Лептоспироз туралы мәліметтер
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Ветеринария және биоқауіпсіздік жоғары мектебі
Ветеринарлық медицина және мал шаруашылығы институты
Жануарлар патологиясы пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы:Лептоспироз
Орындаған: ВМ-33 топ студенті
Бексұлтанов М.Қ.
Тексерген: а.о. доктор PhD Монтаева Н. С.
Орал, 2021 жыл
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
I ӨЛЕКСЕНІ СОЮ БАРЫСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ - АНАТОМИЯЛЫҚ ХАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
IІ АНЫҚТАЛҒАН АУРУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. 5
III ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3.1 Лептоспироз туралы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
IV НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
4.1 Лептоспироз қоздырушысына биологиялық сипаттама ... ... ... ... ... .. 12
4.2 Індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
4.3 Дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
4.4 Лептоспироздың өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
4.5 Паталогоанатомиялық өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
4.6 Балау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4.7 Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
4.8 Иммунитет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.9 Дауалау және күрес шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
V ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
VI ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. 39
КІРІСПЕ
Қазіргі мал дәрігерлерінің алдында тіршілік ортасын қорғай отырып,
санитарлық жағдайларды ескеріп, халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсаты тұр. Халқымызды мал өнімдерімен қамтамасыз етуәрдайым басты мәселелердің бірі болып табылады. Мұны орындау үшін ауыл шаруашылық малдарын әртүрлі жұқпалы аурудан аман сақтап, өлім-жітімді азайтуымыз керек.
Малдың жеке фермерлік ұстауға көшуге орай мал шаруашылығын
жүргізуді реформалау зооантропоноздар ошағының көп мөлшерінің пайда
болуына қолайлы жағдай туғызады және санитарлық - мал дәрігерлік
бақылауды қиындатады. Оның үстіне Қазақстан Республикасындағы табиғи климаттық жағдай табиғи ошақты инфекциялар мен зооантропоноздардың қалыптасуы үшін қолайлы. Мал мен адам өміріне қауіпті зооантропонозды аурудың бірі-лептоспироз. Лептоспироз табиғи ошақты зонозды індет ретінде Қазақстанның көптеген аймақтарында кездеседі. Соңғы кездері спорадия түрінде ғана емес індет ретінде де белең алып келеді. Лептоспироздың қоздырушысы әр түрлі (серотоптарға) лептоспиралар. Бұл тек ауыл шаруашылығы және үй жануарларын залалдандырып қана қоймай, жабайы аңдарды, табиғаттағы басқа да жәндіктерді зақымдайды.
Республикамыздағы малдардың инфекциялық патологиясында
лептоспироз белгілі бір орын алады. Отандық және шетелдік зерттеушілердің пікірінше, лептоспироз күрделі эпизоотиялық және эпидемиологиялық қауіп төндіреді және зоонозды аурулардың бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта лептоспироз қоздырушылары ауыл шаруашылығы мен үй жануарларының және жабайы аңдардың көптеген түрлерінен тіркелуде.
Қазақстанның бірқатар облыстары мал лептоспирозынан әлі күнге дейін таза емес жекелеген аудандарда аурудың пайда болу және таралу қаупі бар.
Бірқатар зерттеушілердің пікірінше м ал шаруашылығын лептоспироздан сауықтырудағы қиындықтар әр түрлі биологиялық факторлар болып табылады.
Осы аурудың т аралуы, диагностикасы, ауруды жою және оның алдын алу
мәселелері көптеген еңбектерді жарияланғандығына қарамастан, лептоспироз кезіндегі індетке қарсы шаралардың тиімділігі жөніндегі бірыңғай пікір жоқ.
I ӨЛЕКСЕНІ СОЮ БАРЫСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ - АНАТОМИЯЛЫҚ ХАТТАМА
Хаттама № 1
Мал түрі: Ірі қара.
Жынысы: еркек
Тұқымы: Қазақтың ақбасы
Жасы: 3 жас
Түсі: Қара
Ерекше белгісі: жоқ
Жеке номері: №582036
Мал иесі: Құсайынов Ерғазы
Өлген күні: 18.09.2017ж
Сойылған күні: 18.09.2017ж БҚО ветеринариялық лабораториясы
Союшы: Бексұлтанов Мейрамбек Қобланұлы
Өлексені союға қатысқан адамдар: Бексұлтанов Мейрамбек, көмекші Орынбай Асаубарақ
Мал қашан ауырған. 18.09.2017 жыл. Сиыр малы дене температурасы 41С-
қа дейін көтерілген. Азық жұту актісі бұзылған. Дем алысы мен жүрек тамыр соғысы жиілеуі байқалған. Терісі өлі еттенген. Қызудың аяқ кезінде көзге көрінетін барлық кілегейлі қабықтардың сарғаюы пайда болған. Мал қатты жүдеп, күйзеліске ұшыраған.
Қысқаша анамнез: Сиыр өз иесінің қорасында өлген.Ешқандай ем қолданылмаған.
IІ АНЫҚТАЛҒАН АУРУДЫ ТАЛДАУ
1.Сыртқы көрінісі.
Өлексенің жалпы сипаттамасы: Өлексе сол жағымен жатыр, жүні
үрпиіп қампиған, жүндері түскен, арып жүдеген.
Өлексе белгілері: Өлексе температурасы қоршаған орта температурасынан
төмен. Сырттай қарағанда көзге көрінетін кілегей қабықтары және ішкі ағзаларының барлығы дерлік сарғайған. Өлекседе сіресу жоқ. Құлағында,
басында, мойынында қоңыр түсі қабыршақтар пайда болады.
Сыртқы жыныс мүшелері: ойылым жара пайда болған.
Терісі: әртүрлі учаскелерінде некроз ошақтары, кілегей қабаттарының
сарғаюы.
Желін: үрпі жолдары - сыртқы кілегей қабығы некроздалған.
Дене құрылысы: Дұрыс.
Қоңдылығы: Өте нашар,төмен.
Тері астындағы шелі: Теріні сыпырғанда майда қан тамырларының
эндотелийі зақымданып тері шелінде лимон тәрізді сұйықтық жиналған, қан ұйыған.
Көзге көрінетін кілегей қабықтары мен көздің жағдайы: Көзге
көрінетін барлық дерлік кілегей қабықтары сарғайған. Конъюктивасында қасаң қабығы бозарған, , көздің кілегей қабықтары қансызданып кеткен,көз алмасы солғын, көздің маңайында ойылым жаралар байқалды.
Құлағы: Құлақ айналысының жүні түсіп, ойылым жаралар пайда
болған.
Бұлшық еттері мен сіңірлері: солғын тартқан және қою күлгін
түстес, ісік байқалады, майда қан тамырларының қабырғасы эндотелийі жұқарып қан элементтері сыртқа шығып, бұлшық ет тоқымалары бозарып кеткен, дәнекер ұлпасы қанталаған.
Сүйектер мен буындар: Буындары - үсті аздап ісінген, буын қуыстарында аздаған жылтыр сарғылт түсті созылған сұйықтық.Сүйектері - бүтін, жарылған жоқ, анатомиялық тұрғыдан алып қарағанда орналасуы дұрыс.
Сыртқы сөл бездері: Мойын шап бездері 2- 3 есе ұлғайған,бездер
төңірегіндегі тоқымаларда лимон тәрізді сұйықтық іркілген.
Ішкі қуыстар мен мүшелерді зерттеу.
Ауыз қуысы: Ауызында ойылым жаралар пайда болған.
Өңеш: ісік пайда болған.
Танау мен мұрын қуысы: кілегейлі cұйықтық табылды, жылтыр танауда
ойылым жара пайда болған.
Кеңірдек және көмей: кілегей қабықтары жылтыр, домбығу сұйығы іркілген ұсақ қан тамырларының эпилелийі жұқарып өткізгіштігі жоғарылаған, қызғылт -қоңыр түсті, қабынған.
Көкірек қуысы: Көкірек қуысының шымылдығы домбығу сұйығына толған.
Өкпеде: домбыққан, қан кернелген,паренхимасында нүкте және қанталаулар табылды.Бронхтары көбікке толы.
Бездер: Қатты ісінген.
Жүрек: бұлшық еті пісірілген ет түсіндей, түсі өзгеріп сұрғылт рең
алады, сарғыш тартады. Эпикард пен эндокардта қанатлаулар бар. Сол жақ
жүрекше эндокарды қабынған, ішінде ұйымаған қан іркілген.
Қан тамырлары: қан тамырларының эпителийі қабығы экзотоксиндер
әсерінен қабырғасы жұқарған, қан кернеген.
Құрсақ қуысы: Сарғайған, қанталаулар байқалады, сұйықтық іркілген
Қарыны:
Мес қарын: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Жұмыршақ: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Қатпаршақ: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Ұлтабар: кілегей қабығы суланып қабынған.
Бүйрек: Бүйректе қан құйылу байқалады, ісіңкі, сыртқы қабықтары
сұрғылт тартқан, бозарған ,болбыр, сарғайған, қабығы қолмен оңай
сыпырылады, көлемі ұлғайған. Бүйрек шумағының қауашағының астында серозды жалқақ жиналған.
Бауыр: көлемі ұлғайған, реңі сары балшық сияқты, қан элементінің
шоғырлануына байланысты кей жерлері қоңырқай. Консинтенсиясы болбыр, тіліп қараған кезде бөлшектік құрылымы байқалмайды, қауашағының ұлпалық бөлімі ұсақ өліеттенген ошақтар мен қанталаулар байқалды. Өт қабы - үлкейген.
Он екі елі ішек: Кілегей қабығы қатты қанталаған, қара қызыл
түстес, қан аралас қабынған.
Ащы ішек: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас
қабынған.
Мықын ішек: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас
қабынған.
Тоқ ішек және оның бөліктері: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас қабынған.
Бүйен: Басқа ішектерге қарағанда ерекше көрінген, кілегей қатты
қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас қабынған.
Тік ішек: Кілегей қабығы инвагинациясы, гемморагиялық гастроэнтерит
көптеген қанталаулар байқалады.
Талақ: тіліп қарағанда қан молайып қанталаған, сәл еті жұмсарған.
Қуық және несеп шығаратын жолдар: Қуық қою шие түсті зәрге толып
кернелген, кілегей қабығы ісініп, қанталаған.
Лимфа түйіні: аса үлкейген, күлгін қызыл түсті, сірілі инфильтрациялық
жасұнықпен қапталған, қан құйылуы байқалды.
Бас миы мен жұлын: сол түйіндері үлкейген, айналасында жалқақ
жиналған.
Қорытынды бөлім.
Патологиялық-анатомиялық диагноз:
Бауырдың майлану дистрофиясы
Аллопеция
Жалпы анемия
Интерстициальды гепатит
Интерстициальды нефрит
Жүректе түйіршікті және майлану дистрофиясы
Ағзалардың атрофиясы
Бүйректе майлану және түйіршікті дистрофиясы
Қарынның атониясы
Аллопеция
Гемоглобинурия
Уремия
Алдыңғы қарынның катаральды қабынуы
Қосымша лабороториялық зерттеу.
Лептоспирозға диагнозды микроскопиялық, бактериологиялық,
серологиялық және гистологиялық зерттеулер жүргізу арқылы және де
эпизоотологиялық, эпидемиологиялық, клиникалық, патологоанатомиялық
мәліметтер бойынша қояды.
Лептоспироздың диагносикасын арнайы зертханада микроскопиялық,
бактериологиялық, серологиялық зерттеулер жүргізеді.
Тірі малға диагноз қою мақсатында зертханаға цитратталған немесе таза
қанды , несепті, түсік тастаған төлді, шарана сұйықтығын жібереді, ал
өлген малға диагноз қою үшін ұсақ малдардың ұшасын, ірі қара малдың
паренхиматозды мүшелерінің бөлшегін, кеуде және құрсақ қуысынан, қуықтан транссудат жібереді.
Несепті мал табиғи отырып тұрған кезде жинайды, микроскоптың қараңғы
алаңында 6-12 сағаттан кем емес уақытта, қалған патологиялық материалды жазғы уақытта 6 сағаттан кеш емес , ал қысқы уақытта 10-12 сағат аралығында зерттейді.
Жолдама хатта патологиялық материалдың уақыты және де малдың өлген
уақыты, сынама алынған уақытта көрсетілуі тиіс.
Бактериологиялық әдістің негізі ол лептоспирлерді қараңғы алаңда
микроскоп астында иммунофлюоресценнттік әдіс арқылы немесе арнайы ортада боялған препараттар арқылы анықтау және де биосынамаларды зертхана жануарларында зерттеу жүргізу.
Микроскопиялық зерттеуді тамшылау әдісі арқылы анықтайды. Несепті,
кеуде қуысынан, құрсақ қуысынан алынған сұйықтықты таза күйінде немесе центрифугадан өткізгесін бүйректегі, бауырдағы, өкпедегі
суспензияларды алдын ала тұндырып, центрифугалағаннан кейін тұнбаны
зерттейді. Әрбір материалдан кемінде 10 препаратты қарайды 50 көру
алаңында қозғалыстағы лептоспирлерді анықтау үшін.
Қышқыл несепте рН 5,0-6,0 лептоспирлер аз қозғалып тез өледі.
