Латын жазуының тарихы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Әулиекөл ауданы білім бөлімінің Шайсұлтан Шаяхметов атындағы Сұлукөл жалпы білім беретін мектебі КММ

Латын әліпбиінің ағылшын тілін оқуға тигізетін үлесі
Бағыты: Тіл білімі

Орындағанған: Мендібай Томирис
8 А сынып
Шайсұлтан Шаяхметов атындағы
Сұлукөл жалпы білім беретін мектебі
Әулиекөл ауданы, Қостанай облысы
Ғылыми жетекшісі: Саметова Динара Сатбаевна
Педагог-сарапшы, ағылшын тілі пәнінің мұғалімі
Шайсұлтан Шаяхметов атындағы
Сұлукөл жалпы білім беретін мектебі

2020-2021 оқу жылы
Мазмұны

Аннотация
Кіріспе
I Латын әліпбиі - заман талабы
1. 1 Латын жазуының тарихы
1.2 Ағылшын әріптері мен латын әріптерінің ұқсастықтары
ІІ Зерттеу бөлімі
2.1 Ыбырай Алтынсариннің шығармалары латын әріптерімен
2.2 Ұстаздармен жүргізген зерттеу жұмысым
ІII Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
Қосынша
Сын-пікір
Рецензия

Анотация
Латын әліпбиін пайдалану мемлекеттіліктің іс жүзінде барлық бағыттарын қозғайтын маңызды қажеттілігі болып табылады. Ғасырлар бойы графиканы өзгертудің бір маңызды себебі қазақ дыбыстық ауқымының кейбір элементтерінің айтуы ерекшелігі болғандықтан белгілі бір алфавитті таңдауды қиындатты. Араб, латын немесе славян графиктерін пайдалана жүріп және пайдалану үшін қазақ халқының ғалымдары, әйгілі тұлғалары мен қайраткерлерінің арасындағы талай уақыт бойы келіспеушілік пен пікірталас сүйемелдеуіне пайда болды. Уақыт талаптарына байланысты, латын әріптері мен ағылшын тілінің ұқсастықтары, айырмашылықтары мен маңыздылығы дәлелденіп жатыр. Бұл жобада осы процестің негізгі мәселелері қарастырылады.

Кіріспе
Казіргі заман талабы болашақ ұрпағымызға - жаңаша білім беру, жаңаша тәсілдер арқылы балаларды болашаққа деген көзқарастарын дұрыс қалыптастырып, әлем елдерінің қатарынан көріну. Ал латын әліпбиіне көшу ұлтымыздың санасын бұғаудан босатады, түркі және жаһандық әлемімен ықпалдасуға, ертеден қолданған әліпбиімізге қайта оралып, ұлттық санамыздың қайта жаңғыруына жол ашады
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 30 елдің қатарына кіру Стратегиясын, Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық даму және қоғамдық сананы жаңғырту стратегиясын іске асыру алдыңғы қатарлы технологиялармен, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерімен, ХХІ ғасырдағы ғылыми-білім беру процесінің ерекшеліктерімен тікелей байланысты, мұнда латын графикасы барынша кеңінен қолданылуға тиіс. Біріншіден, біздің халқымыз үшін латын әліпбиі жаңа нәрсе емес, жай ғана қазақ тілінің бастауына оралу. Аталған әліпбиді қолдану арқылы басқа тілдерді үйренуге мүмкіндігіміз артады. Әрбір жаңа тіл - жаңа әлем. Оның үстіне, латын тілі - жаңа технология тілі, ғаламтор тілі екендігі баршамызға аян. Сонымен қатар, әліпби өзгерту төл сөздерімізді жазуда кеткен олқылықтарды жөнге келтіруге көмектесіп, қазақ сөздерінің дұрыс айтылуына ықпал етеді. Ғаламтор мен ұялы байланысты пайдаланушылар, әсіресе, бүгінгі жас буын өкілдері латын әліпбиін пайдаланып та жүр.
Бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына ену үшін Елбасының алға қойған мақсат-міндеттерін жүзеге асыру жолында жұмыла жұмыс істеуіміз керек. "Ел бүгіншіл, менікі - ертең үшін" деген екен Ахмет Байтұрсынұлы. Қазір қолға алып жатқан дүниенің бәрі біз үшін емес, кемел келешек жолында жасалып жатқан ауқымды іс. Олай болса, Елбасының сындарлы саясатын қолдап, бірлік, білім, еңбекті ұштастырып, ортақ межеге қол жеткізуге атсалысуымыз керек. Ақпараттық технологияның қарыштап дамыған заманында әлеуметтік жүйеде үстемдік ететін латын әліпбиі екендігі даусыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Латын әрпін үйрену ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне жағдай туғызады. Жас ұрпаққа саналы да, сапалы білім беруде жаңа әліпбидің алатын орны ерекше. Латын әрпі негізінен таңсық нәрсе емес, медицина тілінде де латын әріптері қолданылып келеді. Бұл жаңалықтың тиімділігінің бірі ағылшын тілі алфавиті мен латын әліпбиінің ұқсастықтары өте көп. Бүгінгі таңдағы ағылшын тілін меңгерген жастар үшін, латын әріптерін үйрену еш қиындық тудырмайды. Ал латын әріптерін үйренген оқушы үшін, ағылшын тілін игеруде қиналмай оқып, жаза берері сөзсіз. Мәңгілік Елбасымыздың Үш тұғырлы тіл саясаты туралы бастамасында қазақ тілі арқылы ұлт болып сақталу, орыс және ағылшын тілінде әлемдік кеңістікке, халықаралық байланыстарға шығудың мүмкіндіктері ашылатындығы айтылған болатын. Бұл заман ағымына ілесуге жасалған қадамдардың бірі. Латын тіліне көшуді де осындай қадамдардың бірі екенін түсініп, санамызға сіңіруіміз қажет.
Зерттеудің мақсат-міндеттері:
Латын әріптерімен тереңінен таныса отырып, ол туралы тың деректерді зерттеп, танып-білу. Ағылшын әріптерімен латын әріптерінің ұқсастықтарын білу, зерделеу, талдау.
Зерттеудің болжамы: Латын тілінің елімізде күннен-күнге дамуы, латын әліпбиіне кезең-кезенмен көшуі.
Зерттеу әдістері: Зерттеу жұмысының мақсаты мен тақырып ерекшелігіне байланысты сипаттама, салыстырмалы талдау мен жинақтау, жүйелеу және оны түсіндіру әдістері қолданылды.
Жұмыстың негізгі нысанасы ретінде латын әліпбиі, ағылшын әріптері алынды.
Зерттеудің жаңалығы: Әрбір қазақстандықтың латын тілін сауатты меңгеруі өмір қажеттілігі. Ағылшын әріптерін сауатты білетін оқушы, латын әріптерін де тез меңгеретіндігі.

