Критериалды бағалаудың тұжырымдамалық құрылымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Алматы облыстық білім басқармасы ММ
Есік гуманитарлық-экономикалық колледжі МКҚК

Курстық жұмыс

Мамандығы: 0105000 Бастауыш білім беру
Біліктілігі: 0105033 Шетел тілінен бастауыш білім беру
Пәні: Шет тілі әдістемесі
Тақырыбы: Критериалды бағалау жүйесінің тұжырымдамалық құрылымы

Орындаған: Әлімберді Гүлзира
Жетекшісі: Тлеубергенова Шынар
Шет тілі пәнінің оқытушысы

Есік, 2020 жыл

Курстық жұмыстың мақсаты: шет тілі бойынша, оның ішінде жалпы білім беру саласындағы білім деңгейін бағалауды жүзеге асырудың критериалды түрін талдап, оның құрылымдарына фактілер арқылы анықтама бере отырып, артықшылықтарына тоқталу
Курстық жұмыстың өзектілігі: білім деңгейін бағалау - әр оқушы үшін жеке талдау мен бақылауды қажет ететін күрделі процесс. Осы орайда, еліміздің білім саласында заман талаптарына сай белгілі бір өзгерістер енгізілген болатын. Аталған өзгерістердің ішінде бағалау жүйесінде орын алған түрлерінің бірі - критериалды бағалау формасы. Бағалаудың бұл түрі - оқу үдерісінде ашықтық пен адалдыққа негізделген, және берілген оқу материалын толыққанды қамтитын ыңғайлы форма. Осы жұмыста аталған критериалды бағалаудың ерекшеліктеріне тоқталатын боламыз.
Курстық жұмыстың міндеті: білім сапасын бағалаудың критериалды түріне және оның тұжырымдамалық құрылымдарына талдау жасау
Курстық жұмыстың зерттеу нысаны: білім берудегі бағалау жүйесі, бағалау, оның ішінде, критериалды бағалау, оның құрылымдары
Курстық жұмыстың зерттеу әдісі: оқу материалдарын, түрлі мағлұматтар платформаларын қолдану арқылы мәліметтер базасына талдау жасау

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
4
І КРИТЕРИАЛДЫҚ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ
7
1.1 Критериалды бағалаудың тұжырымдамалық құрылымы
17
ІІ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
22
ҚОРЫТЫНДЫ
30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
31
ҚОСЫМША
32

І КІРІСПЕ
Білім беру саласы - қашан да маңызды салалардың қатарында, ол халықтың жалпы сауаттылығына, өскелең ұрпақтың жарқын болашағына, мемлекеттің қуаттылығына, экономикасының жаңғыруына, т.б. әсерін тигізеді. Білекті бірді, білімді мыңды жығады деген аталы сөздің өзі осыны растайды. Тәуелсіздік алған жылдарында белгілі қалыптасқан жүйе болатын, алайда, бертін келе жаңа заман талабына сай, бәсекелестікке төтеп беретін білім деңгейін бағалау жүйесі қажет болды. Білім беру саласы уақыттың жетегімен бір орында тұрмайды, тезнология мен цифрландыру, программалау артқан сайын, білім беру саласы да жетілуді қажет етеді. Егер де, біз оны ескерместен ескі жүйеде қалатын болсақ, көп нәрсседен ұтылатынымыз хақ. Әлемнің түрлі елдерінде, әрқайсысының өзінің қалыптастырған білім беру жүйесі бар. Олар да соңғы өзгерістерді ескере өз жүйелерін жаңартып отырады. Біз секілді жас мемелекеттер осы алпауыт көне елдердің заманауи аренадағы өзін көрсетуі қалай екендігіне қарап, олардың білім беру жүйесінен өзімізге керегін түртіп алып, төл менталитет пен географиялық, тарихи ерекшеліктерімізге орайлатып, өзімізге бейімделдіреміз. Сол себепті, елімізде түрлі бағдарламалар, жолдаулар, заңдар қабылданып, білім беру, оның ішінде оны бағалауда жаңа форматтар қажет екендігі айқын болды. Жаңа нәрсені үйрену өз алдына, ал оны бағалап, олқылықтар мен кемшіліктерді толтыру өз алдына. Жаңа материал дұрыс жеткізіліп, оны оқушылардың түсінгендігі әрі одан өздеріне керектіні алғандығы анықталып, соған орай олардың жеткілікті түрде бағалануы жоғары деңгейде feedback, яғни кері байланыс орнатуға септігін тигізеді. Осы орайда, бізге жинақы, бірізді, тиянақты әрі сыналған бағалау формалары қажет болады. Соның бірі, критериалды бағалау жүйесі. Жалпы бағалаудың критериалды, формативті, суммативті, кері байланыс деген түрлері де бар. Бірақ та, аталған курстық жұмысымыздың негізгі мақсаттарының бірі - критериалды бағалауға тоқталатын боламыз. Курстық жұмысымызда көптеген дереккөздерден мәліметтер келтіре отырып, өзіндік талдау жүргізетін боламыз.
Бағалау - оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін керек. Білім сапасын көтерудің ең үлкен көрсеткіштерінің бірі - бағалау. Бағалау -- оқыту нәтижесін анықтау үшін қолданылатын тәсіл, оқушының берілген тақырыпты меңгерудегі кемшіліктерін жоюда, оның үлгерімінің нәтижелі болуына ықпал ететін фактор. Бағалау не үшін керек деген сұраққа дәсүрлі оқыту жүйесінде оқушылардың білімін тексеру үшін деген жауап беріледі, өйткені мұнда бағалауды мұғалім тарапынан оқушының білім деңгейін анықтау деп қарастырылады. Осы тұрғыдан мұғалімдер өз әрекеттерін сабақта оқушылардан берілген сұрақтарына ауызша жауап алумен немесе тест қабылдаумен шектейді. Алайда мұндай тексеріс көп жағдайда оқушылардың есте сақтау қабілетін ғана анықтап, олардың не үйренгендігін, білімділігі мен біліктілігінің жалпы деңгейін анықтамайды. Бұған қоса, бұл жерде бағалау ұғымы баға қою ретінде қабылданады, ал мұндай түсінік бағалаудың мазмұны мен барлық ерекшеліктерін айқындамайды. Бағалау бірінші кезекте білімнің сапасын айқындау үшін қажет. Егер де біз өз жұмысымызда елеулі табыстарға қол жеткізгіміз келсе, онда өткен уақыттағы және қазіргі нәтижелерімізді анықтауымыз керек, яғни жұмысымыздың оң жақтары мен кемшіліктерін айқындап, оны бағалауымыз қажет. Көптеген дамыған елдердегі білім беру жүйесінде тың өзгерістер мен табыстылық мұғалімдер тәжірибесіне критериалды бағалауды ендіру және оны дамыту арқылы жүзеге асырылуда. Критериалды бағалау жүйесін енгізудің мақсаты -- бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну [1].
Еліміз егемендік алып дамыған, руханиятты елдердің қатарынан көріну үшін білім сапасына да зор көңіл бөліп, жастарды болашақ жоғары квалификациялық маман ретінде қалыптасуына ықпал етуіміз керек. Қазіргі кезде тұлғаны жан-жақты білімді, ізденімпаз, ойы ұшқыр, саналы, зерек, жауапкершілігі зор, қоғам талаптарын қанағаттандыратындай етіп қалыптастыру ең маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Оны шешу үшін білім берудің мазмұнын жаңартып, озық әдіс-тәсілдерді пайдалану керек. Шебер құрастырылған сабақтардың нәтижесінде білім алған оқушы өзін еркін ұстап ойын дәл жеткізе алатын, сыни тұрғыдан ойлай алатын, тұжырым жасай білетін, бірін-бірі бағалай алатын, көшбасшы бола алатындай тұлға болып қалыптасатынына күмәніміз болмайды. Оқушылардың сабаққа деген құлшынысын, қызығушылығының артқанын, қала берді, ең болмағанда жаман жолға түспейтініне, сыни тұрғыдан ойлауға бет алатынын байқауға болады. Ең маңыздысы оқушылар өз іс-әрекетін, сыныптастарының, құрбы-құрдастарының іс-әрекеттерін, жетістіктерін бағалауды және жауапкершілікке үйренеді.
Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау -- оқу үдерісінің маңызды да салмақты бөлігі болып табылады. Сол себептен, зерттеу іс-әрекеттерін кеңінен қолданып, оқушылардың жетістіктерін бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі қажет етіледі. Бұл жерде оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі бағалау, топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді қатысушысы бола алады. Өйткені, дәстүрлі бағалау процесінде мұғалім оқушыға жауап бергені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін баға қояды. Сонда оқушы қаншалықты әділ баға алғанын білмей қалады, күмәнмен қарайды. Бағалаудың жаңа әдісінде оқушы бағаны қандай критерийлер бойынша алғанын, келесі сабақтарда қандай критерийлерге көңіл бөлу керектігін ұғынады. Бұл жүйеде оқушының нәтижесімен бірге іс-әрекеті де бағаланады. Одан басқа оқушыларды бағалауда мұғалім түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана алады. Біріншіден, оқушының қызығушылығы артады, екіншіден, мұғалімнің жұмысы да жеңілдеуі мүмкін
Білім ордасы оқушыларға тек қана білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оқушылардың білімін бағалау, оқушыларды алға ұмтылуға ынталандыру орталығы болып табылады. Ал, оқушының дұрыс қалыптасуындағы шешуші рөлді бағалау атқарады деп ойлаймын. Оқушылардың сабаққа даярлығының, қабілеттінің көрінісі бағамен есептеледі. Баға ол білімнің, жұмыстың нәтижесінің көрінісі, алған білімінің дәрежесін көрсетеді. Сонымен бағалау дегеніміз - одан арғы оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин. Бағалау термині жақын отыру дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін -өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады. Бағалауды өткізу үшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей алатындығын, сонымен қатар олар қандай қиындықтармен кездесуі мүмкін екендігін анықтау қажет. Кембридждік оқыту тәсілі бойынша бағалаудың екі түрі бар: формативті (оқыту үшін бағалау) және суммативті (оқуды бағалау). Жиынтық бағалаудың немесе Оқытуды бағалаудың мақсаты оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Формативті бағалау әр сабақта және күнде жүргізіліп тұрады. Оқыту үшін бағалау бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын,қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді ідеу және түсіндіру үдерісі. Бұл ретте мұғалімдер жалғыз бағалаушы тұлға болмайтындығына назар аударылады. Оқушылар өздерінің сыныптастарын және өздерін бағалауға тартылуы мүмкін және мұғалімдер бағалауды белсенді жүргізген кезде, оқушылар белсенді қатысуы керек. Оқушылар бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста, мұғалімнің байқамай төмен немесе жоғары бағалаған бағалау шешіміне де өз әсерлерін тигізе алады. Формативті бағалау мұғалімдерге сыныптағы оқушылардың үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Мұғалімнің бағалауы мадақтау, ынталандыру, фишкалар, жұлдызшалар, тілек, смайликтер. Мұғалімнің бағалауы, яғни мадақтау, ынталандыру оқушылардың көңіл күйін көтеріп, өздерінде сенімділікті тудырады. Бүгінгі таңда бағалау барысында критерийлік және өзін-өзі бағалау жүйесін қолдануды өзекті. Формативті бағалау ата-аналар, мұғалім және оқушыларға ашық, түсінікті және нақты болады. Өзін-өзі бағалаумен қатар оқушылардың бірін-бірін бағалауды жүргізуге болады.Оқушы өзін-өзі бағалаған кезде өздері нәтижеге мүдделі болады [2].

І КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ
Критериалды бағалау терминін алғаш рет Роберт Юджин Глейзер (1963) қолданған және бұл термин оқушылардың оқу жетістіктерінің қол жеткізген және потенциалды деңгейлері арасындағы сәйкестікті анықтауға мүмкіндік беретін үдерісті сипаттайды. Критериалды бағалау - басқа оқушылардың жетістіктерін салыстырмайды және бір-біріне тәуелді етпейді, сонымен қатар, әр оқушының құзіреттіллік деңгейі туралы ақпарат беруге бағытталады.
Білім берудің қазіргі заман талабы - шығармашылықпен жұмыc жасайтын, бәcекеге қабілетті, құзіретті тұлға тәрбиелеу. Оқыту - мұғалімдердің оқушыларға жасаған сыйы емес, бұл құзіреттіліктер білім алу үшін оқушылардың өздері де оқу үдерісіне белсенді қатысуын талап етеді. Мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын құру керек. Осыған байланысты оқушылар арасында өзара түсіністік және ұжымдық қарым-қатынасты орнатып, оқушылардың сенімсіздіктерін жойып, мүмкіндіктерін арттыруға жол ашатын критериалды бағалау болып табылады. Критерийлер - оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысында орындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Критериалдық бағалау - бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, айқын анықталған, ұжыммен шығарылған, білім процесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критериялармен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген процесс. Егер балаға оның белгілі бір деңгейге жеткендігін айтса, онда бұл оған үздік нәтижеге жету үшін не істеу керектігін түсінуге көмектеспейді; бұл ретте егер баламен бірге оның жұмысында мұндай бағалауға не әкелгенін және бағалау өлшемдерін түсіндіруге талдау жасаса, онда бұл балаға өзінің нәтижесін жақсарту үшін кейін не істеу керектігін түсінуге мүмкіндік береді [3]. Кез келген бағалаудың мақсаты болуы керек. Жалпы қарапайым нұсқада бағалау жүйесіне келесі талаптарды қоюға болады:
-оқушы қаншалықгы табысты оқып, білім алып жатқанын анықтауға мүмкіндік беруі керек;
-оқушының тәжірибелік дағдыларды қаншалықгы игергенін анықтай алуы керек;
-қандай танымдық қасиеттерінің және қаншалықгы дамығандығын анықтай алуы керек;
-бағалаудың жүйесінде оқушының өзін-өзі дамуын бағалауы қарастырылуы керек;
-бағалау жүйесінде оқушыны оның табыстары үшін марапаттау және қолдау механизмдері болуы керек;
-жүйеде оқушы-мұғалім, сынып жетекшісі және ата-ана, педагогикалық ұжым және әкімшілік байланыстары қарастырылуы керек.
Мінеки, осындай жан-жақты критерийлермен қамтамасыздалған бағалау жүйесі оқу үрдісін қалыптастыруға жүйелі түрде қарауға мүмкіндік береді, яғни оның тұтастығын қамтамасыз етеді. Құзыреттіліктерді қалыптастыруға негізделген жаңадан қалыптасып келе жатқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда болған білім стандарттары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың бірыңғай критериалды технологиясын жасауға және қолдануға келіп тоқтайды. Бағалаудың мұндай бірыңғай критериалды технологиясы:
-толықтай және жан-жақты жүйелі болуы керек;
-пәнаралық сипатқа ие болуы керек;
-оқушының оқу-танымдық құзыреттіліктерінің қалыптасуына әсер ете алуы керек;
-бағалау үрдісінің ұйымдастырушьшық және педагогикалық негіздерін аныктай алуы керек;
-осы технологияны іске асыру үшін нақты моделі (түрі) болуы керек.

Бағалаудың әр түрлі жолдарының пайда болуы, әрине, жеке тұлғаны қалыптастырумен, оның құзыреттіліктерінің дамуына апаратын жалпы педагогикалық конңепцияның нақты орнығуымен байланысты. Осының бәрі бағалау жүйесінде қазіргі тенденциялардың пайда болуына әкелді. Нәтижесінде біз бағалаудың критериалды технилогиясына келіп тоқтадық. Бұл жүйенің тағы бір қыры -- ол алдын-ала жоспарланған жетістіктерге, яғни, жалпы алғанда қажетгі құзыреттіліктерге оқушының қаншалықты және қандай деңгейде сәйкес екендігін салыстырып қарауға мүмкіндік береді. Психологиялық және педагогикалық зерттеулерде бағалаудың әр түрлі жақтары мен қасиеттері көрсетілген: мазмұны, орны, қызметі, оқытушының бағалау барысындағы қызметінің құрылымы және тағы сол сияқты. Алайда, бағалаудағы келесі мәселелер шеттеп қалған: нақты көрсеткіштер бойынша бағалаудың бірыңғай жүйесін жасау, бағалаудағы субъективтілік, бағаны қоюда мүғалімнің және оқушының жеке ерекшеліктері, қарым-қатынасы. Егер бұл мәселелерді және сұрақтарды шешпесе, онда жеке тұлғаны дамыту бағытындағы міндеттерді орындауға қол жеткізу өте қиын болары сөзсіз.
Оқушының оқу қызметінің табыстылығын бағалаудың мәселесі бойынша басты тенденңия ол бағалаудың басты функциясының айқын болуында. Ол функция оқушының білімі және білігі қалыптасуының шарты ретінде бақылаумен байланысты. Яғни, білім мен білік қалыптасқандығын бақылау. Сондықтан да, бақылау сонымен қатар оқушының ынта қою және психикалық танымдық үрдістерді дамыту қабілеттерін қалыптастырудың негізі ретінде бола алады. Оқушылардың оқу жетістіктерін критерийлер бойынша бағалау үрдісін үйымдастыру барысында оқушылардың оқу-танымдық қызметінің төмендегідей психологиялық және педагогикалық ерекшеліктері ескерілуі керек:
- өз бетінше білімін, біліктілігін және дағдыларын жетілдіруге және жаңа жетістіктерге ұмтылуға дайын болуы керек;
- өзінің жетістіктерін нақты бағалай алуы керек;
- өзінің алдына қойылған міндеттерін түсіне алуы керек;
- оқушының жеке білім алу бағытын таңдауға және оны қүрастыруға ұмтылуы; - оқу және өз бетінше дайындалу сабақтарының барысында оқу-танымдық белсенділікке ұмтылуы;
- сыныптастарымен қарым-қатынас жасауға ұмтылуы;
- оның құрбы-құрдастарының алған бағаларына көңіл аударуы, яғни оның өзара бағалауға ұмтылуы;
- теориялық және критерийлік ойлауының қапыптасуы;
- талғампаздығы;
- ақпаратгы қабылдау барысында ынтасының тұрақтылы; бір мақсатқа бағытталуы.
Оқушының жұмысындағы кемшіліктерді анықтау, олардың себебін және сипаттарын айқындау бақылаудың педагогикалық-психологиялық негіздері болып табьшады. Мұндағы мақсат - осы кемшіліктердің алдын-алу. Мұғалімге осы білімдер оқушыда қалай (немесе қандай жолмен) және қаншалықты игерілгендігі туралы білу қажет. Тексеру - бұл оқушының білімін бекіту, нақтылау, ойлану және жүйелеудің түрі. Мұғалімнің тарапынан тақырып бойынша қойылған сұраққа жауап беріп жатқан жолдастарын тыңдап, оқушылар оның алдында ғана өздері берген жауаптарын қайталайды. Тексеру неғұрлым жақсы ұйымдастырылса, білімнің бекітілуі де соғұрлым жақсы болады. Мұғалімнің осы орайда мақсаты -- материалдың толық игерілуі. Ал ол үшін білімді арнайы әдіс бойынша тексеру керек. Тек сонда ғана білім толық және терең игерілгеніне көзіміз анық жетеді. Ал сыныптың барлық оқушыларының тақырып бойынша деңгейін анықтау өз алдына талдауды қажет ететін жеке сұрақ. Бұл мәселенің шешімі тест сұрақтарын бірнеше нұсқада жасаумен байланысты. Бағалау жүйесін дамытудағы қазіргі бағыттар анықталған критерийлермен оқушының жеке жетістіктерін салыстырумен байланысты болып отыр. Ал критерийлер өз кезегінде құзыреттіліктермен және жаңаша білім беру парадигмасымен байланысты. Осы бағыттарды ескере отырып білім беру стандарттары жасалады.
Критериалды бағалау алдын-ала ұжыммен бірге кұрастырылған, білім беру үрдісіне қатысушылардың барлығына белгілі және түсінікті критерийлер бойынша оқушының білім жетістіктерін салыстыру үрдісі ретінде түсіндіріледі. Бұл критерийлер білім берудің мақсатына және мазмұнына сәйкес болуы керек және оқушының оқу-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал етуі керек. Критериалды бағалау оқу бағдарламаларының мазмұнына, бағалау іс-шараларының түрлеріне, оқушылардың жеке психологиялық-педагогикалық ерекшеліктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Сонымен қатар, критериалды бағалау формативтік және констативтік бағалаудың біріккен негізінде іске асырылады. Бұл дегеніміз оқушылардың білім жетістіктерін аралық және қорытынды бақылауды өзара байланысты тұтас жүйеде қолдану. Критериалды бағалау сонымен қатар бақылау үрдісін сезіну және осы бағалау технологиясын пайдаланудың тиімділігін педагогикалық болжауды жүргізу іске асырылатын болжау негізінде жүргізіледі. Критериалды бағалау оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін, олардың шығармашылық және зерттеу аясын, жүйелі рефлексияға оқушыны бейімдеу арқылы ғылыми ақпараттың ағынында өз бетінше жұмыс істеуін және бағыт-бағдарын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайларды және мүмкіндіктерді жасау мақсатын анықтайды.
Педагогикалық бақылаудың түрлері:
Тақырыптық - оқу бағдарламасының маңызды тақырыптары бойынша (өтілетін тақырыптың шеңберінде мүғалімнің жұмыс жасау жүйесін зерітеу);
Фронталды шолу - жалпы сұрақтар бойынша оқушылардың ұжымының (немесе мұғалімдердің бір тобының жұмысының табысты екендігін) білімін және біліктіліктерін тәжірибеде тексеріп көру, зерттеу;
Салыстырмалық - оқушылардың, сыныптың, жекеленген педагогтардың жеке басындағы қасиеттерін қатар зертгеу;
Персоналдық - нақты баланың жеке басындағы қасиеттерді, жекеленген педагогтың кәсіби педагогикалық қызметін жан-жақты зерттеу;
Жалпысыныптық - нақты сыныптағы оқушьшардың білімінің және біліктерінің (білім берудің) сапасын зертгеу; Жалпыпәндік - жекеленген оқу пәндері бойынша оқушылардың білімінің және біліктерінің (білім берудің) сапасын зерттеу;
Жалпыкешендік - бастапқы, негізгі орта немесе жалпы орта мектептің нақты сыныптағы окушылардың білімінің және біліктіліктерінің (білім берудің) сапасын жан-жақты зерттеу;
Жұмыс барысында - білім беру үрдісіндегі кездейсоқ туындаған мәселелерді зерттеу;
Қалыптастырушы - бағалау оқушыдан мұғалімге қарай бағытында оқудың барлық уақытында іске асырылады;
Қорытынды (суммативтік) - бағалау білім берудің соңғы нәтижелерін қорытындылауға бағытталған.
Бақылаудың барлық түрлері бағалаудың жасалған критерийлерінің негізінде іске асырыла алды. В.П. Беспальконың критериалды-бағытталған оқыту технологиясы критериалды бағалау жүйесінің әдіснамалық негізі болып табылады. Оның теориясының негізгі қағидаларын сипаттап кетейік. Дәстүрлі оқыту үрдісінде оқытудың шарттарының көрсеткіштері әр кезде белгіленген (оқу уақыты, ақпаратгы беру тәсілдері барлығьша бірдей және т.с.с.). Тек қана, оқытудың нәтижелері ғана белгіленбеген, олар шашырыңқы түрде сипатталады. Американдық психологтар Дж. Керолл және Б. Блум тұрақты, белгіленген параметрлер ретінде оқыту нәтижелерін ұсынған. Мұндай жағдайда оқьпудың басқа параметрлері оқушының берілген жетістіктерге - критерийлерге жету үшін өзгереді. Американдық психологтардың және орыстың ғалымы В.П.Беспальконың зерттеулерінің нәтижесінде критериалдық бағытталған оқытудың технологиясы жасалды. Бұл технологияны басқаша толық игеру технологиясы деп те атайды. Себебі, оның басты шарты -- барлық оқушылар қажет оқу материалын игеруге қабілетті болуы керек. Ол үшін білімді игеру критерийлері немесе білім стандарттары алдын-ала белгіленуі керек. Бұл жерде білім беру кең ұғым, ал білімділік тек оның бөлігі екеніне біз тоқталғандыгымызды айта кетуіміз керек. Сондықтан да бұл жерде сұрақ нақты айтқанда білімділік стандарттары туралы. Мектептің барлық пәндері бойынша беріліп отырған білімділік стандарттары білімді игерудің нақты критерийлерін жасау үшін негіз болып табылады. Критериалды-бағытталған оқыту технологиясының адами ұстанымдары барлық оқушылардың міндетті критерийлердің белгіленген деңгейлеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ол тапсырмаларды түрлендіру, олардың бірнеше үлгілерде болуы арқылы жасалады. Оқушыға мұғалім бұл деңгейлердің осы замандағы мәдениетке сай жеке тұлға ретінде дамуы барысында ары қарай жетістіктерге жетуі үшін қажет екендігін түсіндіреді [4].
Бағалауға критериалды-бағдарланған тәсілдер негізінде білім алушылардың білім беру нәтижелерін бақылау жүйесі мен сапасын бағалау өзекті болып табылады. Критериалды-бағдарланған тәсілдерді қолдану білім алушылардың оқу жетістігін бағалаудың обьективтілігі мен қолжетімділігі деңгейін едәуір көтереді. Заманауи мектепте білім алушылардың білім беру қызметін бағалауға критериалды тәсілдер қажет, осындай тәсілдер кері байланысты жүзеге асыруға көмектеседі, білім беру процесінің барлық қатысушыларына өлшенетін критерилер және оқыту нәтижесін көруге мүмкіндік береді. Бағалау жүйесінің маңызды сипаты, ол тек ғана бағалауды қою кезінде ғана қолданылмайды, толығымен мұғалімдер, білім алушылар және ата-аналар арасындағы білім беру процесінің жетістігі себептері бойынша бақылау диагностикалық байланысты жүзеге асырады. Білім беру жетістігін бағалау кезінде бағалау жүйесі осындай балалардың оқу жетістігін обьективті көрсетіп ғана қоймау керек және білім алушылардың білім беру процесін одан әрі қолдау үшін негіз болу керек. Бағалау жүйесі оқыту жетістігін өлшеу мен оқыту мәселелері диагностикасы болып табылады, оқытудың стратегиясы мен тактикасы бойынша түбегейлі шешім қабылдау, күтілетін нәтижелерді бағалау түрі мен білім мазмұнын жетілдіру ретінде білім беру процесі сапасын анықтауға мүмкіндік береді. Білім беру жетістіктерін бағалау кезінде алынған нәтижелер арақатысы мен оқыту кезіндегі жоспарланған мақсаттарға жетудің маңызы зор. Бағалау жүйесін жетілдіру қажеттігі критериалды бағалау жүйесіне қатысты көпфункционалды жүйені құруға ықпал етеді. Бағалау жүйесінің бірнеше қызметін бөліп көрсетуге болады: Нормативтік қызмет бекітілген мемлекеттік стандартқа қатысты білім алушылардың жетістігін тіркейді және жекелеген оқушылардың үлгерімін, мектеп сыныптарының, олардың дайындық деңгейі мен мұғалім жұмысының сапасын қадағалайды. Ақпараттық-диагностикалық қызмет білім алушылардың мазмұнды және эмоциялық рефлексиясын, соның ішінде ерекше қажеттіліктерін, барлық білім беру процесі қатысушыларының арасындағы мазмұнды байланысты қамтамасыз етеді. Бағалау жүйесі білім беру процесінде нақты сыныпта, нақты бала үшін барлығы дұрыс екендігін көруге мүмкіндік береді. Бағалау жүйесі сол немесе басқа да материалдың қаншалықты жетістікпен игерілетіндігін, білім алушыларда сол немесе басқа да практикалық дағдының қалыптасқандығын анықтауға мүмкіндік береді. Осындай мүмкіндік білім алушылардың жеткен деңгейін салыстыруда бақылау өлшемдері белгілі бір минимумымен, оқыту нәтижелеріне қойылатын талаптармен әрбір білім алушылар үшін маңызды. Білім алушылардың оқу жетістігін бағалау жүйесі білім алушылардың жалпы дайындық деңгейінің өзгерістері ретінде тіркеу керек, сондай ақ танымдық қызметтің түрлі салаларындағы оның жетістіктері динамикасы (ақпаратты игеру, ақпаратты өңдеу, шығармашылық және жобалық қызмет, ойды жеткізе білу және т.б.) білім беру процесіндегі бар мәселелер мен оқу жетістігіне шынайы сипаттама алуға мүмкіндік береді. Бағалау жүйесі мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар, сынып жетекшілері, сонымен қатар білім беру ұйымдарының әкімшілігі мен педагогикалық ұжымдары арасындағы тұрақты байланысты қамтамасыз ету керек, ол білім беру процесін қалыптастыруда жүйелі тәсілді қамтамасыз ете алады, яғни оның тұтастығын қамтамасыз ету. Сонымен қатар білім алушылардың оқу жетістігін бағалау кезінде білім алушылардың психикасына байқап қарау, оған нұсқан келтіретін жағдаяттардан қашып, баланың психологиялық даму ерекшеліктерін ескеру керек. Жоғарыда көрсетілген бағалау жүйесінің тәсілдері білім беру процесінің барлық қатысушылары бағалау жүйесіне құрал ретінде қарауды, жетістікпен білім алу үшін, кері байланысты жүзеге асыру үшін қажет екендігін түсінуді қамтамасыз ету керек. Аталған ережелер бағалау жүйесінің негіздерін қалыптастыру керек және оның қызмет ету жалпы аясына бағыт береді, бір уақытта жетістік критерилеріне және әрбір нақты білім жүйесін толыққандылығына қызмет етеді.
Оқытудың критериалды-бағдарланған технологиясының тиімділігі білім алушыларға көмектесудің алуан түрі, бақылау түрі, тапсырмалардың түрленуі әрбір оқушыға оны игерусіз одан әрі тұлғаның толық оқуы мен дамуы мүмкін емес белгіленген міндетті критерилер деңгейіне жетуге мүмкіндік береді.
Критериалды бағалау жүйесі келесідей элементерді қосады:
1. Тақырыптарды игерудің критерилері толық анықталады (сабақтар), оқытудың нақты нәтижелері тізбесінде көрсетіледі (білім беру бағдарламалары аясында игерудің белгілі деңгейімен оқыту мақсаттары);
2. Тексеру жұмыстары әзірленуде - тест, негізгі мақсаты түзету оқу тәртібінің қажеттілігін анықтаудан тұрады;
3. Оқу материалдары жекелеген фрагменттерге бөлінеді (оқу бірліктері), нәтижелері анықталады (критерилер), сондай ақ оларды оқу барысында жету керек және ағымдағы тексеру жұмыстары құрастырылады, әрбір оқу бірлігі оқу мақсатына жетуге көз жеткізуге мүмкіндік береді;
4. Оқыту тапсырмалары құрастырылады, оқытудың сәйкес әдістері таңдалады;
5. Әрбір тест тапсырмаларынан балама түзету материалдары әзірленеді.
Критериалды бағалау критерилерге негізделген, яғни бағалауды құрайды (критерилерден), олардың оқу-танымдық құзыреттілігін түрлі дамыту бағыттары бойынша жетістіктері көрініс табады. Критериалды бағалау - бұл тәсіл оның аясында бағалау мен өзіндік бағалаудың алуан әдістері мен түрлері қолданылады. Критериалды бағалау кезінде: :: оқушы өз оқуының нәтижесінде нағыз субьектіге айналады; :: оқушының мектептегі мазасыздығы төмендейді; ::мұғалім рөлінен соңғы инстанциядағы сот кеңес беруші, маман, тьютор рөліне көшеді. Осындай сипатта критериалды бағалау өзіне оқушылар мен мұғалімдердің денсаулығын сақтау әлеуетін алады.
Критериалды бағалау мұғалімдер үшін бірқатар қағидалы нұсқауларды ұсынады:
1. Баға көмегімен оқушының тұлғасы емес жұмысы ғана бағаланады;
2. Оқушының жұмысы басқа оқушының жұмысымен емес үлгісімен тікелей салыстырылады (өте жақсы орындалған жұмыс бейнесімен);
3. Нақты тапсырмалардың әр түрлері қолданылады және дұрыс орындалған тапсырмалардың түрлері нақты және анық сипатталады;
4. Үлгі оқушыларға алдын - ала беріледі;
5. Баға қоюдың нақты алгоритмі әзірлену керек, ол бойынша оқушы өзі өзінің жеткен деңгейі мен өз бағасын анықтай алады. Өзіндік бағалау оқушы рефлексиясы оның жұмысын тұспалдайды;
6. Бағалау үрдісіне оқушыларды енгізу, өзіндік бағалауға өтуге ұмтылу;
7. Нені оқығаныңды бағалауға болады, сондықтан да бағалау критерилері - нақты оқу мақсаттарына жету;
8. Пән бойынша жалпы оқу мақсаттары оқу пәні бойынша оқу жетістігін бағалау критерилері болып табылады және оқушылардың жекелеген жұмыстарын анықтау, нәтижелерін қортындылауға мүмкіндік береді.
Критериалды бағалау оқушылардың оқу-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін, білім беру мазмұны мен мақсаттарына сәйкес оқу процесіне қатысушыларға танымал, ұжыммен жасалған нақты белгіленген оқушылардың оқу жетістігін салыстыруға негізделген процесс ретінде түсіндіріледі. Бүгінгі күні білім алушылардың жетістіктерін критерийлермен бағалауға екі басым көзқарас белгіленді. Критерийлік көзқарасқа бірінші көзқарас оқу процесінің типологиясына және бағалардың сәйкес шкаласының арақатынасына негізделген. Осылайша, жағдай түрлерінің әрбіреуінің ішінде оқушы 1-ден бастап 5-ке дейінгі бағаларды алуы мүмкін. Бұл жағдайда тапсырмалардың күрделілігі бойынша кезектестігі қамтамасыз етіледі. Онымен бір уақытта бұл көзқарас білімдерді сынып-сабақ жүйесінің жағдайларында қолданып отырғаны кезеңінде шектеледі, білімнің өмірге шығуы жүйелігін қамтамасыз етпейді, бұл функционалдық сауаттылығының толық көлемінде қалыптаспайды. Критерийлік бағалауға екінші көзқарас білімді өңдеу - ұғынуды қолданысты-жүйелендіру мен жинақтау деңгейлеріне және оларға сәйкес бағалау шкаласына негізделген. Ең алдымен білім алушылардың икемдерін қадағалайтын осындай бағалаудың нәтижелері олардың функционалдық сауаттылығына қол жеткізу қырынан толықтыруды талап етеді. Нақты көзқарас білімдегі күтілетін нәтижелерге жетудегі және оларды бағалаудағы қажеттіліктерді толық қамтымайды. Критерийлік бағалау білім алушылардың жеке психологиялықпедагогикалық ерекшеліктеріне сәйкестікте іске асырылады. Критерийлік бағалау жүйесі білім алушылардың оқу-танымдық белсенділігін, олардың шығармашылық және зерттеушілік аясын, оқудағы дербестігін және ақпарат ағынында бағдарлануын қалыптастыру және дамыту үшін жағдайлар мен мүмкіндіктерді жасау мақсаттарын анықтайды. Білім беру жүйесінің дамуында критериалды бағалаудың орны ерекше. Себебі ол мектептегі білім беру кеңістігінің біріктірілген факторы, оқытудың мәселелерін диагностикалаудың негізгі құралы болып табылады, сонымен қатар оқыту процесінің негізінде жатқан принциптерді қамтиды. Критериалды бағалау деп тек бағалау барысы мен баға қойылуы тиіс сәттер деп түсінбеу керек, ол жалпы мұғалімнің, оқушының және ата-ананың арасындағы, болмаса оқушының өзі анықтайтын, оқыту процесінің табыстылығын анықтау бойынша бақылау-өлшем байланысын орнататын механизм. Жалпы алғанда, бағалау және өзін-өзі бағалау жүйесі - білім беру процесінің өз-өзін қадағалап отыратын, ерекше маңызға ие нақты механизмі. Критериалды бағалау сабақ беру, бағалау және оқытудың өзара байланыс принциптері негізінде дайындалған. Оның негізгі принциптеріне төмендегілер жатады: :: Бағалау білім жүйесінің міндеттеріне негізделген. Бағалау өзіндік мақсат болып саналмайды. Бұл жалпы білім беруді жетілдірудің механизмі болуымен қатар, әр оқушының оқу жетістігін жақсартудағы тиімді практика түрі болып табылады. Білім беру жүйесі міндеттері бағалауды және оны өткізудің жолдарын анықтайды. :: Бағалау процесі әділ, нақты, сенімді және айқын болып табылады. Бұл бағалау барысында қолданылатын ақпараттардың сенімділігі мен айқындығын қамтамасыз етіп, тапсырмалар мен оларға сәйкес критерийлердің оқушылардың оқу жетістіктеріне жеткендігін бағалайтынын анықтайды. :: Бағалау білім беру мазмұнының құрамдас бөлігі болып табылады, бағдарлама мақсаттары мен күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты болып келеді. Ол мақсаттардың айқындығын қамтамасыз ете отыра, бағалау түрлерінің (қалыптастырушы және жиынтық) және бағалау рәсімінің оқу бағдарламасына сәйкестігін анықтайды. :: Бағалау қолжетімді, анық және ашық түрде болады. Ол қажетті ақпаратты уақытында беріп отыруға мүмкіндік тудырады, оқушылардың өзін - өзі реттеу тәртібін дамытып, процеске қатысушылардың жауапкершілігін арттырады. :: Бағалау үздіксіз өткізіледі және оқушының оқу жетістіктерін анықтауға, жеке даму траекториясын жасауға мүмкіндіктер тудырады. :: Бағалау мектептің, мектеп ұжымының және оқушылардың даму бағытын айқындау жолындағы басты фактор болып табылады. Осы процеске қатысушылардың өз міндеттерін атқарудағы құзіреттілігін арттыруға мүмкіндік тудырады [5].
Критериалды бағалаудың басты артықшылығы:
- алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы болады.
- анық, айқындылығы (дескриптор) бар.
- бағаның әділдігі, әр тапсырманың балл арқылы берілуі бойынша болуы.
- балаға өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі. Бағалау критерийі -- дегеніміз ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені бағалау бойынша шешім қабылдау ережесінің негіздемесі. Әр критерийдің дескрипторлары (әрбір нақты жұмыс үшін) болады, онда мектеп тапсырмасының орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты түсінік беріледі. Дескрипторға сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды.
Критериалды бағалау бүгінгі білім беру жүйесінде зор маңызға ие. Өйткені қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының құзіреттілігін, оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынаста болу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты мақсаттар қойылған. Критериалды бағалау бұл мақсаттар мен міндеттердің барлық талаптарына сай ойластырылған. Критериалды бағалау сабақтың өн - бойында жүзеге асып отырады. Алдымен топтық жұмысты бағалауда өте тиімді. Өйткені топ жұмысын критерийлермен бағалау жұмыстың нәтижелілігіне және оқушылардың өзара бағалау арқылы өз пікірлерін ортаға салып, еркін жеткізуіне алып келеді. Өз пікірін еркін айту, өзгелердің жұмысына өзіндік бағасын беру өмірге бейімділіктерін арттыра берері сөзсіз. Бағалау парағы топқа тапсырмамен бірге ұсынылатын болғандықтан, оқушылар өзге топты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.