Лептоспирлерді фибрин талшықтарынан, сынған спермия құйрықтарынан,
бүтіндігі бұзылған эритроциттерден, вибрионға ұқсас микроорганизмдерден ажырата алу қажет.
Бактериологиялық зерттеуде таза культураны алу мақсатында арнайы
ортаға патологиялық материалдан себінді жасайды. 28-30°С. 28-30°С температурада инкубациялап, ары қарай 5-10 тәулікте культураны зерттейді. Ол үшін зерттелетін қан сарысуын физиологиялық ерітіндімен араластырады 1:50 ден 1:1000 қатынасына дейін.
Антиген ретінде мұражайдағы культуралар пайдаланылады.Реакцияны
көлемі 0,1 мл планшетте қояды, қан сарысуымен араласқан 0,1 мл антигенмен бірге. 30°С термостатқа 1 сағат көлемінде пластинкаларды араластырып қояды. Бақылаушы ретінде физиологиялық ерітіндімен антигеннің ерітіндісі негіз болады. Реакцияны тексеру төрткресті жүйе бойынша оқылады.
Диагностикалық титр ретінде 1:50 және де одан жоғары болып саналады.
Өлім себебі туралы соңғы қорытынды:
Жиналған анамнездерге, патологиялық анатомиялық өзгерістеріне, қосымша зерттеулердің нәтижелеріне, белгілеріне сүйене отырып, өлім себебі- лептоспироз деген қорытындыға келдік.
Лептоспироз (Leptospirosis) - табиғи ошақты, дененің қызуы көтерілуі,
гемоглобинурия, кілегейлі қабықтар мен терінің сарғайып, өліеттенуі, ішек-қарынның қимылы нашарлап, буаз малдың іш тастауы, төлді шалажансар тууы арқылы ерекшеленетін жұқпалы ауру. Лептоспироз (Leptospirosis) - сан түрлі жануарлардың табиғи - ошақты
уақыт лихорадкамен, гемаглобинуриямен, кілегей және терінің некрозымен, қарындардың атониясымен, іштастаумен немесе клиникалық белгілерсіз өтетін жұқпалы ауруы.
III ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
3.1 Лептоспироз туралы мәліметтер
Лептоспироз (Leptospirosis) - сан түрлі жануарлардың табиғи - ошақты
уақыт лихорадкамен, гемаглобинуриямен, кілегей және терінің некрозымен, қарындардың атониясымен, іштастаумен немесе клиникалық белгілерсіз өтетін жұқпалы ауруы.
1930ж. С.Н.Никольский, Ф.М.Десятов және Г.Ф.Марченко
пиропламидозды иктерогемоглобинурия деп ажыратты. Сол жылдары
Н.А.Михин адамдағы Вейль ауруын иктерогемоглобинурия қоздырушысы
спирохета болғандықтан ұқсастырды.
Ірі қара лептоспирозы АҚШ (1943), Аргентина (1947), Англия (1949),
Жапония (1949), Канада (1952), Италия (1951) елдерінің зерттеушілерімен
сипатталып жазылды.
Лептоспироздың таралуы туралы A.Elgersma, D.J.Peterse, K.P.Mallick,
S.K.Srivastana, R.Vetra еңбектерінде көрсетілген .
Көптеген авторлардың зерттеулерінің қорытындысы бойынша ІҚМ
лептоспирозы жаңбыр көп жауған уақытта тарайтыны анықталды. Сонымен қатар Квинслендте осындай жаңбырлы кезде L.Hardjo түрі таралған. A.G.Carrollмен R.S.F.Campbell осы елдегі лептоспирозды зерттей келе аурудың таралуына топырақтық-климаттық факторлар әсер ететінін анықтады. Жаңбырдан кейін көбінесе L.Hardjo түрі көп кездеседі. Аурудың таралуы жауын-шашынның көлеміне байланысты екенін анықтады.
Лептоспироздың этиологиялық құрылымы әртүрлі. ДДҰ эксперттерінің
мәлімдеуінше Европада көбінесе Pomona, Tarassovi, Icterohaemorrhagiae,
Canicola, Grippotyphosa, Australis, Bataviae, ал Ballum, Javanica, Autumnalis және Cynopteri сирек кездеседі. Азияда барлық серотип кездеседі. Австралияда - Pomona, Tarassovi, Australis, Icterohaemorrhagiae және Grippotyphosa, Америкада- Pomona, Hardjo, Tarassovi, Wolffi, Canicola, Icterohaemorrhagiae кездеседі.
ЧССР-да союға әкелінген ІҚМ 75,8%-де лептоспирозға қарсы антидене
табылған. Жіті кезінде температура көтеріледі, пневмония, генатонефритті
синдром, репродукцияның бұзылуы (мастит, агалактия, іш тастау) байқалады.
Авторлар аурулардың таралуы лептоспироздың әсері бар екенін айтады.
Лептоспирозға жауап берген сиырларда нефриттің синдромдары көрінген.Польшада жүргізілген зерттеулердің қорытындысы бойынша 29%
малдың арнайы антиденелері табылған. Көбінесе ірі қараларда
лептоспиралардың Sejroe сероварына қарсы антиденелер табылған.
Бактериологиялық зерттеулердің барысында лептоспиралардың Hardjo
сероварына қарсы антиденелер табылған .
Бұрынғы СССР-дағы аудандары мен республикаларындағы деректер өте
құнды. Я.В.Нуйкин және А.А.Глушковтардың және СССР-дағы ірі қара
лептоспирзының эпизоотиялық процесстерінің даму көрсеткіштерін талдау жасай келе, союздың 14 республикасында ІҚМ лептоспирозы тіркелгені көрсетеді. Аурудың таралуының соңғы 10 жылдағы салыстырмалы көрсеткіштері Тәжікстан, Молдавия, Армения, Қырғыстан, Өзбекстан елдерінде жоғары екенін көрсетеді. Литва мен Түркменияда аурудың таралу көрсеткіші төмен .
РСФСР-да аурудың орташа көрсеткіші 2,86%-ға тең. Аурудың жоғары
таралу көрсеткіші Чечено-Ингушетияда байқалған. Бұл аумақтардағы ІҚМ
лептоспирозының жоғары таралу көрсеткіші, адамдардың лептоспирозының жоғары көрсеткішіне сай келуі.
Башкурияда бұзаулардың арасында лептоспироздың жаппай таралуының
нәтижесінде 54%-ға дейін өліммен аяқталған. Ауырған бұзаулардың қанынан Pomona лептоспираларына қарсы антидене табылған .
А.А.Глушковтың деректері бойынша лептоспироздан кейін шығын өте
жоғары, себебі ауру кезінде малдардың өлімі 45%-ға дейін жоғарылайды, сүт өнімділігі 22-37%-ға дейін төмендейді, салмақтары 18-28%-ға дейін төмендейді, ұрпақтардың өлімі 90%-ға дейін жоғарылайды .
Б.К.Семко мен Ф.Н.Павлов РСФСР-да Белгородск облысындағы
лептоспирозды зерттей келе ІҚМ қан сарысуына Pomona, Tarassovi, Hebdomadis лептоспираларына қарсы антиденелерді тапқан. Клиникалық жағынан сау деп алынған ІҚМ Hebdomadis серотобына 1:400-1:1600 титрде оң нәтиже көрсеткені, ал ауырып жазылған малдардың Pomona және Tarassovi лептоспираларына оң нәтиже көрсеткені байқалған.
Қиыр Шығыста ІҚМ лептоспирозы мерзімді байқалады. Қыс айларында
ауырған жануарларың көлемі 2,7%-ды құраса, жаз айларында 73,2%-ға дейін өседі.Жаз айларында аурудың көп болуы ауруға бейім мал бас санының көбеюімен, қоздырушылардың активтілігінің жоғарылауы және таралу жолдарының көбеюімен байланысты.
А.Л.Бондаренко Киров облысындағы эпидемиологиялық және
эпизоотологиялық жағдайларды бағалай келе ІҚМ лептоспирозына оң
көрсеткіш көрсету 1993 жылы-16,1%, ал 1999 жылы-40,6%-ға дейін жеткен. Малдардан лептоспиралардың Sejroe (58.75%), Grippotyphosa (22.37%) және Tarassovi серотоптарына қарсы антиденелер бөлініп алынған .Солтүстік Кавказдағы малдардың лептоспираларға серологиялық зерттеу барысында, ірі қара арасында лептоспираларға оң көрсеткіш көрсету пайызы 1978-1987 ж.ж. 22,5% құраса, ал 1988-1997 ж.ж. бұл көрсеткіш 32% дейін өскен. П.И.Барышников, З.М.Резниченко және В.А.Апалькин сынды ғалымдар 1965-1995 жылдары лептоспирозға эпизоотиялық талдау жүргізе келе 269 қауіпті пунктерін анықтаған. Бұлардың ішінен 214 ошақ ІҚМ тиесілі, ауырғандардың ішінде көбісін, яғни 56,8%-ын ІҚМ құрайды .
Ресейде де жүргізілген серологиялық және бактериологиялық
зерттеулердің материалдары бойынша, зерттеу жүргізілген барлық
шаруашылықтарда ІҚМ лептоспирозы тіркелген .
ІҚМ лептоспирозы Кубан елінде кең таралған 100 мың бас ірі қараға
шаққандағы ауру көрсеткіші 16,2%-ға жеткен. Сонымен қатар ІҚМ
лептоспирозының этиологиялық құрамын лептоспиралардың Pomona (32.6%), Tarassovi (18.5%), Grippotyphosa (15.8%) және тек 21%-н Icterohaemorrhagiae серотоптары құрайды.
Литва аумағында ІҚМ лептоспирозының себебінің негізін Гриппотифоза
(36,1%), Гебдомадис (20,9%) серотоптары құрайды.
Серологиялық зерттеулердің қорытындысы бойынша Қырғыстандағы
серопозитивті малдардың саны 5,7% -ға дейін жеткен. Оң жауап көрсеткен жануарлардың барлығынан Гебдомадиске-50%, Тарассова-22,6%, Помона-17%, Гриппотифоза-10% антиденелер табылған .
ВГНКИ қызметкерлері А.И.Сергиенко, Б.Р.Омельяндар айтуынша
Ресейдегі ІҚМ мал лептоспирозының этиологиялық құрамын Гебдомадис, Сейро және Гриппотифоза серотоптары құрайды. Соңғы жылдары ІҚМ лептоспирозының негізгі себебі болып келген Помона лептоспирасының рөлі төмендеп оның есесіне иктерогеморрагия серотобының рөлі жоғарылауда.
Лептоспиралардың басқа серотоптары ІҚМ лептоспирозын қоздыруда аса
қауіпті емес.
Қазақстанда лептоспирозды зерттеу Барташевечтің атымен байланысты.
Ол 1938 жылы Алатау бөктерінде адамдар арасында шыққан лептоспирозды бақылаған. Лептоспироздың адамдар арасында шығуы 40-шы жылдарда да кездескен. Жануарлар арасында лептоспироздың таралуы соғыс кезінде ауыл шаруашылық жануарларын тасмалдау кезінде кездескен. Соғыстан кейінгі жылдарда еліміздің барлық аумақтарында адамдар мен жануарлардың лептоспирозбен жаппай ауруы байқалады, сонымен қатар аурудың табиғи және шаруашылық ошақтары анықталды .
М.Х.Агузарова лептоспироз ошақтарының классификациясын былай
бөлді: табиғи, ауылдық және қалалық. Сонымен қоса ол ауылдық ошақтарды инфекцияның бастауы болатын белгілі бір жануарлар түрін бөлуді ұсынды .
IV НЕГІЗГІ БӨЛІМ
4.1 Лептоспироз қоздырушысына биологиялық сипаттама
Spirochetalis қатарының (порядок) Leptospiraceae тұқымдастығы
Leptospira туыстастығына жатады (lepto-нәзік, ұсақ, spira- грек тілінде иір,
серіппе деген сөз). Leptospira туыстастығына екі түр енеді, паразиттік етуші- L.interogans және өзінше өсіп-өнетін (сапрофир) - L.biflexa.Барлық
лептоспиралар морфологиялық жағынын бірдей: денесі жіп тәрізді, екі ұшы имектеніп бітеді, өте белсенді қозғалыста болады. Олар бір-бірінен антигендік құрамы бойынша ажыратылады. Әр түрдің өзі көптеген серологиялық варианттарға жіктеледі. Сондай-ақ әр варианттың белгілі бір типті штаммы бар.Қазіргі уақытта L.interogans 23 топқа біріккен 202 сероварға, ал L.biflexa 38 топқа жататын 68 сероварға бөлінеді (Ю.Г.Чернуха,1979). Елімізде мал лептоспираларының 7 серотобы бөлініп алынды.
Қазіргі кезде лептоспиралардың негізгі токсономиялық бірлігі серовар
болып есептеледі, сондықтан қоздырушысының атауының соңында оның
варианты көрсетілуі тиіс. Мысалы L.interogans серовар hardjo. Лептоспироздың қоздырушысы лептоспиралардың бір ғана түрі L.interogans болғандықтан, арнайы әдебиеттерде серовар атауы ғана көрсетіледі.