I Латын әліпбиі - заман талабы
0.1 Латын жазуының тарихы
Қазақ халқы көшпенді кезінен-ақ сан алуан жазуды қолданып келді. Жазу тарихында қазақ тілінің әліпби жүйесі бірнеше тарихи кезеңдерді басынан өткізіп, ұлттық әліпби деңгейіне жетті. Бірнеше ғасыр бойы қазақ халқы араб графикасына негізделген әліпби жүйесін пайдаланып келгені мәлім. Қазақ қоғамында ұзақ ғасырлар бойы қолданған араб жазу жүйесі үш сатыда қызмет етті: қадим, жәдид, төте жазу. Осылардың ішінде қазақ тілі ғылымының атасы Ахмет Байтұрсыновтың жасаған әліпбиі (төте жазу) ана тілінде сауат ашудың ең тиімді құралы болды. Қазақ балаларының өз ана тілінде білім алып, туған тілінде сөйлеуі жолында жан аямай тер төккен А.Байтұрсынұлы 1912 жылы осы төте жазу жүйесімен Оқу құралы деп аталатын тұңғыш кітабын жарыққа шығарды. Бұл қазақ халқының рухани-мәдени өміріндегі үлкен жаңалық болды. Қазақ балаларына өз ана тілінде хат танып, ана тілінде жазуға жол ашылды. Бірақ аз ұлттарды бодандықта ұстауды мақсат еткен солақай саясат бұл алфавиттің ұзақ өмір сүруіне мүмкіндік бермеді. Қазақ халқы төрт түрлі бағыттағы әліпбидің біреуін ғана таңдауға тиіс болды. Оның біріншісі, араб жазуын өзгертпей сол қалпында қолдану. Екіншісі, араб жазуына өзгерістер енгізіп тілімізге икемдеу. Үшіншісі, араб әліпбиін тастап латынға көшу. Төртінші, орыс әліпбиі. Алайда, солақай саясат өз дегенін жасады. Ислам дінінің көзін жоймайынша, ойлаған әрекеттері жүзеге аспайтынын ұққан отарлаушылар ең алдымен араб жазуын қолданыстан шығару қажеттігін түсінді. 1929 жылы зорлықпен латын әліпбиін қабылдаттырады да, он жылдан кейін барша түркі халықтарын орыс жазуына көшірді. Осылайша қазақ халқы 1929-40 жылдар аралығында латын графикасына негізделген әліпбиді жазу жүйесіне енгізіп, 1940 жылдан бері қарай кириллицаны қолдануда. Бүгінгі таңда жарты әлемді жаулап алған Латын жазуы түркі халықтары арасында ежелден қолданылғаны тарихтан белгілі. Тағы да тарихқа үңілер болсақ, Латын алфавитінің жасалуына, ол жазудың бүкіл еуропа халықтарына таралуына грек жазуы себепші болған көрінеді. Орта ғасырға дейін көне латын жазуындағы әріптер көне грек жазуындағы сияқты бас әріп, кіші әріп болып бөлінбеген. Грек жазуы -- СССР халықтарының да жазу жүйесіне өз әсерін тигізгенін айта кеткеніміз жөн. Грек жазуына негізделген славян тілі, славян жазуының қалыптасуы, ондағы құрамның сол тілдің дыбыстық құрамына сәйкестендірілуі сөзімізге дәлел бола алады. Алайда, СССР халықтары орыс алфавитін негізге ала отырып, әрқайсысы өз алфавитін жасады да тілінің өзіндік дыбыстық ерекшеліктерін көрсете алатын қосымша әріптер қабылдады. Сөйтіп, өз тілінің дыбыстық құрамын толық жеткізе алатын дәрежеге келтірді. Оның ішінде біз де бармыз, әрине. Ал батыс еуропа халықтары тілдерінің әрқилы екеніне қарамастан көне латын алфавитіне қажетті өзгерістер енгізбей сол күйі қалдырды. Бүгінде әлем халықтарының басым бөлігі латын әрпін қолданып отырғандығы тайға таңба басқандай ақиқат. Деректерге сүйенер болсақ, дүниежүзіндегі адам санының 23-і латын әліпбиін пайдаланады екен. Кемеңгерлігімен, көрегендігімен әлемге танылған өз заманында түркі әлемінің лидері болған Ататүрік: совет одағының шет пұшпағында тұрған халықтардың барлығы түрік халықтары, солардың барлығы латын алфавитіне көшіп жатқанда біздің сыртта қалғанымыз болмайды деп Түркияны латын жазуына көшірді. Жан саны мен жазу саны жағынан дүниенің 14-ін ұстайтын қытайлардың өзі осы жазуға көшкелі ширек ғасыр болды. Тіпті Латын әліпбиін қолданысқа енгізбеген елдердің өзі тауар маркалары мен еларалық құнды қағаздарын осы әріппен таңбалап келеді.
2.2 Ағылшын әріптері мен латын әріптерінің ұқсастықтары
Біз ағылшын тіліндегі латын әріптерімен өте жақсы таныспыз. Күнделікті өмірімізде қолданатын заттардың атауында көп кездестіреміз. Мысалы, сусабын, жеміс шырындары, балалар ойыншықтары, киімдердің этикеткалары және т.б. Сәйкесінше, біз интуитивті түрде оларды түсініп, оқи аламыз.
Сырт көзге қиын болып көрінгенмен, ағылшын тілінің алфавиті өзіміздің тілден әлде қайда әріпі де аз, үйренуге де жеңіл. Бар болғаны, 26 әріп және оның ішіндегі 6 әріп дауысты дыбыстар (A, E, I, O, U, Y). Алфавитті және оның оқылуын толығырақ зерттеп көрейік.
Aa ei - name neim - есім
Bb bi:* - bingo 'biŋgəu - бинго
Cc si: - fancy 'fænsi - ұнату
Dd di: - dig dig - қазу
Ee i: - eagle 'i:gl - бүркіт
Ff ef - effort 'efət - күш салу
Gg dʒi: - geography dʒi'ɔgrəfi-география
Hh eitʃ - H&M eitʃænd em - H&M (атақты киім дүкен аты)
Ii ai -ice ais -мұз
Jj dʒei - Jakedʒeik -Джейк
Kk kei - Kate keit-Кейт
Ll el - elbow 'elbəu-шынтақ
Mm em - ham hæm-ветчина
Nn en - end end-соңы
Oo əu - go gəu-жүру
Pp pi: - pillow 'piləu-жастық
Qq kju: - queue kju:-кезек
Rr a: - car ka:-көлік
Ss es - blessing 'blesiŋ- бата беру
Tt ti: - Yeti 'jeti- Йети
Uu ju: - universal ju:ni'vɛ:s(ə)l-әмбебап
Vv vi: - cavity 'kæviti-қуыс
Wwdʌblju: - BMW bi: em dʌb(ə)lju: - БМВ автокөлігі
Xx eks - x-ray 'eksrei- рентген
Yy wai - lullaby 'lʌləbai-бесік жыры
Zz zed - zebra 'zebrə -зебра.
Ағылшынша сөздердегі дауысты дыбыстардың дұрыс айтылуы және оқылуында өзіндік ерекшеліктер бар. Олар әрдайым алфавиттегі дыбысқа сәйкес келе бермейді. Солайша, Аa әріпі дәйім ei болып оқылмайды. Мысалы, apple, cat, talk және т.б. Дауысты дыбыс қандай буында тұрғанына байланысты әріптің оқылуы өзгереді.
Ал латын әріптері біздің қазақ елінде әлі де болса пайдаланылып келеді десем жаңылмаймын. Мысалы: математика пәнінде формулалар латын әріптері арқылы жазылып келеді. Ал ағылшын тілінің бүкіл әлем бойынша ортақ түсінетін, ақпарат пен технологияны дамытуда үлкен орны бар. Ақпараттық технология заманында компьютер тілі латын тілі екені белгілі. Латын әрібін үйрену ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне жағдай туғызады. Жас ұрпаққа саналы да сапалы білім беруде жаңа әліпбидің алатын орны ерекше. Латын әліпбиіне көшу жаңалығының тиімділігінің бірі - ағылшын тілі алфавиті мен латын әліпбиінің ұқсастықтары өте көп. Латын әрпі негізінен таңсық нәрсе емес, медицина тілінде де латын әріптері қолданылып келеді. Бұл жаңалықтың тиімділігінің бірі ағылшын тілі алфавиті мен латын әліпбиінің ұқсастықтары өте көп.
Ел ішіндегі аға буын ата-апаларымыз қалай оқиды, олар құжаттар толтыру мәселесінде қиындықтарға тап болмай ма деген сұрақтарға менің өз ойым:
Біріншіден аға буын ата-апаларымыз мен мектеп бітіріп кеткен жастарымыздың бәрі мектепте ағылшын, неміс тілдерін оқыған. Ал ол пәндерді оқыған адамдар үшін латын әрпі еш қиын емес, өйткені латын әрпімен неміс, ағылшын әріптері өте ұқсас.
Қазіргі уақытта компьютер, смартфон мен гаджеттерді бәрі пайдаланады, ондағы кейбір хабарламалардың өзі латын әріптерімен жазылып келеді. Сол хабарламаларды ағылшын алфавиті негізіне алып оқып түсініп отырады.
Екіншіден осы смартфон мен гаджеттерді пайдаланатын жастарымыз өзара хабарламалар жазу барысында қазақша кирилица әріпін пайдалана бермейді. Сол смартфон мен гаджеттерді енгізіліп қойған орысша алфавит пен ағылшын әріптерін қолданады. Мысалы қалың қалай? деген сөзді калын калай, не жұмыс істеп жатырсың деген сөздерді не жумыс истеп жатырсын деп жаза береді, бұл дегенің таза тілдің шұбарлануы мен қазақ тілінің болашақта жойылып кетуіне апарары сөзсіз.
Ағылшын тілінің Word форматты компьютер клавиатураларындағы апос - трофқа (') қатысты. Себебі апостроф - ты диакритикалық белгі деуге мүлде болмайды, өйткені ол - ағыл - шын тіліндегі тәуелдік жалғауы - ның немесе кейбір сөздердің қыс - қарып қалатын әріптерінің орнына қолданылатын, сондай-ақ клавиатура бетінде қолжетімді жерде жеке орналасқан толыққанды таңба. Сондықтан да бұл таңбаны (') 1928 жылы қазақтың тұңғыш дипломаты Нәзір Төреқұлов өзі ұсынған қазақлатын әліпбиінің нұсқасында жуан дауысты [а], [о], [ұ] дыбыстарының жіңішке сыңарлары ретінде, яғни Аа, Оо, Ұұ әріптерінің [ә], [ө], [ү] болып дыбысталуын қамтамасыз ететін ең ыңғайлы тетік ретінде қолданған болатын. Сондықтан әлгі таңба (') қазақлатын әліпбиінің стандарт нұсқасына қабылданар болса, Әлім, әзәзіл, өндіріс, өлке, үнемшіл, үндестік деген сөз - дердің латын графикасындағы сипаты Парламентке ұсынылған нұсқадағыдай, Aelim, aezaezil; oendiris, oelke; uenemshil, uendestik емес, A'lim, a'za'zil, o'ndiris, u'nemshil, u'ndestik болып таңбаланар еді. [3:92б]
Латын графикасының британдық нұсқасы 2500 жылдық тарихы бар латын әліпбиінің ең жетілдірілген үлгісі екенін естен шығармаған жөн және осы үлгіге негізделген заманауи компьютерлердің тұтынушыларға клавиатура аумағымен ғана шектелуге толық мүмкіндік беретінін ескерген абзал. Сосын, бұл тұрғыдан келгенде латын әліпбиінің ағылшын графикасындағы нұсқасы Президент назар аударып отырған ұстанымға да толық сәйкес келеді.
Латын графикасында бар болғаны 26 әріп бар және олардың 6-ы дауысты дыбыстардың, ал қалған 20-сы дауыссыз дыбыстардың таңбалары. Солай бола тұрғанмен, бүгінгі таңда, әлемнің жүздеген тілдерінен енген кірме сөздерді қоса есептегенде 1,5 миллион сөздік қоры бар жаһандағы ең бай тіл саналатын ағылшын тілінде 44 дыбыс бар. Өйткені латын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.