Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Нұр-Сұлтан қаласы Білім басқармасы
"Еуразия Гуманитарлық Институтының колледжі"

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Экономикалық мәтіндерді аударуда кездесетін лексико-грамматикалық мәселелер.

Орындаған: Мухаметжанова Ділназ
Мамандығы: 0512000 - "Аударма ісі"
Курс: 3
Ғылыми жетекші: Надим Қ.А.

Нұр-Сұлтан 2021

Жоспар

Кіріспе
3
1 Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздері
5
1.1 Қазақ тіліндегі немесе ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері

5
1.2 Экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлері
7
2 Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері.
2.1 Экономикалық мәтіндердің ағылшын немесе қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы немесе олардың аударма баламасына әсері

11

11
2.2 Ағылшын немесе қазақ тілдеріндегі экономикалық терминдерді құраушы компоненттердің бірінің грамматикалық өзгерісін талдау

17
2.3Экономикалық мәтіндерді аударудағы көпмағыналық пен
көпнұсқалық

19
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
27
28

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Әлемдік қоғамдастықта ақпарат алмасу немесе тарату тәсілі ретінде экономикалық мәтіндерді аударудың маңыздылығын арттыружәне байланысты. Нәтижесінде халықаралық байланыстарды барлық деңгейлерде арқасында олардың өсу қарқындылығы, аудармашылық қызметі өзінің барлық таралған түрлеріне тоқталды алды невиданный бұрын қанат жайды. Өмірдің барлық жаңа салаларын қамтитын ғылыми-техникалық прогресс, әртүрлі салалардағы халықаралық ынтымақтастық, күтілетін демографиялық жарылыс немесе өркениеттің басқа да маңызды құбылыстары мемлекеттер арасында да, адамдардың көптілді қоғамдары арасында да кез-келген байланыстың бұрын-соңды болмаған дамуына әкеледі. Мұндай жағдайларда аударманың халықтардың экономикалық, әлеуметтік-саяси, ғылыми, мәдени-эстетикалық немесе басқа да қатынастарына қызмет ететін құрал ретіндегі рөлі өте артып келеді. Әлемдегі соңғы өзгерістерге байланысты экономикалық тақырып мамандар үшін де, қаржы, несие, ақша алмасу немесе өндіріс саласына тікелей қатысы жоқ адамдар үшін де танымал болды. Қаржы дағдарысы проблемасын шеше отырып, іс жүзінде барлық елдердің экономистері, саясаткерлері және бизнесжәнедері дағдарысқа қарсы бағдарламаларды құруда өздерінің күш-жігерін біріктірді. Барлық елдердің экономикалық журналдарында осы тақырыпта мақалалар, шолулар, аналитикалық хабарламалар, соңғы жаңалықтар жарияланады. Барлық жастағы немесе мамандықтағы адамдар бұл жаңалықтарды белсенді түрде талқылайды немесе оларға деген көзқарастарын білдіреді. Экономика облысындағы аудармаларды зерттеу - маңызды немесе өзекті тапсырма, көптеген мәселелерді шешуде көмек құралы ретінде болатын немесе ғылымның соңғы жетістіктері облысында мамандар және әр елдердің ғалымдары арасында ақпарат алмасуды жылдамдату, бара-барлық аударманың нәтижелеріне бағытталған.
Бұл жұмыстың зерттеу объектісі экономикалық ғылыми-техникалық мәтіндерді аударудың лексикалық немесе стилистикалық ерекшеліктерін анықтау тұрғысынан қызығушылық тудыратын қаржы-экономикалық тақырыптағы ғылыми мәтіндер болып табылады.
Зерттеу пәні: ғылыми тақырыптағы мәтіндердің лексикасы немесе оның ерекшеліктерін ғылым саласындағы мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде аудару практикасында көрсету.
Курстық жұмыстың мақсаты: экономикалық мәтіндерді аударуда кездесетін лексика-грамматикалық мәселелерін қарастыру.
Міндеттері:
:: ғылым сферасында мәдениетаралық коммуникация құралы ретінде экономикалық мәтіннің жалпы параметрлерін анықтау.
:: Ағылшын тілінің, қазақ, тілдеріжәне салыстырғандағы ғылыми стилінің ерекшеліктерін анықтау.
:: Ағылшын экономикалық мәтіндерінің мысалында терминологияны зерттеу.
:: Экономикалық мәтіндедің терминологиясын аударудағы басты қиындықтарды көрсету немесе оларды шешу жолдарын анықтау.
Зерттеу дерек көздері: экономика тақырыбындағы ағылшын мәтіндері
Практикалық құндылығы. Зерттеу жұмысының нәтижелерін ағылшын тіліндегі экономикалық сөздерді қазақ тіліне аудару жұмыстарында, шет тілін үйрету барысында, практикалық сабақтарда қолдануға болады, соныжәне қатар ағылшын-қазақ тіліндегі экономикалық сөздер сөздігі ретінде пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу жұмысының бірінші тарауында ағылшын немесе қазақ тілдеріндегі экономикалық сөздердің теориялық бағыттары сөз болғандықтан сипаттау, салыстырмалы-салғастырмалы талдау, талдау әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен қорытынды немесе пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздері

1.1 Қазақ тіліндегі немесе ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері

Аударма ісінде ағылшын тіліндегі ғылыми, экономикалық немесе т.б. мәтіндерді аударғанда, оқығанда көптеген тілдік, сонда лексикалық, грамматикалық қиындықтарға кездеседі. Қазіргі уақытта ағылшын тіліндегі экономикалық терминологияның кең таралуы өзекті болып табылады. Өкінішке орай, көптеген жағдайларда отандық ғалымдар ағылшын экономикалық терминін қазақ тілінде қалай жеткізуге болатындығы туралы аз ойлайды. Өйткені, бақылау қағазын ағылшын тілінен (англизм) қолдану, сонда ағылшын сөзін қазақ тілінде Жазу немесе айту (қазақ транскрипциясындағы кириллица) оңайырақ. Мұндай мысалдар көп: "қоғамдық қатынастар", "бизнес", "әртараптандыру", "санация", "демпинг", "бренд", "лизинг", "индикатор", "трансферт", "стратификация", "венчурлық капитал" немесе т. б. п.осы немесе басқа да ағылшын тіліндегі экономикалық терминдердің қазақ тіліндегі ұқсастықтары бар. Дегенжәне, оларды ағылшын тілінен бақылау қағазы түрінде қолдану кеңінен таралды. Әрине, бүгінде ағылшын тілінен алынған экономикалық терминдер бар - мысалы, экономикалық теория және практикадағы барлық бағыттарды білдіретін "маркетинг" немесе "жәнееджжәнет". Мүмкін, егер осы терминдерді пайдаланудың басында олардың барабар аудармасы ұсынылса, онда бізде тиісті қазақ тіліндегі терминдер болар еді. Мысалы, "маркетинг" термині ағылшын тіліндегі "маркетинг" сөзінен шыққан, ол өз кезегінде "нарық" (нарық) сөзінен немесе герундтың "ing"формасының аяқталуынан тұрады. Осылайша, сөзбе-сөз "marketing" терминін "нарықтандыру" деп аударуға болады, бұл біз үшін үйреншікті емес болып көрінуі мүмкін. Егер біз "маркетинг" терминінің мәні немесе мазмұны туралы айтатын болсақ, онда шетелдік немесе отандық ғалымдар оның ғылыми түсіндірмесі туралы ортақ пікірге келе алмайды. Бұл термин "management" болса, онда оның негізінде жатыр латынша "сөзі " manus", білдіретін "қол". Бұл терминнің қазақ тіліндегі аналогы "басшылық" (орыс тілінде - "руководство") термині болып табылады, дегенжәне ғылымның осы бағытының мамандары бұл терминдер синоним емес деп айта алады. "Басшылық" ұғымы немесе термині "жәнееджжәнет"ұғымына қарағанда кеңірек. Жалпы, "басшылық" термині теориядан, ал "жәнееджжәнет" термині практикадан шыққан. Алайда, біз "маркетинг" немесе "жәнееджжәнет" терминдерін талқылау туралы егжей-тегжейлі айтпаймыз, бірақ олардың қазақ экономикалық терминологиясында мойындалғанын негізге аламыз. Ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған экономикалық басылымдардың көпшілігінің проблемасы олардың авторлары (аудармашылары) экономистер емес, ағылшын тілі мамандары болып табылады. Ағылшын тілі мамандарының көпшілігі экономикалық терминдердің терең мәнін объективті түрде түсіне алмайды, өйткені олар экономика мамандары емес, ал отандық экономистердің көпшілігінде ағылшын тілін оқытудың жеткілікті деңгейі жоқ. Ағылшын тілі мамандары үшін әңгіжәнеі ағылшын тілінен қазақ тіліне немесе керісінше ауызша аудару проблема болып табылмайды. Айталық, қазақ немесе шетел экономистерін әңгімелесу барысында кәсіби аудармашы, әдетте, өзінің сөздік қорын пайдалана отырып, әңгімелесушілердің ойларын жоғары дәлдікпен жеткізе алады. Егер пікірталастар тар ғылыми экономикалық тақырыптарға қатысты болса, онда тіпті кәсіби аудармашылар да тиісті аударманы жүзеге асыра алмайды. Мұндай жағдайда екі тілді де жеткілікті деңгейде меңгерген экономикалық мамандандырудың тиісті бағыты бойынша экономистің болуы қажет. Әйтпесе, әңгімелесушілер бір сөздерге (терминдерге) мүлдем басқа мағына берген кезде түсініспеушіліктер туындауы мүмкін.
Экономика мәтіндерін аударудағы эквиваленттің жетістіктері, экономика құжаттарынан гөрі, аудармашының терең лингвистикалық немесе мәдени біліктілігін білдіреді. Ағылшын, қазақ тілдерін балама аудару үшін аудармашы мәтіннің бастапқы мағынасын дәл немесе толық жеткізу үшін тіларалық немесе тіларалық байланыстарсыз аударма механизмін қолданады. Ағылшын тілінде етістік оның мағынасына немесе сөйлемдегі қызметіне байланысты толық мағыналы, модальды, көмекші немесе байланыстырушы етістіктерге бөлінеді. Экономикалық терминдерді ағылшын, қазақ тілдеріне аударуда бұл көрсеткіштер ерекше маңызды. Ағылшын сөздері өрнек ретінде аударылған кезде басқа мағынаға ие болғандықтан, тілдік заңдардың орындалуы аударылған мәтіннің мағынасына әсер етеді, содан кейін біз тілдержәне байланысты заңдылықтарды зерттеу жұмысында көрсеттік. Ағылшын тілінде етістіктің төрт түрі бар. Мысалы:

Infinitive
Етістіктің тұйық райы
The past simple tense
Жалпы өткен шақ
Participle tense II
ЕсімшеII
Ырықсыз есімше
Participle I
Есімше I
Жай есімше
To make
(жасау)
To take
(алу)
Made
(жасаған)
Took
(алған)
Made
(жасалынған)
Taken
(алынған)
Making
(жасалып жатқан)
Taking
(алып жатқан)

Сан есім септік немесе реттік болып екі топқа бөлінеді. Есептік сан есім how many? Қанша? Сұрағына жауап береді. Осы ескертулерді аудармашы , аударма ісі кезінде әркезде де назардан тыс қалдырмауы керек. Реттік сан есім which ? қайсы ? сұрағына жауап береді.
Экономикалық мәтіндерді аударудың теориялық негіздерін талдауда, қазақ тіліндегі немесе ағылшын тілдеріндегі экономикалық терминдердің ерекшеліктері талданып, қаралды. Ол үшін көптеген зерттеу материалдары және озық тәжірибелер қолданылды.

1.2 Экономика мәтіндерін аударудың баламалық түрлері

Аударма теориясы түпнұсқа тіліндегі немесе аударма тіліндегі кез-келген қатынасты қарастырмайды, тек қатынас тұрақты, сонда типтік, үнемі қайталанатын болады. Аударма - адам қызметінің бір түрі. Аударматану - ғасырдан ғасыр сайын дамып, зерттеліп келе жатқан ғылым. Ол әрдайым өзгеріп тұратын процестердің қатарына жатады. Аударманы жүзеге асыратын маман - аудармашы.
Аударма - түпнұсқанада бейнеленген мазмұнды бір тілден екінші бір тілге орындау. Тарихта әртүрлі тілде сөйлейтін топтар пайда болғаннан бастап, олар екі тіл білетін адамды қажет етті. Қос тілді білген адамды басында тілмаш деп атаған, себебі ол кезде аударма тек қана ауызша жүзеге асырылған болатын. Тілмаштың орындайтын қызметі қауымдастықтардың арасында түсініспеушіліктерді болдырмау немесе халықтардың бір біріжәне тіл табысып кетуіне қол ұшын тигізу болған. Басында ауызша ғана аударма болса, уақыт өте келе жазу және сызу пайда болғаннан бастап, жазбаша аударма да қалыптасты. Қазіргі заманға дейін ауызша және жазбаша аударма көптеген өзгерістерге ұшырап, ғасырлар сайын жетілдіріліп келе жатыр, өйткені уақыт бір орында тұрмайды, ол әрдайым жаңа түзетулер және өзгерістер енгізуді талап етеді. Аударма ұлттар мәдениетін танытуға, бір-біріжәне алмасуға мүмкіндік беретін сала болып табылады. Көркем әдеби туындылар және ғылыми мақалаларды басқа тілге аудару арқылы білім және теорияларға жаңа өмір беружәне салыстыруға болады. Аударылған әдістемеліктер және шығармалар білім саласына зор үлесін тигізді. Аударма түрлерге бөлініп, ажыратылады. Бірі ауызша орындалса, екіншісі жазбаша жүзеге асырылады. Олардың ерекшеліктері және қасиеттерінің орындайтын функциялары да, мақсаттары да әртүрлі болып келеді.
Аударманың лингвистикалық теориясының міндеті-аударма процесін модельдеу, сонда осы процестің маңызды жақтарын көрсететін белгілі бір модель құру. Олардың жиынтығында тіларалық операциялар лингвистикалық мағынада "аударма процесі" деп аталатын нәрсені құрайды. Осылайша, аударманы трансформация деп санауға болады, атап айтқанда тіларалық трансформация, сонда бір тілдегі мәтінді басқа тілдегі балама мәтінге түрлендіру.
Экономика кез-келген мемлекеттің негізі болып табылады. Табысты экономика-бұл әрқашан елдер арасындағы өзара іс-қимыл. Көптеген құжаттарда: келісімшарттарда, келісімшарттарда, есептерде жоғалту оңай, ал егер олар бейтаныс тілде болса, одан да көп.Қазіргі уақытта экономикалық құжаттарды аудару қызметтері шетелде ғана емес, Қазақстанда сұранысқа ие. Экономикалық тақырыптағы мәтіндерді қажетті форматқа көшіруге тілді жетік меңгерген, соныжәне қатар экономикалық салада білімі бар кәсіби аудармашылар көмектеседі.
Қазіргі заманғы талаптарға жауап беретін тілдер қатарына енген жаңа сөздерді жазу немесе т.б. түрінде экономика мәтіндерін аудару кезінде аудармашы уақытпен шектелмейді немесе соңында мәтінді аударудың баламалылығын қамтамасыз ету үшін түпнұсқаны пайдалануға, әртүрлі анықтамалықтардың, энциклопедиялардың мамандарының көмегіне жүгінуге мүмкіндігі бар. Бұл түпнұсқажәне басқа тілге аударылуы үшін өте маңызды, аударылған мәтіннің мазмұны ешқандай экономикалық күшті жоғалтпайды.
Лингвистикалық зерттеудің лексикалық-семантикалық дәрежесінде, егер біз" экономика мәтіні " терминін жалпы мағынада қарастыратын болсақ, онда контекстен Тәуелсіздік, терминдерді біркелкі қолдану немесе терминологиялық сөзжасам, қысылудың болмауы сияқты экономика мәтініне тән ерекшеліктержәне келіспеу мүмкін емес. Соныжәне қатар, терминдердің жүйелік бірліктерінің кез - келген арнайы кәсіби мәтінінде онша көп емес-сөздердің жалпы санының шамажәне 5-7%. Экономика мәтіндерінде үнемі кездесетін лексикалық бірліктер (LSV жеке сөздер, олардың құрамдас элежәнеттеріжәне әр түрлі дәрежедегі өрнектер).
Қазіргі экономика өзінің лексикасыжәне, лингвистикалық саралануыжәне немесе мәтіндерді аудару тәжірибесіжәне назар аударады немесе ол әртүрлі тілдерде қолданылатын сөздердің құрамын тиімді түрде толықтырады, өйткені экономика тақырыбы қазір кеңінен талқыланып, экономикалық құқықтық мәдениет үнемі өсіп келеді. Мұның бәрі осы пән саласындағы аудармашылардың кәсіби біліктілігін арттыру қажеттілігін көрсетеді.
Қазіргі ағылшын тілінің американдық нұсқасында экономика тақырыбында лексикалық бірліктің болуы орынды. Белгілі факт, американдықтар-бұл басқа халықтарға қарағанда экономикалық мәдениеттің жоғары деңгейіжәне өмір сүретін ұлт. Өмір бойы, орташа алғанда, американдық бірнеше рет-отбасылық адвокаты арқылы экономикалық, іскерлік мәселелерді әр түрлі мәселелер бойынша шешілді. Мұның бәрі тілге әсер етеді: американдықтың жалпы сөздігінде экономиканың сөздік қоры орыс тіліжәне салыстырғанда көлемі және іс-әрекетінде маңызды орын алады. Осылайша, аудармашы дұрыс дайындалып, экономика лексикасын тек экономикалық құжаттарда ғана емес, соныжәне қатар басқа стильдер және жанрларда да, көркем әдебиетте де аудара білуі керек, соныжәне бірге мәдениеттің мүмкіндігінше егжей-тегжейін сақтай алады.Төжәнеде аудармашы ағылшын экономика мәтіндерін аударуда кәсіби қызметінде кездесетін біраз лингвомәдениет қиындықтары талқылауға ұсынылады.
1. Сөздіктерде мағынасы экономика тақырыбына, лексика-семантикалық нұсқаның сөздерін, сондай-ақ семантика құрылымының бөлігі болған сөздерді аударуға байланысты емес. Қазіргі тіл құрамының сөздігінде белсенді семантикалық процесс болып табылатын мұндай бірліктер семантикалық туынды мысал ретінде қызмет етеді. Экономика мәтініндегі келесі сөздер үнемі қолданылады - қайта тәрбиелеу, кассир. Банк, валюта немесе т. б. LSV семантизациясы үшін қажетті немесе жеткілікті Контекст пропорционалды емес немесе сөзжасамда шектеулі, өйткені метаморфогия негізінде алдыңғы немесе қазіргі LSV арасындағы семантикалық туынды байланыс айтарлықтай бұлдыр. Кейбір авторитарлық зерттеушілер экономика терминінің осы мағынасына тоқталады.
2.Экономикалық мәдениетке тән емес, бірақ шындыққа келетін сөздерді қазақ, қазақ тілдеріне аударудың тиісті нұсқалары. Бұл жағдайда аудармашының шартты белгілерін талап ететін сөзбе-сөз аударма немесе ағылшын операциялық термині жалпы ретінде қазақ тілінде аударылатын болжамды аударма мүмкін болады. Қалай болғанда да, мұндай бірліктер өтемақы механизмін қолдануды талап етеді - олар тіларалық (сөзді сөздікпен аудару) немесе мәдениетаралық (аударма талдауы)
Мысалы,
Модальді етістік
Мағынасы немесе қолданылуы
Аударма тәсілдері
Must
Өткен шаққа қатысты сөйлемдерді білдіреді.
The company must have designed its own chart of accounts
Мүмкін болатын шыға р + етістк өткен шақта
Бұл компаниялар, өздерінің есеп жоспарларын құрып қойған шығар.
Should, Ought to
Қажет деп табылған немесе болмай қалған қимылдарды көрсетеді.
She should have been more careful with accounts of charges.
Болуы керек еді, қажет + мағыналы етістік
Оған счеттаржәне абайлау керек еді.

Қазақ аудармасы және экономика сөздігінде felony, термин фелония жиі кездеседі. Транслитерациялық аударманың мұндай варианты мүмкін, егер бұл терминде қандай мағына жатқанын білетін мамандарға арналған болса. Мынадай аударманың сөзтіркестігін қарастырайық, consumption norms, egonomic management, , to audit , to minimize taxes, filing system - құжаттарды тіркеу жүйесі,to exercise control - бақылауды ұйымдастыру.
Эквивленттік аударманың мынадай сөзтіркестігі sensibility training немесе verbal jugo, аудармашыдан тек лингвистикалық компетенция ғана емес, соныжәне қатар полицияның кәсіби мәдени өрісіне енуді де талап етеді. Бұл біздіңше, жалпы дайындықтан өткен, нақты мәтіннің түрін аударуға мамандандырылмаған аудармашы үшін өте қиын жағдай, өйткені лингвистикалық контекст баламалық аударманы табуға көмектеспейдді. Мұндай сөзтіркестігіның мысалы Informed judgements and decisions -ақпаратты негізделген ойлар және шешімдерді шығару болып, қазақ тіліне аударылады. Бірақ мұндай аударма, аудармашыдан түсініктеме талап етеді. Lender [lende] n - кредитор, short - term lenders - қысқа мерзімге кредит беруші, дщтп - term lenders - ұзақ мерзімге кредит беруші.
4. Терминологиялық сөзтіркестік- фразеологиясын аудару, мәдениеттану компоненті мағынасы көрсетілген. Баламалық аударма жасау үшін, аудармашы осы бірліктерді білуі керек, өйткені мұндай сөзтіркестерінің мағынасы толықтай қайта қаралып немесе сондықтан дәлелденбеген. Аударма үшін, қазіргі ағылшын сөздіктерінде көрсетілмеген, фразеоматикалық көрініс қызықты. Мысал: wear [weә] 1. v (wore, worn) 1) алып жүру, 2) тозғандық 2. тозу, тозғандық ; and tear of labour power - жұмыс күшінің тозғандығы. Weak [wi : k] adj 1) әлсіз, босаңдық, 2) түсіністік (баға, курс жайлы)
5. Сөзтіркестің ұзын аудармасы, граматикалық немесе семантикалық белгілі сөзін алдын ала табуға болады, бұл кәсіби мәтіннің жазбаша немесе ауызша түрінде болады. Қазақша аудармасы жіберілген немесе жобалап жазылғандарын қалпына келтіруді талап етеді. Мысал:еto account [e kaunt] v (for smth ) құру (бөлік), This companys annual incomeis generally egual to 10 bln - Бұл компанияның кірісі әшейінде 10 млрд. долларды құрайды.
6. Осы кәсіби ортада қолданылып жүрген қысқартылған сөздердің аудармасы. Кез келген нақты кәсіби қатынастағадай, мұндай бірліктер тек жазбада ғана емес, немесе ауызша мәтінде де қолданылады. Мысалы, to be short (of smth) - таппайды, ұстама. This firm is short of financial resources to invest into cap industry. Бұл фирмаға қаржылық ресурс жетіспейді, көлік өндірісіне ақша салу үшін.
7. Британ немесе американ вариантындағы ағылшын тіліндегі түрлі мағыналы сөзтіркестерінің аудармасы. Мұндай жағдайлар экономика мәтіндерінде көп емес, бірақ дөрекі мәтіннің түпнұсқасын бұрмалайды. Британ немесе американ вариантында Attorney General сөзтіркестігі бар, бірақ оны аударғанда бұл жағдайда ағылшын тілінің варианты қалай қолданылатынын ескеру керек. Бас прокурор қызметін немесе Әділет министрін бір адам атқарады, ал Ұлыбританияда бұл қызметтерді әр басқа чинониктер атқарады.

2 Экономикалық мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мәселелері.

2.1 Экономикалық мәтіндердің ағылшын немесе қазақ тілдеріндегі лексикалық құрамы немесе олардың аударма баламасына әсері

Мәтін-бұл мазмұны және құрылымында салыстырмалы түрде аяқталған жазбаша шығарманың немесе жазылған немесе дыбыстық сөйлеудің сегжәнеттерінің ішкі ұйымдастырылған тізбегі. Жұмысты бастамас бұрын, аудармашы мәтінді талдау арқылы мәтіннің қай түрін аудару керектігін анықтауы керек. Соныжәне бірге, аударманы бағалау кезінде, ең алдыжәне, аударманы дұрыс емес критерийлер бойынша бағалау қаупін болдырмас үшін түпнұсқа қандай мәтін түріне жататындығы туралы нақты түсінік алу керек. Аударма процесінің талаптарына сәйкес келетін немесе іс жүзінде кездесетін мәтіндердің барлық түрлеріне қолданылатын мәтіндердің типологиясы аудармаларды объективті бағалаудың ажырамас шарты болып табылады. Аударма принциптері туралы немесе арнайы аударма әдістерін таңдау туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін мәтіндердің типологиясын жасауға бірнеше талпыныс бар. Бұл аударма әдістері тек оқырмандар шеңбері және аударманың арнайы мақсатыжәне ғана анықталмайтындығын көрсетеді.
Л. Латышевтің мәтіндерінің жіктелуі жалпы прагматикалық (мазмұнға бағытталған) немесе көркем (пішінге бағытталған) мәтіндердің әдеттегі негізгі дифференциациясына ұқсас. Тәжірибеде кездесетін мәтіндердің төрт түрі шеңберіндегі әр түрлі мәтіндерді жіктеу әрекеттері жоғарыда аталған негізгі белгілердің рөліне байланысты мәтіндердің әр түрін мәтіндер түрлерінің едәуір санына бөлуге болатындығына негізделуі керек. Мәтін түрі көбінесе әдісті таңдауды немесе аудармада сақталатын нәрсенің маңыздылығын анықтайды, ал мәтін түрі ең алдыжәне аудармашы қандай тілдік заңдылықтарды ескеруі керек екенін анықтайды. Мазмұнға бағытталған мәтіндердің түріне мыналар кіруі мүмкін: баспасөз хабарламалары және түсініктемелері, репортаждар, коммерциялық немесе іскери хат-хабарлар, тауарлардың сипаттамалары, техникалық құралдарды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтар, патенттік сипаттамалар, хаттар, ресми құжаттар, барлық түрдегі оқу немесе арнайы әдебиеттер, зерттеулер, есептер, трактаттар, гуманитарлық, жаратылыстану немесе техникалық ғылымдардың арнайы мәтіндері. Айырмашылық мәтін бағдарланған мазмұны немесе бағдарланған нысанын көздейді болуы мәтін бағдарланған мазмұны, нақты нысанын. Мазмұнсыз тілдік форма болуы мүмкін емес. Демек, мазмұнға бағытталған мәтіндерде форма және мазмұн бір-біріжәне тығыз байланысты болғандықтан, тілде ойды білдіру тәсілі оның пәндік мазмұнынан кем емес екенін ескеру қажет. Тек дұрыс тұжырымдалған мәтіндер оларда сипатталған тақырыпты шыныжәне көрсетеді. Бұл мағынада тілге біржақты функционалды-стилистикалық көзқарас тұжырымның белгілі бір мазмұнын ұсынуға бейімделген байланыс құралы ретінде мүмкін емес.
Ресми құжаттар және техникалық материалдарға - ақпараттық сипаттағы мәтіндерге қатысты - олардың белгілі бір формасы бар деп айтуға болады, тіпті құжаттың қабылдануы қажет формаға қатысты өте қатаң нұсқаулар да жиі кездеседі. Ресми бизнес стилінің сипаттамалары:
- сөйлеудің жоғары реттелуі (сөйлеу құралдарының белгілі бір Қоры немесе оларды құру тәсілдері);
- ресми (презентацияның ауырлығы; сөздер әдетте олардың тікелей мағынасында қолданылады, бейнелер, әдетте, жоқ, жолдар өте сирек кездеседі);
- безличность (ресми-іскерлік сөйлеу нақты немесе жеке болдырмайды)
Егер сөйлеу жанрлары туралы, ресми іскери стильдің құрылымы туралы айтатын болсақ, онда ол екі түрге, екі негізге бөлінеді: ресми-деректі немесе күнделікті бизнес.
Біріншісінде дипломатия тілін (дипломатиялық актілер) немесе заңдардың тілін, ал екіншісінде - қызметтік хат алмасуды, іскерлік қағаздарды ажыратуға болады. Схемалық түрде оны келесідей ұсынуға болады:
Ресми бизнес стилі
Ресми-құжаттық күнделікті-іскерлік
Дипломатия тілі заңдар тілі қызметтік хат алмасу іскерлік қағаздар
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпорынның өмірінде сөйлеудің іскерлік стилі маңызды орын алады. Ақпарат алмасу, жұмыс идеяларын ұсыну немесе әзірлеу, қызметкерлердің қызметін бақылау немесе үйлестіру, қол жеткізілген нәтижелерді қорытындылау немесе бағалау - бұл әр түрлі кездесулер және іскерлік әңгімелер өткізужәне байланысты ұйым қызметінің кейбір аспектілері. Оларды жұмыс мүдделеріне бағдарлау, жоспарлау, тілдің белгілі бір формализмі, сонда сөйлеудің осы өзара әрекеттесуіне іскерлік сипат беретін барлық сәттер біріктіреді. Соныжәне қатар, іскерлік әңгімелер, іскерлік кездесулер және телефон сөйлесулерін іскерлік қарым-қатынастың тәуелсіз түрі ретінде қарастыруға болады. Олар бір-бірінен тек олар жүзеге асырылатын мақсаттаржәне, байланыс формасыжәне ғана емес, соныжәне бірге оларды ұйымдастыру және өткізудің әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін анықтайтын қатысушылар саныжәне де ерекшеленеді. Соныжәне, Ресми іскери сөйлеу-қоғам өмірінде үлкен рөл атқаратын орыс әдеби тілінің маңызды стильдерінің бірі. Ол қатал, ресми немесе мәнерлі.
Ғылыми-техникалық стильдің өзіне тән белгілері оның ақпараттылығы (мазмұны), қисындылығы (қатаң дәйектілік, негізгі идея және бөлшектер арасындағы нақты байланыс), дәлдігі және объективтілігі немесе осы ерекшеліктерден туындайтын айқындық пен түсініктілік болып табылады. Осы стильге жататын жеке мәтіндерде көрсетілген белгілер көп немесе аз дәрежеде болуы мүмкін. Алайда, барлық осындай мәтіндер осы байланыс саласының қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал ететін тілдік құралдардың басым қолданылуын анықтайды.
Әрбір функционалды стиль аясында Аударма процесінің барысы және нәтижесіне әсер ететін кейбір тілдік ерекшеліктерді ажыратуға болады. Мысалы, ғылыми-техникалық стильде бұл ғылыми-техникалық материалдардың лексикалық-грамматикалық ерекшеліктері немесе, ең алдыжәне, терминология және арнайы лексиканың жетекші рөлі. Күрделі терминнің одан әрі даму процесі белгілі бір борттық жүйенің, қондырғының немесе оларды өндірудің технологиялық процесінің кейінгі даму немесе модификация кезеңдерін көрсетеді. Кез-келген тілдің аударылған мәтіндерінің жиынтығы-бұл тілдің функционалды стильдері және басқа да сорттарын кесіп өтетін ерекше түрі. Түпнұсқаға назар аудару сөзсіз тілдік құралдарды қолдану сипатын өзгертеді, тілдік норманың дамуына әкеледі. Аударма процесінде екі тілдің байланысы сөзсіз ұқсас формаларды кеңінен қолдануға, тілдік құралдарды салыстырмалы түрде салыстыруға әкеледі. Көптеген сөздер, сөз тіркестері, жағдайды сипаттау әдістері алдыжәне аударма тіліне тән, содан кейін олар түпнұсқа туындылардың тіліне ішінара енеді немесе сол тілде бірдей болады. Демек, аударма тілінің нормасын осы тілдегі аударма мәтіндерінің ультрадыбыстық ерекшеліктерін ескере отырып, бастапқы тіл нормасының ережелерін сақтау талабы ретінде анықтауға болады. Бұл ерекшеліктерді аудармашылар өздерінің практикалық қызметінде интуитивті түрде жүзеге асырады.
Аударманың жеке кіші түрінің ерекшелігін аша отырып, аударманың арнайы теориясы аударманың белгілі бір түрін сипаттау кезінде ескерілуі керек бірқатар факторларды қарастырады. Біріншіден, түпнұсқаның ерекше функционалды стильге жататындығы аударма процесінің сипатына әсер етуі мүмкін немесе аудармашыдан ерекше әдістер және әдістерді қолдануды талап етеді. Екіншіден, мұндай түпнұсқаға назар аудару аударма мәтінінің стилистикалық сипаттамаларын, демек, аударылған тілде ұқсас функционалды стильді сипаттайтын тілдік құралдарды таңдау қажеттілігін алдын-ала анықтай алады. Осы екі фактордың өзара әрекеттесуі нәтижесінде бастапқы немесе аударылатын тілдердегі ұқсас функционалды стильдердің тілдік белгілері арасындағы жалпы белгілер және айырмашылықтаржәне, сондай-ақ осы типтегі аударма процесінің ерекше шарттары және міндеттеріжәне байланысты нақты аударма ерекшеліктерін анықтауға болады.
Аударма процесінде әр түрлі тілдегі екі мәтіннің (түпнұсқа мәтіні және аударма мәтіні) арасында белгілі бір қатынастар орнатылады. Аударылған мәтіндерді салыстыра отырып, аударманың ішкі механизмін ашуға, эквивалентті бірліктерді анықтауға, сондай-ақ түпнұсқа бірлігін оған балама аударма мәтініжәне алмастырған кезде пайда болатын пішін және мазмұндағы өзгерістерді анықтауға болады. Бұл жағдайда бір түпнұсқаның екі немесе бірнеше аудармаларын салыстыруға болады. Аудармаларды салыстырмалы талдау әр тілдің ерекшелігіне байланысты аударманың типтік қиындықтарының қалай шешілетінін, сондай-ақ аудармада түпнұсқаның қандай элежәнеттері берілмейтінін анықтауға мүмкіндік береді. Нәтиже-нақты процестің көрінісін беретін "аударма фактілерінің" сипаттамасы.
Әрбір функционалды стиль аясында Аударма процесінің барысы және нәтижесіне әсер ететін кейбір тілдік ерекшеліктер ерекшеленеді. Бұл жұмыста IT немесе іскери хат алмасу бойынша арнайы мәтіндердің мысалдарындағы ақпараттық аударманың ерекшеліктері қарастырылады.
Теориялық тұрғыдан алғанда, аударманың жеке түрлерін бөлу (мәтіндердің түріне байланысты) аударманың әр түрінің немесе кіші түрінің ерекшелігін ашатын арнайы аударма теорияларын жасаужәне байланысты. Іс жүзінде аударма түрлерін жіктеу аудармашылардың аударма қызметінің белгілі бір түрлеріне мамандануына негіз болады. Олардың ерекше белгілерінің маңыздылығына байланысты аударманың әртүрлі түрлері көп немесе аз егжей-тегжейлі теориялық талдауды қажет етеді. Қазіргі уақытта аударманың бірқатар арнайы теориялары жасалды. Аудармалардың жанрлық-стилистикалық жіктелуіне байланысты арнайы теориялардың ішінде зерттеушілердің назарын үлкен теориялық немесе практикалық қызығушылық тудыратын ресми іскери немесе ғылыми-техникалық материалдарды аудару проблемалары алады. Басқаша айтқанда, аударманың арнайы теориясы түпнұсқа мәтіннің жанрлық немесе стилистикалық ерекшеліктерін аудару процесіне әсерін зерттейді.
Тілдердің грамматикалық қатарындағы алшақтықтар ағылшын теминдерінің морфо-синтаксистік құрылымындағы алшақтықтардың негізгі себебі болады, олар екі немесе одан да көп зат есімдерден немесе олардың орысша баламатерінен тұрады. Грамматикалық құрылымда зат есім +зат есім (N+N), орыс терминдерінде ағылшын терминдерінің өнімді араласуы, сын есім + зат есім (Adi +N): consumer demand - потребительский спрос - тұтынушылық сұраныс; credit rating - кредитный рейтинг - кредиттік рейтинг; interest income - процентный доход - проценттік кіріс; investment policy - инвкстиционная политика - қаржы құюшылық саясат; market capitalization - рыночная капитализация - нарықтық капитализация; reserve account - резервный счет - резервті шот; subscriber base - абонентская база - абоненттік база; tax basis - налоговая база - салықтық база.
Морфо - синтаксистік құрылымдағы ағылшын, қазақ терминдерінің алшақтығы, лексикалық құрамда айырмашылықтар жасау мүмкін: parent company - материнская компания - аналық компания (зат есімнің сын есімжәне ауыстырылуы семантикада, оның компоненттеріжәне өзгерілуіжәне байланысты емес). Уақытша баламаны ағылшын термминдері қаржылық есепке біздің бөлген жалпы терминдер санының 9,4% құрайды.
Қазіргі ағылшын тілінде жаңа сөздер пайда болуына көптеген әдістер бар, олардың қатарына жаңа сөз сөзөнімділігі, сөзқұру, конверсиялық (өзгерту), қысқарту, адьективизациялық, субстиантивтік (бір есімнің екінші есімге айналуы), кері сөз құрылымы, лексико- семантикалық тәсіл, дыбыстардың кезектесуі немесе сөздегі екпіннің ауыстырылуы (фонологиялық тәсәл) немесе т.б. Бірақ, аталған тәсілдердің барлығы да бірдей қолданыла бермейді немесе әрқайсысының өзіндік сөзқұрылым процесіндег салмақтары бірдей емес. Жаңа сөзөнімділігі және сөзқұрылым сияқты тәсілдер жаңа сөзқұрылымының негізгісі болып табылады. Тіл білімінде сөздің басқа сөздержәне тіркестерге ену қабілеті валенттілік деп аталады . Арнайы лексикада ғылыми-техникалық сөйлеу шығармаларында ішкі ұйымдастырудың әртүрлі деңгейлері бар ерекше микро-контексттерді құрайтын сөздер тіркесімдерінің кең тізімі ерекшеленеді. Мұнда "problem" сөзіжәне бірнеше мысалдар келтірілген: basic (chief, main, essential, specific, difficult, complex, etc.) problem; This is a problem dealing (concerned) with (bearing on ..., relating to ...) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.