Морфологиялық және тинкторияльды қасиеттері. Лептоспиралардың
бүкіл денесі бойында орналасқан ұзынша жіңішке болып келетін осьтің
көмегімен қозғалады, бұл жіпшелерге цитоплазмалық спираль бұранда
тәрізденіп оралады. Спиральдің алғашқы орамдары өте ұсақ болады, біріне-бірі тығыз жымдасып жатады. Алғашқы орамдарға қоса денесі де ирелең келеді.Осы ирелеңдерінің пішініне және көлеміне қарай леділері де кездеседі. Лептоспиралардың екі шеті қармақ тәрізденіп иілген, бірақ қармақсыздары да жоқ емес. Қайсы бір особьтарының шеткі буылтық болады. Клеткасының ұзындығы 7-15 мкм, бұдан ұзын особьтары да кездеседі (30 мкм және одан да астам), ені 0,1-0,25 мкм. Спора және талшық түзбейді. Жылдам қозғалғышты Leptospira микроорганизмдері тұқымдасының диагноз қою үшін пайдаланылатын ерекше қасиеттерінің бірі. Қоздырғыш кәдімгі анил бояуларымен нашар боялады. Арнайы әдістер (Левадити бойынша күмістен импрегнациялау, Романовский-Гимз бойынша бояу) жақсы нәтиже береді .
Культурасын өсіру. Лептоспиралар әдеттегі қоректік орталарда өспейді.
Оларды өсіру үшін Терскихдің, Ферворт - Вольфтің, Любашенконың нашар сілтілі сұйық орталарда (рН 7,2-7,4) пайдаланылады, бұлардың құрамында үй қоянының немесе қошқардың қанының сарысуы болады (5-10%).
Лептоспиралар қатты қоректік ортада (лептоспиралардың колонияларын
бірінші рет 1952 ж. Цирони, Карлифанти, Воратц Картгофтың ортасына 1,5-2% агар және 10% көлемінде қоянның қанын қосып дайындайды) колониялар құрады, олар күліңгір, мөлдір, күнгірт түсті гомогенді дискілер. Тыныс алу жағынан олар аэробтар қатарына жатады. Олар екіге бөлінуі арқылы көбейеді.
Клетканың ортасы жіңішкереді де, олар екіге бөлініп кетеді. Белдіктің үзілуі екі жартыдағы ұрпақ клеткаларының өсуі себепті орын алады. Өсуі үшін ең қолайлы температура 28-30°С. Культуралардың көбі 7-20 күнде, кей кезде 3-5 күн ішінде, сирегірек 1-2 айда тіпті одан да көп уақытта өсіп шығады.
Лептоспирлердің сұйық ортадағы әдеттегі қозғалыс түрлері; бір бойында
айналып қозғалу, бір сызық бойымен түзу қозғалып, сол мезетте өз осімен
айналуы, айналып қозғалу. Кез келген лептоспирлер айналып та, түзу сызық бойымен де қозғала алады. Лептоспирлердің қозғалысы, олар өлгеннен кейін тоқтайды.
Лептоспирлер анилин бояуларымен нашар боялады, бояу кезінде олардың морфологиясы өзгереді. Граммен теріс боялады. Лептоспирлердің денесінің сыну коэффициенті шынының сыну коэффициентіне жақын, сондықтан олар жай микроскоппен көрінбейді.
Лептоспирлердің морфологиясы және қозғалу түрі ерекше болғандықтан
оларды патологиялық материалдан қарап тануға болады. Лептоспирлер
микроскоптың қараңғы аймағында басқа микроорганизмдерге қарағанда жарық шығармайды, жарық сындырмайды, сондықтан олар күңгірт түсті матовы болып көрінеді, жылтырамайды.Лептоспирлер - аэробтар. Оларды өсіруге қажетті оптимальды рн орта 7,0-7,4, температура 38-40°С, яғни адам мен жануарлардың дене температурасы. Бірақ лабораториялық жағдайда оларды 28-30°С температурада өсіреді; 13°С-тан төменгі температурада патогенді лептоспирлер өспейді.
Лептоспирлер клеткалары көлденеңінен бөліну арқылы көбейеді.
Лептоспирлердің тіршілік уақытының ұзақтығы бактериялардың көп
түріне қарағанда біршама ұзақ, 6-7 сағатқа созылады. Қоректік орталарда
лептоспирлердің көбею жылдамдығы бактериялармен бірдей. Өсінділер белгілібір ретпен кезектеліп, фаза түрінде дамиды, олардың көбеюі лептоспирлердің түріне, қоректік ортаға және басқа да факторларға байланысты. Лептоспирлер қарапайым қоректік ортада өсіп көбейе береді .
Лептоспирлер құрамында қоянның және қошқардың қансарысуы бар,
сарысу альбуминдері, май қышқылдары, көпатомды спирттер, В тобының
витаминдері бар сұйық және тығыз қоректік орталарда өседі. Лептоспирлердің патогенді факторлары болып экзотоксиндер мен эндотоксиндер, плазмокоагулаза, липаза, фибринолитті фермент, эстераза және т.б. саналады.
Лептоспирлер төзімділігі жағынан сыртқы орта факторларына,
физикалық және химиялық заттар әсеріне байланысты бактерияның вегетативті формасына сәйкес. Тетрациклинге, пенициллинге және стрептомицинге сезімтал.
Лептоспирлер - Spirochaetaceae тұқымдастығына Leptospira туыстығына
жатады. Соңғысының екі түрі бар (лептоспир-тоғышар кешені (L. interrogans) және лептоспир-сапрофиттер (L. biflexa).
Лептоспирлер көлденең бағытта бөліну арқылы көбейеді. Олардың
көбеюіне жақсы жағдай - температураның 26-28 С және рН - 7,2-7,4.
Лептоспирлер жануарлар организміне белсенді қозғалғыштығының
арқасында енеді, кейбір ғалымдардың мәліметтері бойынша гиалуронидазалық белсенділікке байланысты енеді. Лептоспирлердің токсигенді (патогенді)факторлары фибринолитті фермент, плазмокоагулаза, липаза, лецитиназа, экстроцеллюлярлы ерігіш гематоксин және гемолитикалық антиген есептеледі,бұлар лептоспирлердің торшаларында болады .
Төзімділігі.Лептоспиралардың химиялық және физикалық факторлардың әсеріне төзімділігі онша емес. 70 градус ыстықта қырылып қалады. С.Я.Любашенконың зерттеуі бойынша лептоспиралар 20°С ыстықта 4 сағатта өледі.Тікелей түскен күн сәулесі оны 1,5-2 сағатта өлтіреді. Жануарлардың несебінде 4 сағаттан 6-7 күнге дейін, шошқаның тастанды төлінде - бірнеше күн, ет ұлпасында 48 сағат, жаңа сауылған сүтте -8- 24 сағат, қайнатылған және пастеризацияланған сүтте- 24-48 сағат, мұздатылған спермиде -1- 3 жыл сақталады. Құрғақ стерильді топырақта лептоспиралар 1-1,5 сағат ішінде өліп кетеді, ал дымқыл топырақтарда үш күнге дейін, суға қаныққан топырақта 193 күнге дейін сақталады. Лептоспиралар шөпқоректі жануарлардың сілтілі
несебінде 48 сағат, етқоректілердің қышқыл несебінде 4 сағатқа дейін
сақталады. Ірі қараның өті (3-10%) лептоспирлерді 30-60 минуттан кейін ерітіп жібереді. Өлген жануарлардың органдары мен ұлпаларында рН-ға және сақталу температурасына қарай 1 тәуліктен 12 тәулікке дейін сақталады, шошқаның бүйрегінде бөлме температурасы жағдайында 1-2 күн, рефрижераторда 7-12күн сақталады. Лептоспирлерді 30-70°С дейінгі температурада қатырған жағдайда олар 2,5 жыл бойы тіршілік ете алады және 238 күнге дейін ауру қоздыруға қабілетті болады.
Лептоспиралар нағыз гидробионаттар болып табылады. Олар өзен және
көл суларында 200 күн, сарқын суда 10 күнге дейін, садырада 24 сағат
сақталады. Ылғал, бейтарап, сәл сілтілі топырақта 30 мин-12 сағат аралығында өледі. 0,5% фенол ерітіндісі, 1 : 100 000 қатынастағы сулема, 0,25% белсенді хлор, 5% карбол қышқылы, 20% спирт, 0,25% формальдегид, 0,1% тұз қышқылы ерітінділері лептоспираларды 5 мин ішінде, ал 1% күйдіргіш натрий бірден өлтіреді. Органикалық материалдың шіріндісінде олар 3-5 тәулік ішінде тіршілігін жояды .
Зардаптылығы.Аурудың өту күші лептоспиралардың серотоптарының
антигендік айырмашылықтарына емес, инфекция қоздырғышы штаммдарының ауру қоздыру күшіне байланысты болатыны анықталады. Серотип ішінде жаңадан алынған штаммдарының ауру қоздыру күші әркелкі болып отырады.
Қоректік ортада өсірген жағдайда олар өзінің ауру қоздырғыштық қасиетінен тез арада айрылады. Қабылдағыш жануарларға пассаждау арқылы бұл қасиетті үстей түсуге және ұзақ мерзім сақтап қалуға болады. Лептоспиралардың культурасында гемолизин болады, оның күйіс қайыратын жануарлар эритроцитіне, әсіресе қошқар эритроцитіне қарағанда пәрменділігі арта түседі.
Гемолизин 56°С температурада 10 минут ішінде бұзылады және
лиофилизацияланған күйінде 4 айға дейін сақталады. Оның белсенділігі рН 7,4-8,0 және 37°С температурада арта түседі. Организмге гемолизин енгізгенде антиденелер түзілмейді, бірақ иммунды сарысу енгізгенде ол бейтараптанады, басқаша айтқанда гаптен сияқты әрекет етеді. Түрлі серотипке жататын штаммдардың гемолизин түзу қасиетінің әркелкі болатыны дәлелденіп отыр. Серотиптерінің лептоспиралар гемолизин түзуге әрдайым қабілетті болады. Гемолизиннің патогенетикалық рөлі болатынын лептоспира гемолизинін коп мөлшерде қозыға және бұғы төліне енгізу көрсетті. Осындай жағжайда табиғи лептоспироз індетіне ұқсас ауру пайда болады да, әлгі жануарлар өлім - жітімге ұшырайды. Лептоспираларда экзотоксиннің болатындығын сөзсіз
дәлелдейтіндей негіздің болмауына байланысты індеттің патогенезіне
лептоспиралар организмде бұзылған шақта пайда болған эндоксиндер маңызды рөл атқарады деп саналады.
Антигендік құрылымы. Зардапты және сарофитті лептоспиралардың
морфологиясы біркелкі болатынына қарамастан, олардың арасында антигендік өзгешеліктері кездеседі, бұл көптеген серотиптердің болатынмен дәлелденеді.
Лептоспиралардың культурасын ультрадыбыспен бұзу арқылы даярланған препараттарды иммунохимиялық әдіспен тексеруден өткізгенде оларда типтік және туыстық арнайы антигендердің болатыны анықталды. Сонымен бірге ультрадыбысты антигендердің антигендік қызметі белок фракциясына байланысты болатыны белгілі болды. Түрлі серотиптерге жататын лептоспиралардың клеткаларынан прецитиногендер табылады, олардың өзіне тән қасиеттері болады. Бұлардың құрылымы да күрделі болып келеді, бір серотипке жататындарының, тіпті лептоспиралардың бір типіне жататын
штаммдардың өзінде әр қилы болады. Қазіргі кезде практикалық маңызы бары - агглютиногендер. Лептоспироздың қоздырғышы тек қана агглютинация реакциясын қою арқылы басқалардан өзгешеленеді .
4.2 Індеттік ерекшеліктері
Лептоспироз Қазақстанның барлық аудандарында кездеседі.
Б.К.Ильясовтың мәліметтері бойынша ауыл шаруашылық жануарлардың
арасында лептоспироздың таралу көрсеткіші өте жоғары. Әсіресе ірі қара
малында: Жамбыл облысында-38,1%, Алматыда -23,2%, Шығыс Қазақстанда-10%, Ақтөбеде- 5,6%, Батыс Қазақстанда-5%. Эпизоотологиялық құрамына байланысты жануарлар лептоспирозының аймақтық ерекшеліктері байқалады: шығыс аймақта - Hebdomadis (56,78%), Pomona (25,72%), батыс аймақта-Hebdomadis (63,13%), Tarassovi (16,5%), орталық аймақта- Hebdomadis (44,28%),Tarassovi (47,2%), оңтүстік аймақта- Hebdomadis (64,94%), Tarassovi (13,74%).А.Л.Шатров пен А.Ф.Кирпичевтің зерттеулері бойынша мал лептоспирозы әсіресе жылдың жылы кезінде шалдығады.
Табиғи жағдайда лептоспирозбен ірі қара және шошқа жиірек ауырады.
Сонымен қатар жылқы, қой, ешкі, түйе, марал, сайғақ, буйвол, ит, түлкі, қарсақ,әртүрлі кемірушілер және басқа да жабайы үй жануарлары түгел дерлік бейім болып келеді. Итпен салыстырғанда мысық анақұрлым төзімді, күзен де сирек ауырады, үй және жабайы құстар төзімді келеді. Негізінен бұлар залалды лептоспираның сақталып, таралатын көзі болып табылады. Лептоспирозбен адам да ауырады. Адам бұл ауруға бейім болғанымен оның қоздырушысын ары қарай тарату жолында "биологиялық тұйықтық" болып есептеледі де,індеттенуде оншама маңызды болмайды.
