді. Мұндағы жалғыз айырмашылық - оқиға контактілер, сұхбаттар немесе пресс-релиз сияқты дәстүрлі, үйреншікті көздерден емес, деректер мен фактілерден алынған ақпаратқа негізделген. Бұл есеп беру, яғни көрерменге жеткізбеу дегенді білдірмейді. Журналист әрі қарай ақпарат көздерімен байланысып, деректер барынша нақты болуы үшін дұрыс сұрақтар қоюы маңызды.
Дәстүрлі және дата журналистиканың қайсысы артық деген сұрақтың дұрыс жауабы жоқ. Себебі әрқайсының өз артықшылығы бар. Бүгін ақпарат алуда дата журналистиканың артықшылығы басымырақ. Қазір хабар таратуда осы журналистиканың элементтері жиі қолданылады. Себебі осы форматта жеткізу ұтымды болып отыр.
Дата журналистикадағы Big Data, яғни үлкен деректермен жұмыс істеу маңызды әрі пайдалы материалдар жасауда өз септігін тигізеді. Тіпті Big Data көмегімен қылмысты ашқан болмаса індетті бақылаған мысалдар өте көп..
Дәстүрлі журналистиканың дата журналистикамен айырмашылығы жөнінде қазақ журналистикасының мамандары былай дейді: Намазалы Омашев (филология ғылымдарының докторы, профессор): Бүгінгі көзқарасыммен айтар болсам, тіл шеберлігі, тақырыпты ашу, сөйлем құрау, сөз түсіну және сөздің сәулесін сезіну жағынан бұрынғы журналистика ешкімнен кем емес. Жазушы Ғабит Мүсіреповтің Кейде мүлдем басы қосылмаған екі сөздің басын қоссаң, бір-біріне сәулесін түсіріп тұрады дегені бар. Бұл - ұлы суреткердің ғана аузынан шығатын сөз. Жас кезімізде журналист ағаларымыздың мақалаларын оқып, сөз саптаудағы, сөйлем құраудағы ғажайып шеберлігіне тәнті болатынбыз. Қазақта мақтамен бауыздау деген сөз бар. Ол сөзді өзге ұлт өкілдеріне ешуақытта жеткізе алмайсың. Түсіндіру мүмкін емес. Оған тілің де, мысалың да жетпейді. Бұл сөзді тек қазақ түсінеді. Бұрынғы журналистер осындай сөздерді орынды пайдаланды. Қазақтың табиғи тілін бүгінгі жастардан гөрі тәуір білді. Шетел журналистикасын көп зерттегенде байқағаным, қазақ журналистикасындай сөздің ажарына, парқына мән беретін елдер онша көп емес. Табиғатты жырласа да, бір адам туралы жазса да тамсанып жазу, сырттай баяндау - бұрынғы журналистерге тән нәрсе. Ал адамның жан-дүниесіне үңіліп, терең зерттеп жазу - бүгінгі журналистиканың жетістігі. Бір мысал. Қазір журналистиканың теориясынан 60% білім алсаң, қалған 40%-ын қай салаға (экономика, құқық, ауыл шаруашылығы) мамандансаң, соны оқисың. Жазатын салаңды кәсіби мамандар секілді білуге тиіссің. Қазір креа - тивті, конвергенттік журналистика дегенді айтып жүр. Шын мәнісінде, мұның бәрі - журналистік зерттеу.( Ссылка қою(газет))
Дата журналистика тек қана инфографика мен диаграммалар емес екендігін білуіміз қажет. Қазіргі заманғы деректер журналистикасы - күн сайын бүкіл әлемде жарияланатын жүздеген материалдар мен құралдардың жиынтығы. Ол әлемді дүр сілкіндірген технологиялық төңкеріс пен сенсация ақпарат беретін журналистикаға айналды. Оның негізгі мақсаттарының бірі - оқырманды оқиғаға ғана емес, оның мәніне, шығу тегіне үңілуге. Мысалы, неміс Berliner Morgenpost-тың өткен жылғы ауқымды жобасын қарастырсақ, Es war nicht immer der Osten газеті өз материалында 1990 жылдан бастап әр неміс жеріндегі сайлауға берілген дауыстардың таралу динамикасын қадағалады. Соңында газет жарты ғасыр ішінде алғаш рет неміс Парламентіне оңшылдардың келуі олар ойлағандай таңқаларлық тосынсый емес екенін көрсете алды. Әр дүниенің жаңа қыры мен себеп-салдарын іздеу - деректер журналистикасы шешетін тағы бір өзекті міндет. Bloomberg өзінің сапалы, түсінікті инфографикасымен Америкадағы ең қауіпті мамандықтар жобасын дайындап шығарды. Зерттеу нәтижесі бойынша, АҚШ-тағы қоқыс жинаушылар өз жұмыстарын орындауда өрт сөндірушілерге қарағанда өлу қаупі жоғары, ал американдық такси жүргізушілері полиция қызметкерлеріне қарағанда зорлық-зомбылықтан көбірек көз жұмады екен. Ал, пандемия кезінде болған дата жобалардың қатарына The New York Times-тің жұмысын енгізсек болады. The New York Times деректер журналистикасы үшін сенімді материалдарды жариялаумен танымал. Оның коронавирусты жарықтандыруы да ерекшелік емес. Коронавирус туралы алғашқы мәліметтерге негізделген жарияланымдардың бірі пандемияның алғашқы кезеңінде пайда болды: вирустың вирустан қалай шыққанын модельдеу Қытайдағы Хубэй провинциясының астанасында аурудың алғашқы жағдайлары табылғаннан бері аурудың таралуына себеп болған саяхат модельдерін суреттейді.
1. COVID - 19: жаһандық дағдарыс-деректерде. Financial Times
Financial Times пандемия туралы репортаждары әсерлі болды және бүкіл әлемдегі медиа мамандардың мойындауына ие болды. D3 көмегімен жасалған және күн сайын жаңартылатын оның деректері мен графикасы көптеген деректер топтары үшін aнықтама ретінде пайдаланылды. 2020 жылғы қарашадағы деректер журналистикасы саммиті кезінде Financial Times газетінің бас ақпараттық тілшісі Джон Берн Мердок команданың графиканы неғұрлым анық, есте сақтау және қамту үшін қалай оңтайландыратынын түсіндірді. Басымдық осы графиканы әлеуметтік желілерге бұқаралық аудиторияны тарту және хабардар ету үшін бейімдеу болды.
2. The Epicenter. Егер Бразилияда COVID ‑ 19 өлімінің бәрі сіздің аймағыңызда болса ше? атты материал. - Agencia Lupa және Google News Initiative агенттігі
Бүгінгі таңда Бразилияда COVID-19 салдарынан 186764 адам қайтыс болды. Кейде бұл вирустың қорқынышты таралуы абстрактілі болып көрінуі мүмкін және оны көпшіліктің түсінуі қиын.
Бұл мәселені шешу үшін эпицентрдегі модельдеу біздің қоғамдастық пен жақын адамдарымызға вирус жұқтырудың нақты мүмкіндігін ашады. Agencia Lusa агенттігі жүзеге асыратын және Google News Initiative қолдайтын жобада Бразилиядағы өлімнің жалпы саны, егер барлық өлім болған болса, біреудің ауданы қандай болатынын көрсету үшін қолданылады. Пайдаланушы мекен-жайын енгізуі керек немесе ақ нүктелермен ұсынылған қайтыс болған адамның деректерін визуализацияда орналасқан жерін көрсетуге рұқсат беруі керек. Жобаның көркемдік жетекшісі Альберто Каиро болды, ол DataJournalism.com. сайтындағы бұл мақала "Егер біз бұл сандарды назардан тыс қалдырмасақ, адамдарға сандарды түсіну қиын емес екенін көрсетеді" деген ойға келген. Жоба португал және ағылшын тілдерінде жарияланды. Деректер күн сайын жаңартылып отырады, өйткені олар алғаш рет 2020 жылдың 24 шілдесінде жарияланған.
3. Бөлме, бар және сынып: коронавирус ауа арқылы қалай таралады - El País Испания Еуропа пандемиясынан алғашқы және ең көп зардап шеккен елдердің бірі болды. Коронавирус бүкіл ел бойынша қатаң аймақтық және ұлттық шектеулер жағдайында испан журналистерінің репортаждары үшін жаңа проблемалар туғызды.
Визуализация жабық жерлерде жұқтыру қаупі неге жоғары екенін түсіндіреді, бірақ аэрозольдер арқылы инфекциямен күресу үшін барлық қол жетімді шараларды қолдану арқылы азайтуға болатынын түсіндіреді. Ол қолданылатын қауіпсіздік шаралары мен әсер ету ұзақтығына негізделген күнделікті үш сценарийде жұқтыру ықтималдығына шолу жасайды.
Дата журналистикада ең басты зат - деректер. Сол деректерді анықтауға тоқталайық. Ақпараттық ғасырда мәліметтер көпшілікке көбірек қол жетімді екені анық. Соңғы бес жыл ішінде үлкен ауқымды деректермен үкімет ғана емес, компаниялар мен ұйымдар да бөлісе бастады. Цифрландыруға көшу осы ақпараттың барлығын интернетте сақтауға мүмкіндік берді. Мұндай көп деректердің болуы термин бәріне түсінікті деген сөз емес. Бұл тіпті оны құратын органдарға (үкіметтік ұйымдар, мемлекеттік органдар, ұйымдар, ірі компаниялар ), жұртшылыққа да, қоғамға да, оны қолданатын журналистерге де түсініксіз.
Датаға қойылатын айрықша талап бар. Датаны компьютер бағдарламалары түсіне алуы тиіс. Көбіне дата журналистер .xls, .csv немесе .json тәрізді сандар мен кестелерге толы құжаттармен жұмыс істейді. Оны әдетте компьютердегі файлдың сипаттамасынан анықтайсыз. Мысалы, Google іздеу жүйесіне мектеп .xls деп жазсаңыз, интернеттен мектеп сөзі кездесетін Excel кестесіндегі файлдарды көресіз. Енді тура осы сөзді жазып, соңына .csv деген сөзді қосып көріңіз. Файлдың түрлері деректерді сараптаудағы ерекшеліктері тұрғысынан ажыратылады. .xls кестелі деректермен жұмыс істесе, .csv үтір арқылы бөлінген мәліметтерді саралайды, ал .json интерактивке көбірек мән береді. Бұдан бөлек, журналистер датаны шартты түрде ашық, жабық, жүйеленген және жүйеленбеген деп бөледі. Интернеттегі деректердің қол жетімділігі Барак Обаманың data.gov сайттын іске қосу туралы шешімінен басталған болатын. 2009 жылы бұл сайтта үкіметтік деректер жиынтығы жарияланды. АҚШ-тан кейін бұл бастаманы Австралия, Ұлыбритания және Жаңа Зеландия сияқты басқа елдер қабылдай бастады. Париж, Лондон, Нью-Йорк, Ванкувер, Каталония елдерінде де осындай деректермен бөлісу үшін арнайы веб-сайттар жасауға қызығушылық пайда болды. Үкімет өз азаматтарына ашықтықты арттыру мақсатында деректерін жариялай бастады. Ашық деректермен бөлісу үкіметтің бастамасы болмаса да, программистер, ҮЕҰ, деректер энтузиастары деректер базасымен бөлісуді талап етуде. (The Principles, Features and Techniques of Data Journalism книгаааааа, 2018). Жұртшылықтың атынан жасалған деректерге түсінікті түрде оңай қол жеткізетін жобаларға мысалдар жетерлік. Мысалы, OpenCorporates.com қазіргі таңда 110 миллионнан астам компанияның ашық дерекқорымен бөлісіп, кез келген адамға оны іздеуге және қалағанынша өңдеуге мүмкіндік береді. Тағы бір мысал ретінде Open Knowledge International (OKI) коммерциялық емес ұйымын атап өтуге болады. Аталмыш ұйым осы облысқа өздерінің біраз жобаларымен жылдар бойы жақсы әсер етуде. Оның соңғы жобаларының бірі Openbudget.eu. Жоба бюджет туралы ашық мәліметтер базасы бар SAAS (Software-As-a-Service) платформасымен қатар жүретін ашық кодты бағдарламалық жасақтама. Жоба қаржылық жағдайды нығайтуға, сонымен қатар журналистерден өзгелерге визуализация мен салыстырмалы анализ жасауға пайдалы құрал жасауға бағытталған.
Қазақстанда Ақпаратқа қол жетімдік туралы соның ішінде ашық деректердің Интернет порталында орналастырылатын ашық деректер тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2016 жылғы 26 қаңтардағы № 38 бұйрығында айтылды. Бұл бұйрықта ашық деректердің барлық жиынтығы машина оқитын форматта орналастырылған және АРІ арқылы қолжетімді, бұл қосымшаларды және сервистерді әзірлеу үшін қолайлы болып табылатындығын атап өткен, Заңда 67 ашық деректер жинағының атауы, өзектілеу кезеңі (қашан салу керектігі), ұсыну мерзімі және дереккөз (ашық деректер интернет-порталы АЖО арқылы немесе мемлекеттік орган API жүйесі арқылы) кестеде көрсетілген. Елімізде Ашық үкімет порталы (open.egov.kz.) 5 құрауыштан тұрады. Соның бірі - ашық деректер. Ашық деректер - ҚР азаматтары үшін еркін қолжетімді электронды ақпараттық ресурстар. Олар машина оқи алатындай жарияланады және қолданушылардың ары қарай пайдалануларына арналған. Ашық деректер арнайы сервисінде ашық деректер мен ашық деректер бойынша сілтеме және түсіндірме ақпараттар орталықтандырылған бір жүйеде сақталады. Ақпаратқа қол жеткізу туралы ҚР Заңы мемлекеттік органдар мен өзге ақпарат иеленушілерді азаматтарға ашық ақпарат беруге міндеттеген. Ақпарат пайдаланушылар - ашық ақпаратты жүктеп алуға және өз қалауынша коммерциялық және коммерциялық емес мақсатта қолдануға құқылы жеке және заңды тұлғалар.
Жабық деректерге заң жүзінде жүгінуге тыйым салынған. Дата журналистер қауымдастығы бұл тұрғыда жабық деректерді қолданғанда журналист әдебіне қатысты ұстанымдарды ескерген жөн деп санайды. Себебі жабық деректерді арнайы бағдарламалау тілін білетін адам жинақтай алады. Бірақ бұл әрекетті заң бұзушылыққа жатқызатындар бар. Ашық деректер арқасында Қазақстанда зерттеу жүргізіп, деректерге анализ жасап коррупция мен қастандық сияқты фактілерді анықтап жүрген жаңа медиалар пайда бола бастады.
Добавить еще про развитие
Интернеттегі қол жетімді деректер адамдар арасында бағдардан ауысуды (дезориентация) тудыруы мүмкін. Қазіргі кездегі қол жетімді көптеген мәліметтер жиынтығынан маңыздысын алу, оларды түсіну, жұмыс істеу қарапайым адам үшін оңай шаруа емес. Ал бұл жұмыс дата журналистердің еншісінде. Олар күрделі даталарды оқырманға оңай оқылатын әрі қызық түрде бере алады. Бұл журналистерге жаңа рөл сыйлайды. Себебі қолында датасы бар, бірақ оны қолдана алматын адамдар мен деректер арасындағы көпір деуге болады.
Дата журналистика журналистерге жаңа рөл тудыруымен қатар, журналистиканың рөлін күшейте алады. Біраз журналистер оны есеп беру журналистикасының бір түрі ретінде қабылдап, зерттеу мемлекеттік есепті қадағалауға бағытталған деп түсінеді. Дәстүрлі БАҚ-қа бұдан былай сену қиындық туғызады, олар тез даму мен әлеуметтік желіге бәсекелес бола алмайды. Бірақ деректер журналистикасы заманауи технологияның артықшылығын деректерді іздеу және жариялау үшін пайдаланады. Осылайша, қалың жұртшылық биліктегілерді бақылай алады.
Деректер журналист үшін жаңа дүние емес екені бәрімізге белгілі. Айырмашылық деректі цифрландыруда болып тұр. Бұл тұрғыда журналистке техникалық әрі есептеу тәсіліне қарай ығысу керек. Дәстүрлі журналистикадағы деректер базасымен жұмыс істейтін бағдарламалық жасақтамасына BigData-мен (үлкен деректермен) жұмыс жасау қиынға соғады. Дата журналистерге жинақтаған датаны барынша өңдеу қажет. Себебі оқырманның датаның бастапқы түрін көруіне мүмкіндігі бар екенін ұмытпаған жөн. Сонымен қатар, жоғарыда айтылған ашықтықтың тағы бір аспектісі ретінде деректерді визуализациялауды айтсақ болады. Интерактивті шикі деректердің визуалын жасау көпшілікке қажетті ақпаратты білуге және алуға мүмкіндік тудырады. Ашықтық соңғы бірнеше жылда журналистикаға деген сенімсіздікті қалпына келтіруге көмектеседі. Дата журналистика деректер негізінде ашылған қылмыс, сыбайлас жемқорлық, кез келген проблемалар мен жүйеде болған ақауларды шешуге өз септігін тигізіп, қоғамның қызығушылығы мен сұрақтарына жауап бере алады. Дата журналистиканың арқасында бүкіл журналистиканың қоғамдағы рөлі артуда. Себебі дата журналистика тек проблемаларды ғана айтпай, оның шешімін де тапты. Аталмыш журналистика тек қана үкіметегі мәселелерді айтып, оны жамандау емес, күрделі деректерге анализ жасауы керек. Осылайша, ол қоғамға қызмет етіп, әлемді барынша нақты, оңай түсінуге септігін тигізеді.
Жоғарыда айтылғандай, деректер журналистикасы технологиялық және қоғамдағы өзгерістер мен журналистикаға жаңа дем сыйлады. Алайда, ол әлі біраз проблемалармен соқтығысатындықтан, өзінің мәнін нақтылай қойған жоқ. Біріншіден, үкімет және басқа да мемлекеттік органдар мен ұйымдар жариялайтын мәліметтерден бастайық. Бұл мәліметтер жиынтығының көпшілігі дер кезінде жарияланбайды, сондықтан да журналистер қауымы оларды жаңалық жеткізуде қолдана алмайды. Мысалы, журналист тергеуді бастағанда екі жылға дейін ғана болатын қол жетімді деректермен жұмыс істей алмайды. Осындай жағдайлар жетерлік. Мысалы, Ұлыбританиядағы журналистер ақпарат еркіндігін негізге ала отырып, өздеріне қажетті ақпаратты сұрай алады. Бұл барлық елде бола бермейтін жағдай. Мысалы, Орта Азиядағы елдерде мемлекеттік және тіпті тәуелсіз ақпарат көздері журналистерге қажетті ақпаратты беруден бас тартқан кезде(Тәжікстандағыдай), оны соңына дейін жасамайды немесе деректерді бұрмалайды (Қазақстан мен Қырғызстандағыдай).
Әлемде болып жатқан пандемия кезінде журналистердің нақты деректер ала алмауы әлем бойынша дата журналистер арасында қиындық тудырды. Дата журналистердің жұмыстары пандемия кезінде өзекті материалдарға айналды десек болады. Пандемияда сандар, деректер мен статистика бұрыннан бетер қажет болды. Мәліметтердің дұрыстығы мен өзектілігі одан да маңызды бола түсті. CОVID-19 2020 жылдың басында тарала бастаған кезде, бұқаралық ақпарат құралдары жаһандық денсаулық дағдарысы туралы аудиторияны хабардар ету үшін редакторлық ақпаратты тез өзгертті. Хаос пен толқулар арасында деректер журналистикасы көптеген жаңалықтар үшін репортаждардың қозғаушы күшіне айналды. Журналистер коронавирустан қайтыс болғандардың күнделікті саны мен жағдайлардың саны туралы хабарлады. Деректер топтары мен ғалымдар вирустың бір реттік интерактивті түсіндірмелерін жасау үшін бірікті. Фактілерді тексеру агенттіктері жалған ақпаратты анықтап, жоққа шығарды, ал тергеуші журналистер медициналық тауарлар мен мемлекеттік шығындар тізбегін зерттеді.
2020 жылға өтпес бұрын, команда DataJournalism.com мен covid-19 туралы журналистика саласындағы жылдың ең жарқын және тиімді жобаларын сипаттай аламыз. Кездейсоқ тәртіпте қарастырылатын жыл ішіндегі ең жақсы таңдаулы 10 жобаны қараңыз:
COVID-19: жаһандық деректер дағдарысы - Financial Times
Agencia Lupa және Google News Initiative - The Epicenter
Вирус қалай пайда болды - The New York Times
Африка деректер журналистикасы Альянсы және COVID-19 - Пулитцер орталығы
Симулятор машина жасау зауыты жобасына қатысты - The Washington Post
Альянс #CoronaVirusFacts - Көрсеткіш Институты
Коронамонитор - Атлатсо
Алты компания Қытайдан маскаларды импорттауға назар аударды - Ojo Público
Вакциналар бойынша оқу курсы - Reuters
Вирус қалай пайда болды? - The New York Times
пандемия кезінде журналистерге визуализация жасауда қиындық туғызған нәрсе -- деректердің нақты еместігі. COVID-19 деректер журналистикасының қиыншылықтарын, ең алдымен уақыттың, ресурстардың, тәжірибенің жетіспеушілігі және деректер базасындағы негізгі болжамдарды мұқият тексере білу қабілеттілігін арттыруды көрсетті. Қазір көптеген адамдар деректерге негізделген оқиғалардан келетін артықшылықтар мен мүмкіндіктерді көре алған секілді. Дата журналистер мен олардың жұмыстары пандемия кезінде оқырман арасында танымалдылыққа ие болды. Әлемде болған жағдай әсерінен тек қана дата журналистер емес, деректермен дос емес мамандар да үлкен көлемді мәліметке анализ жасап үйренді.
Бұдан басқа дата журналистиканың тағы бір проблемасы ретінде журналистердің деректерді өңдеу және талдау әдістерінен бөлек, бағдарламалау, графикалық дизайн және веб-дамуды меңгере алмауын атам өтуге болады. Google News Lab сауалнамасын өткендердің 53% айтуынша, көпшілігіне мұндай жұмыстарды атқару оңай емес. Оларды игеру үшін журналист ондаған, жүздеген сағат жұмсауы керек. Google News Lab-қа сауалнама бергендердің тағы 49% уақыттың жетіспейтіндігін көрсетті. Мысалы, оларға бір жобаны жасауға 3 күн беріледі. Ал бұл уақыт әдетте толық сандық талдау мен визуализация үшін жеткіліксіз. Бұл пікірлермен мықты мамандар келіспейді.
Деректер журналистикасы - журналистиканың ең шыншыл және ашық бағыттарының бірі болып саналады. Себебі деректер әрқашан ашық түрде болады. Кез келген ақпарат алушы алдарындағы тезисте берілген материалдың дұрыстығын өз бетінше тексере алады. Интернет күл-қоқысқа толы. Ішінде жүрген соң аңғара бермейміз. Көзіміз үйреніп кеткені сонша, кейбір журналистер деректің анық-қанығына үңілмейді. Сондықтан дата журналист аса ұқыпты болуы тиіс. Дата жобаға деректерді жинастыру кездейсоқ бір ойдан басталса, кейде бір деректің соңынан екіншісі шығып, қызықты оқиғаға ұласып жатады. Дата жобамыздың фокусы бір тақырыпқа тоғысуы үшін әдетте массивті деректі сараптап, бір сауалға келген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет пен ақпараттың берілу әдісі
Орындаушы ______ А. Амангельд ___________2021 ж.
Ғылыми жетекші филол.ғыл.
кандидаты, доцент ______Р.С.Жақсылықбаева __________2021 ж.
Қорғауға жіберілді:
Баспасөз және электронды БАҚ
кафедрасының меңгерушісі:
______________Г.С.Сұлтанбаева ___________2021 ж.
АЛМАТЫ 2021
Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет пен ақпараттың берілу әдісі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7-8 бб
1. Дата журналистика - медиатренд ретінде
1.1 Data-журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12-15 бб
1.2 Data-журналистиканың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..12-15 бб
1.3 Data-статистиканың медиа-зерттеу шеңберіндегі тәжірибелік орны..12-15
2. Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет
2.1 Статистика мен деректердің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12 -15 бб.
2.2 Қазақстан дата журналистикасында отандық статистика мен мәліметтің әдістері мен тәжірибелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12-15 бб.
2.3 Шетел дата журналистикасындағы статистика мен мәліметтің берілу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-15 бб.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 -7 бб
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .2-3 бб
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-3 бб
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысы бүгінде ақпараттың үлкен көлемін өңдеуге, түсіндіруге және визуализациялауға негізделген журналистиканың ең инновациялық түрлерінің бірі дата журналистика ұғымы, оның тарихы мен қалыптасу үрдісі, отандық және шет елдік медиа шеңбердегі тәжірибелік орны мен айқындылығын, ондағы статистика мен мәліметтің берілуін зерттеуге арналады. Дата журналистика кейбіреулер ойлағандай журналистиканың заманауи жаңа түрі емес. Бар болғаны - интернеттегі ауқымды деректі сараптап, ішіндегі оқиғаның жайжапсарын түсіндіру. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Қазіргі дата журналист анализ жасаумен қатар, күрделі сандардың арасынан қызықты оқиғаны көре білуі керек. Ол үшін көбіне компьютер бағдарламаларының көмегіне сүйенеді. Дата журналистика - кең көлемдегі мәліметті жинақтап, сараптап, визуализация құралдары арқылы немесе мақала көмегімен көпшілікке баяндау. Әрбір мәліметтің кішкентай бөлшегінің мағынасын ашу. Деректер журналистикасы фактілер мен статистиканы дұрыс қолданып, оқырманға, жалпы қоғамға пайдалы жобаны жасау арқылы өз феноменін қалыптастырып үлгерді
Дата журналистика медиа ортада сәнді сөзге айналып үлгерді. Шын мәнінде, деректер журналистикасы оқиғаға жақындаудың басқа бір әдісі. Дата журналистика үлкен көлемдегі деректермен тығыз байланыста екені анық. Дата мамандар бар дерек арқылы өз оқырманын нақты әрі дұрыс ақпаратпен немесе, керісінше жалған ақпаратпен қоректендіреді. Ақпарат тасқынында сандарды орнымен пайдалана білу, одан оқиға табу дата маманның міндеті. Тақырып отандық және шетелдік дата журналистердің дата журналистикада статистика мен ақпаратты беру әдісін салыстырумен өзекті. Олардың статистиканы қалай қолданатыны зерттелді. Статистика кез келген оқиғаны негізді әрі есте қаларлықтай етеді. Бірақ бұл арсеналды мұқият және шебер қолданған жөн. Статистиканың көмегіне жүгінетін журналист мәліметтерді қайдан алып жатқанына, олардың нақтылығына, қандай мақсатта қолданатынына, оқырманды жаңылтпас үшін оларды қалай дұрыс ұсыну керектігіне үлкен мән беруі қажет. Санның артында не жасырынып тұрғанына, оның қайдан алынып, не туралы айтылғанына мән бермеу журналистердің қателіктерінің бірі болып отыр.
Зерттеудің бірінші Дата журналистика - медиатренд ретінде бөлімінде дaтa журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі, сол жанрдың ғылыми негіздері, медиа-зерттеу шеңберіндегі тәжірибелік орны туралы теориялық анықтамалар, салыстырулар, инсайттар айтылып, көптеген мысалдар келтіріледі. Екінші Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет тарауында статистика мен мәліметтің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығы, Қазақстан дата журналистикасында отандық статистика мен мәліметтің әдістері мен тәжірибелері, АҚШ және Еуропа дата журналистикада статистика мен мәліметтің берілу ерекшелігі туралы сөз қозғалады. Тарауда шет ел тәжірибесіне көп назар аударылды.
Таңдалған тақырып дата журналистикада статистика мен мәліметтің берілуі және оны қолдануда қандай ережелер мен заңдылықтар бар екенін анықтауға арналған. Сонымен қатар отандық және шет елдік дата журналистиканы салыстыра отырып, сандарды сөйлетудегі ерекшеліктерге назар аударылады. Дата журналистика әрбір мәліметтің кішкентай бөлшегінің мағынасын ашу. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Деректер журналистикасында ақпараттың не статистиканың берілуінде басты назарға коятын нәрсе оның - нақтылығы, өткірлігі. Осылайша, айқын, нақты фактілерге толы мәтінді визуализация құралдарымен өз оқырманына жеткізе білу дата журналистиканың мақсаты.
Зерттеу жұмысында статистиканы дұрыс қолданудың маңыздылығын, мәліметті берудің әдісін дұрыс қолдану туралы мәселелер қозғалып, мысалдар келтіріледі. Бұл тақырып дата мамандар арасында өзекті тақырып деуге болады.
Зерттеудің өзектілігі. Дата журналистикада деректер маңызды рөл атқарады. Қолда бар деректер жиынтығын талдау оңай шаруа емес. Деректерді дұрыс талдау теориясы мен әдістері бойынша табысты маман болу үшін статистика негіздерін білу қажет. Статистика - бұл деректерді зерттеу туралы ғылым. Статистика деректерді жинау мен талдау нәтижелерін тиімді ұсынуға, деректерге негізделген болжам жасауда маңызды рөл атқарады. Бұл зерттеу объектісін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Дата жобамен жұмыс істегенде жиі кездесетін шатасудың бірі осы статистикалық есепті дұрыс ескермегендіктен болып жатады. Мәселен, қылмыс санының көбеюі мен өлім санының артуы арасында статистикалық байланыс болғанымен, шынайы байланыс болмауы мүмкін. Яғни, өлім санының артуына қылмыстың көп болуы қатыссыз болуы мүмкін немесе өлім көп болғандықтан қылмыс жиі болады деген қорытынды жасауға болмайды.
Деректер ғылымының негізгі қағидаларының бірі - оларды талдаудан қорытынды алу дейтін болсақ , осы дата жуналистикадағы статистика мен ақпараттың берілуі арқылы оқырманға қорытынды материал береміз. Яғни, статистика мен ақпарат дұрыс берілмесе, оқырманды шатастырып алу қаупі бар. Дата журналисттер мен дата мамандар арасында осы проблема әлі күнге дейін өзекті болып отыр. Әлемдегі соңғы өзгеріс, яғни пандемия кезінде статистиканы дұрыс қолдану қаншалықты маңызды екені байқалды. Статистикамен шел ел және отандық журналистер қалай жұмыс істеп, ақпарат таратындығын салыстырып, елімізге дата журналист емес, дата маман мен статист маман керек екенін түсіндік. Жұмыстың өзектілігі мен зәрулігі де осы жерде жатыр.
Зерттеу мақсаты мен нақты міндеті. Бұл жұмыстың ең бaсты мaқсaты мен міндеті - тәжірибесі аз дата журналистерге статистикамен жұмыс жасаудың қаншалықты маңызды екенін жеткізу. Осы зерттеу арқылы мамандарға аталмыш қызметтің өзектілігін, маңыздылығын түсіндіріп, өзін дамытуына түрткі болу. Дата журналистиканың ғылыми негізіне сүйене отырып, деректің қалай берілетінін салыстырммалы түрде байқау. Статистика мен мәліметтің дата журналистикадағы ақпараттық айқындылығына көз жеткізу.
Диссертациялық жұмыстың міндеттері:
- Дата журналистиканың тарихына тоқталып, қалыптасуын түсіндіу;
- Батыс елдері мен ТМД елдеріндегі дата журналистика материалдарын жан-жақты қарастыру;
- Журналистік шығармашылықтағы құқықтары мен міндеттерін сараптау;
- Қазақ тілді басылымдарындағы статистика қолдану деңгейін саралау;
- БАҚ-тағы сататистиканың берілу ерекшелігін айқындау.
Зерттеу объектісі мен пәні. Дата журналистикаға жалпы түсінік, батыс және ТМД елдеріндегі деректер журналистикасының дамуы мен қалыптасуы туралы анықтамалар зерттеу объектісі болып табылады.
Зерттеу әдіснамасы мен әдістері. Ең алдымен отандық және шет елдік БАҚ-тағы, журналдардағы, оқу құралдары мен интернет-сайттардағы материалдарға шолу жасалынды. Жинақталған материалдарға салыстыру жүргізе отырып, қорытынды алу үшін анализ жасау әдісі қолданылды. Сондай-ақ журналистикадағы аталған жаңа бағыттың артықшылықтары мен кемшіл тұстарын практика жүзінде білу үшін отандық дата мамандар мен журналистердің пікірін интервью әдісі қарастырылады. Толық ақпарат жинау мақсатында сауалнама әдісі қолданылды.
Зерттеу жаңалығы. Data-журналистикадағы статистикалық мәлімет мен ақпараттың берілу әдісі магистрлік диссертация жұмысының ғылыми жаңалығы ретінде:
- алғаш рет ғылыми айналымға түсіп, зерттелініп отыр;
- алғаш рет қазақ тілінде зерттелінді;
- Қазақстандағы дата журналистикаға шолу жасалынған алғашқы зерттеу жұмысы;
- отандық және шетелдік медиа шеңберде статистикалық мәліметтің қолданылуын зерттеу;
- дата маман қызметінің маңыздылығын жеткізу;
Дата журналистика жанры ТМД елдерімен салыстырғанда батыста тез дамып келеді. Орта Азия елдері арасында Қырғыстаннан кейінгі орында Қазақстан тұр. Батыста секілді бізде ауыз толтырып айтатындай дата жобалар да көп емес. Жоғары оқу орындарында бұл сала пән ретінде енді енгізілуде. Маман дайындап шығатын профессионалдар саны аз. Сәйкесінше, дата журналистика саласында біздің еліміздің алатын өз орны жоқ. Біздің БАҚ-та дата журналистиканың ажырамас бөлшегі болып саналатын статистика мен үлен көлемдегі деректерді қалай дұрыс қолдану керектігін түсіндіретін көмекші құрал ретінде жазылды. Елімізде бұл ниша бос тұр. Сонымен қатар, статистикалық фактілер мен цифрлардың санын көбейту ақпараттық ортаның дәрежесін жақсартқанын анықтау зерттеудің жаңалығы.
Зерттеудің теopиялық және әдістемелік негіздеpі. Зерттеу барысында дата журналистика ұғымы туралы анықтамалар, видео материалдар, дата жобалар, ашық деректер қоры мен статистикалар қолданылды. Магистрлік диссертацияны жазу барысында жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері ретінде Филипп Мейер, Саймон Роджерс, Вудворд Кэтлин, Стивен және Джастин Льюис, Асхат Садырбай сияқты ғалымдар мен мамандардың ғылыми-теориялық еңбектері мен пікірлерін қарастырдық.
Зерттеудің құрылымы. Диссертация кіріспе, 3 бөлімнен тұратын 2 негізгі тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дата журналистика - медиатренд ретінде деп аталатын 1 тарауда дата журналистиканың тарихы мен қалыптасуы, ғылыми негізі, статистиканың медиадағы орны туралы сөз қозғалады. Ал Дата журналистикадағы статистика мен мәлімет атты 2 тарауда Қазақстандағы және шетел медиасындағы статистиканың қолданылуы мен айқындылығы туралы айтылады. Кіріспеде зерттеу жұмысына жалпы сипаттама беріледі: тақырыптың өзектілігі, оның зерттеу объектісі мен пәні, ғылыми жаңалығы мен нәтижесі, әдістері, мақсаты мен міндеттері, зерттеу кезеңдері мен үрдістері анықталады. Материалдың теориялық және практикалық маңыздылығына қысқаша шолу жасалады.
1. Дата журналистика - медиатренд ретінде
1.1 Data-журналистиканың теориялық тұжырымдамасы: тарихы мен қалыптасу үрдісі. Дата журналистика - деректерге негізделген журналистика. Жаңалықтарды терең түсіну және тиісті деректерді бөлектеу үшін статистикалық деректерді пайдалану және зерттеу арқылы репортаждар мен жаңалықтарды жазуды жақсарту тәсілі. Деректер журналистикасын журналистиканың қалған бөліктерінен не ажыратады? Бұл дәстүрлі "жаңалықтар туралы" және қазіргі уақытта қол жетімді сандық ақпараттың кең ауқымы мен көлемді оқиғаларды жеткізуге жаңа мүмкіндіктер ашады. Дата журналистика журналиске әлеуметтік ғылымдар, деректер және информатика, деректерді талдау, ақпараттық дизайн және сторителлинг сияқты бірнеше пәндер мен құралдарды біріктіру арқылы күрделі оқиғаны айтуға, жеткізуге көмектеседі.
Сандық журналистика дәуіріндегі кестелер, графиктер, карталар, инфографика, микросайттар және визуализациялау құралдары аталмыш журналистиканың бір бөлшектері болып табылады. Дата журналистика жаңалықтарды жариялау кезінде көзге ілінбейтін, көрінбейтін, жасырын мәселелерді ашуы мүмкін. Дата журналистика деген ұғым соңғы елу жылдың көлемінде пайда болғанымен, негізгі бастауын Зерттеу журналистикасынан алады. Сондықтан бұл кейбіреулер ойлағандай журналистиканың жаңа түрі емес. Бар болғаны - интернеттегі ауқымды деректі сараптап, ішіндегі оқиғаның жайжапсарын түсіндіру. Бұған дейін инвестигейтив (ағыл. investigate, зерттеу) журналистер құпия құжаттың астарына үңіліп, ішінен қоғам үшін маңызы бар дерек тауып, соны баяндайтын. Деректер журналистикасында ақпараттың не статистиканың берілуінде басты назарға коятын нәрсе оның - нақтылығы, өткірлігі. Осылайша, айқын, нақты фактілерге толы мәтінді визуализация құралдарымен өз оқырманына жеткізе білу дата журналистиканың мақсаты.
Деректер журналистикасы мен қарапайым мақалалардың басты айырмашылығы - деректер материалдың жүрегінде орналасқан. Инфографика, интерактивті карталар, хронологиялық графиктер, бүкіл журналистік тарих құрылған дөңгелек диаграммалар - бұл деректер журналистикасының өнімдері.
Дата журналистиканы көрсететін ең алғашқы толыққанды материал The Guardian-ның 1821 жылғы зерттеуі болып саналады. Аталған зерттеуде материал авторлары Ұлыбританияның әртүрлі университетіндегі білім алу құны көрсетілген жиынтық кесте жасап шығарады. Материал журналистік тәжірибеде алғаш рет аудиторияға арналған барлық деректер ашық түрде ұсынылды деген оң рецензияға ие бола алды.
Ал 1858 жылы Флоренс Найтингейл британ армиясының жағдайы мен жыл сайынғы адам шығынын талдауға арналған зерттеу жасады. 54 беттен тұратын материалында автор кесте мен диаграмма арқылы кең көлемді деректерді көрсетеді. Материалдың негізі ретінде сол кездегі қол жетімді ақпарат көздерінен алынған шикі деректер болатын. Найтингейлдің жұмысынан толыққанды журналистік зерттеу туындаған секілді. Себебі оның тұжырымы бейбіт уақытта да армиядағы өлім-жітім басқа шамалас жастағы азаматтардың өлімінен екі есе жоғары екенін айтады. Оның жұмысының жаңашылдығы графиктер мен диаграммаларды пайдалануында емес, шикі деректермен жұмыс істеуінде болып отыр. Осы деректердің көмегімен кез келген оқырман анализ жасап, мақалада жарияланған мәліметті пайдасына жаратып, өз бетінше талдай алады.
Дата журналистиканың пайда болуын журналистердің 1952 жылдан бастап жұмысына компьютерлерді қолдан бастауымен байланыстырады.
Журналистикада компьютерлерді қолданудың алғашқы мысалдарының бірі CBS-тің 1952 жылы президенттік сайлау нәтижелерін болжау үшін қолданған. Бірақ тек 1967 жылы деректерді талдау үшін компьютерлерді қолдану кең тарала бастады.
Detroit Free Press газетінің журналисі Филип Мейер бүкіл қалада болып жатқан тәртіпсіздіктерді анықтауға арналған материалына компьютерлік деректерді қолданады. Журналистикадағы Деректерді талдаудың жаңа прецедентін жасай отырып, Мейер 1970 жылдары Филадельфиядағы үкім шығару заңдылықтарын зерттеу үшін Дональд Барретт және Джеймс Стилмен жұмыс жасады. Кейінірек Мейер "Нақты журналистика" атты кітап жазып, журналистикадағы деректерді талдауды біріктіру үшін осы әдістерді қолдануға кеңес берді.
Деректер журналистикасы компьютерлік репортаждың практиктерімен ондаған жылдар бойы бейресми түрде қолданылып келгенімен алғашқы болып тіркелген The Guardian ірі жаңалықтар ұйымыны болатын. Олар 2009 жылы наурызда өздерінің Datablog жобасын іске қосқан. Бұл термин даулы болса да, Wikileaks-тің 2010 жылдың шілдесінде Ауғанстандағы соғыс туралы құжаттары жария етілгеннен кейін кеңінен қолданысқа ие бола бастады. The Guardian деректерді визуализациялауда Google Fusion Tables сияқты тегін визуализация құралдарын пайдаланды.
1980 жылдардың аяғында деректер журналистикасы үшін бірнеше маңызды оқиғалар болды. 1989 жылы The Atlanta Journal-Constitution компьютерлік деректерді өңдеуді қолданған репортаждар сериясы үшін Пулитцер сыйлығына ие болды. Миссури университеті жанындағы Журналистика мектебінде ұлттық компьютерлік Журналистика институты (National Institute for Computer Assisted Reporting (NICAR) құрылды. 1990 жылы бұл институт Индиана университетінде компьютерлік технологияны қолдана отырып, журналистикаға арналған алғашқы конференция ұйымдастырды. Содан бері бұл конференциялар жыл сайын өткізіліп келеді. Сонымен қатар, бұл конференция дата мамандар мен журналистердің ең үлкен кездесетін жеріне айналды.
Жалпы, дата журналистика ұғымы алғаш рет 2010 жылы Амстердамда өткен халықаралық конференцияда тұжырымдалған болатын. Содан кейін журналистиканың бұл саласы ресми түрде қалыптасты. 2010 жылдың екінші жартысынан бастап дата журналистика ұғымы конференциялар мен ғылыми журналдарда қолданыла бастады. Дата журналистика журналиске тартымды инфографика арқылы күрделі оқиғаны оқырманға жеткізуге көмектеседі. Ханс Рослингтің gapminder көмегімен әлемдік кедейлікті бейнелейтін қызықты материалдары бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдарды қызықтырды.
Бұл бағыттың пайда болғанына он жыл көлеміндей уақыт болғанымен, осы тұрғыдағы контентті XVIII ғасырдан табуға болады. Мысал ретінде, 1854 жылы Лондонда, дәлірек айтқанда Сохо ауданындағы тырысқақ ауруы туралы деректерді алуға болады. Британдық дәрігер Джон Сноу эмидемияның себебін білгісі келді. Ол үшін алдымен округтегі барлық індеттер туралы құжаттарды жинап, оларды картаға түсірді. Оларды сумен жабдықтау картасы және канализациямен салыстырды. Канализацияның су тарту құбырымен байланысып, ауру ошағымен сәйкес келгенін байқады. Зерттеу нәтижелері оған жоққа шығарылған миазм теориясын, яғни қоздырғыштар атмосферада жүретінін дәлелдеуге мүмкіндік берді. Сноу дәрігердің зерттеу жұмысы деректер журналистикасының үлкен әлеуметтік маңызға ие екенінің бір дәлелі. Деректер негізіндегі репортаждар құнды қоғамдық жұмысқа айналды және журналистерге белгілі марапаттарға ие болуға мүмкіндік берді. Бірақ деректер журналистикасының толыққанды бағыт ретінде қалыптасуы бір ғасырдан кейін, яғни цифрлық революциядан кейін және ақпарат қол жетімді болған кезде. Бұлар: ашық деректер, электрондық үкімет, өңдеу және визуализация үшін резервтік шешімдерді тарату, сондай-ақ бигдаттың пайда болуы.
Ресейлік зерттеушілерінің арасында деректер журналистикасына қызығушылық тудыратындардан С.И.Симакова, А.Г.Шилина, И.В.Бегтин және Р.В.Жолудьті атап өтуге болады. Ресейлік зерттеушілер, соның ішінде, И.В. Бегтин деректер журналистикасы туралы былай дейді: бұл деректер мен оқиғалардың бірге беріліп, заманауи интерфейстер арқылы ұсынылған түрі дей келе, инфографикаға жақын болғанмен, кез келген инфографиканы дата журналистика деуге болмайды деген. Ал А. Г. Шилина бұл бағытты үлкен және ашық деректерге негізделген ерекше формат деп сипаттайды. Ол дата журналистік жобаларда мәтін де, визуациялық ақпарат та тең үлесте болады дейді. С.И.Симакова деректер журналистикасы - бұл бірінші кезекте құрал ретінде қызмет ете алатын деректердің үлкен массивін жалпылау, оқиғаны көрсету дейді. Р.В.Жолудь дата журналистік контенттің қоғамдық маңызды процестерді анықтауға әсер ететіндігіне баса назар аударады.
Осы анықтамаларға сүйене отырып, дата журналистиканың екі ерекшелігін атап өтуге болады. Ол ашық деректерді өңдеуге және ақпаратты берудің визуалды түріне негізделген. Көптеген танымал шетелдік медиа платформаларда дата журналистикаға арналған жеке бағандар мен бөлімдер бар. Ең танымалы ретінде төмендегілерді атап өтуге болады:
1)" Datablog " (The Guardian, 2009 жылы іске қосылды);
2)" Wonkblog " (Вашингтон пост, баған 2009 жылы іске қосылды);
3)" The Upshot " (the New York Times, 2014 жылы іске қосылды);
4)" TeleGraphs " (The Daily Telegraph, 2017 жылы іске қосылды).
Бүгінгі таңда деректер журналистикасы термині тіпті журналистерді де шатастырып жатады. Тіпті кейбіреулері оны анықтау мүмкін емес десе, ал басқалары бұл журналистикадағы жаңа дәуірдің бастауы болуы мүмкін деп мәлімдейді (Роджерс, 2013). Деректер журналистикасын сипаттауға арналған түрлі анықтамалар мен терминдер бар. Мысалы, деректер журналистикасы, деректерге негізделген журналистика, базалық журналистика немесе деректерді визуализациялау. The Guardian-дағы деректер редакторы Саймон Роджерс дата журналистика визуализациядан бастап ұзын сонар мақалаларға дейін стильдердің кең спектріне ие дейді. Ең бастысы, бұлардағы ортақ нәрсе бұл - олардың сандар мен статистикаға негізделген болуы. Сонымен қатар оқиғадан осыларды алуы маңызды болып саналады. Лоренц Data --driven journalism: What is there to learn? іс-шарасында 2010 жылы дата журналистиканы деректерді талдаудың, визуализациялаудың және ең бастысы -- сторителлингтің негізі болатын жұмыс процесі ретінде сипаттайды. Деректер журналистикасы деректерден пайдалы ақпарат алу және мақала жазу процесінде оқырмандарға түсінуге көмектесетін визуализацияны енгізу.
Көпшілігі журналистиканың осы саласын компьютерлік есептеуге Computer Assisted Reporting (CAR) түбірімен енген деп топшылайды. Бірақ ол CAR-дан ерекшеленеді. Себебі оның атқаратын жұмысы журналистика мен есептеу техникасының арасында. Дегенмен де ол CAR-ға жақын. Оған себеп оның ең жақсы негізге негізделуінде.
Өсіп келе жатқан дата журналистиканың ең маңызды артықшылығы - қуатты Интернетті пайдалануда. Қазіргі таңда журналистер интернеттен үлкен көлемдегі деректерді тауып, оларды өңдеуге, талдауға және дұрыс визуализация жасауға үлкен мүмкіндік туып отыр. Сонымен қатар, осы әрекеттерді орындауға арналған барлық дерлік құралдар мен бағдарламалардың басым көпшілігін қолдана алады. Желіде ақпаратты тарату ашық әрі оңай түрде болғандықтан, жасаған материалын көпшілік оқырманға таратып, олардан кері байланыс (пікірлер) ала алады. Соның арқасында жаңалықтан жаңа жаңалық алуға мүмкіндік туады. Ашық журналистиканың тағы бір аспектісі ретінде журналистер деректер іздеуде адамдардан көмек сұрауын, яғни процеске өз үлестерін қосуды сұрауын айтуға болады.
Кейбіреулер деректер журналистикасын журналистикаға жатпайтын тек математикалық дағдыларды, сондай-ақ кодтау дағдыларын қажет ететін сандар мен графика деп санайды. Басқалары болса интернеттің әсеріне қарсы, себебі олар дәстүрлі журналистика мен бұқаралық ақпарат құралдарына ғана сенеді. Алайда, дата журналистика - журналистиканың басқа түрлері сияқты бір саласы. Ол да дәстүрлі журналистика сияқты жақсы бір оқиға іздеуді көздейді. Мұндағы жалғыз айырмашылық - оқиға контактілер, сұхбаттар немесе пресс-релиз сияқты дәстүрлі, үйреншікті көздерден емес, деректер мен фактілерден алынған ақпаратқа негізделген. Бұл есеп беру, яғни көрерменге жеткізбеу дегенді білдірмейді. Журналист әрі қарай ақпарат көздерімен байланысып, деректер барынша нақты болуы үшін дұрыс сұрақтар қоюы маңызды.
Дәстүрлі және дата журналистиканың қайсысы артық деген сұрақтың дұрыс жауабы жоқ. Себебі әрқайсының өз артықшылығы бар. Бүгін ақпарат алуда дата журналистиканың артықшылығы басымырақ. Қазір хабар таратуда осы журналистиканың элементтері жиі қолданылады. Себебі осы форматта жеткізу ұтымды болып отыр.
Дата журналистикадағы Big Data, яғни үлкен деректермен жұмыс істеу маңызды әрі пайдалы материалдар жасауда өз септігін тигізеді. Тіпті Big Data көмегімен қылмысты ашқан болмаса індетті бақылаған мысалдар өте көп..
Дәстүрлі журналистиканың дата журналистикамен айырмашылығы жөнінде қазақ журналистикасының мамандары былай дейді: Намазалы Омашев (филология ғылымдарының докторы, профессор): Бүгінгі көзқарасыммен айтар болсам, тіл шеберлігі, тақырыпты ашу, сөйлем құрау, сөз түсіну және сөздің сәулесін сезіну жағынан бұрынғы журналистика ешкімнен кем емес. Жазушы Ғабит Мүсіреповтің Кейде мүлдем басы қосылмаған екі сөздің басын қоссаң, бір-біріне сәулесін түсіріп тұрады дегені бар. Бұл - ұлы суреткердің ғана аузынан шығатын сөз. Жас кезімізде журналист ағаларымыздың мақалаларын оқып, сөз саптаудағы, сөйлем құраудағы ғажайып шеберлігіне тәнті болатынбыз. Қазақта мақтамен бауыздау деген сөз бар. Ол сөзді өзге ұлт өкілдеріне ешуақытта жеткізе алмайсың. Түсіндіру мүмкін емес. Оған тілің де, мысалың да жетпейді. Бұл сөзді тек қазақ түсінеді. Бұрынғы журналистер осындай сөздерді орынды пайдаланды. Қазақтың табиғи тілін бүгінгі жастардан гөрі тәуір білді. Шетел журналистикасын көп зерттегенде байқағаным, қазақ журналистикасындай сөздің ажарына, парқына мән беретін елдер онша көп емес. Табиғатты жырласа да, бір адам туралы жазса да тамсанып жазу, сырттай баяндау - бұрынғы журналистерге тән нәрсе. Ал адамның жан-дүниесіне үңіліп, терең зерттеп жазу - бүгінгі журналистиканың жетістігі. Бір мысал. Қазір журналистиканың теориясынан 60% білім алсаң, қалған 40%-ын қай салаға (экономика, құқық, ауыл шаруашылығы) мамандансаң, соны оқисың. Жазатын салаңды кәсіби мамандар секілді білуге тиіссің. Қазір креа - тивті, конвергенттік журналистика дегенді айтып жүр. Шын мәнісінде, мұның бәрі - журналистік зерттеу.( Ссылка қою(газет))
Дата журналистика тек қана инфографика мен диаграммалар емес екендігін білуіміз қажет. Қазіргі заманғы деректер журналистикасы - күн сайын бүкіл әлемде жарияланатын жүздеген материалдар мен құралдардың жиынтығы. Ол әлемді дүр сілкіндірген технологиялық төңкеріс пен сенсация ақпарат беретін журналистикаға айналды. Оның негізгі мақсаттарының бірі - оқырманды оқиғаға ғана емес, оның мәніне, шығу тегіне үңілуге. Мысалы, неміс Berliner Morgenpost-тың өткен жылғы ауқымды жобасын қарастырсақ, Es war nicht immer der Osten газеті өз материалында 1990 жылдан бастап әр неміс жеріндегі сайлауға берілген дауыстардың таралу динамикасын қадағалады. Соңында газет жарты ғасыр ішінде алғаш рет неміс Парламентіне оңшылдардың келуі олар ойлағандай таңқаларлық тосынсый емес екенін көрсете алды. Әр дүниенің жаңа қыры мен себеп-салдарын іздеу - деректер журналистикасы шешетін тағы бір өзекті міндет. Bloomberg өзінің сапалы, түсінікті инфографикасымен Америкадағы ең қауіпті мамандықтар жобасын дайындап шығарды. Зерттеу нәтижесі бойынша, АҚШ-тағы қоқыс жинаушылар өз жұмыстарын орындауда өрт сөндірушілерге қарағанда өлу қаупі жоғары, ал американдық такси жүргізушілері полиция қызметкерлеріне қарағанда зорлық-зомбылықтан көбірек көз жұмады екен. Ал, пандемия кезінде болған дата жобалардың қатарына The New York Times-тің жұмысын енгізсек болады. The New York Times деректер журналистикасы үшін сенімді материалдарды жариялаумен танымал. Оның коронавирусты жарықтандыруы да ерекшелік емес. Коронавирус туралы алғашқы мәліметтерге негізделген жарияланымдардың бірі пандемияның алғашқы кезеңінде пайда болды: вирустың вирустан қалай шыққанын модельдеу Қытайдағы Хубэй провинциясының астанасында аурудың алғашқы жағдайлары табылғаннан бері аурудың таралуына себеп болған саяхат модельдерін суреттейді.
1. COVID - 19: жаһандық дағдарыс-деректерде. Financial Times
Financial Times пандемия туралы репортаждары әсерлі болды және бүкіл әлемдегі медиа мамандардың мойындауына ие болды. D3 көмегімен жасалған және күн сайын жаңартылатын оның деректері мен графикасы көптеген деректер топтары үшін aнықтама ретінде пайдаланылды. 2020 жылғы қарашадағы деректер журналистикасы саммиті кезінде Financial Times газетінің бас ақпараттық тілшісі Джон Берн Мердок команданың графиканы неғұрлым анық, есте сақтау және қамту үшін қалай оңтайландыратынын түсіндірді. Басымдық осы графиканы әлеуметтік желілерге бұқаралық аудиторияны тарту және хабардар ету үшін бейімдеу болды.
2. The Epicenter. Егер Бразилияда COVID ‑ 19 өлімінің бәрі сіздің аймағыңызда болса ше? атты материал. - Agencia Lupa және Google News Initiative агенттігі
Бүгінгі таңда Бразилияда COVID-19 салдарынан 186764 адам қайтыс болды. Кейде бұл вирустың қорқынышты таралуы абстрактілі болып көрінуі мүмкін және оны көпшіліктің түсінуі қиын.
Бұл мәселені шешу үшін эпицентрдегі модельдеу біздің қоғамдастық пен жақын адамдарымызға вирус жұқтырудың нақты мүмкіндігін ашады. Agencia Lusa агенттігі жүзеге асыратын және Google News Initiative қолдайтын жобада Бразилиядағы өлімнің жалпы саны, егер барлық өлім болған болса, біреудің ауданы қандай болатынын көрсету үшін қолданылады. Пайдаланушы мекен-жайын енгізуі керек немесе ақ нүктелермен ұсынылған қайтыс болған адамның деректерін визуализацияда орналасқан жерін көрсетуге рұқсат беруі керек. Жобаның көркемдік жетекшісі Альберто Каиро болды, ол DataJournalism.com. сайтындағы бұл мақала "Егер біз бұл сандарды назардан тыс қалдырмасақ, адамдарға сандарды түсіну қиын емес екенін көрсетеді" деген ойға келген. Жоба португал және ағылшын тілдерінде жарияланды. Деректер күн сайын жаңартылып отырады, өйткені олар алғаш рет 2020 жылдың 24 шілдесінде жарияланған.
3. Бөлме, бар және сынып: коронавирус ауа арқылы қалай таралады - El País Испания Еуропа пандемиясынан алғашқы және ең көп зардап шеккен елдердің бірі болды. Коронавирус бүкіл ел бойынша қатаң аймақтық және ұлттық шектеулер жағдайында испан журналистерінің репортаждары үшін жаңа проблемалар туғызды.
Визуализация жабық жерлерде жұқтыру қаупі неге жоғары екенін түсіндіреді, бірақ аэрозольдер арқылы инфекциямен күресу үшін барлық қол жетімді шараларды қолдану арқылы азайтуға болатынын түсіндіреді. Ол қолданылатын қауіпсіздік шаралары мен әсер ету ұзақтығына негізделген күнделікті үш сценарийде жұқтыру ықтималдығына шолу жасайды.
Дата журналистикада ең басты зат - деректер. Сол деректерді анықтауға тоқталайық. Ақпараттық ғасырда мәліметтер көпшілікке көбірек қол жетімді екені анық. Соңғы бес жыл ішінде үлкен ауқымды деректермен үкімет ғана емес, компаниялар мен ұйымдар да бөлісе бастады. Цифрландыруға көшу осы ақпараттың барлығын интернетте сақтауға мүмкіндік берді. Мұндай көп деректердің болуы термин бәріне түсінікті деген сөз емес. Бұл тіпті оны құратын органдарға (үкіметтік ұйымдар, мемлекеттік органдар, ұйымдар, ірі компаниялар ), жұртшылыққа да, қоғамға да, оны қолданатын журналистерге де түсініксіз.
Датаға қойылатын айрықша талап бар. Датаны компьютер бағдарламалары түсіне алуы тиіс. Көбіне дата журналистер .xls, .csv немесе .json тәрізді сандар мен кестелерге толы құжаттармен жұмыс істейді. Оны әдетте компьютердегі файлдың сипаттамасынан анықтайсыз. Мысалы, Google іздеу жүйесіне мектеп .xls деп жазсаңыз, интернеттен мектеп сөзі кездесетін Excel кестесіндегі файлдарды көресіз. Енді тура осы сөзді жазып, соңына .csv деген сөзді қосып көріңіз. Файлдың түрлері деректерді сараптаудағы ерекшеліктері тұрғысынан ажыратылады. .xls кестелі деректермен жұмыс істесе, .csv үтір арқылы бөлінген мәліметтерді саралайды, ал .json интерактивке көбірек мән береді. Бұдан бөлек, журналистер датаны шартты түрде ашық, жабық, жүйеленген және жүйеленбеген деп бөледі. Интернеттегі деректердің қол жетімділігі Барак Обаманың data.gov сайттын іске қосу туралы шешімінен басталған болатын. 2009 жылы бұл сайтта үкіметтік деректер жиынтығы жарияланды. АҚШ-тан кейін бұл бастаманы Австралия, Ұлыбритания және Жаңа Зеландия сияқты басқа елдер қабылдай бастады. Париж, Лондон, Нью-Йорк, Ванкувер, Каталония елдерінде де осындай деректермен бөлісу үшін арнайы веб-сайттар жасауға қызығушылық пайда болды. Үкімет өз азаматтарына ашықтықты арттыру мақсатында деректерін жариялай бастады. Ашық деректермен бөлісу үкіметтің бастамасы болмаса да, программистер, ҮЕҰ, деректер энтузиастары деректер базасымен бөлісуді талап етуде. (The Principles, Features and Techniques of Data Journalism книгаааааа, 2018). Жұртшылықтың атынан жасалған деректерге түсінікті түрде оңай қол жеткізетін жобаларға мысалдар жетерлік. Мысалы, OpenCorporates.com қазіргі таңда 110 миллионнан астам компанияның ашық дерекқорымен бөлісіп, кез келген адамға оны іздеуге және қалағанынша өңдеуге мүмкіндік береді. Тағы бір мысал ретінде Open Knowledge International (OKI) коммерциялық емес ұйымын атап өтуге болады. Аталмыш ұйым осы облысқа өздерінің біраз жобаларымен жылдар бойы жақсы әсер етуде. Оның соңғы жобаларының бірі Openbudget.eu. Жоба бюджет туралы ашық мәліметтер базасы бар SAAS (Software-As-a-Service) платформасымен қатар жүретін ашық кодты бағдарламалық жасақтама. Жоба қаржылық жағдайды нығайтуға, сонымен қатар журналистерден өзгелерге визуализация мен салыстырмалы анализ жасауға пайдалы құрал жасауға бағытталған.
Қазақстанда Ақпаратқа қол жетімдік туралы соның ішінде ашық деректердің Интернет порталында орналастырылатын ашық деректер тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2016 жылғы 26 қаңтардағы № 38 бұйрығында айтылды. Бұл бұйрықта ашық деректердің барлық жиынтығы машина оқитын форматта орналастырылған және АРІ арқылы қолжетімді, бұл қосымшаларды және сервистерді әзірлеу үшін қолайлы болып табылатындығын атап өткен, Заңда 67 ашық деректер жинағының атауы, өзектілеу кезеңі (қашан салу керектігі), ұсыну мерзімі және дереккөз (ашық деректер интернет-порталы АЖО арқылы немесе мемлекеттік орган API жүйесі арқылы) кестеде көрсетілген. Елімізде Ашық үкімет порталы (open.egov.kz.) 5 құрауыштан тұрады. Соның бірі - ашық деректер. Ашық деректер - ҚР азаматтары үшін еркін қолжетімді электронды ақпараттық ресурстар. Олар машина оқи алатындай жарияланады және қолданушылардың ары қарай пайдалануларына арналған. Ашық деректер арнайы сервисінде ашық деректер мен ашық деректер бойынша сілтеме және түсіндірме ақпараттар орталықтандырылған бір жүйеде сақталады. Ақпаратқа қол жеткізу туралы ҚР Заңы мемлекеттік органдар мен өзге ақпарат иеленушілерді азаматтарға ашық ақпарат беруге міндеттеген. Ақпарат пайдаланушылар - ашық ақпаратты жүктеп алуға және өз қалауынша коммерциялық және коммерциялық емес мақсатта қолдануға құқылы жеке және заңды тұлғалар.
Жабық деректерге заң жүзінде жүгінуге тыйым салынған. Дата журналистер қауымдастығы бұл тұрғыда жабық деректерді қолданғанда журналист әдебіне қатысты ұстанымдарды ескерген жөн деп санайды. Себебі жабық деректерді арнайы бағдарламалау тілін білетін адам жинақтай алады. Бірақ бұл әрекетті заң бұзушылыққа жатқызатындар бар. Ашық деректер арқасында Қазақстанда зерттеу жүргізіп, деректерге анализ жасап коррупция мен қастандық сияқты фактілерді анықтап жүрген жаңа медиалар пайда бола бастады.
Добавить еще про развитие
Интернеттегі қол жетімді деректер адамдар арасында бағдардан ауысуды (дезориентация) тудыруы мүмкін. Қазіргі кездегі қол жетімді көптеген мәліметтер жиынтығынан маңыздысын алу, оларды түсіну, жұмыс істеу қарапайым адам үшін оңай шаруа емес. Ал бұл жұмыс дата журналистердің еншісінде. Олар күрделі даталарды оқырманға оңай оқылатын әрі қызық түрде бере алады. Бұл журналистерге жаңа рөл сыйлайды. Себебі қолында датасы бар, бірақ оны қолдана алматын адамдар мен деректер арасындағы көпір деуге болады.
Дата журналистика журналистерге жаңа рөл тудыруымен қатар, журналистиканың рөлін күшейте алады. Біраз журналистер оны есеп беру журналистикасының бір түрі ретінде қабылдап, зерттеу мемлекеттік есепті қадағалауға бағытталған деп түсінеді. Дәстүрлі БАҚ-қа бұдан былай сену қиындық туғызады, олар тез даму мен әлеуметтік желіге бәсекелес бола алмайды. Бірақ деректер журналистикасы заманауи технологияның артықшылығын деректерді іздеу және жариялау үшін пайдаланады. Осылайша, қалың жұртшылық биліктегілерді бақылай алады.
Деректер журналист үшін жаңа дүние емес екені бәрімізге белгілі. Айырмашылық деректі цифрландыруда болып тұр. Бұл тұрғыда журналистке техникалық әрі есептеу тәсіліне қарай ығысу керек. Дәстүрлі журналистикадағы деректер базасымен жұмыс істейтін бағдарламалық жасақтамасына BigData-мен (үлкен деректермен) жұмыс жасау қиынға соғады. Дата журналистерге жинақтаған датаны барынша өңдеу қажет. Себебі оқырманның датаның бастапқы түрін көруіне мүмкіндігі бар екенін ұмытпаған жөн. Сонымен қатар, жоғарыда айтылған ашықтықтың тағы бір аспектісі ретінде деректерді визуализациялауды айтсақ болады. Интерактивті шикі деректердің визуалын жасау көпшілікке қажетті ақпаратты білуге және алуға мүмкіндік тудырады. Ашықтық соңғы бірнеше жылда журналистикаға деген сенімсіздікті қалпына келтіруге көмектеседі. Дата журналистика деректер негізінде ашылған қылмыс, сыбайлас жемқорлық, кез келген проблемалар мен жүйеде болған ақауларды шешуге өз септігін тигізіп, қоғамның қызығушылығы мен сұрақтарына жауап бере алады. Дата журналистиканың арқасында бүкіл журналистиканың қоғамдағы рөлі артуда. Себебі дата журналистика тек проблемаларды ғана айтпай, оның шешімін де тапты. Аталмыш журналистика тек қана үкіметегі мәселелерді айтып, оны жамандау емес, күрделі деректерге анализ жасауы керек. Осылайша, ол қоғамға қызмет етіп, әлемді барынша нақты, оңай түсінуге септігін тигізеді.
Жоғарыда айтылғандай, деректер журналистикасы технологиялық және қоғамдағы өзгерістер мен журналистикаға жаңа дем сыйлады. Алайда, ол әлі біраз проблемалармен соқтығысатындықтан, өзінің мәнін нақтылай қойған жоқ. Біріншіден, үкімет және басқа да мемлекеттік органдар мен ұйымдар жариялайтын мәліметтерден бастайық. Бұл мәліметтер жиынтығының көпшілігі дер кезінде жарияланбайды, сондықтан да журналистер қауымы оларды жаңалық жеткізуде қолдана алмайды. Мысалы, журналист тергеуді бастағанда екі жылға дейін ғана болатын қол жетімді деректермен жұмыс істей алмайды. Осындай жағдайлар жетерлік. Мысалы, Ұлыбританиядағы журналистер ақпарат еркіндігін негізге ала отырып, өздеріне қажетті ақпаратты сұрай алады. Бұл барлық елде бола бермейтін жағдай. Мысалы, Орта Азиядағы елдерде мемлекеттік және тіпті тәуелсіз ақпарат көздері журналистерге қажетті ақпаратты беруден бас тартқан кезде(Тәжікстандағыдай), оны соңына дейін жасамайды немесе деректерді бұрмалайды (Қазақстан мен Қырғызстандағыдай).
Әлемде болып жатқан пандемия кезінде журналистердің нақты деректер ала алмауы әлем бойынша дата журналистер арасында қиындық тудырды. Дата журналистердің жұмыстары пандемия кезінде өзекті материалдарға айналды десек болады. Пандемияда сандар, деректер мен статистика бұрыннан бетер қажет болды. Мәліметтердің дұрыстығы мен өзектілігі одан да маңызды бола түсті. CОVID-19 2020 жылдың басында тарала бастаған кезде, бұқаралық ақпарат құралдары жаһандық денсаулық дағдарысы туралы аудиторияны хабардар ету үшін редакторлық ақпаратты тез өзгертті. Хаос пен толқулар арасында деректер журналистикасы көптеген жаңалықтар үшін репортаждардың қозғаушы күшіне айналды. Журналистер коронавирустан қайтыс болғандардың күнделікті саны мен жағдайлардың саны туралы хабарлады. Деректер топтары мен ғалымдар вирустың бір реттік интерактивті түсіндірмелерін жасау үшін бірікті. Фактілерді тексеру агенттіктері жалған ақпаратты анықтап, жоққа шығарды, ал тергеуші журналистер медициналық тауарлар мен мемлекеттік шығындар тізбегін зерттеді.
2020 жылға өтпес бұрын, команда DataJournalism.com мен covid-19 туралы журналистика саласындағы жылдың ең жарқын және тиімді жобаларын сипаттай аламыз. Кездейсоқ тәртіпте қарастырылатын жыл ішіндегі ең жақсы таңдаулы 10 жобаны қараңыз:
COVID-19: жаһандық деректер дағдарысы - Financial Times
Agencia Lupa және Google News Initiative - The Epicenter
Вирус қалай пайда болды - The New York Times
Африка деректер журналистикасы Альянсы және COVID-19 - Пулитцер орталығы
Симулятор машина жасау зауыты жобасына қатысты - The Washington Post
Альянс #CoronaVirusFacts - Көрсеткіш Институты
Коронамонитор - Атлатсо
Алты компания Қытайдан маскаларды импорттауға назар аударды - Ojo Público
Вакциналар бойынша оқу курсы - Reuters
Вирус қалай пайда болды? - The New York Times
пандемия кезінде журналистерге визуализация жасауда қиындық туғызған нәрсе -- деректердің нақты еместігі. COVID-19 деректер журналистикасының қиыншылықтарын, ең алдымен уақыттың, ресурстардың, тәжірибенің жетіспеушілігі және деректер базасындағы негізгі болжамдарды мұқият тексере білу қабілеттілігін арттыруды көрсетті. Қазір көптеген адамдар деректерге негізделген оқиғалардан келетін артықшылықтар мен мүмкіндіктерді көре алған секілді. Дата журналистер мен олардың жұмыстары пандемия кезінде оқырман арасында танымалдылыққа ие болды. Әлемде болған жағдай әсерінен тек қана дата журналистер емес, деректермен дос емес мамандар да үлкен көлемді мәліметке анализ жасап үйренді.
Бұдан басқа дата журналистиканың тағы бір проблемасы ретінде журналистердің деректерді өңдеу және талдау әдістерінен бөлек, бағдарламалау, графикалық дизайн және веб-дамуды меңгере алмауын атам өтуге болады. Google News Lab сауалнамасын өткендердің 53% айтуынша, көпшілігіне мұндай жұмыстарды атқару оңай емес. Оларды игеру үшін журналист ондаған, жүздеген сағат жұмсауы керек. Google News Lab-қа сауалнама бергендердің тағы 49% уақыттың жетіспейтіндігін көрсетті. Мысалы, оларға бір жобаны жасауға 3 күн беріледі. Ал бұл уақыт әдетте толық сандық талдау мен визуализация үшін жеткіліксіз. Бұл пікірлермен мықты мамандар келіспейді.
Деректер журналистикасы - журналистиканың ең шыншыл және ашық бағыттарының бірі болып саналады. Себебі деректер әрқашан ашық түрде болады. Кез келген ақпарат алушы алдарындағы тезисте берілген материалдың дұрыстығын өз бетінше тексере алады. Интернет күл-қоқысқа толы. Ішінде жүрген соң аңғара бермейміз. Көзіміз үйреніп кеткені сонша, кейбір журналистер деректің анық-қанығына үңілмейді. Сондықтан дата журналист аса ұқыпты болуы тиіс. Дата жобаға деректерді жинастыру кездейсоқ бір ойдан басталса, кейде бір деректің соңынан екіншісі шығып, қызықты оқиғаға ұласып жатады. Дата жобамыздың фокусы бір тақырыпқа тоғысуы үшін әдетте массивті деректі сараптап, бір сауалға келген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz