Ақпарат қарастырылған жүйе күйі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Ләззат Хафизқызы Жүнүсова

ИНФОРМАТИКАДАН ҚИЫНДЫҒЫ ЖОҒАРЫ ЕСЕПТЕРДІ ШЫҒАРУ ӘДІСТЕРІ

Алматы-2021

УДК 004.2(075.8)
ББК 32.973 я 73
Ж78

Пікір жазғандар:

Л.Х.Жүнүсова .
Ж 78 Информатикадан қиындығы жоғары есептерді шығару әдістері: Оқу құралы .-Алматы.:ҚазҰПУ,2021.-110б.

ISBN

Бұл еңбекте компьютерлік білімді қолдана отырып программалау және деректерді өңдеу жайлы ақпарат жазылған. Информатика білім беру бағдарламасындағы студенттеріне теориялық материалмен қатар СӨЖ тапсырмалары, сондай-ақ тест тапсырмалары ұсынылған.

УДК 004.2(075.8)
ББК 32.973 я 73
Ж78

ISBN

(C) Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогика университеті, 2021 ж.
(C) Жунусова Л.Х., 2021ж

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
4
1
Информатикадағы арифметика
5
1.1
Тапсырмалар

2
Ақпарат құрылымы
13
2.1
Тапсырмалар

3
Моделдеу есептері
21
3.1
Тапсырмалар

4
Циклдық алгоритмдер
32
4.1
Сұрыптау алгоритмдері

4.2
Іздеу алгоримтдері

4.3
Тапсырмалар

5
Графтар теориясында алгоримдер
51
5.1
Тапсырмалар

6
Бақылау мен бағалау тапсырмалары
61
6.1
Өздік жұмыс тақырыптары

6.2
Тест тапсырмалары
65

Пайдаланған әдебиеттер
89

КІРІСПЕ
Бұл оқу құралының мақсаты бакалаврдың құзыреттілігін информатика курсындағы есеп ұғымы,оның құрылымы мен түрлерін анықтау барырсында, сонымен бірге есеп шығарудің әдістері мен мазмұнымен танысу барысында жәнеде шешуге арналған әдістеріді меңгеру барысында қалыптастыру болып табылады. Есеп шығаруға үйрету мәселелері әртүрлі деңгейде жарыстарда, олимпиадаларда туындайды. Тапсырмалар әртүрлі деңгейде дайындауы тиіс.
Тапсырма кез келген сауатты орта буындағы оқушының қолынан келетін қарапайым болуы тиіс.
Қарапайым тапсырманы аймақтық олимпиадада қатысушылардың 80% -ы кем дегенде шешуі керек.
Ал жарысушылардың арасынан таңдауды көрсететін жоғары деңгейге қиын тапсырма.
Сол сияқты қатысушыларды қызықтыру қажеттілігі арттыратын бағдарламалау техникасын білуді қажет етпейтін жылдам тапсырма. Қатысушылар үшін өз білімдері мен дағдыларын көрсете алатын бағдарламалау әдістерін көрсетуге арналған тапсырмалар.

1.ИНФОРМАТИКАДАҒЫ АРИФМЕТИКА
Кез келген компьютер алдымен есептеуіш жүйе ретінде пайда болғаны белгілі.Компьютердің арифметикалық негізін ондық емес позициялық екілік санау жүйесі құрайды. Келкелген сан екілік жүйеде 0 мен 1 цифрлары арұылы жазылады.Бұл жүйенің негізі Буль алгебрасы болып табылады. Екілік жүйеде ондық сандар тек қана 0 мен 1 цифрлары арқылы жазылатын болғандықтан ажырату үшін жазуда екілік санау жүйесінің индексіне белгі қолданыды, мысалы, 110101,1112 . Бит деп екілік санның әрбір разраздын айтады. Арифметикалық және логикалық операцияларды жүзеге асыруға арналған арифметикалы-логикалық құрылғы компьютердегі екііәк жүйенің маңызды құндылығын білдіреді.
Сандар теориясынан белігі цифрлардың салмағы,соны ажырату үшін екілік санды қосынды түрінде жазуға болады. Негізі 2 саны деп алып, мысалы 101,101 екілік сан үшін қосынды мына түрде болады:
1*22+0*21+1*20+1*2-1+0*2-2+1*2-3
Аталған қосынды ондық сан үшін жазылған позиция ережесі бойынша жазылады. Берілген мысалда екілік сан үшсанды бүтін және үшсанды бөлшек бөліктерінен тұрады. Сондықтан бүтін бөліктің үлкен цифрі, яғни бірі 22-ға көбейтіледі, бүтін бөліктің нөлге тең келесі саны, 21-ке көбейтіледі және т.с.с., дейін екінің дәрежесі кемуі бойынша цифрдің бөлшек бөлігі көбейтіледі. Осы қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай отырып, 5,625 санын аламыз. Осылайша, 101,101 екілік саны 5, 625 ондық санына сәйкес келеді, немесе 101,1012=5.62510.
Келесі санау сегіздік санау жүйесі, яғни 8 негіздеуіші санау жүйесі, сегіз цифрдың көмегімен санды көрсетеді: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Мысалы, 462 сегіздік санда екі бірлік, алты сегіз және квадраты төрт сегіз бар, яғни 4628=4*82+6*81+2*80, мұнда 462 санының индексі 8 санау жүйесін білдіреді. Көрсетілген қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық амалдарды орындай отырып, 4628=30610 аламыз, яғни 462 сегіздік саны 306 ондық саны болып табылады.
Аталған жүйелерден бөлек компьютерде ықшамды жазу үшін 16 санау жүйесін пайдаланады. Бұл санау жүйесінің негізін 16 саны құрайды да оны он алтылық санау жүйесі деп атайды. Бұл жүйеде ондық санау жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 мен ондық сандарының мәні 10, 11,12, 13, 14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F қолданылады.Айталық, 4Ғ5В1 осы санды негіздеуіші 16 қосындысы түрінде есептеп жазсақ, мынаны аламыз:
4Ғ5В116=4*164+Ғ*163+5*162+В*161+1* 160 .
Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және В=11, Ғ=15 ескере отырып, 4Ғ5В116=12843210 аламыз.
Санау жүйесіндегі амалдар
Көшіру ережесі. Санды екілік санау жүйесінен ондық санау жүйесіне ауыстыру үшін мына ондық санау жүйесіндегі позиция:
а = am10[m] + am-110[m-1] + am-210[m-2] + ... + am-n+110[m-n+1] + ...
негізінде жасалады, демек, екілік санды коэффициент-сандармен екілік дәреже қосындысы түрінде ұсынып, осы қосындыны табу керек.Сонда ,
а = am2[m] + am-12[m-1] + am-22[m-2] + ... + am-n+12[m-n+1] + ...
Екілік жүйеге өту амалдарын қарастыралық.Бүтін ондық санды екілікке ауыстырған кезде осы санды 2-ге бөлу қажет. Алынған бөлінді 2-ден кіші болғанша бөліндіні қайтадан 2-ге бөле береді және т.с.с. Нәтижеде бір қатарға соңғы бөлінді және соңғысынан бастап барлық қалдықтарды жазу керек. Мысалы, 891 санын ондық жүйеден екілік санау жүйесіне ауыстыру.
Шешімі:
891:2=445, қалдық 1
445:2=222, қалдық 1
222:2=111, қалдық 0
111:2=55, қалдық 1
55:2=27, қалдық 1
27:2=13, қалдық 1
13:2=6, қалдық 1
6:2=3, қалдық 0
3:2=1, қалдық 1
1:2=0, қалдық 1 (екілік санның үлкен цифры).
Бір қатарға соңына бөліндіні және соңғысынан бастап барлық қалдықтарды жазамыз: Жауап: 89110=11011110112.
Келесі тоқталатынымыз, бүтін ондық бөлшектеді ауыстыру.Бүтін ондық бөлшектерді екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін оны 2-ге көбейту қажет. Көбейтіндінің бүтін бөлігі екілік бөлшектің ұтірден кейінгі бірінші цифры ретінде алынады. Екілік бөлшектің келесі цифры ретінде осы көбейтіндіні алады, ал көбейтіндінің бөлшек бөлігін қайтадан 2-ге көбейтеді және т.с.с.
Мысал: 0,625 ондық бөлшегін екілік санау жүйесіне ауыстырамыз.
Екілік бөлшектің үтірден кейінің бірінші цифрын табу үшін берілген санды 2-ге көбейтіп және көбейтіндінің бүтін бөлігін ерекшелеу керек.
Шешуі:
0,625*2=1,250, бүтін бөлігі 1-ге тең.
0,250*2=0,500 бүтін бөлігі 0-ге тең.
0,500*2=1,000, бүтін бөлігі 1-ге тең.
Соңғы көбейтіндінің бөлшек бөлігі нөлге тең. Ауыстыру аяқталды. Бір қатарға алынған бүтін бөліктің бірінші цифрынан бастап жазамыз. Жауап: 0,62510=0,1012.
Екіге көбейткенде әрқашан санның тек ғана бөлшек бөлігі қатысады.
Ақырғы ондық бөлшектің екілік санау жүйесіне ауыстырған кезде периодты бөлшек алынуы мүмкін. Мысалы, 0,3 ондық бөлшегін екілік санау жүйесіне келтіреміз.
Шешуі :
0,3*2=0,6 бүтін бөлігі 0-ге тең.
0,6*2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең.
0,2*2=0,4 бүтін бөлігі 0-ге тең.
0,4*2=0,8 бүтін бөлігі 0-ге тең.
0,8*2=1,6 бүтін бөлігі 1-ге тең.
0,6*2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең және т.б.
0,6 бөлшек бөлік есептеудің екінші қатарында болған еді. Сондықтан есептеулер қайталана бастайды. Демек, екілік санау жүйесінде 0,3 периодты бөлшек түрінде ұсынылады.
Жауап: 0,310=0,0(1001)2.
Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыру үшін дәл екілік жүйесіне ауыстырған кездегі тәсілді. Өңделетін сан ондық жүйенің ережесі бойынша, әрине, 7-ден аспайтын қалдықтарды сақтай отырып. 8-ге бөлінеді. Егер алынған бөлінді 7-ден көп болса, онда оны да, қалдықты сақтап, 8-ге бөлуге болады. 8-ге бөлу процесі бөлінді нөлге тең болғанша жалғаса береді. Содан кейін соңғысынан бастап барлық қалдықтар қатарына жазылып алынады. Бұл сегіздік қорытынды сан болып табылады.
Мысал: ондық жүйедегі 891 санын сегіздік санау жүйесіне келтірейік.
Шешуі:
981: 8=111, қалдық 3-ке тең.
111:8=13, қалдық 7-ге тең.
13:8=1, қалдық 5-ке тең.
1:8=0.

Жауап: 89110=15738.
Ондық сандарды он алтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін тек қана санды 2-дің орнына 16-ға бөлу қажет.
Мысалы: 891 санын ондық жүйеден он алтылық санау жүйесіне ауыстыру.
Шешуі:891:16=55, қалдық 11-ге тең, он алтылық жүйеде "11 саны" латынның В әрпімен белгіленеді;
55:16=3, қалдық 7-ге тең;
3:16=0, қалдық 3-ке тең (он алтылық санның үлкен цифры);
Жауап 89110=37В16.
Келесі жерде ішкі ауысту ережелеріне тоқталамыз. Ол дегеніміз санды сегіздік және он алтылық санау жүйесінен он алтылық санау жүйесінен екілік санау жүйесіне ауыстыру болып табылады.
Сегіздік немесе он алтылық санды екілік санға түрлендіргенде, бастапқы санның әрбір цифры үштен (сегіздік сан үшін) немесе төрттен (он алтылық сан үшін) тұратын екілік цифр тобына қарапайым ауыстырумен іске асырылады.
Мысалы:
1288=001 010 011
A1716=1010 0001=10100112
Егер ауыстырғаннан кейін екілік санның бүтін бөлігі нөлден тұратын болса, онда олар алынып тасталады, Бөлшек бөліктің соңындағы нөлдермен де тура соны орындайды.
Мысалы:
253,A416=001001010011,101001002=100 1010011,1010012
Екілік сандармен орындалатын арифметикалық операциялар
Екілік санау жүйесінде арифметикалық операциялар ондық санау жүйесіндегі ереде бойынша орындалады. тек айырмашылығы-санау жүйесінің негізі екіге тең және тек екі цифр 0 мен 1 қолданылады.
Қосу. Екілік санды қосу тасымалдау есебімен сәйкес разрядтарды қосуға әкеледі. екілік санды қосу кезінде келесі төрт ереже пайдаланылады:
0+0=0
1+0=1
1+0=1
1+1=10 бірліктерді көрші разрядқа тасымалдау жүреді.
Мысалы, 101+11 екі екілік санды қосуды орындаймыз.
Жетпейтін нольдерді қосып, амалды бағанада орындаған жөн:
101
+11
Қосу кезеңі:
-кіші разрядқа қосу орындалады 1+1=10. кіші разрядта қосынды 0 жазылады және бірлік келесі үлкен разрядқа тасымалданады.
-келесі сол жақ разрядтың цифрлары және тасымалдың бірлігі қосылады: 0+1+1=10. Бұл разрядқа қосынды 0 жазылады және бірлік тағы да келесі үлкен разрядқа тасымалданады.
-нәтижеде
101
+11
1000 алынады. Сонымен 10002 =810.
Азайту. Екілік санды азайту кезіндегі ереже:
0-0=0
1-0=1
0-1=1
1-1=0
Айталық, 1010-101 екілік санының айырмасын табу. Кіші разрядтан бастап азайтуды бағанада орындаймыз:
1010
-101, азайту процесі былай болады :
-кіші разряд үшін 0-1 бар. Сондықтан үлкен разрядтан бірлікті аламыз және 10-1= табамыз;
-келесі разрядта 0-0=0 болады;
-сол жақтағы разрядта тағы да 0-1 болады. Үлкен разрядтан 1-ді аламыз және 10-1=1 табамыз;
-келесі разрядта 0 қалады;
нәтижеде 101 алынады.
Көбейту ережесі:
0*0=0
1*0=0
0*1=0
1*1=1
Айталық, 101*10 екілік санның көбейтіндісін табу.
101
*10 процесті қарастырайық
Место для уравнения.
101x10000+1011010

нәтиже 1010.

Бақылау сұрақтары
1. Cанау жүйесі дегеніміз не?
2. Санау жүйесінің қандай түрлерін білесің?
3. Кез - келген екі екілік санды қосу.
4. Екілік сандарды алу ережесін түсіндір.
5. Екілік сандарды көбейту ережесін түсіндір.
6. Екілік сандарды бөлу ережесін түсіндір.

1.1.Тапсырмалар
Тапсырмалар. №1
1).Қосының мәнін ондық санау жүйесінде есептеу керек:
102+108+1016 = ?10
2)Егер x=11101012 , y=10110112 болса, онда x+y қосындысын есептеп,оны сегіздік жүйеде көрсет.
3).Қандайда бір жүйеде 12 саны 110 түрінде жазылады.Осы жүйенің негізін табыныз.
4). Класта 11112 қыздар мен 11002 ұлдар бар. Бардық оқушы саны қанша?
5). Бақта 100х жемңс ағашы бар, оның 33х алма, 22х алмұрт, 16х өрік и 5х шие. Жеміс ағаштары қандай санау жүйесінде саналған?
6).Мына 17 санының жазылуы 2 мен аяқталатын санау жүйелерін өсу ретімен көрсетіңіз.
7). Қандайда бір жүйеде 17 саны 101 түрінде жазылады.Осы жүйенің негізін табыныз.
8) Мына сандардың қосындысын табыңыз : Х=110111, Y=13587нәтиженә екәләк жүйеде көрсетіңіз.
9)Мына сандардың 2368, 6С16,11010 арифметикалық ортасын табыңыз, нәтижені екілі жүйеде жазыңыз.
10) Үтірлермен бөлініп, өсу ретімен барлық ондық сандарды 41-ден аспайтын етіп көрсетіңіз, оның 3 санау жүйесіне жазуы 12-мен аяқталады.
11) 7 + 170 + 1,700 +... + 1 700 000 сегіздік сандардың қосындысы оналтылық санау жүйесіне айналдырылды. Осы қосындыға тең санды, сол жақтан үшінші цифрды табыңыз.
12) Әр түрлі санау жүйелерінде жазылған A, B, C және D сандарының ең кішісін табыңыз, егер A = 10244, B = 4716, C = 7310, D = 10010102.
13) A = 1058 және b = C616 сандарының қосындысының екілік белгісінде қанша маңызды нөлдер бар?
14) A = 3A16 және b = 738 сандарының қосындысының екілік белгісінде қанша бірлік бар?
15) Үтірлермен бөлініп, 15 саны 3-ке аяқталатын санау жүйелерінің барлық негіздерін өсу ретімен көрсетіңіз.

2.АҚПАРАТ ҚҰРЫЛЫМЫ
Ақпарат ұғымына тоқталатын болсақ, нақты бір анықтама беру мүмкін емес. Себебі, ақпарат белілі бір нәрсе туралы мағұлмат, жалпв алғанда ол мағұлмат қандайда бүр келісілген таңбалар мен цифрлар арқылы беріледі. Қоршаған құбылыстар мен объектілердің өзара байланыстары, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы жөнінде нақты мәліметтер алу деген сөз ақпарат алу болып табылады.
Сонымен, ақпарат - белгілі бір құбылыс немесе зат туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар.
Ақпаратқа хабар ретінде қарау 1948 жылғы Клод Шеннонның әйгілі "Байланыстың Математикалық Теориясы" атты мақаласынан кейін қалыптасты. Аталған еңбек, ақпарат ұғымының мағнасы кеңейтіп, оған техникалық мағана берумен қатар, оның өлшемі бар екендігін көрсетті.Соныменде бұл еңбек байланыс теориясының негізі болып қаланды.
Егер құрылғы бірдей ықтималдықпен N хабардың бірін жіберсе, онда жиыннан хабар таңдалған кездегі ақпарат мөлшері log2N-ге болады. Сол мақалада Шеннон ойын былай жалғастырды: Логарифм негізін таңдау ақпаратты өлшеу өлшем бірлігіне сайкес келеді.Егер негізі екі болса нәтижесінде ақпарат бірліктері бинарлық сандар,немесе J.W.Tukey енгізген биттер. Мысалы реле,бір бит ақпарат сақтай алады,ал ол екі бірқалыпты дәрежесі бар құрылым. Бқл дегеніміз N құрылым N бит ақпаратты сақтай алады. Алгоритмдік байланыс теориясы ақпараттты өлшеудің қосымша жолын береді. Бұл әдіс ақпарат мазмұнын белгілер тізімінің болжамдығына негіздеп өлшейді,немесе басқаша аитқанда ақпарат мазмұны тізімді есептейтін бағдарлама биттерінің саны болып табылады.Тізімнің алгоритмдік өлшемі өте аз болар еді,себебі ол оңай болжауға болатын құрылым, жәнеде құрылым ретінде жалғасқанымен өлшемі өзгермейді.Шеннон ақпаратты тізімнің әр белгісі үшін,олар статистикалық кездейсоқ болғандықтан, дәл осындай ақпарат өлшемін бере еді, ал әр жаңа белгі өлшемін үлкейтер еді.
Жалпы алғанда дәстүрлі ақпарат теориясы мен алгоритмдік ақпарат теорияларының шектеулері бар. Мысалға, хабар мазмұны дегенде Шеннон "Жиі хабарлардың мәні бар... бұл байланыстың семантикалық жағы инженерлік мәселелерге маңызды емес. Маңызды жағы - нақтылы хабардың ықтимал хабарлар жиынының таңдалып алынған бірі болғандығында" (екпін түпнұсқадан сақталған).
Ақпарат теориясында сигналдар процестердің бөлігі болып табылады, субстанция емес,олардың мәні жоқ. Алгоритмдік ақпарат теориясы мен ақпарат теориясын бірге пайдалана отырып ең кездейсоқ сигнал қалай аударылса да ең ауқымды ақпаратты қамтиды, әрі сығыла да алмайды деген тұжырымға келуге болады.Micheal Reddy аитуынша, математикалық теория сигналдары алмаса алатын құрылымдар болады. Сигналда еш хабар жоқ, онда тек мүмкін болатын хабарлар жиынынан бір хабарды таңдау қабілеті бар.Ақпарат теориясында, жүйе әр ықтимал болатын таңдаумен жұмыс істемей алатындай жобалану керек, себебі жобалану кезінде ол хабар беймәлім болған.
Ақпарат қарастырылған жүйе күйі.Хабар затқа айналған ақпарат.Ақпарат жіберушіден қабылдаушыға бағытталған хабардың сапасы болып табылады.Ақпарат әрқашан бір оқиға туралы. Осылай қарастырылған ақпараттың мағнасы тура болуы шарт емес.Ол ақиқат немесе жалған болуыда мүмкін. Тіпті байланыс арнасын үзілісті шудың толтыруы, түсінбеушілікке әкелу мүмкіндігі мағнасы бойынша ақпарат болып есептеледі. Дәл аитқанда, ақпарат мөлшері көбейген сайын хабар дәлірек болып табылады. Бұл процесс белгілі жіберуші және кем дегенде бір қабылдаушы бар деп есептейді. Ос процестің көптеген толықтырмаларында жіберуші мен кем дегенде бір қабылдаушының ортақ тілі барын жорамалдайды. Ақпараттың өзгеше маңызды анықтамасы оны қабылдаушы түсінетіндей жіберушіден шыққан хабар деп анықтайды. Бірақ белгілі жіберушу болуын талап ететін ақпарат-хат үлгісі ақпаратттың қоршаған ортадан, байқау, өлшеу арқылы, алынатын зат мүмкіндігіне көңіл аударылмайды. Ақпарат ұғым ретінде контекстіне байланысты көптеген мағына береді, дегенмен ол әдетте мағына,білім, тапсырма, байланыс, бейнелеу, сезінумен тығыз байланысты. Қорыта келгенде, қабылданған және түсінікті хабар. Дерек хақында аитылса, ақпарат деп әлдебір түйін жасауға болатындай ақиқаттар жиынтығын қарастыруға болады.Оқу, тәжірибе немесе тапсырпмалар арқылы ақпарат алынатындықтан, оның тағы да басқа түсініктері болуы мүмкін.қалай болғандада ақпарат деректерді өңдеу, реттеу және оларды қабылдаушыға жаңа білім болатындай ұйымдастыру нәтижесі болып табылады. Байланыс теориясы нәтиженің анықсыздығының сандық өлшемі болып табылады. Мысалы, мыңдаған биттерден тұратын ақпарат деп аита аламыз. Байланыс теориясында жиі Шеннонның есімімен байланысты ақпарат энтропиясы деген ұғым пайдаланылады. Ақпараттың келесі бір түрі Фишер енгізген ұғым- Фишер ақпараты. Бұл статистиканы бағалау теориясында және жалпы ғылымдарда пайдаланылады. Байқалмайтын параметр жайлы хабардың алып жүретін ақпарат мөлшері Фишерн ақпараты болып табылады. Оны жүйені сипаттайтын ықтималдық функциясы ілімінен есептеп шығаруға болады. мысала бірқалыпты ықтималдық функциясы бойынша Фишер ақпараты варицияңа қарсы болып табылады.Ықтималдық заңы ілімсіз Фишер ақпараты қалыпты ықтималдықпен тарайтын деректің екінші моментіне керісінен есептеуге болады.Тіпті ақпарат пен деректер бір-бірімен алмастырылып жиі қолданылатынына қарамастан, олар екі түрлі ұғым. Деректер байланысы жоқ ақпараттар жинағы болып табылады және сайкесінше өңделмейше, пайдасыз болып табылады. Өңдеу барысында өзара жетерліктей байланыс табылса және олардың маңызы бар болса ғана ол ақпарат санатына ауысады.Сондықтан жай деректер түрлі мақсаттарға пайданылуы мүмкін,яғни, деректер әлдебір ақпарат қамтылмайынша жарамсыз болады. Ақпарат түрлері: мәтін, сурет, фотобейне, дыбыстық сигналдар, электр сигналдары, магниттік жазба және т.с.с.Ақпараттты қандайда бір тіл арқылы аламыз.Көптеген тілдердің негізі алфавит олып табылады.
Алфавит белгілі бір тілдің кез келген сөздерін құрай алатын символдардың жиыны, аиталық, латын, қазақ,орыс алфавиттері.
Табиғи (натурал) сандар алфавиті: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9
Екілік сандар алфавиті: 0, 1
Мысалы ЭЕМ-делатын латын, қазақ алфавиттерінің әріптері және цифрлары 0 мен 1 тізбегінен тұратын сегіз екілік таңбамен бейленеді.
А 100000000 0 001100000
В 01000010 1 00110001
Мысалы: АНА деген сөзде 24 разрядты мынадай екілік сандармен бейленеді: 10000000 10001011 10000000
Компьютерде 0 мен 1 тұратын екілік сан таңбаларын бит деп атайды.Бит аудармасында екі таңба деген сөз.
Компьютердің жадында сақталатын ақпараттың барлық түрлері-сөздер, сандар, суреттер, компьютер жұмысын басқару программалары-бәрі де екілік сандар тізбегі жазылады.Сондықтан компьютерде 0 мен 1-ден тұратын екілік сандар таңбасы арнайы терминмен бит деп аталады.Бит ағылшын сөзі, екі таңба деген сөз. Компьютерде қолданылатын символдықтаңбаларды бейнелейтін сегіз разрядтты екілік санды баит деген атау келісілген.
1 байт =8 бит бір-бірімен қатарласа тізбек түрінде орналасқан, мысалы,
Е - 10000101, е - 10100101, -00101111, 8 - 00111000 т.с.с.
Компьютерде қолданылатын символдық таңбаны бейнелейтін сегіз разрядты екілік санды байт деп атау келісілген. 1 баит -8 биттен тұрады.
1байт-8 бит
1кб-1024б
1мб-1024кб
1гб-1024мб бар.

Бақылау сұрақтары
1 Ақпарат дегеніміз не?
2 Ақпараттық процестердің тірі табиғатта, техникада, біздің арамызда бар екендігін дәлелдейтін мысылдар келтір.
3 Адамның ақпараттық әрекеті жайлы не айтуға болады?
4 Адаманан адамға ақпартты қандай формада беруге болады және ол форманы таңдау неге байланысты?
5 Ақпаратты берудің қандай құралдары болуы мүмкін?
6 Формалды тілдерге мысал келтір.
7 Ақпартты кодтау процесі немен анықталады және оның керектігін айт?

2.1. Тапсырмалар
Тапсырмалар №2
Мына арифметикалық өрнекті қазақ тілінде сөйлем ретінде жазыңыз:

2).мына тұжырымды арифметикалық өрнек түрінде жазыңыз:
Бірден беске дейінгі сандардың қосындысын он мен жетінің айырмасына бөлсе нәтижесі 5-ке тең болады. Жазуды ықшам қылып жазыңыз .

3).Берілген салаларда ақпараттың символдық тәсілмен өрнектеу кестесін құрыңыз. Таңбалар көп болған жағдайда бір-екеуін ғана жазыңыз (салыңыз).

Қолдану саласы
Пайдаланатын таңбалар
Математика

Музыка

Адамдардың әңгімесі

Химия

Георграфия

4).Жасанды тіліндегі "қаля маля" фразасы қазақ тілінде "қызыл күн", "фаля маля баля" - "үлкен қызыл алмұрт", "қаля баля" - "үлкен алма" деген мағынаны білдіреді. Ал алмұрт, алма, күн сөздері сол тілде қалай жазылады?

5).Сөйлесу тілдерін, әрекеттер мен мимикалар тілін пайдалана отырып, сәлемдесудің кемінде бес әдісін көрсетіңіз.
6) Қайталау- оқу анасы мақалының графикалық өрнектелуінің ойластырыңыз.
7). Қазақ тілінде 4 мақал, мәтел, қанатты сөз алыңызда, мына кестеге сай саралаңыз.
фраза
Модель қандай жағдайды сипаттап тұр
Шығу тарихы

8). Мектеп оқушысына денсаулығы мен мінезіне сипаттама берілген. Оны оқып, берілген мінездеме моделдің қандай түріне жатады деп аитуға болады?

9). Айталық, 9 бағаннан тұратын кестеде оқушы жайлы мәлімет берілген.Моделдің бұл қандай түрі?
Мына сөздік моделді графиктік түрге көшіріңіз.
10).Қазақстан бес мемлекетпен шекаралас, соның ішінде әлемдегі құлықтағы ең ұзақ шекара солтүстігінде және батысында Ресеймен 6467 км құрайды.Оңтүстігінде Түрікменстан- 380 км, Өзбекстан-2300 км және Қырғызстан-980 км, ал шығысында- Қытаймен-1460 км шектеседі. жалпы құрылық шекарасының ұзындығы -13392,6 км.
11). Қазақстанның ұлттық құрамы алуан түрлі. Халықтың басым бөлігін жергілікті қазақ халқы құрайды, пайыздық үлесі 66.01%, орыстар 21.5%, өзбектер 3.07%, украиндар-1.7%, ұйғырлар-1.44%, татарлар 1.17%, басқа халықтар 5.56%. Халықтың 70% астамын мұслмандар құрайды, православ христандар-26%, қалғаны басқа дін өкілдері.
12). Қажетті су тұтыну көлемі 54.5км3 - ді құрайды, мұның сулылығы бойынша орташа жылдық бағаммен шаруашылыққа пайдалану мүмкіндігі 46 км3 - ден аспайды. Су тапшы жылдары су ресурстарының көлемі 58км3 - ге дейін, ал пайдаланылатын су тиісінше 26 км3 - ге дейін төмендейді. Тұщы жер асты су қоры 15.1км3-ді құрайды, оны пайдалану деңгейі 11.3% немесе 1.7 км3 .Қайтымды сулардың көлемі 4км3 , су көздеріне қайта құйылған су 2 км3 - ден аспайды, қалғаны жерге сіңіп кетеді.
13). Қазақстанда интродукцияланған, мәдени дақылға айналдырылған және кездейсоқ әкелінген түрлерін қоспағанда шамамен 6025 өсімдік түрі бар.жабайы өсімдіктердің 18 түрі (Антрактикадан басқа құрылқтарда өседі), 285-і голарктикалық түр(Евразимен Солтүстік Америкада өседі). Бұлардың ішінен 535-і тек Қазақстанда кездеседі. Мұнда бірнеше ботаникалық зона бар.Тау өсімдіктері өздеріне тән биіктік зоналар құрайды. Өзен-көл,батпақ, жайылма,шалғындық, көлтабан өсімдіктері ешқандай зонаға жатпайды.

14). Ұлан байтақ Қазақстан жерінде сүткоректілердің 172, құстың 485, бауырымен жорғалаушылардың 52, қосмекенділердің 12, балықтың 150 түрі бар.Омыртқасыз жәндіктер(насеком,шаян,ұлу,құрттар) бұдан да көп.Тек жәндік түрінің өзі 30мыңнан асады. Жануар түрінің осыншалық көп болуы республиканың географиялық орнына, жер бедерініңдамуы мен жануар түрлері қалыптасуының ұзақ та күрделі тарихына байланысты.

15).Қазақстан дүниежүзілік сауда ұйымына мүше ел. Экспорттың 75% - минеарды ресурстар, ең үлкен бөлігі мұнай, газ, көмір,уран сияқты пайдалы қазбаларға тиселі. Қалған 13%- металдар және 3.4% ауылшаруашылық өнімдері құрайды (бидай), 4.2%- химия өнеркәсібі өнімдері.Негізгі өндіретін тауар өңделмеген табиғи қазбалар. Қазақстан әлемдік сауда нарығында табиғи ресурстарды қамтамасыз етуші ретінде қызмет етеді.

Тапсырмалар №3
1).Сіз келесі аялдамада шығасыз ба?-деп автобустағы кісіден сұрайды. Жоқ-деді ол.Жауапта қанша ақпарт бар?
2).Білімнің анықталмағандығын 4 есе азайтатын мәліметте ақпараттың көлемі қандай?
3).Сіз светофорға жақындағанда қызыл жанып тұрды. Одан кейін сары жанды.Сізге ақпаратттың қандай көлемі мәлімденді?
4).Сіз светофорға жақындағанда сары жанып тұрды. Одан кейін жасыл жанды.Сізге ақпараттың қандай көлемі мәлімденді?
5).Бір топ оқушы 4 жүзу соқпағы бар бассейнге келді.Жаттықтырушы оларға 3-ші нөмірлі соқпақта малтитындарын аитты.Бұл хабардан оқушылар қанша ақпарат алды?
6).Кәрзенкеде 8 шар бар.Барлық шарлар әр түсті.Кәрзенкеден қызыл түсті шар алынды деген хабарда ақпарат саны қанша?
7).Қарсы алыңыздар, 7-ші вагон деген телеграмма алынды. Пойыз құрамында 16 вагон бар екені белгілі.Қанша ақпарат аланды?
8).Мектеп кітапханасында кітаптармен толтырылған 16 стеллаж бар. Әрбір стеллаж 8 сөреден тұрады. Кіттапханашы оқушыға,оған керек кітап, бесінші стеллажда жоғарыдан санағанда үшінші сөреде тұрғанын хабарлады.Кітапханашы оқушыға көлемді қанша ақпарат берді?
9).1 ден N дейін диапозоннан бүтін санды табуда 7 бит ақпарат алынды.N нешеге тең?
10).Қайсыбір дипозоннан бүтін санды табуда 6 бит ақпарат алынды.Сол диапозон қанша саннан тұрады?
11).Сіздің досыңыз 10 қабатта тұрады деген хабар 4 бит ақпарт береді.Сонда үй неше қабатты болғаны?
12).Асқар екінші подъезде тұрады деген хабар 3 бит ақпарат береді.Сонда үй неше подъезд болғаны?
13).Қорапта 7 түрлі түсті қарандаштар жатыр.Қораптан қызыл түсті қарындаштар алынды деген ақпарат саны қанша?
14).Кездесу қыркүйек айына тағайындалды деген хабар қанша ақпарат санын береді?
15).Кездесу 15-не тағайындалған туралы хабар қанша ақпарат санын береді?

Тапсырмалар №4
1).Мулти тайпасының алфавиті 8 әріптен тұрады.Осы алфавиттің бір әрпі қанша ақпарат санын береді?
2). 64 символдық алфавиттің әріптерімен жазылған хабар, 20 символдан тұрады.Хабарда көлемі қандай ақпарат берілген?
3). Тайпа алфавитінде 32 символ бар.Хатта жазылған 80 символдан қанша ақпарат көлемі бар?
4).Тайпа алфавитінде 64 символ бар.Хатта жазылған 70 символдан қанша ақпарат көлемі бар?
5).Көлемі 1,5 Кбаит ақпараттық хабар 3072 символдан тұрады.Осы хабарды жазу үшін қолданылатын алфавитте неше символ болғаны?
6). 2048 символдан тұратын хабардың көлемі, мбайттың 1512 бөлігін құрайды.Хабарды жазу үшін қолданылған алфавиттің өлшемі қандай болғаны?
7). 16 символдық алфавиттің көмегімен жазылған хабарда неше символдың болғаны,егерде оның көлемі Мбаиттың 116 бөлігін құраса?
8). 12288 биттен тұратын хабар неше килобайттан тұрады?
9). 16 символдық алфавиттің 384 символынан тұратын хабар неше Килобайтты құрайды?
10). Мәтінді жазуға 256 символдық алфавит қолданылды.Әр бет 30 жолдан,әр жол 70 символдан тұрады.Бес беттік мәтін қанша ақпарат көлемін құрайды?
11). Хабар 3 беттен,оның әр қайсысы 25 жолдан тұрады.Жолдың әр қайсысында 60 символдан жазылған.Егер хабар 1125 баиттан тұрса,онда пайдаланатын алфавит неше симводан тұрады?
12). Хабарда жазуға 64 символдық алфавит пайдаланылды. Әрбір бет 30 жолдан тұрады.Барша хабардың ішіндегі ақпарат 8775 баитты құрайды. Жолда неше символ бар?
13). Хабарда жазуға 32 символдық алфавит пайдаланылды.Әрбір бет 30 жолдан тұрады.Барша хабардың ішіндегі ақпарат 6 бетті құрайды.Жолда неше символ бар?
14). 2 беттік хабардың ішіндегші ақпарат Кбаитың 116 бөлігін құрайды.Әрбетте 256 символ жазылған.Пайдаланылған алфавиттің қуаттылығы қандай?
15). 4 беттік хабардың ішіндегші ақпарат Кбаитың 1512 бөлігін құрайды.Әрбетте 256 символ жазылған.Пайдаланылған алфавиттің қуаттылығы қандай?

3.МОДЕЛДЕУ ЕСЕПТЕРІ
Алдымен модель ұғымына тоқталайық. Модель- ол нақты объектіні, құбылысты немесе процесті қарапайым етіп түсіндіру.Бірақта модель объектінің барлық қасиетін түсіндіре алмауы мүмкін.Машинаның моделі сол объектінің кішірейтілген түрі. Дегенмен, нақты машинадағыдай барлық құрылғылары жинақталмаған.Модель-сол нақты объектінің қасиетін қайталайды немесе кейбір жағдайларда оны ауыстырады.Мысалы, қуыршақ-ол адамның моделі. Қыз балалар ойын ойнағанда оны адам ретінде қарастырады.Оны киіндіреді, тамақтандырады, ұйықтатады.Бір заттың бірнеше түрдегі моделіболуы мүмкін.Моделді жасау процесін моделдеу деп аталады.Моделдің жіктелуін, қолдану аймағы (оқулық, ойындық, тәжірибелік, имитациялық), уақыт факторын ескеру(статикалық, динамикалық), көрсету немесе ұсыну тәсіліне байланысты аитуға болады. Мысалы: оқу моделіне, ядролық зымыранның моделі-ол тәжірибе жасағанда кейбір мәселелерді болжауға мүмкіндік береді.Динамикалық модель- білім алушының оқу үлгерімін көрсететін сынып журналы.Статикалық моделге-білім алушының бақылау жұмысының нәтижесі бойынша алған бағасы мен сол уақыттағы оқу үлгерімін аитады. Берілу тәсілі бойынша моделдің жіктелуі:
Ақпараттық
Таңбалық
Компьютерлік
Ақпараттық модель объектінің, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланысы болып табылады. Таңбалық модель- сурет, мәтін,графика, сызбалар, кесте, макет.Егер модель абстрактлы түрде бейнелесе, оларды сипаттауға мүмкіндік беретін арнайы тіл, сызба, график, математикалық формулалар, таңбалық ж.йлер қолданылады.Ал оларды тарату екі түрлі құрал арқылы іске асырылады.бірі аспаптар , екіншісі компьютер. Тарату тәсіліне қарай модель компьютерлік және компьютерлік емес деп бөлінеді. Компьютерлік модель- программалау ортасы арқылы жүзеге асатын моделді аитамыз.Онда дыбыс, анимация, мәтін, сызба, кесате, 3D өлшемді әсер тағы сол сияқтылар үрдіс жасауға мүмкіндік берелі.Математикалық модель-электронды кесте арқылы беріледі.Сөздік модель- мәтіндік редактор арқылы ыңғайлы.Графикалық моделді-графикалық редакторда құруға болады.Компьютерлік модель құру кезінде программаны жақсы білу керек.Нақты тәжірибе жүргізу біраз уақытты талап ететіні белгілі. Сол себепті компьютерді жақсы меңгерсең есептеулер мен зерттеулердң жүргізуде уақытты үнемдеуге болады.
Моделдеу әдісі-ғылыми танымның зерттеу объектлерін олардың моделдерін жасап, зерделеу арқылы танып білу әдісі. Моделдеу әдісінің пайда болуы техникалық жүйелердің күрделігіне, материалдық процестер мен құбылыстарды зерттеу қажеттігіне орай туындайтын ой-түрткілерге,себептерге байланысты.Моеделдеу кез келген затты мақсатты, жылдам, неғұрлым тиімді тәсілмен зерттеуге мүмкіндік береді.Сонымен бірге, модель зерттеліп жатқан объектінің субъект баса көңіл қойып отырған қасиеттерін жоғары дәлдікпен бейнелей алады.Ол объектіні құбылыстарға, заттар мен процестерге тән қосалқы белілерден айырып, ондағы жалпы, негізгі, елеулі заңды белгілерді табуға мүмкіндік береді.Сондықтан моделдеу танымның флормасы, әдісі, ірі категориясы болып саналады.Моделдеу екә түрге бөлінеді :
Пәндік моделдеу зерттеу объектісінің белгілі бір физикалық, геометриялық, динамикалық немесе функционалдық сипаттамаларын нақыштайтын модель жасау арқылы іске асады.
Идеалды моделдеу кезінде ммодель ретінде сұлбалар,сызбалар,формулалар, табиғи және жасанды тілдердегі сөйлемдер, тағы басқа қолданылады. Мұндай моделдеу түріне математикалық (компьютерлік) моделдеу жатады.
Әлдебір құбылысты оның моделі арқылы зерделеу модельдік эксперимент деп атады.Күрделі жүйелерді зерттеу кезінде көбіне бірін-бірітолықтыратын бірнеше модельдер қолданылуы мүмкін. Кейде бір құбылысты зерттегенде бір-біріне қарама-қайшы келетін моделдер пайдаланып, бұл қайшылық таным дамуының аса жлғары деңгейінде шешімін табуы мүмкін. Моделдеу танымның басқа да формалары менәдістерімен (эксперимент, абстрактілеу, гипотеза ұсыну, теория құру, түсінік беру) бірлесе отырып, адам білімнің тереңдей түсінуіне зор ықпал етеді. Моделдерді қасиеттеріне қарай мынадай топтарға жіктейді:
Қолдану аймағы.
Моделде уақыт факторын ескеру.
Білім саласына қарай топтау.
Моделді көрсету тәсіліне қарай топтау.
Қолдану аймағына қарай модель не үшін және қандай мақсатқа қолданылады деген сұраққа жауап беру мақсатында оқу, тәжірибелік, ғылыми-техникалық, ойын, имитациялық тәрізді топтарға жіктеледі.
Моделдеу экспенрименттің негізгі формасы ретінде қарастырылады.
Модел және моделдеу негізгі бағыттар бойынша қолданылады:

оқыту;
зерттеліп отырған жүйе теориясын тану және құру (қандайда бәр модель, моделдеу нәтижесімен моделдеу)
болжау (шығару мәліметтері, жағдайлар, жүйе жағдайы);
басқару ( жүйемен толықтай, жүйенің жеке ішкіжүйелерімен басқарушы шешімдері мен стратегия таңдау);
автоматтандыру(жүйе мен жүйенің ішкі жүйелерін).

Ақпараттық модель дегеніміз - объектінің, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады.
Вербалды модель дегеніміз- ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель. Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кезкелген жасанды тіл құралдармен көрсетілген ақпараттық моделді айтады.
Көрсету түріне қарай ақпараттық модельді мынадай топтарға жіктеуге болады:
Геометриялық модель- графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар.
Ауызша модель- иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар.
Математикалық модель- объект немесе процестің әр түрлі параметрлерінің байланысын көрсететін математикалық формулалар.
Құрылымдыұмоделдер-схема, графиктер мен кестелер.
Логикалық модель-ой қорытындысы мен шарттарды таңдау негізге алынған іс-әрекеттерді таңдаудың әр түрлі нұсқалары көрсетілген моделдер.
Арнайы моделдер-ноталар, химиялық байланыстар.

Бақылау сұрақтары
1.Компьютермен модельдеу түсініктері.
2.Модель құрудың ерекшеліктері
3.Компьютермен модельдеу және есептеу тәжірибесі.
4.Компьютермен имитациялық модельдеу
5.Математикалық модельдеу мысалдары

3.1 Тапсырмалар
Тапсырма№5
Мына жазылымды схема түрінде беріңіз.
№
Аймақ
Әкімшілік орталығы
Ауданы,км2
Тұрғыны (2019ж ақпарат)
1
Алматы облысы
Талдықорған
223924
2037393
2
Шығыс Қазақстан обылысы
Өскемен
283226
1379079
3
Қарағанды обылысы
Қарағанды
427982
1378863
4
Жамбыл обылысы
Тараз
144264
1124559
5
Түрікстан обылсы
Түрікстан
117249
1977768
6
Қостанай обылысы
Қостанай
196001
873124
7
Ақтобе обылсы
Ақтобе
300629
867828
8
Қызылорда облысы
Қызылорда
226019
793293
9
Павлодар облысы
Павлодар
124800
753981
10
Ақмола облысы
Көкшетау
146219
739566
11
Маңғыстау облысы
Ақтау
165642
676835
12
Батыс Қазақстан облысы
Орал
151339
651834
13
Атырау облысы
Атырау
118631
632896
14
Солтүстік Қазақстан облысы
Петропавл
97993
555021
15
Алматы қаласы

451
1854556

Тапсырма №6
1)Берілген кесте үйді жөндеу жұмыстарының жоспары, оны графикпен көрсетіңіз.
Жұмыс түрі
Алдындағы жұмыс
Жұмыс ұзақтығы
Жиһазды шығару-a
жоқ
1
Жатын бөлмені даярлау-b
a
2
Жатын бөлмені сырлау-c
b
3
Ас бөлмені даярлау-d
a
1
Ас бөлмені сырлау-e
d
2
Жиһаз ауыстыру-f
c ,e
1

2)
Жұмыс реті
Жұмыс сипаты
Ұзақтығы
1
Каркас тұрғызу
20
2
Еден салу мен бетондау
26
3
Жүйемен оның компоненталарын орнату
30
4
Механикалық монтаж
14
5
Электромонтаж
17
6
А бағытын тестлеу
21
7
В бағытын тестлеу
26
8
В автоматтанған жолын тұрғызу
24
9
Жүйелік контроллерді орнату
16
10
Қабырғаларын тұрғызу
10
11
Түтін жолын орнату
13
12
Қабырғаны бетондау
10
13
А автоматтанған жолын тұрғызу
16
14
Тж бөлігін салу
21
15
Сыртқы дуалды тұрғызу
28

3)
Жұмыс реті
Жұмыс сипаты
Ұзақтығы
1
Ұйымдастыру жиналысы
1
2
Сценари жазу
7
3
Жеке көрсетілімді репетициясы
14
4
Басты репитиция
1
5
Безендіруді дайындау
10
6
Костюм мен визитка дайындау
7
7
Афиша эскизі мен шақыту билеттері
4
8
Зал мен фойені дайындау
2
9
Қауіпсіздік шараларын ұйымдастыру
2
10
Шараны өткізу
1
11
Орынды жинастырыпғ, тазалау
1
12
Қорытынды жиналыс
1

4)
операция
Операция алдында
Ұзақтығы
А.Компьютер орнату
-
1
В.Желі орнату
-
2
С.Желіні баптау
А,В
3
Д.Програмалық қамтама орнату
С
1
Е. Қолдану регламентын орнату
-
4
Ғ.Қолданушыны үйртету
Д,Е
5

5)Суп тағамын дайындау
процесс
басы
Ұзақтығы
аяқталуы
Ет пісіру
18.00
1
19.00
Капуста турау
18.00
20мин
18.20
Сәбіз турау
18.20
10 мин
18:30
Картоп турау
18.30
10 мин
18.40
Картоп пісіру
18.40
20 мин
19.00
Капуста пісіру
19.00
15 мин
1915
Сәбіз пісіру
19.15
10 мин
19.25
Көк шөп қосу
19.25
5 мин
19.30

ҚР аймақтарының сөзбен берілген сипаттамаларын кестеге ауыстырыңыз.
6)Орталық Қазақстан
Қарағанды обылысы- ҚР-ның орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс.1932ж.10 наурызда құрылған.Жер аумағы 428 мың км2 . Тұрғыны 1380280 адам, орташа тығыздығы 1 км2 - ге 3.2 адамнан келеді.Солтүстігінде Ақмола,Павлодар, шығысында Шығыс Қазақстан, оңтүстігінде Қызылорда, Түрікстан, Жамбыл, батысында Ақтөбе, Қостанай облыстарымен шектеседі.Облыс 9 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік аудандарға бөлінеді. 11 қала,39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар . Әкімшілік орталығы-Қарағанды қаласы.

7)Батыс Қазақстан
Облыс 1932ж. 10 наурызда Орал облысы болып құрылған.1996 жылдан бастап Батыс Қазақстан облысы болып аталады.Жердің аумағы 151.3 мың км2 , тұрғыны 648828 адам. Әкімшілік жағынан Батыс Қазақстан облысы 12 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік ауданға, олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген. Орталығы Орал қаласы.Облыстағы 539 елді мекеннің тұрғындары біркелкі орналаспаған.Халаөтың орташа тығыздығы 1 км2 - ге 4 адамнан келеді.
8) Шығыс Қазақстан
Облыс 1932жылы 10 наурызда құрылған. 1997 жыды 23 наурызда облыс құрамына таратылған Семей облысының территориясы қосылды.Облыс орталығы Өскемен қаласы .Жер аумағы 283300 км2 , халқының саны 1430000 адам. Ауылдық аудан-15, қалар-10, қалалық маңызы бар мекен-5.Обыстық маңызы бар бар қала-5, кент-24, ауыл-826.
9) Солтүстік Қазақстан
Облыс 1936ж 29 шілдесінде құрылды,облыстың ауданы 97.99 мың км2 тең және республика аумағының 3.6 пайызын құрайды.Облыс әкімшілік орталығы-Петропавл қаласы.Облыста 13 әкімшілік аудан бар, 5 қала, 4 қала типтес кенттер бар. Облыс Қостанай,Ақмола және Ресей федерациясының Қорған, Омбы, Түмен облыстарымен шектеседі.
10)Түрікстан Қазақстан
ҚР оңтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1932ж 10 наурызында құрылған Оңтүстік Қазақстан облысы деп құрылған. 1962-192ж Шымкент облысы деп аталған.Орталығы Түрікстан қаласы. Аумағы 117.3 мың км2 , тұрғыны 2000000 адам.Солтүстігінде Қарағанды, шығысында Жамбыл, батысында Қызылорда облыстарымен, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеселі.Облысы құрамына 11 аудан, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.