Лептоспирозбен кез келген жастағы жануарлар ауыра бергенімен, жас төл ересек жануарлардан гөрі аса сезімтал. Сондықтан тәжірибе жүзінде
жұқтырғанда енесін еметін жаңа туған жануарларды таңдайды. Жұқтыру үшін зертханалық жануарлардан сары атжалман, теңіз тышқаны, көжек, күшік,т.б.пайдаланылады .
Жануарлардың әр түлігі лептоспиралардың белгілі бір сероварларына
бейім келеді.Сиыр лептоспирозының негізгі қоздырушылары Grippotyphosa,Tarassovi, Pomona, Hebdomadis, Sejroe, шошқада- Pomona, Tarassovi, қой мен ешкіде- Grippotyphosa, Pomona, Hebdomadis, Tarassovi.
Зардапты лептоспиралардың бастауы мен қоймасы- ауылшаруашылық
және жабайы (әсіресекеміруші) жануарлар. Олардың денесінен сыртқы ортаға ауру қоздырушысын несебімен, нәжісімен, сүтімен, ұрығымен, өкпесімен, танау және жыныс мүшелерінен бөлінген сұйықтықтармен шығарады. Әсіресе жасырын білінбей ауыратын лептоспиралар алып жүретін жануарлардың індеттік маңызы аса зор. Аурудан сау емес шаруашылықтарда лептоспироз алып жүретін жануарлар сиыр мен қойда 14-20 %, алшошқада 30-38 %-ке жетеді. Лептоспира алып жүру мерзімі сиырда-6 айға, қой мен ешкіде-9 айға,шошқада-2 жылға, итте-3 жылға, мысықта -119 күнге дейін, түлкіде-514 күнге дейін созылады.Кемірушілер өмір бойы лептоспираларды алып жүреді .
Ауру және микроб алып жүруші жануарлардан бөлініп шыққан
лептоспиралар суды, жемшөпті, жайылымды, топырақты, төсенішті және басқа сыртқы ортадағы затты ластайды, олар аурудың жұқтыру факторына айналады.
Лептоспироздың ең негізгі берілу факторы су арқылы жұғу. Әсіресе кеппейтін шалшық, тоқтау су, батпақ, ағысы баяу бұлақтар, ылғал топырақ ауру тарату үшін өте қауіпті.
Жануарларға лептоспироз аурудың табиғи ошағында су ішкенде,
лептоспиралар алып жүретін кемірушілердің өлексесін немесе олардың
несебі мен ластанған жемшөпті жегенде жұғады. Терісі бағалы аңдарға ауру торда бағылғанда лептоспирозбен ауырған жануарлардан алынған
өнімдер мен азықтандырғанда, жас төлге ауру малдың сүтінен жұғады. Сиыр мен қойда, әсіресе шошқада лептоспироз жатыр ішінде де жұғады.
Қоздырушының жыныс жолымен берілуі де мүмкін.
Лептоспиралар жануар мен адам денесіне жарақаттанған тері (сызат,
жарақат, жәндіктердің шағуы) әртүрлі кілегейлі қабықтар (ауыз, кеңсірік, көз,жыныс және асқорыту жолдары) арқылы енеді.
Лептоспироз топырағы ылғалды, гумусы мол, реакциясы бейтарап немесе
сілтілі жерлерде жиі кездеседі. Ауру жылдың кез келген маусымында, бірақ жайылымдағы малда жаз-күз мезгілінде жиірек байқалады. Лептоспироз індет ретінде немесе спорадия түрінде өтеді. Б.Илиясовтың деректері бойынша соңғы кездерде бұл ауру ауыл шаруашылық малдарында көбінесе сыртқы айқын клиникалық белгілерінсіз лептоспира алып жүру немесе иммундеуші субинфекция ретінде тіркеледі. Аурудың шығуына және таралуына жағдай туғызатын себептер: жайылымның нашарлығы, суаттардың ластығы, малды сапасыз азықтандыру, оларды антисанитариялық жағдайда ұстау, әртүрлі жұқпайтын аурулардың орын алуы .
4.3 Дерттенуі
Лептоспироз кезіндегі инфекциялық үрдісті үш фазаға бөлген.
Инфекциялық кезең 3-5 күннен 14-20 күнге созылады. Бұл уақытта органдар мен ұлпаларда лептоспирлер қарқынды көбейіп, жинақталады. Бұл кезеңде аурудың клиникалық белгілері болмайды. Лептосперемия фазасы-қандағы лептоспирлер көлемі шарықтау шегіне дейін жетіп, бауырда, талақта көбеюін жалғастырады.Қандағы лептоспир көлемінің артуы дене температурасының жедел көтерілуіне әкеледі. Аурудың 3-5 күндері жануар қанында агглютининдеуші және лизерлеуші антиденелер пайда болады.
Иммуноглобулин көлемінің артуы орташа есеппен 1 апта деңгейінде қан
ағысындағы қоздырғыштың жойылуына әкеледі. Токсикалық фаза. Литикалық антиденелердің әсері нәтижесінде түзілген лептоспир эндотоксиндері паренхиматоздық органдар мен қан клеткаларының зақымдалуын тудырады.
Бұл өз кезегінде патологиялық, биохимиялық, гематологиялық және өзге де өзгерістерді шақырады. Лептоспирлер организмге кірген соң қан ағысымен, 12сағаттан кейін көп мөлшерде табуға болатын, өсіп-өнетін жері-бауырға енеді.Одан кейін олар қанмен барлық ұлпалар мен органдарға таратылады.
Бактериемия дене температурасының көтерілуіне себепші болады.
Лептоспиралар организмге енгеннен соң өте жылдам қозғалуының
нәтижесінде 5-60 мин ішінде қанға және ішкі ағзаларға өтеді.Табиғи жолмен енгенде, алғашқы денеге өткен жерінде, маңындағы сөл түйіндерінде көзге ілігерліктей өзгерістер байқалмайды. Аурудың бастапқы кезінде аз уақытқа дененің ыстығы көтеріледі. Ауру қоздырушысының уыттылық факторларына эндотоксин, гемолизин, фибринолизин, плазмакоагулаза, т.б. жатады.
Лептоспиралардың уыты барлық дене мүшелерінің қан тамырларын бұзады да,соның әсерінен некроздар пайда болады. Лептоспиралар бүйректің түтікшелерінде жиі шоғырланады да, бүйректің зақымдану нәтижесінде несеппен ұзақ уақыт бойы коп мөлшерде сыртқы ортаға бөлініп шығады.
Эритроциттердің еріп, гемоглобин пайда болуы және билирубиннің көбеюі нәтижесінде кілегейлі қабықтардың сарғаюы байқалады. Бүйрек зақымданғанда несепке гемоглобин ғана емес қан да араласады.
Лептоспиралардың ыдырауы нәтижесінде өте көп мөлшерде жиналған
эндотоксиндер қан клеткалары мен паринхиматозды жүйелерді бұзады.
Сондықтан қызыл қан түйіршіктерінің ыдырауының салдарынан мал денесі бозғылттанады (анемия), қанда билирубин көбейіп, тұнбаға түсетін гемоглобин жинақталады. Қалыпты жағдайда ол денеден шығарылып отырады, ал ауырған денеден шығарылып үлгермейді де, ұлпаларға сіңіп, оларды сарғылт түске боялып отырады.
Лептоспиралар токсині жатырдағы төлге өтсе, індет жұққан соң 2-7 күн
өткенде мал іш тастайды. Бірақ мал буаздығының екінші жартысында бұл
ауруға шалдыққанмен іш тастамайды. Себебі жатырдағы төлдің өзі антидене шығарады.
Ауру жұққан организмнің иммундық икемдігі өз дәрежесінде болса
Қоздырушыға қарсы антидене түзіп, белсенді фагоцитоз байқалады. Бұның нәтижесінде аурудың беті қайтып, ішкі ағзалардағы лептоспиралар жойыла бастайды. Тек қана антиденелер өте алмайтын бүйректің түтікшелерінде қоздырушылар сақталып қалады да, ұзақ уақытқа созылатын микроб алып жүруге жағдай туады .
4.4 Лептоспироздың өтуі және симптомдары
Аурудың инкубациялық кезеңі 3-5 күннен 2-3 аптаға дейін созылады.
Лептоспироз кәдімгідей өзіне тән симтомдарымен және симптомсыз кәдімгідей емес түрде өтеді. Симтомды түрі жітіден жоғары, жіті, жітіден төмен,созылмалы және жасырын кезеңдерде өтеді. Сирек жағдайда аурудың атипті түрі кездеседі.Жіті түрі дененің ыстығы көтерілуі, кілегейлі қабықтардың сарғайып,несепте гемоглобулин мен қан болуы арқылы біледі.
Мұндай симтом кешенін бір сөзбен "иктерогемоглобинурия" деп атайды және бұл атау кейде аурудың қосалқы синонимі ретінде қолданылады. Ауру жіті өткенде бұл өзгерістер айқын байқалса жітіден төмен өткенде бәсең байқалады. Ал созылмалы, әсіресе симптомсыз кәдімгідей емес түрде өткенде аталған белгілері байқалмайды .
Лептоспироздың өтуі мен сиптомдарының малдың әр түлігінде өз
ерекшеліктері болады.
Сиырдағы өту ерекшеліктері.
Жітіден жоғары өту симтомында ауру мал кенеттен азықты
қабылдамайды немесе төмендейді, тыныс алуы мен жүрек соғыуы жиілейді (минутына 90-100 пульс), гемолиз қарқынды дамиды. Қанды зерттегенде эритроциттердің саны күрт кеміп 1-3 млн, гемоглобин 10-30 %-ке төмендеп, үнемі дерлік лейкоцитоз байқалады, қант қалыптан 3-4, тіпті 8-10 есе төмендейді де, билирубин күрт көбейеді. Зәр бөлу жиелеп, зәрдің түсі сәл қызғылттан қызыл қоңырға дейін өзгереді. Іш өту байқалады. Дене температурасының көтерілуі (40-41,5°С) аурудың бірінші сағатында байқалады. Өлер алда малда тырысу болады. Ауру 12-24 сағатқа, сирек 48 сағатқа созылады. Бұл кезде мал өледі.Жіті өту симтомында ауру малдың температурасы 40,5-41°С көтеріледі.Ол 1-8 күнге дейін сақталады. Малдың жалпы жағдайы төмендейді, іші өтіп,әлсізденеді. Сауын сиырлардың сүттілігі төмендейді, ішек-қарын жолдарының атониясы салдарынан іш қату болуы мүмкін. Сарғаю және қан аралас несеп пайда болады. Кей жағдайда жасаурау мен коньюктивит болады. Жүрек соғуы(минутына 100-120 дейін) мен тыныс алу жиілейді. Теріде өліеттену болады, олар құлақта, желінде, басында, жыныс мүшесінің сыртында, ауыз қуысының кілегейлі қабаттарында байқалады. Кей жағдайда некроздалған құлақ, құйрықтың ұшы, желіннің емізіктері түсіп қалуы мүмкін. Кейде некроз дененің үлкен бөлігін алып жатады. Азыққа тәбеті мен күйіс қайыруы мүлдем болмайды, ішек-қарынның жиырылуы әлсірейді немесе толығымен тоқтайды.
Буаз сиырлар ішінде іш тастау, бұзауды өлі немесе шалажансар тууы
байқалады. Қанда гемолиз қарқынды дамиды. Қанды тексергенде тұрақты лейкоцитоз көрінеді. Лейкоцитарлық формада-нейтрофилдер сәл солға қарай жылжыған, лимфопения, кейде моноцитоз байқалады. Қан сарысуында билирубин мөлшері көбейген 100мг % және қант мөлшері жоғалған. Өлім көрсеткіші 50-70 %, ауру асқынбаған жағдайда ем көрстуге болады.
Жітіден төмен симтом кезінде ауру жіті күндегідей, бірақ баяу дамиды,
соның салдарынан ауру ұзаққа созылады. Аурудың жазылуы сирек жағдайда кездеседі. Көп жағдайда қызба қайталанып отырады, гемолиз құбылысы әлсіз көрінеді. Кейде буаз сиырлардың арасында іш тастау байқалады. Аурудың дамуы 10-20 күндей. Өлім-жітім 20-45 %.
Созылмалы кезінде қызба 2-5 күндей болады. Ол 3-4 рет қайталанып 3-5
айға созылады. Гемоглобинурия мен сарғаю сирек кездеседі. Азыққа тәбеті
анда-санда, ішек-қарында атония байқалады, соның салдарынан іш қатады.
Малдың сүт бөлінуі төмендейді немесе мүлдем бөлмейді. Буаз малдардың
арасында іш тастау кездеседі. Жас төлдер баяу дамиды. Ауру алып жүруші
малдарда лейкоцитоз көрінісі байқалады. Ауырған малдардың көбісі
шаруашылыққа қажет болмағандақтан етке өткізеді, қалған малдар арықтаудан өледі .
Аурудың атипті түрі. Бұл кезде де клиникалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Ветеринария және биоқауіпсіздік жоғары мектебі
Ветеринарлық медицина және мал шаруашылығы институты
Жануарлар патологиясы пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы:Лептоспироз
Орындаған: ВМ-33 топ студенті
Бексұлтанов М.Қ.
Тексерген: а.о. доктор PhD Монтаева Н. С.
Орал, 2021 жыл
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
I ӨЛЕКСЕНІ СОЮ БАРЫСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ - АНАТОМИЯЛЫҚ ХАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
IІ АНЫҚТАЛҒАН АУРУДЫ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. 5
III ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3.1 Лептоспироз туралы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
IV НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
4.1 Лептоспироз қоздырушысына биологиялық сипаттама ... ... ... ... ... .. 12
4.2 Індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
4.3 Дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
4.4 Лептоспироздың өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
4.5 Паталогоанатомиялық өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
4.6 Балау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4.7 Емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
4.8 Иммунитет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.9 Дауалау және күрес шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
V ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
VI ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. 39
КІРІСПЕ
Қазіргі мал дәрігерлерінің алдында тіршілік ортасын қорғай отырып,
санитарлық жағдайларды ескеріп, халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсаты тұр. Халқымызды мал өнімдерімен қамтамасыз етуәрдайым басты мәселелердің бірі болып табылады. Мұны орындау үшін ауыл шаруашылық малдарын әртүрлі жұқпалы аурудан аман сақтап, өлім-жітімді азайтуымыз керек.
Малдың жеке фермерлік ұстауға көшуге орай мал шаруашылығын
жүргізуді реформалау зооантропоноздар ошағының көп мөлшерінің пайда
болуына қолайлы жағдай туғызады және санитарлық - мал дәрігерлік
бақылауды қиындатады. Оның үстіне Қазақстан Республикасындағы табиғи климаттық жағдай табиғи ошақты инфекциялар мен зооантропоноздардың қалыптасуы үшін қолайлы. Мал мен адам өміріне қауіпті зооантропонозды аурудың бірі-лептоспироз. Лептоспироз табиғи ошақты зонозды індет ретінде Қазақстанның көптеген аймақтарында кездеседі. Соңғы кездері спорадия түрінде ғана емес індет ретінде де белең алып келеді. Лептоспироздың қоздырушысы әр түрлі (серотоптарға) лептоспиралар. Бұл тек ауыл шаруашылығы және үй жануарларын залалдандырып қана қоймай, жабайы аңдарды, табиғаттағы басқа да жәндіктерді зақымдайды.
Республикамыздағы малдардың инфекциялық патологиясында
лептоспироз белгілі бір орын алады. Отандық және шетелдік зерттеушілердің пікірінше, лептоспироз күрделі эпизоотиялық және эпидемиологиялық қауіп төндіреді және зоонозды аурулардың бірі болып табылады.
Қазіргі уақытта лептоспироз қоздырушылары ауыл шаруашылығы мен үй жануарларының және жабайы аңдардың көптеген түрлерінен тіркелуде.
Қазақстанның бірқатар облыстары мал лептоспирозынан әлі күнге дейін таза емес жекелеген аудандарда аурудың пайда болу және таралу қаупі бар.
Бірқатар зерттеушілердің пікірінше м ал шаруашылығын лептоспироздан сауықтырудағы қиындықтар әр түрлі биологиялық факторлар болып табылады.
Осы аурудың т аралуы, диагностикасы, ауруды жою және оның алдын алу
мәселелері көптеген еңбектерді жарияланғандығына қарамастан, лептоспироз кезіндегі індетке қарсы шаралардың тиімділігі жөніндегі бірыңғай пікір жоқ.
I ӨЛЕКСЕНІ СОЮ БАРЫСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ - АНАТОМИЯЛЫҚ ХАТТАМА
Хаттама № 1
Мал түрі: Ірі қара.
Жынысы: еркек
Тұқымы: Қазақтың ақбасы
Жасы: 3 жас
Түсі: Қара
Ерекше белгісі: жоқ
Жеке номері: №582036
Мал иесі: Құсайынов Ерғазы
Өлген күні: 18.09.2017ж
Сойылған күні: 18.09.2017ж БҚО ветеринариялық лабораториясы
Союшы: Бексұлтанов Мейрамбек Қобланұлы
Өлексені союға қатысқан адамдар: Бексұлтанов Мейрамбек, көмекші Орынбай Асаубарақ
Мал қашан ауырған. 18.09.2017 жыл. Сиыр малы дене температурасы 41С-
қа дейін көтерілген. Азық жұту актісі бұзылған. Дем алысы мен жүрек тамыр соғысы жиілеуі байқалған. Терісі өлі еттенген. Қызудың аяқ кезінде көзге көрінетін барлық кілегейлі қабықтардың сарғаюы пайда болған. Мал қатты жүдеп, күйзеліске ұшыраған.
Қысқаша анамнез: Сиыр өз иесінің қорасында өлген.Ешқандай ем қолданылмаған.
IІ АНЫҚТАЛҒАН АУРУДЫ ТАЛДАУ
1.Сыртқы көрінісі.
Өлексенің жалпы сипаттамасы: Өлексе сол жағымен жатыр, жүні
үрпиіп қампиған, жүндері түскен, арып жүдеген.
Өлексе белгілері: Өлексе температурасы қоршаған орта температурасынан
төмен. Сырттай қарағанда көзге көрінетін кілегей қабықтары және ішкі ағзаларының барлығы дерлік сарғайған. Өлекседе сіресу жоқ. Құлағында,
басында, мойынында қоңыр түсі қабыршақтар пайда болады.
Сыртқы жыныс мүшелері: ойылым жара пайда болған.
Терісі: әртүрлі учаскелерінде некроз ошақтары, кілегей қабаттарының
сарғаюы.
Желін: үрпі жолдары - сыртқы кілегей қабығы некроздалған.
Дене құрылысы: Дұрыс.
Қоңдылығы: Өте нашар,төмен.
Тері астындағы шелі: Теріні сыпырғанда майда қан тамырларының
эндотелийі зақымданып тері шелінде лимон тәрізді сұйықтық жиналған, қан ұйыған.
Көзге көрінетін кілегей қабықтары мен көздің жағдайы: Көзге
көрінетін барлық дерлік кілегей қабықтары сарғайған. Конъюктивасында қасаң қабығы бозарған, , көздің кілегей қабықтары қансызданып кеткен,көз алмасы солғын, көздің маңайында ойылым жаралар байқалды.
Құлағы: Құлақ айналысының жүні түсіп, ойылым жаралар пайда
болған.
Бұлшық еттері мен сіңірлері: солғын тартқан және қою күлгін
түстес, ісік байқалады, майда қан тамырларының қабырғасы эндотелийі жұқарып қан элементтері сыртқа шығып, бұлшық ет тоқымалары бозарып кеткен, дәнекер ұлпасы қанталаған.
Сүйектер мен буындар: Буындары - үсті аздап ісінген, буын қуыстарында аздаған жылтыр сарғылт түсті созылған сұйықтық.Сүйектері - бүтін, жарылған жоқ, анатомиялық тұрғыдан алып қарағанда орналасуы дұрыс.
Сыртқы сөл бездері: Мойын шап бездері 2- 3 есе ұлғайған,бездер
төңірегіндегі тоқымаларда лимон тәрізді сұйықтық іркілген.
Ішкі қуыстар мен мүшелерді зерттеу.
Ауыз қуысы: Ауызында ойылым жаралар пайда болған.
Өңеш: ісік пайда болған.
Танау мен мұрын қуысы: кілегейлі cұйықтық табылды, жылтыр танауда
ойылым жара пайда болған.
Кеңірдек және көмей: кілегей қабықтары жылтыр, домбығу сұйығы іркілген ұсақ қан тамырларының эпилелийі жұқарып өткізгіштігі жоғарылаған, қызғылт -қоңыр түсті, қабынған.
Көкірек қуысы: Көкірек қуысының шымылдығы домбығу сұйығына толған.
Өкпеде: домбыққан, қан кернелген,паренхимасында нүкте және қанталаулар табылды.Бронхтары көбікке толы.
Бездер: Қатты ісінген.
Жүрек: бұлшық еті пісірілген ет түсіндей, түсі өзгеріп сұрғылт рең
алады, сарғыш тартады. Эпикард пен эндокардта қанатлаулар бар. Сол жақ
жүрекше эндокарды қабынған, ішінде ұйымаған қан іркілген.
Қан тамырлары: қан тамырларының эпителийі қабығы экзотоксиндер
әсерінен қабырғасы жұқарған, қан кернеген.
Құрсақ қуысы: Сарғайған, қанталаулар байқалады, сұйықтық іркілген
Қарыны:
Мес қарын: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Жұмыршақ: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Қатпаршақ: қарынның атониясы нәтижесінде астың жылжуы
азайып,құрғақ нығыздалған азыққа толған, кілегей қабығы қанталаған.
Ұлтабар: кілегей қабығы суланып қабынған.
Бүйрек: Бүйректе қан құйылу байқалады, ісіңкі, сыртқы қабықтары
сұрғылт тартқан, бозарған ,болбыр, сарғайған, қабығы қолмен оңай
сыпырылады, көлемі ұлғайған. Бүйрек шумағының қауашағының астында серозды жалқақ жиналған.
Бауыр: көлемі ұлғайған, реңі сары балшық сияқты, қан элементінің
шоғырлануына байланысты кей жерлері қоңырқай. Консинтенсиясы болбыр, тіліп қараған кезде бөлшектік құрылымы байқалмайды, қауашағының ұлпалық бөлімі ұсақ өліеттенген ошақтар мен қанталаулар байқалды. Өт қабы - үлкейген.
Он екі елі ішек: Кілегей қабығы қатты қанталаған, қара қызыл
түстес, қан аралас қабынған.
Ащы ішек: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас
қабынған.
Мықын ішек: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас
қабынған.
Тоқ ішек және оның бөліктері: Кілегей қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас қабынған.
Бүйен: Басқа ішектерге қарағанда ерекше көрінген, кілегей қатты
қабығы қанталаған, қара қызыл түстес, қан аралас қабынған.
Тік ішек: Кілегей қабығы инвагинациясы, гемморагиялық гастроэнтерит
көптеген қанталаулар байқалады.
Талақ: тіліп қарағанда қан молайып қанталаған, сәл еті жұмсарған.
Қуық және несеп шығаратын жолдар: Қуық қою шие түсті зәрге толып
кернелген, кілегей қабығы ісініп, қанталаған.
Лимфа түйіні: аса үлкейген, күлгін қызыл түсті, сірілі инфильтрациялық
жасұнықпен қапталған, қан құйылуы байқалды.
Бас миы мен жұлын: сол түйіндері үлкейген, айналасында жалқақ
жиналған.
Қорытынды бөлім.
Патологиялық-анатомиялық диагноз:
Бауырдың майлану дистрофиясы
Аллопеция
Жалпы анемия
Интерстициальды гепатит
Интерстициальды нефрит
Жүректе түйіршікті және майлану дистрофиясы
Ағзалардың атрофиясы
Бүйректе майлану және түйіршікті дистрофиясы
Қарынның атониясы
Аллопеция
Гемоглобинурия
Уремия
Алдыңғы қарынның катаральды қабынуы
Қосымша лабороториялық зерттеу.
Лептоспирозға диагнозды микроскопиялық, бактериологиялық,
серологиялық және гистологиялық зерттеулер жүргізу арқылы және де
эпизоотологиялық, эпидемиологиялық, клиникалық, патологоанатомиялық
мәліметтер бойынша қояды.
Лептоспироздың диагносикасын арнайы зертханада микроскопиялық,
бактериологиялық, серологиялық зерттеулер жүргізеді.
Тірі малға диагноз қою мақсатында зертханаға цитратталған немесе таза
қанды , несепті, түсік тастаған төлді, шарана сұйықтығын жібереді, ал
өлген малға диагноз қою үшін ұсақ малдардың ұшасын, ірі қара малдың
паренхиматозды мүшелерінің бөлшегін, кеуде және құрсақ қуысынан, қуықтан транссудат жібереді.
Несепті мал табиғи отырып тұрған кезде жинайды, микроскоптың қараңғы
алаңында 6-12 сағаттан кем емес уақытта, қалған патологиялық материалды жазғы уақытта 6 сағаттан кеш емес , ал қысқы уақытта 10-12 сағат аралығында зерттейді.
Жолдама хатта патологиялық материалдың уақыты және де малдың өлген
уақыты, сынама алынған уақытта көрсетілуі тиіс.
Бактериологиялық әдістің негізі ол лептоспирлерді қараңғы алаңда
микроскоп астында иммунофлюоресценнттік әдіс арқылы немесе арнайы ортада боялған препараттар арқылы анықтау және де биосынамаларды зертхана жануарларында зерттеу жүргізу.
Микроскопиялық зерттеуді тамшылау әдісі арқылы анықтайды. Несепті,
кеуде қуысынан, құрсақ қуысынан алынған сұйықтықты таза күйінде немесе центрифугадан өткізгесін бүйректегі, бауырдағы, өкпедегі
суспензияларды алдын ала тұндырып, центрифугалағаннан кейін тұнбаны
зерттейді. Әрбір материалдан кемінде 10 препаратты қарайды 50 көру
алаңында қозғалыстағы лептоспирлерді анықтау үшін.
Қышқыл несепте рН 5,0-6,0 лептоспирлер аз қозғалып тез өледі.
Лептоспирлерді фибрин талшықтарынан, сынған спермия құйрықтарынан,
бүтіндігі бұзылған эритроциттерден, вибрионға ұқсас микроорганизмдерден ажырата алу қажет.
Бактериологиялық зерттеуде таза культураны алу мақсатында арнайы
ортаға патологиялық материалдан себінді жасайды. 28-30°С. 28-30°С температурада инкубациялап, ары қарай 5-10 тәулікте культураны зерттейді. Ол үшін зерттелетін қан сарысуын физиологиялық ерітіндімен араластырады 1:50 ден 1:1000 қатынасына дейін.
Антиген ретінде мұражайдағы культуралар пайдаланылады.Реакцияны
көлемі 0,1 мл планшетте қояды, қан сарысуымен араласқан 0,1 мл антигенмен бірге. 30°С термостатқа 1 сағат көлемінде пластинкаларды араластырып қояды. Бақылаушы ретінде физиологиялық ерітіндімен антигеннің ерітіндісі негіз болады. Реакцияны тексеру төрткресті жүйе бойынша оқылады.
Диагностикалық титр ретінде 1:50 және де одан жоғары болып саналады.
Өлім себебі туралы соңғы қорытынды:
Жиналған анамнездерге, патологиялық анатомиялық өзгерістеріне, қосымша зерттеулердің нәтижелеріне, белгілеріне сүйене отырып, өлім себебі- лептоспироз деген қорытындыға келдік.
Лептоспироз (Leptospirosis) - табиғи ошақты, дененің қызуы көтерілуі,
гемоглобинурия, кілегейлі қабықтар мен терінің сарғайып, өліеттенуі, ішек-қарынның қимылы нашарлап, буаз малдың іш тастауы, төлді шалажансар тууы арқылы ерекшеленетін жұқпалы ауру. Лептоспироз (Leptospirosis) - сан түрлі жануарлардың табиғи - ошақты
уақыт лихорадкамен, гемаглобинуриямен, кілегей және терінің некрозымен, қарындардың атониясымен, іштастаумен немесе клиникалық белгілерсіз өтетін жұқпалы ауруы.
III ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
3.1 Лептоспироз туралы мәліметтер
Лептоспироз (Leptospirosis) - сан түрлі жануарлардың табиғи - ошақты
уақыт лихорадкамен, гемаглобинуриямен, кілегей және терінің некрозымен, қарындардың атониясымен, іштастаумен немесе клиникалық белгілерсіз өтетін жұқпалы ауруы.
1930ж. С.Н.Никольский, Ф.М.Десятов және Г.Ф.Марченко
пиропламидозды иктерогемоглобинурия деп ажыратты. Сол жылдары
Н.А.Михин адамдағы Вейль ауруын иктерогемоглобинурия қоздырушысы
спирохета болғандықтан ұқсастырды.
Ірі қара лептоспирозы АҚШ (1943), Аргентина (1947), Англия (1949),
Жапония (1949), Канада (1952), Италия (1951) елдерінің зерттеушілерімен
сипатталып жазылды.
Лептоспироздың таралуы туралы A.Elgersma, D.J.Peterse, K.P.Mallick,
S.K.Srivastana, R.Vetra еңбектерінде көрсетілген .
Көптеген авторлардың зерттеулерінің қорытындысы бойынша ІҚМ
лептоспирозы жаңбыр көп жауған уақытта тарайтыны анықталды. Сонымен қатар Квинслендте осындай жаңбырлы кезде L.Hardjo түрі таралған. A.G.Carrollмен R.S.F.Campbell осы елдегі лептоспирозды зерттей келе аурудың таралуына топырақтық-климаттық факторлар әсер ететінін анықтады. Жаңбырдан кейін көбінесе L.Hardjo түрі көп кездеседі. Аурудың таралуы жауын-шашынның көлеміне байланысты екенін анықтады.
Лептоспироздың этиологиялық құрылымы әртүрлі. ДДҰ эксперттерінің
мәлімдеуінше Европада көбінесе Pomona, Tarassovi, Icterohaemorrhagiae,
Canicola, Grippotyphosa, Australis, Bataviae, ал Ballum, Javanica, Autumnalis және Cynopteri сирек кездеседі. Азияда барлық серотип кездеседі. Австралияда - Pomona, Tarassovi, Australis, Icterohaemorrhagiae және Grippotyphosa, Америкада- Pomona, Hardjo, Tarassovi, Wolffi, Canicola, Icterohaemorrhagiae кездеседі.
ЧССР-да союға әкелінген ІҚМ 75,8%-де лептоспирозға қарсы антидене
табылған. Жіті кезінде температура көтеріледі, пневмония, генатонефритті
синдром, репродукцияның бұзылуы (мастит, агалактия, іш тастау) байқалады.
Авторлар аурулардың таралуы лептоспироздың әсері бар екенін айтады.
Лептоспирозға жауап берген сиырларда нефриттің синдромдары көрінген.Польшада жүргізілген зерттеулердің қорытындысы бойынша 29%
малдың арнайы антиденелері табылған. Көбінесе ірі қараларда
лептоспиралардың Sejroe сероварына қарсы антиденелер табылған.
Бактериологиялық зерттеулердің барысында лептоспиралардың Hardjo
сероварына қарсы антиденелер табылған .
Бұрынғы СССР-дағы аудандары мен республикаларындағы деректер өте
құнды. Я.В.Нуйкин және А.А.Глушковтардың және СССР-дағы ірі қара
лептоспирзының эпизоотиялық процесстерінің даму көрсеткіштерін талдау жасай келе, союздың 14 республикасында ІҚМ лептоспирозы тіркелгені көрсетеді. Аурудың таралуының соңғы 10 жылдағы салыстырмалы көрсеткіштері Тәжікстан, Молдавия, Армения, Қырғыстан, Өзбекстан елдерінде жоғары екенін көрсетеді. Литва мен Түркменияда аурудың таралу көрсеткіші төмен .
РСФСР-да аурудың орташа көрсеткіші 2,86%-ға тең. Аурудың жоғары
таралу көрсеткіші Чечено-Ингушетияда байқалған. Бұл аумақтардағы ІҚМ
лептоспирозының жоғары таралу көрсеткіші, адамдардың лептоспирозының жоғары көрсеткішіне сай келуі.
Башкурияда бұзаулардың арасында лептоспироздың жаппай таралуының
нәтижесінде 54%-ға дейін өліммен аяқталған. Ауырған бұзаулардың қанынан Pomona лептоспираларына қарсы антидене табылған .
А.А.Глушковтың деректері бойынша лептоспироздан кейін шығын өте
жоғары, себебі ауру кезінде малдардың өлімі 45%-ға дейін жоғарылайды, сүт өнімділігі 22-37%-ға дейін төмендейді, салмақтары 18-28%-ға дейін төмендейді, ұрпақтардың өлімі 90%-ға дейін жоғарылайды .
Б.К.Семко мен Ф.Н.Павлов РСФСР-да Белгородск облысындағы
лептоспирозды зерттей келе ІҚМ қан сарысуына Pomona, Tarassovi, Hebdomadis лептоспираларына қарсы антиденелерді тапқан. Клиникалық жағынан сау деп алынған ІҚМ Hebdomadis серотобына 1:400-1:1600 титрде оң нәтиже көрсеткені, ал ауырып жазылған малдардың Pomona және Tarassovi лептоспираларына оң нәтиже көрсеткені байқалған.
Қиыр Шығыста ІҚМ лептоспирозы мерзімді байқалады. Қыс айларында
ауырған жануарларың көлемі 2,7%-ды құраса, жаз айларында 73,2%-ға дейін өседі.Жаз айларында аурудың көп болуы ауруға бейім мал бас санының көбеюімен, қоздырушылардың активтілігінің жоғарылауы және таралу жолдарының көбеюімен байланысты.
А.Л.Бондаренко Киров облысындағы эпидемиологиялық және
эпизоотологиялық жағдайларды бағалай келе ІҚМ лептоспирозына оң
көрсеткіш көрсету 1993 жылы-16,1%, ал 1999 жылы-40,6%-ға дейін жеткен. Малдардан лептоспиралардың Sejroe (58.75%), Grippotyphosa (22.37%) және Tarassovi серотоптарына қарсы антиденелер бөлініп алынған .Солтүстік Кавказдағы малдардың лептоспираларға серологиялық зерттеу барысында, ірі қара арасында лептоспираларға оң көрсеткіш көрсету пайызы 1978-1987 ж.ж. 22,5% құраса, ал 1988-1997 ж.ж. бұл көрсеткіш 32% дейін өскен. П.И.Барышников, З.М.Резниченко және В.А.Апалькин сынды ғалымдар 1965-1995 жылдары лептоспирозға эпизоотиялық талдау жүргізе келе 269 қауіпті пунктерін анықтаған. Бұлардың ішінен 214 ошақ ІҚМ тиесілі, ауырғандардың ішінде көбісін, яғни 56,8%-ын ІҚМ құрайды .
Ресейде де жүргізілген серологиялық және бактериологиялық
зерттеулердің материалдары бойынша, зерттеу жүргізілген барлық
шаруашылықтарда ІҚМ лептоспирозы тіркелген .
ІҚМ лептоспирозы Кубан елінде кең таралған 100 мың бас ірі қараға
шаққандағы ауру көрсеткіші 16,2%-ға жеткен. Сонымен қатар ІҚМ
лептоспирозының этиологиялық құрамын лептоспиралардың Pomona (32.6%), Tarassovi (18.5%), Grippotyphosa (15.8%) және тек 21%-н Icterohaemorrhagiae серотоптары құрайды.
Литва аумағында ІҚМ лептоспирозының себебінің негізін Гриппотифоза
(36,1%), Гебдомадис (20,9%) серотоптары құрайды.
Серологиялық зерттеулердің қорытындысы бойынша Қырғыстандағы
серопозитивті малдардың саны 5,7% -ға дейін жеткен. Оң жауап көрсеткен жануарлардың барлығынан Гебдомадиске-50%, Тарассова-22,6%, Помона-17%, Гриппотифоза-10% антиденелер табылған .
ВГНКИ қызметкерлері А.И.Сергиенко, Б.Р.Омельяндар айтуынша
Ресейдегі ІҚМ мал лептоспирозының этиологиялық құрамын Гебдомадис, Сейро және Гриппотифоза серотоптары құрайды. Соңғы жылдары ІҚМ лептоспирозының негізгі себебі болып келген Помона лептоспирасының рөлі төмендеп оның есесіне иктерогеморрагия серотобының рөлі жоғарылауда.
Лептоспиралардың басқа серотоптары ІҚМ лептоспирозын қоздыруда аса
қауіпті емес.
Қазақстанда лептоспирозды зерттеу Барташевечтің атымен байланысты.
Ол 1938 жылы Алатау бөктерінде адамдар арасында шыққан лептоспирозды бақылаған. Лептоспироздың адамдар арасында шығуы 40-шы жылдарда да кездескен. Жануарлар арасында лептоспироздың таралуы соғыс кезінде ауыл шаруашылық жануарларын тасмалдау кезінде кездескен. Соғыстан кейінгі жылдарда еліміздің барлық аумақтарында адамдар мен жануарлардың лептоспирозбен жаппай ауруы байқалады, сонымен қатар аурудың табиғи және шаруашылық ошақтары анықталды .
М.Х.Агузарова лептоспироз ошақтарының классификациясын былай
бөлді: табиғи, ауылдық және қалалық. Сонымен қоса ол ауылдық ошақтарды инфекцияның бастауы болатын белгілі бір жануарлар түрін бөлуді ұсынды .
IV НЕГІЗГІ БӨЛІМ
4.1 Лептоспироз қоздырушысына биологиялық сипаттама
Spirochetalis қатарының (порядок) Leptospiraceae тұқымдастығы
Leptospira туыстастығына жатады (lepto-нәзік, ұсақ, spira- грек тілінде иір,
серіппе деген сөз). Leptospira туыстастығына екі түр енеді, паразиттік етуші- L.interogans және өзінше өсіп-өнетін (сапрофир) - L.biflexa.Барлық
лептоспиралар морфологиялық жағынын бірдей: денесі жіп тәрізді, екі ұшы имектеніп бітеді, өте белсенді қозғалыста болады. Олар бір-бірінен антигендік құрамы бойынша ажыратылады. Әр түрдің өзі көптеген серологиялық варианттарға жіктеледі. Сондай-ақ әр варианттың белгілі бір типті штаммы бар.Қазіргі уақытта L.interogans 23 топқа біріккен 202 сероварға, ал L.biflexa 38 топқа жататын 68 сероварға бөлінеді (Ю.Г.Чернуха,1979). Елімізде мал лептоспираларының 7 серотобы бөлініп алынды.
Қазіргі кезде лептоспиралардың негізгі токсономиялық бірлігі серовар
болып есептеледі, сондықтан қоздырушысының атауының соңында оның
варианты көрсетілуі тиіс. Мысалы L.interogans серовар hardjo. Лептоспироздың қоздырушысы лептоспиралардың бір ғана түрі L.interogans болғандықтан, арнайы әдебиеттерде серовар атауы ғана көрсетіледі.
Морфологиялық және тинкторияльды қасиеттері. Лептоспиралардың
бүкіл денесі бойында орналасқан ұзынша жіңішке болып келетін осьтің
көмегімен қозғалады, бұл жіпшелерге цитоплазмалық спираль бұранда
тәрізденіп оралады. Спиральдің алғашқы орамдары өте ұсақ болады, біріне-бірі тығыз жымдасып жатады. Алғашқы орамдарға қоса денесі де ирелең келеді.Осы ирелеңдерінің пішініне және көлеміне қарай леділері де кездеседі. Лептоспиралардың екі шеті қармақ тәрізденіп иілген, бірақ қармақсыздары да жоқ емес. Қайсы бір особьтарының шеткі буылтық болады. Клеткасының ұзындығы 7-15 мкм, бұдан ұзын особьтары да кездеседі (30 мкм және одан да астам), ені 0,1-0,25 мкм. Спора және талшық түзбейді. Жылдам қозғалғышты Leptospira микроорганизмдері тұқымдасының диагноз қою үшін пайдаланылатын ерекше қасиеттерінің бірі. Қоздырғыш кәдімгі анил бояуларымен нашар боялады. Арнайы әдістер (Левадити бойынша күмістен импрегнациялау, Романовский-Гимз бойынша бояу) жақсы нәтиже береді .
Культурасын өсіру. Лептоспиралар әдеттегі қоректік орталарда өспейді.
Оларды өсіру үшін Терскихдің, Ферворт - Вольфтің, Любашенконың нашар сілтілі сұйық орталарда (рН 7,2-7,4) пайдаланылады, бұлардың құрамында үй қоянының немесе қошқардың қанының сарысуы болады (5-10%).
Лептоспиралар қатты қоректік ортада (лептоспиралардың колонияларын
бірінші рет 1952 ж. Цирони, Карлифанти, Воратц Картгофтың ортасына 1,5-2% агар және 10% көлемінде қоянның қанын қосып дайындайды) колониялар құрады, олар күліңгір, мөлдір, күнгірт түсті гомогенді дискілер. Тыныс алу жағынан олар аэробтар қатарына жатады. Олар екіге бөлінуі арқылы көбейеді.
Клетканың ортасы жіңішкереді де, олар екіге бөлініп кетеді. Белдіктің үзілуі екі жартыдағы ұрпақ клеткаларының өсуі себепті орын алады. Өсуі үшін ең қолайлы температура 28-30°С. Культуралардың көбі 7-20 күнде, кей кезде 3-5 күн ішінде, сирегірек 1-2 айда тіпті одан да көп уақытта өсіп шығады.
Лептоспирлердің сұйық ортадағы әдеттегі қозғалыс түрлері; бір бойында
айналып қозғалу, бір сызық бойымен түзу қозғалып, сол мезетте өз осімен
айналуы, айналып қозғалу. Кез келген лептоспирлер айналып та, түзу сызық бойымен де қозғала алады. Лептоспирлердің қозғалысы, олар өлгеннен кейін тоқтайды.
Лептоспирлер анилин бояуларымен нашар боялады, бояу кезінде олардың морфологиясы өзгереді. Граммен теріс боялады. Лептоспирлердің денесінің сыну коэффициенті шынының сыну коэффициентіне жақын, сондықтан олар жай микроскоппен көрінбейді.
Лептоспирлердің морфологиясы және қозғалу түрі ерекше болғандықтан
оларды патологиялық материалдан қарап тануға болады. Лептоспирлер
микроскоптың қараңғы аймағында басқа микроорганизмдерге қарағанда жарық шығармайды, жарық сындырмайды, сондықтан олар күңгірт түсті матовы болып көрінеді, жылтырамайды.Лептоспирлер - аэробтар. Оларды өсіруге қажетті оптимальды рн орта 7,0-7,4, температура 38-40°С, яғни адам мен жануарлардың дене температурасы. Бірақ лабораториялық жағдайда оларды 28-30°С температурада өсіреді; 13°С-тан төменгі температурада патогенді лептоспирлер өспейді.
Лептоспирлер клеткалары көлденеңінен бөліну арқылы көбейеді.
Лептоспирлердің тіршілік уақытының ұзақтығы бактериялардың көп
түріне қарағанда біршама ұзақ, 6-7 сағатқа созылады. Қоректік орталарда
лептоспирлердің көбею жылдамдығы бактериялармен бірдей. Өсінділер белгілібір ретпен кезектеліп, фаза түрінде дамиды, олардың көбеюі лептоспирлердің түріне, қоректік ортаға және басқа да факторларға байланысты. Лептоспирлер қарапайым қоректік ортада өсіп көбейе береді .
Лептоспирлер құрамында қоянның және қошқардың қансарысуы бар,
сарысу альбуминдері, май қышқылдары, көпатомды спирттер, В тобының
витаминдері бар сұйық және тығыз қоректік орталарда өседі. Лептоспирлердің патогенді факторлары болып экзотоксиндер мен эндотоксиндер, плазмокоагулаза, липаза, фибринолитті фермент, эстераза және т.б. саналады.
Лептоспирлер төзімділігі жағынан сыртқы орта факторларына,
физикалық және химиялық заттар әсеріне байланысты бактерияның вегетативті формасына сәйкес. Тетрациклинге, пенициллинге және стрептомицинге сезімтал.
Лептоспирлер - Spirochaetaceae тұқымдастығына Leptospira туыстығына
жатады. Соңғысының екі түрі бар (лептоспир-тоғышар кешені (L. interrogans) және лептоспир-сапрофиттер (L. biflexa).
Лептоспирлер көлденең бағытта бөліну арқылы көбейеді. Олардың
көбеюіне жақсы жағдай - температураның 26-28 С және рН - 7,2-7,4.
Лептоспирлер жануарлар организміне белсенді қозғалғыштығының
арқасында енеді, кейбір ғалымдардың мәліметтері бойынша гиалуронидазалық белсенділікке байланысты енеді. Лептоспирлердің токсигенді (патогенді)факторлары фибринолитті фермент, плазмокоагулаза, липаза, лецитиназа, экстроцеллюлярлы ерігіш гематоксин және гемолитикалық антиген есептеледі,бұлар лептоспирлердің торшаларында болады .
Төзімділігі.Лептоспиралардың химиялық және физикалық факторлардың әсеріне төзімділігі онша емес. 70 градус ыстықта қырылып қалады. С.Я.Любашенконың зерттеуі бойынша лептоспиралар 20°С ыстықта 4 сағатта өледі.Тікелей түскен күн сәулесі оны 1,5-2 сағатта өлтіреді. Жануарлардың несебінде 4 сағаттан 6-7 күнге дейін, шошқаның тастанды төлінде - бірнеше күн, ет ұлпасында 48 сағат, жаңа сауылған сүтте -8- 24 сағат, қайнатылған және пастеризацияланған сүтте- 24-48 сағат, мұздатылған спермиде -1- 3 жыл сақталады. Құрғақ стерильді топырақта лептоспиралар 1-1,5 сағат ішінде өліп кетеді, ал дымқыл топырақтарда үш күнге дейін, суға қаныққан топырақта 193 күнге дейін сақталады. Лептоспиралар шөпқоректі жануарлардың сілтілі
несебінде 48 сағат, етқоректілердің қышқыл несебінде 4 сағатқа дейін
сақталады. Ірі қараның өті (3-10%) лептоспирлерді 30-60 минуттан кейін ерітіп жібереді. Өлген жануарлардың органдары мен ұлпаларында рН-ға және сақталу температурасына қарай 1 тәуліктен 12 тәулікке дейін сақталады, шошқаның бүйрегінде бөлме температурасы жағдайында 1-2 күн, рефрижераторда 7-12күн сақталады. Лептоспирлерді 30-70°С дейінгі температурада қатырған жағдайда олар 2,5 жыл бойы тіршілік ете алады және 238 күнге дейін ауру қоздыруға қабілетті болады.
Лептоспиралар нағыз гидробионаттар болып табылады. Олар өзен және
көл суларында 200 күн, сарқын суда 10 күнге дейін, садырада 24 сағат
сақталады. Ылғал, бейтарап, сәл сілтілі топырақта 30 мин-12 сағат аралығында өледі. 0,5% фенол ерітіндісі, 1 : 100 000 қатынастағы сулема, 0,25% белсенді хлор, 5% карбол қышқылы, 20% спирт, 0,25% формальдегид, 0,1% тұз қышқылы ерітінділері лептоспираларды 5 мин ішінде, ал 1% күйдіргіш натрий бірден өлтіреді. Органикалық материалдың шіріндісінде олар 3-5 тәулік ішінде тіршілігін жояды .
Зардаптылығы.Аурудың өту күші лептоспиралардың серотоптарының
антигендік айырмашылықтарына емес, инфекция қоздырғышы штаммдарының ауру қоздыру күшіне байланысты болатыны анықталады. Серотип ішінде жаңадан алынған штаммдарының ауру қоздыру күші әркелкі болып отырады.
Қоректік ортада өсірген жағдайда олар өзінің ауру қоздырғыштық қасиетінен тез арада айрылады. Қабылдағыш жануарларға пассаждау арқылы бұл қасиетті үстей түсуге және ұзақ мерзім сақтап қалуға болады. Лептоспиралардың культурасында гемолизин болады, оның күйіс қайыратын жануарлар эритроцитіне, әсіресе қошқар эритроцитіне қарағанда пәрменділігі арта түседі.
Гемолизин 56°С температурада 10 минут ішінде бұзылады және
лиофилизацияланған күйінде 4 айға дейін сақталады. Оның белсенділігі рН 7,4-8,0 және 37°С температурада арта түседі. Организмге гемолизин енгізгенде антиденелер түзілмейді, бірақ иммунды сарысу енгізгенде ол бейтараптанады, басқаша айтқанда гаптен сияқты әрекет етеді. Түрлі серотипке жататын штаммдардың гемолизин түзу қасиетінің әркелкі болатыны дәлелденіп отыр. Серотиптерінің лептоспиралар гемолизин түзуге әрдайым қабілетті болады. Гемолизиннің патогенетикалық рөлі болатынын лептоспира гемолизинін коп мөлшерде қозыға және бұғы төліне енгізу көрсетті. Осындай жағжайда табиғи лептоспироз індетіне ұқсас ауру пайда болады да, әлгі жануарлар өлім - жітімге ұшырайды. Лептоспираларда экзотоксиннің болатындығын сөзсіз
дәлелдейтіндей негіздің болмауына байланысты індеттің патогенезіне
лептоспиралар организмде бұзылған шақта пайда болған эндоксиндер маңызды рөл атқарады деп саналады.
Антигендік құрылымы. Зардапты және сарофитті лептоспиралардың
морфологиясы біркелкі болатынына қарамастан, олардың арасында антигендік өзгешеліктері кездеседі, бұл көптеген серотиптердің болатынмен дәлелденеді.
Лептоспиралардың культурасын ультрадыбыспен бұзу арқылы даярланған препараттарды иммунохимиялық әдіспен тексеруден өткізгенде оларда типтік және туыстық арнайы антигендердің болатыны анықталды. Сонымен бірге ультрадыбысты антигендердің антигендік қызметі белок фракциясына байланысты болатыны белгілі болды. Түрлі серотиптерге жататын лептоспиралардың клеткаларынан прецитиногендер табылады, олардың өзіне тән қасиеттері болады. Бұлардың құрылымы да күрделі болып келеді, бір серотипке жататындарының, тіпті лептоспиралардың бір типіне жататын
штаммдардың өзінде әр қилы болады. Қазіргі кезде практикалық маңызы бары - агглютиногендер. Лептоспироздың қоздырғышы тек қана агглютинация реакциясын қою арқылы басқалардан өзгешеленеді .
4.2 Індеттік ерекшеліктері
Лептоспироз Қазақстанның барлық аудандарында кездеседі.
Б.К.Ильясовтың мәліметтері бойынша ауыл шаруашылық жануарлардың
арасында лептоспироздың таралу көрсеткіші өте жоғары. Әсіресе ірі қара
малында: Жамбыл облысында-38,1%, Алматыда -23,2%, Шығыс Қазақстанда-10%, Ақтөбеде- 5,6%, Батыс Қазақстанда-5%. Эпизоотологиялық құрамына байланысты жануарлар лептоспирозының аймақтық ерекшеліктері байқалады: шығыс аймақта - Hebdomadis (56,78%), Pomona (25,72%), батыс аймақта-Hebdomadis (63,13%), Tarassovi (16,5%), орталық аймақта- Hebdomadis (44,28%),Tarassovi (47,2%), оңтүстік аймақта- Hebdomadis (64,94%), Tarassovi (13,74%).А.Л.Шатров пен А.Ф.Кирпичевтің зерттеулері бойынша мал лептоспирозы әсіресе жылдың жылы кезінде шалдығады.
Табиғи жағдайда лептоспирозбен ірі қара және шошқа жиірек ауырады.
Сонымен қатар жылқы, қой, ешкі, түйе, марал, сайғақ, буйвол, ит, түлкі, қарсақ,әртүрлі кемірушілер және басқа да жабайы үй жануарлары түгел дерлік бейім болып келеді. Итпен салыстырғанда мысық анақұрлым төзімді, күзен де сирек ауырады, үй және жабайы құстар төзімді келеді. Негізінен бұлар залалды лептоспираның сақталып, таралатын көзі болып табылады. Лептоспирозбен адам да ауырады. Адам бұл ауруға бейім болғанымен оның қоздырушысын ары қарай тарату жолында "биологиялық тұйықтық" болып есептеледі де,індеттенуде оншама маңызды болмайды.
Лептоспирозбен кез келген жастағы жануарлар ауыра бергенімен, жас төл ересек жануарлардан гөрі аса сезімтал. Сондықтан тәжірибе жүзінде
жұқтырғанда енесін еметін жаңа туған жануарларды таңдайды. Жұқтыру үшін зертханалық жануарлардан сары атжалман, теңіз тышқаны, көжек, күшік,т.б.пайдаланылады .
Жануарлардың әр түлігі лептоспиралардың белгілі бір сероварларына
бейім келеді.Сиыр лептоспирозының негізгі қоздырушылары Grippotyphosa,Tarassovi, Pomona, Hebdomadis, Sejroe, шошқада- Pomona, Tarassovi, қой мен ешкіде- Grippotyphosa, Pomona, Hebdomadis, Tarassovi.
Зардапты лептоспиралардың бастауы мен қоймасы- ауылшаруашылық
және жабайы (әсіресекеміруші) жануарлар. Олардың денесінен сыртқы ортаға ауру қоздырушысын несебімен, нәжісімен, сүтімен, ұрығымен, өкпесімен, танау және жыныс мүшелерінен бөлінген сұйықтықтармен шығарады. Әсіресе жасырын білінбей ауыратын лептоспиралар алып жүретін жануарлардың індеттік маңызы аса зор. Аурудан сау емес шаруашылықтарда лептоспироз алып жүретін жануарлар сиыр мен қойда 14-20 %, алшошқада 30-38 %-ке жетеді. Лептоспира алып жүру мерзімі сиырда-6 айға, қой мен ешкіде-9 айға,шошқада-2 жылға, итте-3 жылға, мысықта -119 күнге дейін, түлкіде-514 күнге дейін созылады.Кемірушілер өмір бойы лептоспираларды алып жүреді .
Ауру және микроб алып жүруші жануарлардан бөлініп шыққан
лептоспиралар суды, жемшөпті, жайылымды, топырақты, төсенішті және басқа сыртқы ортадағы затты ластайды, олар аурудың жұқтыру факторына айналады.
Лептоспироздың ең негізгі берілу факторы су арқылы жұғу. Әсіресе кеппейтін шалшық, тоқтау су, батпақ, ағысы баяу бұлақтар, ылғал топырақ ауру тарату үшін өте қауіпті.
Жануарларға лептоспироз аурудың табиғи ошағында су ішкенде,
лептоспиралар алып жүретін кемірушілердің өлексесін немесе олардың
несебі мен ластанған жемшөпті жегенде жұғады. Терісі бағалы аңдарға ауру торда бағылғанда лептоспирозбен ауырған жануарлардан алынған
өнімдер мен азықтандырғанда, жас төлге ауру малдың сүтінен жұғады. Сиыр мен қойда, әсіресе шошқада лептоспироз жатыр ішінде де жұғады.
Қоздырушының жыныс жолымен берілуі де мүмкін.
Лептоспиралар жануар мен адам денесіне жарақаттанған тері (сызат,
жарақат, жәндіктердің шағуы) әртүрлі кілегейлі қабықтар (ауыз, кеңсірік, көз,жыныс және асқорыту жолдары) арқылы енеді.
Лептоспироз топырағы ылғалды, гумусы мол, реакциясы бейтарап немесе
сілтілі жерлерде жиі кездеседі. Ауру жылдың кез келген маусымында, бірақ жайылымдағы малда жаз-күз мезгілінде жиірек байқалады. Лептоспироз індет ретінде немесе спорадия түрінде өтеді. Б.Илиясовтың деректері бойынша соңғы кездерде бұл ауру ауыл шаруашылық малдарында көбінесе сыртқы айқын клиникалық белгілерінсіз лептоспира алып жүру немесе иммундеуші субинфекция ретінде тіркеледі. Аурудың шығуына және таралуына жағдай туғызатын себептер: жайылымның нашарлығы, суаттардың ластығы, малды сапасыз азықтандыру, оларды антисанитариялық жағдайда ұстау, әртүрлі жұқпайтын аурулардың орын алуы .
4.3 Дерттенуі
Лептоспироз кезіндегі инфекциялық үрдісті үш фазаға бөлген.
Инфекциялық кезең 3-5 күннен 14-20 күнге созылады. Бұл уақытта органдар мен ұлпаларда лептоспирлер қарқынды көбейіп, жинақталады. Бұл кезеңде аурудың клиникалық белгілері болмайды. Лептосперемия фазасы-қандағы лептоспирлер көлемі шарықтау шегіне дейін жетіп, бауырда, талақта көбеюін жалғастырады.Қандағы лептоспир көлемінің артуы дене температурасының жедел көтерілуіне әкеледі. Аурудың 3-5 күндері жануар қанында агглютининдеуші және лизерлеуші антиденелер пайда болады.
Иммуноглобулин көлемінің артуы орташа есеппен 1 апта деңгейінде қан
ағысындағы қоздырғыштың жойылуына әкеледі. Токсикалық фаза. Литикалық антиденелердің әсері нәтижесінде түзілген лептоспир эндотоксиндері паренхиматоздық органдар мен қан клеткаларының зақымдалуын тудырады.
Бұл өз кезегінде патологиялық, биохимиялық, гематологиялық және өзге де өзгерістерді шақырады. Лептоспирлер организмге кірген соң қан ағысымен, 12сағаттан кейін көп мөлшерде табуға болатын, өсіп-өнетін жері-бауырға енеді.Одан кейін олар қанмен барлық ұлпалар мен органдарға таратылады.
Бактериемия дене температурасының көтерілуіне себепші болады.
Лептоспиралар организмге енгеннен соң өте жылдам қозғалуының
нәтижесінде 5-60 мин ішінде қанға және ішкі ағзаларға өтеді.Табиғи жолмен енгенде, алғашқы денеге өткен жерінде, маңындағы сөл түйіндерінде көзге ілігерліктей өзгерістер байқалмайды. Аурудың бастапқы кезінде аз уақытқа дененің ыстығы көтеріледі. Ауру қоздырушысының уыттылық факторларына эндотоксин, гемолизин, фибринолизин, плазмакоагулаза, т.б. жатады.
Лептоспиралардың уыты барлық дене мүшелерінің қан тамырларын бұзады да,соның әсерінен некроздар пайда болады. Лептоспиралар бүйректің түтікшелерінде жиі шоғырланады да, бүйректің зақымдану нәтижесінде несеппен ұзақ уақыт бойы коп мөлшерде сыртқы ортаға бөлініп шығады.
Эритроциттердің еріп, гемоглобин пайда болуы және билирубиннің көбеюі нәтижесінде кілегейлі қабықтардың сарғаюы байқалады. Бүйрек зақымданғанда несепке гемоглобин ғана емес қан да араласады.
Лептоспиралардың ыдырауы нәтижесінде өте көп мөлшерде жиналған
эндотоксиндер қан клеткалары мен паринхиматозды жүйелерді бұзады.
Сондықтан қызыл қан түйіршіктерінің ыдырауының салдарынан мал денесі бозғылттанады (анемия), қанда билирубин көбейіп, тұнбаға түсетін гемоглобин жинақталады. Қалыпты жағдайда ол денеден шығарылып отырады, ал ауырған денеден шығарылып үлгермейді де, ұлпаларға сіңіп, оларды сарғылт түске боялып отырады.
Лептоспиралар токсині жатырдағы төлге өтсе, індет жұққан соң 2-7 күн
өткенде мал іш тастайды. Бірақ мал буаздығының екінші жартысында бұл
ауруға шалдыққанмен іш тастамайды. Себебі жатырдағы төлдің өзі антидене шығарады.
Ауру жұққан организмнің иммундық икемдігі өз дәрежесінде болса
Қоздырушыға қарсы антидене түзіп, белсенді фагоцитоз байқалады. Бұның нәтижесінде аурудың беті қайтып, ішкі ағзалардағы лептоспиралар жойыла бастайды. Тек қана антиденелер өте алмайтын бүйректің түтікшелерінде қоздырушылар сақталып қалады да, ұзақ уақытқа созылатын микроб алып жүруге жағдай туады .
4.4 Лептоспироздың өтуі және симптомдары
Аурудың инкубациялық кезеңі 3-5 күннен 2-3 аптаға дейін созылады.
Лептоспироз кәдімгідей өзіне тән симтомдарымен және симптомсыз кәдімгідей емес түрде өтеді. Симтомды түрі жітіден жоғары, жіті, жітіден төмен,созылмалы және жасырын кезеңдерде өтеді. Сирек жағдайда аурудың атипті түрі кездеседі.Жіті түрі дененің ыстығы көтерілуі, кілегейлі қабықтардың сарғайып,несепте гемоглобулин мен қан болуы арқылы біледі.
Мұндай симтом кешенін бір сөзбен "иктерогемоглобинурия" деп атайды және бұл атау кейде аурудың қосалқы синонимі ретінде қолданылады. Ауру жіті өткенде бұл өзгерістер айқын байқалса жітіден төмен өткенде бәсең байқалады. Ал созылмалы, әсіресе симптомсыз кәдімгідей емес түрде өткенде аталған белгілері байқалмайды .
Лептоспироздың өтуі мен сиптомдарының малдың әр түлігінде өз
ерекшеліктері болады.
Сиырдағы өту ерекшеліктері.
Жітіден жоғары өту симтомында ауру мал кенеттен азықты
қабылдамайды немесе төмендейді, тыныс алуы мен жүрек соғыуы жиілейді (минутына 90-100 пульс), гемолиз қарқынды дамиды. Қанды зерттегенде эритроциттердің саны күрт кеміп 1-3 млн, гемоглобин 10-30 %-ке төмендеп, үнемі дерлік лейкоцитоз байқалады, қант қалыптан 3-4, тіпті 8-10 есе төмендейді де, билирубин күрт көбейеді. Зәр бөлу жиелеп, зәрдің түсі сәл қызғылттан қызыл қоңырға дейін өзгереді. Іш өту байқалады. Дене температурасының көтерілуі (40-41,5°С) аурудың бірінші сағатында байқалады. Өлер алда малда тырысу болады. Ауру 12-24 сағатқа, сирек 48 сағатқа созылады. Бұл кезде мал өледі.Жіті өту симтомында ауру малдың температурасы 40,5-41°С көтеріледі.Ол 1-8 күнге дейін сақталады. Малдың жалпы жағдайы төмендейді, іші өтіп,әлсізденеді. Сауын сиырлардың сүттілігі төмендейді, ішек-қарын жолдарының атониясы салдарынан іш қату болуы мүмкін. Сарғаю және қан аралас несеп пайда болады. Кей жағдайда жасаурау мен коньюктивит болады. Жүрек соғуы(минутына 100-120 дейін) мен тыныс алу жиілейді. Теріде өліеттену болады, олар құлақта, желінде, басында, жыныс мүшесінің сыртында, ауыз қуысының кілегейлі қабаттарында байқалады. Кей жағдайда некроздалған құлақ, құйрықтың ұшы, желіннің емізіктері түсіп қалуы мүмкін. Кейде некроз дененің үлкен бөлігін алып жатады. Азыққа тәбеті мен күйіс қайыруы мүлдем болмайды, ішек-қарынның жиырылуы әлсірейді немесе толығымен тоқтайды.
Буаз сиырлар ішінде іш тастау, бұзауды өлі немесе шалажансар тууы
байқалады. Қанда гемолиз қарқынды дамиды. Қанды тексергенде тұрақты лейкоцитоз көрінеді. Лейкоцитарлық формада-нейтрофилдер сәл солға қарай жылжыған, лимфопения, кейде моноцитоз байқалады. Қан сарысуында билирубин мөлшері көбейген 100мг % және қант мөлшері жоғалған. Өлім көрсеткіші 50-70 %, ауру асқынбаған жағдайда ем көрстуге болады.
Жітіден төмен симтом кезінде ауру жіті күндегідей, бірақ баяу дамиды,
соның салдарынан ауру ұзаққа созылады. Аурудың жазылуы сирек жағдайда кездеседі. Көп жағдайда қызба қайталанып отырады, гемолиз құбылысы әлсіз көрінеді. Кейде буаз сиырлардың арасында іш тастау байқалады. Аурудың дамуы 10-20 күндей. Өлім-жітім 20-45 %.
Созылмалы кезінде қызба 2-5 күндей болады. Ол 3-4 рет қайталанып 3-5
айға созылады. Гемоглобинурия мен сарғаю сирек кездеседі. Азыққа тәбеті
анда-санда, ішек-қарында атония байқалады, соның салдарынан іш қатады.
Малдың сүт бөлінуі төмендейді немесе мүлдем бөлмейді. Буаз малдардың
арасында іш тастау кездеседі. Жас төлдер баяу дамиды. Ауру алып жүруші
малдарда лейкоцитоз көрінісі байқалады. Ауырған малдардың көбісі
шаруашылыққа қажет болмағандақтан етке өткізеді, қалған малдар арықтаудан өледі .
Аурудың атипті түрі. Бұл кезде де клиникалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz